2018-5-1

- 1 -

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ 

2018; Cilt:5 Sayı:1 


Bosphorus Medical Journal 

İmtiyaz Sahibi 

Licence Owner 

Kaan GİDEROĞLU 

Editör 

Editor 

Eren GÖZKE 

Editör Yardımcıları 

Asistant Editor and Secretary 

Burak Yağmur ÖZTÜRK, Feyza Ünlü ÖZKAN, Pelin Doğan AK 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK, Yelda Buyru ÖZKURT 

Yabancı Dil Editörü 

Foreign Language Editor 

Burcu Seher ANIL, Ertunç MEGA 

Yayın Kurulu 

Editorial Board 

Ayhan VERİT, Canan AĞALAR, Dilek Erdoğan ARI 

Onur Kurulu 

Honor Committee 

Abdulvahit SÖZÜER, Kemal MEMİŞOĞLU, Metin ÖZAYDIN, Şuayip BİRİNCİ 

Danışma Kurulu / Advisory Committee 

Aydın ATAKAN 

Ayhan VERİT 

Aysu Karatay ARSAN 

Ayşe Ferzan AYTUĞ 

Ayşe SÖNMEZ 

Aytekin KAYMAKCI 

Aziz Bora KARİP 

Banu AÇIKALIN 

Baransel SAYGI 

Barış YILMIZ 

Bora GÜRER 

Burak Yağmur ÖZTÜRK 

Burcu Seher ANIL 

Bülent KAYA 

Canan AĞALAR 

Cem NAZİKOĞLU 

Ceren KÖKSAL 

Cihangir UYAN 

Coşkun SAF 

Dilber Ayçiçek ÇEÇEN 

Dilek Erdoğan ARI 

Duygu Geler KÜLCÜ 

Elif AKSOY 

Ender ONUR 

Erdal OKUR 

Eren GÖZKE 

Erhan ÇELİKOĞLU 

Ertunç MEGA 

Evrim Karadağ SAYGI 

Fatma Alibaz ÖNER 

Fatma Nur BOY 

Fatma Nur AKGÜN 

Feyza Ünlü ÖZKAN 

Gül Nihal ÖZDEMİR 

Güldem TURAN 

Gülseren AKYÜZ 

Hacer Kuzu OKUR 

Hakan GÜNDÜZ 

Hakkı Muammer KARAKAŞ 

Hande Senem DEVECİ 

Hasan Hilmi MURATLI 

Hüseyin ÖZKURT 

Işıl Kalyoncu ASLAN 

İlker YAĞCI 

İlkin ZİNDANCI 

İlknur AKTAŞ 

İrşadi İstemi Alp YÜCEL 

Kemal MEMİŞOĞLU 

Kenan AKGÜN 

Korhan ÖZKAN 

Levent ÖZTÜRK 

Mehmet Akif SARGIN 

Mehmet Derya ONUK 

Mehmet Müfit ORAK 

Mehmet Özgür HABEŞOĞLU 

Meral KIZILTAN 

Merih İŞ 

Metin Yılmaz 

Nalan ÇAPAN 

Nalan OKUROĞLU 

Necati ÇAKIR 

Niyazi TUĞ 

Numan Doğu GÜNER 

Nuray OLTAN 

Olcay ÜNVER 

Ozan ÖZKAYA 

Özge Ecmel ONUR 

Özgür Haki YÜKSEL 

Özgür OKUMUŞ 

Pelin Doğan AK 

Pınar AKPINAR 

Rabia Gönül SEZER 

Seda SANCAK 

Semra KÜLEKÇİ 

Sevda Aydın KURNA 

Sinem Eroğlu ÇİLOĞLU 

Süheyla ABİTAĞAOĞLU 

Tomris ŞENGÖR 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

Tülay Erden HABEŞOĞLU 

Ümit AKYÜZ 

Yaşar SERTBAŞ 

Yelda ÖZKURT 

Yeşim Aydın ORAL 

Her hakkı saklıdır. Bu dergide yer alan yazı, makale, fotoğraf ve illüstrasyonların elektronik ortamlarda dahil olmak üzere kullanma 

ve çoğaltılma hakları Boğaziçi Tıp Dergisine aittir. Yazılı ön izin olmaksızın materyallerin tamamının ya da bir bölümünün çoğaltılması 

yasaktır. Dergi Basım Meslek İlkeleri’ne uymaktadır. 

All rights are reserved. Rights to the use and repraduction, including in the electronic, media, of all communication, 

papers, photographs and illustrations appearing in this journal belong to journal of The BOSPHORUS 

MEDICAL JOURNAL. Repraduction without prior written permission of part on all of any material is forbidden. 

The journal complies with the Professional Principles of the Press. 

- 2 -



DERGİ HAKKINDA 

Boğaziçi Tıp Dergisi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi tarafından yayınlanan multidisipliner bilimsel 

bir dergidir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi, tıbbi konular ile ilgili olabilecek retrospektif, prospektif ve deneysel araştırmalar, derlemeler, olgu sunumları, editoryal yorum/ 

tartışmalar, editöre mektuplar, tıbbi eğitimler, bilimsel mektuplar, tıp gündemini belirleyen güncel konuları yayınlayan, ulusal ve uluslararası tüm tıbbi 

kurum ve personele ulaşmayı hedefleyen bilimsel dergidir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi, yayınladığı makalelerde, konu ile ilgili en yüksek etik ve bilimsel standartlarda olmayı ve ticari kaygılardan uzak olmayı prensip 

edinmiştir. Yayınlanmak için gönderilen makalelerin daha önce başka bir yerde yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere gönderilmemiş olması gerekir. 

Eğer makalede daha önce yayınlanmış; alıntı yazı, tablo, resim vs. mevcut ise makale yazarı, yayın hakkı sahibi ve yazarlarından yazılı izin almak ve 

bunu makalede belirtmek zorundadır.Bilimsel toplantılarda sunulan özetler, makalede belirtilmelidir. 

Dergiye gönderilen makale biçimsel esaslara uygun ise, editörler kurulu tarafından danışman hakemlere gönderilir. Hakemlerin önerileri doğrultusunda 

yazardan, yazı ile ilgili düzeltme istenebilir. Düzeltilmiş yazı, hakemler ve editöryel komite tarafından uygun görülürse yayınlanır. 

Makale bilimsel değerlendirme için işleme alındıktan sonra yayın hakları devir formunda belirtilmiş olan yazar isimleri ve sıralaması esas alınır. Bu aşamadan 

sonra; makale hiçbir aşamada yayın hakları devir formunda imzası bulunan yazarlar dışında yazar ismi eklenemez ve yazar sırası değiştirilemez. 

Makale yazarlarından herhangi birinin isminin makaleden çıkarılması için konuyla ilgili tüm yazarların açıklamalı, yazılı izinleri alınmalı ve yayınevine 

bildirilmelidir. 

Editörler ve yayınevi, derginin reklam amacı ile kullanılan sayfaları ile ilgili sorumluluk kabul etmez. Bu sayfalarla ilgili tüm sorumluluk reklamı veren 

kuruluşa aittir. 

Periyodu: Yılda 3 sayı olarak Ocak, Mayıs ve Ekim aylarında yayınlanmaktadır. 

Yayına başlama tarihi: 2014 

e-Yayına başlama tarihi: 2014 

Yayın Dili: Türkçe, İngilizce 

Temel Hedef Kitlesi: Tıp alanında tüm branşlardaki hekimler, uzman ve öğretim üyeleri, tıp öğrencileri 

Makalelerin ortalama değerlendirme süresi: 4 haftadır 

Yayın Hakları: Boğaziçi Tıp Dergisi’nin basılı ve web ortamında yayınlanan yazı, resim, şekil, tablo ve uygulamalar yazılı izin alınmadan kısmen 

veya tamamen herhangi bir vasıtayla basılamaz. Bilimsel amaçlarla kaynak göstermek kaydıyla özetleme ve alıntı yapılabilir 

Makale takibi - İletişim 

Doç. Dr. Eren GÖZKE 

egozke@hotmail.com 

Boğaziçi Tıp Dergisi 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

E5 Karayolu Üzeri İçerenköy Ataşehir, 34752 İSTANBUL 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

Faks: +90 (216) 578 30 00 

e-posta: info@bogazicitipdergisi.com 

YAZARLARA BİLGİ 

Boğaziçi Tıp Dergisi – Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisine ilginize teşekkür ederiz. 

Derginin elektronik ortamdaki yayınına erişim www.bogazicitipdergisi.com adresinden serbesttir. Boğaziçi Tıp Dergisi tıbbın klinik ve deneysel 

alanlarında özgün araştırmalar, olgu sunumları, derlemeler, davet edilmiş derlemeler, mektuplar, ilginç, fotoğraflı soru-cevap yazıları, editöre mektup, 

toplantı, haber ve duyuruları, klinik haberleri ve ilginç araştırmaların özetlerini yayınlamaktadır. Yılda 3 sayı olarak Ocak, Mayıs ve Ekim aylarında 

yayınlanan Boğaziçi Tıp Dergisi hakemli ve multidisipliner bir dergidir. Gönderilen yazılar Türkçe veya İngilizce olabilir. 

Değerlendirme süreci: 

Dergiye gönderilen yazılar, ilk olarak dergi standartları açısından incelenir. Derginin istediği forma uymayan yazılar, daha ileri bir incelemeye 

gerek görülmeksizin yazarlarına iade edilir. Zaman ve emek kaybına yol açılmaması için, yazarların dergi kurallarını dikkatli incelemeleri önerilir. 

Dergi kurallarına uygunluğuna karar verilen yazılar Editörler Kurulu tarafından incelenir ve en az biri başka kurumdan olmak üzere iki ya da daha fazla 

hakeme gönderilir. Editör, Kurulu yazıyı reddetme ya da yazara(lara) ek değişiklikler için gönderme veya yazarları bilgilendirerek kısaltma yapmak 

hakkına sahiptir. Yazarlardan istenen değişiklik ve düzeltmeler yapılana kadar, yazılar yayın programına alınmamaktadır. Boğaziçi Tıp Dergisi gönderilen 

yazıları sadece online olarak http://bogazicitipdergisi.com adresinden kabul etmektedir. Yazıların bilimsel sorumluluğu yazarlara aittir. Boğaziçi 

Tıp Dergisi yazıların bilimsel sorumluluğunu kabul etmez. Makale değerlendirmek için gönderildiği sırada; yayın hakkı devir formu ve çıkar çatışması 

formu imzalanıp dergiye iletilmelidir. Gönderilen yazıların dergide yayınlanabilmesi için daha önce başka bir bilimsel yayın organında yayınlanmamış 

olması gerekir. Daha önce sözlü ya da poster olarak sunulmuş çalışmalar, yazının başlık sayfasında tarihi ve yeri ile birlikte belirtilmelidir. Yayınlanması 

için başvuruda bulunulan makalelerin, adı geçen tüm yazarlar tarafından onaylanmış olması ve çalışmanın başka bir yerde yayınlanmamış olması ya 

da yayınlanmak üzere değerlendirmede olmaması gerekmektedir. Çalışma ile ilgili herhangi bir mali ya da diğer çıkar çatışması var ise çıkar çatışması 

formunda belirtilmelidir. 

- 3 -



MAKALE YAZIM KURALLARI 

GENEL BİLGİLER 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Boğaziçi Tıp Dergisi; Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin resmi yayın organıdır. Yılda 3 kez yayınlanır. 

Yayınlanma zamanları Ocak, Mayıs ve Ekim aylarıdır. Boğaziçi Tıp Dergisi, tıbbi konular ile ilgili olabilecek retrospektif, prospektif ve deneysel 

araştırmalar, derlemeler, olgu sunumları, editoryal yorum/tartışmalar, editöre mektuplar, tıbbi eğitimler, bilimsel mektuplar, tıp gündemini belirleyen 

güncel konuları yayınlayan, ulusal ve uluslararası tüm tıbbi kurum ve personele ulaşmayı hedefleyen bilimsel dergidir. Boğaziçi Tıp Dergisi, yayınladığı 

makalelerde, konu ile ilgili en yüksek etik ve bilimsel standartlarda olmayı ve ticari kaygılardan uzak olmayı prensip edinmiştir. Yayınlanmak için 

gönderilen makalelerin daha önce başka bir yerde yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere gönderilmemiş olması gerekir. Eğer makalede daha önce 

yayınlanmış; alıntı yazı, tablo, resim vs. mevcut ise makale yazarı, yayın hakkı sahibi ve yazarlarından yazılı izin almak ve bunu makalede belirtmek 

zorundadır. Bilimsel toplantılarda sunulan özetler, makalede belirtilmelidir. Dergiye gönderilen makale biçimsel esaslara uygun ise, editörler kurulu tarafından 

danışman hakemlere gönderilir. Hakemlerin önerileri doğrultusunda yazardan, yazı ile ilgili düzeltme istenebilir. Düzeltilmiş yazı, hakemler 

ve editörler kurulu tarafından uygun görülürse yayınlanır. Makale bilimsel değerlendirme için işleme alındıktan sonra yayın hakları devir formunda belirtilmiş 

olan yazar isimleri ve sıralaması esas alınır. Bu aşamadan sonra; makale hiçbir aşamada yayın hakları devir formunda imzası bulunan yazarlar 

dışında yazar ismi eklenemez ve yazar sırası değiştirilemez. Makale yazarlarından herhangi birinin isminin makaleden çıkarılması için konuyla ilgili 

tüm yazarların açıklamalı, yazılı izinleri alınmalı ve yayınevine bildirilmelidir. Editörler ve yayınevi, derginin reklam amacı ile kullanılan sayfaları ile 

ilgili sorumluluk kabul etmez. Bu sayfalarla ilgili tüm sorumluluk reklamı veren kuruluşa aittir. 

YAYIN KURALLARI 

Bilimsel Sorumluluk 

Tüm yazarların gönderilen makaleye akademik ve bilimsel olarak doğrudan katkısı olmalıdır. Yazar olarak belirlenen isim aşağıdaki özelliklerin tamamına 

sahip olmalıdır: -makaledeki çalışmayı planlamalı veya yapmalı, -makaleyi yazmalı veya revize etmeli, -son halini kabul etmelidir. Makalelerin 

bilimsel kurallara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır. 

Etik Sorumluluk 

Dergi, ”insan” öğesinin içinde bulunduğu tüm çalışmalarda Helsinki deklerasyonu prensiplerine uygunluk ilkesini kabul eder. Yazarlar kurumlarının 

etik kurulundan aldıkları onay belgesini makale ile birlikte yazı işlerine sunmalıdırlar. Gereç ve yöntemler bölümünde etik kurul onayı aldıklarını ve 

‘’bilgilendirilmiş onam formu “ aldıklarını belirtmelidirler. Yazarlar retrospektif çalışmalar için; çalışmanın yapıldığı yer, materyal ve tarihi belirten 

yazıyı kurum yetkilisine (Eğitim Planlama Komisyonu, başhekim, bilimsel konsey gibi….) onaylatarak belgelemelidirler. Çalışmada “hayvan” ögesi 

kullanılmış ise yazarlar, makalenin YÖNTEM VE GEREÇLER bölümünde hayvan deneyleri etik kurullarından onay aldıklarını belirtmeli ve bu 

belgeyi gereği halinde dergi editörler kuruluna sunmalıdırlar. Olgu sunumlarında hastalardan “bilgilendirilmiş olur” alınmalıdır. Eğer makalede direktindirekt 

ticari bağlantı veya çalışma için maddi destek veren kurum mevcut ise yazarlar; kullanılan ticari ürün, ilaç, firma … ile ticari hiçbir ilişkisinin 

olmadığını ve varsa nasıl bir ilişkisinin olduğunu (konsültan, diğer anlaşmalar), editöre sunum sayfasında bildirmek zorundadır. Makalelerin etik 

kurallara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır. 

İstatistik Değerlendirme 

Tüm retrospektif, prospektif ve deneysel araştırma makaleleri biyoistatiksel olarak değerlendirilmeli ve uygun plan, analiz ve raporlama ile belirtilmelidir. 

Gerek görülmesi halinde editörler kurulu istatistik yöntemle ilgili önerilerde bulunabilir. 

Yazım Dili Yönünden Değerlendirme 

Derginin yayın dili Türkçe ve İngilizcedir. Türkçe makalelerde Türk Dil Kurumunun Türkçe sözlüğü veya www.tdk.org.tr adresi, ayrıca Türk tıbbi 

derneklerinin kendi branşlarına ait terimler sözlüğü esas alınmalıdır. Ayrıca gönderilmiş olan makalelerdeki yazım ve dilbilgisi hataları için de yazarlardan 

düzeltme istenebilir. 

Yayın Hakkı 

Yayınlanmak üzere kabul edilen yazıların her türlü yayın hakkı dergiyi yayınlayan kuruma aittir. Yazılardaki düşünce ve öneriler tümüyle yazarların sorumluluğundadır. 

Yazarlar http://www.bogazicitipdergisi.com, internet adresinden ulaşacakları “yayın hakları devir formu”nu doldurup, online olarak, 

http://www.bogazicitipdergisi.com, adresinde yer alan “online makale gönder” linkindeki bölümden, makale ile birlikte göndermelidirler. 

Yazı Çeşitleri 

Dergiye yayınlanmak üzere gönderilecek yazı çeşitleri şu şekildedir; 

Orijinal Araştırma: 

Kliniklerde yapılan retrospektif-prospektif ve her türlü deneysel çalışmalar yayınlanabilmektedir. 

Yapısı: 

-Özet (ortalama 350-400 kelime; amaç, yöntem ve gereçler, bulgular ve sonuç bölümlerinden oluşan, Türkçe ve İngilizce) 

-Anahtar kelimeler (İtalik harfte olmalı ve 3 kelimeyi geçmemelidir, Türkçe ve İngilizce) 

-Giriş 

-Yöntem ve Gereçler 

-Bulgular 

-Tartışma 

-Sonuç 

-Teşekkürler (varsa) 

-Kaynaklar 

Derleme: 

Doğrudan veya davet edilen yazarlar tarafından yazılır. Tıbbi özellik gösteren her türlü konu için son tıp literatürü de taranarak hazırlanmalıdır. 

Yapısı: 

-Özet (ortalama 350-400 kelime, bölümsüz, Türkçe ve İngilizce) 


-Konu ile ilgili başlıklar 

-Kaynaklar 

- 4 -



Olgu Sunumu: 

Nadir görülen, tanı ve tedavide farklılıklar gösteren olgularla ilgili makalelerdir. Yeterli sayıda fotoğraflarla ve şemalarla desteklenmiş olmalıdır. 

Yapısı: 

-Özet (ortalama 250 kelime, bölümsüz, Türkçe ve İngilizce) 


-Giriş 

-Olgu sunumu 

-Tartışma 

-Kaynaklar 

Editoryal Yorum/Tartışma: 

Yayınlanan orijinal araştırma makaleleri ile ilgili, araştırmanın yazarları dışında, o konunun uzmanı tarafından değerlendirilmesidir. Konu ile ilgili makalenin 

sonunda yayınlanır. 

Editöre Mektup: 

Son bir yıl içinde dergide yayınlanan makaleler ile ilgili okuyucuların değişik görüş, tecrübe ve sorularını içeren en fazla 500 kelimelik yazılardır. Başlık 

ve özet bölümleri yoktur. Kaynak sayısı 5 ile sınırlıdır. Hangi makaleye (sayı, tarih verilerek) ithaf olunduğu belirtilmeli ve sonunda yazarın ismi, kurumu, 

adresi bulunmalıdır. Mektuba cevap, editör veya makalenin yazarları tarafından, yine dergide yayınlanarak verilir. 

Yazım Kuralları 

Dergiye yayınlanması için gönderilen makalelerde aşağıdaki biçimsel esaslara uyulmalıdır: 

Kısaltmalar: 

Kelimenin ilk geçtiği yerde parantez içinde verilir ve tüm metin boyunca o kısaltma kullanılır. Uluslararası kullanılan kısaltmalar için “bilimsel yazım 

kuralları” kaynağına başvurulabilir. 

Şekil, Resim, Tablo ve Grafikler: 

-Şekil, resim, tablo ve grafiklerin metin içinde geçtiği yerler ilgili cümlenin sonunda belirtilmelidir. Şekil, resim,tablo ve grafiklerin açıklamaları makale 

sonuna eklenmelidir. 

-Şekil, resim/fotoğraflar ayrı birer .jpg, veya .gif dosyası olarak sisteme eklenmelidir. 

-Şekil, resim, tablo ve grafiklerde geçen kısaltmalar; şekil, resim, tablo ve grafiklerin alt satırında açıkça yazılmalıdır. 

-Daha önce basılmış şekil, resim, tablo ve grafik kullanılmış ise izin alınmalıdır ve bu izin açıklama olarak şekil, resim, tablo ve grafik açıklamasında 

belirtilmelidir. 

-Resimler/fotoğraflar renkli, ayrıntıları görülecek derecede kontrast ve net olmalıdır. 

Editöre Sunum Sayfası: 

Gönderilen makalenin kategorisi, daha önce başka bir dergiye gönderilmemiş olduğu, varsa çalışmayı maddi olarak destekleyen kişi ve kuruluşlar ve varsa 

bu kuruluşların yazarlarla olan ilişkileri belirtilmelidir. 

Kapak Sayfası: 

Makalenin başlığı (Türkçe ve İngilizce), tüm yazarların ad-soyadları, akademik ünvanları, kurumları, iş telefonu-GSM, e-posta ve yazışma adresleri belirtilmelidir. 

Makale daha önce tebliğ olarak sunulmuş ise tebliğ yeri ve tarihi belirtilmelidir. 

Özetler: 

“Yazı Çeşitleri” bölümünde belirtilen şekilde hazırlanarak, makale metni içerisine yerleştirilmelidir. 

Anahtar Kelimeler: 

En az 3-5 adet, Türkçe ve İngilizce yazılmalıdır. İngilizce anahtar kelimeler “medical subject headings (MESH)”e uygun olarak verilmelidir. Türkçe anahtar 

kelimeler MESH terimlerinin aynen çevirisi olmalıdır. 

Teşekkür: 

Eğer çıkar çatışması, finansal destek, bağış ve diğer bütün editoryal (istatiksel analiz, İngilizce/Türkçe değerlendirme) ve/veya teknik yardım varsa, metnin 

sonunda sunulmalıdır. 

Kaynaklar: 

Orijinal basımı Türkçe olan kaynakların başlığı [] içinde ve İngilizce olarak yazılmalıdır. Kaynaklar makalede geliş sırasına göre yazılmalı ve metinde 

cümle sonunda noktalama işaretlerinden hemen önce “parantez içinde ( )” sayı olarak belirtilmelidir. Makalede bulunan yazar sayısı 6 veya daha az ise tüm 

yazarlar belirtilmeli, 7 veya daha fazla ise ilk 6 isim yazılıp” ve ark.et al” eklenmelidir. Kaynak yazımı için kullanılan format index medicus’ta belirtilen 

şekilde olmalıdır. (bakınız: www.icmje.org). Kongre bildirileri, kişisel deneyimler, basılmamış yayınlar, tezler ve internet adresleri kaynak olarak gösterilemez. 

Kaynakların yazımı için örnekler (noktalama işaretlerine dikkat ediniz): 

Makale için: 

Yazarların soyadları ve isimlerinin baş harfleri, makale ismi, dergi ismi, yıl, cilt, sayı, sayfa numarası belirtilmelidir. (Yee AJ, Bae HW, Friess D, Roth SM, 

Whyne C, Robbin M,et al. The use of simvastatin in rabbit posterolateral lumbar intertransverse process spine fusion. Spine J 2006;6:391-6.) 

Kitap için: 

Yazarların soyadları ve isimlerinin baş harfleri, bölüm başlığı, editörlerin ismi, kitap ismi, kaçıncı baskı olduğu, şehir, yayınevi, yıl ve sayfalar belirtilmelidir. 

(Francis XC. Arthrodesis of the spine. In: Canale ST, Beaty JH, editors. Campbell’s operative orthopaedics. Vol. 2. 11th ed.Philadelphia: Mosby; 

2008. p. 1851-53). 

Yazar ve editörün aynı olduğu kitaplar için: 

Yazarların/editörün soyadları ve isimlerinin baş harfleri, bölüm başlığı, editörlerin ismi, kitap ismi, kaçıncı baskı olduğu, şehir, yayınevi, yıl ve sayfalar 

belirtilmelidir. (Kumar V, Cotran RS, Robbins SL. Basic pathology. 5th ed.Philadelphia: W.B. Saunders; 1992. Çeviri Editörü: Çevikbaş U. Temel patoloji. 

İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi ve Yüce Yayınları; 1994. s. 47-60.) 

Sadece on-line yayınlar için; DOI tek kabul edilebilir on-line referanstır. 

- 5 -



Editörden; 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi bilimsel yayın organı olan Boğaziçi Tıp Dergisi’nin bu sayısını yeni 

editoriyal yapımız ile sizlere sunmaktan mutluluk duyuyoruz. 

İçeriğimizde beş özgün araştırma makalesi, dört olgu sunumu ve bir derleme 

mevcut. Sizlerin de katkısı ile dergimizin bilimsel standartlarını daha da 

yükseltmek en önemli amacımız. 

Dergimize bilimsel katkılarınızı bekliyor, sağlıklı günler diliyorum. 

Doç. Dr. Eren GÖZKE 

Editör 

- 6 -



Cilt (Volume) 5 Sayı (Number) 1 

2018 Ocak 

İmtiyaz Sahibi 

Kaan GİDEROĞLU 

Editör 

Eren GÖZKE 

Editör Yardımcıları 

Burak Yağmur ÖZTÜRK 

Feyza Ünlü ÖZKAN 

Pelin Doğan AK 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

Yelda Buyru ÖZKURT 

İstatiksel Danışma 

EMPİAR 

info@empiar.com 

Tasarım & Mizanpaj 

Yaşar ÖZER 

ozer.yasar@gmail.com 

ÖZGÜN ARAŞTIRMA (Original Research) 

Elektrik Yanıklarında Mortaliteyi Etkileyen Faktörler 

Determinant of Mortality in Patients with Electrical Burn Injury 

İbrahim UZUN, Elif BOMBACI, Banu ÇEVİK 

İÇİNDEKİLER (Contents) 

Psödoeksfoliyatif Glokomda Makuler Gangliyon Hücre İç Pleksiform Tabaka Kalınlığının Optik Koherens Tomografi 

İle Ölçülmesi 

Pseudoexfoliation Glaucoma Macular Ganglion Cell Inner Plexiform Layer Thickness Measurement by Optical Coherence Tomography 

Özkan KOCAMIŞ 

Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Şiddet Nedeniyle Verilen Beyaz Kodların Analizi 

Analysis of White Codes due to Violence in Fatih Sultan Mehmet Education and Research Hospital 

Ali ŞAHİNER, Rohat AK, Kemal AYGÜN, Cansu Arslan TURAN, Tuba Cimilli ÖZTÜRK, Eray Serdar YURDAKUL, Oktay SARI 

Acil Serviste Fenitoin İnfüzyonu İhtiyacı Olan Hastaların Kardiyak Yan Etki ve EKG Bulgularının Değerlendirilmesi 

Evaluation of Cardiac Side Effects and ECG Findings in Patients Who Need İnfusion of Phenytoin in the Emergency Department 

Mazlum KILIÇ, Rohat AK, Onur YEŞİL, Tuba Cimilli ÖZTÜRK, Ebru Ünal AKOĞLU, Özge Ecmel ONUR 

Yoğun Bakım Hemşirelerinin Bası Yarası Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi 

Determination of Knowledge Levels About Pressure Wounds of Intensive Care Nurses 

Gülten ÖZDEMİR, Ayşe EKEN 

OLGU SUNUMU (Case Report) 

1-6 

7-10 

11-16 

17-22 

23-27 

Baskı 

Arena Dijital 

İletişim 

E5 Karayolu Üzeri, İçerenköy 

Ataşehir, 34752 İSTANBUL 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

Faks: +90 (216) 578 30 00 

egozke@hotmail.com 

B e d e l s i z d a ğ ı t ı l ı r 

Spina Bifidalı Hastada Segmental Spinal Miyoklonus: Bir Olgu Sunumu 

Segmental Spinal Myoclonus in a Patient with Spina Bifida: A Case Report 

Esra GİRAY, Çağrı Ünal ERTEKİN, Olcay ÜNVER, Adnan DAĞÇINAR, Naime Evrim Karadağ SAYGI 

Üretral Divertikülitin Tanısında Manyetik Rezonans Görüntüleme ve Difüzyon Ağırlıklı Sekansların Önemi 

The Role of Magnetic Resonance Imaging and Diffusion Weighted Imaging in the Diagnosis of Urethral Diverticulitis: A Case Report 

Fatma KULALI, Şafak Fırat KULALI, Aslıhan Semiz OYSU, Yaşar BÜKTE 

Dev Skrotal Herniasyon: Olgu Sunumu 

Giant Scrotal Herniation: A Case Report 

Fatma KULALI, Şafak Fırat KULALI, Aslıhan Semiz OYSU, Yaşar BÜKTE 

Subkostal Kesi Fıtığı Onarımında Yama Sabitlemede Sütür Kullanımı: Olgu Sunumu 

Mesh Fixation with Sutures in Subcostal Incisional Hernia: A Case Report 

Yalın İŞCAN, Birol AĞCA, Aziz Bora KARİP, Ender ONUR, Kemal MEMİŞOĞLU 

DERLEME (Review) 

Juvenil İdiopatik Artrit 

Juvenile Idiopathic Artrhritis 

Özge Gülsüm İLLEEZ 

28-31 

32-34 

35-37 

38-41 

42-46 

ISSN: 2149-0287 

- 7 -

Elif Bombacı ve ark. 

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ; 2018; 5 (1):1-6 / Doi:10.15659/bogazicitip.18.04.881 

Özgün Araştırma - Original Research 

Elektrik Yanıklarında Mortaliteyi Etkileyen Faktörler 

Determinant of Mortality in Patients with Electrical Burn Injury 

İbrahim UZUN 1 , Elif BOMBACI 2 , Banu ÇEVİK 2 

1. Boyabat 75. Yıl Devlet Hastanesi, Boyabat, Sinop 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniği, İstanbul 

ÖZET 

Amaç: Elektrotravmalar vücudun anatomik histolojik yapısını ve 

biokimyasını etkiler ve çok kompleks reaksiyonları tetikler. Bu 

çalışmanın amacı üçüncü basamak yanık yoğun bakım ünitesinde 

izlenen elektrik yanık yaralanmalı hastaların mortalite oranlarını 

etkileyen faktörleri incelemektir. 

Yöntem ve Gereçler: Bu çalışmada 115 elektrik yanığı olgusunun 

verileri hastane veri tabanı ve yanık yoğun bakım ünitesi 

hasta kayıtlarından retrospektif olarak incelendi. Yaş, cinsiyet, 

voltaj seviyesi,yanıktan etkilenen vücut yüzey alanı, yandıktan 

sonra hastaneye varış süresi, ek travma ya da cerrahi girişim 

varlığı, yanık yoğun bakım ünitesinde kalış süresi, mekanik ventilasyon 

ve renal replasman tedavisi gereksinimleri kaydedildi. 

Bulgular: Hastaların çoğunluğu (%95) 15-40 yaş aralığında erkekti. 

Mortalite hızı yüksek voltaj yaralanmalarında düşük voltaj 

yaralanmalarından anlamlı olarak yüksekti(%13’ e karşı %8). 

Etkilenen vücut yüzey alanı istatistiksel olarak anlamlı mortalite 

belirteci idi. Vücut yüzey alanı %50’den fazla etkilenen hastalarda 

mortalite %54.5’e yükselmişti.En fazla etkilenen vücut bölgesi 

üst ekstremiteler ikenen yüksek mortalite gövde yanığı olan 

hastalarda idi.Hastaneye ulaşma süresi 24 saatten uzun olan 

grupta mortalite hastaneye ulaşma süresi 12-24 saat arası ve 12 

saatten kısa olan diğer iki gruba göre daha yüksekti (p>0.05). 

Mekanik ventilasyon, renal replasman tedavisi alanlarda ve yoğun 

bakım ünitesinde altı günden daha fazla kalan hastalarda 

mortalite anlamlı oarak daha yüksekti. Yapılan korelasyon analizine 

göre mortalite ile; yanık şekli, yanık genişliği, APACHE 

II skor değeri, fasyatomi uygulanması ve genel vücut travması 

arasında doğru orantılı, cinsiyet ve GKS değeri ile ters orantılı 

korelasyon tespit edildi. 

Sonuç: Elektriksel bir yanıktan kaynaklanan hasarın boyutu, cildin 

alttaki büyük yaralanmayı gizlemesi nedeniyle olaydan sonra 

bir kaç gün içinde ortaya çıkabilir (Buzdağı etkisi). Elektrik 

yanıklarına genel vücut travması ve kafa travması eşlik edebilir. 

Hastanın komada olması, yanık şekli, yanık genişliği, sepsis 

gelişmesi en önemli mortalite nedenleridir. Bu hastalar dikkatle 

değerlendirilmeli, multidisipliner yaklaşımla derhal ve etkili müdahale 

edilmelidir. Olay anından itibaren yeterli ve devamlı sıvı 

resüsitasyonu yapılmalı, erken dönemde kompartman sendromunun 

da tedavi edilebileceği bir merkeze ulaştırılmalıdır. Ölümcül 

ritm bozuklukları gözden kaçmamalıdır. 

Anahtar Kelimeler: elektrik, yanıklar, yoğun bakım, mortalite 

ABSTRACT 

Aim: Electrotraumas affect the anatomical, histological structureand 

biochemistry of body and trigger very complex reactions. 

The goal of this study was to analyse the factors affecting the 

mortality rate of electrical burn injuries in patients followed in a 

tertiary burn intensive care unite. 

İletişim Bilgileri: 

Sorumlu Yazar: Elif BOMBACI, Uzm. Dr. 

Yazışma Adresi: Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Dr. Lütfi Kırdar Eğitim 

ve Arş. Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniği, Kartal, İstanbul 

Tel: +90 (505)299 10 89 

E-Posta: bombaciel@yahoo.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 28.01.2018 

Makalenin Kabul Tarihi: 19.03.2018 

- 1 - 

Materials and Method: In this study we reviewed retrospectively 

the hospital database and burn intensive care unit records of 115 

electrical burn injury patients during 5years period. Age, gender, 

voltage levels, body surface area affected by burns, elapsed time 

after burn, additional trauma or surgical interventions, length 

of stay in Burn Intensive Care Unit, mechanical ventilation and 

renal replacement therapy requirement were recorded. 

Results: The majority of patients were men (95%) between 15- 

40 years. Mortality rate was significantly higher in high voltage 

injuries than low voltage injuries (13.1% vs 8%). Affected body 

surface area was statistically significant predictors of mortality. 

In patients suffered more than 50% of body surface area, mortality 

increased up to 54.5%. The mostly affected body regions 

were upper limbs but the highest mortality existed in patients 

with trunk exposure. Mortality was higher in the group with longer 

than 24 hours of reaching to the hospital compared to the 

other two groups that are able to reach to the hospital in between 

12-24 hours and less than 12 hours (p>0.05). The mortality was 

significantly higher in the patients having renal replacement and 

mechanical ventilation treatment and in patients with more than 

six days of intensive care unit stay. Accorging to the correlation 

analysis, a direct proportional correlation between mortality and 

burn type, burn width, APACHE 2 score values, fasciotomy application 

and general body trauma; and an inverse proportional 

correlation between gender and GCS values have been found. 

