władzasądzenia

Analiza narracji wojennych kobiet 33
i się jadło. To było bardzo dobre. No i co. Żytniej
mąki. Moja mama sama piekła chleb. Ponieważ
ten chleb był bardzo niedobry, więc moja mama
sama piekła chleb. [003]
Co ciekawe, opisy pożywienia nie istnieją
tylko jako odrębne kategorie czy historie.
Towarzyszą często innym opisywanym przez
respondentki wydarzeniom, są wtrąceniem
i uzupełnieniem opisu innych sytuacji.
(…) A kiedyś to znowuż wskakiwaliśmy do
pociągu na tendr lokomotywy,(…) No i to była
lokomotywa, potem był tendr, to znaczy zbiornik
z węglem, a dookoła był taki pomost, że można
było chodzić. I myśmy na te pomosty wskoczyli,
i ja pamiętam, że ja tak się cieszyłam, że mi
mama zrobiła na drogę do szkoły chleb ze smalcem,
ze skwarkami i z cebulką. O Boże, tak się
cieszyłam, że zjem to w szkole, no i na przerwie
odwijam, a to wszystko całe czarne, od sadzy,
mimo że było zapakowane. Bo ta sadza od tego
dymu wszędzie weszła. Trzeba było wyrzucić to.
To była taka rozpacz, że nie wiem. [002]
(…) No w ogóle jeśli chodzi o to, że ja pochodzę
z Kresów, to nasze, tamta strona wschodnia,
Kresów przechodziła gehennę. Bo w 1939 roku
przyszła Armia Czerwona, w 1941 roku, wojna,
Związek Radziecki, Niemcy, Niemcy, w 1944 roku
znowu Związek Radziecki. No i to naprawdę było
bardzo ciężko. Było bardzo ciężko, no i nie powiem,
że było tak, że wszystko było w sklepach,
można było pójść kupić. Nie było tak, a trzeba
było jakoś żyć, także się różne rzeczy jadło, i kaszę
z żytniej mąki ze skwareczkami. Moja mama
zawsze mówiła, że jak ma ileś tam kiszonej kapusty
na zimę, jak ma worek ziemniaków i mąkę
żytnią i słoniny kawałek to z głodu nie umrzemy.
No i tak było naprawdę. [003]
Przytoczone wyżej fragmenty wypowiedzi
badanych kobiet, zawierają opisy dotyczące
jedzenia, które są bardzo dokładne i długie.
Należy podkreślić, iż przytoczone powyżej
cytaty są tylko niewielkimi wycinkami z całych
opowieści dotyczących pożywienia. Warto
również zwrócić uwagę na fakt, iż zdarza
się, że kobiety, wspominając posiłki w czasie
wojny podkreślają, że bywały posiłki bardzo
dobre, których smak pamięta się do dzisiaj
(jak w przypadku respondentki, której mama
przygotowała pierogi z soczewicą). Świadczyć
może o tym także używanie zdrobnień, które
zaznaczone zostały powyżej. Zdarza się też,
że kobiety wprost mówią, że coś było bardzo
smaczne:
(…) A jak byłam u tych znajomych to stodoła
olbrzymia, bo to taki folwark nieduży był. Oni
mieszkali w mieście, a tam był taki gospodarz,
który tam dzierżawił to, gospodarował. A z miasta
uciekło tyle ludzi, że była pełna stodoła. No to
pamiętam, były krowy, były dojone, to gotowało
się mleko, wszystkie kobiety i dziewczyny robiły
z tartych ziemniaków takie kluski okrągłe, i to
się zalewało mlekiem i to była zupa. Jaka to
była dobra, jaka smaczna. Ale mleko od krów,
świeżutkie. [003]
Jedzenie było także obiektem rozmów
wśród znajomych oraz obiektem marzeń:
(…) Tak. Tak, tak. To gdzieś tak było. I właśnie
to pamiętam, że jak szliśmy po drodze do Ponar,
to mówiliśmy, każdy mówił o czym marzy i co by
zjadł. I to szczyt marzeń to były kotlety z marchewką
i groszkiem i z ziemniaczkami. To już był
szczyt marzeń, bo czegoś takiego nie jadło się
już w ogóle, ale się pamiętało, że to dawniej było.
[002]
Kategoria jedzenia wiąże się z obydwoma
wymienianymi przez Filipkowskiego wymiarami,
zarówno płci biologicznej, jak również
z wymiarem płci kulturowej. Zaspokojenie potrzeb
fizjologicznych, do których bez wątpienia
należy jedzenie, dotyczy naruszenia wymiaru
cielesności. Kategoria ta jednak bez wątpienia
łączy się także z płcią kulturową. Zdobywanie,
zorganizowanie i przyrządzenie posiłków było
w czasie wojny zadaniem kobiecym i do jej roli
społecznej zostało przypisane. Respondentki
niejednokrotnie zwracają uwagę, iż to matki
w ich domach dbały o to, aby nie brakowało im
jedzenia i aby dzieci nie odczuwały głodu.
