Karta Przestrzeni Publicznej - Towarzystwo Urbanistów Polskich

KARTAPRZESTRZENIPUBLICZNEJ!przyjęta przez III Kongres Urbanistyki PolskiejTowarzystwa Urbanistów Polskich i Związku Miast Polskich

CzymjestKARTA?Karta jest wyrazem troski o przestrzeń publiczną jako o dobro wspólne.Wskazuje na zagrożenia, jakie wynikają z braku dbałości o otaczającąnas przestrzeń oraz wytycza pożądane kierunki zmian w zachowaniachspołecznych i przepisach prawa w tym zakresie.Co to jestPRZESTRZEŃPUBLICZNA?Przestrzeń publiczną definiujmy w kategoriach społeczno-ekonomicznych.Rozumiemy ją, jako dobro wspólnie użytkowane, celowo kształtowaneprzez człowieka, zgodnie ze społecznymi zasadami i wartościami – służącezaspokojeniu potrzeb społeczności lokalnych i ponadlokalnych. O publicznymcharakterze przestrzeni decyduje zbiorowy sposób jej użytkowania.2

DlaczegoprzestrzeńpublicznajestDOBREMSTRATEGICZNYM?Przestrzeń publiczna jest dobrem posiadającym nie tylko specyficzne cechyużytkowe, ale jest miejscem wymiany różnych produktów materialnych i niematerialnychzaspokajających różnorodne potrzeby. Z tego względu jest dobrem izasobem o strategicznym znaczeniu dla społeczności lokalnych.Wielość i znaczenie funkcji przestrzeni publicznej sprawia, że podlega ona silnejpresji rozwojowej i zawłaszczaniu. Przestrzeń podlega globalnej grze rynkowej.W wyniku nieuregulowanej konkurencji między jednostkami terytorialnymidochodzi do akceptacji zawłaszczania przestrzeni publicznej i godzenia się naróżnego typu społeczne koszty obciążające lokalne społeczności.Takim zachowaniom władz lokalnych sprzyja:niska społeczna świadomość znaczenia dobra wspólnego dla państwa i jego obywateliwynikająca z braku tradycji poszanowania dobra takiego rodzaju; 1błędny pogląd, że wolny rynek – bez publicznej interwencji – jest w staniezrównoważyć rozwój przestrzenny i społeczno-gospodarczy; 2pierwszeństwo interesów indywidualnych przed dobrem wspólnym, zwłaszcza wplanowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; 3niedostateczny udział społeczeństwa w decydowaniu o rozwoju społeczno–gospodarczymi przestrzennym. 43

Jak CHRONIĆI UŻYTKOWAĆprzestrzeńpubliczną?Działaniami sprzyjającymi ochroniei racjonalnemu użytkowaniu przestrzeni publicznej są:stosowanie kompleksowej analizy korzyści i kosztów w procesach dotyczącychzagospodarowania przestrzeni publicznej; 1edukacja społeczności lokalnej pokazującej nowe prawa i reguły globalnej gospodarki,rolę przestrzeni publicznej w rozwoju zrównoważonym oraz jej wartość dlamieszkańców;2zintegrowane zarządzanie i planowanie rozwoju jednostek terytorialnych; 3mobilizacja i aktywizacja lokalnych społeczności do udziału w procesach planowaniazagospodarowania przestrzennego i rozwoju; 4prowadzenie działalności inwestycyjnej ze sfery zagospodarowania oraz rewitalizacjiw obszarach przestrzeni publicznej wyłącznie na podstawie prawa miejscowegospójnego z lokalną polityką przestrzenną, z jak największym udziałemspołeczeństwa przy tworzeniu tego prawa i formułowaniu lokalnej polityki;5wykluczenie nie podlegających publicznej kontroli administracyjnych procedur idecyzji jako podstawy do prowadzenia działalności inwestycyjnej. 64