Conclusion: Extent of a damage from an electrical burn can appear 

within several days due to skin hiding the massive injury 

beneath (iceberg effect). Electrical burns can be accompanied 

with general body trauma and head trauma. The patience’s coma 

situation, burn type, burn width, development of sepsis are the 

most important reasons for mortality. These patients showed be 

carefully assessed and immediate effective interventions must be 

managed with skilled multidisciplinary approach. Adequate and 

continuous fluid resuscitation must be performed from the beginning 

of the incident. It should be delivered to a center where 

compartment syndrome can be treated in the early period. Fatal 

disrhythmias should not be skipped. 

Keywords: electrical, burn, intensive care, mortality 

GİRİŞ 

Yanık ne tip ve şekilde olursa olsun vücudumuzu 

saran ve homeostazisi koruyan deriyi hasarlandırıp 

vücudu, her türlü tehlikeye karşı savunmasız hale 

getirir. Dolayısıyla erken ve geç dönemde yüksek 

mortalite ve morbidite riski taşır. 

Elektrik yanıkları diğer yanıklardan farklılık arz 

eder. Çünkü elektrik akımının vücut dokularında 

belli bir yol kat etmesi, geçtiği dokularda ciddi hasara 

yol açar ki; bu hem dışardan anlaşılması güç bir 

durumdur hem de başlangıçta sağlam gibi görünen 

dokularda ilerleyen günlerde nekroz gelişebilmektedir. 

Bu nedenle bir elektrik yanığı sadece deri katlarını 

değil aynı zamanda kardiyovasküler sistemi, 

iskelet-kas sistemini, hatta sinir sistemini etkileyebilmektedir.


Bu özelliğinden dolayı elektrik yanığı olgularının 

yoğun bakım ünitelerinde takip ve tedavi edilmeleri 

gerekmektedir (1). 

Yanık yara bakımı ve tedavisi, özel eğitimli personel 

malzeme ve ekipmanlar da gerektirdiğinden bu hastaların 

bakım ve tedavileri diğer yoğun bakım hastalarından 

farklılık gösterir. Ülkemizde geçmiş yıllarda 

yanık hastaları genel yoğun bakım ünitelerinde 

tedavi edilmekteydi.Günümüzde ise Yanık Yoğun 

Bakım Ünitelerinin (YYBÜ) sayısı artmakta olup bu 

özellikli ünitelerden biri de hastanemiz bünyesinde 

kurulmuş ve hizmet vermektedir. 

Bu çalışmada; Yanık Yoğun Bakım Ünitemizde takip 

ve tedavi edilen elektrik yanığı olgularının retrospektif 

olarak incelenmesiyle mortaliteyi etkileyen 

faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. 

YÖNTEM ve GEREÇLER 

Bu çalışmada Ocak 2011 - Aralık 2015 tarihleri 

arasında Hastanemiz YYBÜ’nde elektrik yanığı 

nedeniyle takip edilen 115 hastaya ait dosya kayıtları 

incelendi. Yaş, cinsiyet, voltaj, Glasgow Koma 

Skoru (GKS) , APACHE II skoru, yanık şekli, yanık 

genişliği, yandıktan sonra YYBÜ’e geliş süresi, 

etkilenen vücut bölgeleri, ek travma varlığı, fasyotomi, 

greftleme, amputasyon gibi cerrahi müdahale 

durumu, YYBÜ yatış süresi, mekanik ventilasyon ve 

pozitif inotrop ihtiyacı, sepsis gelişimi, sürekli renal 

replasman tedavisi (SRRT) ihtiyacı ve yoğun bakıma 

kabuldeki laboratuvar değerleri (Lökosit sayısı, 

üre, kreatinin, albumin, AST, ALT, troponin, CKMB, 

CK, potasyum, kalsiyum ve sodyum) kaydedildi. 

Bu kayıtlarda; olgular yaş aralığı;


BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ; 2018; 5 (1):1-6 / Doi:10.15659/bogazicitip.18.04.881 

Yanık Yüzey Genişliği: En yüksek hasta sayısı yanık 

genişliği %15 altı olan grupta olup (57 hasta) 

en düşük ölüm oranı %1.8 ile bu gruptaydı. Yanık 

genişliği %50 ve üzeri olan grubun hasta sayısı 11 

olup %54.5 ölüm oranı diğer gruplara göre belirgin 

yüksek bulundu (p


BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ; 2018; 5 (1):1-6 - Doi:10.15659/bogazicitip.18.04.881 

Mekanik Ventilasyon Tedavisi-Mortalite İlişkisi: 

Hastaların %21’i (24 hasta) yoğun bakım tedavi süreçlerinde 

mekanik ventilasyon desteği almıştı. Bu 

hastaların 18’i yüksek voltajla, 6 hasta ise düşük 

voltajla yaralanmıştı. Mekanik ventilasyon tedavisi 

alan hastaların 11’i (%46) eksitus olmuştu. 

Pozitif İnotrop Tedavisi-Mortalite İlişkisi: Hastaların 

14’üne (%12.3 ) yoğun bakım takip süresince 

pozitif inotrop uygulanmıştı. On iki hastaya sepsise 

sekonder pozitif inotrop başlanmışken, ikisine 

kardiyak arrest sonrası kardiyojenik şok nedeniyle 

pozitif inotrop verilmişti. Pozitif inotrop tedavisi 

alan hastaların 12’si (%85,7) kaybedilmişti. 

Sürekli Renal Replasman Tedavisi-Mortalite i- 

lişkisi: Hastaların 16’sında (%14) akut böbrek yetmezliği 

gelişmiş, bu hastaların 11’i (%62.5) eksitus 

olmuştu. Akut böbrek yetmezliği gelişen 16 

hastanın altısına hemodinamik açıdan uygun olmaması 

nedeniyle SRRT uygulanamamıştı. SRRT 

uygulanan hastaların beşi (%50) eksitus olmuştu. 

Mortaliteyi etkileyen faktörlerin risk faktörü olup 

olmadığını belirlemek içi korelasyon testi yapıldı. 

Buna göre mortalite ile; yanık şekli, yanık genişliği, 

APACHE II skor değeri, fasyatomi uygulanması 

ve genel vücut travması ile doğru orantılı, cinsiyet 

ve GKS değeri ile ters orantılı korelasyon tespit 

edildi (Tablo 6). 

Tablo 6. Mortalite ve etkileyen faktörler arasında korelasyon. 

Cinsiyet 

Yanık Şekli 

Mortalite 

Pearson Correlation -,205 * 

Sig. (2-tailed) ,029 

N 113 

Pearson Correlation ,270 ** 


TARTIŞMA 

Elektrik yanığı patofizyolojisi gereği, görünen 

bir hasar yapmadan da ekstremitelere, kalbe, 

diğer iç organlara ve beyine ciddi zararlar verebilir. 

Görünen hasardan başka sağlam cildin derininde, 

kemikleri saran kas gruplarında nekroza sebep olabilir. 

Bu nedenle hastanın maruz kaldığı elektriğin 

şiddetine bakılmaksızın, kardiyak göstergeleri en 

az 24 saat monitorize edilmeli, laboratuvar tetkikleri 

değerlendirilmelidir. 

Elektrik kazaları yüksek voltajlı ve düşük voltajlı 

elektrik yaralanmaları olarak sınıflandırılır. Düşük 

voltajlı elektrik yanıkları daha çok evlerde görülür 

ve çocukları etkiler. Yüksek voltajlı elektrik yanıkları 

ise genelde iş kazası olarak, çoğunlukla elektrik 

işçilerinde görülür (2). Ancak adolesan çağda çocuklarda 

da yüksek voltajlı elektrik yanık insidansı 

az değildir. Bizim çalışmamızda yüksek voltajlı 

elektriğe maruz kalma sebepleri; sokaklardaki trafolarda 

çalışma (15 hasta), sokakta kopuk yüksek 

gerilim tellerine temas (4 hasta), iş yerinde elektrik 

kaçağı (30 hasta), elektrik direğinde çalışma (9 

hasta) ve inşaatlarda kontrolsuz elektrik kullanımı 

(4 hasta) olarak bulunmuştur. Bu hastaların büyük 

çoğunluğu çalışan işçiler ve elektrikçilerdir. Altmış 

iki yüksek voltajlı elektrikle yaralanma olgusunun 

sadece beşi, yaşları 9-14 yaş arasındaki çocuklar idi. 

Bu bulgular literatürle uyumludur. Aghakhani 

ve ark’ın çalışmasında değerlendirilen vakaların 

%57.5’inin iş yeri kazası, %19.5’inin ise ev kazası 

olduğu saptanmış ve elektrik yanıklarının ev dışında, 

genç erkeklerin etkilendiği yüksek voltajlı iş 

kazaları olduğu sonucuna varılmıştır (3). 

Yanık Genişliği 

Sepsis Gelişimi 

GKS Skoru 

N 111 



N 113 



N 113 

Pearson Correlation -,662 ** 


N 113 


Çalışmamızda 5 yıllık dönemde hastanemiz yanık 

yoğun bakım ünitesinde takip edilen 113 hastada 

genel mortalite %10.8 bulunmuştur. Luz ve 

ark’ın yapmış oldukları çalışmada mortalite %8.1 

olarak bulunmuştur (4). Yine Türkiye’de yapılmış 

bir çalışma da Al ve ark mortaliteyi benzer şekilde 

%9.1 olarak bulmuşlardır (5). Sun ve ark’ın yapmış 

oldukları çalışmada ise mortalite %1.6 olarak 

verilmiştir (6). Ancak araştırmacılar bu çalışmada 

mortalitenin bu kadar düşük olmasını hastanenin 

konumu itibariyle bazı hastaların hastaneye ulaşamadan 

ölmüş olmasına bağlamışlardır. 

APACHE 

Fasyotomi 

Genel 

Vücut Travması 

Mortalite 


N 113 



N 113 



N 113 

Pearson Correlation 1 

Sig. (2-tailed) 

N 113 

* : Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). 

** : Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). 

Elektrik yanıklarının değerlendirildiği çalışmaların 

neredeyse tamamında ağırlıklı erkek hasta profili 

vardır. Aghakhani ve ark.’ın çalışmasında incelenen 

284 hastadan sadece dördünün kadın olduğu bildirilmiştir 

(3). Luz ve ark. da çalışmalarında erkek 

oranını %88.4 olarak bildirmişlerdir (4). Benzer 

şekilde Mazzetto ve ark’ın sadece yüksek voltajlı 

yaralanmaların değerlendirildiği çalışmasında tüm 

hastaların erkek olduğu belirtilmiştir (7). Çalışmamızda 

literatüre benzer şekilde 113 olgunun sadece 

beşi kadın hastaydı. Bu durumun en geçerli sebebi 

elektrik ile ilişkili mesleklerin daha çok erkeklerin 

çalıştığı meslek grupları olmasıdır. 

- 4 -


Yüksek voltajla meydana gelen kazalarda mortalite 

oranı (%13.1), tahmin edilebileceği gibi düşük 

voltajlı kazalara göre (%8.0) anlamlı olarak yüksek 

bulunmuştur. Burada dikkat çekici bir husus, düşük 

voltajlı elektrik yaralanmalarının da aslında tedaviye 

rağmen ölümcül olabildiğidir. 

Elektrik yaralanmalarında total beden yüzey alanına 

(TBYA) göre yanık yüzdeleri azımsanmayacak 

kadar yüksektir. Birçok olguda ilk değerlendirmede 

fark edilmeyen ancak sonradan ortaya çıkan, geniş 

ve atlamalı yanık alanları mevcuttur. Çalışmamızda 

yüksek voltajla yaralanan hastalarda TBYA yanık 

yüzdesi %27, düşük voltajla yaralanan hastalarda 

ise %11.8 olup ortalaması %20.2 olarak bulunmuştur. 

Aghakhani ve ark. TBYA yanık oranının 

% 13.5 olduğunu bildirmişlerdir (3). Luz ve ark 

bu oranı % 15.4 olarak bildirmiştir (4). Mazzetto 

ve ark ise sadece yüksek voltajlı yaralanmalarda 

yanık yüzdesini % 8.6 olarak bildirmişlerdir (7). 

Çalışmamızda hayatını kaybeden hastaların yanık 

yüzdesi ortalama %45.8 olarak bulunmuştur ki, bu 

da yanık genişliğinin mortalite açısından anlamlı 

bir risk faktörü olduğunu göstermektedir. Sadece 

elektrik çarpmasına bağlı mortalite %7 iken, elektrikle 

beraber eşyaların tutuşmasıyla ortaya çıkan 

alev yanıklarında mortalite %31.3 bulunmuştur ve 

fark ileri derecede anlamlıdır. Dega ve ark çalışmalarında 

elektrik yanığına bağlı 15 ölümün, 12’sinde 

eşlik eden % 50 ve üzeri yüzey alanında alev yanığı 

olduğunu belirtmişlerdir (8). 

Elektrik yanıklarında elektriğe bağlı kas kasılmasıyla 

beraber, hastanın uzağa fırlatılmasıyla çeşitli 

bedensel travmalar meydana gelebilmektedir. Gündüz 

ve arkadaşlarının çalışmasında elektrik yaralanmasına 

maruz kalan hastaların %21.8 inde düşmeye 

bağlı genel beden travması saptanmıştır (9). 

Çalışmamızda elektrik çarpmasıyla beraber genel 

beden travması geçiren hastaların oranı %13.2 olarak 

bulundu. Bu hastalarda mortalite belirgin olarak 

yüksekti (%33.3). Benzer şekilde Al ve arkadaşlarının 

yapmış olduğu çalışmada 25 hastanın elektrik 

çarpmasıyla beraber düşmeye bağlı travma yaşadığı, 

bu hastaların 13’ünün öldüğü belirtilmiştir (5). 

Bu hastaların bir kısmı elektrik direklerinde çalışan 

elektrikçiler veya kaçak elektrik almaya çalışan insanlardan 

oluşmaktadır. Bu travmalarda görünen 

vücut dışı yaralanmalara, iç organ yaralanmaları da 

sıklıkla eşlik etmektedir. Beyin hasarı, göğüs ve abdomende 

künt travmaya bağlı organ doku hasarları 

ve kanamalar beklenmelidir. Şuuru açık hastalarda 

düşme hikayesi sorgulanabilse de konfüze ve şuur 

kapalı hastalarda elektrik yaralanmasının yanında 

düşmeye bağlı genel beden travması olabileceği 

göz önünde bulundurulmalıdır. Hastanın radyografileri 

çekilip travma dışlanana kadar asgari travmaya 

yaklaşım prosedürleri uygulanmalıdır. 

Olay anında oluşan ve kısa zamanda normale dönen 

bilinç bozukluğu pek önemli olmayabilir. Ancak 

bazen şuur bozuklukları ciddiyet arz eder. Şuur bozukluğunun 

sebebi elektriğin veya elektriğe maruz 


kalmayla beraber oluşan travmanın beyinde oluşturduğu 

hasara bağlı olabilir. Yeterli sıvı resusitasyonu 

yapılmayan veya iç organ yaralanmasına 

bağlı kanaması olan hastalarda, yeterli doku oksijenizasyonunun 

sağlanamamasından dolayı GKS düşük 

olabilir. Ani senkop geçirip normalleşen hastalar 

dışında, hastaneye GKS düşük gelen hastalarda 

mortalite yüksektir. Çalışmamızda YYBÜ’e girişteki 

GKS değeri 9’un altında olan hastalarda mortalitenin 

diğer iki gruptan yüksek olması anlamlıdır. Al 

ve arkadaşlarının çalışmasında da bilinci kapalı gelen 

11 hastanın 6’sı, konfüze gelen 10 hastanın 3’ü 

kaybedilmişken, bilinci açık gelen 144 hastanın sadece 

6’sının hayatını kaybettiği belirtilmektedir (5). 

Elektrik yanıklarında yüksek oranda ek travma varlığı, 

görünmeyen yanık alanları nedeniyle sıvı replasmanında 

yetersizlikler ve elektrik akımına bağlı 

kardiyak problemler en başta gelen mortalite nedenleridir. 

Bu nedenlerden dolayı olgunun en kısa 

zamanda ileri düzey bir bakım olanağına kavuşması 

mortaliteyi etkileyecektir. Yaralanma anından 

itibaren hastaneye ulaşma süresine göre mortalite 

oranları incelendiğinde ilk 24 saatte ulaşanlara göre 

24 saat sonra ulaşan hastalarda mortalite daha yüksekti. 

Ancak gruplar arasında istatistiksel açıdan 

anlamlı fark yoktu. Aslında hastalarımızın tamamına 

yakını olay sonrası ilk bir kaç saat içerisinde 

bir hastane acil servisine ulaştırılabilmiş ve ilk acil 

müdahaleleri yapılabilmiştir. Dolayısıyla elektrik 

çarpmasına bağlı erken dönemde kardiyak komplikasyonlarla 

veya genel vücut travmasıyla kaybedilmeyen 

hastalarda, genel olarak YYBÜ’e varış 

süresi anlamlı bir fark yaratmamaktadır. 

Hastalara yapılan cerrahi müdahaleleri incelediğimizde 

hastaların %31.5’ine erken dönemde fasyotomi 

ameliyatları uygulanmıştır. Bunların %45.9’u 

yüksek voltajlı yaralanmalara, %14’ü düşük voltajlı 

yaralanmalara uygulanmıştır. Yüksek voltajlı 

elektrik yaralanmalarının neredeyse yarısında fasyotomi 

gerektirecek kompartman sendromu geliştiği 

görülmektedir. Kompartman sendromu gelişmesi 

ve hastaya kalıcı zarar vermesi birkaç saat içerisinde 

gerçekleşir. Dolayısıyla yüksek voltajlı elektriğe 

maruz kalmış bir hastanın özellikli bir yanık yoğun 

bakım ünitesine hemen ulaşması mümkün olmasa 

da, fasyotomi yapabilecek cerrahi ekibin bulunduğu 

bir merkeze acilen ulaştırılması gerekir. 

Tarim ve ark. elektrik yanıklarında amputasyon olasılığını 

araştırdıkları çalışmalarında yüksek voltaj 

yanıklarının amputasyon için bağımsız risk faktörü 

olduğunu gözlemlemişler, ayrıca yanık yüzdesiyle 

korele olmadığını tespit etmişlerdir (10). Çalışmamızda 

bu tespit ile uyumlu olarak, amputasyon uygulama 

oranı yüksek voltajlı yaralanmalarda %19.7 

düşük voltajlı yaralanmalarda %2 idi. 

Aghakhani ve ark. çalışmasında amputasyon oranı 

diğer benzer çalışmalardan daha yüksek (%29) 

bulunmuş, araştırmacılar bu yüksekliği referans 

bir hastane olması nedeniyle hastaların gecikmiş 

- 5 -


olarak gelmelerine bağlamışlardır (3). Yine Dega 

ve ark. çalışmalarında amputasyon oranını %24 

olarak belirtmişlerdir (8). Salehi ve ark., üst veya 

alt ekstremite amputasyon sıklığı % 23.2 olarak 

bulmuşlardır (11). Çalışmamızda amputasyon uygulanan 

hasta oranı %11.7 iken benzer çalışmalarda 

bu oran daha yüksek olup %25 civarındadır. Ancak 

bir çok çalışmada aynı kişilere yapılan farklı uzuv 

amputasyonları da hesaba katılmış olup bu farkın 

buradan kaynaklandığı düşünülmüştür. 

Genellikle elektrik kaynağına temas üst ekstremiteler 

yoluyla olduğu için çalışmamızın verilerine 

göre de elektrik yaralanmalarından en sık etkilenen 

vücut bölgesinin üst ekstremiteler, ikinci sırada ise 

alt ekstremiteler olduğu görülmüştür. Benzer şekilde 

Gündüz ve ark. %80.4 ile en sık yaralanma 

yerinin üst ekstremite olduğunu bildirmişlerdir (9). 

Aghakhani ve ark. en sık giriş noktasının sağ üst 

ekstremite ve çıkış yerinin sol alt ekstremite olduğunu 

tespit etmişlerdir (3). Yine Orak ve ark. elektrik 

giriş noktasının %60 civarında üst ekstremiteler, 

çıkış noktasının da benzer oranda alt ekstremiteler 

olduğunu belirtmişlerdir (12) . Çalışmamızda gövdede 

yanık alanı olan hastalarda mortalite %19.6’ 

ya çıkmaktadır. Bu durum elektrik yanıklarında vücudu 

boydan boya geçen akımların daha tehlikeli 

ve fatal seyrettiğini göstermektedir. Ayrıca gövde 

yanıklarında kalbin doğrudan etkilenmesi de mortalite 

sebebi olarak düşünülebilir. 

Yoğun bakımda takip ettiğimiz hastaların ortalama 

yoğun bakım yatış süresi 9.6 gün idi. Yatış süresi 

yüksek voltajlı yaralanmalarda 13.1 gün, düşük voltajlı 

yaralanmalarda ortalama 5.2 gündü. Hastaların 

yatış süresi ile mortalite arasında bağlantı bimodal 

bir dağılım gösterdi. İlk 3 gün mortalite %10, iken 

3- 6 gün arasında % 2.7 ve 6 günden uzun takip 

edilen hastalarda %17.4 olarak bulundu. İlk günlerdeki 

mortalite yüksekliği erken dönemde kardiyak 

arrest olan, veya genel beden travması nedeniyle 

durumu kritik olan hastalardan kaynaklanmaktadır. 

Altı günden uzun takip edilen hastalarda ise 

sepsis ve sepsise bağlı komplikasyonlar yüzünden 

mortalite artmaktadır. Yüz on üç hastanın 43’ünde 

sepsis gelişmiştir. Sepsis gelişen hastalarda mortalite 

%23.3 idi. Tüm yanık tiplerinde olduğu gibi 

elektrik yanıklarında da, yeni tedavi yaklaşımlarına 

rağmen sepsis hala en önemli mortalite nedeni 

olarak karşımıza çıkmaktadır. Onaltı hastamızda 

yoğun bakım süresince akut böbrek yetmezliği tablosu 

gelişmiştir. Hemodiyaliz uygulanan hastalarda 

mortalite %50 civarında bulunmuştur. Saraçoğlu ve 

arkadaşlarının benzer bir çalışmasında hemodiyaliz 

uygulanan hastalarda mortalitenin 12 kat arttığı belirtilmiştir 

(13). 

Sonuç olarak; 

Elektrik yanıkları genellikle mesleki kazalardan 

kaynaklı olup morbidite ve mortalitesi yüksek yanıklardır. 

Yüksek voltajlı elektrik yaralanmalarında, 

beraberinde alev yanığı, genel beden travması 

da olabilmektedir. Bu çalışmada gösterilmiştir ki; 


elektrik yanıklarında beraberinde alev yanığının, 

genel beden travmasının varlığı, yüksek APACHE 

II, düşük GKS değeri, geniş yanık yüzeyi ve fasyatomi 

gerektirecek derinlikte yanık olması mortaliteyi 

arttıran risk faktörleridir. Bu nedenle elektrik 

yanığında hastaya yapılacak acil müdahalede yanık 

tedavisinin yanı sıra tüm organ ve sistemlerine ait 

kafa travması, kompartman sendromu gibi sorunları 

da değerlendirilip bunlara yönelik tedaviler de acilen 

başlatılmalıdır. Hastanın bu geniş kapsamlı değerlendirme 

ve ilk müdahaleleri yapıldıktan sonra 

güvenli bir şekilde en kısa zamanda özelleşmiş bir 

yanık merkezine ulaştırılması ideal olacaktır. Ayrıca 

elektrik yanıklarında dışarıdan fark edilmese de 

ciddi iç organ yaralanmaları, özellikle de kardiyak 

yaralanmaya bağlı ölümcül aritmiler olabileceği 

unutulmamalı, bu hastalar yoğun bakım şartlarında 

takip ve tedavi edilmelidir. 

KAYNAKLAR 

1. Jeschke M, Williams FN, Gauglitz GG, Herndon DN. Burns. In: 

Sabiston Textbook of Surgery: The Biological Basis of Modern Surgical 

Practice 19th ed. CN: Elseiver Saunders 2012; 21: 521-547. 

2. Pricet G, Cooper MA. Electrical and Lightning Injuries. In: Rosen’s 

Emergency Medicine - Concepts and Clinical Practice, Volume:2 8th 

Edition. CN: Elseiver Saunders 2014; 1906-1914. 

3. Aghakhani K, Heidari M, Tabatabaee SM, Abdolkarimi L. Effect of 

current pathway on mortality and morbidity in electrical burn patients. 

Burns 2015; 41:172–176. 

4. Luz DP, Millan LS, Alessi MS, Uguetto WF, Paggiaro A, Gomez DS, 

Ferreira MC. Electrical burns: A retrospective analysis across a 5-year 

period. Burns 2009; 35:1015–1019. 

5. Al B, Aldemir M, Güloğlu C, Kara IH, Girgin S. Epidemiological characteristics 

of electrical injuries of patients applied to the emergency department. 

Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2006;12(2):135-142. 

6. Sun CF , Lv XX , Li YJ , Li WZ, Jiang L, et al. Epidemiological studies 

of electrical injuries in Shaanxi Province of China: A retrospective report 

of 383 cases. Burns 2012; 38: 568–572. 

7. Mazzetto- Betti KC, Amancio AC, Farina JA Jr, Barros ME, Fonseca 

MC. High-voltage electrical burn injuries: Functional upper extremity 

assessment. Burns 2009; 35: 707–713. 

8. Dega S, Gnaneswar SG, Rao PR, Ramani P, Krishna DM. Electrical 

burn injuries some unusual clinical situations and management. Burns 

2007; 33: 653–665. 

9. Gündüz T, Elçioğlu Ö, Çetin C. Ölümcül Olmayan Elektrik 

Yaralanmalarında Travmanın Şiddeti Ve Yerleşimi. Ulus Travma Acil 

Cerrahi Derg 2010;16 (3):237-240. 

10. Tarim A , Ezer A. Electrical burn is still a major risk factor for amputations. 

Burns 2013; 39: 354–357. 

11. Salehi SH, Fatemi MJ, Asadi K, Shoar S, Ghazarian AD, Samimi R. 

Electrical injury in construction workers: A special focus on injury with 

electrical power. Burns 2014; 40: 300–304. 

12. Orak M, Ustündağ M, Güloğlu C, Gökhan Ş, Alyan O. Relation between 

serum Pro-brain natriuretic peptide, myoglobin, CK levels and 

morbidity and mortality in high voltage electrical injuries. Intern Med 

2010;49: 2439-2443. 

13. Saracoglu A, Kuzucuoglu T , Yakupoglu S , Kilavuz O , Tuncay E, 

Ersoy B, Demirhan R. Prognostic factors in electrical burns: A review of 

101 patients. Burns 2014 ; 40: 702–707. 

- 6 -

Özkan Kocamış 


Psödoeksfoliyatif Glokomda Makuler Gangliyon Hücre İç Pleksiform Tabaka 

Kalınlığının Optik Koherens Tomografi İle Ölçülmesi 

ÖZET 

Pseudoexfoliation Glaucoma Macular Ganglion Cell Inner Plexiform Layer Thickness Measurement 

Amaç: Psödoeksfoliyatif glokomlu(PEG) ve Psödoeksfoliyatif 

sendromlu(PES) gözlerde optik koherens tomografi (OKT) kullanarak 

makuler gangliyon hücre iç pleksiform tabaka(GHİPT) 

kalınlığını değerlendirmek. 

Yöntem ve Gereçler: PEG’li 33 hasta ile Psödoeksfoliyatif 

sendromlu PES’li 30 hasta çalışma kapsamında değerlendirildi. 

Hastaların OKT ile GHİPT ve makuler retinal sinir lifi 

tabaka(mRSLT) kalınlıkları OKT ile ölçüldü. Her iki grupta 

ölçülen değerler istatistiksel olarak karşılaştırıldı. İstatistiksel 

analiz için olarak SPSS 21 V yöntemiprogramı kullanıldı. Elde 

edilen İki gruptaki verilerin karşılaştırması için t testi uygulandı. 

Sonuçlar p degeri 0,01 ve 0,05’ten küçük olduğunda sırasıyla 

istatistiksel olarak çok anlamlıönemli ve anlamlı önemli olarak 

kabul edildi. 

Bulgular: PEG’li grubunun yaş ortalaması 72,15±8,52 (56-86) 

yıl, PES’li grubun yaş ortalaması ise 69,36±9,85 (52-89) yıldı. 

PEG’li grupta ortalama makuler GHİPT kalınlığı , PES’li gruba 

göre farklılıklar istatistiksel olarak çok anlamlı derecede farklı 

önemli bulundu.(p0,05). 

Sonuç: PEG’li hastalarda glokomatöz hasarın erken belirteci 

olan makuler gangliyon hücre iç pleksiform tabaka kalınlığında 

istatistiksel olarak PES’li hastalara göre istatistiksel olarak 

anlamlı incelme bulunduması bu hastaların ayırıcı tanısında 

OKT’nin yardımcı bir yöntem olabileceğini düşündürmektedir 

Anahtar Kelimeler: psödoeksfoliyatif glokom, psödoeksfoyatif 

sendrom, makuler ganglion hücre iç pleksiform tabaka, makuler 

retina sinir lifi tabaka , optik koherens tomografi 

ABSTRACT 

Aim: To evaluate the macular ganglion cell plexiform layer 

(GHIPT) thickness using optical coherence tomography (OCT) 

in eyes with pseudoexfoliation glaucoma (PEG) and pseudoexfoliation 

syndrome (PES). 

Materials and Method: Thirty-three patients with PEG and 30 

patients with PES were included in the study. Patients’ GHIPT 

and macular thickness of retinal nerve fiber layer (mRSLT) were 

measured by OCT. The values measured in both groups were 

compared statistically. SPSS 21 V program was used for statistical 

analysis. The t-test was used to compare the data between 

the two groups.. The results were accepted as statistically very 

significant and significant when p values were less than 0.01 and 

0.05, respectively. 

by Optical Coherence Tomography 

Özkan KOCAMIŞ 1 

1. Ahi Evran Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göz Hastalıkları AD, Kırşehir 


Sorumlu Yazar: Özkan KOCAMIŞ, Yrd. Doç. Dr. 

Yazışma Adresi: Ahi Evran Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göz Hastalıkları AD, 

Kırşehir, Türkiye 

Tel: +90 (530) 552 17 96 Fax: +90 (386) 213 33 98 

E-Posta: okocamis@yahoo.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 07.11.2017 

Makalenin Kabul Tarihi: 21.12.2017 

- 7 - 


Results: The mean age of the PEG group was 72,15 ± 8,52 (56- 

86) years and the average age of the PES group was 69,36 ± 9,85 

(52-89) years. The mean macular GHIPT thickness in the PEG 

group was statistically significantly different from that of the PES 

group (p 0,05;t=-0,89). 

Conclusion: Statistically significant thinning of macular ganglion 

cell plexiform layer thickness, which is an early indicator of 

glaucomatous damage in patients with PEG, when compared to 

patients with PES suggests that OCT may be an adjunctive method 

in the differential diagnosis of these patients. 

Keywords: pseudoexfoliation glaucoma, pseudoexfoliation 

syndrome, macular ganglion cell inner plexiform layer, macular 

thickness of retinal nerve fiber layer, optical coherence tomography 

GİRİŞ 

Psödoeksfoliyatif sendrom göz içi ve dışı dokularda 

anormal fibrinogranuler, extrasellüler materyal 

birikimiyle karakterize bir hastalıktırdir. (1). PES’in 

teşhisinde altın standart gözün ön segmentinde anormal 

fibriler depozitin saptanması varlığına dayalıdır. 

(2). Fibriler materyal, lens ön yüzü ve/veya pupilla 

kenarında beyaz depozitler olarak görülür.(3). Psödoeksfoliyasyon 

materyali varlığı açık açılı glokomun 

belirlenebilen en sık sebebidir.(4). Fibrogranüler 

depozitlerin pigmentin trabeküler ağı tıkaması ve 

buna bağlı gelişen trabeküler hücre disfonksiyonu 

sonucu göz içi basınç (GİB) artışı meydana gelir. 

(5,6). Psödoeksfolyatif glokom(PEG) prevalansı 6. 

dekattan sonra yaygın daha belirgin olmak üzere yaşla 

birlikte artar.(2). Bütün glokom alt tiplerinin %25’ 

inden sorumludur.(7). PES’den PEG’e ilerlemeden 

sorumlu mekanizma belli değildir, fakat PEG yüksek 

GİB seviyeleri, GİB’ de fluktasyonlar veya azalmış 

oküler kan akımından dolayı primer açık açılı glokomdan 

daha şiddetli, ilerleyici ve kötü prognozludur. 

(2,7,8,9,10). Glokomatöz hasardaki ana patoloji 

retina gangliyon hücre kaybıdır. (11-13). Bu sebeple 

PES ‘den PEG’e geçiş aşamasında gangliyon hücre 

hasarının erken belirlenmesi önemlidir. Bu konuda 

OKT ile gangliyon hücre kompleks ve gangliyon 

hücre iç pleksiform tabaka (GHİPT)kalınlık ölçümülerinin 

özellikle erken glokomatöz hasarın ayırıcı tanısında 

çok faydalı iyi olduğu gösterilmiştir. (14-16). 

Bu çalışmada PEG’li hastalarda makuler gangliyon 

hücre iç pleksiform tabaka (GHİPT) kalınlığında 

meydana gelen değişiklikleri PES’li hastalarla karşılaştırmayı 

araştırmayı amaçladık.



Bu çalışma Ahi Evran Üniversitesi Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi Göz Kliniğinde muayenesi yapılan 

PEG’li 33 hasta ve 30 PES’li 30 hasta üzerinde 

yapılmıştır. Hastalarda işlem yapılırken Uluslararası 

Helsinki Bildirgesi koşullarına bağlı kalınmıştır. 

Yapılan çalışma için Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi 

Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından 

gerekli olan izinler alınmıştır. 

PEG’li hastalar; slit-lamp biyomikroskopi altında 

dilate edilmiş pupilladan pupil kenarında ve/veya 

lens ön yüzeyinde eksfoliyasyon materyalinin görülmesi, 

gonyoskopide açının açık olması, GİB’ in 21 

mmHhg’dan yüksek olması, Cup/disk(C/D) oranının 

0.4 ve üzeri olması ve görme alan defektlerinin varlığıylea 

belirlendi. 

PES’li hastalar; slit-lamp biyomikroskopide dilate 

pupilladan pupil kenarında ve/veya lens ön yüzünde 

eksfoliyasyon materyalinin görülmesi, gonyoskopide 

açının açık olması, GİB’in 21 mmhg’nın altında 

olması, C/D oranı 0.3 ve altında olması ve normal 

görme alanı varlığı ile belirlendi. 

Önceden geçirilmiş oküler cerrahi, oküler ve travma, 

optik nöropati, OKT ölçümünü engelleyen katarakt, 

lens kesafeti, korneal opasitesileri gibi OKT ölçümünü 

engelleyen durumlar, sferik 5 diyoptri, silendirik 

3 diyoptriden büyük refraksiyon kusuru sferik 5 

diyoptri, silendirik 3 diyoptriden büyük olan hastalar 

ile diyabetik retinopati, makuler dejenerasyonu gibi 

vitreoretinal patolojileri olan hastalar çalışma dışı 

bırakıldı. 

