Amae i zapomniane aspekty pytania o wspólnotę

194 Maria Korusiewicz
skanie niezależności i samorealizacja, ale uczestnictwo w życiu wspólnoty,
„podtrzymywanie związków współzależności opartych o amae” 27 .
To właśnie wspomniane już powiązanie pomiędzy istotnymi wartościami
lojalności, odpowiedzialności i honoru, a poczuciem bezpieczeństwa,
jakie oferuje wspólnota, pozwoliło na ukształtowanie tradycji, która
jeszcze dzisiaj stanowi o charakterze japońskiego społeczeństwa.
Po drugie, istotną rolę odgrywa tu akceptacja „natury” rzeczy,
przyjmowanie ich takimi, jakimi „naturalnie” są. Mrówki, dla których
praca jest rzeczą „naturalną”, pełnią funkcję opiekuńczą wobec „młodzieńczych”
koników polnych, w których naturze praca fizyczna nie
leży 28 . To stanowisko zgodne jest z buddyjskimi zasadami nieingerowania
w naturalny bieg rzeczy, porzucania ostro zarysowanych granic „ja”
i jego interesów oraz współodczuwania z całością bytu.
Jako trzeci element, pojawia się tu dobrowolne przyjęcie dodatkowej
odpowiedzialności, dodatkowego ciężaru, w imię wspólnej rzeczywistości
społecznej, w której, zgodnie z tradycją konfucjańską, modelem
wszelkich układów społecznych jest rodzina.
Budowany na amae typ wymiany wchodzi w zakres tzw. „wymian
wzajemnych”, które nie są jednak specyficzną cechą kultury japońskiej;
funkcjonują powszechnie we wszystkich typach społeczności 29 . Wymiana
wzajemna odwołuje się nie tyle do materialnych korzyści, ile do
„sprawiedliwości proceduralnej” – specyfiki oceny sprawiedliwości
procedur kształtujących ową wymianę. Według eksperymentów dokumentowanych
przez Molm, Takashiego i Petersona, badających społeczności
zachodnie, wymiany motywowane systemem wzajemnych zobowiązań
i oparte o pozytywne emocje zacieśniają, podobnie jak wymiany
budowane na amae, więzy pomiędzy członkami społeczności 30 , sprzyjają
27 Tamże.
28 Wielość aspektów ‘miłości pierwszej’ zależy od jej funkcji, znaczenia dla zaangażowanych
stron i kontekstu sytuacyjnego. Johnson pisze o jej dwóch podstawowych, choć
często przenikających się rodzajach: amae ‘dziecięcym’, opartym o oczekiwanie pobłażliwej
akceptacji, i amae opartym o logikę wzajemnych zobowiązań i wynikających z nich
oczekiwań.
29 Postawy i wymiany oparte o amae zapobiegając konfliktom i pobudzając poczucie
przynależności stanowią istotny element strategii społecznych wspólnot tradycyjnych, nie
zorientowanych na kategorie zysku i straty, ale przede wszystkim przetrwania zarówno
wspólnoty jako całości jak i jej poszczególnych członków.
30 Zanik podobnych zachowań i postaw poza wąskim gronem rodzinnym odpowiedzialny
jest za negatywnie nacechowane struktury stanu oczekiwań, kwestionowanie
statusu i kompetencji innych, rozwój konfliktów i rosnące poczucie niedowartościowania,
niezadowolenia i nieufności i w konsekwencji alienacji w całej społeczności. Zgodnie
z teorią oczekiwań afektywnych Bergera, ten stan rzeczy utrwala się jako wzorzec reakcji