Czego wymagaćod WŁADZPUBLICZNYCH?Do najważniejszych działań władz publicznych, należą:zapewnienie dostępu do przestrzeni i tworzenie takichform przestrzennych, które minimalizują wykluczeniei nieuzasadnioną konkurencyjność (w tymzawłaszczanie);ochrona istniejącej struktury społecznej i przestrzennej,tradycji miejsca, lokalnej kultury i istniejącychwartościowych obiektów i układów urbanistycznych;ochrona społecznej różnorodności: mieszanie grupspołeczno-ekonomicznych, unikanie izolacji i segregacjioraz wspieranie słabszych grup społecznych;identyfikacja i wyrażanie w sposób formalny zbiorowychpotrzeb i aspiracji mieszkańców wobec przestrzenipublicznej, zwłaszcza w procesach definiowanialokalnej polityki przestrzennej oraz tworzenia prawamiejscowego;wprowadzenie w życie narzędzi skutecznej realizacjiplanów zagospodarowania przestrzennego oraz instrumentówpraktycznego wprowadzania w życie zasadzrównoważonego rozwoju i porządku przestrzennego;wspieranie rozwoju aktywności społecznych, kulturalnychi artystycznych, które są związane z przestrzeniapubliczną, działają dzięki niej i ją wzmacniają;zwiększanie zainteresowania lokalnej społecznościjakością przestrzeni publicznej oraz usprawnienieinterakcji między siłami rynkowymi a potencjałamioferowanymi przez przestrzenie publiczne, celem zbilansowaniasystemu wartości między sferą społeczną,kulturową i ekonomiczną;1234567traktowanie przestrzeni publicznej i jejprzekształceń jako obszarów polityki rozwojuzrównoważonego (czyli miejsc gdzienastępuje optymalizacja użytkowanychzasobów, m.in. oszczędność wody, energii,zwiększanie bioróżnorodności, na równiw praktyce projektowej, realizacyjnej ieksploatacyjno-zarządczej);dbanie o najwyższy poziom planowania iprojektowania urbanistycznego w odniesieniudo terenów przeznaczonych podpubliczne cele;bliska współpraca sektora publicznego iprywatnego w dziedzinie projektowaniazabudowy i zagospodarowania przestrzenipublicznej;stosowanie partnerstwa publiczno-prywatnegodo realizacji złożonych projektówurbanistycznych współkreujących przestrzeniepubliczne;10111213ustalanie zasad i standardów decydującycho harmonii i porządku przestrzennym;14ochrona interesu zbiorowego przed agresywnymizachowaniami wobec przestrzenipublicznej (zawłaszczaniu i dewastowaniuprzestrzeni);15poszanowanie dobrego sąsiedztwa rozumianego jakoprzeciwdziałanie oszpecaniu przestrzeni publicznej iterenów otwartych przez urządzenia reklamowe, informacyjne,drogowe i techniczne;8budowanie świadomości społecznej oroli przestrzeni publicznej w rozwojuspołeczno-gospodarczym i podnoszeniujakości życia;16dbanie o tworzenie pozytywnych relacji między terenamipublicznymi a otaczającymi je nieruchomościamiprywatnymi;9motywowanie agencji i organizacjipozarządowych do działań na rzeczdbałości o przestrzeń publiczni.175

Co należy doSPOŁECZNOŚCILOKALNYCH?Celem realizacji idei wyrażonych w Karcie, niezbędne jest:kontrolowanie działań władz samorządowych wobec przestrzeni publicznej; 1aktywny udział w procesach planowania przestrzennego, czyli partycypacjaspołeczna w definiowaniu lokalnych polityk – przestrzennej oraz pokrewnych – wformułowaniu prawa miejscowego;2monitorowanie sposobów użytkowania i zagospodarowania przestrzeni publicznej iinformowanie szerokiej opinii publicznej o problemach i zagrożeniach; 3oszczędne, racjonalne i zgodne ze społecznymi wartościami użytkowanieprzestrzeni publicznej; 4kształtowanie etycznych postaw i zachowań – szacunku dla dobra wspólnego– na wszystkich poziomach formalnej oświaty oraz poprzez media publiczne,propagowanie w rodzinach i grupach społecznych właściwych form korzystania zprzestrzeni publicznej.5A czegooczekujemyod PAŃSTWA?Obowiązki państwa i jego władz publicznych polegają na przeprowadzaniu działań legislacyjnych, planistycznychi organizacyjnych przy wsparciu politycznym, instytucjonalnym i finansowym. Działania te muszągwarantować rozwój partycypacji społecznej w planowaniu społeczno-gospodarczym i przestrzennym orazprocesach decyzyjnych (governance) poprzez:udostępnianie społeczeństwu informacji; 1uczytelnienie praw gospodarki przestrzennej; 2zintegrowane planowanie przestrzenne, społeczno-gospodarcze i inwestycyjne. 36

13578 ZASADORGANIZOWANIAI UŻYTKOWANIAPRZESTRZENIPUBLICZNYCHMaksymalizacja wartości miasta i jego nieruchomościpoprzez kreowanie wysokiej jakości przestrzeni publicznych.2Kompleksowe planowanie miejscoweoraz projektowanie urbanistyczne przestrzeni publicznychw oparciu o wyniki konkursów urbanistycznych i architektonicznych.Społeczna partycypacja w tworzeniu narzędzi kształtowania i gospodarowaniaprzestrzenią publiczną, z aktywnym udziałem lokalnych społecznościw procesie sporządzania dokumentów planistycznych.4Równowaga w tworzeniu nowej przestrzeni publicznejw stosunku do rewitalizowanej przestrzeni historycznej.6Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz specyfiki lokalnejjako szczególnych wartości przestrzeni publicznych.Sprawiedliwy dostęp do przestrzeni publicznychi minimalizacja konfliktów przy ich tworzeniu oraz użytkowaniu.Kształtowanie przestrzeni publicznych integrujących grupy społecznez szacunkiem dla ich różnych potrzeb i systemów wartości.8Aktywne użytkowanie przestrzeni publicznych i ich wykorzystywaniedo organizowania wydarzeń lokalnych.7

KARTA DLAWSPÓLNEGO(!)DOBRADbanie o przestrzeń publiczną musi stać się niekwestionowanymprawem i obowiązkiem obywatelskim.Mając na uwadze istniejące przeszkody wkształtowaniu przestrzeni publicznej i ich konsekwencjedla jakości życia obecnych i przyszłychpokoleń formułujemy i przyjmujemy Kartę nie tylkodla uspokojeniu sumień, ale by stała się początkiemintensywnych i rzeczywistych starań o wysoką jakośćprzestrzeni publicznej.Poznań, 4 – 5 września 2009 rokuIII Kongres Urbanistyki PolskiejPełny tekst dostępny na stronie internetowejwww.tup.org.pl8