Urartu(2)

Recommendations

Info

44 B. B. PİOTROVSKİYBu yazıtta gene birbirine benzeyen iki ilahe adı geçer. BunlarSardi (69) ve Tsinnardi (7o)'dir. Sonuncu isimle Melikişvili, Urartuilahesinin Asurluların İştar ilâhasine tekabül ettiğini kabul etmektedir.Sarduri adının başlangıcı yazıtlarda Asur ilahesi İştar'ın ideogramı ileyazılmaktadır. Muhtemelen Sardi ya yıldızlar veya Venera seyyaresininilâhesidir. Karmir-Blur'da bir bronz amulet bulunmuştur. Amuletinucunda metnin iki yanında Şalardi'nin sembolü yer almıştır. Çok ince,orak şeklinde bir yarım ay ve muhtemelen Sardi'nin sembolü olarak dayıldız vardır. Bu da dış görünüşü ile ilahe İştar'ın sembolüne uygundur.Kaydetmek gerekir ki Meher Kapısındaki tanrıların çoğuna diğerUrartu yazılı kaynaklarında henüz rastlanmamaktadır. Hatta Haldi,Teişeba ve Şivini'den sonra gelen yedi tanrı arasında, ki bunlara diğertanrılara nazaran daha çok kurban sunmak gerekmektedir, çivi yazılarındayalnız hutuini (4), Kuera (15) ve Elip (u) ri (16)'nin adları geçmektedir.Urartular genellikle tanrılarını insan şeklinde tasvir ederler, fakatbazan bunları ilkel hallerine yani hayvan ve kuşların bazı hatlarına benzetilmişşekilde görmek mümkündür.Böylece tanrının başındaki başlıklar muhakkak boynuzludur. İlâhlarönceleri kanatlarını muhafaza etmiş halde kuş şeklinde tasvir edilmişlerdir.Baz tanrı tasvirleri ise insan vücutlu ve hayvan kafalı fantastikyaratıklar şeklinde gösterilmiştir. Bütün bunlar başlangıçta hayvan ve kuşşekillitanrı tasvirleri çeşitli antropomorfizasyon merhaleleridir. Bazıtanrılar dış görünüşleri bakımından başlangıçtaki hayvan şekliyle bir ilgisiyokmuş gibi tasvir edilmiştir. O halde daha önce kendileri tanrı sayılanhayvanlar tanrıların antropomorfizasyonundan sonra onlara sunulanhayvanların rolünü ifaya başlamışlardır.Urartu ikonografyasında tanrıların çeşitli hayvanlar üzerinde görülmesitabiîdir. 1954 Arin-Berd kazılarında bir yapının duvarında bazıfresk kalıntıları bulunmuştur. Bunlar üzerinde bir tanrılar geçidi tasviredilmektedir. Arslan üzerinde yalnız bir tanrı bütün olarak muhafazaedilmiştir. Urartu tanrılarından dördünün hayvan üzerinde tasvir edildiğibronz örnekler bilinmektedir. Bir örnekte tanrı arslan, diğerlerindeboğa vehayut fantastik yaratıklar üzerinde görülüyor. Bu fantastik yaratıklarınçeşitli uzuvları çeşitli hayvanlara ait olan organlardır. Eski Ön-Asya ikonografyasında buna benzer kompozisyonlar gelenekseldir. Baviana'dakiAsur kaya figürlerinde tanrılar geçidi vardır. Bunlar hayvanüzerinde durmaktadır. Şüphe yok ki bu, tanrıların bizatihi zoomorf şekillerinitemsil etmektedir. Arslan ve boğanın Urartu panteonundan hangitanrılarla ilgili olduğunu kestirmek güçtür. Fakat bu hususta bazı kayıtlarvardır.1952 de Karmir-Blur'da dört yüzlü bir mühür bulunmuştur. Asılacakbir yeri olan bu mühürün bir yüzünde yıldırım tanrısı boğa üzerinde
