witamina A.pdf

More documents

Recommendations

Info

Farmakoterapia Farmakoterapia lu czynników zewnętrznych szkodliwie wpływających na ludzką skórę za najważniejszy uważa się promieniowanie słoneczne (fotostarzenie), które ją przez lata systematycznie uszkadza i prowadzi do jej przyspieszonego starzenia. Niekorzystne zmiany w strukturze, funkcjach oraz wyglądzie skóry długotrwale eksponowanej na promieniowanie UV związane są z przewlekłym procesem zapalnym, prowadzącym do degeneracyjno-wytwórczych procesów na poziomie tkankowym, określanych terminem dermatoheliosis. Skutki oddziaływania promieniowania UV na skórę zależą od długości fali i jego natężenia. Ponad 50% promieni UVA przenika głęboko do skóry właściwej, zaś promieniowanie w zakresie UVB w 90% zatrzymywane jest przez warstwę rogową naskórka. W związku z głębokością przenikania zależną od długości fali zaobserwowano, że promieniowanie UVA oddziałuje głównie na fibroblasty, komórki dendrytyczne skóry, śródbłonek naczyniowy, komórki tuczne, granulocyty i limfocyty T, natomiast UVB działa przede wszystkim na keratynocyty i komórki Langerhansa. Tab. 1. Skala Golau do oceny stopnia zaawansowania procesu starzenia się skóry Stopień w skali (przeciętny wiek pacjentów) I. zmiany łagodne (28–35 lat) II. zmiany średnio nasilone (35–50 lat) III. zmiany zaawansowane (50–65 lat) IV. zmiany ciężkie (65–75 lat) Przedwczesne starzenie się skóry wywołane światłem słonecznym w obrazie klinicznym charakteryzuje się zmarszczkami, głębokimi bruzdami, przesuszeniem, nadmiernym rogowaceniem w obrębie naskórka, występowaniem przebarwień, teleangiektazji oraz atrofii z jednoczesną obecnością zmian przerostowych w postaci rogowacenia słonecznego i łojotokowego. Znacznie spada elastyczność skóry. W skórze właściwej pojawiają się zaburzenia angiogenezy i mikrokrążenia oraz obserwuje się – charakterystyczne dla fotostarzenia – zjawisko elastozy, czyli nagromadzenia nieprawidłowych mas elastynowych. Za sprawą aktywności enzymów metaloproteinaz uszkodzeniu ulegają także włókna kolagenowe. Skóra zostaje ponadto nacieczona licznymi komórkami zapalnymi, stąd fotostarzenie bywa czasem określane mianem słonecznego zapalenia skóry (łac. heliodermatitis). Przy ocenie stopnia zaawansowania procesu fotostarzenia skóry pomocna jest tzw. skala Golau (tab. 1). Obraz skóry brak rogowacenia słonecznego, niewielkie zmarszczki, brak blizn, nie ma konieczności stosowania podkładu kosmetycznego niewielkie rogowacenie słoneczne, delikatne żółte przebarwienia skóry, zmarszczki o średnim nasileniu przy ruchach mimicznych – obecne równoległe linie śmiechu, niewielkie bliznowacenie rogowacenie słoneczne, wyraźne żółte przebarwienia, teleangiektazje, średnio zaawansowane bliznowacenie, zmarszczki widoczne również w spoczynku rogowacenie słoneczne nasilone lub rak skóry (również w wywiadzie), wiotka skóra ze zmarszczkami o podłożu słonecznym, grawitacyjnym i mimicznym, nasilone bliznowacenie, makijaż nie przykrywa zmian – zbryla się Rola witaminy A i jej pochodnych w zmniejszaniu objawów starzenia się skóry Witamina A i jej pochodne cechują się pozytywnym wpływem na naskórek i skórę właściwą. Obecnie retinoidy są stosowane zarówno w pielęgnacji i leczeniu skóry uszkodzonej przez promieniowanie słoneczne, jak i w niwelowaniu oznak starzenia endogennego. Są niezbędne dla normalizacji procesów reprodukcji keratynocytów warstwy podstawnej naskórka, stymulują podziały komórkowe i pobudzają czynniki wzrostowe. Miejscowe stosowanie preparatów witaminy A