12.07.2015 Views

Manual de Procedimientos para la Vigilancia Sanitaria en Salud ...

Manual de Procedimientos para la Vigilancia Sanitaria en Salud ...

Manual de Procedimientos para la Vigilancia Sanitaria en Salud ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.


Catalogación hecha por C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Docum<strong>en</strong>tación OPS/OMS <strong>en</strong> el Perú<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>en</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal!Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>. Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad. Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>Ambi<strong>en</strong>tal. Lima: Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad. 2006.84 p.VIGILANCIA SANITARIA, métodos / CALIDAD DEL AGUA, normas / CONTROL YFISCALIZACiÓN DE ALIMENTOS Y BEBIDAS! RESIDUOS SÓLIDOS, normas / DENGUE,prev<strong>en</strong>ción & control/AGUAS SUPERFICIALES! SANEAMIENTO DE PLAYAS! PERÚ(OPS/PER/06.29) Hecho el Depósito Legal <strong>en</strong> <strong>la</strong> Biblioteca Nacional <strong>de</strong>l Perú N° 2006-9896 Esta es una publicación e<strong>la</strong>borada por <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad. Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal y auspiciada por <strong>la</strong> OPS/OMS. Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima CiudadJr. Raimondi 220 2do piso La Victoria, LimaTeléfono: 423-2922PerúDirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talAv. Pardo 796 Miraflores. Lima PerúTeléfono: 242-6767Tiraje: 500 ejemp<strong>la</strong>resImpreso <strong>en</strong>: SINCO EDITORES. Jr. Huaraz 449 BreñaEsta publicación fue realizada gracias al apoyo financiero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>Salud</strong>.La Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad y <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal agra<strong>de</strong>c<strong>en</strong> <strong>la</strong>asesoría <strong>de</strong>l Ing. Jorge Vill<strong>en</strong>a Chávez - Consultor <strong>en</strong> Temas Ambi<strong>en</strong>talesf"~ .;,"


Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>Dr. Carlos Vallejos Sologur<strong>en</strong>Ministro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>Dr. Diego Bias Fernán<strong>de</strong>z EspinosaVice Ministro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lill<strong>la</strong> CiudadDra. María Teresa Perales DíazDirectora G<strong>en</strong>eralDr. Luis Quiroz AvilésDirector Ejecutivo <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal


Equipo Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal Dr. Willy Walter Arrio<strong>la</strong> Romero Director <strong>de</strong> Ecología, Protección <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te y <strong>Salud</strong> Ocupacional (DEPASO) Dr. Gustavo Figueroa Zevallos Director <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis (DSBHAZ) Cont<strong>en</strong>ido técnico:Ing. Elmer Aliaga RojasBlg. María Huamaní CrispínIng. Lily Chuquil<strong>la</strong>nqui VerásteguiIng. Julissa Fajardo MicheliniBlg. Leonel Campos AcasieteDr. Enrique Vil<strong>la</strong>vic<strong>en</strong>cio AizcorbeIng. Meli Hi<strong>la</strong>rio VillegasIng. Sinc<strong>la</strong>ir Jacinto GonzalesTée. Ángel Rojas CobarrubiasLie. Gisel<strong>la</strong> Polo HuamaníBach. Ing. Italo Inga FuertesTée. Francisco Rojas HerreraBlg. Carm<strong>en</strong> Nerio NoriegaTée. Gloria Vi Ichez CajamarcaEquipo <strong>de</strong> apoyo:Bach. Adm. César Bou<strong>la</strong>ngger VilchezTée. El<strong>en</strong>a Sánchez RaymiTée. Mi <strong>la</strong>gros Aq u i no ChávezSr. Marcos Vi<strong>la</strong> GranadosTée. Oscar Vargas CachiqueDirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal (DIGESA)Dra. María <strong>de</strong>l Carm<strong>en</strong> Gastañaga RuízDirectora G<strong>en</strong>eralOrganización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong> (OPS)Dr. Manuel Peña Farfán Repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> OPS Perú Dr. Homero Silva Serrano Consultor <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal Diagramación y fotografías:Lie. Rosa María Rojas Agui<strong>la</strong>rEdición gráfica e impresión:SINCO Editores • Telf. 433-5974/ sincoeditores@yahoo.com


Agra<strong>de</strong>cilll i<strong>en</strong>toLa Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad <strong>de</strong>sea expresar sureconocimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong>(OPS). a los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>Ambi<strong>en</strong>tal (DIGESA). Direcciones Ejecutivas <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal(DESA's) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Direcciones <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> (DISA's) <strong>de</strong> Lima y Cal<strong>la</strong>opor sus valiosos aportes y suger<strong>en</strong>cias al docum<strong>en</strong>to"<strong>Manual</strong><strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong>Ambi<strong>en</strong>tal",


:,'(~, ~-'~'r.r~Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>DIRECCiÓN DE SALUD V LIMA· CIUDAD~