Tüm hastalarından tıbbi öyküleri alındı ve ayrıntılı 

göz muayeneleri yapılarak kaydedildi. Bu muayeneler 

sırasıyla Snellen eşeli ile en iyi düzeltilmiş 

görme keskinliği, slit-lamp biyomikroskopi ile ön 

segment muayenesi, dilate pupilladan fundus muayenesi, 

hava üflemeli air puff tonometre ile GİB 

ölçülmesi, optik koherens tomografi (Heidelberg 

Engineering,AlmanyaGermany) ile makuler retina 

sinir lifi tabakası (mRSLT) ve GHIPT kalınlık ölçülmesinden 

oluşmaktaydı. 

OKT ölçümleri dilate pupilladan Spectralis Software 

Version 4.0; Heidelberg Engineering, Almanya Germany 

kullanılarak deneyimli teknisyen tarafından 

yapıldı. GHIPTGangliyon hücre iç pleksiform tabaka 

kalınlığı vemRSLTmakuler retina sinir lifi tabaka 

kalınlığı otomatik olarak ölçüldü ve kaydedildi. 

Elde edilen veriler SPSS 21. V programında istatistiksel 

olarak analiz edilmişlerdir. Ölçülen değerlerden 

elde edilen veriler iki grup üzerinden elde edildiğinden 

karşılaştırılmasında iki yönlü t-testi kullanılmıştır. 

Bu test sonucunda elde edilen değerler ile tablo 

t değerleri karşılaştırılmıştır. Çalışmada öncelikle 

karakterler kontrol grupları ile karşılaştırılmışlardır. 

Daha sonra ise uygulamaların cinsiyet farklılığı üzerine 

etkilerini belirlemek için kadın ve erkeklere ait 


değerler karşılaştırılmıştır. Sonuçta tablo değerinden 

büyük çıkanlar için p değerine bağlı olarak iki değişken 

arasındaki farkın 0.05 veya 0.01’e göre önemli 

oldukları kararına varılmıştır. 0.05’e göre önemli olması 

iki değişken arasındaki farkın önemli olduğunu 

belirtirken, 0.01’e göre önemli olması iki değişken 

arasındaki farkın çok önemli olduğunu ifade eder. 

Ayrıca değişkenler karakterler arasında ilişkinin olup 

olmadığını belirlemek için ise Ppearson korelasyonu 

uygulanmıştır. İkili ilişkilerin önemlilikleri de yine 

0.05 ve 0.01’e göre belirlenmiştir. 

BULGULAR 

PEG grubunun yaş ortalaması 72,15±8,52 (56- 

86) yıl, PES’li grubunun yaş ortalaması 69,36±9,85 

(52-89) yıldı. Hastalara ait klinik ve demografik 

özellikler tablo 1’ de gösterilmiştirdi. 

Tablo 1. Hastaların klinik ve demografik özellikleri. 

PEG PES t 

Yaşort.(yıl) 72,15±8,52 69,36±9,85 

Cinsiyet(K/E) 13/20 14/16 

GİB(mmHg) 22,2±10.1 15,97±3,56 3,22 ** 

GİB: Göz içi basıncıç, K/E: Kadın/Erkek, t: t testi **: p


Tablo 2. Hastaların cup disk oranı, pakimetri, ganliyon hücre iç pleksiform 

tabaka kalınlığı, makuler sinir lifi tabaka kalınlığı karşılaştırılması. 

mRSLT(µ) 20,4±5,8 19,2±4,53 -0,89 

C/D:Cup disk oranı, GHİPT: ganglion hücre iç pleksiform tabaka, mRSLT: makuler 

retina sinir lifi tabakası , µ: mikron, t: t testi, **: p



Puska ve ark. PES ve glokomda PEG’de pPsödoeksfoliyatif 

materyalinin gangliyon hücre hasarı 

için GİB’den bağımsız bir risk faktörü olabileceğini 

bildirönermişlerdir. (24). Bir başka çalışmada 

10 yıllık takipte tek taraflı PES’li gözlerin %38’inin 

çift taraflı PES’ena dönüştüğünü ve PEG’e dönüşüm 

oranının %32 olduğunu rapor etmişlerdir. (25). 

Aydın ve ark ‘nın çalışmasında eksfoliyatif sendromlu 

gözlerde ortalama GİB değeri diğer göze 

göre 1,63 mmHhg ve sağlıklı gözlere göre ise 2,93 

mmHhg daha yüksek bulunmuştur.(20). Bizim çalışmamızda 

da PEG’li grupta GİB, PES’li gruba 

göre istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulundu. 

Bunun nedeni olarak PEG’li gözlerde GİB’ in kontrolsüz 

olmasından kaynaklandığını düşündük. 

Çalışmamızında bazı kısıtlılıkları mevcuttu. Birincisi 

PEG’li hastaların glokom meydana gelişmeden 

önceki makuler gangliyon hücre iç pleksiform tabaka 

kalınlığını bilmiyorduk. İkincisi her iki grubun 

dosyalarında da görme alanı parametre değerlerine 

ulaşamadık. 

Sonuç olarak PES’li hastalarda glokom gelişme 

riski nedeni ile gangliyon hücre ve sinir lifi 

tabakasındaki kalınlık değişimleri yakından takip 

edilmelidir. Bu nedenle makuler gangliyon 

hücre iç pleksiform tabaka kalınlık ölçümleri 

PEG’in erken teşhisinde önemli bir parametre 

olabilir. 

KAYNAKLAR 

1. Schlötzer-Schrehardt U, Naumann GOH. Ocular and systemic 

pseudoexfoliation syndrome. Am J Ophthalmol 2006;141(5):921–937. 

2. Plateroti P, Plateroti AM, Abdolrahimzadeh S, Scuderi G . Pseudoexfoliation 

syndrome and pseudoexfoliation glaucoma: a review of the literature 

with updates on surgical management. J Ophthalmol 2015;2015:1– 

9. 

3. Ritch R. Ocular and systemic manifestations of exfoliation syndrome. 

J Glaucoma 2014;23:S1–S8. 

4. Schlotzer-Schrehardt U, Kuchle M, Junemann A, Naumann GO. Relevance 

of the pseudoexfoliation syndrome for the glaucomas. Ophthalmologe 

2002;99:683–690. 

5. Gharagozloo NZ, Baker RH, Brubaker RF. Aqueous Dynamics in exfoliation 

syndrome. Am J Ophthalmol 1992;114: 473–478. 

6. Schlotzer-Schrehardt U, Naumann GOH. Trabecular meshwork in 

pseudoexfoliation syndrome with and without open angle glaucoma. Invest 

Ophthalmol Vis Sci 1997;38:2435–2446. 

7. Ozmen MC, Aktas Z, Yildiz BK, Hasanreisoglu M, Hasanreisoglu B 

. Retinal vessel diameters and their correlation with retinal nerve fiber 

layer thickness in Patients with pseudoexfoliation syndrome. Int J Ophthalmol 

2015;8(2):332. 

8.Davanger M, Ringvold A, Blika S. Pseudo-exfoliation, IOP and glaucoma. 

Acta Ophthalmol 1991;69(5):569–573. 

9. Vesti E, Kivelä T. Exfoliation syndrome and exfoliation glaucoma. 

Prog Retin Eye Res 2000;19(3):345–368. 

10. Riga F, Georgalas I, Tsikripis P, Papaconstantinou D . Comparison 

study of OCT, HRT and VF findings among normal controls and patients 

with pseudoexfoliation, with or without increased iOP. Clin Ophthalmol 

2014;8:2441. 

11. Sommer A, Miller NR, Pollack I, Maumenee AE, George T. The 

nerve fiber layer in the diagnosis of glaucoma. Arch Ophthalmol 

1977;95:2149–2156. 

12.Quigley HA, Dunkelberger GR, Green WR. Retinal ganglion cell atrophy 

correlated with automated perimetry in human eyes with glaucoma. 

Am J Ophthalmol 1989;107:453–464. 

13.Quigley HA, Miller NR, George T. Clinical evaluation of nerve fiber 

layer atrophy as an indicator of glaucomatous optic nerve damage. Arch 

Ophthalmol 1980;98:1564–1571. 

14. Kotowski J, Folio LS, Wollstein G, Ishikawa H, Ling Y, Bilonick RA, 

et al. Glaucoma discrimination of segmented cirrus spectral domain optical 

coherence tomography (SD OCT) macular scans. Br J Ophthalmol 

2012;11:1420-1425. 

15. Mwanza JC, Durbin MK, Budenz DL, Sayyad FE, Chang RT, Neelakantan 

A, et al. Glaucoma Diagnostic accuracy of ganglion cell-inner 

plexiform layer thickness: comparison with nerve fiber layer and optic 

nerve head. Ophthalmology 2012;119(6):1151-1158. 

16. Mayama C, Saito H, Hirasawa H, Tomidokoro A, Araie M, Iwase A, 

et al. Diagnosis of earlystage glaucoma by grid-wise macular inner retinal 

layer thickness measurement and effect of compensation of discfovea 

inclination. Invest Ophthalmol Vis Sci 2015;56(9):5681-5690. 

17. Pazos M, Dyrda AA, Biarnés M, Gómez A, Martín C ,Mora C et al. 

Diagnostic Accuracy of Spectralis SD OCT Automated Macular Layers 

Segmentationto Discriminate Normal from Early Glaucomatous Eyes. 

Ophthalmology. 2017 Aug;124(8):1218-1228. 

18.Wollstein G, Schuman JS, Price LL, Aydin A, Beaton SA, Stark PC, 

et al. Optical coherence tomography (OCT) macular and peripapillary 

retinal nerve fiber layer measurements and automated visual fields. Am J 

Ophthalmol 2004;138:218–225. 

19.Lederer DE, Schuman JS, Hertzmark E, Heltzer J, Velazques LJ, 

Fujimoto JG, et al. Analysis of macular volume in normal and glaucomatous 

eyes using optical coherence tomography. Am J Ophthalmol 

2003;135:838–843. 

20. Aydin D, Kusbeci T, Uzunel UD, Orsel T, Yuksel B. Evaluation of 

Retinal Nerve Fiber Layer and Ganglion Cell Complex Thickness in Unilateral 

Exfoliation Syndrome Using Optical Coherence Tomography.J 

Glaucoma 2016 Jun;25(6):523-7. 

21.Korkmaz B, Yigit U, Agachan A, Helvacıoglu F, Bilen H, Tugcu B. 

Glokomlu ve normal olgularda optik koherens tomografi ile retina sinir 

lifi tabakasi ve ganglion hücre kompleksi ilişkisinin değerlendirilmesi. 

TJO 2010;40:338–342. 

22.Eltutar K, Acar F, Kayaarası Öztürker Z, Ünsal E, Özdoğan Erkul 

S. Structural Changes in Pseudoexfoliation Syndrome Evaluated with 

Spectral Domain Optical Coherence Tomography.Curr Eye Res.2016 

;41(4):513-20. 

23.Tan O, Li G, Lu AT, Varma R, Huang D. Mapping of macular substructures 

with optical coherence tomography for glaucoma diagnosis. 

Ophthalmology 2008;115:949–956. 

24. Puska P, Vesti E, Tomita G, Ishida K, Raitta C. Optic disc changes in 

normotensive persons with unilateral exfoliation syndrome: a 3-year follow-up 

study. Graefe’s Arch Clin Exp Ophthalmol 1999;237(6):457–462. 

25. Puska PM. Unilateral exfoliation syndrome: conversion to bilateral 

exfoliation and to glaucoma: a prospective 10-year follow-up study J 

Glaucoma. 2002;11(6):517–524. 

Bu çalışma 51. TOD ulusal kongresinde poster olarak sunulmuştur. 

- 10 -

Rohat Ak ve ark. 



Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde 

Şiddet Nedeniyle Verilen Beyaz Kodların Analizi 

Analysis of White Codes due to Violence in Fatih Sultan Mehmet Education and Research Hospital 

Ali ŞAHİNER 1 , Rohat AK 2 , Kemal AYGÜN 3 , Cansu Arslan TURAN 2 , Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

2 

, Eray Serdar YURDAKUL 4 , Oktay SARI 5 

1. SBÜ, Malatya Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Acil Tip Kliniği, Malatya 

2. SBÜ, Fatih Sultan Mehmet Eğitim Ve Araştirma Hastanesi, Acil Tıp Kliniği, İstanbul 

3. Pendik Devlet Hastanesi, Acil Tıp, İstanbul 

4. SBÜ, Gülhane Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Başkanlığı, Ankara 

5. SBÜ, Gülhane Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Anabilim Dalı Başkanlığı, Ankara 

ÖZET 

Amaç: Sağlık çalışanları şiddete maruz kalma riski açısından 

diğer meslek grupları arasında farklı ve özel bir yere sahiptir. 

Sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin boyutları ve alınabilecek 

önlemleri ortaya koymak için Türkiye Büyük Millet Meclisi bünyesinde 

bir komisyon oluşturulmuş ve Başbakanlık ve Sağlık Bakanlığı 

tarafından yeni uygulamalar geliştirilmiştir. Bunlardan 

biri olan ve 2012 yılında uygulanmaya başlayan “Beyaz Kod” 

uygulaması, sağlık kurumlarında meydana gelen şiddet olaylarına 

hızlı müdahale ile sağlık çalışanları ve hasta güvenliğinin 

sağlanması ve hukuki sürecin işleyişinin kolaylaştırılması için 

geliştirilmiştir. 

Yöntem ve Gereçler: Beyaz kod uygulamasının sonuçları üzerine 

ülkemizde yapılmış kısıtlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Resmi 

bildirimi yapılmış şiddet olayları üzerine ülkemizde yapılmış en 

kapsamlı araştırmalardan biri olan bu tez çalışmasında, 162 beyaz 

kod vakası retrospektif olarak incelendi. 

ABSTRACT 

Aim: Compared with the other professions, healthcare professionals 

have a different and special place in terms of risk for being 

exposed to violence. The commission has been formed under the 

umbrella of the Grand National Assembly of Turkey in order to 

determine the aspects of the violence against healthcare professional 

and set forth the precautions to be taken. Besides, new 

implementations have been developed by the Prime Ministry and 

the Ministry of Health. “Code White”, which was put into practice 

in 2012 is one these implementations. It is developed with the 

purpose of immediate respond to the actual or potential violence 

at healthcare centers, ensuring the security and safety of healthcare 

professionals and patients and facilitating the law process. 

Materials and Method: The number of the studies carried out 

on “Code White” is limited in Turkey. 162 cases on Code White 

were retrospectively studied in this paper which is one of the most 

extensive studies on violence cases officially reported in Turkey. 

Bulgular: Tüm olaylarda toplam 248 kişi tarafından 236 sağlık 

çalışanına şiddet uygulandığı saptandı. Beyaz kod tutanaklarına 

göre sağlık çalışanlarının 162 olayın %98,1’inde sözel şiddete, 

%35,2’sinde fiziksel şiddete ve %0,62’sinde cinsel içerikli şiddete 

maruz kaldığı belirlendi. Şiddete en sık maruz kalan sağlık çalışanlarının 

doktorlar (%60,6), hemşireler (%21,2), güvenlik görevlileri 

(%8,9) ve (%5,1) kayıt görevlileri olduğu bulundu. Acil 

serviste doktorların, acil servis dışı birimlerde ise hemşirelerin 

diğer meslek gruplarına göre şiddete daha sık maruz kaldığı ve 

bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulundu (P < 0,05). 

Cinsiyete göre farklılıklar incelendiğinde ise acil serviste çalışan 

erkek personelin daha sık şiddete maruz kaldığı bulundu (P < 

0,05). Sadece fiziksel şiddet özelinde ele alındığında ise acil serviste 

erkek doktorların, acil servis dışında da kadın doktorların 

fiziksel şiddete uğrama risklerinin daha yüksek olduğu bulundu 

(P < 0,05). Beyaz kod bildiriminin tamamı için hukuki süreç 

başlatıldığı, ancak bunlardan sadece 23’ünün (%14,2) sonuçlandırıldığı 

belirlendi. 

Sonuç: Çalışmamızda şiddet olaylarının acil serviste ve acil 

servis dışı birimlerde önemli ölçüde farklılıklara sahip olduğu 

gösterilmiştir. Bu nedenle şiddeti önlemeye yönelik tedbir ve uygulamaların 

acil servisler özelinde ayrıca ele alınması ve değerlendirilmesi 

gerektiğini söyleyebiliriz 

Anahtar Kelimeler: beyaz kod, sağlıkta şiddet, fiziksel şiddet, 

sözel şiddet 


Sorumlu Yazar: Rohat AK, Uzm. Dr. 

Yazışma Adresi: SBÜ, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 

İstanbul, Türkiye 

Tel: +90 (506) 821 3136 

E-Posta: rohatakmd@gmail.com 



- 11 - 

Results: It is determined that 236 healthcare professionals were 

exposed to violence by 248 in total. According to the Code White 

reports, the healthcare professionals were subjected to verbal 

abuse/violence in 98,1% out of 162 cases, to physical violence 

in 35,2% and to sexual violence in 0,62%. It is found that the 

healthcare professionals exposed to the violence most are doctors 

(60,6%), nurses (21,2%), security staff (8,9%) and receptionists 

(5,1%) respectively. It is determined that the doctors are the 

professionals who are exposed to the violence most at the emergency 

department and the nurses are the professionals who are 

exposed to the violence most at the units other than emergency 

departments compared to the other professions; the difference 

is statistically significant (P < 0,05). As the differences on the 

basis of the gender are analyzed, it is determined that the males 

working at emergency department are exposed to violence more 

(P < 0,05). As it is considered on the basis of physical violence it 

is found that the male doctors at emergency department and the 

female doctors at departments other than emergency have higher 

risks to be exposed to physical violence (P < 0,05). It is found 

that the it was initiated legal action against all the cases reported 

with Code White; however only 23 of them (14,2%) have been 

concluded. 

Conclusion: In our study, it has been shown that violence has 

significant differences in emergency and non-emergency service 

units . Therefore, we can say that the measures and practices to 

prevent violence must be handled and evaluated separately in the 

emergency services. 

Keywords: code white, violence in health, physical violence, verbal/abuse 

violence



GİRİŞ 

Renkli kod uygulamaları sağlık tesislerinde 

hasta ve çalışan güvenliği için risk oluşturan durumlara 

yönelik önleyici hizmetlerin ve etkin müdahalenin 

hızlı ve organize bir şekilde yapılabilmesi 

amacıyla geliştirilmiştir. Ülkemizde sağlık hizmeti 

sunan merkezler için mavi, pembe, kırmızı ve beyaz 

kod olmak üzere dört temel renkli kod uygulaması 

tanımlanmıştır. Bunlardan mavi kod “solunum veya 

kardiyak arrest durumlarında yapılacak acil müdahalenin 

detaylarını”, pembe kod “tedavi için hastanede 

bulunan bebek veya çocuk hastalarla ilgili kaçırma 

girişimlerine yönelik önlemleri”, kırmızı kod “yangın 

tehlikesi durumları için alınacak önlem ve hızlı 

müdahale uygulamalarını” ve beyaz kod ise “sağlık 

çalışanlarının maruz kaldığı şiddeti önlemeye yönelik 

acil durum yönetiminin detaylarını ve olayın 

gerçekleşmesi durumunda şiddete maruz kalan çalışanlara 

verilecek tıbbi, psikolojik ve hukuki desteğin 

sağlanmasına yönelik uygulamaları” kapsamaktadır 

(1,2). Yapılan araştırmalar, şiddete maruz kalma oranının 

sağlık çalışanlarında diğer bazı meslek gruplarına 

göre daha yüksek olduğunu göstermektedir 

(3-6). Ülkemizdeki geçmişi beş yıl gibi kısa bir süre 

olan beyaz kod uygulaması ile ilgili veriler sunan 

sınırlı sayıda bilimsel araştırmanın yayımlanmış 

olması bu çalışmanın planlanmasındaki en önemli 

etken olmuştur (3,7,8). Bir eğitim ve araştırma hastanesinde 

şiddet nedeniyle verilen beyaz kodların 

retrospektif olarak incelendiği bu çalışma, sağlık 

çalışanlarına yönelik şiddetin hastanemiz özelindeki 

temel nedenlerini ortaya koymayı ve şiddet olaylarının 

görülme sıklığını azaltabilecek çözüm önerilerini 

sunmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, şiddet nedeniyle 

verilen beyaz kodların analizi ile elde edeceğimiz 

veriler ışığında ülkemiz genelinde beyaz kod uygulama 

pratiğinin geliştirilmesi gereken yönlerinin tartışılması 

amaçlanmıştır. Sağlık çalışanlarına yönelik 

şiddet olaylarının yüksek oranda görüldüğü yerlerden 

biri de hastanelerin acil servisleridir (3,9,6). Bu 

çalışmada ayrıca “acil servisler” ve “acil servis dışı 

birimlerde” görülen şiddet olayları arasındaki benzerlikleri 

ve farklılıkları ayrıntılı olarak ele almak ve 

böylece daha spesifik verilere ulaşmak da hedeflenmektedir. 


Çalışmamız; İstanbul Anadolu Kuzey Kamu 

Hastaneleri Birliği Fatih Sultan Mehmet Eğitim 

ve Araştırma Hastanesi Bilimsel Çalışmalar 

Komisyonu’ndan izin alınarak gerçekleştirilmiştir. 

Hukuki süreç sonuçları ve verilen kararlar için İstanbul 

İl Sağlık Müdürlüğü’ne resmi olarak başvuruldu. 

Kişisel bilgilerin gizliliği ve korunması nedeniyle 

sadece sonuçlanmış davalara ait sayısal verilere ve 

kısa bilgilere ulaşılırken, ileri düzeyde detaylı veriler 

elde edilememiştir. Bu çalışmaya İstanbul Fatih 

Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

Çalışan Hakları Güvenliği Birimi’nden elde edilen 

162 “Beyaz Kod” vakası dahil edilmiştir. Çalışmaya 

dahil edilen beyaz kod bildirimleri 113 numaralı 

telefon bağlantısına ve www.beyazkod.saglik. 

- 12 - 

gov.tr adresine bildirilen resmi kayıt altına alınmış 

belgelerden oluşmaktadır. Tüm tutanaklar için İl 

Sağlık Müdürlüğü’nün “Çalışan Hakları ve Güvenliği 

Birimi” ve “Hukuk İşleri Şubesi”, www.beyazkod.saglik.gov.tr 

yazışma adresi ve Cumhuriyet 

Başsavcılığı’ndan olmak üzere üç ayrı resmi kayıt 

numarası alınmıştır. 

Çalışma 01 Şubat 2014 - 30 Nisan 2016 tarihleri arasındaki 

27 aylık süreçte gerçekleşen şiddet olaylarını 

kapsamaktadır. Çalışmaya acil servis, poliklinik 

hizmeti verilen birimler ve kayıt kabul birimleri de 

dâhil olmak üzere hastane bünyesindeki tüm birimlerde 

meydana gelen ve raporlanan beyaz kod vakaları 

dâhil edilmiştir. Herhangi bir nedenle resmi 

olarak raporlanmamış olan şiddet, tehdit ve benzeri 

durumlar bu çalışma kapsamı dışındadır. Çalışmanın 

ön değerlendirme sonuçları ve bu konu ile ilgili 

ülkemizde yapılan önceki çalışmalar incelenerek 

karşılaştırmalı analizlerin yapılacağı parametreler 

belirlendi ve böylece ilk veri tabanı oluşturuldu. Belirlenen 

parametrelere ait veriler çalışma sonunda 

yapılacak istatistiksel incelemelere uygun hale getirilerek 

Statistical Package for the Social Sciences 

(SPSS) yazılım programına ayrıntılı olarak girildi ve 

ikinci bir veri tabanı oluşturuldu. Çalışmada; olayın 

gerçekleşme zamanı (tarih ve saat), olayın geçtiği 

birim (acil servis, poliklinikler, diğer birimler), şiddete 

maruz kalan sağlık çalışanının bilgileri (meslek, 

cinsiyet, çalıştıkları birim), şiddeti uygulayan kişilerin 

bilgileri (hasta, hasta yakını, cinsiyet), saldırı 

türü (hakaret ve tehdit içerikli sözel şiddet, fiziksel 

şiddet, psikolojik şiddet, cinsel şiddet ve taciz), olayın 

temel-kök nedenleri ve hukuki süreç sonuçları 

ayrı ayrı incelendi. Şiddet türleri, şiddetin taraflarının 

kim olduğuna göre dört seçenekli bir sınıflamaya 

göre ele alındı (mağdur-fail): 

1) Sağlık çalışanları - sağlık çalışanları, 

2) Sağlık çalışanları - hasta/hasta yakınları, 

3) Sağlık çalışanları - üçüncü şahıslar, 

4) Sağlık çalışanları - hasta/hasta yakınları - üçüncü 

şahıslar, 

Bu sınıflandırmaya uymayan nadir olaylar ayrıca değerlendirildi. 

Genel durum itibariyle beyaz kod uygulaması 

dışında olan ve sağlık çalışanlarının kendi 

aralarında meydana gelen mobbing (yıldırma/işyerinde 

psikolojik şiddet/taciz) kapsamındaki şiddet 

türleri bu çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. 

Şiddet türlerinin ve içeriklerinin tanımlanması konusunda 

standardize ölçekler bulunmaması nedeniyle 

çalışmamızda genel literatür verilerine uygun olarak 

şiddet türleri oluş şekline göre üç ana gruba ayrıldı ve 

bu gruplamaya göre karşılaştırmalı analizler yapıldı. 

Beyaz kod tutanakları üzerinde yaptığımız incelemelere 

göre sözlü şiddet olayları ayrıca alt gruplara 

ayrıldı ve incelendi ; 

1) Fiziksel şiddet 

2) Sözlü şiddet (hakaret içerikli olan veya olmayan, 

tehdit, psikolojik ) 

3) Cinsel taciz ve şiddet



Şiddet türlerinin oluş şekline göre gruplandırılmasında 

dikkate alınan hususlar: 

Doğrudan mağduru hedef almayan, fakat işyerindeki 

objelerin (bilgisayar, oda kapısı, masa, evraklar 

ve diğer malzemeler) kırılması, mağdura fırlatılması, 

etrafa saçılması gibi fiiller fiziksel şiddet kapsamına 

dahil edildi. Sağlık çalışanlarına yönelik silah çekme 

veya kesici-delici aletlerle yapılan saldırılar güvenlik 

güçleri tarafından engellenmiş olanlar da dahil olmak 

üzere fiziksel şiddet kapsamına dahil edildi. Cinsel 

içerikli taciz eylemleri, laf atma (cinsel içerikli sözler 

söyleme), kişinin özel yaşamı, vücudunun bazı 

bölgeleri ya da görüntüsü ile ilgili istenmeyen müstehcen 

şakalar ve yorumlar cinsel şiddet kapsamında 

değerlendirildi. Kişiye veya mesleğine yönelik bireyin 

itibar ve değerine saygı duyulmadığını gösteren 

aşağılayıcı sözler, kötü konuşma, küfür ve azarlama 

yollarıyla yapılan olumsuz sözlü davranışlar “hakaret 

içerikli sözlü şiddet” olarak gruplandırılırken, hakaret 

içermeyen ancak bireye yüksek sesle öfke ve kinini 

bildirme ve suçlayıcı konuşmalar gibi davranışlar 

“hakaret içerikli olmayan sözlü şiddet” olarak değerlendirildi. 

Küfür içerikli sözel şiddet olaylarında 

cinsel içerikli uygunsuz ifadeler bulunmakla beraber, 

bu sözler bir üst paragrafta yer alan cinsel içerikli taciz 

tanımı kapsamında yer almadığı sürece “hakaret 

içerikli sözlü şiddet” olarak kabul edildi. Bunun dışında 

fiziksel saldırı tehdidi, ölüm tehdidi, mafya-çete, 

siyasi bağlantı, adli bağlantı ve medya üzerinden 

karalama yapılacağına dair tehdit içeren sözler tehdit 

içerikli sözel şiddet başlığı altına alındı. Genel olarak 

tüm şiddet türleri mağdurlar üzerinde psikolojik ve 

ruhsal olarak olumsuz etkiler oluşturabilmekle beraber, 

beyaz kod tutanaklarında “mağdurun psikolojik 

durumunun olumsuz olarak etkilendiği” açıkça ifade 

edilenler çalışma verilerine “psikolojik şiddet” olarak 

dahil edilmiştir. İlk olarak, kişi, yer, zaman özelliklerine 

göre temel bilgiler sunan tanımlayıcı tipte istatistiksel 

veriler hesaplandı. Gruplar arası karşılaştırmalar 

ve ileri istatistiksel analizler için ise SPSS 15.0 

(SPSS, Inc., Chicago, IL, USA) yazılım programı 

kullanılarak Pearson ki kare ve Fisher’s exact testleri 

gerçekleştirildi. Tüm analizler %95 güven aralığında 

ve iki yönlü olarak değerlendirildi. 

BULGULAR 

Bu çalışmaya 01 Şubat 2014 – 30 Nisan 2016 tarihleri 

arasındaki 27 aylık dönemde gerçekleşen toplam 

162 beyaz kod olayı dâhil edildi. Şiddet olaylarına 

karışan toplam kişi sayısı (bir olaya karışan mağdur 

ve faillerin toplam sayısı) olayların büyük çoğunluğunda 

(%76,5) 2-3 kişi iken, yaklaşık dörtte birinde 

4 veya daha fazla kişinin olaya karıştığı, bir olayda 

ise bu sayının 13’e ulaştığı görüldü. Şiddet olaylarına 

karışan kişilerin çok sayıda olduğu ve bu olaylarda 

bazı kişilerin sözlü, bazılarının da fiziksel şiddete 

başvurduğu belirlendi. Bazen de bir kişinin basit bir 

sözlü eylemi olarak başlayan bir fiilinin sonradan ileri 

düzeyde şiddet içeren eylemlere dönüştüğü ve bu nedenle 

mağdurların tek bir olayda farklı şiddet türlerine 

maruz kalabildiği belirlendi. Tablo 1’de de ayrıntılı 

olarak görüldüğü gibi olayların büyük bir bölümünde 

(%80,2) aynı olay içinde birden fazla şiddet türünün 

meydana geldiği görülmektedir. 162 beyaz kod bildirimi 

için her bir olayda görülen şiddet türleri ayrı ayrı 

olacak şekilde Tablo 1’de özetlenmiştir. Tablo 2’de 

ise tüm olaylarda gözlemlenen benzer şiddet türleri 

görülme sıklıklarına göre özetlenmiştir. Buna göre 

hem acil serviste hem de acil servis dışı birimlerde 

sağlık çalışanlarının en sık “hakaret içerikli sözel şiddete” 

ve en az da “cinsel içerikli şiddete” maruz kaldıkları 

belirlenmiştir. Toplam iki cinsel içerikli şiddet 

olayından biri hasta yakınları arasında gerçekleşmiş 

olup, bu olayın faili aynı zamanda diğer sağlık çalışanlarına 

sözel ve fiziksel şiddet eylemlerinde bulunmuştur. 

Sağlık çalışanlarına yönelik cinsel içerikli 

şiddet olayı sadece bir olayda söz konusu olup sözlü 

taciz şeklinde gerçekleşmiştir. 

Tablo 1. Beyaz kod olaylarında raporlanan şiddet türleri ve birliktelikleri. 

Aynı olayda birlikte meydana 

gelen şiddet türleri 

Acil 

serviste 

Acil servis dışındaki 

birimlerde 

Tümü 

Sözel (hakaret) + Tehdit 29 32 61 

Sözel (hakaret) + Tehdit + 

Fiziksel 

23 6 29 

Sözel (hakaret) 11 17 28 

Sözel (hakaret) + Fiziksel 11 10 21 

Sözel (hakaret içermeyen) + 

Tehdit 

5 5 10 

Fiziksel 1 2 3 


Psikolojik şiddet 


Tehdit + Fiziksel 

Sözel (hakaret) + Psikolojik 

şiddet 

1 1 2 

1 1 

1 1 

Sözel (hakaret içermeyen) - 1 1 

Sözel (hakaret) + Psikolojik 

şiddet 


Fiziksel + Psikolojik şiddet 

Sözel (hakaret) + Tehdit + Fiziksel 

+ Cinsel içerikli şiddet 


Fiziksel 


Cinsel içerikli şiddet 

- 1 1 

- 1 1 

- 1 1 

- 1 1 

1 - 1 

TOPLAM 84 78 162 

Tablo 2. Beyaz kod olaylarında raporlanan şiddet türleri ve görülme 

sıklıkları. 

Beyaz kod olaylarında 

raporlanan 

şiddet 

türleri 

Acil 

serviste 

Acil servis dışındaki 

birimlerde 

Tümü 

Görüldüğü 

olay yüzdesi 

Sözel şiddet* 83 76 159 %98,1 

Fiziksel şiddet 36 21 57 %35,2 

Cinsel içerikli 

şiddet 

Hakaret içerikli 


Tehdit içerikli 


Hakaret içerikli 

olmayan sözel 

şiddet 

Psikolojik şiddet 

(uzamış sözel 

şiddet) 

1 ** 1 %0,62 

77 69 146 %90,1 

60 46 106 %65,4 

6 7 13 %8,02 

2 3 5 %3,09 

* Sözel şiddet gerçekleşme şekline göre dört gruba ayrılarak detaylandırılmıştır. 

** Hasta yakınları arasında gerçekleşen bir cinsel şiddet olayı bu 

tabloya eklenmemiştir. 

- 13 -



Aynı kişinin farklı tarihlerde maruz kaldığı şiddet 

olaylarının her biri ayrı bir eylem olarak ele alınmak 

üzere toplam 236 kişinin şiddete maruz kaldığı belirlendi. 

Şiddete maruz kalan sağlık çalışanlarının 

143’ü (%60,6) doktor, 50’si (%21,2) hemşire, 21’i 

(%8,9) güvenlik görevlisi, 12’si (%5) kayıt görevlisi, 

6’sı radyoloji teknisyeni, 2’si laboratuvar çalışanı ve 

2’si de temizlik görevlisi idi (Tablo 3). Şiddete maruz 

kalan tüm sağlık çalışanları arasında ilk sırada doktorların, 

ikinci sırada hemşirelerin ve üçüncü sırada 

güvenlik görevlilerinin yer aldığı ve bu üç meslek 

grubunun acil serviste ve acil servis dışı birimlerde 

de şiddete uğrama sıklıklarının aynı şekilde sıralandığı 

belirlendi. Bununla beraber, doktorların acil serviste 

çalışan şiddet mağduru sağlık çalışanları arasında 

oranı, acil servis dışındaki birimlere göre daha 

yüksek olarak bulundu, sırasıyla %71 ve %47,6 (P 

= 0,00026). Tam tersi olarak, hemşirelerin acil servis 

dışında çalışan şiddet mağduru sağlık çalışanları 

arasındaki oranı acil servise göre daha yüksek olarak 

bulundu, sırasıyla %29,5 ve %14,5 (P = 0,005026). 

En sık şiddete maruz kalan üçüncü meslek grubu 

olan güvenlik görevlileri için ise acil serviste veya 

acil servis dışında çalışıyor olmanın özel bir riske 

neden olmadığı bulundu (P = 1,00). 

162 beyaz kod bildiriminin tamamı için hukuki süreç 

başlatılmış olup bunlardan Sadece 23’ü (%14,2) sonuçlandırılmıştır, 

diğerleri ile ilgili hukuki süreçler 

devam etmektedir (Tablo 4). Sadece bir olayda (acil 

serviste çalışan bir bayan doktora yönelik fiziksel 

şiddete) doğrudan hapis cezası verilmiştir. Bu olayın 

dışında altı beyaz kod bildirimine daha hapis cezası 

verilmiş olup, bu altı vakada hükmün açıklanması ertelenmiştir. 

