Büyülü Gerçekçilik: Latife Tekin'in Sevgili Arsız Ölüm ve Angela ...

More documents

Recommendations

Info

Büyülü Gerçekçilik: Latife Tekin’in Sevgili Arsız Ölüm ve Angela Carter’ın Derya Emir Büyülü Oyuncakçı Dükkânı İsimli Eserlerinin Karşılaştırması Hatice Elif Diler Çağdaş İngiliz Edebiyatının önemli yazarlarından Angela Carter, 1941 yılında, İngiltere’nin Eastbourne şehrinde doğmuştur. Küçük yaşlarda anoreksi hastalığı ile mücadele eden yazar, gazetecilik hayatına Londra’da haftalık çıkan Croydon Advertiser adlı gazetede yazılar yazarak başlamıştır. Bristol üniversitesinde İngiliz Edebiyatı okuyan Carter, 1966 yılında ilk romanı Shadow Dance’ı yayımlamıştır. The Magic Toyshop (Büyülü Oyuncakçı Dükkânı) isimli eseri, 1967 yılında yayımlanmış ve yazara Llewellyn Rhys Ödülü'nü kazandırmıştır. Son romanı Wise Children'la büyük beğeni toplayan yazar, Şubat 1992'de hayata gözlerini kapatmıştır. Carter, feminizm, büyülü gerçekçilik, fantastik ve bilim kurgu gibi pek çok türde eserler vermiştir. Başarılı bir makale yazarı olan Angela Carter’ın, toplam 9 adet romanı ve dört bölümden oluşmuş bir hikâye derlemesi bulunmaktadır. BÜYÜLÜ GERÇEKÇİLİK Büyülü gerçekçilik terimi, ilk olarak Alman sanat eleştirmeni ve tarihçisi Franz Roh tarafından, 1925 yılında yayımlanmış olan Nach-expressionismus, magischer Realismus: Probleme der neuesten europaischer Malerei (Dışavurumculuk Sonrası, Büyülü Gerçekçilik: Yeni Avrupa Resim Sanatındaki Sorunlar) isimli eserinde, dönemin Alman ressamlarının, konuları ve temaları hayal ürünü, fantastik ve rüyamsı niteliğe sahip çalışmalarını anlatmak amacıyla kullanılmıştır. Terim, edebiyatta ilk olarak, İtalyan yazar ve eleştirmen Massimo Bontempelli (1878–1960) tarafından kullanılmıştır (Turgut, 2003: 14). Büyülü gerçekçilik, en çok Latin Amerikalı yazarların eserlerinin sınıflandırıldığı bir akım olarak kendini göstermiştir. Arjantinli yazar Jorge Luis Borges’in (1899–1988) 1935 yılında yayımlanan Historia universal de la infamia (Alçaklığın Evrensel Tarihi) isimli eseri, ilk büyülü gerçekçilik çalışması olarak kabul edilmektedir (Cuddon, 1999: 488). Büyülü gerçekçilik akımının en tanınmış yazarı, 1967 yılında yayımlanmış olan Cien años de soledad (Yüzyıllık Yalnızlık) isimli yapıtı ile Kolombiyalı yazar Gabriel García Márquez’dir. Italo Calvino, John Fowles, Günter Grass, Janet Frame ve Salman Rushdie, büyülü gerçekçi bakış açısıyla eserler vermiş olan diğer önemli edebiyatçılardır (Cuddon, 1999: 488). Büyülü gerçekçilik, “büyülü unsurların, resmedilen gerçeklik içinden organik olarak gelişmesini sağlayacak biçimde fantastik ve gerçekçiliği birbirine bağlayan” (Faris, 2005: 163) bir postmodern akımdır. Fantastik unsurlara postmodern eserlerde sıkça rastlandığından, büyülü gerçekçilik “postmodernizmin merkezi” (Faris, 2005: 173) olarak kabul edilebilir. Büyülü gerçekçilik, Zamora ve Faris’e göre (2005:5) ontolojik, politik, cinse ait veya coğrafi sınırları araştıran bir akımdır. Bu akım, diğer bir akım içinde bir arada kullanılamayacak farklı dünyaları, alanları ve sistemleri bir arada bulundurur ve bunların kaynaşmasını sağlar. Gerçekliği sorgulama hususunda gerçekçiliğin uzantısı olarak kabul edilse bile, büyülü gerçekçilik, akılcılığa ve edebi gerçekçiliğe zıt bir akımdır (Zamora ve Faris, 2005:6). Büyülü gerçekçilik akımının en önemli özellikleri, fantastik ya da tuhaf unsurlarla, gerçekçi unsurların karıştırılması ya da yan yana kullanılması, kıvrımlı hatta labirentimsi anlatım tekniklerine ve