De conformidad con <strong>la</strong> Resolución Ministerial NO 826-2005-SA, Y <strong>la</strong>s normaslegales y directiva precitadas, y estando a lo informado por <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva<strong>de</strong> Sa\ud Ambi<strong>en</strong>ta\ y con \a visadón <strong>de</strong>' Director <strong>de</strong> 'a Ofk'ma <strong>de</strong> Asesoría )urldícay <strong>de</strong>l Director Ejecutivo <strong>de</strong> Administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Urna Ciudad;SE RESUELVEArtlcu\o 1 Q .- Aprobar e\ "M2Inu2I\ <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> \a Vlgl\ancia<strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal" DISA V LC, mediante <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>sacciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria: Inspecciones y monitoreo ambi<strong>en</strong>tal, quecorrespon<strong>de</strong> realizar a <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal y los servicios <strong>de</strong>salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Urna Ciudad.Artículo 2°.- La Pres<strong>en</strong>te Resolución Directoral <strong>en</strong>trará <strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia a partir <strong>de</strong>l díasigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su aprobación por <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> DISA V Urna Ciudad.Registrase y comuníquese,:v'UNISTER10E t?LUD~~ <strong>de</strong>~' V Lt • CIu4'c,f¿", ",


~:\: '-~ ~1- z .~."índicePres<strong>en</strong>taciónPrólogo11 13 DIRECCiÓN DF SANEAMIENTO BASICO. HIGIENE ALIMENTARIA Y ZOONOSISl. <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humano2. <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> fabricación, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y fraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas con Registro Sanitario3. <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong> los residuos sólidos4. <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue15 27 35 47 DIRECCiÓN DE ECOLOGIA. PROTECCiÓN DEL AMBIENTE Y SALUD OCUPACIONAL5. <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> aguas superficiales73 6. <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>yas 81


"~1( ~.......,' :,; <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talPres<strong>en</strong>tación .u..•. .....• .•·.·.·..·· ... no <strong>de</strong> los principales retos. asociados a <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo.es hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con el ambi<strong>en</strong>te y los estilos <strong>de</strong>vida no sost<strong>en</strong>ibles. La salud. el medio ambi<strong>en</strong>te y el <strong>de</strong>sarrollo son inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tesy cada día se hace más imperativo integrar <strong>la</strong>s políticas sociales con <strong>la</strong>s económicas.evi<strong>de</strong>ncia sanitaria es crucial <strong>para</strong> <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.asícomo <strong>para</strong> promover patrones <strong>de</strong> producción y consumo sost<strong>en</strong>ibles. con c<strong>la</strong>rosb<strong>en</strong>eficios <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo. La salud es <strong>de</strong>terminante <strong>para</strong> <strong>la</strong> productividad yésta <strong>en</strong> un contexto responsabilidad ambi<strong>en</strong>tal es <strong>la</strong> base <strong>para</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad ycompetitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s económicas y por <strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l país.Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Américas los Ministros <strong>de</strong> salud y ambi<strong>en</strong>te reconocieron<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s condiciones y necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada país. sin embargo.convinieron <strong>en</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> áreas prioritarias <strong>para</strong> una acción concertada <strong>en</strong>toda <strong>la</strong> región a fin <strong>de</strong> proteger <strong>la</strong> salud y el medio ambi<strong>en</strong>te. Las priorida<strong>de</strong>s estánreferidas a los ri esgos asociados al agua, los alí m<strong>en</strong>tos, los resid uos sólidos, <strong>la</strong>s sustanciastóxicas, <strong>en</strong>tre otros. La necesidad <strong>de</strong> viabilizar acciones costo-efectivas t<strong>en</strong>dió pu<strong>en</strong>tes<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s gestiones san itarias y <strong>la</strong>s arnbi<strong>en</strong>tales. <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los países. De <strong>la</strong> mismamanera <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización es una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones más vulnerables <strong>para</strong>acce<strong>de</strong>r a mejores calida<strong>de</strong>s ambi<strong>en</strong>tales. El pu<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre el nivel nacional, regional ylocal <strong>de</strong>be consolidarse optimizando los esfuerzos y ampliando <strong>la</strong>s coberturas y sobretodo mejorando el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los problemas y <strong>la</strong>s pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l país <strong>para</strong><strong>la</strong> solución <strong>de</strong> ellos.La vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nciones es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> salud, es reconocida como<strong>la</strong> mejor estrategia <strong>para</strong> aproximarnos a <strong>la</strong>s soluciones costo-efectivas. La prev<strong>en</strong>ciónse fortalece sustancialm<strong>en</strong>te cuando <strong>la</strong>s personas conoc<strong>en</strong> los riesgos y <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>n actuar<strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor manera que se conoce <strong>en</strong> salud, es <strong>de</strong>cir a través <strong>de</strong>l autocuidado y <strong>la</strong>responsabilidad compartida <strong>en</strong> un proceso continuo que garantice <strong>la</strong> sost<strong>en</strong>ibilidad<strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>teMaría Teresa Perales Díaz Directora G<strong>en</strong>eral Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad


