15160

14.3. Projektowanie sytuacji rynkowych
Przedsiębiorca ma ograniczone możliwości kształtowania sytuacji na rynku. Jeżeli jednak jest w stanie oddziaływać w pewien sposób
na sytuację rynkową, powinien wiedzieć, jaka układ relacji odpowiada mu najbardziej. Szczególnie ważne jest to, jak porozumieją
się ze sobą podmioty zmierzające do zawarcia jednorazowej transakcji lub stałej współpracy. Lepsze metody kontaktowania się ze sobą
podmiotów ekonomicznych, wyrażające się w zdobyciu lepszej wiedzy o sobie i swej ofercie handlowej, pozwalają na powiększenie skali
aktywności przedsiębiorstw.
Leonid Hurwicz, Eric Maskin i Roger Myerson zbudowali teorię projektowania mechanizmów, która służy do opisu sytuacji
rynkowych i odwołuje się do pojęć z teorii gier 114 . Mechanizm jest grą, w której gracze wysyłają sygnały do siebie i do „centrali”,
zamieniane następnie, zgodnie z zasadami przyjętymi z góry, na końcowy rezultat. Takim rezultatem może stać się sposób alokacji
dóbr i usług.
Każdy podmiot dąży do maksymalizacji swej oczekiwanej wypłaty, jak zawsze w teorii gier. Z tego powodu jest skłonny
powstrzymać przekaz prawdziwej informacji lub wysłać informację fałszywą. W takiej grze szuka się punktu równowagi, podobnie
jak w innych grach strategicznych. Punktowi temu odpowiada określony rezultat, który może zostać potraktowany jako charakterystyka
gry, a tym samym i systemu przekazywania przez graczy sygnałów. Alternatywne sposoby przetwarzania informacji od
podmiotów uczestniczących w takiej sytuacji decyzyjnej mogą być ze sobą skonfrontowane, co pozwala wybrać najlepszy z nich
przy użyciu kryterium w postaci wyniku gry, odpowiadającego punktowi równowagi.
Określony mechanizm jest uważany za skłaniający do zachowań zgodnych, jeżeli dominująca strategia każdego gracza sprowadza
się do przesyłania informacji prawdziwej. Hurwicz wykazał, że przy dosyć słabych założeniach nie występuje w gospodarce
mechanizm oznaczający pogorszenie się sytuacji jednego z uczestników gry, który równocześnie prowadzi do optimum w sensie
Pareto.
Myerson, Maskin i inni badacze stali się autorami tak zwanej zasady ujawnienia; w literaturze ma ona kilka sformułowań.
Jedno z prostszych jest następujące: dowolny rezultat gry, będący stanem równowagi, może znaleźć swe powtórzenie w postaci
rezultatu związanego z pewnym mechanizmem skłaniającym do zachowań zgodnych.
Teoria projektowania mechanizmów znajduje zastosowanie w praktycznym tworzeniu rozwiązań ekonomicznych. Spróbujemy
zilustrować ją na elementarnym przykładzie. Załóżmy, że Wanda zamierza sprzedać fortepian Stefanowi. Oboje określają
wartość instrumentu: dla Wandy jest on wart więcej niż x, dla Stefana mniej niż y. Są oni w stanie dokonać transakcji tylko wtedy,
gdy y>x ; relację tę nazwiemy nierównością dopuszczającą. W innym przypadku, także w razie zrównania się tych wielkości, strony
zrezygnują z transakcji. Jeżeli uzgodniona cena wynosi p, Wanda i Stefan uzyskują korzyści odpowiednio p-x i y-p , a korzyść
łączna sięga y-x . Odstąpienie od transakcji nie przynosi żadnych korzyści, dlatego warto skonstruować mechanizm zapewniający
dokonanie aktu kupna-sprzedaży zawsze, gdy oferta Stefana przewyższy ofertę Wandy.
Przyjmijmy, że partnerzy nie znają oferty drugiej strony. Istnieje wtedy kilka sposobów prowadzenia handlu. Wanda może
przyjąć zasadę następującą: Stefanie, musisz zaakceptować ofertę lub ją odrzucić (take-it or leave-it). Następna możliwość to wybór
takiego samego posunięcia przez Stefana. Trzecią opcją jest podwójna aukcja, kiedy obie strony jednocześnie publikują swoją
ofertę i jeżeli zachodzi nierówność, dopuszczająca cena transakcji będzie średnią zgłoszonych ofert.
Żaden z trzech mechanizmów nie zapewnia wymiany handlowej, nawet gdy nierówność dopuszczająca faktycznie występuje.
Jeżeli zostanie wybrany mechanizm pierwszy, nie wykluczy to zgłoszenia przez Wandę ceny poniżej satysfakcjonującego ją poziomu
x, co ułatwia zawarcie porozumienia, ale nie służy jej interesom. Podbicie ceny w stosunku do ustalonego wcześniej poziomu satysfakcjonującego
przyniesie jej korzyść, o ile Stefan w ogóle kupi fortepian; w innym razie taka decyzja Wandy nic jej nie da.
14.4. Obciążenie kosztami transakcyjnymi
Dla niedużych podmiotów gospodarczych sprawą o znaczeniu kluczowym jest generalnie niski poziom kosztów transakcyjnych.
Jeżeli są one wysokie, wtedy wiele zamierzonych transakcji nie dochodzi do skutku albo ich dochodowość niepotrzebnie bardzo się
zmniejsza.
Gdyby koszty transakcyjne, dodatkowe wydatki przy każdej sprzedaży i kupnie, choćby na sporządzenie odpowiedniego dokumentu
prawnego, spadły do zera, istnienie firmy straciłoby sens. Ponieważ koszty transakcyjne są dodatnie, znajduje uzasadnienie istnienie
dużych organizacji produkcyjnych w postaci przedsiębiorstw. Porównanie łącznych kosztów transakcyjnych, odpowiadających rozdzie-
114 L. Hurwicz, The design of mechanisms for resource allocation, „American Economic Review”, 1973, E.Maskin (red.) Recent Developments in Game
Theory, Edward Elgar, Cheltenham 1999, R. Myerson, Optimal Auction Design, „Mathematics of Operations Research”, 1981.
167