normalizuje mechanizmy wzrostu naskórka, umożliwia regenerację zanikającej z wiekiem warstwy ziarnistej oraz powoduje redukcję nadmiernego zrogowacenia (warstwa rogowa staje się cieńsza, a procesy hiperkeratozy zostają zahamowane). Poprawie ulegają funkcje ochronne skóry, zmniejsza się transepidermalna utrata wody (TEWL – transepidermal water loss), dochodzi do normalizacji aktywności melanocytów oraz ograniczenia – na skutek zmniejszenia zakłóceń w dystrybucji ziaren melaniny do wyższych warstw naskórka – powstawania przebarwień typowych dla fotostarzenia. W ten sposób witamina A stosowana miejscowo poprawia kondycję naskórka, skutkuje wygładzeniem skóry, jej zmiękczeniem oraz ustąpieniem szarawego, niezdrowego odcienia cery. W obrębie skóry właściwej działanie retinoidów zaznacza się głównie w pozytywnym wpływie na fibroblasty. Pobudzeniu ulegają geny w fibroblastach, które odpowiadają za kontrolę w wytwarzaniu kolagenu – na miejsce enzymatycznie usuwanego zniszczonego, nieprawidłowego kolagenu powstają nowe, zdrowsze włókna. Zewnętrznie stosowane preparaty z witaminą A powodują wzrost syntezy kolagenu typu I i III oraz elastyny. Zaobserwowano również pobudzenie produkcji fibryliny, odpowiedzialnej za prawidłowe sieciowanie białek podporowych skóry właściwej. Dodatkowo stymulowana jest produkcja naturalnych czynników nawilżających; zwiększa się też poziom glikozaminoglikanów, co sprzyja wygładzaniu drobnych zmarszczek. Witamina A hamuje także aktywność metaloproteinaz – enzymów degradujących kolagen i elastynę. Retinoidy wykazują również właściwości antyoksydacyjne oraz zdolność pobudzania procesów angiogenezy (skóra nabiera naturalnego, różowego kolorytu). Zastosowanie pochodnych witaminy A skutkuje też ograniczeniem proliferacji komórek zapalnych i wpływem na funkcje immunologiczne skóry (zwiększa się ilość komórek Langerhansa w mieszkach włosowych i brodawkach skóry). Skuteczność witaminy A w przeciwdziałaniu zmianom związanym ze starzeniem i uszkodzeniem skóry przez promieniowanie słoneczne skutkuje jej szerokim wykorzystywaniem w recepturach kosmetyków pod postacią retinolu, retinalu oraz estrów retinylu. Formy te, zachowując swoją przeciwstarzeniową aktywność, są znacznie łagodniejsze i lepiej tolerowane niż retinoidy dostępne na receptę. Pod kontrolą dermatologa przeprowadza się także kuracje wykorzystujące leki zawierające silniej działające retinoidy, takie jak tretinoina czy izotretinoina. W 2000 r. Maddini at all., należące do międzynarodowej grupy zajmującej się fotostarzeniem (Photodamage International Collaborative Study Group), opublikowało wyniki badań przeprowadzonych z udziałem ludzi (770 kobiet i 30 mężczyzn). Osoby badane stosowały raz dziennie na noc przez okres 36 miesięcy krem z izotretinoiną w stężeniu 0,1% lub tak samo wyglądający krem obojętny. Po 12 miesiącach kuracji w grupie osób stosujących preparat z retinoidem stwierdzono redukcję zmarszczek, poprawę tekstury naskórka oraz zmniejszenie zmian pigmentacyjnych. Dane literaturowe wskazują także na skuteczność w leczeniu starzejącej się skóry retinoidów III generacji – adapalenu i tazarotenu. Ich zewnętrzne stosowanie przez co najmniej 6 miesięcy wykazuje efekt przeciwzmarszczkowy i powoduje redukcję niekorzystnych zmian posłonecznych. W niwelowaniu objawów fotostarzenia udowodniona została także porównywalna skuteczność tazarotenu w stężeniu 0,05–0,1% i 0,05% tretinoiny. Jeszcze innym bardzo popularnym sposobem wykorzystania retinoidów do niwelowania oznak starzenia się