Bu altı olayın da tamamı doktorlara yönelik 

şiddet eylemleri olup, şiddet olaylarının dördü 

fiziksel ve ikisi sözel şiddet şeklinde gerçekleşmiştir. 

Kişisel verilerin korunması ülkemizde kanunlar çerçevesinde 

güvence altına alındığından dolayı hukuki 

süreçleri tamamlanan olayların hangileri olduğu ile 

ilgili daha fazla detaya ulaşılamamıştır. 

TARTIŞMA 

Çalışmamızda 162 beyaz kod vakası retrospektif 

olarak taranmış olup bu vakaların şiddet türleri 

açısından dağılımı incelendiğinde en sık sözel 

şiddetin uygulandığı görülmüştür. Şiddete en sık 

maruz kalan sağlık çalışanlarının doktorlar olduğu, 

ikinci sıklıkta ise hemşireler olduğu bulunmuştur. 

Acil serviste doktorların, acil servis dışı diğer birimlerde 

hemşirelerin şiddete daha sık maruz kaldığı, 

sadece fiziksel şiddet özelinde ise acil serviste 

erkek doktorların, diğer birimlerde kadın doktorların 

daha yüksek risk altında bulunduğu çalışmamızda 

gözlemlenmiştir. 

Toplumdaki bütün bireyler üzerinde fiziksel ve 

psikolojik travmalara veya ekonomik kayıplara neden 

olabilen şiddet türleri giderek günlük yaşamın 

bir parçası haline gelmekte ve önemli bir toplum 

güvenliği sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün diğer uluslararası 

kuruluşlarla birlikte hazırladığı farklı ülkelere 

ait verilerin sunulduğu 2002 tarihli ortak rapora 

göre genel olarak çalışanların %27-67’sinin sözel, 

%10-23’ünün psikolojik, %3-17’sinin fiziksel, 

Tablo 3. Meslek gruplarına göre şiddete maruz kalma durumu. 

Mesleği 

Şiddete maruz kalan kişi 

sayısı (acil servis) 


sayısı (acil servis dışı) 

- 14 - 


sayısı (tümü) 

Acil servis ve acil servis 

dışı karşılaştırma 

Doktor 93 50 143 (%60,6) P = 0,00026* 

Hemşire 19 31 50 (%21,2) P = 0,005026* 

Güvenlik görevlisi 12 9 21 (%8,9) P = 1,000* 

Kayıt görevlisi 5 7 12 (%5,1) - 

Radyoloji teknisyeni 0 6 6 (%2,5) - 

Laboratuvar çalışanı 2 0 2 (%0,8) - 

Temizlik görevlisi 0 2 2 (%0,8) - 

Toplam sayı 131 105 236 - 

* P değeri %95 güven aralığında Pearson ki kare testi ile iki yönlü olarak hesaplanmıştır. 

Not: Diğer meslek gruplarında yer alan kişilerin sayısı istatistiksel karşılaştırma yapılabilecek düzeyde olmadığı için değerlendirmeye alınmamıştır. 

Tablo 4. Hukuki süreçleri tamamlanan 23 beyaz kod bildiriminin detayları. 

Beraat 

Para 

cezası 

Para cezası ve hükmün açıklanmasının 

geri bırakılması 

Hapis cezası 

Hapis cezası ve hükmün açıklanmasının 

geri bırakılması 

Sözel şiddet 5 1 4 2 

Fiziksel şiddet 2 4 1 4 

Doktora şiddet 6 1 7 1 6 

Hemşireye şiddet 1 1 

Kadına şiddet 3 4 1 2 

Erkeğe şiddet 4 1 4 4 

Acil servis 4 1 5 1 4 

Diğer servisler ve poliklinikler 3 3 2 

Toplam 23 7 1 8 1 6



%0,7-8’inin cinsel içerikli ve %0,8-2,7’sinin etnik 

şiddete maruz kaldıkları bildirilmiştir (10). 

Sağlık çalışanlarının diğer kurum çalışanlarına göre 

şiddete uğrama yönünden daha yüksek risk altında 

olduğu yapılan araştırmalarla ortaya konmuş genel 

kabul gören bir durumdur (3,5,6). DSÖ verilerine 

göre sağlık çalışanlarının %50’sinden fazlası mesleklerini 

uyguladıkları herhangi bir zamanda şiddete 

maruz kalmaktadır (5). Türkiye’den yapılan çalışmalar 

da bu veriyi destekler nitelikte olup önemli 

derecede benzerlikler göstermektedir. Örneğin, Ayrancı 

ve ark.nın yaptığı 2001 tarihli bir çalışmada, 

1071 sağlık çalışanının 544’ünün (%50,8) çalıştığı 

herhangi bir zamanda şiddet türlerinden birine ya 

da daha fazlasına maruz kaldığı bildirilmiştir (11). 

Ayrancı ve ark. tarafından 2006 yılında yapılan çok 

merkezli ve daha kapsamlı bir çalışmanın verileri 

ise 34 farklı sağlık kurumunda görev yapan 1209 

sağlık çalışanının %49,5’inin sözel, fiziksel veya 

psikolojik şiddet türlerinden en az birine maruz kaldığını 

göstermektedir (4). 

Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet genel olarak 

sözel şiddet, psikolojik şiddet, fiziksel saldırı ve 

cinsel taciz şeklinde ortaya çıkmaktadır (3). Şiddet 

türlerinin görülme sıklığına bakıldığında ise sağlık 

çalışanlarının en sık sözel-psikolojik şiddete, 

ikinci sıklıkta fiziksel şiddete ve daha az sıklıkta 

da cinsel içerikli şiddete maruz kaldıkları görülmektedir 

(3-6,12). 2006 yılında Türkiye’de yapılan 

ve 1,209 sağlık çalışanının dahil edildiği çok merkezli 

bir anket çalışmasında sözel şiddetin %72,4, 

fiziksel şiddetin %11,7 sıklığında görüldüğü, cinsel 

şiddet oranının ise çok daha düşük oranda olduğu 

(%0,025) belirtilmiştir (4). Bu oranlar çalışmamızda 

bulduğumuz oranlara büyük ölçüde benzerlik 

göstermektedir. Çalışmamızda beyaz kod bildirimi 

yapılan olayların %80’inden fazlasında aynı olayda 

birden fazla şiddet türü görülürken , 162 beyaz kod 

bildiriminin %98,1’inde sözel şiddet, %35,2’sinde 

fiziksel şiddet ve %0,62’sinde cinsel şiddet eylemi 

gerçekleşmişti. 

Çalışmamızda 162 beyaz kod olayının 10’unda 

(%8) sağlık çalışanlarının izinsiz olarak elde edilen 

ses ve görüntü kayıtlarının; sosyal medya, internet 

ortamı, gazete ve dergilerde paylaşılacağı ifade edilerek 

baskı kurulmaya çalışıldığı belirlendi. İlginç 

olarak şiddet uygulayan kişilerle yapılan bir çalışmada 

medyada yer alan tahrik edici haber, yayın ve 

filmlerin etkisinde kaldıkları için şiddete başvurma 

düşüncelerinin ve eğilimlerinin arttığını belirtenlerin 

oranı %13,6 olarak bildirilmiştir (9). 

Sağlıkta şiddet üzerine yapılan çalışmalarda sözel, 

psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalan 

sağlık çalışanlarında saldırı sonrası stres, korku, 

üzüntü, öfke, hayal kırıklığı, anksiyete, suçluluk, 

utanç gibi duygusal ve uyku bozukluğu, iştah değişiklikleri, 

baş ağrısı, yorgunluk gibi fizyolojik 

değişikliklerin ortaya çıktığı bildirilmektedir (5). 

Bunların dışında şiddet mağdurlarının motivasyon 

kaybı, işten ayrılmayı düşünme, hata yapmada artış, 

aile ve arkadaş ilişkilerinde bozulması ve psikiyatrik 

sorunların gelişmesi gibi sorunlarla başa çıkmak 

zorunda kaldıkları bildirilmektedir (5). Bizim çalışmamızda 

59 (%36,4) olayda şiddeti uygulayan kişilerin 

muayene-tanı-tedavi hizmetlerinin işleyişini 

ve diğer hasta ve hasta yakınlarının huzurunu bozduğu, 

31 (%19,1) olayda çalışanların motivasyonlarının 

bozulduğu, beş (%3,1) olayda çalışanların 

psikolojik olarak etkilendiği ve iki (%1,2) olayda 

şiddete maruz kalan sağlık çalışanlarının darp raporu 

almak zorunda kaldığı belirlendi. Şiddet olaylarına 

karışan kişi sayısının daha yüksek olduğu acil 

servislerde muayene-tanı-tedavi hizmetlerinin işleyişini 

engelleyen olay sayısının daha yüksek oranda 

olması ayrıca dikkat çekicidir, sırasıyla 35 olay 

(%41,7) ve 24 olay (%30,8). Çalışmamızda ayrıca, 

fiziksel saldırı olaylarının birinde saldırganın doğrudan 

silah ile ve beşinde ise bıçak ve şiş gibi kesici-delici 

alet ile saldırı eyleminde bulunduğu ve 

olası daha ciddi sonuçların güvenlik görevlilerinin 

zamanında müdahalesi ile önlendiği belirlendi. 

Sağlıkta şiddetin araştırıldığı çalışmalarda kişisel 

özelliklerin, sağlık çalışanlarının tutumlarının, sosyo-kültürel 

ve ekonomik koşulların, eğitim düzeyi 

yetersizliğinin ve tanı-tedavi hizmetlerinin verildiği 

kurumun olanaklarının şiddet olaylarının ortaya 

çıkışında önemli etkisi olduğu gösterilmiştir 

(3,5,6,9). Bunların dışında, hasta ve yakınlarının 

aşırı veya görev kapsamı dışında isteklerde bulunmaları, 

tedavi süresinin uzunluğu, alkol-madde kullanan 

veya kişilik bozukluğu olan hastaların davranış 

bozuklukları ve sağlık çalışanları ve hasta-hasta 

yakınları arasındaki iletişim güçlükleri diğer nedenler 

olarak öne çıkmaktadır (3,5,9). İlhan ve ark. 

nın (13) yaptığı 2013 tarihli bir çalışmada sağlıkta 

şiddetin en sık nedeni olarak muayene bekleme 

süresinin uzunluğu (%62,7) belirtilmiştir. Bizim 

çalışmamızda da olayların %37,7’sinde karşımıza 

çıkan “muayene sırası önceliği ile ilgili problemler” 

şiddetin en sık nedeni olarak belirlenmiştir. 

Ülkemizde yapılan 2003 tarihli bir çalışmada ise 

şiddetin en sık nedenin alkol ve madde bağımlılığı 

olduğu (%36), ikinci sık nedeninin ise uzun bekleme 

süresi olduğu bildirilmiştir (14). Bizim çalışmamızda 

alkollü hasta veya hasta yakınlarının 

uyguladığı şiddet %2,5 gibi çok düşük düzeylerde 

bulundu. Bunun bir nedeni sağlık çalışanlarının bu 

tip hastalara daha temkinli yaklaşması ve karşılıklı 

münakaşa ve diyaloğa girmemeleri olabileceğini 

düşünmekteyiz. 

Sağlık çalışanlarının maruz kaldığı şiddete ilişkin 

yapılan çalışmalarda araştırmacıların dikkat çektiği 

en önemli noktalardan biri de sağlık alanında şiddetin 

çok sık karşılaşılan bir durum olduğu halde 

bu olayların gerçekte olduğundan daha az sıklıkta 

resmi bildiriminin yapıldığıdır (5,9). Kanada’da 

yapılan bir çalışmada acil servislerde şiddet olaylarının 

rapor edilme oranının %67 olduğu bildirilmiştir 

(15). Ülkemizde ise bu oranın çok daha düşük 

olduğu bildirilmektedir. 

- 15 -



Örneğin, bir devlet hastanesinde acil servis çalışanlarına 

yönelik şiddetin araştırıldığı bir çalışmada 

şiddetle karşılaşma oranı %82 olmasına rağmen, 

şiddetin resmi bildirim oranının %26,8 olduğu bildirilmiştir 

(3). Söz konusu çalışmada şiddetin resmi 

bildiriminin adli makamlara müracaat etme %19,5 

(8/41) ve beyaz kod olay bildirimi şeklinde %7,3 

(3/41) yapıldığı belirtilmiştir. Bu çalışmada beyaz 

kod bildiriminde bulunmamanın en sık nedeni olarak 

yasal sürecin uzun olması belirtilirken, katılımcıların 

bir bölümü de beyaz kod sistemini ve işleyişini 

bilmediklerini belirtmişlerdir. Şiddeti uygulayan 

kişiler ile yapılan bir anket çalışmasında ise şiddete 

maruz kalan sağlık çalışanlarının sadece %2,8’inin 

failler hakkında şikâyetçi olduğu ortaya konmuştur 

(9). Toplumsal bir sorun haline gelen bu konuyla 

ilgili güçlü kanıtların elde edilebilmesi ancak yaşanan 

olayların bildirilmesi ile mümkündür (5). 

Bu çalışmada sadece resmi bildirim yapılan olayların 

dahil edilmesi ve küçük bir örneklem büyüklüğünün 

kullanılması çalışmanın kısıtlılıklarını oluşturmaktadır. 

Bu nedenle prospektif, çok merkezli 

ve daha geniş örneklem büyüklüklerinin kullanılması 

ileride yapılacak benzer çalışmalar için daha 

uygun olacaktır. 

SONUÇ 

Çalışmamızda şiddete en sık maruz kalan sağlık 

çalışanlarının acil servis özelinde doktorlar, acil 

servis dışı diğer birimlerde ise hemşireler olduğu bulunmuştur. 

Sadece fiziksel şiddet özelinde acil serviste 

erkek doktorların, acil servis dışında da kadın 

doktorların fiziksel şiddete uğrama risklerinin daha 

yüksek olduğu bulunmuştur. 

Bu çalışmadaki en önemli çıkarımlardan birisi de 

şiddet olaylarının acil servisler ile acil servis dışı birimler 

arasında birçok açıdan farklı özelliklere sahip 

olduğunun açıkça ortaya konmuş olmasıdır. Şöyle 

ki, şiddet eylemlerinin türü, kimler tarafından uygulandığı, 

sık görüldüğü zaman aralıkları, hangi meslek 

grubuna ve hangi cinsiyete daha sık uygulandığı, 

olayların temel nedenleri ve seyrinin (olaya karışan 

kişi sayısının yüksekliği ve şiddetin boyutu gibi) acil 

serviste ve acil servis dışı birimlerde önemli ölçüde 

farklılıklara sahip olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle 

şiddeti önlemeye yönelik tedbir ve uygulamaların 

acil servisler özelinde ayrıca ele alınması ve değerlendirilmesi 

gerektiğini söyleyebiliriz. 

KAYNAKLAR 

1. Sağlıkta Ulusal Renkli Kodlara (URK) İlişkin Yeni Düzenleme! 

[internet]. TC Sağlık Bakanlığı (Erişim tarihi 09.11.2016). 

https://kalite.saglik.gov.tr/content/files/duyurular_2011/2011/07_ 

aralik_2011/0912kalite.pdf 

2. TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta 

Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı. Sağlıkta Kalite Standartları- 

Hastane (Versiyon-5; Revizyon-00), 1.Baskı: Ankara, Temmuz 2015. 

3. Vural F, Çiftçi S, Fil Ş, Dura A, Vural B. Violence towards healthcare 

staff at emergency departmant of a public hospital: the rate of reported 

events of violence. Türk Aile Hek Derg 2013;17(4):147-52. 

4. Ayranci U, Yenilmez C, Balci Y, Kaptanoglu C. Identification of violence 

in Turkish health care settings. J Interpers Violence 2006;21(2):276-96. 

5. Keser Özcan N, Bilgin H. Türkiye’de sağlık çalışanlarına yönelik 

şiddet: Sistematik derleme. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2011;31(6):1442- 

56. 

6. Annagür B. Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet: Risk faktörleri, etkileri, 

değerlendirilmesi ve önlenmesi. Current Approaches in Psychiatry 

2010;2(2):161 73. 

7. Çelebi Yavaş B. Sağlık tesislerinde renkli kod uygulamaları: Manisa 

ili kamu hastaneleri birliği genel sekreterliğine bağlı sağlık tesislerinde 

beyaz kod uygulaması örneği (tez). İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Enstitüsü; 2014. 

8. Avcı N, Kabadayı Arslan M, Timlioğlu Sİ, Tay S, Meriç K, Ertenü M, et 

al. 2012-2015 Yılları arasında Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi’ndeki BEYAZ kod bildirimleri. Health Care Acad J 2015;2 

(4):211-4. 

9. Sarcan E. Toplumun Sağlık Çalışanlarına Uygulanan Şiddete Bakış 

Açısı (tez). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2013. 

10. Chen WC, Hwu HG, Kung SM, Chiu HJ, Wang JD. Prevalence and 

determinants of workplace violence of health care workers in a psychiatric 

hospital in Taiwan. J Occup Health 2008;50(3):288-93. 

11. Ayrancı U, Yenilmez C, Günay Y, Kaptanoğlu C. Çeşitli sağlık 

kurumlarında ve sağlık meslek gruplarında şiddete uğrama sıklığı. Anadolu 

Psikiyatri Dergisi 2002;3:147-54. 

12. Bilgin H, Buzlu S. A study of psychiatric nurses’ beliefs and attitudes 

about work safety and assaults in Turkey. Issues Ment Health Nurs 

2006;27(1):75-90. 

13. İlhan N, Çakır M, Tunca M, Avcı E, Çetin E, Aydemir Ö, et al. Toplum 

Gözüyle Sağlık Çalışanlarına Şiddet: Nedenler, Tutumlar, Davranışlar. 

Gazi Medical Journal;24(1):5-10. 

14. Boz B, Hancı H, Demirkan Ö, Kılıççıoğlu B, Yağmur F. Medical personal 

subjected to the violence in emergency department-Enquiry study. 

Turkish Journal of Emergency Medicine 2003;3(2):16-20. 

15. Fernandes CM, Bouthillette F, Raboud JM, Bullock L, Moore CF, 

Christenson JM, et al. Violence in the emergency department: A survey of 

health care workers. CMAJ 1999;161(10):1245-8. 

- 16 -




Acil Serviste Fenitoin İnfüzyonu İhtiyacı Olan Hastaların Kardiyak Yan Etki ve 

EKG Bulgularının Değerlendirilmesi 

Evaluation of Cardiac Side Effects and ECG Findings in Patients Who Need Infusion of Phenytoin 

in Emergency Department 

Mazlum KILIÇ 1 , Rohat AK 2 , Onur YEŞİL 2 , Tuba Cimilli ÖZTÜRK 2 

Ebru Ünal AKOĞLU 2 , Özge Ecmel ONUR 2 

1. Balıklıgöl Devlet Hastanesi, Şanlıurfa 

2. Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul 

ÖZET 

Amaç: Fenitoin epilepsi tedavisinde kullanılan antikonvülzan 

bir ilaç olup aynı zamanda sınıf olarak Grup 1B antiaritmiktir. 

Fenitoin infüzyon tedavisi acil serviste sık kullanılan bir tedavi 

yöntemi olup hastalarda ciddi kardiyak yan etkiler görülebildiği 

literatürde belirtilmektedir. Çalışmamızda acil servise başvurup 

rehberlerde önerilen dozlarda fenitoin infüzyonu alan hastalarda, 

ne tür kardiyak yan etkiler görüldüğü, görülen bu yan etkilerin 

hangi hastalarda özellikle ortaya çıktığının saptanması, 

görülen kardiyak yan etkilerin ciddiyetinin saptanması amaçlanmıştır. 

Yöntem ve Gereçler: Çalışmamız, İstanbul Fatih Sultan Mehmet 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil servisinde status epileptikus 

tanısı alan ve fenitoin infüzyonu alması planlanan hastalar üzerinde 

gözlemsel olarak yapılmıştır. Çalışmamıza etik kurul onamı 

alındıktan sonra başlanmış ve hastaların gözlemsel olarak 

kayıtları tutulmuştur. Çalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan 

hastaların onamı alındıktan sonra tüm hastalar monitorize takip 

edilmiş olup ilaç infüzyon tedavisine başlamadan, tedavinin 

ortasında ve tedavi sonlandığında EKG’leri çekilerek kayıt altına 

alınmış; vital bulguları da takip edilmiştir. 01.05.2016 ile 

01.08.2016 tarihleri arasında toplam 82 hasta üzerinde gözlemsel 

olarak takip edilmiş, hasta verileri IBM SPSS Statistics 22 

(IBM SPSS, Türkiye) programna kaydedilmiş; istatistiksel değerlendirmesi 

p



Bizim bu çalışmadaki primer amacımız acil serviste 

sık kullanılan bir ilaç olan fenitoinin status epileptikus 

tedavisi için şu an önerilen dozlarda ve uygun 

kullanımını sırasında, hastalarda meydana gelebileceği 

öngörülen yan etkilerinin tipi ve sıklığını belirlemek, 

oluşan EKG değişikliklerinin saptanması, bu 

yan etkilerin hangi hastalarda özellikle ortaya çıktığının 

belirlenmesi ve sık izlem ile aktif kardiyak 

monitörizasyon gerektiren hasta grubunu belirleyebilmektir. 


Çalışmamız Fatih Sultan Mehmet Eğitim 

Araştırma Hastanesi Acil Servisinde 01.05.2016 / 

01.08.2016 tarihleri arasında gözlemsel olarak yapılmıştır. 

Acil servise başvuran ve fenitoin infüzyonu 

ihtiyacı olan tüm hastalar çalışmanın evrenidir. Bu 

hastalardan gebeler, çalışmaya katılma onamı kendilerinden 

ya da yakınlarından alınamayan hastalar, 

18 yaş altındakiler, önceden rutin olarak doz atlamadan 

fenitoin içerikli oral ilaç kullanan hastalar, 

bilinen fenitoin allerjisi olan ya da kullanılan Epitoin® 

(250/5ml-VEM ilaç) ampul içindeki maddelere 

allerjisi olan hastalar, son dönem karaciğer yetmezliği 

olduğu bilinen hastalar, ilk çekilen EKG’sinde 

bradikardik ritimler, 2. ve 3. AV blok, sinoatriyal 

blok saptanan hastalar, fenitoin infüzyonu tamamlanamayanlar 

ve verileri eksik toplananlar çalışmaya 

dahil edilmemiştir. Çalışmamıza acil servise başvurup; 

acil serviste muayene eden hekimi tarafından 

nöbet tedavisi ya da profilaksisi için Fenitoin 

infüzyonu alması planlanan hastalardan çalışmadan 

çıkarılma kriterlerine sahip olmayan hastalar dahil 

edilmiştir. Acil servisimizde Fenitoin, Status epileptikusta 

terapötik ve intrakranial kitle veya kanama 

gibi durumlarda profilaktik olarak kullanılmaktadır. 

Acil servisimizde Amerika Epilepsi Cemiyeti Tedavi 

rehberine (4) göre status epileptikus kabul edilen 

hastalar son rehbere uygun olarak tedavi verilmektedir. 

Bu tedavi şemasına göre acil servisimizde tedavi 

edilen hastalara hastane eczanemizde mevcut olan 

diazepam içeren bir ilaç olan Diazem® 10 mg/2ml 

ampül-Deva İlaç, Türkiye benzodiazepin olarak damar 

yolu açılabilmişse uygulanmaktadır. Hastane 

eczanemizde fosfenitoin içeren bir ampül bulunmadığından 

benzodiazepine ek olarak da endikasyonu 

olan hastalarda fenitoin içerikli Epitoin® 250/5ml 

ampül-VEM ilaç, Türkiye, ile infüzyon tedavisi başlanmaktadır. 

Acil servisimizde fenitoin infüzyonu 

başlanması karar verilen hastalara rutin olarak, son 

Amerika Epilepsi Cemiyeti tedavi rehberinde (4) 

önerilen 20 mg/kg Fenitoin, 25mg/dk infüzyon hızında 

verilmektedir. Araştırmacı hekim bu hastaların 

tedavi ya da doz uygulama sürecine hiç müdahil 

olmadan, çalışmaya hasta alınma-çıkarılma kriterlerine 

göre hastaları değerlendirmiş ve çalışmaya alınması 

karar verilen her hastanın ilaç infüzyon tedavisi 

başlanmadan önceki EKG sini çekip kayıt altına 

almıştır. Yine bu hastaların demografik bilgileri, ilk 

muayeneleri, altta yatan hastalıkları da kayıt altına 

alınmıştır. Hastalar monitörize olarak takip edilmiş 

olup bu sırada sinus aritmisi, herhangi bir bradikardi, 

prematur atrial vuru ve atrial fibrilasyon ya da 

ventriküler aritmiler gibi bir aritmi izlenmişse not 

edilmiştir. Yine bu hastalara rutin olarak fenitoin infüzyonun 

tam ortasında ve infüzyon bittikten hemen 

sonra EKG çekilmiş; bu EKG lerdeki bulgular da 

kayıt altına alınmıştır. Tüm hastaların vital bulguları 

ilaç infüzyonu boyunca 5 dakikada bir ölçülmüştür. 

Hastaların takip edildikleri monitörlerdeki apne alarmı 

etkinleştirilerek infüzyon süresince apne gelişip 

gelişmediği takip edilmiştir. Aynı zamanda hastaların 

gönderilen kan parametrelerinden patolojik olanlar, 

nöbet tetikleyici sebepleri ve tedavi yanıtlılıkları 

değerlendirilmiştir. İnfüzyon sonrasında hastaların 

fizik muayeneleri tekrarlanmış ve kaydedilmiştir. 

Hastaların EKG’lerindeki ritm, patolojik değişiklikler, 

PR-QRS-QTC mesafeleri çalışma hastalarına 

kör olan bir acil tıp uzmanı tarafından karışık bir 

düzende değerlendirilmiş ve araştırmacı hekim bu 

EKG bulgularını çalışma verisi olarak kullanmıştır. 

Çalışmada hastanemiz Acil Tıp Kliniği’nde kullanılan 

Schiller Cardiovit AT-102 Plus 12 derivasyonlu 

EKG cihazı kullanılmıştır. Çalışmamız süresince 

Fenitoin ilaç infüzyonu için hastanemiz eczanesinde 

bulunan Epitoin® (250/5ml-VEM ilaç, Türkiye) 

adlı ampül kullanılmıştır. Acil servisimizde çalışan 

sağlık memurları veya hemşireler tarafından 500 cc 

izotonik içinde 20 mg/kg dozunda fenitoin infüzyonu 

hazırlanıp, hastalara Volumed 7000 isimli infüzyon 

pompası ile 25mg/dk infüzyon hızında fenitoin 

infüzyonu verilmiştir. 

Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, 

istatistiksel analizler için IBM SPSS Statistics 22 

(IBM SPSS, Türkiye) programı kullanılmıştır. Çalışma 

verileri değerlendirilirken parametrelerin 

normal dağılıma uygunluğu Shapiro Wilks testi ile 

değerlendirilmiştir. Çalışma verileri değerlendirilirken 

tanımlayıcı istatistiksel metodların (Ortalama, 

Standart sapma, frekans) yanı sıra niceliksel verilerin 

karşılaştırılmasında normal dağılım gösteren parametrelerin 

0.dk, 20.dk ve 45.dk ölçümlerinin kendi 

içlerindeki değişimlerin tespitinde Paired samples t 

test kullanılmıştır. Anlamlılık p



Olguların %43.9’u kadınken, %56.1’i erkektir. Olguların 

gözlemleri sırasındaki vital parametre ölçümleri 

Tablo 1’deki gibidir. 

Olguların fenitoin infüzyon miktarları 1000 ile 1500 

arasında değişmekte olup ortalaması 1347.56±103.2 

mg ve medyanı 1250mg’dır. İlaç başlanan hastaların 

altta yatan sebepleri Tablo 2’deki gibidir. 

Olguların hiçbirinde aritmi ve mor eldiven sendromu 

izlenmemiştir. Aritmi, nistagmus, bulantı, kusma, 

ataksi, hipotansiyon ve apne gibi yan etkiler değerlendirilmiştir 

(Tablo 3). 

Hastalarda gelişen hipotansiyon geçici olmuş ve infüzyon 

sonrası takip sürecinde kendiliğinden düzelmiştir. 

Olguların 0.dk PR ölçümüne göre 20.dk ve 45. dk 

PR ölçümlerinde istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. 

(p0.05). 

Olguların 0.dk QTC ölçümüne göre 20.dk ve 40. dk 

QTC ölçümlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir değişim 

görülmemiştir (p>0.05). 20.dk QTC ölçümüne 

göre 45.dk’da istatistiksel olarak anlamlı bir değişim 

görülmemiştir (p>0.05) (Tablo 4). 

Olguların 0.dk nabız ölçümüne göre 20.dk ve 45.dk 

nabız ölçümünde görülen düşüşler istatistiksel olarak 

anlamlı bulunmuştur (p0.05). 

Olguların 0.dk SAB ölçümüne göre 20.dk ve 45.dk 

SAB ölçümünde görülen düşüşler istatistiksel olarak 

anlamlı bulunmuştur (p



Tablo 4. PR, QRS ve QTC parametrelerinin 0.dk, 20.dk ve 45.dk min-max 

ve ortalamalarının değerlendirilmesi. 

TARTIŞMA 

Min-Max 

Ort±SS 

PR 0.dk 124-186 ms 153,63±21,72 

PR 20.dk 137-212 ms 157,92±13,11 

PR 45.dk 152-232 ms 166,76±12,71 

QRS 0.dk 72-112ms 92,12±9,61 

QRS 20.dk 71-114 ms 91,31±10,13 

QRS 45.dk 70-111 ms 90,32±17,16 

QTC 0.dk 372-413ms 390,57±12,18 

QTC 20.dk 381-419ms 395,72±7,68 

QTC 45.dk 376-421 ms 403,74±12,57 

ms: milisaniye. 

Bu çalışmada acil serviste fenitoin infüzyonu 

alan hasta grubunda ilacın uluslararası nöbet tedavisi 

dozlarında hasta uygulamalarında gelişen yan 

etki profili, EKG parametreleri üzerinde etkileri 

araştırılmıştır. Çalışmaya alınan hasta grubunda 

yapılan gözlemsel çalışma sonucunda 20 mg/kg 

dozunda 25 mg/dk infüzyon hızında fenitoin infüzyonu 

alan hastalarda bulantı, kusma, nistagmus gibi 

yan etkilerin sık gözlemlendiği; hastaların EKG parametreleri 

üzerinde PR aralığında uzama yaptığı 

ama herhangi bir ölümcül aritmi ya da müdahale 

gerektirecek kardiyak yan etki oluşturmadığı saptanmıştır. 

Çalışmamız 01.05.2016 ile 01.08.2016 tarihleri 

arasında acil servise başvuran 89 hastada yapılmıştır. 

4 hastanın bilgileri toplanamadığı için ve 3 

hastanın infüzyonu tamamlanamadığı için 7 hasta 

çalışmaya dahil edilememiştir. Çalışmamıza yaşları 

18 ile 90 arasında değişmekte olan, 36’sı (%43.9) 

kadın ve 46’sı (%56.1) erkek olmak üzere toplam 

82 olgu ile yapılmıştır. Bu bulgular literatürdeki 

SE ile ilgili diğer çalışmalarla uyumlu bulunmuştur 

(5,6). Fenitoin kullanımına bağlı nadir de olsa 

apne görülebilmesine rağmen çalışmamızdaki hastaların 

hiçbirinde son rehberlerde önerilen doz ve 

infüzyon hızında apne izlenmemiştir. Wallis ve 

ark.’nın status epileptikusu olan 44 hasta üzerinde 

yapmış oldukları çalışmada hastalara 15 mg/kg 

dozundan maksimum 100 mg/dk infüzyon hızında 

fenitoin verdikleri hastaların % 1’inde apne görülmüştür 

(7), Agarwal ve ark.’nın status epileptikusu 

olan 50 hasta üzerinde yapmış oldukları çalışmada 

hastalara 20 mg/kg dozunda ve maksimum 50 mg/ 

dk infüzyon dozunda fenitoin verdikleri hastaların 

ikisinde (%4) apne izlense de (8) diğer birçok çalışmada 

fenitoin infüzyonuna apne görülmediği belirtilmiştir 

(9-11). 

Çalışmamızda hasta sayımızın daha çok olmasına 

rağmen apne yan etkisi görülmemesinin sebebi infüzyon 

hızının daha yavaş olması olabilir. Nitekim 

bu yan etkinin hız bağımlı olduğunu belirten yazılar 

vardır (9-11). Fenitoin terapötik aralığı dar olan 

bir ilaçtır (10-20 mcg/ml). Fenitoin kullanımına 

bağlı nörolojik bulgular daha çok ilacın terapötik 

konstantrasyonlarının üzerinde görülür. Nistagmus, 

terapötik düzeydeki fenitoin konsantrasyonların da 

bile görülebilirken ataksi ise daha çok fenitoin düzeyinin 

30 mcg/ml’nin üzerindeki konsantrasyonlarında 

görülür (12). 

Bizim çalışmamızda fenitoin infüzyonu sonrası 15 

(%19,4) hastada nistagmus, 10 (%15,9) hastada ise 

ataksi izlenmiştir. Semptomatik tedavi ve istirahat 

ile birkaç saat içinde bu bulguların tamamen düzeldiği 

görülmüştür. Ancak çalışmamızda fenitoin 

düzeyi çalışılmadığından bu nörolojik bulguları 

fenitoin konsantrasyonu ile ilişkilendiremedik. Fenitoin 

kullanımına bağlı hipotansiyon sık görülen 

yan etkilerden biridir. Bizim çalışmamızda her ne 

kadar ilaç infüzyonu sırasında kan basınçlarında 

düşme görülmüş olup, bu düşmeler için zaman içinde 

istatistiksel bir anlam saptansa da hiçbir hastada 

semptomatik müdahale gerektirecek hipotansiyon 

gelişmemiştir. Literatürdeki birçok çalışmada IV 

fenitoin infüzyonuna bağlı hipotansiyonun görülmediği 

bildirilmiştir (13-15). Cranford ve ark.’nın 

akut nöbet proflaksisi ve subakraknoid hemoraji 

olan 139 hasta üzerinde yapmış oldukları bir çalışmada 

ise hastalar totalde 11-25 mg/kg miktarında 

ve 50mg/dk infüzyon hızında fenitoin almış ve bu 

hastaların % 24,1’inde hipotansiyon görüldüğü ve 

en sık görülen yan etkinin hipotansiyon olduğu, 

özellikle 60 yaş üzerindeki hastalarda bu yan etkinin 

izlendiği belirtilmiştir. İnfüzyon hızını azaltıp 

32 mg/dk ortalamasından verdiklerinde hipotansiyon 

ve diğer yan etkilerin (atrial fibrilasyon, sinus 

taşikardisi) kendiliğinden düzeldiği görülmüştür 

(16). Bizim hastalarımız 25 mg/dk olarak ilaç infüzyonu 

aldığından bu yan etki gelişmemiş olabilir. 

Bizim çalışmamızda hastalara kılavuzlarda önerilen 

doz ve hızda fenitoin infüzyonu yapıldığından 

ve hastaların yaş ortalamasının düşük olmasından 

dolayı çalışmamızda hipotansiyonun az görüldügünü 

düşünüyoruz. Propilen glikol vazoaktif bir 

madde olup piyasadaki fenitoin ampuller içerisinde 

bulunabilen bir yardımcı maddedir. Propilen glikol 

içeren fenitoin ampulün kullanımına bağlı hipotansiyon 

görülebilmektedir (17). Çalışmamızda 

kullanılan fenitoin ampul içerisinde propilen glikol 

bulunmadığından hipotansiyonu daha az görmüş 

olmamızın sebeplerinden birinin de bu olabilecegini 

düşünüyoruz. 