temalara, ustalıklı zaman değişimlerine, rüyalara, yerel mitlere, cinlerle, perilerle dolu masalımsı hikâyelemeye yer verilmesi, dışavurumcu ve gerçeküstücü tanımlamaların ve esrarengiz bir bilgelikle korkunç, izah edilemez, şaşırtıcı ve hatta ani şok yaratacak unsurların kullanımıdır. (Cuddon, 1999: 488) Tüm benzerliklerine rağmen, büyülü gerçekçilik, fantastik ve gerçeküstücü akımlardan farklı bir akım olarak değerlendirilir. Franz Roh (2005: 15-33), gerçeküstücülüğün (surrealism) tamamen imkânsız durumları temsil ettiğini belirtir. Roh’a göre, büyülü gerçekçilikte günlük hayat perili, masalımsı bir şekle sokulurken, ondan yalnızca birkaç yıl önce hüküm sürmüş olan gerçeküstücülük, var olanı tamamıyla yadsıyacak şekilde ortaya çıkar. Gerçeküstücüler, eserlerinde fantastik veya olağanüstü unsurları kullanmışlar, ancak bunu gerçekten tamamen uzaklaşarak gerçekleştirmişlerdir (García, 2004: 34). Ancak Latin Amerika büyülü gerçekçiliğinin söylencesel köklerini etkileyen akım gerçeküstücülük olmuştur (García, 2004: 33). García, büyülü gerçekçilik ve fantastik edebiyat arasında da fark bulunduğuna dikkat çeker. Hem fantastik edebiyatta hem de büyülü gerçekçilikte doğa ve doğaüstü bir arada kullanılmaktadır. Ancak büyülü gerçekçilikte, doğal olanın yanı başında kullanılan doğaüstü unsur okuyucuyu şaşırtmaz. Büyülü gerçekçilikte kullanılan doğaüstü unsurun doğal olanla bütünleşip kaynaşması şarttır. Fantastik edebiyatta ise, doğal olana aykırı, bambaşka bir dünya yaratıldığından, doğaüstü durum insanda şaşkınlık duygusu yaratır. 1949 yılında yayınlanan El reino de este mundo (Bu Dünyanın Krallığı) adlı eserin önsözünde Latin Amerikalı yazar Alejo Carpentier (1904–1980) ‘lo real maravilloso’ (olağanüstü gerçek) kavramını ilk kez kullanmıştır (Turgut, 2003: 14). José Donoso Yáñez büyülü gerçekçilik ve olağanüstü gerçekçilik arasında küçük bir fark olduğunu, aslında bu 52
Büyülü Gerçekçilik: Latife Tekin’in Sevgili Arsız Ölüm ve Angela Carter’ın Derya Emir Büyülü Oyuncakçı Dükkânı İsimli Eserlerinin Karşılaştırması Hatice Elif Diler ikisinin iç içe geçmiş kavramlar olarak düşünülmesi gerektiğini söyler. Donoso’ya göre, iki kavram arasındaki fark aşağıdaki gibidir: Harika gerçekçilik [olağanüstü gerçekçilik], güçlü Afrika ve yerli köklerine sahip olan Latin Amerika’nın belirli bölgelerindeki büyülü atmosferi yansıtırken, büyülü gerçekçilik barok, romantizm ya da gerçeküstücülük gibi uluslar arası sanatsal bir eğilimdir.” (aktaran García, 2004: 36) Yukarıdaki alıntı, sömürgecilik (colonial) ve sömürgecilik dönemi sonrası (postcolonial) söylemlerini akla getirmekte, dolayısıyla büyülü gerçekçilik tanımlarına bu söylemler kapsamında bakmayı gerektirmektedir. Nitekim Post- Colonial Studies (Sömürgeleşme Sonrası Çalışmaları) (2005) isimli kitabın yazarları (Ashcroft, Griffiths ve Tiffin) büyülü gerçekçilik teriminin Latin Amerika edebiyat eleştirisi tarihinde ilk olarak Jacques Stephen Alexis tarafından, sömürgecilik sonrası bağlamda ‘Haitililerin büyülü gerçekçiliği’ başlığı altında kullanıldığını belirmektedirler. İkinci Dünya Savaşı sonrasında, toplumsal gerçekçilik akımı, radikal entelektüeller tarafından, toplumsal sorunları yorumlamada araç olarak önerilmiştir. Ancak Alexis, 1956’da yayımlanmış makalesinde, pek çok sömürgecilik sonrası toplumda, sanayileşmemiş köylü nüfuzun, kendine has, hayali ve büyülü yaşamını sürdürdüğünü söyler. Bu yaşam tarzının kökleri, söz konusu nüfusun efsanelere, masallara, batıl inançlara dayalı güçlü