URARTU DİNİ 45durmaktadır. Böylece Teşeba'nın boğa, Haldi'nin ise arslanla ilgisi vardır.Bilhassa bu hayvanların tasvirleri Urartu mühür ve takdim eşyası üzerindeçok görülür.Urartu tanrılarının tapınaklarındaki takdim kalkanları Sargon metninegöre, arslan başı, boğa, dragon (kuş) ve köpek kafası şeklindeki umbonlarla(kabarık tasvirler) süslenmiştir. Toprak-Kale ve Karmir-Blur kazılarındaçıkan kalkanlar konsantrik prizler halinde arslan ve boğa figürleri iledoldurulmuştur. Kısa çivi yazıları bulunan birçok bronz eşya üzerindearslan ve boğa kafası figürleri de yer almaktadır. Çok büyük ihtimallebu işaretler Haldi ve Teişeba tanrılarına sunulan eşyaları vasıflandırmaktadır.Kendilerinde insan, hayvan ve kuş özelliklerini birleştiren tanrılardanbazıları büyülerde önemli yer alan, sun'i olarak yaratılmış figürlerdi.Şeydu tanrıları bunlardandı, bunlar ya kanatlı boğa veya arslan,yahut insan veya torso'ludurlar. Bunlar Urartu'ya Asur'dan gelmişlerdir,ya da bazan insan başlı kanatlı jemlerdir. Kutsal ağaca hizmeteden bu jeniler de Asur ikonografyasiyle sıkı sıkıya bağlıdırlar.1956 da Karmir-Blur'da elde edilen kemer, Urartu ikonografyasıyönünden enteresandır. Orada arslan üzerinde oturan Haldi, boğa üzerindeduran Teişeba ve kanatlı güneş kursunu yukarı kaldırılmış elleriyle tutan,diz çökmüş bir figür halinde temsil edilen Şivini (Resim 2-5)'nin tasvirlerivardır. Urartu panteonunun baş tanrılarını temsil ettiklerini tahminettiğimiz bu üç tanrıdan başka kemerde keza Asur şedu'sunu andıraninsan başlı kanatlı boğa (veya arslan) tasvir edilmiştir, grifon başlı birkanatlı hayvan olan ve palmet üzerinde duran bir tasvir de vardırve ayrıca kartuş üzerinde çok stilize edilmiş bir mukaddes ağaçda bulunmaktadır. Karmir - Blur'daki diğer eserlerde de kemerdekifigürlere benzer figürler görülmektedir. 1956 kazılarında çıkan stiatittenyapılmış bir mühürde dört figürden müteşekkil bir kompozisyonmevcuttur: kutsal ağaç, palmet üzerinde kanatlı boğa, boğayanişan alan ve arslan üzerinde duran bir tanrı ve ellerini yukarı kaldırmışbir insan figürü. Karmir-Blur'da üzerinde tanrı veya onların sembolleritasvir edilmiş olan üç gümüş amulet-madalyon bulunmuştur. Bunlardanbirinde 12 . başı altın levhacıktan olan ve buna tutturulmuş bulunanbir erkek tanrı tasvir edilmiştir. Bu tanrının üstünde ne olduğu farkedilmiyenkanatlı güneş kursu (!) gibi bir şey, tanrının önünde elinde oğlaktutan diz çökmüş bir rahip veya adorant bulunmaktadır. Diğer madalyonda13tahtta oturan bir ilahe, belki de Arubani, vardır; bu ilaheninbaşı da keza döğme altın levhacıktan yapılmış ve onun da önünde oğlaktutan bir rahibe veya adorant, üçüncü gümüş madalyonda ise yalnızüç sembol vardır: üstte kanatlı güneş kursu, altında ise yıldız ve dal.12. "Karmir-Blur", III, s. 18, Res. 11.13 . Aynı eser, s. II, Res. 5.
Page 1 and 2: URARTUDİNİYazan: B. B. PİOTROVSK
Page 3 and 4: URARTU DİNİ 3932 . Arni33 . Haldi
Page 5 and 6: URARTU DİNİ 41sunağın yanında
Page 7: URARTU DİNİ 43yanlıştır, redde
Page 11 and 12: URARTU DİNİ 47Britisch Museum'da
Page 13 and 14: Resim: 1—Meher Kapısı, Van civa
Page 15 and 16: Resim: 7- Ağaç ve stil'e tapma. M

Urartu(2)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?