Mor el sendromu IV fenitoin verilmesi sonucu 

nadir görülen bir komplikasyondur. Klinik olarak 

hastalarda ağrı, ödem ve IV fenitoin infüzyonu 

verilen cilt dokusunda mavi-mor renk değişikliği 

izlenir. Tedavisinde analjezi, etkilenen ekstremitenin 

elevasyonu ve soğuk uygulama önerilmektedir. 

Nadiren de olsa bu hastalarda nekroz, iskemi ve 

kompartman sendromu izlenebilir. Olgularımızın 

hiçbirinde mor el sendromu izlenmemiştir. Tarihsel 

olarak başlangıçta digital intoksikasyonu ve kardiyak 

aritmilerin tedavisinde kullanılan fenitoinin 

IV kullanımına bağlı aritmiler görülebilmektedir. 

Ancak bu yan etki daha çok yüksek dozlarda IV in- 

- 20 -



füzyon alan hastalarda görülmüştür. Bizim çalışmamızda 

fenitoin hastalara 20 mg/kg total dozundan 

25mg/dk infüzyon hızında ortalama 45 dk’da IV 

infüzyon şeklinde verilmiş olup hiçbir hastada aritmi 

izlenmemiştir. Conn ve ark.’nın kardiyak hastalıkların 

tedavisinde 100-250 mg/dk IV infüzyon 

dozunda fenitoin kullandıkları ve 24 hasta üzerinde 

yapmış oldukları çalışmada hastaların % 2’sinde 

yan etki olarak kardiyak aritmiler görülmüştür (18). 

Earnest ve ark.’nın acil serviste nöbet profilaksisi 

için 25-50 mg/dk infüzyon hızında totalde 500-1500 

mg fenitoin yükledikleri 200 hasta üzerinde yapmış 

oldukları çalışmada hastaların sadece % 0,5’inde 

yan etki olarak kardiyak aritmiler görülmüştür. Bu 

çalışmada 26 yaşındaki bir hastada bradikardi gelişmiş 

olup infüzyon kesilince kendiliğinden düzelmiştir. 

Ayrıca 2 hastada prematür atrial vuru ve bir 

hastada sinoatrial nod arresti izlenmiştir. Çalışmada 

kardiyak yan etkiler izlenen tüm hastaların aslında 

800 mg dan fazla ve 40 mg/dk dan daha hızlı fenitoin 

aldıkları belirtilmiştir (19). 

Literatür gözden geçirildiğinde fenitoine bağlı kardiyak 

yan etkilerin genellikle önerilen infüzyon 

dozunun üzerinde fenitoin alan hastalarda geliştiği 

saptanmıştır. Ayrıca hastalarda eşlik eden kardiyovasküler 

bir hastalığın olmasının bu duruma 

katkıda bulunduğu belirtilmektedir. Fenitoinin vücuttaki 

dağılımı yaklaşık 2 saat olduğundan yüksek 

infüzyon hızı vücutta geçici bir yüksek fenitoin kan 

seviyesi oluşturur (19). Fenitoinin kardiyak yan etkilerini 

önlemek için maksimum 50 mg/dk infüzyon 

hızı önerilmektedir. Komorbit kardiyovasküler 

hastalığı olan 50-60 yaş üzerindeki hastalara ise 25 

mg/dk infüzyon hızının daha güvenli olduğu söylenmektedir 

(19) . 

Birçok insan ve hayvan çalışması fenitoinin atrium, 

ventrikül ve AV nod üzerine etkili olduğunu göstermiştir. 

Fenitoin kardiyak sodyum kanallarını inhibe 

eder ve faz 0 inhibisyonu sonucu intrasellüler 

sodyum miktarını arttırarak AV nodal iletide geçikmeye 

yol açarak PR mesafesinde uzamaya sebep 

olur. (20). İnfüzyon öncesi, infüzyon ortasında ve 

infüzyon sonrası hastalara EKG çekip PR, QRS ve 

QTC parametreleri incelenmiş olup sadece 8 hastanın 

PR mesafesinin 200 ms üzerine çıktığı izlenmiş 

olup hastaların hiçbirinde QRS ve QTC sürelerinde 

anlamlı bir değişim izlenmemiştir. Hastaların 

izlemleri sonucunda zaman içinde PR mesafesinin 

ilk geliş ölçümlerine geri döndüğü, kendiliğinden 

düzeldiği saptanmıştır. Cranford ve ark.’nın yapmış 

olduğu çalışmada da fenitoin infüzyonuna bağlı 

bazı hastalarda PR mesafesinde uzama tespit edilmiş 

olup fenitoin infüzyon miktarı azaltılarak bu 

etkinin kendiliğinden düzeldiği görülmüştür (16). 

Fenitoin infüzyonu sırasında kardiyak monitorizasyon 

gerekliliği ile ilgili birbirinden farklı çalışmalar 

mevcuttur. Siebert ve ark.’nın çalışmasında 

fenitoinin tarihsel olarak kardiyak aritmilerin tedavisinde 

kullanıldığı ve bu alışkanlığa bağlı kardiyak 

monitorizasyon yapıldığı, ancak günümüzdeki 

kılavuzlarda önerilen dozlarda verildiğinde böyle 

bir ihtiyaca gerek olmayacağı vurgulanmıştır (21). 

EFNS (Avrupa Nörolojik Cemiyetler Fedarasyonu) 

kılavuzunda status epileptikus tedavisinde kardiyak 

monitorizasyona gerek duyulmadığı söylenmektedir 

(22). 

Epilepsi hastalarının tedavisi ile ilgili birkaç çalışmada 

ise fenitoin infüzyonu sırasında kardiyak 

monitorizasyonun mutlaka yapılması gerektiği söylenmektedir 

(5,19). Bizim çalışmamızda incelediğimiz 

hasta grubunda da önerilen doz ile intravenöz 

yavaş infüzyon verildiğinde hastalarda önemli kardiyak 

aritmi gelişimine neden olmadığı, bu nedenle 

aktif monitörizasyona gerek olmadığı sonucuna 

varılmıştır. Çalışmamız acil servise başvurup status 

epileptikus kabul edilen veya nöbet profilaksisi 

için fenitoin infüzyonu ihtiyacı olan hastalar üzerinde 

yapılmıştır. İlaç infüzyonu alan bu gruptaki 

hastalara infüzyon sonrasında kan fenitoin seviyesi 

ölçümü çalışma öncesi planlanmış; ama etik kurul 

onayı bu konuda alınamadığından ilaç seviyesi bakılamamıştır. 

Bu nedenle özellikle PR uzaması olan 

grupta ilaç seviyesinin önerilen bu dozda toksik seviyeye 

gelip gelmediği konusunda inceleme yapılamamıştır. 

Yine fenitoin infüzyonu sonrası hastaların 

yeterli kan fenitoin düzeyine ulaşıp ulaşmadığı 

da tespit edilememiştir. 

Çalışmamız gözlemsel olup, hastalar randomize 

edilmemiş ve hastanede uygulanan standart doz 

miktarı ve hızında ilaç infüzyonu alan hastalar incelendiğinden 

farklı hız ve dozdaki sonuçları yansıtmamaktadır. 

Yine hastanemizde tek fenitoin içeriği 

olan ampül olduğundan farklı şirketlerin ürettiği, 

içeriği farklı olan fenitoin içerikli ampüllerin hasta 

sonuçlarını yansıtmamaktadır. Çalışmamızda 

EKG yorumlayan uzman hekim hastalara kördür; 

ama semptom ve muayeneleri tekrarlayan hekim 

çalışmanın primer yürütücüsü olup; kör değildir. 

Çalışma grubumuzdaki hastalarda solunumsal parametre 

olarak apne alarmı kullanılmıştır. Bu hastaların 

başka solunum parametreleri hakkında bilgi 

vermemektedir. 

Çalışmamıza dahil edilen bazı hastalar multitravma 

hastası, SAK veya intraserebral hemoraji hastalıklarına 

sahip olduklarından bu hastaların altta yatan 

patolojisinden mi yoksa ilacın yan etkisinden mi 

bulantı, kusma geliştiği ayırt edilememiştir.Yine 

bazı hastalar status epileptikus tedavi rehberine 

göre önce benzodiazepin almış olup gelişen semptom 

yan etkilerinin bu almış oldukları tedaviye 

bağlı olup olmadığı net değildir. Çalışmamıza dahil 

edilen bazı hastalarda GKS düşüklüğü ya da altta 

yatan patolojilerinin hareket etmeye uygun olmaması 

nedeniyle ataksi ve nistagmus muayeneleri yapılamamıştır. 

Çalışmamız tek merkezli ve 82 hasta 

üzerinden yapılmış olup, herhangi bir hastada kardiyak 

ritm bozukluğu gelişmediğinden hangi hasta 

grubunun daha riskli olduğu incelenememiştir. Bu 

nedenle daha çok sayıda hasta içeren çalışmalarla 

daha iyi sonuçların alınacağını düşünmekteyiz. 

- 21 -



KAYNAKLAR 

1. Rosen, Michael, Robert Lisak, and Ira L. Rubin. Diphenylhydantoin 

in cardiac arrhythmias. The American journal of Cardiology 1967; 

20(5),:674-678. 

2. Chang, Bernard S. and Daniel H. Lowenstein. Practice parameter: 

Antiepileptic drug prophylaxis in severe traumatic brain injury. Report 

of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of 

Neurology. Neurology 2003; 60(1): 10-16. 

3. Evers, Martin L, Amir Izhar, and Arshad Aqil. Cardiac monitoring 

after phenytoin overdose. Heart & Lung: The Journal of Acute and Critical 

Care 1997; 26(4): 325-328. 

4. Glauser, Tracy, et al. Evidence-based guideline: Treatment of convulsive 

status epilepticus in children and adults: Report of the guideline 

committee of the American epilepsy society. Epilepsy Currents 2016; 

16(1): 48-61. 

5. Donovan PJ, Cline D. Phenytoin administration by constant intravenous 

infusion: selective rates of administration. Ann Emerg Med 

1991; 20: 139–142 

6. Tiamkao S, Sawanyawisuth K, Chancharoen A The efficacy of intravenous 

sodium valproate and phenytoin as the first-line treatment in 

status epilepticus: a comparison study. BMC Neurol 2013;13: 98 

7. Wallis W, Kutt H, McDowell F Intravenous diphenylhydantoin in 

treatment of acute repetitive seizures. 1968. Neurology 2001; 57: 49-61 

8. Agarwal P, Kumar N, Chandra R, Gupta G, Antony AR, Garg N. 

Randomized study of intravenous valproate and phenytoin in status epilepticus. 

Seizure 2007; 16: 527–532 

9. Chitsaz A, Mehvari J, Salari M, Gholami F, Najafi M-R. A comparative 

assessment the efficacy of intravenous infusion of sodium valproate 

and phenytoin in the treatment of status epilepticus. Int J Prev 

Med 2013; 4:216–221 

10. Rosen M, Lisak R, Rubin IL. Diphenylhydantoin in cardiac arrhythmias. 

Am J Cardiol 1967; 20: 674–678 

11. McWilliam PK. Intravenous phenytoin sodium in continuous convulsions 

in children. 1958; 2: 1147–1149 

12. Murphy JM, Motiwala R, Devinsky O. Phenytoin intoxication. 

South Med J 2013;1199: 204 

13. Rai A, Aggarwal A, Mittal H, Sharma S. Comparative efficacy and 

safety of intravenous valproate and phenytoin in children. Pediatr Neurol 

2011; 45:300–304 

14. Hawcutt DB, Sampath S, Timmis A, Newland V, Newland P, Appleton 

R. Serum phenytoin concentrations in paediatric patients following 

intravenous loading. Arch Dis Child 2011; 96: 883–884 

15. Rudis MI, Touchette DR, Swadron SP, Chiu AP, Orlinsky M. Costeffectiveness 

of oral phenytoin, intravenous phenytoin, and intravenous 

fosphenytoin in the emergency department. Ann Emerg Med 2004; 43: 

386–387 

16. Cranford RE, Leppik IE, Patrick B, Anderson CB, Kostick B. Intravenous 

phenytoin: clinical and pharmacokinetic aspects. Neurology 

1978; 28: 874–880 

17. Louis, S., Kutt, H., and McDowell, F. The cardiocirculatory 

changes caused by intravenous dilantin and its solvent. Amer. Heart J. 

1967; 74: 523 

18. Conn RD. Diphenylhydantoin sodium in cardiac arrythmias. N 

Engl J Med 1965; 272: 277–282 

19. Earnest MP, Marx JA, Drury LR. Complications of intravenous 

phenytoin for acute treatment of seizures. Recommendations for usage. 

JAMA 1983; 249: 762–765 

20. Caracta R.,. Damato A. N, Josephson M. E.,. Ricciutti M. A,. Gallagher 

J. J, Lau S. H, Electrophysiologic properties of diphenylhydantoin. 

Circulation, 1973; 47( 6):1234–1241 

21. Siebert WJ, McGavigan AD. Requirement for cardiac telemetry 

during intravenous phenytoin infusion: guideline fact or guideline fiction? 

Intern Med J 2013;43: 7–17 

22. Meierkord H, Boon P, Engelsen B, Göcke K, Shorvon S, Tinuper 

P, Holtkamp M. EFNS guideline on the management of status epilepticus 

in adults. Eur J Neurol 2010; 17: 348–355. 

- 22 -

Gülten Özdemir ve ark. 



Yoğun Bakım Hemşirelerinin Bası Yarası Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi 

Determination of Knowledge Levels About Pressure Wounds of Intensive Care Nurses 

1. Fatih Sultan Mehmet Eğitim Araştırma Hastanesi, İstanbul 

Gülten ÖZDEMİR 1 , Ayşe EKEN 1 

ÖZET 

Amaç: Sağlık bakım hizmetlerinde etkin rol alan hemşirelerin 

profesyonel olarak sağlık uygulamalarını gerçekleştirirken, kaliteli 

ve etkili bakımı sunabilmeleri için yeterli bilgi, beceriye 

ve eleştirel düşünme yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir. 

Yoğun bakım hemşirelerinin bası yaraları hakkındaki bilgi düzeyleri 

ve bası yaraları ile ilgili hangi konularda beceri eksikliği 

olduğunun saptanması oldukça önemlidir. Bu düşünceden yola 

çıkarak yapılan bu çalışma ile “Yoğun Bakım Hemşirelerinin 

Bası Yarası Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi” amaçlanmıştır. 

Yöntem ve Gereçler: Bu araştırma, Kasım 2016’da Fatih Sultan 

Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde yapılmıştır. Yoğun 

bakım ünitesinde çalışmakta olan ve araştırmaya katılmayı kabul 

eden 38 kişi çalışmanın evrenini oluşturmuştur. Elde edilen veriler 

SPSS (Statistical Packagefor SocialSciences) programında 

analiz edilmiştir. 

Bulgular: Sağlık çalışanlarının çoğunluğu hem bası yarası ile 

eş anlamlı kullanılan terimleri bilmekte hem de bası yarasını, 

basınca bağlı oluşan yaradır şeklinde tanımlamaktadır. %96,9’u 

bası yarası risk faktörünün temas bölgelerindeki sürekli basınca 

bağlı olduğunu fakat %96,7’si sık pozisyon değişikliği yapılarak 

bası yarasının önlenebileceğini ifade etmiştir. Araştırmaya katılanların 

tamamı yara bakım ürününün tedaviye katkı sağladığını 

belirtmiştir. Sağlık çalışanlarının %54,5’i bası yarası olan hasta 

takibinde bilgi ve beceri eksikliği olduğunu ifade etmiş olup, bası 

yarası ile ilgilenenlerin tamamının temel bir eğitime ihtiyacı olduğunu, 

%75,8’i bu eğitimin herkese zorunlu olması gerektiğini 

belirtmiştir. Sağlık çalışanlarının %72,7’si riskli grubu değerlendirme 

de en uygun yöntemin ölçek olduğunu ifade etmiştir. 

Sonuç: Bası yarası, hemşirelik bakımının kalite göstergesidir. Bu 

nedenle önleyici hemşirelik bakım protokollerinin geliştirilmesi 

ve uygulamaya geçirilmesi çok büyük önem taşımaktadır. Hastanın 

durumu göz önünde bulundurularak hemşirelik bakımının 

planlanması gerekmektedir. Bası yarası gelişme riski yüksek olan 

yatağa bağımlı hastalarla çalışan hemşirelerin, ölçek kullanarak 

düzenli olarak risk değerlendirmesi yapmaları önerilir. Hemşireler 

için bası yarası konusunda hizmet içi eğitim programları ve 

sempozyumların düzenlenmesi önerilebilir. 

ABSTRACT 

Aim: Nurses who have an active role in health care services need 

to have sufficient knowledge, skills and critical thinking skills 

to offer quality and effective care while practicing health care 

professionally. It is very important that the ICU nurses determine 

the level of knowledge about the pressure wounds and the lack of 

information on which issues are related to the pressure wounds. 

With this study, it was aimed to determine the “Knowledge Levels 

About the Injury of Intensive Care Nurses”. 

Materials and Method: This research was done in Fatih Sultan 

Mehmet Education and Research Hospital in November 2016. 

38 people who work in the intensive care unit and agree to participate 

in the research have formed the universe of working. The 

obtained data were analyzed in SPSS (Statistical Package for Social 

Sciences) program. 

Results: The majority of health workers are aware of the terms 

used synonymously with the print scar, and also describe the 

print scar as a connected scar. 96.9% stated that the pressure 

risk factor was due to continuous pressure in the contact area, 

but 96.7% stated that frequent positional changes could prevent 

pressure ulcers. All of the participants in the survey stated that 

the wound care product contributed to the treatment. 54.5% of 

the health workers stated that they had lack of knowledge and 

skills following the patient who was a pressure scar, 75.8% of 

those who are interested in pressure scar were in need of a basic 

education and 75.8% stated that this education should be compulsory 

for everyone. 72.7% of the health workers stated that the 

most appropriate method was the scale for risk group evaluation. 

Conclusion: Pressure scar is a quality indicator of nursing care. 

For this reason, the development and implementation of preventive 

nursing care protocols are of great importance. It is necessary 

to plan nursing care considering the situation of the patient. It is 

recommended that nurses working with bed-dependent patients, 

who have a particularly high risk of developing scarring, regularly 

perform risk assessments using a scale. In-service training 

programs and symposiums may be proposed on the subject of 

pressure scars for nurses. 

Keywords: pressure scar, nursing care, intensive care nurses 

Anahtar Kelimeler: bası yarası, hemşirelik bakımı, yoğun bakım 

hemşiresi 


Sorumlu Yazar: Gülten Özdemir 

Yazışma Adresi: SBÜ, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 

İstanbul, Türkiye 

Tel: +90 (544) 742 0856 

E-Posta: gultenbostanci.ozdemir@gmail.com 



- 23 -



GİRİŞ 

Yoğun bakım, herhangi bir nedenle yaşamölüm 

sınırına gelmiş hastanın kabul edildiği birimdir. 

Bu birime kabul edilen hastanın özelliği şok, 

koma, felç ya da diğer nedenlerle korunma refleksinden 

yoksun olmasıdır. Yoğun bakım ünitelerindeki 

riskler göz önünde bulundurulduğunda kateter 

komplikasyonları, beslenme yetersizliği, ilaç yan 

etkileri, bası yaraları ve diğer nedenler akla gelmektedir 

(1). 

Bası yaraları, vücudun özellikle kemik çıkıntılarının 

bulunduğu bölgelerde uzun sureli ya da tekrarlayan 

basılara bağlı olarak o bölgede dolaşımın 

bozulması sonucu ortaya çıkan nekroz ve ülserasyonlardır 

(2). Bası yaralarının, gelişmesindeki en 

önemli faktör basınç olmakla birlikte katkıda bulunan 

başka etkenler de vardır; paralizi, ileri yaş, 

uzamış immobilizasyon, dolaşım bozukluğu, nekroz, 

şiddetli malnutrisyon, duyusal bozukluk, enfeksiyon, 

inkontinans, albumin ve hemoglobin değerlerinin 

normalin altında olması yara gelişimini 

kolaylaştırır (3). Basıncın yol açtığı doku bütünlüğündeki 

bozulmayı tanımlamak için yıllarca pek 

çok kavram kullanılmıştır. Zamanla, oluşan yarayı 

en iyi tanımlayan terimin bası yarası olduğunda 

hemfikir olunmuştur (4). Bası yarası, hastanın hastanede 

kalış süresini arttırarak mortalite ve morbidite 

oranını etkilemekte ve sonuç olarak bakım 

maliyetini attırmaktadır (5). 

Ülkemizde, yoğun bakıma alınan hasta sayısının 

ve buna bağlı olarak bası yarası oluşan hasta sayısının 

hiç de az olmadığı açıktır. Dolayısıyla bası 

yaralarının önlenmesi hem ülkemizin sağlık harcamalarında 

önemli bir düşüşe, hem de insanların 

refah düzeyinde ciddi artışa yol açacaktır. Sağlık 

ve bakım hizmetlerinde etkin rol alan hemşirelerin 

profesyonel olarak sağlık uygulamalarını gerçekleştirirken, 

kaliteli ve etkili bakımı sunabilmeleri 

için yeterli bilgi, beceriye ve eleştirel düşünme yeteneğine 

sahip olmaları gerekmektedir. Yoğun bakım 

hemşirelerinin bası yaraları hakkındaki bilgi 

düzeyleri ve bası yaraları ile ilgili hangi konularda 

bilgi eksikliği olduğunun saptanması oldukça 

önemlidir. Bu düşünceden yola çıkarak yapılan bu 

çalışma ile, “Yoğun Bakim Hemşirelerinin Bası 

Yarası Hakkındaki Bilgi Düzeyleri”nin belirlenmesi 

amaçlanmıştır. 

Anket, araştırmacılar tarafından ilgili literatür bilgisi 

ile oluşturulmuştur. Fatih Sultan Mehmet Eğitim 

ve Araştırma Hastanesi yoğun bakım ünitesinde 

çalışmakta olan ve araştırmaya katılmayı kabul 

eden tüm hemşire, ebe, sağlık memurlarının çalışmanın 

evrenini oluşturması planlanmıştır. Yoğun 

bakım ünitesinde 38 kişi görev yapmaktadır, fakat 

5 kişiye kurum dışında (yıllık izin, rapor, sertifika 

eğitim) olduklarından ulaşılamamıştır. 

Elde edilen veriler SPSS (Statistical PackageforSocialSciences) 

programında analiz edilmiş ve anket 

soruları yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. 

BULGULAR 

Araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının çoğunluğunun 

(%94) bası yarası ile eş anlamlı kullanılan 

terimleri bildiği ve bası yarası tanımını 

çoğunluğun (%75,8) basınca bağlı oluşan yaradır 

şeklinde tanımladığı belirlenmiştir. 

Sağlık çalışanlarının %63,6’sı bası yarasının yatağa 

bağımlı hastalarda daha çok görüldüğünü belirtirken, 

çoğunluğu (%96,9) bası yarası risk faktörünün 

temas bölgelerindeki sürekli basınca bağlı olduğunu 

ifade etmiştir. %96,9’u bası yarasının önlenebilir 

olduğunu, %96,7’si sık pozisyon değişikliği 

yapılarak bası yarasının önlenebileceğini, çalışmaya 

katılanların tamamı bası yarasının tedavi edilebileceğini 

ve %91’i basınçtan korumanın bası yarası 

tedavisinin temel ilkesi olduğunu söylemiştir. 

%96,9’u bası yarası tedavisinde yara bakım ürünü 

kullandığını, %91’i ürün seçiminde ürünün yaraya 

yapışmamasına ve tahriş edici olmamasına dikkat 

ettiğini ve tamamı yara bakım ürününün tedaviye 

katkı sağladığını belirtmiştir. 

Bası yarası ile ilgilenenlerin tamamı temel bir eğitime 

ihtiyaç olduğunu, %75,8’i bu eğitimin herkese 

zorunlu olması gerektiğini ve %78,8’i daha önce 

bası yarası ile ilgili bir eğitim programına katıldığını 

belirtmiştir. 

Araştırmaya katılanların tamamı bası yarası olan 

hasta takip ettiğini, %54,5’i bası yarası olan hasta 

takibinde bilgi ve beceri eksikliği olduğunu ve 

%78,8’i bası yarası olan hastayı takip ederken kilolu, 

yatağa bağımlı hastada pozisyon değiştirme 

sırasında zorlandığını belirtmiştir. 


Bu araştırma, Fatih Sultan Mehmet Eğitim 

Araştırma Hastanesi’nde çalışan yoğun bakım 

hemşirelerinin bası yarası hakkındaki bilgi düzeylerininin 

belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Kasım 

2016’da Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurul izni 

(2016/49) alındıktan sonra, toplam 20 sorudan oluşan 

anket aracılığı ile veriler toplanmıştır. 

- 24 - 

Çalışanların tamamı bası yarasında, uygun yara 

bakımının infeksiyonu önleme girişimleri arasında 

öncelikli olduğunu belirtmiş olup, yara bakımında 

dikkat edilecek kriterler sorulduğunda; %94’ü yara 

çevresi sağlıklı olmalı ve yara idrar ve dışkı temasından 

korunmalı şeklinde yanıt vermiştir. 

Sağlık çalışanlarının %72,7’si riskli grubu değerlendirme 

de en uygun yöntemin ölçek olduğunu 

ifade etmiştir.



Bası Yarası Bilgi Düzeyi Ölçme Soruları Frekans % 

1.Hangisi bası yarası ile eş anlamlı kullanılmaktadır? 

(birden fazla cevap verebilirsiniz) 

Dekübit ülseri 30 91 

Yatak yarası 31 94 

Basınç ülseri 30 91 

2.Bası yarası nedir? (birden fazla cevap verebilirsiniz) 

Basınca bağlı oluşan yara 25 75,8 

Kemik çıkıntıları üzerinde oluşan yara 10 30,3 

Uzun süre yatakta yatmaya bağlı oluşan yara 20 60,6 

3.Bası yarası daha çok kimlerde görülür? (birden fazla 

cevap verebilirsiniz) 

Genel vücut temizliği iyi olmayan kronik hastalarda 15 45,4 

Yoğun bakımda uzun süre kalanlarda 19 57,6 

Yatağa bağımlı hastalarda 21 63,6 

4.Bası yarası için risk faktörleri nelerdir? (birden fazla 

cevap verebilirsiniz) 

Temas bölgelerinde sürekli basınç 32 96,9 

Sürtünme 26 78,8 

Hareketsizlik 28 84,9 

Beslenme bozukluğu 29 87,9 

Kronik hastalıklar 26 78,8 

Diğer (yatış süresinin uzaması /kilo, inkontinans, ilaçlar) 2 6 

5.Bası yarası önlenebilir mi? 

Evet 32 96,9 

Hayır - - 

Fikrim yok 1 3,1 

6.Bası yarası nasıl önlenir? (birden fazla cevap verebilirsiniz) 

Sık pozisyon değişikliği yapılarak 32 96,7 

Beslenme ve temizliğine özen gösterilerek 30 91 

Destek yüzey (havalı yatak, jel vb.) kullanarak 31 94 

Diğer 2 6,06 

7.Bası yarası tedavi edilebilir mi? 

Evet 33 100 

Hayır - - 

Fikrim yok - - 

8.Bası yarası ile ilgilenenlerin temel bir eğitime ihtiyacı 

var mıdır? 

Evet 33 100 

Hayır - - 

Fikrim yok - - 

9.Planlanacak eğitim nasıl olmalıdır? 

Herkese zorunlu 25 75,8 

Sadece yoğun bakım çalışanlarına zorunlu 2 6,06 

İsteğe bağlı 6 18.1 

10.Bası yarası ile ilgili daha önce bir eğitim programına 

katıldınız mı? 

Evet 26 78,8 

Hayır 7 21,2 

11.Bası yarası olan hasta takip ettiniz mi? 

Evet 33 100 

Hayır - - 

12.Bası yarası olan hasta takibinde bilgi ve beceri 

eksikliğiniz olduğunu düşündünüz mü? 

Evet 18 54,5 

Hayır 15 45,5 

Tablo 1. Bası Yarası Bilgi Düzeyi Frekans Dağılım Tablosu. 

- 25 - 

Bası Yarası Bilgi Düzeyi Ölçme Soruları Frekans % 

13.Bası yarası olan hastanın takibinde sizi zorlayan en 

önemli problemler nelerdir? (birden fazla cevap verebilirsiniz) 

İnfeksiyonla mücadele 18 54,5 

Kilolu, yatağa bağımlı hastada pozisyon değiştirme 26 78,8 

Sık kirlenen çarşaflar 13 39,4 

Kötü koku 16 48,5 

Destek yüzeylerin (havalı yatak, jel vb.) olmaması 16 48,5 

Kullanılan destek yüzey materyallerinin sık bozulması 16 48,5 

Diğer (yara bakım ürünlerinin sık değişmesi/eleman 

eksikliği 2 6,06 

14.Bası yarası tedavisinde yara bakımı ürünü kullanıyor 

musunuz? 

Evet 32 96,9 

Hayır 1 3,1 

15.Yara bakım ürünü seçiminde nelere dikkat edersiniz? 


Antiseptik içeriği olmasına 22 66,6 

Ekonomik olmasına 13 39,4 

Pansuman sıklığını azaltmasına 22 66,6 

Yaraya yapışmamasına ve tahriş edici olmamasına 30 91 

Kullanım kolaylığına 22 66,6 

Hastada ağrıyı azaltmasına 16 48,5 

Kolay ulaşılabilmesine 20 60,6 

Diğer (ürünün şeffaf olup yaranın görülebilir olması) 1 3,1 

16.Kullandığınız yara bakım ürünlerinin tedaviye katkısı 

oldu mu? 

Evet 33 100 

Hayır - - 

17.Bası yarasında infeksiyonu önlemek için hangileri 

yapılmalıdır? (birden fazla cevap verebilirsiniz) 

Uygun yara bakımı 33 100 

Eşlik eden kronik hastalıklarla mücadele 25 75,7 

Yeterli ve dengeli beslenme 28 84,8 

Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi 24 72,7 

Hastanın temizliğine özen gösterilmesi 30 91 

Diğer (uygun ortam ısısı/aseptik tekniklere uygun 

davranma, 2 6,06 

18.Bası yarası bakımında hangilerine dikkat edilmelidir? 


Yarada nekrotik doku bulunmamalı 28 84,8 

Nemli ortam sağlanmalı 26 78,8 

Akıntılı olmamalı 28 84,8 

Yara çevresi sağlıklı olmalı 31 94 

İdrar ve dışkı temasından korunmalı 31 94 

19.Bası yarası tedavisinin temel ilkeleri nelerdir? (birden 

fazla cevap verebilirsiniz) 

Basınçtan koruma 30 91 

Cerrahi debritman 21 63,6 

Ölü boşlukların doldurulması 25 75,7 

Akıntının uzaklaştırılması 28 84,8 

Nemli yara oluşturulması 25 75,7 

İnfeksiyon tedavisi 23 69,7 

20.Bası yarasını önlemede riskli grubu belirlerken 

kullanılacak en uygun yöntem hangisi olmalıdır? (birden 

fazla cevap verebilirsiniz) 

Tüm hastaları risk grubu olarak değerlendirmek 17 51,5 

Mesleki bilgi ve deneyimlere dayanarak risk grubu 

belirlemek 8 24,2 

Risk grubu değerlendirme ölçeği kullanmak 24 72,7



TARTIŞMA 

Dekibüt ülseri, dekübit ve basınç ülserleri “bası 

yarası” ile aynı anlamda kullanılan kavramlardan 

bazılarıdır. Araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının 

çoğunluğunun (%94) bası yarası ile aynı anlama gelen 

bu terimleri bildiği görülmüştür. Bu durum hemşirelikte, 

kavram birliği ve ortak bir dil kullanmak 

açısından önemlidir. 

Yapılan çalışmalar sonucunda, bası yaraları ile ilgili 

olarak, cilt ve cilt altı dokularının uzun süre basınç 

altında kalmasına bağlı olarak meydana geldiği ve 

basınç sonucu vücudun özellikle “kemik çıkıntıları 

üzerinde yaradır“ şeklinde tanımı yapılmıştır (1,6). 

Yapılan araştırmada sağlık çalışanlarının bası yarası 

tanımına verdikleri cevaplar incelendiğinde; çoğunluğu 

bası yarasını, basınca bağlı oluşan yaradır 

(%75,8) şeklinde tanımlarken, %30,3’ü kemik çıkıntıları 

üzerinde oluşan yaradır şeklinde tanımlamıştır. 

Bu da sağlık çalışanlarının önemli bir bölümünün 

bası yarasının tanımı ile ilgili bilgi eksikliğinin olduğunu 

göstermektedir. Yoğun bakımda tedavi edilen 

olgularda bası yarası gelişme riski diğer hasta gruplarına 

göre daha yüksektir. Yoğun bakım hastalarında 

bası yarası risk faktörleri arasında fiziksel aktivite 

ve mobilizasyonun sınırlı olması, uzun sureli yatağa 

bağımlılık gerektiren hastalıkların bulunması sayılabilir 

(7,8,9,10). Çünkü hareketsizlik basıncın olumsuz 

etkilerini artırmaktadır. Bası yarasının daha çok 

kimlerde görüldüğü, risk faktörleri ve bası yarası 

tedavisinin temel ilkelerinin neler olduğu sorusuna 

verilen yanıtlar incelendiğinde; %63,6 ile yatağa 

bağımlı hastalarda görüldüğü, çoğunluğun (%96,9) 

temas bölgelerindeki sürekli basıncın bası yarasında 

önemli risk faktörü olduğu ve %91’inin basınçtan 

korumanın tedavide temel ilke olduğu şeklinde cevap 

vermeleri, yara oluşmasında en önemli faktörün 

bası olması şeklinde farkındalık göstermeleri sevindirici 

bir sonuçtur. 

Bası yarası sağlık bakım sisteminin kalite göstergelerinden 

biri olarak ele alınmakta olup, önlenmesi ve 

tedavisi multidisipliner ekip yaklaşımını gerektirmektedir. 

Bası yarasının tedavisi zor olmakla birlikte 

alınacak önlemlerle gelişimini önlemek mümkündür. 

Korunma ve önlemenin en kolay ve ucuz tedavi 

olduğu bir gerçektir. Bası yarası oluşumunun önlenmesi, 

erken dönem tanılanması ve doğru-etkin bakım 

ürünleri kullanılabilmesi için uygulayıcıların bu 

konuda bilgili olması gerekir. Bu doğrultuda sağlık 

çalışanlarının bası yarasının önlenebilme durumuna 

verdikleri yanıtları incelendiğinde; çoğunluğun bası 

yarasının önlenebileceğini ve tedavi edilebileceğini 

bilmesi, hemşirelerin bası yarasının önlenebilir bir 

hemşirelik bakımı olduğunu bildikleri görülmüştür. 

