You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Türkiye’de ve Dünya’da Afiş Tasarımı<br />
Tarihsel gelişimi, Tasarımcılar, Afiş örnekleri
Türkiye’de Afiş<br />
Tasarımı<br />
Türkiye de afişin ilk örnekleri Osmanlıların<br />
son dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarında<br />
görülmeye başlandı. Bunlar, daha çok yazı<br />
içerikli; tiyatro, sinema yardım dernekleri<br />
vb. nin afişleriydi. Dış alım tüketim mallarını<br />
tanıtan afişlerde vardı. Bunların bazıları yurt<br />
içinde yapılırken çoğu yurtdışından getiriliyordu.<br />
Afişler sokak, meydan gibi dış<br />
mekanlardan çok tiyatro girişleri, dükkan<br />
vitrinleri gibi iç mekanlarda sergileniyordu.<br />
Batıda o yıllarda bir <strong>sanat</strong> dalı düzeyine<br />
erişmiş afişcilik alanında Türkiye’de herhangi<br />
bir etkinlik yoktu Almanya’da afiş öğrenimi<br />
görerek 1925’te yurda dönen İlhap Hulisi<br />
(Görey) batılı anlamda afişçiliğin öncüsü<br />
oldu. Bu alanda uzun yıllar tek ad olan<br />
İlhap Hulusi’nin özelikle ilk afişleri, o günlerin<br />
anlam afişçilerinin ortak çalışmaları<br />
üslubunu yansıttı.
İhap Hulusi Görey (1898 - 1986):<br />
Görey, Türk <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ının kurucusu ve reklamcılığın ilk büyük isimlerindendir. En çok bilinen işleri Türk markaları için yaptığı<br />
tasarımlardır. Bir çok devlet kurumununun kurumsal kimliğini oluştururmuş ve bunları yaparken aslında yeni kurulmuş Türkiye<br />
Cumhuriyeti’nin kurumsal kimliğini yaratmıştır. Zamanla afiş çalışmalarına ağırlık veren İhap Hulusi, afişi yaparken “Buluş”un önemine<br />
değinerek “Seyredenlerin ilgisini çekmeli ve düşündürmeli” diye yorumladı. İlk afiş siparişini 1927’de aldı; bu, İzmir’den İnci Diş<br />
Macunları’nın reklam afişi idi. İhap Hulusi, birçok gazete ilanı ve afiş siparişi almaya başlayınca 1929’da İstanbul’da ilk atölyesini kurdu.<br />
Kulüp Rakısı etiketi(1930) ve Atatürk’ün siparişi üzerine Türk alfabesinin kapağını (1932) tasarladı, Ziraat Bankası, Türkiye İş Bankası, Türk<br />
Hava Kurumu, Kızılay, Yeşilay, Tariş, Zirai Donatım Kurumu ve birçok özel kuruluşa çeşitli çalışmalarıyla hizmet verdi.
“Görey, Hem<br />
Sanatkar<br />
Hem<br />
Psikolog”
Türkiye’de Afiş Tasarım Gelişim Süreci<br />
Güzel <strong>sanat</strong>lar akademisinde<br />
ilk afiş atölyesi 1927’de Namık<br />
İsmail’in müdürlüğü sırasında<br />
açıldı ve başına Weber getirildi.<br />
Öğrenimi sırasında kendisini<br />
yetenekli bir öğrenci olarak<br />
kabul ettiren Mithat Özar büyük<br />
boy afiş resimleri yaptı. (1924-<br />
1927) Bir süre Paris’e giderek<br />
resim öğrenimini tamamlayan<br />
<strong>sanat</strong>çı yurda döndükten (1932)<br />
sonra Weberin yerine Güzel<br />
Sanatların başına getirildi bu<br />
görevde 1940’a kadar kaldı. Bu<br />
dönemde yetişen Yusuf Karaçay<br />
ve Selahattin adlı iki öğrenci afiş<br />
çalışmalarıyla dikkati çekti<br />
ancak ikisi de fazla yapıt veremeden<br />
genç yaşta öldüler. Özar’ın etkisiyle<br />
1930 - 1945 yıllarında Fransız estetik<br />
akımı Türk afişinde yönlendirici oldu.<br />
1950’lerin sonunda konu ve içeriğin<br />
önem kazanmasıyla, Türk afiş <strong>sanat</strong>ı<br />
uluslararasılaşmayı birlikte götürdü.