skóry są peelingi chemiczne. Pochodne witaminy A zastosowane w odpowiednim stężeniu, często w połączeniu z innymi substancjami o działaniu złuszczającym, przynoszą efekt intensyfikacji aktywności mitotycznej komórek naskórka i nasilenia tempa ich odnowy, co sprawia, że turn-over naskórkowy (czas przejścia komórek z warstwy podstawnej do rogowej) ulega skróceniu. Rezultat stosowania retinoidów w peelingu chemicznym objawia się ponadto w pozytywnym wpływie na budowę i metabolizm białek, takich jak keratyna, kolagen, elastyna, oraz zmniejszeniem spójności komórek w obrębie warstwy rogowej przez zahamowanie syntezy tonofilamentów, co sprzyja łatwiejszemu złuszczeniu naskórka. W praktyce dermatologicznej terapia retinoidami jest też stosowana w skojarzeniu z zabiegami złuszczania przy użyciu kwasu trójchlorooctowego TCA (stężenie 15–22% jako tzw. easy peel lub z wykorzystaniem wodnych roztworów TCA w stężeniu do 25%) oraz kwasu pirogronowego w stężeniu do 60%. Pacjent stosuje wówczas retinoid przed planowanym zabiegiem złuszczania (preparat należy odstawić na 3–7 dni przed zabiegiem) i kontynuuje terapię po zabiegu zwykle przez kolejne 5–10 dni. Rozjaśniające działanie retinoidów Przebarwienia są ograniczonymi lub uogólnionymi ogniskami zmiany konstytucjonalnego kolorytu skóry, powstałymi na skutek nierównomiernego gromadzenia się barwnika – melaniny. Synteza melaniny zachodzi w wyspecjalizowanych komórkach – melanocytach, które występują głównie w obrębie naskórka, mieszków włosowych, wokół naczyń krwionośnych i zakończeń nerwowych, a także w obrębie oka. Produkcja barwnika jest skomplikowanym biochemicznym procesem, rozpoczynającym się przemianą tyrozyny (przy udziale enzymu tyrozynazy) w dihydroksyfenyloalaninę (DOPA), a następnie w dopachinon. Kolejny etap melanogenezy przebiega dwutorowo, prowadząc do powstania brązowo-czarnej eumelaniny lub żółto-czerwonej feomelaniny. Zaburzenia w procesie biosyntezy melaniny, które prowadzą do powstania patologicznych przebarwień skóry, najczęściej polegają na nadmiernej aktywności enzymu tyrozynazy, zmianie liczby melanocytów lub zakłóceniach w dystrybucji barwnika. Powstałe hiperpigmentacje mają zazwyczaj charakter przebarwień hormonalnych, pozapalnych, polekowych oraz posłonecznych. W zależności od miejsca gromadzenia się barwnika wyróżnia się przebarwienia naskórkowe, skórne oraz mieszane, a przy ocenie głębokości zmian pigmentacyjnych pomocne jest badanie w lampie Wooda. Witamina A i jej pochodne, w terapii długoterminowej, wykazują zdolność redukcji przebarwień skóry (również głębokich pigmentacji) do ok. 60%. Do stosowania miejscowego wykorzystuje się głównie tretinoinę, izotretinoinę, a także adapalen i tazaroten. Kwas witaminy A wykazuje zdolność redukcji przebarwień porównywalną do działania hydrochinonu, z tą różnicą, że zastosowanie tretinoiny nie powoduje odbarwienia ciemnej skóry typu V i VI. Retinoidy przynoszą korzystne efekty w przypadku leczenia ostudy i plam soczewicowatych oraz przebarwień o charakterze pozapalnym czy też posłonecznym. Mechanizm rozjaśniającego działania retinoidów polega głównie na ograniczaniu aktywności tyrozynazy, co skutkuje zahamowaniem melanogenezy i transferu barwnika do wyższych warstw skóry, normalizacji dojrzewania i różnicowania keratynocytów oraz intensyfikacji ich złuszczania, co ułatwia 24 25