Bası yaralarının en iyi tedavi yönteminin hem hasta, 

hem bakım vericiler, hem de ülke ekonomisi açısından 

yaranın oluşumunun önlenmesi olduğu unutulmamalı, 

özellikle yoğun bakımda yatan hastalar için 

sağlık problemlerinin özelliği gereği yaygın sistemik 

etkilenmelere açık olmaları, uyaranı algılama 

ve hareket yeteneğini kaybetmiş olmaları, kullanılan 

tedavi seçenekleri ve yoğun bakım ortamının özellikleri 

nedeniyle bası yarası riski yüksek olan bireyler 

olarak tanımlanmakta; hemşirelerin konu ile ilgili 

eğitim almasını sağlamak, hastaları sık mobilize 

etmek, mobilize olamayan hastalarda sık pozisyon 

değişiminde bulunmak ve her gün hastaların vücuduna 

bakarak yara olup olmadığını kontrol etmek 

gerekmektedir Yapılan çalışmada sağlık çalışanlarının 

%90’nından fazlası sık pozisyon değişikliği yapılması, 

beslenme ve temizliğine özen gösterilmesi 

ve destek yüzey (havalı yatak, jel vb.) kullanılması 

ile bası yarasının önlenebileceğine yönelik girişimleri 

bildikleri görüldü. Gunningberg ve ark’nın (11) 

yaptığı çalışmada; hemşirelerin en fazla yaptıkları 

bası yarasını önleyici uygulamaların pozisyon değişikliği, 

destekleyici materyallerin kullanımı (hava 

yatağı, topuk destekleri gibi) olduğunu, en az yaptıkları 

uygulamaların ise sürtünme ve tahrişi azaltma, 

besin desteği sağlama, hijyen, cildi nemlendirme ve 

hasta öğretimi olduğunu saptamışlardır. 

Hemşirenin bası yaralarını önleyebilmesi için bası 

yarasının gelişmesine yol açan faktörler hakkında 

eğitim almış olması gerekmektedir (12). Ayrıca bu 

işin multidisipliner bir ekibin takibinde yapılmasının 

başarılı sonuçları beraberinde getireceğini düşünürsek 

sadece bir disiplinin sorumluluğunda olmadığı, 

bakım vericilerin ekip olarak konuya eğilmeleri gerektiği 

konusunda farkındalık oluşturulmalıdır. Yapılan 

çalışmada sağlık çalışanlarının tamamı bası yarası 

olan hasta takip etmiş olup, çoğunluğu (%78,8) 

daha önce bası yarası ile ilgili bir eğitim programına 

katılmıştır. Fakat %54,5’i bası yarası olan hasta takibinde 

bilgi ve beceri eksikliği olduğunu belirtmiş, 

tamamı bu konu ile ilgili temel bir eğitime ihtiyacı 

olduğunu ifade etmiştir. Özellikle katılımcıların 

2/3’si bu eğitimi bakım veren herkesin alması gerektiğini 

belirtmiştir. Bu veriler gösteriyor ki, sağlık çalışanlarının 

bası yarasının önlenmesi ve tedavisinde 

eğitimin öneminin farkında olmaları ve eksikliklerinin 

yine eğitim ile giderilebileceğini düşünmeleri 

son derece sevindiricidir. 

Bası yarasının önlenmesi ve iyileştirilmesindeki en 

önemli faktörün basının en aza indirilmesi olduğundan 

yola çıkarak sık poziyon vermenin, kurumdaki 

sağlık çalışanlarının büyük bir oranda (%96,7) 

bası yarasını önlemede etkili olduğunu düşündüğü 

fakat bası yarası olan hastayı takip ederken 

%78,8’inin kilolu, yatağa bağımlı hastada pozisyon 

değiştirme sırasında zorlandığı yanıtını verdiği 

görüldü. Bu sonuçlar dikkate alındığında sağlık 

çalışanlarının bu konuda desteklenmesi (materyal 

sağlanması, personel desteği vb.) gerekmektedir. 

Yapılan çalışmada, sağlık çalışanlarının tamamı yara 

bakım ürününün tedaviye katkı sağladığını, %96,9’u 

bası yarası tedavisinde yara bakımı ürünü kullandığını 

ve %91’i yara bakım ürünü seçiminde ürünün 

yaraya yapışmamasına ve tahriş edici olmamasına 

dikkat ettiğini ifade etmiştir. Çalışma sonucunda yara 

bakım ürünlerinin çalışanlar tarafından tercih edildiği 

ve aktif olarak kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. 

- 26 -



Bası yarası ve gelişimini etkileyen risk faktörleri, 

morbidite ve mortalite oranlarının yüksek olmasına 

ve enfeksiyon gibi komplikasyonların gelişmesine 

yol açabilir. Enfeksiyon en önemli komplikasyon 

olup, özellikle yaşlı, beslenmesi bozulmuş ve immün 

yetersizliği olan hastalarda sepsis gelişmesi ile yaşamı 

tehdit edebilir. Bası yarası ve enfeksiyon durumu 

hastanın iyileşme sürecini uzatarak, verdiği fiziksel 

ve psikolojik travmanın yanı sıra sorumluluklarını 

üstlenmede gecikmesine, ekonomik açıdan bakım 

masraflarının yükselmesine neden olan bir sağlık 

sorunudur (13). Bu doğrultuda sağlık çalışanlarının 

yara bakımında dikkat edilecek kriterler sorulduğunda; 

%94’ü yara çevresi sağlıklı olmalı ve yara idrar 

ve dışkı temasından korunmalı şeklinde yanıt vermiş 

olup, tamamı bası yarasında, uygun yara bakımının 

infeksiyonu önleme girişimleri arasında öncelikli olduğunu 

belirttiği görüldü. Bu sonuçların, kurumdaki 

enfeksiyon oran ve bakım maliyetine olumlu katkı 

sağlayacağı düşünülmektedir. 

Bası yarası değerlendirmesi hasta güvenliği içinde 

yer alan değerlendirmelerden biridir. Hastanın servise 

kabul edildiğinde yapılması gereken bası yarası 

risk değerlendirmesi; verilecek olan bakımın planlanmasını, 

takibini ve sürekliliğini sağlamaktadır. 

Güvenilir, geçerli ve hastanın içinde bulunduğu durumu 

tam olarak ortaya koyan risk değerlendirme 

ölçeklerinin özellikle hastanın bakım kalitesini arttırması 

ve çalışanlar arasında bakım standardı oluşturması 

acısından önemi çok büyüktür (5). Sağlık 

çalışanlarının bası yarasını önlemede riskli grubu belirlerken 

%72,7 ile çoğunluk risk grubu değerlendirme 

ölçeğinin en uygun yöntem olduğunu düşünmektedir. 

Çalışmanın yapıldığı kurumda Braden Ölçeği 

kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda da; Braden 

risk değerlendirme ölçeğine göre yüksek risk kategorisinde 

olan hastalarda bası yarası gelişimi daha 

fazla olmuştur (14, 15). Yoğun bakıma yatışından 

sonra yeni bası yarası gelişen hastalarda Braden ölçeği 

%85,7 oranında yüksek risk kategorisindeydi. 

Braden skorunun yüksek risk kategorisinde olması 

bası yarası gelişimi riski için anlamlı bulunmuştur. 

Bu sonuçlardan yola çıkarak sağlık çalışanlarının 

riskli grubu belirlemede ölçek kullanımının önemini 

vurgulamaları ve farkındalıklarının yüksek oranda 

olması kalite göstergesi olan bası yarasının oluşumunun 

engellemesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 

SONUÇ 

Bası yarası, sunulan hemşirelik bakımının kalite 

göstergesi olarak değerlendirildiğinden önleyici 

hemşirelik bakımı protokollerinin geliştirilerek uygulamaya 

geçirilmesi çok büyük önem taşımaktadır. 

Bu doğrultuda; öncelikle bası yarası risk faktörlerinin 

bilinmesi, buna yönelik bakım girişimlerinin 

uygulanması, bası yarası risk değerlendirmesinin 

doğru bir şekilde yapılabilmesi, bası yarası gelişmesi 

halinde yaranın evrelendirilebilmesi, bası yarasının 

ve hasta bireyin durumu göz önünde bulundurularak 

hemşirelik bakımının planlanması gerekmektedir. 

Araştırmamızdan elde edilen bulgular doğrultusunda: 

● Bası yarası gelişme riski yüksek olan yatağa bağımlı 

hastalarla çalışan hemşirelerin, bası yarası riskini 

değerlendiren ölçekleri kullana¬rak düzenli olarak 

risk değerlendirmesi yap¬maları ve bası yarasını 

önleyici uygulamaları erken dönemde başlatmaları, 

● Hemşirelere belirtilen niteliklerde bakım sunabilmeleri 

için; konuyla ilgili hizmet içi eğitim programları 

düzenlenerek, sempozyumlara katılımlarının 

sağlanması önerilebilir. 

KAYNAKLAR 

1. Beğer T. Yoğun Bakımda Dekübit Ülserleri: Risk Faktörleri ve 

Önlenmesi. Yoğun Bakım Dergisi 2004; 4: 244-53. 

2. Ersoy E., Öcal S., Öz A., Yılmaz, P., Arsaya B., Topeli, A. Yoğun 

Bakım Hastalarında Bası Yarası Gelişiminde Rol Oynayabilecek Risk 

Faktörlerinin Değerlendirilmesi. Yoğun Bakım Dergisi 2013; 4: 9-12. 

3. Esen O., Öncül S., Yılmaz, M. Retrospective Evaluation of Pressure 

Sores of Patients in Intensive Care. South. Clin. Ist. Euras 2016; 

27(2):111-115. 

4. Bryant R., Shannon M., Pieper B., et al. Pressure Ulcers: Acute 

and Chronic Wounds. In: Bryant Ra (ed). St. Louis: Mosby-Year Book 

1992; 105-47. 

5. Sönmez D., Terzi B., Yakut T., Kızıl N. Basınç Yarasında Ne 

Durumdayız?: Pediatri Yoğun Bakım Ünitemizdeki Son Bir Yıllık Veri. 

Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2014; 17:4. 

6. Doğu Ö. Yoğun Bakım Hemşirelerinin Bası Yarası, Bakımı 

ve Bakım Ürünleri Kullanımına İlişkin Bilgi ve Uygulamalarının 

Değerlendirilmesi. Journal of Human Rhythm 2015; 1(3):95-100. 

7. De Laat EH., Pickers P., Schoonhoven L., et al. Guideline implementation 

results in a decrease of pressure ulcer incidance in critically ill 

patients. Crit Care Med 2007; 35:815-20. 

8. Keller BP., Wile J., Vanramshorst B., et al. Pressure ulcers in intensive 

care patients: a review of risks and prevention. Intensive Care 

Med 2002; 28:1379-88. 

9. Wolerton CL., Hobbs LA., Beeson T., et al. Nosocomial pressure 

ulcer rates in critical care:perfomance improvement Project. J Nurs Care 

Qual 2005; 20:56-62. 

10. Eachempati SR., HydoL J., Barie PS. Factors influencing the development 

of decubitus ulcers in critically ill surgical patients. Critical 

Care Medicine 2001; 29:1678-82. 

11. Gunningberg L., Lindholm C., Carlsson M., Sjödén PO. Risk, Prevention 

and Treatment of Pressure Ulcers-Nursing Staff Knowledge and 

Documentation. Scand J Caring Science 2001; 15(3):257-63. 

12. Hommel A., Ulander K., Thorngren KG. Improvements in pain 

relief, handling time and pressure ulcers through internal audits of hipfracture 

patients. Scand J Caring Sci 2003; 17: 78-83. 

13. Hampton S., Collins F. Reducing pressure ulcer incidence in a 

long-term setting. British Journal of Nursing 2005; 14: 6-12. 

14. Magnan MA., Maklebust J. Braden Scale risk assessments and 

pressure ulcer prevention planning: what’s the connection? J Wound Ostomy 

Continence Nurs 2009; 36:622-34. 

15. Serpa FL., Gouveia Santos VLC., Goncelvas TC., et al. Predictive 

validity of Braden Scale for pressuer ulcers risk in critical care patients. 

rev. latino-am. Enfermagem 2011; 19:50-7. 

- 27 -

Esra Giray ve ark. 


Olgu Sunumu - Case Report 

Spina Bifidalı Hastada Segmental Spinal Miyoklonus: Bir Olgu Sunumu 

Segmental Spinal Myoclonus in a Patient with Spina Bifida: A Case Report 

Esra GİRAY 1 , Çağrı Ünal ERTEKİN 1 , 

Olcay ÜNVER 2 , Adnan DAĞÇINAR 3 , Naime Evrim Karadağ SAYGI 1 

1. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dalı, İstanbul 

2. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı, Çocuk Nörolojisi Bilim Dalı, İstanbul 

3. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Beyin ve Sinir Cerrahisi Ana Bilim Dalı, İstanbul 

ÖZET 

GİRİŞ 

Segmental spinal miyoklonus enfeksiyon, demiyelinizasyon, 

spinal kord infarktı, postoperatif yapışıklık, spinal kordun 

tümör travma gibi nedenlerle bütünlüğünün bozulması gibi pek 

çok sebepten kaynaklanmaktadır. Bu yazıda nadir görülen bir 

segmental spinal miyoklonus nedeni olarak spina bifida olgusu 

sunulmuştur. Hidrosefali, şant disfonksiyonu gibi ikincil nedenler 

dışlandıktan sonra gergin omurilik sendromunun spinal miyoklonusa 

sebep olduğu düşünüldü. Hem gergin omurilik sendromu 

nedeniyle gelişen spastisiteye hem de miyoklonusa yönelik başlanan 

oral baklofen ile miyoklonusun sıklığında azalma görüldü. 

Şant disfonksiyonu habercisi olabilen miyoklonusun epileptik 

bozuklukların sık görüldüğü bir merkezi sinir sistemi patolojisi 

olan spina bifidada erken tanısı ve epileptik nöbetlerden ayrımı 

gereksiz antiepileptik tedavinin önlenmesi açısından önemlidir. 

Anahtar Kelimeler: nöbet, segmental spinal myoklonus, spina 

bifida 

ABSTRACT 

Aim: Segmental spinal myoclonus can occur due to underlying 

pathology of spinal cord such as infection, demyelination, infarction, 

postoperative adhesions, distruption of spinal cord by 

trauma and tumor. Spina bifida as a rare cause of spinal segmental 

myoclonus is presented. Myoclonus can be a sign of shunt 

dysfunction in patients with spina bifida. Tethered cord syndrome 

was found to be associated with spinal segmental myoclonus 

after exclusion of secondary causes of myoclonus such as 

shunt dysfunction and hydrocephaly. Oral baclofen therapy was 

started. Spasticity and frequency of myoclonic jerks were both 

diminished. Since seizures and epilepsy commonly occur in spina 

bifida which is a central nervous system pathology, recognition 

of spinal segmental myoclonus and differentiation from epileptic 

seizures are essential for avoiding unneccessery use of antiepileptic 

drugs. 

Keywords: segmental spinal myoclonus, seizure, spina bifida 


Sorumlu Yazar: Uzm. Dr. Esra GİRAY 

Yazışma Adresi: Pendik Eğt. ve Arş. Hast., Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon 

A.B.D., Fevzi Çakmak Mah. Tepe Sok. No: 41, Üst Kaynarca, Pendik, İstanbul 

Tel: +90 (555) 813 43 94 

E-Posta: girayesra@hotmail.com 



- 28 - 

Miyoklonus, Çocukluk Çağı Hareket Bozuklukları 

Komisyonu tarafından “bir ya da birden çok 

sayıda kasın, tekrarlayan, genellikle ritmik olmayan 

kısa süreli şok tarzında sıçramalar şeklinde aniden 

istemsiz kasılması ya da gevşemesi” olarak tanımlanmıştır 

(1). Miyoklonus etiyolojiye göre semptomatik 

(sekonder), epileptik ve esansiyel (primer, 

non-progresif) miyoklonus olarak sınıflandırılır. En 

sık semptomatik (sekonder) miyoklonus (%72) gözlenirken 

bunu sırasıyla epileptik (%17) ve esansiyel 

(primer, non-progresif) miyoklonus (%11) izler (2). 

Miyoklonus; epileptik olarak korteksten kaynaklanabilir 

ya da nonepileptik olarak kortikal, subkortikal 

ya da spinal (segmental veya propriospinal) olabilir 

(3). Segmental spinal miyoklonus; enfeksiyon, 

demyelinizasyon, spinal kord infarktı, postoperatif 

yapışıklık, spinal kordun tümör travma gibi spinal 

kord bütünlüğünün bozulduğu pek çok durumdan 

kaynaklanabilmektedir (4). Sekonder bir miyoklonus 

sebebi olarak spina bifida ile ilişkili segmental 

spinal miyoklonus olgusu oldukça az sayıda bildirilmiştir 

(3-5). Bu olgu sunumunun amacı spina bifidada 

nadir görülen bir hareket bozukluğu olan segmental 

spinal miyoklonusa dikkat çekmek ve farkındalık 

sağlamaktır. Biz burada segmental spinal miyoklonus 

gelişen spina bifida olgusunu sunuyoruz. 

OLGU SUNUMU 

Dört yaşında spina bifida tanılı kız çocuğunun 

annesi çocuğunun bacaklarında kasılma ve istemsiz 

sıçrama olması şikayeti ile kliniğimize başvurdu. 

Beyin ve Sinir Cerrahisi tarafından takipli hastaya 

mevcut gergin omurilik sendromu nedeniyle operasyon 

önerilmeyip Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon 

Pediatrik Rehabilitasyon Polikliniği’mize yönlendirildi. 

Hastanın yapılan nörolojik muayenesinde, 

bilinci açık koopere ve oryante idi. Kraniyal sinir 

muayenesinde özellik saptanmadı. Kas gücü üst ekstremitelerde 

tam (5/5) iken her iki alt ekstremitede 

0/5’ti. Duyu muayenesinde; T12 dermatomuna kadar 

olan tüm dermatomlarda hipoestezi mevcuttu. 

T12 dermatomu ve üzeri dermatomların duyu muayenesi 

normaldi. Uluslararası Miyelodisplazi Çalışma 

Grubu ölçütlerine göre motor seviyesi T12 idi 

(6). Her iki ayak bileği plantar fleksörlerinde ve diz 

fleksörlerinde Modifiye Ashworth skalasına göre iki 

değerinde spastisite mevcuttu.



Derin tendon refleksleri üst ekstremitelerde normoaktif, 

alt ekstremitelerde hiperaktifti. Plantar yanıtlar 

iki yanlı ekstansördü. Klonus her iki tarafta altı atım 

alındı. Serebellar muayenesinde dismetri, disdiyadokokinezisi 

yoktu. Hastada hidrosefali yoktu ve spina 

bifida veya şant operasyonu geçirmemişti. Gergin 

omurilik sendromu tanısından üç ay sonra hastanın 

alt ekstremite kaslarında simetrik, ritmik, segmenter 

sıçramalar başlamıştı. Bu sıçrama hareketleri, uykuda 

ve istirahat halinde kaybolmuyordu. Sıçrama 

hareketlerinin şiddeti ve sıklığı özellikle heyecanlı, 

stresli durumlarda veya pozisyonel olarak (supin 

pozisyonda, kalçalar fleksiyona getirildiğinde veya 

ayak-ayak bileği ortezi (ankle foot orthosis-AFO) 

kullanırken) artış gösteriyordu. İstirahat halindeyken 

her iki alt ekstremitede gastroknemius, hamstring ve 

kalça kaslarını içeren ritmik, dakikada ortalama 60 

atımlık sıçrayıcı hareketler miyoklonus ile uyumluydu. 

Bu sıçrama hareketleri sırasında hastanın bilinci 

açıktı ve hasta koopereydi. Bu hareketlerin sıklığı 

ya da şiddeti dış uyaran (dokunma veya işitsel) 

veya pasif eklem hareket açıklığı hareketleriyle değişmemekteydi. 

Yeni başlayan miyoklonusun sebebi 

olarak ilk planda düşünülmesi gereken hidrosefali, 

siringomyeli gibi spinal kord patolojileri için hasta 

Beyin ve Sinir Cerrahisi’ne konsülte edildi. Hastanın 

yapılan laboratuvar bulguları normal olup, kranial 

bilgisayar tomografisinde (BT) ventrikül çaplarında 

artış bulunmadı. Tüm spinal manyetik rezonans 

görüntülemesinde (MRG) torakolomber bölgede 

T12 vertebra ile eklem yapan kemik fragman bulunup, 

bu düzeyden itibaren spinal kanal kesintiye 

uğramıştı. L1, L2, L3 düzeylerinde normal vertebra 

yapısı bulunmamakla beraber fokal segmental displazi, 

gergin omurilik sendromu ile uyumlu bulgular 

mevcuttu (Resim 1). 

Resim 1. Hastanın torakolomber T2 ağırlıklı MRG sagital kesit görüntüsü. 

Tablo 1. Nörofizyolojik kökene göre miyoklonus sınıflandırılması ve olguda görülen miyoklonusun karakteristikleri. 

Kortikal Miyoklonus Subkortikal Miyoklonus Segmental Spinal Miyoklonus Propriospinal Miyoklonus Olgu 

Fokal/segmental Multifokal Hayır Evet Evet Evet 

Jeneralize Hayır Sıklıkla Hayır Hayır Hayır 

Aksiyel Hayır Sıklıkla Hayır Çoğunlukla Hayır 

Ritmik Evet Periyodik Evet Ritmik/aritmik Evet 

Eksternal stimulusa yanıt Sıklıkla Evet Evet/Hayır Hayır Evet 

Harekete yanıt Evet Evet Hayır Hayır Hayır 

Uyku sırasında kaybolması Evet/hayır Evet Evet/hayır Hayır Hayır 

- 29 -



Resim 2. Hastanın elektroensefalografi (EEG) bulguları. 

Hareket bozukluğu sebebiyle Çocuk Nörolojisi ile 

konsülte edilen hastanın çekilen elektroansefalografisinde 

(EEG) anormal hareketler ve uyku sırasında 

kortekste epileptiform aktivite ya da yavaş dalgaya 

rastlanmadı (Resim 2). Olguda görülen hareket bozukluğu 

segmental spinal miyoklonus ile uyumluydu 

(Tablo 1) ve gergin omurilik sendromunun spinal 

miyoklonusa sebep olduğu düşünüldü. Hastaya hem 

spastisite hem de miyoklonusa yönelik oral baklofen 

başlandı. Baklofen tedavisiyle son zamanlarda artmış 

olan miyoklonusun sıklığında azalma görüldü. 

Hastanın Çocuk Nörolojisi ve Pediatrik Rehabilitasyon 

Klinikleri’nde takibi devam etmektedir. Olgunun 

klinik bulguları ve laboratuvar test sonuçlarının 

yayın haline getirilmesi konusunda annesinden sözlü 

ve yazılı onam alınmıştır. 

TARTIŞMA 

Miyoklonus istemsiz kas aktivitesi tarafından 

oluşturulan ani kısa sıçramalardır (2). Miyoklonus 

anatomik ve fizyolojik olarak kortikal, kortikalsubkortikal, 

subkortikal-nonsegmental, segmental 

ve periferik; klinik ve etiyolojik olarak ise fizyolojik, 

esansiyel, epileptik ve sekonder (semptomatik) 

olarak sınıflandırılır (7). Miyoklonusların çoğunu 

semptomatik (sekonder) miyoklonuslar oluşturmaktadır; 

esansiyel miyoklonus miyoklonusların 

çok küçük bir bölümününü oluşturmaktadır (3). 

Semptomatik miyoklonus nedenleri posthipoksi, 

toksik metabolik bozukluklar, depo hastalıkları ve 

nörodejenaratif bozukluklardır (2). 

Spinal miyoklonus spinal kord patolojileri sonucu 

gelişen, tek bir kas ya da kas gruplarında aniden, 

kısa sürelerle fokal ya da segmental olarak kasılmalarla 

giden nöromüsküler bir disfonksiyondur. 

Genellikle spinal kordu etkileyen ve spinal kordun 

bütünlüğünü bozan travma, dejenerasyon, vaskülopati 

ya da neoplazm gibi durumlarda gelişir (8). 

Nöral tüp defektleri, embriyogenezisin dört haftası 

boyunca nöral tüpün kapanamaması sonucu ortaya 

çıkan tüm doğuştan anomalileri içerir. Nöral tüp 

defektleri kranial ve spinal disrafizm olmak üzere 

beyinden sakruma kadar tüm merkezi sinir sisteminin 

herhangi bir yerinde oluşabilir. Spinal nöral 

tüp defektleri spina bifida aperta ve okülta olmak 

üzere iki şekilde görülebilir. Spina bifida apertada 

(sistika) orta hatta oluşan kapanma defekti lamina, 

fasya ve adele dokusu düzeyinde olup, defektten 

geçerek oluşmuş bir meningeal ya da nöral doku 

herniasyonu varken; spina bifida okültada spinoz 

proses yokluğu ve lamina defekti mevcut olup, 

görülen meningeal ya da nöral doku herniasyonu 

bulunmamaktadır. Gergin omurilik sendromu kısa 

ve kalın filum, lipomatöz filum terminale, dermal 

sinus traktı, lipomiyelomeningosel, ayrık omurilik 

malformasyonu, miyelosistosel ve cerrahi girişim 

uygulanmış miyelomeningoseller gibi bir grup disrafik 

patolojiyi içerir. Bu durumlarda, konus medullaris 

anormal düşük bir durumda yerleşiktir ve 

rölatif olarak hareketsiz durumda sabitlenmiştir. 

Kronik olarak gergin omurilik üzerine ek olarak ani 

bir gerilme eklenirse geri dönüşümsüz nöronal hasar 

gelişebilir. Semptomlar hafif ya da orta derecede 

olduğunda erken cerrahi girişimle serbestleştirme 

gergin omurilik sendromunun tedavisinin temelini 

oluşturur (9). Warren ve ark. (4) 5 ve 18 yaşlarında 

torakalomber seviyeli iki spinal disrafizm olgusunda 

segmental spinal miyoklonus tanımlamışlardır. 

Bu olgulardan birinde sıçrayıcı hareketlerin tekrarlayan 

bilek radial ekstansiyonuna ve el bilek 

- 30 -



eklemi subluksasyonuna yol açtığı bildirilmiştir. 

Spina bifidalı çocukların önemli bir kısmında kalçalarda 

eklem çevresindeki kasların dengesizliği 

nedeniyle kalça çıkığı gelişebilmektedir. Myoklonus 

Warren ve ark. (4) olgusunda olduğu gibi olgumuzda 

görülen spinal miyoklonus kalça çıkığını 

gelişmesini tetikleyebileceğinden tanısı ve tedavisi 

önemlidir. Gouider-Khouja ve ark.(5) ise sol bacağında 

atma ve sol bacağında kalınlaşma yakınması 

ile başvuran 21 yaşındaki bir erkek hastanın yapılan 

muayenesinde pes kavus ve dermal sinüs tespiti 

sonrasında çekilen lomber grafi, myelogram ve 

MRG’de spinal disrafizm saptamışlardır. Gorman 

ve ark. (3) da mevcut olgu ile benzer şekilde prenatal 

tanılı torakalomber seviyeli meningomeyoloseli 

iki günlükken tamir edilen ve sonrasında uykuda da 

devam eden, bazı postürlerle (sırt üstü yatarken ya 

da kalçalar ekstansiyondayken) artan, bilinç kaybı 

olmadan gelişen her iki alt ekstremitede sıçrayıcı 

hareketler gösteren beş aylık erkek çocukta spinal 

miyoklonus tanımlamışlardır. 

Segmental spinal ve proprioseptif miyoklonusun 

tedavisinde klonazepam ilk tercih ilaçtır (2). Baklofen, 

levetirasetam, diazepam, karbamezepin ve 

tetrabenazin tedavileri de birkaç olguda faydalı 

bulunmuştur. Botulinium toksin enjeksiyonu ile 

segmental spinal miyoklonus olgularında ağrıda 

ve hareket sıklığında azalma olduğu bildirilmiştir 

(2, 3). Sunulan olguda hem gergin omurilik sendromu 

nedeniyle gelişen spastisite hem de miyoklonusa 

yönelik olarak oral baklofen tedavisi ile hem 

spastisitede hem de miyoklonus sıklığında azalma 

saptanmıştır. 

KAYNAKLAR 

1. Sanger TD, Chen D, Fehlings DL, Hallett M, Lang AE, Mink JW, 

et al. Definition and classification of hyperkinetic movements in childhood. 

Movement Disorders 2010; 25: 1538-49. 

2. Caviness JN, Brown P. Myoclonus: current concepts and recent 

advances. The Lancet Neurology 2004; 3: 598-607. 

3. Gorman KM, King MD. Footloose: Spinal Myoclonus after Myelomeningocele 

Repair. The Journal of pediatrics 2016; 173: 261-. e1. 

4. Warren JE, Vidailhet M, Kneebone CS, Quinn NP, Thompson PD. 

Myoclonus in spinal dysraphism. Movement disorders 2003; 18: 961-4. 

5. Gouider-Khouja N, Gabsi-Gherairi S. Peripheral myoclonus and 

muscle hypertrophy of quadriceps revealing a spinal dysraphism. Parkinsonism 

& related disorders 2009; 15: 716-7. 

6. Palisano RJ, Campbell SK, Orlin M. Physical Therapy for Children-E-Book. 

Elsevier Health Sciences; 2014. 

7. Caviness JN. Classification and evaluation of myoclonus. In: Up- 

ToDate 2015. 

8. Akelci K, Atici S. [Transient spinal myoclonus due to epidural levobupivacaine 

infusion: case report]. Agri : Agri (Algoloji) Dernegi’nin 

Yayin organidir = The journal of the Turkish Society of Algology 2015; 

27: 58-60. 

9. Kazan S, Turgut VU. Acil Nöroşirürjikal Müdahale Yönüyle Spinal 

Disrafizmler. Turkiye Klinikleri Journal of Surgical Medical Sciences 

2007; 3: 77-82. 

10. Işik U. Seizures in children with myelomeningocele. In: Özek M 

CG, Maixner W editor. Spina Bifida: Management and outcome Milan: 

Springer-Verlag; 2008. p.297-301. 

Spinal disrafizmde spinal miyoklonus görülme mekanizması 

tam olarak aydınlatılamamış olmakla 

birlikte nöronal devrelerde bölgesel bir bozulma 

sonucu spinal kord devrelerinin işlevini kaybedip 

alfa motor nöronların hasar görmesi ve spinal ara 

nöronların ve inen yolların hasarlanmasıdır (4). 

Suprasegmental inen yollarda ve lokal arka boynuz 

internöranlarında inhibisyon kaybı ile gelişen 

ön boynuz nöronlarının hiperaktivitesi ve bu bölgedeki 

aksonların anormal uyarılarla uyarılmaları 

sonucunda bu hastalarda miyoklonus geliştiği öne 

sürülmektedir (8). 

Spina bifidalı çocuklarda nöbet sıklığı %14,7-29 

arasında değişmektedir ve bu çocuklarda epilepsi 

gelişimi diğer şant disfonksiyonu ve enfeksiyon 

gibi önemli müdahale gerektiren patolojilerle ilişkili 

olabileceğinden tanınması önemlidir (10). 

Sonuç olarak; segmental spinal myoklonus spina 

bifidada nadir gözlenen bir hareket bozukluğu olup 

tanınması, spina bifidanın epileptik ve nonepileptik 

paroksismal bozuklukların sık görüldüğü bir merkezi 

sinir sistemi patolojisi olması nedeniyle önemlidir. 

Yazılı hasta onamı bu çalışmaya katılan hastadan alınmıştır. 

Yazarlar, bu olgu sunumunda kullanılmak üzere, verilerinin 

kullanılmasına izin veren hastaya ve ailesine teşekkür 

ederler. 

- 31 -

Fatma Kulalı ve ark. 



Üretral Divertikülitin Tanısında Manyetik Rezonans Görüntüleme ve Difüzyon 

Ağırlıklı Sekansların Önemi: Olgu Sunumu 

The Role of Magnetic Resonance Imaging and Diffusion Weighted Imaging in the Diagnosis of 

Urethral Diverticulitis: A Case Report 

Fatma KULALI 1 , Şafak Fırat KULALI 2 , Aslıhan Semiz OYSU 1 , Yaşar BÜKTE 1 

1. Radyoloji Kliniği, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul 

2. Üroloji Kliniği, Üsküdar Devlet Hastanesi, İstanbul 

ÖZET 

GİRİŞ 

Üretral divertikül nadir görülen bir hastalıktır. Kadınlarda 

daha sık görülmektedir. Çoğunlukla asemptomatiktir. Ancak, 

hastalar dizüri, üretrada ağrı, üriner inkontinans gibi nonspesifik 

üriner sistem şikayetleri ile de karşımıza çıkabilir. Nonspesifik 

semptomlar nedeniyle tanısı zordur. Divertikülit, divertikül içerisinde 

kalkül veya daha nadiren tümör gelişimi gibi komplikasyonlara 

neden olabilmektedir. Manyetik rezonans görüntüleme 

(MRG), yüksek doku kontrast rezolüsyonuna sahip olması nedeniyle 

üretra değerlendirmesinde önemli bir role sahiptir. Bu sebeple, 

özellikle tedaviye dirençli veya tekrarlayan üriner sistem 

şikayetleri olan hastaların, ayırıcı tanısında üretral divertikül 

ve komplikasyonlarını da düşünülerek, MRG ile ayrıntılı değerlendirilmesi 

gerekmektedir. Bu bildiride, nadir görülen üretral 

divertikülitin kontrastlı alt batın MRG ve difüzyon ağırlıklı görüntüleme 

(DAG) bulgularını sunmayı amaçladık. 

Anahtar Kelimeler: difüzyon ağırlıklı görüntüleme, manyetik rezonans 

görüntüleme, üretral divertikül 

ABSTRACT 

Aim: Urethral diverticulum is a rare disorder. It is more common 

in women and usually asymptomatic. But, urethral diverticulum 

can cause non-specific symptoms such as dysuria, urethral pain 

and urinary incontinence. Some complications such as diverticulitis, 

stone or tumor development inside the diverticulum can be 

developed. The diagnosis of urethral diverticulum and its complications 

is very difficult. Because of extremely high contrast resolution, 

magnetic resonance imaging (MRI) has an important role 

in the evaluation of urethra. MRI can be problem solving modality 

especially in the patients with treatment resistant or recurrent 

symptoms of urinary system and in the suspicion of diagnosis of 

urethral diverticulum and complications. We aimed to present the 

features of MRI and diffusion weighted imaging (DWI) of urethral 

diverticulitis. 

Keywords: magnetic resonance imaging, diffusion weighted imaging, 

urethral diverticulum 


Sorumlu Yazar: Uzm. Dr. Fatma KULALI 

Yazışma Adresi: Adem Yavuz Cad. No:1, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Eğitim 

ve Araştırma Hastanesi, Radyoloji Kliniği, Ümraniye, 34764, İstanbul 

Tel: +90 (216) 632 18 18 DH:1462 Fax: +90 (216) 632 71 24 

E-Posta: ftkulali@gmail.com 



- 32 - 

Üretral divertikül nadir görülmektedir. Çoğunlukla 

periüretral glandların tekrarlayan enfeksiyonu 

sonucunda oluştukları düşünülmektedir (1, 2). Sıklıkla 

üretra orta kısmında gelişirler. Üriner sisteme 

ait nonspesifik semptomlara neden olması sebebiyle 

tanısı oldukça zordur. Bu bildiride, nadir görülen 

üretral divertikülitin manyetik rezonans görüntüleme 

(MRG) ve difüzyon ağırlıklı görüntüleme (DAG) 

özellikleri sunulmuştur. 

OLGU SUNUMU 

Kırk iki yaşında kadın hasta, uzun süredir olan 

ve zaman zaman şiddetlenen karın ağrısı şikayeti ile 

hastanemize başvurdu. Üriner sistem ile ilgili şikayeti 

bulunmamaktaydı. Fizik muayenesinde özellik 

yoktu. Laboratuvar bulgularında özellik saptanmadı. 

