MAYIS 2020-SS

Kuru tip Trafolar
Çağın ÖZÇİVİT
Elektrik Yüksek Mühendisi
Transformatörler özel uygulamalar haricinde genelde yağlı ve kuru tip olmak üzere iki tip olarak üretilir. Yağlı tip
trafoların kazanlarında bulunan yağdan dolayı patlama riski vardır. Ancak kuru tip trafoların patlama özelliği
yoktur. Yağlı tip trafolara göre üretimi daha maliyetli olmasına rağmen patlama özelliği olmadığı için bazı
uygulamalarda kuru tip trafolar kullanılmaktadır. Genelde insanların yoğun olarak yer aldığı hastane, okul, tiyatro
alanları, alışveriş merkezleri vb. gibi yerlerde bina içerisinde kullanılır. İnsanların bulunduğu bu binaların
içerisinde patlama riski olmadığı için kuru tip trafolar tercih edilmektedir.
Kuru tip dağıtım transformatörlerin imalatı özel uygulamalar haricinde genelde 250
kVA’dan başlar. Yüksek gerilim sargı kaplamaları vakum altında elektriksel izolasyonu
yüksek neme ve kimyasala karşı dayanıklılığı fazla olan epoksi dökme reçineden yapılır.
Alçak gerilim sargıları yine dökme reçine ile veya prepreg izolasyonlu (izolasyonu ısıyla
sertleşen reçine emdirilmiş bant sargı) tekniği ile sarılır. Sargıları saran epoksi reçineler
herhangi bir kazan veya kapalı bir ortam içerisinde değildir, tamamen dış ortama açıktır.
Soğutma şekli yağlı tip transformatörlere göre farklıdır. Hem doğal hava ile soğutma
yöntemi (AN) hem de fan ile soğutma yöntemiyle (AF) soğutulabilir. Trafonun alt
bölgesine 6 adet fan grubu monte edilir. Sargılara yerleştirilen sıcaklık sensörleri fan
panosundaki röleye sargı sıcaklığı bilgisini iletir. Bu röle sayesinde sargı sıcaklığına göre
fan grubu devreye alınıp soğutma işlemi gerçekleştirilir. Ayrıca fanlar, trafoda %40’a
varan güç artışının talep edildiği durumlarda da kullanılabilmektedir. Kuru tip
transformatörler IP00 koruma sınıfında üretildiği için sadece dahili ortamlarda çalışır.
Sargılar, epoksi dökme reçine içerisinde dış ortama açık bir şekilde bulunduğundan
trafonun sudan ve nemden arındırılması gerekmektedir. Harici ortamlarda çalışması
istenirse, dışarıdan sıvı, nem, toz vb. etki almayan bir kabin içerisine konmalıdır. Bu
kabin IP21, IP23, IP31 veya uygulamaya göre farklı koruma sınıfına sahip olabilir. Boşta
veya otomatik yükte kademe değiştiricili olarak üretilebilirler.
Kuru tip dökme reçineli trafoların sargı izolasyon malzemesi sıcaklık sınıfları F sınıfı veya
H sınıfı malzemeler olabilir. F sınıfı izolasyon malzemesi sargı sıcaklık artış limiti 155°C
iken H sınıfın ki 180°C’dir. Transformatörün teknik föyünde OG/AG sargılar F/F veya H/H
olarak sıcaklık sınıfı belirtilir. Ayrıca kuru tip trafolar için IEC 60076-11 standartlarına göre
belirli kodlar ile çevre, iklim ve yangına dayanıklılık sınıfları tanımlanmıştır. Her bir sınıfın
tanımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Trafolar genelde E2, C2, F1 sınıflarında üretilir.
Çevre Sını
İklimsel
Sınıf
Yangına
Dayanıklılık
Sını
E0 Trafolar kirliliğin göz ardı edildiği, yoğunlaşma olmayan, temiz ve kuru bir odada çalışabilir.
E1 Trafolar düşük yoğunlaşma ve kirliliğin bulunduğu ortamda çalışabilir.
E2 Trafo hem yoğunlaşmaya hem de yüksek kirliliğe maruz kalabilir.
Kuru p transformatörler – 5 ºC alnda enerjilendirelemez. Sadece – 25 ºC ye kadar
C1 ortamlarda taşınabilir ve stoklanabilir.
Kuru p transformatörler – 25 ºc ye kadar ortamlarda enerjilendirilebilir, taşınabilir ve
C2 stoklanabilir.
Yangın çıkma ihmali beklenen düzeyde değildir ve tehlikenin sınırlandırılmasına yönelik
F0 bir koşul yoktur.
Transformatör yangın çıkma ihmaline maruz kalır ve yanıcılığın düşürülmesi zorunludur.
F1 Transformatör üstündeki bir yangın belirlenmiş zaman dilimi içinde sönmelidir.
Ülkemizde kullanılan TEDAŞ’a devredilecek kuru tip transformatörler, TEDAŞ-MLZ/99-031.B “Sargıları Epoksi
Reçine İle Örtülü Kuru Tip AG/OG Dağıtım Güç Transformatörleri Teknik Şartnamesi’ne” uygun olmalıdır. Aşırı
yüklenme yeteneği, patlamama özelliği, kısa devrelere ve sismik etkilere karşı yüksek dayanımı ve kabinli
üretim sayesinde zorlu koşullarda çalışabilme yeteneği ile kuru tip trafoların kullanımı kullanıcılara büyük avantajlar
sağlamaktadır.
7