10. SINIF DERS NOTLARI-edebiyat

10.SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
TUYUĞ
✓ Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir biçimdir.
✓ “Mısra sayısı” ve “uyak örgüsü” ve “işlediği
konular” bakımından rubaiye benzer.
✓ Rubaiden ayrılan tek yönü aruz ölçüsünün sadece
bir kalıbıyla yazılmasıdır.
✓ Halk şiirindeki maninin Divan edebiyatına yansımış
biçimi olarak düşünülebilir.
✓ Genellikle şairlerin mahlası yoktur.
✓ Daha çok Azeri ve Çağatay edebiyatlarında görülür.
✓ Bu türün en başarılı şairleri: Kadı Burhanettin, Ali
Şir Nevaî, Atayî ve Nesimî’dir.
Tuyuğ Örneği
Dilberin işi itâb u nâz olur – a
Çeşmicâdü, gamzesi gammâz olur – a
İy gönül sabr it tahammül kıl ana – x
Yâre irişmek işi az az olur – a
Kadı Burhanettin
Birden Fazla Bentle Kurulan Nazım Biçimleri
ŞARKI
✓ Aşk, sevgili ve güzellik konularını içerir.
✓ Divan şiirine Türkler kazandırmıştır.
✓ Halk edebiyatındaki türküyü hatırlatır.
✓ Bestelenmek için yazıldığından dili sadedir.
✓ Aruzun kısa ve hareketli kalıplarıyla yazılır.
✓ Genellikle en az 3 en fazla 5 bentten oluşan bir
nazım biçimidir.
✓ Genellikle son mısralar nakarattır.
✓ aaaa / bbba / ccca biçiminde kafiyelenir.
✓ Lale Devri’nde (18.yy.) gelişmiş ve yaygınlaşmıştır.
Şarkı türünün ilk örneklerini Naili Kadim; en
başarılı örneklerini Nedim vermiştir. Enderunlu
Vasıf en çok şarkı yazan şairdir. Enderunlu Fazıl ve
Yahya Kemal, bu türün diğer önemli temsilcileridir.
✓ Şarkıda her bendin 3. Mısrasına “miyan / meyan”
denir. Miyanın, anlam bakımından en güçlü mısra
olmasına dikkat edilir. Şarkıda, dörtlük sonlarında
tekrarlanan dizelere “nakarat” denir. Nakarat, bazı
şarkıların ilk dörtlüğünde hem 2. hem de 4. dizede
görülür. Kimi şarkılarsa nakaratsızdır.
Şarkı Örneği
Cânın kimi isterse görüş gayrı karışmam – a
Küstüm sana ben nâfile yalvarma barışmam – a
Haddim bilirim yâr ile beyhûde yarışmam – a
Küstüm sana ben nâfile yalvarma barışmam –a
Sen belle bunu ey gül-i zîbende-nümâyiş -b
Yok gayrı derûnumda benim ülfete hâhiş – b
Gördükde beni eyleme beyhûde nevâziş – b
Küstüm sana ben nâfile yalvarma barışmam – a
MURABBA
✓ Dörder dizelik bentlerden oluşur.
✓ Hemen her konuda yazılır.
✓ En az 3 en çok 7 bent olur.
✓ aaaa / bbba / ccca / ddda / eeea …(şarkı gibi)
biçiminde kafiyelenir.
✓ Bestelenme amacının olmaması ve dilinin ağır
olması yönleriyle şarkıdan ayrılır.
✓ Aşkî, Muhibbî, Hayretî, Taşlıcalı Yahya ve Fuzuli
murabba yazmış sanatçılardandır. Bu türün en
başarılı şairi, Namık Kemal‘dir.
Murabba Örneği
Perîşân-hâlün oldum sormadun hâl-i perîşânum – a
Gamundan derde düşdüm kılmadun tedbîr-i dermânum – a
Ne dirsen rûzgârum beyle mi geçsün güzel hânum – a
Gözüm cânum efendim sevdüğüm devletlü sultânum – a
…
Fuzûlî şîve-i ihsânun ister bir gedâyundur
– b
Dirildükçe seg-i kûyun ölende hâk-i pâyundur – b
Gerek öldür gerek ko hükm hükmün râyrâyundur – b
Gözüm cânum efendim sevdüğüm devletlü sultânum – a
TERKİBİBENT
✓ Bent sayıları 5 ile 15 bent arasında değişir.
✓ Her bent 5 ile10 beyitten oluşur.
✓ Bentlerin kafiye şekli gazel gibidir. Bentlerden
sonra vasıta beyti gelir. Vasıta beyti her bentten
sonra değişir. Bu yönüyle terciibentten ayrılır.
✓ Vasıta beyitleri kendi aralarında uyaklıdır.
✓ aa-xa-xa-xa-bb-cc….. şeklinde kafiyelenir.
✓ Bentlerin her birine hane denir.
✓ Vasıta beytinden önceki beyte terkiphane denir.
✓ Şair mahlasını terkiphanede söyler.
✓ Her konuda yazılabilir.
✓ Kanuni S. Süleyman için yazılan Kanuni Mersiyesi
(Baki), Esrar Dede Mersiyesi (Şeyh Galip) önemli
Terkibibentlerdir.
✓ En ünlü temsilcisi Bağdatlı Ruhi; Tanzimat
Döneminde ise Ziya Paşa’dır.
İbrahim Solmaz(Türk Dili Edebiyatı Öğretmeni) Sayfa 30