Hastaya çekilen tüm batın ultrasonografi (USG) 

tetkikinde hepatosteatoz ve kolelithiasis saptandı. 

Üriner sisteme ait sonopatoloji izlenmedi. Hastanın 

uzun süredir olan kronik karın ağrısı nedeniyle 

daha ayrıntılı inceleme için intravenöz (iv) kontrastlı 

tüm batın MRG ve DAG tetkiki yapıldı. MRG tetkikinde, 

üretra orta kesimde posteriora uzanan 10 x 

11 mm boyutlarında T1 ağırlıklı sekanslarda hipointens, 

T2 ağırlıklı sekanslarda hiperintens, içerisinde 

seviyelenme izlenen, üretra ile ilişkili divertikül ile 

uyumlu görünüm saptandı (Resim 1). Divertikül, 

periferal kontrastlanma göstermekteydi (Resim 2). 

DAG kesitlerinde, divertikülde difüzyon kısıtlanması 

mevcuttu (Resim 3). Bu sebeple, ön tanı üretral 

divertikülit lehine düşünüldü. MRG ve DAG raporu 

üzerine yapılan üretraya yönelik ürolojik fizik muayenede 

üretral divertiküliti destekleyecek bulgular 

saptandı. Üretral divertikülit tanısı konularak antibiyotik 

tedavi başlandı. Takiplerinde, hastanın şikayetlerinin 

düzeldiği saptandı. Retrospektif hazırlanmış 

olan bu olgu sunumu için, hastadan bilgilendirilmiş 

onam formu alındı. 

TARTIŞMA 

Üretral divertikül, gerçek üretra lümeninden 

dışarıya doğru olan sakküler tarzdaki genişlemeye 

verilen isimdir (1,2). Üretral divertikül, kadınlarda 

daha sık görülmekte olup görülme sıklığı %1-6 arasında 

değişmektedir.



Resim 1. Sagital T2 ağırlıklı incelemede, üretra orta kesimde posteriorda üretra ile ilşkili içerisinde hafif hipointens seviyelenme izlenen T2 hiperintens 

divertikül ile uyumlu kistik görünüm. 

Resim 2. Kontrastsız (a) ve kontrastlı (b) aksiyel yağ baskılı T1 ağırlıklı incelemelerde üretral divertikülit ile uyumlu periferal kontrastlanma (oklar). 

Resim 3. Üretral divertikülitin aksiyel ADC haritasında (a) hipointens (uzun ok) ve DAG’de (b) hiperintens (kısa ok) izlenen difüzyon kısıtlanması. 

- 33 -


En sık 30 – 50 yaş arasında görülmekle birlikte 

tüm yaş gruplarında saptanabilir (2, 3). Üretral divertiküller, 

konjenital veya edinsel olabilir. Daha 

çok edinsel (%67-%90) üretral divertiküller görülmektedir 

(4). Çoğunlukla asemptomatiktir. Komplikasyonlarına 

bağlı semptomlar daha sık görülür. 

Klasik semptomları, dizüri, pollaküri, disparoni ve 

üriner inkontinans olarak tanımlanmaktadır. Divertikül, 

enfeksiyon, taş, fistül ve adenokarsinom 

gelişimine yatkınlık oluşturmaktadır (1,4). En sık 

komplikasyonu enfeksiyondur. Üretral divertikülit 

tanısı oldukça zordur. USG, voiding sistoüretrografi 

(VCUG), pozitif basınç üretrografi ve MRG 

gibi görüntüleme tetkikleri, tanı için kullanılabilir. 

Ancak, USG’ nin diğer tetkiklere göre duyarlılığı 

daha azdır. Tanı için ilk tercih edilen görüntüleme 

tetkikleri, VCUG veya pozitif basınçlı üretrografi 

olabilir. Doğruluk oranları VCUG için yaklaşık % 

85 iken pozitif basınçlı üretrografi için %90’dır (2). 

Her iki yöntem de girişimsel işlem gerektirdiği için 

hasta açısından zor işlemlerdir. MRG, üretral divertikül 

tanısında üretrografi veya fiber optik üretroskopiden 

daha duyarlı bulunmuş olup non-invaziv 

bir tetkiktir (2). Yüksek doku kontrast rezolüsyonu 

nedeniyle MRG, üretral patolojileri değerlendirmede 

oldukça etkilidir (5, 6). Koronal, sagital ve 

aksiyel kesitlerde inceleme imkanı sağlar. MRG’de 

üretral divertikül, üretra ile ilişkili, T1 ağırlıklı incelemelerde 

hipointens, T2 ağırlıklı incelemelerde 

hiperintens, kontrastlanma göstermeyen kistik lezyonlar 

şeklinde izlenir (6). Divertikülitte periferal 

kontrastlanma izlenirken divertikül içerisinde tümör 

varlığında divertikül içinde nodüler veya papiller 

tarzda kontrastlanma görülebilir (5,6). Fistül 

traktı mevcut ise lineer kontrastlanma göstererek 

uzanımları değerlendirilebilir. Ayrıca, MRG ile 

birlikte DAG’ nin kullanılması, komplikasyonların 

ayırıcı tanısında oldukça faydalıdır. DAG, hücreler 

arası su hareketini göstermektedir. Artmış hücre sayısı 

veya yapısal bozukluk sonucu, hücre dışı sıvı 

hareketini kısıtlayan örneğin iskemik değişiklikler, 

kitle veya apse gibi patolojilerde doku içinde difüzyon 

kısıtlanması izlenir (3). ‘Apparent diffusion coefficient’ 

(ADC) haritası, difüzyon kısıtlanmasının 

varlığını doğrulamayı sağlar. DAG’de hiperintens 

ve ADC haritasında hipointens sinyal değişikliği 

difüzyon kısıtlanmasını gösterir. DAG ile divertikülit 

veya divertikül içi kitle tanısı daha kolay konulabilir. 

Üretral divertikülün ayırıcı tanısında, skene kanal 

kisti ve apsesi, vajinal duvar kisti gibi periüretral 

kistik lezyonlar, ektopik üreterosel ve üretral adenokarsinom 

gibi lezyonlar düşünülebilir (7). Skene 

kanal kisti, paraüretral kanalların inflamatuar 

tıkanması sonucu gelişir ve eksternal üretral meatus 

lateralinde, simfizis pubis inferioru seviyesinde 

izlenir. Gardner kanal kisti, vajina posterolateralinden 

kaynaklanır. Tariflenen kistler, MRG’de, T1 

ağırlıklı incelemede hipointens, T2 ağırlıklı incelemede 

hiperintens izlenirler. Kontrast tutulumu veya 

difüzyon kısıtlanması göstermezler. Komplikasyon 

varlığında değişik sinyaller sergileyebilirler. Skene 

kanal kistinin enfekte olması ile skene kanal apsesi 


- 34 - 

gelişir. MRG’de apse, periferal kontrastlanma ve 

DAG’de difüzyon kısıtlanması ile karakterizedir. 

Lokalizasyonları ve üretra lümeni ile ilişkilerinin 

olmaması ayırıcı tanıda önemlidir. Ektopik üretrosel, 

çoğunlukla böbreğin çift toplayıcı sistem 

anomalisi ile birliktelik gösterir. Ektopik üretrosel, 

ektopik açılım gösteren distal üreterin açıldığı 

lümen içindeki basit kistik dilate kısmıdır. Üreter 

ile ilişkisinin gösterilmesi ve çift toplayıcı sistem 

varlığı tanıda yardımcıdır. Üretral karsinom oldukça 

nadir olup daha çok post-menopozal dönemde 

saptanır. MRG’de, T1 ağırlıklı incelemelerde hipointens, 

T2 ağırlıklı incelemelerde hiperintens, düzensiz 

konturlu kitle şeklinde izlenir ve heterojen 

yoğun kontrastlanma gösterir. DAG’de, kısıtlanma 

gösterir. Komşu organ invazyonunu ve eşlik eden 

lenfadenopatileri saptamada MRG ve DAG, oldukça 

faydalıdır (7). Üretral divertikül tedavisi hastaya 

göre değişmektedir. Konservatif yaklaşım veya 

cerrahi uygulanabilir (4). Tedavide ana seçenekler 

konservatif tedavi, endoskopik unroofing, üretral 

divertikülektomi ve rekonstrüksiyon, üriner diversiyondur 

(1). Başarılı bir cerrahi ile hastaların çoğu 

fayda görmektedir. Ancak, özellikle edinsel divertiküllerde, 

enfeksiyon ve fistül gibi komplikasyonlar 

daha sık görülmektedir. Rekürrens de sık görülebilmektedir 

(1). Üretral divertikül, sıklıkla çok küçük 

boyutlarda olması nedeniyle MRG sekanslarında 

gözden kaçabilmektedir. Özellikle tekrarlayan veya 

tedaviye dirençli üriner sistem şikayetleri olan hastalarda, 

üretral divertikül ve komplikasyonları açısından 

da ayrıntılı değerlendirme yapmamız gerekmektedir. 

Sonuç olarak, üretral divertikülit, rutin görüntüleme 

tektiklerinde gözden kaçabilir. Özellikle klinik 

şüphe olan hastalarda bu alan daha dikkatli değerlendirilmelidir. 

Non-invazif bir yöntem olan MRG 

ve DAG’ nin üretral divertikül tanısında ve komplikasyonlarının 

değerlendirilmesinde önemli bir rolü 

vardır. 

KAYNAKLAR 

1. Pradhan MR, Ranjan P, Kapoor R. Female urethral diverticulum 

presenting with acute urinary retention; Indian J Urol. 2012; 28(2): 216– 

218. 

2. Patel AK, Chapple CR. Female urethral diverticula. Curr Opin 

Urol. 2006;16 (4): 248-54. 

3. El-Nashar SA, Singh R, Bacon MM, Kim-Fine S, Occhino JA, 

Gebhart JB, et al. Female Urethral Diverticulum: Presentation, Diagnosis, 

and Predictors of Outcomes After Surgery. Female Pelvic Med 

Reconstr Surg. 2016;22(6):447-452. 

4. Ömer Gökhan Doluoğlu, Emre Huri. [Urethral Diverticula] J 

Female Funct Urol 2014;1:35-8. 

5. Whittaker CS, Coady A, Culver L, Rustin G, Padwick M, Padhani 

AR. Diffusion-weighted MR imaging of female pelvic tumors: a pictorial 

review. Radiographics. 2009 May-Jun;29(3):759-74. 

6. Chou CP, Levenson RB, Elsayes KM, Lin YH, Fu TY, Chiu YS, et 

al. Imaging of Female Urethral Diverticulum: An Update. RadioGraphics 

2008;28(7):1917-30. 

7. Chaudhari VV, Patel MK, Douek M, Raman SS. MR imaging 

and US of female urethral and periurethral disease. Radiographics. 

2010;30(7):1857-74.




ÖZET 

Skrotal herniasyon, sıklıkla karşılaştığımız bir sağlık 

soru¬nudur. Tek tedavi seçeneği, operasyondur. Opere edilmeyen 

olgular, inkarserasyon, strangülasyon veya perforasyon 

gibi majör komplikasyonlara neden olabilir ve acil koşullarda 

operasyon gerektirebilir. Skrotal herniasyonun tanısı, genellikle 

fizik muayene ile konulmaktadır. Ancak, özellikle büyük herniasyonlarda, 

kese içeriğinin değerlendirilmesi için görüntüleme 

gereklidir. Dev inguinoskrotal herniasyon tanımı, femur orta kesim 

inferioruna uzanan herniasyonlar için kullanılmaktadır. Dev 

inguinoskrotal herniasyon oldukça nadir görülmektedir. İnce 

bağırsakların tamamına yakın kısmını, sigmoid, inen kolon ve 

transvers kolonun tamamını içeren ve femur distal kesimi seviyesine 

kadar uzanan skrotal herniasyon oldukça nadir¬dir. Bu 

bildiride, mezenterik vasküler yapıları da içine alan dev skrotal 

herniasyo¬nu olan oldukça nadir görülen olgumuzun bilgisayarlı 

tomografi görüntüleri sunuldu. 

Anahtar Kelimeler: bilgisayarlı tomografi, herniasyon, skrotum 

ABSTRACT 

Aim: Scrotal herniation is a common disease. Patients with scrotal 

herniation can be asymptomatic or symptomatic. Surgery is 

the only treatment. If patients avoid surgery for scrotal herniation, 

major complications (e.g., incarceration, strangulation, perforation) 

can occur. In these situations, emergency surgery must 

be performed. The physical examination is generally sufficient 

to make diagnosis of scrotal herniation. But, imaging modalities 

are needed to evaluate the content of herniation, especially for 

giant inguinoscrotal herniation. Giant inguinoscrotal herniation 

is defined as herniation extending beyond midportion of femur. 

Giant inguinoscrotal herniation is extremely rare. We present a 

rare case of computed tomography findings of giant scrotal herniation 

containing near total small bowell, sigmoid, descending 

and transverse colons, and mesenteric vasculature. 

Keywords: computed tomography, herniation, scrotum 

GİRİŞ 

Skrotal herniasyon, fizik muayene ile kolaylıkla 

tanı konulabilen, sık gördüğümüz bir hastalıktır. 

Operasyon, tek tedavi yöntemidir (1,2). Bazı olgularda, 

operasyon öncesi, herniasyon içeriğinin ve 

ilişkili olduğu anatomik yapıların değerlendirilmesi 

için görüntüleme gereklidir. Özellikle dev herniasyonlarda, 

operasyon öncesinde kontrastlı bilgisayarlı 

tomografi (BT) tetkiki, operasyon planlamasında 

oldukça önemlidir (3). 

Dev Skrotal Herniasyon: Olgu Sunumu 

Giant Scrotal Herniation: A Case Report 

Fatma KULALI 1 , Şafak Fırat KULALI 2 , Aslıhan Semiz OYSU 1 , Yaşar BÜKTE 1 

1. Radyoloji Kliniği, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul 

2. Üroloji Kliniği, Üsküdar Devlet Hastanesi, İstanbul 


Sorumlu Yazar: Uzm. Dr. Fatma KULALI 

Yazışma Adresi: Adem Yavuz Cad. No:1, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Eğitim 

ve Araştırma Hastanesi, Radyoloji Kliniği, Ümraniye, 34764, İstanbul 

Tel: +90 (216) 632 18 18 DH:1462 Fax: +90 (216) 632 71 24 

E-Posta: ftkulali@gmail.com 



- 35 - 

Dev inguinoskrotal herniasyon, oldukça nadir görülmekte 

olup uyluk orta kesimi inferioruna uzanım 

gösteren herniasyon olarak tanımlanmaktadır (1). Bu 

bildiride, ince bağırsakların tamamına yakın kısmını, 

sigmoid, inen kolon ve transvers kolonun tamamını 

ve mezenterik vasküler yapıları içeren, femur distal 

kesimi seviyesine kadar uzanan dev skrotal herniasyonu 

olan nadir görülen bu olgunun BT görüntülerini 

sunmayı amaçladık. 

OLGU SUNUMU 

Elli beş yaşında erkek hasta, sol kasıktan bacak 

iç kısmı boyunca uzanan şişlik şikayeti ile hastanemize 

başvurdu. Fizik muayenede, sol inguinal bölgede 

ve skrotumda diz seviyesine doğru uzanan herniasyon 

tespit edildi. Laboratuvar tetkiklerinde özellik 

yoktu. Yapılan intravenöz ve oral kontrastlı tüm batın 

BT tetkikinde sol inguinal ve skrotal bölgede, femur 

distal diafiz komşuluğuna kadar uzanan herniasyon 

izlendi. İnce bağırsak anslarının tamamına yakın kısmı, 

mezenterik vasküler yapılar, sigmoid, inen kolon 

ve transvers kolonun tamamı herniasyon kesesi 

içerisindeydi. Sagital (Resim 1) ve koronal (Resim 

2) kontrastlı BT kesitlerinde herniasyon kesesinin 

uzanımı ve içeriği ayrıntılı bir şekilde izlenmekteydi. 

Bağırsak anslarının duvar kalınlığı ve kontrastlanması 

normaldi. Obstrüksiyon bulgusu saptanmadı. Çekilen 

posteroanterior akciğer grafisi ve elektrokardiogramı 

normaldi. Hastanın herhangi bir kardiyak veya 

pulmoner hastalık hikayesi yoktu. Hastaya, mesh 

hernioplasti yapıldı. Postoperatif dönemde takiplerinde 

herhangi bir kardiyopulmoner sistem problemi 

tespit edilmedi. Operasyon lojunda nüks saptanmadı. 

Bu retrospektif hazırlanan olgu sunumu için hastadan 

bilgilendirilmiş onam formu alındı. 

TARTIŞMA 

Skrotal herniasyon tanısı, çoğunlukla fizik muayene 

ile konulmaktadır. Ancak, bazı olgularda, özellikle 

dev skrotal herniasyonlarda, operasyon esnasında 

gelişebilecek komplikasyonları önlemek için, 

herniasyon kesesinin içeriğinin, obstrüksiyon bulgusu 

varlığının, bağırsak anslarının perfüzyonunun görüntüleme 

modaliteleri ile değerlendirilmesi önemlidir 

(3). Özellikle pre-operatif kontrastlı ince kesit BT 

tetkiki operasyona yaklaşımda yol göstericidir (3). 

Çok kesitli BT’de, ince kesit aksiyal görüntülerden 

sagital ve koronal rekonstrüksiyonlar yapılarak multiplanar 

görüntüler oluşturulabilir ve daha ayrıntılı değerlendirme 

yapılabilir. Dev skrotal herniasyon, hastaların 

oturma ve yürüme gibi normal aktivitelerini 

zorlaştırmakta ve yaşam kalitesi düşürmektedir (2,3).



Sıklıkla üriner sistem semptomları görülmekte 

olup bağırsak anslarının inkarserasyonu ve strangülasyonu 

gibi ciddi komplikasyonlara da neden 

olabilmektedir (2, 4). Herniasyon içeriğine bağlı 

olarak, apandisit, mide perforasyonu, duodenal 

perforasyon veya volvulus gibi başka ciddi 

komplikasyonlara da neden olabilir (5-7). Ayrıca, 

operasyon sonrası ani batın içi basınç artışı, 

venöz dönüşün azalması ve azalmış diyafram hareketine 

bağlı kardiyopulmoner problemler ciddi komplikasyonlara 

neden olabilir, morbidite ve mortaliteyi 

arttırabilir (8). Abdominal kompartman sendromu 

olarak bilinen ani yüksek intraabdominal basınç, 

intratorasik basınç artışına, santral venöz basınçta 

artışa ve buna bağlı intrakranial basınç artışına neden 

olabilir. Çoklu organ yetmezliklerine sebep olabilir. 

Abdominal kompartman sendromunda yaklaşık %40 

oranında mortalite görülebilmektedir (9). Bu açılardan 

da, preoperatif dönemde hastalar ayrıntılı değerlendirilmeli 

ve postoperatif dönemde yakın takip 

edilmelidir (7-10). 

Sonuç: Sonuç olarak, dev skrotal herniasyonların 

operasyon öncesi değerlendirilmesinde kontrastlı 

tüm batın BT’nin önemli bir rolü vardır. Preoperatif 

BT, operasyonun planlanmasında, intraoperatif ve 

postoperatif dönemde gelişebilecek komplikasyonların 

önlenmesinde yol göstericidir. 

Resim 1. İntravenöz ve oral kontrastlı BT ’de, rekonstrüksiyonla elde edilmiş 

sagital kesitte, dev skrotal herniasyon içerisindeki ince bağırsak ansları ve 

kolonik anslar ve mezenterik yağlı planların uzanımı izlenmektedir. 

- 36 - 

Resim 2. İntravenöz ve oral kontrastlı BT’ de, rekonstrüksiyonla elde 

edilmiş koronal kesitte, dev herniasyon kesesi içerisindeki süperior 

mezenterik vasküler yapılar net olarak izlenmekte olup açıktır.



KAYNAKLAR 

1. Hodgkinson DJ, McIlrath DC. Scrotal reconstruction for 

giant inguinal hernias. Surg Clin North Am.1984;64(2):307– 

313. 

2. Coetzee E, Price C, Boutall A. Simple repair of a giant 

inguinoscrotal hernia. Int J Surg Case Rep.2011;2(3):32–35. 

3. Andaç N, Baltacioğlu F, Tüney D, Cimşit NC, Ekinci G, 

Biren T. Inguinoscrotal bladder herniation: is CT a useful tool in 

diagnosis? Clin Imaging. 2002;26(5):347-8. 

4. Chernev I. A giant inguinoscrotal hernia. ScientificWorld- 

Journal. 2010;10:72–73. 

5. Lajevardi SS, Gundara JS, Collins SA, Samra JS. Acute 

Gastric Rupture in a Giant Inguinoscrotal Hernia. J Gastrointest 

Surg. 2015;19(12):2283-5. 

6. Martin-Smith JD, Garvin JT, Knox M, Boyle T. A case of 

duodenal rupture secondary to massive inguino-scrotal hernia. 

Hernia. 2013;17(4):541-3. 

7. Mongardini M, Maturo A, De Anna L, Livadoti G, D’Orazi 

V, Urciuoli P,et al. Appendiceal abscess in a giant left-sided inguinoscrotal 

hernia: a rare case of Amyand hernia. Springerplus. 

2015;26(4):378. 

8. Karthikeyan VS, Sistla SC, Ram D, Ali SM, Rajkumar N. 

Giant inguinoscrotal hernia-report of a rare case with literature 

review. Int Surg. 2014;99(5):560-4. 

9. Zeyneloglu P. [Abdominal compartment syndrome] Türk 

Yoğun Bakım Derneği Dergisi 2015;13:5-15. 

10. Cavalli M, Biondi A, Bruni PG, Campanelli G. Giant 

inguinal hernia: the challenging hug technique. Hernia. 

2015;19(5):775-83. 

- 37 -

Yalın İşcan ve ark. 



Subkostal Kesi Fıtığı Onarımında Yama Sabitlemede Sütür Kullanımı: Olgu Sunumu 

Mesh Fixation with Sutures in Subcostal Incisional Hernia: A Case Report 

Yalın İŞCAN 1 , Birol AĞCA 1 , Aziz Bora KARİP 1 , Ender ONUR 1 , Kemal MEMİŞOĞLU 1 

1. Fatih Sultan Mehmet Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Ünitesi, İstanbul 

ÖZET 

Kesi fıtıklarında laparoskopi sıklıkla kullanılmaktadır. 

Zımba atıcılar sayesinde yama sabitleme oldukça kolaylaşmıştır 

fakat bu aletlerin subkostal bölgede etkinliği azalmaktadır. 

Transfasyal dikişler, zımba atıcılar için açısı zor ve riskli bölgelerde 

alternatif olarak kullanılabilirler. 

Anahtar Kelimeler: transfasyal sütür, kesi fıtığı, laparoskopik 

fıtık tamiri 

ABSTRACT 

Aim: Laparoscopy is often performed in incisional hernia. Mesh 

fixation became easier with staples but the effectiveness of these 

instruments reduced in subcostal region. Transfacial sutures are 

alternatives for staples in difficult and risky places. 

Keywords: transfacial sutures, incisional hernia, laparoscopic 

hernia repair 

GİRİŞ 

Her on laparotominin birinden kesi fıtığı gelişmektedir 

(1). Kesi fıtığı onarımı tüm dünyada 

oldukça sık uygulanan ameliyatlardan biridir (2). 

Onarım, hem açık hem de laparoskopik olarak yapılabilir. 

Laparoskopik ameliyatın güvenilirliği, 

açık yöntemler ile eştir (3-6). Laparoskopide yama 

sabitleme zımba atıcılar ve transfasyal dikişler ile 

yapılmaktadır (5). Yama sabitleyiciler ameliyat süresini 

oldukça kısaltmakla beraber, sinir zedelenmesine 

bağlı kronik ağrılara sebep olabilmektedirler. 

Bu çalışmada, yama sabitleyiciye alternatif olarak, 

transfasyal dikiş tekniğinin, torakoabdominal bölge 

kesi fıtığı onarımında, etkin olduğunu gösteren bir 

olguyu sunmayı amaçladık. 

OLGU SUNUMU 

Safra kesesi taşı tanısı ile iki yıl önce açık kolesistektomi 

yapılan 52 yaşında kadın hastada, ameliyattan 

2 ay sonra kesi fıtığı saptanmış. Hikayesinde, 

daha önce iki defa önden yaklaşımla prolen yama 

onarımı olan hastada, fizik muayenede sağ üst kadranda 

yaklaşık 25x10 cm fasya defekti palpe edilmekteydi, 

muayenede ele fasyadan ayrılmış prolen 

mesh gelmekteydi. Bilgisayarlı tomografide sağ üst 

kadranda fasya defekti, bu defektten protrüze olmuş 

ve sağda toraks duvarı ile cilt arasında uzanan bağırsak 

ansları saptanmıştı (Resim 1). 


Sorumlu Yazar: Yalın İŞCAN 

Yazışma Adresi: Fatih Sultan Mehmet Eğitim Ve Araştırma Hastanesi 

Genel Cerrahi, İstanbul 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

E-Posta: yaliniscan@gmail.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 29.01.2018 


- 38 - 

Ameliyatta sol üst kadrandan açık yöntemle girilen 

10 mm port ile pnömoperiton oluşturuldu. Sağ alt 

kadrana 5 mm ve sol alt kadrana 10 mm çalışma 

portu yerleştirildi. Fıtık içeriği keskin diseksiyonla 

batına iade edildi. Fıtık defekti net olarak izlenip 

karından alınan izdüşümüyle yamanın ölçüleri hesaplandı 

(Resim 2).Yapışıklık önleyici yama uygun 

ölçüde kesilip dört köşesine 2/0 polipropilen tespit 

sütürleri atıldı ve karın içine gönderildi. Sütür tutucu 

yardımıyla yama karın duvarına asıldı ve kot 

kavsine uzak tarafı emilebilir sabitleyicilerle, karın 

duvarına sabitlendi. Suprahepatik-alt torakal 

bölgede, uygun zımbalama açısı sağlanamaması 

ve ameliyat sonrası olası kronik ağrıyı engellemek 

için, zımba ile tespit yapılmadı. 15 cm uzunluğunda 

kesilmiş 2-0 poliprolen 8 adet sütür parçası karın 

içerisine alındı ve karaciğer üstüne konuldu.



Resim 1. Fıtığın bilgisayarlı tomografi görünümü. 

Resim 2. Trokar girişleri ve fıtık defektinin cilde izdüşümü. 

- 39 -



Resim 3. Serbest prolen ile fiksasyon dikişleri. 

İpler buraya bir defada konularak gereksiz alet giriş 

ve çıkışı önlendi. Sütür tutucu ile önce cilt, daha 

sonra sırasıyla, eski operasyona ait yerinden ayrılmış 

yama, sağlam faysa ve yeni yama delindi. İplik 

tek ucu tutularak karın dışına çıkarıldı ve işlem 

tekrar edilerek diğer uç ta karın dışına alındı ve cilt 

altında kalacak şekilde tespit dikişleri bağlandı (Resim 

3). Tespit sütürleri 3’er cm arayla atıldı.Güvenli 

yama sabitliği sağlayacak kadar sütür atılmasını takiben 

ameliyat sonlandırıldı. Ameliyat sonrası dönemi 

sorunsuz seyreden hasta, 3. gününde taburcu 

edildi. 

TARTIŞMA 

Karın ameliyatları sonrası, %10 oranda kesi 

fıtığı gelişmektedir (1). Kesi fıtıklarında primer 

dikiş ile tamirden sonra fıtık tekrarlama oranı her 

girişim sonrası artmaktadır. Prostetik yama kullanımının 

bu riski azalttığının (%32-%63) ortaya 

konmasından bu yana, yamalar fıtık cerrahisinde 

standart olarak kullanılmaya başlanmıştır (7). 

1990’ların başında karın duvarı fıtıklarında, laparoskopik 

intraperitoneal yama kullanımı tarif edilmiştir 

(8). Laparoskopik yama sabitlemede ana 

prensipler, organların yamanın üzerine fıtıklaşmasının 

engellenmesi, yamanın kendi üzerine katlanmasının 

önlenmesi ve yamanın kenarlarının fıtık 

halkasından belirli ve eş uzaklıklara sabitlemektir. 

Fıtık halkasından en az 4 cm (obez hastalarda en 

az 5 cm) uzaklık hesaplanarak yamanın ölçüleri 

alınmalıdır (9). Bu uzaklık bizim olgumuzda olduğu 

gibi palpasyonla karındaki izdüşümü çizilerek 

hesaplanabilir ya da steril cetvel kullanılarak 

laparoskopi yardımıyla fıtık halkasının boyutları 

ölçülebilir. 

Tanımlandığı tarihten itibaren yamanın karın duvarına 

sabitlenmesi zımba atıcılar ve transfasyal 

dikişler ile yapılmıştır. Her iki yöntem de yaygın 

olarak kullanılmasına karşın fıtık cerrahisinde 

hangisinin ideal olduğu halen tartışmalıdır. Bu 

konu hakkında yapılan tek prospektif randomize 

çalışmada transfasyal dikişin ameliyat sonrası 

ilk altı haftada daha ağrılı olduğu izlenilmiş fakat 

yama katlanmasının zımba atıcılara kıyasla daha 

az olduğu gösterilmiştir (10). Ağrının etiyolojisinin 

yamaya bağlı peritonit ve fiksasyon materyalleri 

olduğu düşünülmektedir fakat ameliyat sonrası 

kronik ağrının asıl nedeni açıklanamamıştır (9). 

Bazı çalışmalarda nöral hasara bağlı kronik ağrı 

oluştuğu düşünülmüş ve sınırlı hasta grubunda 

fiksasyon materyalleri çıkarılıp ağrının gerilediği 

görülmüştür (11). Bazı yazarlar da zımbaların peritonu 

sıkıştırdığı için kronik ağrının oluştuğunu 

savunmuşlardır (12). Bu sebeplerle üretilen, emilebilir 

zımbaların, kronik ağrıda anlamlı olarak 

avantajlı olduğu görülmüş ve yaygın olarak kullanılmaya 

başlanmıştır. Ayrıca literatürde, yama 

sabitlemede yapıştırıcı kullanımının tartışıldığı 

birkaç çalışma mevcuttur fakat henüz uzun dönem 

hiçbir sonuç yayınlanmamıştır (13-15). 

Laparoskopik fıtık cerrahisi zımba atıcılar sayesinde 

oldukça kolaylaşmıştır. Uygulamada zımba 

atıcı ile karın içinden ve elle ters istikamette 

karın dışından uygulanan baskı, yamayı sıkıştırıp 

güvenle dokuya zımbalama imkanı vermektedir. 

Fakat bizim vakamızda olduğu gibi subkostal bölgede 

bu manüplasyon kotlar nedeni ile mümkün 

olmamaktadır. 

Karın dışından el ile manüplasyonu mümkün olmayan 

alanlar için açılı sabitleyiciler üretilmiştir. 

Yapılan deneysel bir çalışmada standart zımba atıcı 

ve açılı zımba atıcı karşılaştırılmıştır, açılı aletin 

yamayı karın duvarına daha güçlü tespit ettiği 

gösterilmiştir. Fakat artiküle aletlerle henüz yeterli 

klinik çalışma yayınlanmamıştır (16). 

- 40 -



Bu bölge için bir diğer önemli sorun ise interkostal 

sinir hasarı, olası periost reaksiyonu ve beraberlerinde 

getirdikleri kronik ağrı riskidir. Bu bölgede 

transfasyal dikişler oldukça faydalıdır ve birkaç 

farklı teknik ile atılabilir. 

Bizim tarif ettiğimiz yöntemde 15 cm uzunluğunda 

serbest prolen iplikler karın içine tek seferde 

alınır ve karaciğer üstüne bırakılır. Sütür tutucu 

yardımıyla cilt, cilt altı dokular ve yama delinerek 

ipliğin bir ucu karın dışına alınır ve işlem tekrar 

edilerek diğer uç ta karın dışına çıkarılarak tespit 

dikişi oluşturulur. 

SONUÇ 

Tekrar eden karın duvarı kesi fıtıklarında laparoskopik 

fıtık tamiri güvenle uygulanmaktadır. 

Yama sabitlemede zımba atıcılar kullanımı basit 

ve ameliyat süresini kısaltan aletlerdir. Fakat açısı 

zor ve kronik ağrı riski taşıyan bölgelerde tercih 

edilmemelidir. Sütür tutucular yardımı ile laparoskopik 

transfasyal yama sabitleme, torakoabdominal 

bölge fıtıklarında uygulanabilen ucuz, güvenli 

bir alternatif yöntemdir. 

KAYNAKLAR 

1. Mudge M, Hughes LE. Incisional hernia: a 10-year prospective 

study of incidence and attitudes. Br J Surg 1985;72:70—1. 

2. Hawn MT, Snyder CW, Graham LA, Gray SH, Finan KR, Vick CC 

(2010) Long-term follow-up of technical outcomes for incisional hernia 

repair. J Am Coll Surg 210:648–657 

3. Beldi G, Ipaktchi R, Wagner M, Gloor B, Candinas D (2006) Laparoscopic 

ventral hernia repair is safe and cost effective. Surg Endosc 

20:92–95 

4. Bingener J, Buck L, Richards M, Michalek J, Schwesinger W, 

Sirinek K (2007) Long-term outcomes in laparoscopic vs open ventral 

hernia repair. Arch Surg 142:562–567 

5. Chelala E, Thoma M, Tatete B, Lemye AC, Dessily M, Alle JL 

(2007) The suturing concept for laparoscopic mesh fixation in ventral 

and incisional hernia repair: mid-term analysis of 400 cases. Surg Endosc 

21:391–395 

6. Heniford BT, Park A, Ramshaw BJ, Voeller G (2003) Laparoscopic 

repair of ventral hernias: nine years’ experience with 850 consecutive 

hernias. Ann Surg 238:391–399; discussion 399–400 

7. Burger JWA, Luijendijk RW, Hop WCJ, et al. Long-term followup 

of a randomized controlled trial of suture versus mesh repairof incisional 

hernia. Ann Surg 2004;240:578—83. 

8. LeBlanc KA, Booth WV. Laparoscopic repair of incisional abdominal 

hernias using expanded polytetrafluoroethylene: preliminary 

findings. Surg Laparosc Endosc 1993;3:39—41. 

9. P.-E. Moreau, N. Helmy, C. Vons. Laparoscopic treatment of incisional 

hernia. State of the art in 2012. Journal of Visceral Surgery (2012) 

149, e40—e48 

10. Beldi G, Wagner M, Bruegger LE, Kurmann A, Candinas D. Mesh 

shrinkage and pain in laparoscopic ventral hernia repair: a randomized 

clinical trial comparing suture versus tack mesh fixation. Surg Endosc. 

2011 Mar;25(3):749-55. doi: 10.1007/s00464-010-1246-0. Epub 2010 

Jul 23. 

11. Perrone JM, Soper NJ, Eagon JC, et al. Perioperative outcomes 

and complications of laparoscopic ventral hernia repair. Surgery 

2005;138:708—15 

12. Sauerland S, Walgenbach M, Habermalz B, Seiler CM, Miserez 

M. Laparoscopic versus open surgical techniques for ventral or incisional 

hernia repair. Cochrane Database Syst Rev 2011;(3) [CD007781]. 