Farmakoterapia penetrację i zwiększa biodostępność innych substancji o działaniu wybielającym, a także ograniczeniu namnażania komórek zapalnych, nasileniu angiogenezy i syntezy kolagenu. Ochrona skóry i poprawa jej kolorytu Za niekorzystne skutki działania promieniowania słonecznego na skórę (przyspieszone starzenie się skóry, rozwój procesów nowotworowych) odpowiadają wolne rodniki, które są reaktywnymi formami tlenu, zawierającymi jeden lub więcej niesparowanych elektronów. Wolne rodniki tlenowe mogą występować w różnych postaciach, np. jako anionorodnik ponadtlenkowy, tlen singletowy, rodnik hydroksylowy, a także jako kwas podchlorawy i nadtlenek wodoru, które często ulegają przekształceniu w formę wolnorodnikową. Reagują one w komórkach z białkami, lipidami, cukrami czy też kwasami nukleinowymi i prowadzą do wytwarzania kolejnych reaktywnych produktów, inicjując wiele uszkodzeń. Za najbardziej aktywną postać uważa się rodnik hydroksylowy. Zdolność neutralizacji wolnych rodników, poprzez samoutlenianie do postaci nieaktywnych, posiadają związki określane antyoksydantami, do których należą m.in. witamina A oraz beta-karoten. Witamina A, należąca do antyoksydantów o charakterze hydrofobowym, posiada w swojej cząsteczce łańcuch polienowy z dużą ilością wiązań podwójnych, co determinuje jej uczestnictwo w reakcjach utlenienia i redukcji. Witamina A wchodzi w reakcję z rodnikiem nadtlenkowym, hamuje łańcuch wolnorodnikowych reakcji oraz wykazuje zdolność do wygaszania. Podobne właściwości wykazuje beta-karoten, który oddziałuje na tlen singletowy, a także reaguje z rodnikami hydroksylowym, nadt l e n kow y m i ponadtlenkowym. Betakaroten posiada również właściwości fotoprotekcyjne; stosowany przed kąpielą słoneczną i w trakcie w dawce 30 mg na dobę, na skutek zwiększenia zdolności absorpcyjnych skóry w odniesieniu do promieniowania UV, chroni przed oparzeniem. Warto zaznaczyć, iż stosowanie zewnętrznych preparatów z filtrami UV i doustnych środków z beta-karotenem ma działanie synergistyczne i przynosi efekt w postaci wzmocnienia ochrony skóry. Dodatkowo beta-karoten posiada zdolność poprawy kolorytu cery – zażywanie go przez ok. 10 tygodni w dawce 30 mg na dobę zwiększa żółtawe zabarwienie skóry całego ciała, imitując w ten sposób naturalną, subtelną opaleniznę bez narażania skóry na nadmierną ekspozycję na słońce. Rola witaminy A w pielęgnacji włosów i paznokci Zdrowy wygląd włosów i paznokci w znacznym stopniu zależy od stanu odżywienia organizmu. Witamina A jest jednym ze składników pokarmowych, których niedostateczna podaż w diecie może spowodować zaburzenia w rozwoju włosów i paznokci, objawiające się przede wszystkim ich kruchością i łamliwością, a także znacznym spowolnieniem wzrostu. Utrzymujące się stany hipowitaminozy A mogą prowadzić do nadmiernego przesuszenia włosów, a w skrajnych przypadkach nawet do ich wypadania. W sytuacji, gdy codzienna dieta nie zapewnia pokrycia zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze, można stosować suplementy diety, w których skład często wchodzi witamina A. W ostatnim czasie pojawiło się pojęcie „nutrikosmetyki”, które odnosi się do suplementów pozytywnie wpływających na stan skóry, poprzez dostarczenie pożądanych składników drogą pokarmową. Witamina A i jej pochodne są bardzo szeroko stosowane w kosmetyce i lecznictwie dermatologicznym. Liczne i cenne właściwości retinoidów pozwalają na wykorzystanie ich przy wielu problemach skórnych jako składnik receptur kosmetycznych, a także jako substancję aktywną w suplementach diety. dr n. med. Kinga Burda-Malarz 26
Page 1: Farmakoterapia Farmakoterapia Piel

witamina A.pdf

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?