Aynı dönemin gene <strong>sanat</strong>çılarından<br />
Kenan Femizan yapıtlarında İlhap Hulisi<br />
gibi fotoğraftan geniş çapta yararlandı.<br />
Mazhar Resmor, Faruk Morel, Orhan<br />
Omay, Tarık Uzmen, Natık Soyer, Yusuf<br />
Karaça 1950’ye kadar afiş alanında<br />
isimlerini duyuran <strong>sanat</strong>çılardır. Bu tarihten<br />
sonra Güzel Sanatlar Akademisin<br />
de yetişen afişçiler (Mesut Manioğlu,<br />
Selçuk Önal, Vedat Sargın, Rauf Alazan,<br />
Ali Bayraktar vb) yapıtlarında 1930 –<br />
1945 arası Fransız afiş <strong>sanat</strong>ına egemen<br />
olan bir estetik anlayışından esinlenerek,<br />
kendi yeteneklerinin doğal gücüne,<br />
uluslararsı güncel beğeniyi katarak eser<br />
ürettiler 1950’li yılların sonuna kadar<br />
olan afişlerin tümünde bu özelliklere<br />
rastlanır. 1960 – 1972 döneminde<br />
<strong>sanat</strong>çılar afiş <strong>sanat</strong>ına biraz daha farklı<br />
yaklaştılar bu da konu içerik önem<br />
kazandı.
Bu dönemde<br />
Türkiye de<br />
afişçiliğin<br />
gelişmesine daha<br />
çağdaş bir içerik<br />
kazanmasına<br />
katkıda bulunan<br />
<strong>sanat</strong>çılar<br />
şunlar oldu.<br />
Yurdaer Altıntaş,<br />
Metin Erdemir,<br />
Turgay Betil,<br />
Sungur Çapan,<br />
Bülent Erkmen,<br />
Sait Maden,<br />
Mengü Ertel,<br />
Erkal Yavi, Aydın<br />
Ekrem, Sinan<br />
Bozkurt, Sadık<br />
Karamustafa,<br />
ması gibi nedenlerle<br />
tüketim mallarını<br />
tanıtan afişlerin sayısı<br />
arttı. Günümüzde televizyon<br />
reklamlarının<br />
olumsuz etkilerine<br />
Leyla Uçansu, vb.<br />
1960’lı yıllardan<br />
başlayarak 1970’li ve<br />
daha sonraki yıllarda<br />
özellikle tiyatro,<br />
sinema opera ve<br />
başta bankalar olmak<br />
üzere özel kuruluşlar<br />
için birçok özgün afiş<br />
üretildi. Endüstirinin<br />
hızla gelişmesi reklam<br />
ajanslarının çoğalkarşın<br />
Türkiye de<br />
afiş <strong>sanat</strong>ı gelişimini<br />
sürdürmekte Türk<br />
afişçileri uluslar<br />
arası bianellere<br />
katılmakta, ödüller<br />
kazanmaktadırlar. Afiş<br />
yalnız asılmış olduğu<br />
yerde kalan <strong>sanat</strong><br />
olmaktan çıkmış, her<br />
yıl toplu yada kişisel<br />
bir çok sergi açılmaya<br />
başlanmıştır.
DÜNYADA<br />
AFİŞ<br />
DÜNYA’DA<br />
AFİŞ<br />
TASARIMI
15. ve 16. yüzyıllarda geliştirilen oymabaskı tekniğiyle<br />
yapılmış ürünler bilinen ilk <strong>grafik</strong> tasarım örnekleridir<br />
. 18. yüzyıl sonunda geliştirilen taşbaskı (litografi)<br />
tekniği <strong>grafik</strong> işlerine yeni bir boyut kazandırdıysa<br />
da, bugün bildiğimiz anlamdaki <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ların<br />
doğuşu 19. yüzyıl sonlarına rastlar.Grafik <strong>sanat</strong>lar<br />
başlangıcından günümüze kadar ekonomik, siyasal,<br />
kültürel ve teknolojik gelişmelerden en çok etkilenmiş<br />
<strong>sanat</strong> dallarından biridir. 1890-1910 yılları arasında<br />
Avrupa’da ve ABD’de mimarlık, iç dekorasyon, takı ve<br />
cam tasarımı gibi uygulamalı <strong>sanat</strong> dallarında gelişen<br />
Yeni Sanat Akımı (Art Nouveau) <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ları<br />
önemli ölçüde etkiledi. En belirgin özelliği simetrik<br />
olmayan dalgalı çizgiler ve çiçek motifleri olan bu<br />
akım, <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ların resim <strong>sanat</strong>ından farklı bir<br />
kimlikle, ayrı bir <strong>sanat</strong> dalı olarak gelişmesini sağladı.<br />
1890’larda Fransız Jules Cheret, Toulouse-Lautrec ve<br />
Pierre Bonnard , bugün bildiğimiz anlamdaki <strong>grafik</strong><br />
<strong>sanat</strong>ların doğuşu 19. yüzyıl sonlarına rastlar.<br />
Grafik <strong>sanat</strong>lar başlangıcından günümüze kadar ekonomik,<br />
siyasal, kültürel ve teknolojik gelişmelerden<br />
en çok etkilenmiş <strong>sanat</strong> dallarından biridir.