13. Dilege E, Deveci U, Erbil Y, et al. N-butyl cyanoacrylate versus 

conventional suturing for fixation of meshes in an incisional hernia model. 

J Invest Surg 2010;23:262—6 

14. Morales-Conde S, Barranco A, Socas M, et al. Systematic review 

of the use of fibrin sealant in abdominal-wall repair surgery. Hernia 

2011;15:361—9. 

15. Eriksen JR, Bisgaard T, Assaadzadeh S, Jorgensen LN, Rosenberg 

J. Randomized clinical trial of fibrin sealant versus titanium tacks 

for mesh fixation in laparoscopic umbilical hernia repair. Br J Surg 

2011;98:1537—45 

16. Elazary R, Kedar A, Abu-Gazala M, Mintz Y. Comparing laparoscopic 

mesh fixation strength between articulated and non articulated 

tack devices. Minim Invasive Ther Allied Technol. 2013 Feb 4. 

- 41 -

Özge Gülsüm İlleez 

Derleme - Review 


Juvenil İdiopatik Artrit 

Juvenile Idiopathic Artrhritis 

Özge Gülsüm İLLEEZ 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim-Araştırma Hast., Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği, İstanbul 

ÖZET 

Juvenil idiopatik artrit çocukluk çağında en sık görülen romatizmal 

hastalıktır. Hastalık eklemlerde ağrı, şişlik, deformite, 

büyüme – gelişme ve seksüel gerilik gibi bulgulara neden olabilir. 

Aktif hastalık uygun şekilde tedavi edilmezse erişkin döneme 

taşınabilir. Bu nedenle tedavide temel amacımız inflamasyonu 

hızlı bir şekilde kontrol altına almaktır. Biyolojik tedavilerin bu 

hastalık grubunda kullanılmaya başlaması ile birlikte tedavi seçenekleri 

artmıştır. 

Anahtar Kelimeler: juvenil; idiopatik; artrit 

ABSTRACT 

Juvenile idiopathic arthritis is the most common rheumatic 

disease in childhood. It may cause pain, joint swelling, deformity 

and growth impairment, with probable continue active disease 

into adulthood if not properly treated. Therefore our main goal 

in treatment is to try to control of inflammation as quickly as 

possible. Treatment options have increased with introduction of 

biological treatment. 

Keywords: juvenile; idiopathic; artrhritis 

GİRİŞ 

Juvenil idiopatik artrit (JİA); Etyolojisi bilinmeyen, 

16 yaşından önce başlayan, en az 6 haftadır 

devam eden ve inflamatuar artritlerin tüm formlarını 

kapsayan heterojen hastalıklar grubudur. Çocukluk 

çağının en sık görülen kronik, romatizmal hastalığıdır 

(1). Etiyopatogenezi halen tam olarak açıklanamamakla 

birlikte hem genetik hem de çevresel 

faktörlerin etkisi olduğuna inanılır (2). HLAB27 ve 

diğer HLA tipleri sorumlu genetik faktörler arasında; 

infeksiyonlar, stres ve travmanın ise sorumlu 

çevresel faktörler arasında olduğu düşünülmektedir. 

Enterik enfeksiyonlar ve parvovirus b19, rubella, 

hepatit, Epistein-Barr, mycoplasma, clamidya gibi 

enfeksiyöz ajanlar patogenezde şüpheliler arasında 

yer alır (3-5). JİA’nın dünya çapındaki prevalansı 

16-150/100.000 olup ırksal bir yatkınlık bulunmamaktadır 

(6). Görülme sıklığı ve tiplere göre dağılımı 

ülkeden ülkeye değişmektedir. Ülkemizde görülme 

sıklığı 64/100.000’ dir (7). Gelişmiş ülkelerde en 

çok görülen tip oligoartiküler JİA olup kız çocuklarda 

sıkken, gelişmekte olan ülkelerde en çok görülen 

tipler sistemik, entezitle ilişkili artrit ve poliartiküler 

JİA olup erkek çocuklarda sıktır (8). 


Sorumlu Yazar: Dr. Özge Gülsüm İLLEEZ 

Yazışma Adresi: Fatih Sultan Mehmet Eğitim-Araştırma Hastanesi, E-5 

karayolu üzeri, 34752, İçerenköy-Ataşehir, İstanbul, Türkiye 

Tel: +90 (532) 625 56 84 Fax: +90 (216) 575 04 06 

E-Posta: ozgeilleez@hotmail.com 



- 42 - 

Günümüzde JİA sınıflandırması International League 

of Associations for Rheumatology (ILAR) tarafından 

belirlenen, hastalığın ilk 6 ayındaki klinik ve 

laboratuar özelliklere göre yapılmakta ve buna göre 

hastalık 7 kategoriye ayrılmaktadır (9). 

* Sistemik JİA 

* Oligoartiküler JİA 

– Sürekli (persistent) oligoartrit 

– Uzamış (extended) oligoartrit 

* Seronegatif poliartiküler JİA 

* Seropozitif poliartiküler JİA 

* Jüvenil psoriatik artrit 

* Entezit ile ilişkili artrit 

* Sınıflandırılamayan artritler 

JİA-Sistemik tutulum: JİA’lı olguların %5-15’sini 

oluşturur (10).16 yaşından önce herhangi bir yaşta 

gelişebilmekle birlikte, 1-6 yaş arasında pik yapar, 

her iki cinste eşit sıklıkta görülür. En az 1 eklemde 

artritle birlikte en az iki haftadır devam eden ve 

bunun en az 3 günü quatidien (günde en az bir kez 

≥39˚C tekrarlayan ateş ve gün içinde 37˚C ve altına 

geri dönüş) tipte olan ateş ve aşağıdakilerden en az 

1’nin varlığı; 

-Eritematöz, sınırları belirgin olmayan, basmakla solan, 

soluk pembe renkli makülopapuler döküntü 

- Yaygın LAP 

- Hepatomegali ve/veya splenomegali 

- Serozit (plevral, perikardiyal ve peritoneal) ile tanı 

düşünülür (11). 

Artrit genellikle simetrik, poliartiküler ve destrüktif 

karakterdedir. Başlangıçta artrit görülmeyebilir, ancak 

artrit olmazsa tanı konulması artit görülünceye 

kadar gecikir. Destrüktif karakterli artrit nedeniyle 

sistemik JİA’lı hastaların yaklaşık %40’ı DMARD 

ve biyolojik tedavilere ihtiyaç duyar (3). Laboratuar 

analizinde; sedimentasyon, crp, ferritin, C3-C4 

düzeylerinde yükseklik, lökositoz, hipokrom mikrositer 

anemi, trombositoz, romatoid faktör (RF) ve 

antinükleer antikor (ANA) negatifliği görülür. Sistemik 

JİA olası komplikasyonlar arasında; osteoporoz, 

büyüme-gelişme geriliği, eroziv artrit ve amiloidoz 

sayılabilir. Bu tipte üveit görülmez. Ayırıcı tanıda; 

enfeksiyonlar, maligniteler, otoimmün hastalıklar, 

akut romatizmal ateş, bağ dokusu hastalıkları, Kawasaki 

hastalığı ve inflamatuar barsak hastalıkları akla 

gelmelidir (12). Sistemik JİA’lı hastalarda mortalite 

%0.3 oranında olup, makrofaj aktivasyon sendromu, 

enfeksiyon veya kardiyak komplikasyonlara sekonder 

meydana gelmektedir (1).



Makrofaj Aktivasyon Sendromu (MAS): Sık görülmeyen 

ama sistemik JİA’da hayatı tehdit eden 

bir komplikasyondur. MAS yüksek düzeyde proinflamatuvar 

sitokinlerin üretimine neden olan yoğun 

makrofaj ve T hücre artışının olduğu, ancak etkili 

olmayan bir bağışıklık cevabının görüldüğü sistemik 

bir hastalıktır (13). 

Viral enfeksiyonlar veya ilaç tedavisinin değiştirilmesinin 

tetikleyici olabileceği düşünülmektedir. 

Klinik özellikleri arasında; genel durumda bozulma, 

dirençli ateş, mukozal kanama, nörolojik anormallikler 

(baş ağrısı, iritabilite, letarji, nöbet, koma), 

pulmoner fonksiyonlarda bozulma, kardiyak ve renal 

yetmezlik, jeneralize lenfadenopati, hepatosplenomegali, 

laboratuar bulguları arasında; eritrosit 

sedimentasyon hızında ani düşme, pansitopeni, karaciğer 

fonksiyonlarında bozulma, kan lipidlerinde 

ani yükselme, uzamış PT-PTT süreleri, fibrin yıkım 

ürünlerinde artma, ferritin düzeyinde yükselme yer 

almaktadır. Hastaların %22’si ölüm riski ile karşı 

karşıya gelmektedir (3). European League Against 

Rheumatism/ American College of Rheumatology/ 

Paediatric Rheumatology International Trials Organisation 

MAS için yakın zamanlı kriterler yayınlamıştır. 

Buna göre; ferritin değeri >684 ng/mL olansistemik 

JİA’dan şüphelenilen veya tanı konmuş 

ateşli hasta ve takip eden parametrelerden ikisinin 

pozitifliği trombosit sayısı ≤181x109/L, aspartat 

aminotransferaz >48 unite/L, trigliserid >156 mg/ 

dL, fibrinojen ≤360 mg/dL tanı koydurucudur (14). 

Hastaların çoğunda hemodinamik instabilitenin, 

kanamanın ve nöbetlerin kontrolü için yüksek doz 

pulse steroid ve siklosporin A, etoposide, talidomid, 

siklofosfamid gibi diğer immunsupresif ajanlarla tedavi 

gerekir (1). 

JİA-Oligoartrit: JİA hastalarının yaklaşık %60’ını 

içeren tiptir (1). Sürekli ve uzamış olmak üzere 2 

alt tipe ayrılır. Sürekli formunda hastalık süresince 

tutulan eklem sayısı 4’ü geçmezken, uzamış formda 

hastalığın ilk 6 ayından sonra tutulan eklem sayısı 

5 ve üzerine çıkmaktadır. Hastalık sıklıkla 6 yaş altında 

başlar ve kızlarda daha sık görülür. Asimetrik 

artrit, üveit varlığı (hastaların %20-30’u) ve yüksek 

pozitif ANA düzeyleri (hastaların %70-80’i) ile birliktedir 

(11). Çoğunlukla diz ve ayak bilekleri tutulur. 

Ciddi fonksiyon kaybı görülmez. Kalça tutulumu 

nadirdir. Bu hastalarda en önemli sorun üveit olup 

ANA (+) hastaların %50’sinde üveit gelişir. Böyle 

hastalara 3 ayda bir göz (yarık lamba) muayenesi 

önerilir. Çoğu hastanın şikayetleri topikal NSAİİ’ye 

cevap verir. Nadiren dirençli olup glokom, katarakt, 

şineşi, band keratopati ve körlüğe kadar ilerleyebilir. 

Bu hastalarda sistemik tedavi gerekir (15). JİA- 

Oligoartit tipinin uzamış formu; oligoartiküler tipin 

poliartiküler tipe dönüşmesidir. Erkeklerde daha sık 

görülür. Başlangıçta el ve ayak bileklerinin tutulumu 

ve yüksek eritrosit sedimentasyon hızı uzamış oligoartrit 

tipi için öncül bulgulardır (16). 

Erişkin dönemde düşük remisyon oranı bu form için 

tipiktir (1). 

JİA-Poliartrit: JİA’nın %25-40’ını içeren gruptur. 

Hastalığın ilk 6 ayı içinde 5 ve üstü eklem tutulumu 

mevcuttur. RF (+) ve (-) olmasına göre 2 alt gruba 

ayrılır. RF (+)’liği tedavi almayan hastalarda kötü 

prognoz göstergesidir. Ateş, halsizlik, kilo kaybı gibi 

konstitüsyonel semtomlar görülebilir. RF (+)’liği 

tüm JİA olgularında % 10’dan azdır (6). Hastalık 

başlangıcı tipik olarak 8 yaş üstüdür ve %90 kız çocuklarda 

görülür. Klinik erişkin RA tablosunu hatırlatır. 

El küçük eklemleri ve el bileklerinin simetrik 

tutulumu tipiktir. Temporomandibuler eklem ve servikal 

omurga tutulabilir. Kalça tutulumu nedeniyle 

sıklıkla 20 yaşından önce artroplasti gerekebilir (17). 

RF pozitifliğinin anti-CCP pozitifliği ile birlikte olması 

eklem hasarını arttırır (18). ANA pozitifliği düşük 

orandadır. Nadiren üveit görülebilir (1). RF (-) 

alt tipinde; RF’nin IgM yokluğunda; hastalığın ilk 6 

ayı içinde 5 veya daha fazla sayıda eklemde artrit ile 

seyreden tiptir. JİA hastalarının %30’unu oluşturur. 

Her yaşta görülebilmesine rağmen sıklıkla 1-3 yaş 

arası pik yapar. Kızlarda daha sık görülür. En az 3 

fenotipi mevcut; 

1. Erken başlangıçlı oligoartikuler tipe benzer 

2. Erişkinlerdeki RF (-) RA’ya benzer 

3. Dry sinovit olarak isimlendirilir: şişlik az, katılık 

ve fleksiyon kontraktüleri yoğun (bu tipin tedaviye 

yanıtı az-destrüktif seyirli) (11). 

Poliartritli tüm hastalar DMARD veya biyolojk ajan 

ile tedavi gereksinimi içindedir (1). 

Entezit İlişkili Artrit: Esas olarak 6 yaş üzeri erkek 

çocukların etkilendiği artrit ve entezitle seyreden 

tiptir. Spondilartropatilerin öncül tipidir. ANA 

ve RF pozitifliği görülmez. Varlığı bu tanıyı ortadan 

kaldırır. HLA B27 % 65-80 olguda pozitiftir (19). 

Üveit % 30 olguda pozitiftir. Asimetrik alt ekstremite 

artriti ile gözlenir. Oligoartiküler JİA’dan farkı 

kalça tutulumunun daha sık görülmesidir. Hastalığın 

en önemli bulgusu aşil tendon, plantar fasya ve tarsal 

bölgede ağrı ile karakterize entesopatidir. Daha 

nadiren sakroiliit ve inflamatuar bel ağrısı görülür. 

Bu grupta yer alan çocukların birçoğu zamanında ve 

yeterli tedavi almazsa erişkin dönemde klasik ankilozan 

spondilite dönüşürler (12). 

Juvenil Psöriatik Artrit: 16 yaştan önce psöriazisle 

birliktelik gösteren artrittir. %10 olguda artrit ve 

psöriatik döküntü eş zamanlıdır, %33-67’sinde önce 

döküntü, sonra artrit gelişir. Geri kalanında ise önce 

artrit, sonra döküntü gelişir. Her yaşta ortaya çıkabilir 

ve cinsiyet farkı gözetmez. En önemli klinik 

bulgu daktilit ve tırnak değişiklikleridir. Artiküler 

tutulum; simetrik küçük eklem tutulumundan asimetrik 

alt extremite eklemlerinin tutulumuna ve nihayetinde 

seropozitif RA benzeri eklem tutulumuna 

kadar gidebilen bir spektrumda değişebilir. Nadiren 

ANA pozitifliği ve ön üveit görülebilir (20). Erişkin 

psöriatik artritten farkı artroplasti gerektiren kalça 

tutulumunun çocuklarda daha fazla olmasıdır. Kesin 

juvenil psöriatik artrit tanısı için; 

- 43 -



– Tipik psöriatik cilt döküntüsü ile birlikte artrit ya da 

– Artrit ve aşağıdaki 4 maddeden 3’ü 

• Daktilit 

• Tırnaklarda noktalanma veya onikoliz 

• Birinci ve ikinci dereceden akrabalarda psöriazis 

• Psöriazis benzeri cilt döküntüsü gerekir (6). 

TANI 

JİA tanısı klinik kriterlere göre konur, bir dışlama 

tanısıdır. Ayrıntılı öykü, vücudun tüm eklemlerini 

kapsayan ayrıntılı bir fizik muayene gerektirir. Tanı 

koydurucu bir laboratuar bulgusu bulunmamaktadır. 

Ancak laboratuar parametreleri ayırıcı tanı ve alt 

grup tespitinde önemlidir. Hastalardan tam kan, akut 

faz reaktanları, karaciğer- böbrek fonksiyon testleri, 

Rf, ANA, HLA B27 istenmeli, üveit değerlendirimi 

için göz doktoruna konsülte edilmelidir. Konvansiyonel 

radyografiler strukturel eklem hasarının, eklemlerin 

büyüme ve maturasyon bozukluklarının 

tespitinde altın standarttır (21). Ancak aktif sinoviti 

belirlemedeki düşük sensitivitesi, erken eroziv değişiklikleri 

tespit etmedeki kısıtlılıkları yeni yöntem 

arayışlarına neden olmuştur. Magnetik rezonans görüntüleme 

(MRG)’nin konvansiyonel grafilere en 

önemli üstünlüğü sinoviti, erken eroziv değişiklikleri 

ve kartilajı değerlendirebilmesidir. Ultrasonografi 

de sinovitin değerlendirilmesinde oldukça yararlı bir 

yöntemdir (22, 23). 

TEDAVİ 

Tedavideki birincil amaç inflamasyonun baskılanmasıdır. 

Beraberinde ağrı kontrolu, eklemlerin 

fonksiyonlarının korunup deformitelerin önlenmesi, 

normal büyüme gelişmenin sağlanması ve bu süreçte 

hastanın psikolojik sağlığının korunmasıdır (24). 

Nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAİİ): JİA 

tedavisinde en sık kulanılan ilaçlar NSAİİ’lerdir. Bu 

ilaçlar hastalık modifiye edici değil semptom gidericidir. 

En sık kullanılanları; ibuprofen, indometazin 

ve naproksen sodyumdur. Düşük dozlarda analjezik 

yüksek dozlarda antiinflamatuar etkilidirler. Artrit 

aktif olarak devam ediyorsa 2 aydan daha fazla monoterapi 

olarak kullanılmaları önerilmez. Bu ilaçlar 

erişkinlere göre çocuklarda daha iyi tolere edilir. 

İlaçların gastrointestinal yan etkileri nedeniyle kullanılan 

proton pompa inhibitörü ve antiasitlerinse 

çocuklardaki işlevi belirsizdir (24,25). 

Sülfasalazin: Oligoartrit ve entezitle ilişkili artritli 

hastalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Oligo ve poliartritli 

çocuklarda yapılan bir randomize kontrollü 

çalışmada sülfasalazinin plaseboya üstünlüğü gösterilmiştir 

(26). Başlangıç dozu 10-20 mg/kg/gün 

olup haftalar içinde doz 30-50 mg/kg/güne çıkılır. 

Yan etkileri; alerjik reaksiyonlar, kemik iliği baskılanması, 

gastrointestinal şikayetler, geriye dönüşlü 

sperm sayısında azalma, karaciğer ve böbrek yan 

etkileridir (24, 25). JİA tedavisinde metotreksatla 

(MTX) karşılaştırıldığı bir çalışma bulunmamakla 

birlikte indirekt çalışmalar MTX ‘in sülfasalazine 

göre daha iyi tolere edildiği ve entezitle ilişkili artrit 

dışındaki diğer subgruplarda daha etkili olabildiğini 

göstermektedir (27). Bu nedenle mevcut guidelinelar 

sulfasalazinin JİA subgrupları arasında entezit ilişkili 

tipte kullanılmasını önermektedir (25). 

Metotreksat (MTX): JİA tedavisinde en yaygın 

kullanılan konvansiyonel DMARD’dır. JİA’nın tüm 

subtiplerinde NSAİİ ve oligoartritli hastalarda intraartiküler 

kortikosteroid enjeksiyonlarını takiben başlangıç 

tedavisi olarak düşünülmesi gereken ilk ilaçtır 

(25). Tedavi dozu 0,5-1 mg/kg/hafta’dır. MTX oral 

ya da subkutan olarak kullanılabilir. Yakın zamanlı 

bir çalışmada etkinlik açısından veriliş şekilleri 

arasında fark olmadığı söylenirken, farklı çalışmalarda 

yüksek dozlarda subkutan formun biyoyararlanımının 

orale göre üstün olduğu bildirilmiştir. En 

önemli yan etkileri karaciğer ve kemik iliği üzerinedir. 

2-3 aylık aralarla karaciğer enzimleri ve tam 

kan sayımı ile yan etkilerin izlenmesi gerekmektedir. 

Kemik iliği üzerindeki etkilerini azaltmak, bulantı, 

ağız ülseri, orta derecede saç dökülmesi gibi 

yan etkileri kontrol altına almak için tedaviye folik 

veya folinik asit eklenmesi önerilmektedir (11). 

Leflunomid: MTX ile benzer etkinlik ve güvenilirliğe 

sahip olup MTX intoleransı olan hastalarda 

alternatif bir seçenek olarak düşünülebilir. Ancak 

ilaç ile ilgili deneyimler sınırlıdır (28). 

Kortikosteroidler: JİA’da özellikle oligoartiküler 

tipte eklem içi steroid kullanımı oldukça yaygındır. 

Hem eklem şikayetini hızlı bir biçimde azaltmak 

hem de sistemik tedavi gereksinimini azaltmak 

veya ortadan kaldırmak amaçlı kullanılır. Bu amaçla 

metilprednizolon asetat, triamsinolon heksasetonid 

kullanılabilmekle birlikte en sık tercih edilen 

preparat triamnisolon heksasetoniddir (29). Ayrıca 

sistemik hastalık kontrol altına alınsa bile temporomandibuler 

eklem gibi bazı eklemlerde semptomlar 

sürebilir. Bu nedenle sistemik tedavi yanında intraartiküler 

kortikosteroid uygulaması da hastalığın 

mikrognati ya da fasial dismorfizm gibi sonuçlara 

sebebiyet vermemesi için uygulanmalıdır (27). Sistemik 

kortikosteroid tedavisi ise sadece sistemik 

hastalığın myokardit, perikardit, MAS gibi ekstraartiküler 

bulgularının tedavisinde kullanılır. 

Biolojik DMARD’lar: Etanercept; insan TNF 

reseptörüne karşı üretilmiş olan dimerik bir füzyon 

proteinidir. JİA’da kullanılan ilk biyolojik 

DMARD’dır. JİA’lı hastalarda hayat kalitesini iyileştirdiği, 

radyografik eklem hasarının ilerlemesini 

azalttığı gösterilmiştir (30). Poliartiküler JİA’lı olgularda 

en etkin tedavi seçeneğidir. 0,8mg/kg/hafta 

dozunda etkin ve güvenilir olduğu gösterilmiştir 

(31). 

İnfliximab; Kimerik insan/fare anti-TNF etkili monoklonal 

antikordur. Diğer ilaçlardan farkı 3–6 mg/ 

kg, 4-8 haftada bir olmak üzere intravenöz uygulanımıdır. 

- 44 -



Özellikle aksiyel tutulumlu spondiloartrit, inflamatuar 

barsak hastalığı, psöriatik artrit ve üveitte etkili 

bulunmuştur. MTX ile kullanımı etkinliğini artırmaktadır 

(12,32). 

Adalimumab; TNF-alfa’ya karşı üretilmiş bir insan 

monoklonal antikorudur. Çocuklardaki kullanım 

dozu 24 mg/m2/15 gündür. İlacın MTX ile birlikte 

kullanılması etkinliğini belirgin olarak arttırmaktadır 

(24, 33). 

İnterlökin -1 Karşıtları: 

Anakinra: İnsan rekombinan IL-1 reseptör antagonistidir. 

2-10 mg/kg/gün dozundan, cilt altı enjeksiyon 

yolu ile kullanılır. Yarılanma ömrü 4-6 saat 

olması nedeniyle günlük enjeksiyon yapılması gerekmektedir. 

Patogenezinde IL-1’in önemli bir rolü olması 

nedeniyle sistemik başlangıçlı JİA tedavisinde 

tercih edilmektedir. Genellikle iyi tolere edilir, ciddi 

yan etki nadiren görülür (12,34). 

Kanakinumab: Monoklonal IgG1 antikoru olup; interlökin-1 

betanın izoformu gibi davranarak molekülün 

etkinliğini azaltır. Sistemik JİA’da etkinliği gösterilmiştir. 

Kullanım dozu 40 kg’ın altındaki çocuklar 

için 4 mg/kg/4-8 hafta, 40 kg’ın üstündekiler içinse 

150 mg/doz/8 hafta olarak önerilmektedir (12,35). 

IL-6 Karşıtları: 

Tosilizumab: Monoklonal IL-6 reseptör antikorudur. 

Aktif sistemik JİA’da önceki tedavilere yanıt 

alınamayan durumlarda, inatçı artrit ve poliartiküler 

JİA’da kullanılmaktadır. Tek başına veya metotreksatla 

birlikte kullanılabilir. Kullanım dozu 30 kg’ın 

altına 12, üstüne 8 mg/kg/2-4 haftadır (12,32) 

T hücre ve B hücreleri hedef alan tedaviler: 

Abatasept: İmmünglobulin G1’in Fc kısmı ile sitotoksik 

T lenfosit ilişkili antijen 4’ün ekstraselüler 

kısmının birleştirilmesiyle oluşturulmuş bir füzyon 

proteinidir. 10mg/kg dozunda, aylık enjeksiyonlar 

şeklinde kullanılır. Anti-TNF cevapsız hastalarda tercih 

edilir (12, 36) 

Rituximab: B hücre apopitozunu arttıran ve CD20 

taşıyan olgun B hücrelerini azaltan insan monoklonal 

antikorudur. JİA hastalarında kullanımı ile ilgili 

bilgiler oldukça sınırlıdır. 375 mg/m2’lik dozlar ile 

haftada bir dört infüzyon halinde kullanılması önerilir 

(12). 

Tofasitinib/CP-690,550: Selektif bir JAK inhibitörüdür. 

JİA tedavisinde kullanımı için çalışmalar devam 

etmektedir (24). 

Nonfarmakolojik Tedaviler: JİA tanılı çocukların 

normal fiziksel ve psikososyal gelişimleri desteklenmelidir. 

Okula düzenli gitmesi, grup aktivitelerine 

katılması, yüzme ve bisiklete binme benzeri sportif 

faaliyetlerle uğrasması için çaba sarfedilmelidir. 

Psikososyal sorunlarda pediatrik psikolog desteği 

alınmalıdır (11). Eklem hareket açıklıklarının korunması 

için çocuğa özel egzersiz programları düzenlenmelidir. 

Hastalığın aktif olduğu dönemde; pasif egzersizler, 

izometrik egzersizler, kronik dönemde ise; aktif asistif 

-aktif egzersizler-germe-güçlendirme egzersizleri 

önerilmelidir. Kısıtlılık gelişen eklem için ortez uygulaması 

yapılabilir. Geri dönüşümsüz eklem problemlerinde 

ortopedist görüşü alınmalıdır. 

KAYNAKLAR 

1. Kahn P. J, Juvenile Idiopathic Arthritis What the Clinician Needs 

to Know. Bulletin of the Hospital for Joint Diseases 2013;71(3):194-9 

2. Glass DN, Giannini EH. Juvenile rheumatoid arthritis as a complex 

genetic trait. Arthritis Rheum. 1999; 42:2261–2268. 

3. Weiss JE, Ilowite NT. Juvenile idiopathic arthritis. Rheum Dis Clin 

North Am. 2007 Aug; 33(3):441-70. 

4. Aslan M, Kasapcopur O, Yasar H, Polat E, Saribas S, Cakan H, 

et al. Do infections trigger juvenile idiopathic arthritis? Rheumatol Int 

2011;31:215-20. 

5. Gonzalez B, Larrañaga C, León O, Díaz P, Miranda M, Barría 

M, et al. Parvovirus B19 may have a role in the pathogenesis of juvenile 

idiopathic arthritis. J Rheumatol 2007;34:1336-40. 

6. Ravelli A, Martini A. Juvenile idiopathic arthritis. Lancet. 2007 

Mar 3;369(9563):767-78. 

7. Ozen S, Karaaslan Y, Ozdemir O, Saatci U, Bakkaloglu A, Koroglu 

E, Tezcan S. Prevalence of juvenile chronic arthritis and familial Mediterranean 

fever in Turkey: a field study.J Rheumatol. 1998 Dec;25(12):2445- 

9. 

8. Kasapcopur O. Uveitis and Anti Nuclear antibody Positivity 

in Children with Juvenile Idiopathic Arthritis. Indian Pediatrics 

2004;41:1035-1039. 

9. Colebatch-Bourn AN, Edwards CJ, Collado P, D’Agostino MA, 

Hemke R, Jousse-Joulin S. et al. EULAR-PReS points to consider for the 

use of imaging in the diagnosis and management of juvenile idiopathic 

arthritis in clinical practice.Ann Rheum Dis. 2015 Nov;74(11):1946-57. 

10. Martini A. Systemic juvenile idiopathic arthritis. Autoimmun Rev. 

2012;12:56–59. 

11. Giancane G, Consolaro A, Lanni S, Davì S, Schiappapietra B, 

Ravelli A .Benedetta Schiappapietra. Angelo Ravelli. Juvenile Idiopathic 

Arthritis: Diagnosis and Treatment. Rheumatol Ther (2016) 3:187–207 

12. Barut K, Adrovic A, Şahin S, Kasapçopur Ö. Juvenile Idiopathic 

Arthritis. Balkan Med J. 2017 Apr 5;34(2):90-101. 

13. Atteritano M, David A, Bagnato G, Beninati C, Frisina A, Laria 

C. et al. Haemophagocytic syndrome in rheumatic patients. A systematic 

review. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2012;16:1414-24. 

14. Ravelli A, Minoia F, Davi S, Horne A, Bovis F, Pistorio A, et al. 

2016 Classification Criteria for Macrophage Activation Syndrome Complicating 

Systemic Juvenile Idiopathic Arthritis: A European League 

Against Rheumatism/American College of Rheumatology/Paediatric 

Rheumatology International Trials Organisation Collaborative Initiative. 

Ann Rheum Dis 2016;75:481-9. 

15. Saurenmann RK, Levin AV, Feldman BM, Laxer RM, Schneider R, 

Silverman ED, et al. Risk factors for development of uveitis differ between 

girls and boys with juvenile idiopathic arthritis. Arthritis Rheum. 2010 

Jun;62(6):1824-8. 

- 45 -



16. Felici E, Novarini C, Magni-Manzoni S, Pistorio A, Magnani 

A, Bozzola E, et al. Course of joint disease in patients with antinuclear 

antibody-positive juvenile idiopathic arthritis. J Rheumatol. 

2005;32:1805–10. 

17. Gurcay E, Eksioglu E, Yuzer S, Bal A, Cakci A. Articular damage 

in adults with juvenile idiopathic arthritis. Rheumatol Int 2009;29:635- 

40. 

18. Kasapçopur O, Altun S, Aslan M, Karaarslan S, Kamburoglu- 

Göksel A, Saribas S, et al. Diagnostic accuracy of anti-cyclic citrullinated 

peptide antibodies in juvenile idiopathic arthritis. Ann Rheum Dis 

2004;63:1687-9. 

19. Aggarwal A, Misra DP. Enthesitis-related arthritis. Clin Rheumatol 

2015;34:1839-46 

20. Ravelli A, Consolaro A, Schiappapietra B, Martini A. The 

conundrum of juvenile psoriatic arthritis. Clin Exp Rheumatol 

2015;33:40-3. 

21. Ravelli A. The time has come to include assessment of radiographic 

progression in juvenile idiopathic arthritis clinical trials. J 

Rheumatol. 2008;35:553–7. 

22. Malattia C, Damasio MB, Basso C,Verri A, Magnaguagno F, 

Viola S, et al. Dynamic contrast-enhanced magnetic resonance imaging 

in the assessment of disease activity in patients with juvenile idiopathic 

arthritis. Rheumatology (Oxford). 2010;49:178–85. 

23. Albrecht K, Mu¨ller-Ladner U, Strunk J. Quantification of the 

synovial perfusion inrheumatoid arthritis using Doppler ultrasonography. 

Clin Exp Rheumatol. 2006;25:630–8. 

24. KasapçopurÖ, BarutK.Treatment in juvenile rheumatoid arthritis 

and new treatment options.Turk Pediatri Ars. 2015 Mar 1;50(1):1-10. 

25. Beukelman T, Patkar NM, Saag KG, Tolleson-Rinehart S, Cron 

RQ, DeWitt EM, Ilowite NT, Kimura Y, Laxer RM, Lovell DJ: 2011 

American College of Rheumatology recommendations for the treatment 

of juvenile idiopathic arthritis: initiation and safety monitoring of therapeutic 

agents for the treatment of arthritis and systemic features. Arthritis 

Care Res (Hoboken) 2011, 63(4):465–482. 

26. Van Rossum MA, Fiselier TJ, Franssen MJ, Zwinderman AH, ten 

Cate R, van Suijlekom-Smit LW. et al. Sulfasalazine in the treatment of juvenile 

chronic arthritis: a randomized, double-blind, placebo-controlled, 

multicenter study. Dutch Juvenile Chronic Arthritis Study Group. Arthritis 

Rheum 1998, 41(5):808–816. 

27. Stoll ML, Cron RQ. Treatment of juvenile idiopathic arthritis: a 

revolution in care. Pediatr Rheumatol Online J. 2014 Apr 23;12:13. 

28. Silverman E, Mouy R, Spiegel L, Jung LK, Saurenmann RK, Lahdenne 

P, et al. Leflunomide or methotrexate for juvenile rheumatoid arthritis. 

N Engl J Med. 2005;352:1655–66. 

29. Scott C, Meiorin S, Filocamo G, Lanni S, Valle M, Martinoli C, et 

al. A reappraisal of intra-articular corticosteroid therapy in juvenile idiopathic 

arthritis. Clin Exp Rheumatol. 2010;28:774–81. 

30. Nielsen S, Ruperto N, Gerloni V, Simonini G, Cortis E, Lepore 

L, et al. Preliminary evidence that etanercept may reduce radiographic 

progression in juvenile idiopathic arthritis. Clin Exp Rheumatol. 

2008;26:688–92. 

31. Lovell DJ, Giannini EH, Reiff A, Schneider R, Nocton 

J, Stein LD, et al. Etanercept in children with polyarticular 

juvenile rheumatoid arthritis. N Engl J Med. 2000;342:763-9. 

32. Katsicas MM, Russo R. Biologic agents in juvenile spondyloarthropathies. 

Pediatr Rheumatol Online J 2016;14:17. 

33. Lovell DJ, Ruperto N, Goodman S, Reiff A, Jung L, Jarosova K, 

et al. Adalimumab with or without methotrexate in juvenile rheumatoid 

arthritis. N Engl J Med 2008; 359: 810-20. 

34. Quartier P, Allantaz F, Cimaz R, Pillet P, Messiaen C, Bardin C, 

et al. A multicentre, randomised, double-blind, placebo-controlled trial 

with the interleukin-1 receptor antagonist anakinra in patients with systemic-onset 

juvenile idiopathic arthritis (ANAJIS trial). Ann Rheum Dis 

2011;70:747-54. 

35. Ruperto N, Brunner HI, Quartier P, Constantin T, Wulffraat N, 

Horneff G, et al. Two randomized trials of canakinumab in systemic juvenile 

idiopathic arthritis. N Engl J Med 2012; 367: 2396-406. 

36. Ruperto N, Lovell DJ, Quartier P, Paz E, Rubio-Pérez N, Silva CA, 

et al. Long-term safety and efficacy of abatacept in children with juvenile 

idiopathic arthritis. Arthritis Rheum 2010;62:1792-802. 

- 46 -

2018-5-1

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?