(…) To znaczy moja mama starała się żeby
było co zjeść i w ogóle i ja jako dziecko to, no nie
odczułam żeby był głód, żeby było coś, bo zawsze
w domu było coś do jedzenia. Lepiej, gorzej, ale
zawsze coś było. [003]
(…) No i właściwie zostaliśmy bez niczego. No
i trzeba było jakoś żyć. Dobrze, że moja mama
jakoś tam, no lubiła mieć zapas we wszystkim,
no i tak żeśmy trochę żyli. Trochę mama też handlowała.
Była, tu rynek, hala targowa, wokół hali
odbywał się targ, też się wynosiło rzeczy sprzedawać,
też było, że się sprzedawało i kupowało.
Handel kwitł na całego. No bo, no bo inaczej by
ludzie nie przeżyli. [003]
Poruszana tematyka: ubrania
Drugim podejmowanym przez kobiety
tematem, który zwrócił moją uwagę, jest
ubranie. Okazuje się, iż wątek ten pojawia
się przynajmniej w dwóch kontekstach. Po
pierwsze, kobiety często poruszają kwestię
wyglądu żołnierzy. Relacja taka, bardziej lub
mniej obszerna, pojawia się prawie w każdym
przeprowadzonym przeze mnie wywiadzie.
Respondentki także i w tym wypadku opisują
ubranie żołnierzy w sposób bardzo dokładny
i szczegółowy. Warte odnotowania jest
również, iż wśród moich respondentek opisy
poszczególnych żołnierzy są do siebie bardzo
zbliżone.
(…) Jak oni przyszli w 1939 roku, to był obraz
nędzy i rozpaczy. Oni nie wiedzieli wojskowi co to
jest zegarek. Nie można było poznać, czy to idzie
oficer, czy to idzie jakiś taki byle żołnierz.
B: Czyli to rosyjskie tak? Wojsko?
R: Tak. Radzieckie wojsko. Była Armia
Czerwona taka. Czapki tylko były takie, z tym,
czerwona gwiazda, szynele nie obrębione, nitki
wisiały. Buty nie były ze skóry, tylko z jakiegoś
takiego wodoodpornego brezentu i smarowane
jakąś mazią. Że jak przeszło ich dwóch, to trzeba
było nosy zatykać, to to czuć było. [003]
Bardzo dużo było policjantów Litewskich,
którzy wyglądali jak z operetki. Bo byli wszyscy
wysocy, dwumetrowcy. Mieli wysokie czapki
z pomponami. To od razu Polacy nazwali ich
kałakutas. Kałakutas po litewsku to jest kogut.
Oni i tak tutaj poletty, szmerunki, złote te, no
niesamowicie wyglądali, jak z operetki. Jakby
specjalnie się przebrali. Pięknie wyglądali.[002]
Badane kobiety zwracają także uwagę na
to, co same musiały nosić w czasie wojny.
Podkreślają, iż ubrania były wtedy często towarem
deficytowym, trudnym do dostania.
(…) A my nie mogliśmy, załóżmy mnie ubranie,
w czasie wojny, żebym, przecież ja rosłam.
Miałam 10 lat, do 17 lat jednak wyrosłam. To
z czego było taką dziewczynę, która rośnie
ubierać. No to z rodziców ubrania się przerabiało.
Z ojca ubrania miałam zrobione tam coś,
z mamy ubrań. Z płaszcza, z kostiumów, no i tak,
co i rusz trzeba było coś zrobić. Drewniaki się nosiło,
tak. Był jeden znajomy, który robił drewniaki,
bardzo dobre, bardzo zdrowe podobno. No i się
chodziło, i się przeżyło, także można wszystko
przeżyć.[003]
Podobnie jak w przypadku jedzenia,
również kategoria ubrania łączy w sobie
płaszczyznę zarówno płci biologicznej, jak
i płci kulturowej. Nie są to może tak dramatyczne
sytuacje, jak w przypadku doświadczeń
obozowych, kiedy kobiety przyjeżdżając do
obozu musiały oddać swoje ubrania i dostawały
w zamian ubrania obozowe, często brudne,
zawszone, dziurawe, ale, mimo wszystko, na
tyle istotne, że respondentki o nich pamiętają
i opowiadają o tym w trakcie wywiadu.
Pozbawienie odpowiednich ubrań, problemy
z ich zdobyciem, łączą się zatem w sposób
oczywisty z płcią biologiczną i zaspokojeniem
podstawowych potrzeb. Kategoria ubierania
dotyczy jednak również płci kulturowej.
Po raz kolejny to matki, siostry, czy też same
respondentki podejmowały próby zdobycia
materiałów i szycia odzieży dla domowników
czy sąsiadów.
(…) Ta starsza siostra przed wojną uczyła się
za krawcową, to jej tak, w wolnym czasie, tam