1890-1910 yılları arasında Avrupa’da<br />
ve ABD’de mimarlık, iç dekorasyon,<br />
takı ve cam tasarımı gibi uygulamalı<br />
<strong>sanat</strong> dallarında gelişen Yeni Sanat<br />
Akımı (Art Nouveau) <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ları<br />
önemli ölçüde etkiledi. En belirgin<br />
özelliği simetrik olmayan dalgalı<br />
çizgiler ve çiçek motifleri olan<br />
bu akım, <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ların resim<br />
<strong>sanat</strong>ından farklı bir kimlikle, ayrı<br />
bir <strong>sanat</strong> dalı olarak gelişmesini<br />
sağladı. 1890’larda Fransız Jules<br />
Cheret, Toulouse-Lautrec ve Pierre<br />
Bonnard gibi <strong>sanat</strong>çılar hazırladıkları<br />
oyun ve gösteri afişleriyle günümüzdeki<br />
reklam afişlerinin ilk örneklerini<br />
verdiler. Akımın öteki temsilcileri<br />
arasında Çek afiş <strong>sanat</strong>çısı Alphonse<br />
Mucha, İngiliz <strong>grafik</strong> tasarımcısı<br />
Aubrey Beardsley, Alman mimar ve<br />
tasarımcı Peter Behrens bulunuyordu.
Dünya’da Afiş Tasarım Gelişim Süreci<br />
Grafik <strong>sanat</strong>ları etkileyen bir başka akım da aynı yıllarda İngiltere’de ortaya çıkan Güzel Sanatlar ve El Sanatları Hareketi’ydi (Arts and<br />
Crafts Movement). Hareketin başını çeken İngiliz tasarımcı ve tipografi (yazı karakterlerini, okura ve izleyiciye kolaylık sağlayacak<br />
biçimde düzenleme işi) ustası Wil-liam Morris, kendi geliştirdiği Gotik basım karakteriyle <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>lara yepyeni bir boyut kazandırdı.<br />
O dönemde Almanya Avrupa’nın en ileri basım teknolojisine sahipti. Çok sayıda yeni basım karakterlerinin geliştirilmesiyle, tipografi<br />
<strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ların vazgeçilmez bir öğesi durumuna geldi. Almanya’nın önde gelen <strong>grafik</strong> tasarımcıları olan Peter Behrens, Otto Eckmann<br />
ve Rudolf Koch Yeni Sanat’ı <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>lara, ticarete ve reklamcılığa dönük bir anlayışla uygulayarak, afiş <strong>sanat</strong>ında yeni bir çığır açtılar.<br />
Yapıtlarıyla öteki ülkelerdeki <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>çılarını da etkilediler.
1960’larda <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>ları etkileyen en<br />
önemli gelişmelerden biri de bilgisayar<br />
tekno-lojisiydi. Sayfa düzeni, dizgi ve<br />
tasarımın bilgisayarlarla yapılması <strong>grafik</strong><br />
<strong>sanat</strong>larda yeni bir estetik arayışa yol açtı .<br />
BU arayış sırasında <strong>grafik</strong> <strong>sanat</strong>çıları<br />
yapıtlarında fotoğraf parçaları, konserve<br />
kutuları, elektrik malzemeleri gibi<br />
nesneler kullanarak ilk bakışta “şok etkisi”<br />
yaratan Pop Sanat Akımı’ m başlattılar.<br />
Alman Demokratik Cumhuriyeti’nde Gert<br />
Wunderlich ve Rudolf Grüttner; İsviçre’de<br />
Armin Hofmann ve Kari Gerstner özgün<br />
yapıtlarıyla dünya çapında ün kazandılar.
Gülçin Ağsar<br />
120120041
Change language