mitsel geleneklerinde yatmaktadır. Yerli halkın, yıllarca maruz kaldığı sömürgeci ve ırkçı eylemlere direnerek, kendi kimliğini oluşturmasında bu güçlü mitsel geleneğin etkisi büyüktür (aktaran Ascroft vd., 2005: 132). Dolayısıyla, Batı’nın gerçekçi romanının karşısında, özünde saklı kalmış yerli kültürün doğallığını yansıtan büyülü gerçekçilik akımı durmaktadır. Ünlü eleştirmen Roland Walter, büyülü gerçekçiliğin ilk şartının, gerçek olanla, gerçekdışı, doğaüstü veya alışılmamış olanı birleştirip, gerçek olanı büyülü bir şekle sokmak olduğunu söyler (aktaran Turgut, 2003: 23). İkinci şart gerçek ve gerçeküstü unsurlar birleştirilirken uyumlu bir bütün oluşturulmasıdır. Bu uyumlu bütün, eserde hem anlatıcı hem de karakter bazında sağlanır. Anlatıcı ve karakterler, doğaüstü olanı doğalmış gibi algıladıkları için, doğaüstü olan okuyucuda da şok etkisi yaratmayacak, gerçekdışı olan okuyucu tarafından sorgulanmayacaktır (Turgut, 2003: 23). Üçüncü unsur ise, yazarın ketumluğu/ suskunluğudur (authorial reticence). Anlatıcı, sadece olayları ve karakterlerin eylemlerini anlatır. Olayı aktarırken, ona kendi yorumunu katmamalı ve açıklamalarda bulunmamalıdır. Aksi takdirde, okuyucu gerçekdışı olanı sorgulamaya başlayacak ve büyülü gerçekçiliğin diğer iki kuralı da ihlal edilmiş olacaktır (Turgut, 2003: 23). Büyülü gerçekçilik, fantastik olanla gerçeği, tuhaf olanla mantıklı olanın alaşımını sağlamak zorundadır. Gerçeklik, büyülü gerçekçi bir eserde çoğu zaman dolaylı yollarla yansıtılmaktadır. Eser, gerçekliğin psikolojik, ruhsal veya ahlaki boyutlarını semboller yardımıyla aktarır. Faris (2005: 175), büyülü gerçekliğin postmodern kurgunun önemli akımlarından biri olmasını sağlayan özelliklerden birinin metafiziksel bir boyuta sahip olması olduğunu söyler. Eserlerde imgeler, semboller ve eğretilemelerle yaratılmış metafiziksel bir boyut mevcuttur. Eserdeki sembolizmi çözmek okuyucuya düşer. Büyülü gerçekçiliği postmodern kurgu kapsamında tutan diğer bir özellik ise, iki faklı dünyaya ait unsurları birleştirebilmek için başkalaşımlardan (metamorfoz) da sık sık faydalanmasıdır (Faris, 2005: 178). Dolayısıyla üslup açısından bakıldığında büyülü gerçekçilik, benzetme, mecaz, mübalağa, tekrarlar, sembolizm, ironi ve paradoks gibi pek çok söz sanatını kullanmaktadır. Büyülü gerçekçilikte, kronolojik, düz çizgisel akıp giden zaman algısı yoktur. Jorge Luis Borges ve Franz Kafka’yı önemli büyülü gerçekçilik temsilcileri olarak kabul eden Angel Flores’e (2005: 115) göre, zaman “zamansız bir akışkanlık içinde var olur”. Mitsel mekânların kullanımı ve geçmişe dönüş (flashback) ve geleceğe gidişler (flashforward) sayesinde oluşturulan çevrimsel bir zaman algısı mevcuttur. Murat Belge’nin, “Marquez ve Romanda Yenilik” isimli yazısında (2005: 59–64), büyülü gerçekçiliğin ustası Gabriel García Márquez’in, Yüzyıllık Yalnızlık isimli romanındaki “zaman algısı” ve “roman kişisi” hakkındaki yorumları, büyülü gerçekçi eserler için genel-geçer kabul edilebilir: Marquez’in bireyleri, klasik roman dünyasının bireyleri değil. Klasik romandan alışık olduğumuz “kişilik” tanımı da en geniş anlamıyla tarih. Onun için düşle gerçekliği, gerçekçilikle fantazyayı iç içe anlatıyor. İnsanlar yalnız fiziksel dünyalarıyla değil, düşleriyle de yaşıyorlar. Tarihi 53
Page 1: Büyülü Gerçekçilik: Latife Tek
Page 5 and 6: Büyülü Gerçekçilik: Latife Tek

Büyülü Gerçekçilik: Latife Tekin'in Sevgili Arsız Ölüm ve Angela ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?