'\_ i......",..j,'- .<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talGMI~,.,'t:d'ODE St\LUD oFIr; IN4 Gf 1\1 E~Al o~ t S rilO IS11 eA E II\¡ FoRM/n! CA ..~~~ \Prólogo' .•••..•••. .._-a preservación <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te, que forma el hábitat<strong>de</strong> todo servivo, constituyeLelem<strong>en</strong>to fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas. <strong>de</strong> realimportancia que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción tome conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ello y participe ejerci<strong>en</strong>do susresponsabilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>rechos <strong>en</strong> salud, involucrándose directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>sori<strong>en</strong>tadas a reducir <strong>la</strong> contaminación ambi<strong>en</strong>tal, prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>stransmisibles y vigi<strong>la</strong>r los riesgos ocupacionales. Del mismo modo, los empresarios,industriales y responsables <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s tecnológicas que <strong>de</strong> por sí son fu<strong>en</strong>tesg<strong>en</strong>eradoras <strong>de</strong> contaminantes, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> asumir con responsabilidad <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>smedidas técnicas requeridas, <strong>para</strong> evitar <strong>la</strong> contaminación y el perjuicio consigui<strong>en</strong>te<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción. Asimismo, los sectores compet<strong>en</strong>tes. <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración<strong>de</strong> normas <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal, ori<strong>en</strong>tación, regu<strong>la</strong>ción, vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong>lcumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, <strong>de</strong>berán asumir su rol, ejerci<strong>en</strong>do su rectoría y autoridad,b<strong>en</strong>eficiando así. a los millones <strong>de</strong> habitantes <strong>de</strong> nuestra ciudad. Para ello, es necesarioque el Sector <strong>Salud</strong>, optimice su rol rector, <strong>para</strong> lo cual sin duda, se requiere <strong>de</strong> losinstrum<strong>en</strong>tos necesarios <strong>para</strong> que el personal <strong>de</strong> salud. <strong>de</strong> manera <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada,pueda hacer una correcta vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong> el ámbito local. <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>ud ambi<strong>en</strong>tal. Este es el objetivo principal que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> cumplir el .. <strong>Manual</strong> <strong>de</strong><strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal", e<strong>la</strong>borado por <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> DISA V Lima Ciudad, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong><strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal y con el apoyo técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.<strong>Manual</strong> va dirigido a todos los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>en</strong> saludambi<strong>en</strong>tal a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>, Re<strong>de</strong>s, Microrre<strong>de</strong>s y C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>jurisdicción <strong>de</strong> Lima-Ciudad, como guía <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos diversosque <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizar, pudi<strong>en</strong>do ser aplicable <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes ámbitos jurisdiccionales<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Direcciones <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> Lima y Cal<strong>la</strong>o, por haber sido validado por todosellos <strong>en</strong> el Taller <strong>de</strong> Validación <strong>de</strong>l "<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia<strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal" que se llevó a cabo <strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2006, <strong>en</strong> elC<strong>en</strong>tro Panamericano <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>iería <strong>Sanitaria</strong> y Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te OrganizaciónPanamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong>, sirvi<strong>en</strong>do asimismo como mo<strong>de</strong>lo <strong>para</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tesDirecciones Regionales <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong>l país.Luis Quiroz Avilés Director Ejecutivo <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima-Ciudad


.......,. ..,.l' :1/'. . (Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talDirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Basico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong>Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humano1. FINALIDADVerificar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humano <strong>para</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong><strong>la</strong>s personas.11. OBJETIVOMant<strong>en</strong>er un programa <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua potable comobarrera sanitaria <strong>para</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> hídrico.111. ÁMBITO DE APLICACiÓNEl procedimi<strong>en</strong>to aplicado a todas los sistemas <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>agua <strong>de</strong> consumo humano ubicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V LimaCiudad.IV.BASE LEGAL1. Decreto Ley N 17752. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aguas.2. Ley N° 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.3. Ley N° 28611, Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te.4. Resolución Suprema <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1946. Reg<strong>la</strong>rn<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requisitosoficiales químicos y bacteriológicos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reunir <strong>la</strong>s aeuas <strong>de</strong> bebida<strong>para</strong> ser consi<strong>de</strong>radas potables.5. Guías <strong>para</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua potable. 3ra edición. Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong>salud, OMS. De conformidad con lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>sdisposiciones transitorias, complem<strong>en</strong>tarias y finales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley N° 28611, LeyG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te.V. DEFINICIONES1. Agua <strong>para</strong> consumo. Volum<strong>en</strong> agua ingresado al predio por <strong>la</strong> conexióndomiciliaria <strong>en</strong> un periodo <strong>de</strong>terminado, establecido <strong>en</strong> metros cúbicos.2. Agua grifo o caño. Agua <strong>de</strong> <strong>la</strong> red intradomiciliaria.3. Agua potable. Agua inocua apta <strong>para</strong> el consumo humano. Agua que cumplecon los requisitos físicos, químicos y bacteriológicos que se especifican <strong>en</strong> el


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talReg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requisitos oficiales físicos, qUlmlcos y bacteriológicos que<strong>de</strong>b<strong>en</strong> reunir <strong>la</strong>s aguas <strong>de</strong> bebida <strong>para</strong> ser consi<strong>de</strong>radas potables promulgado por<strong>la</strong> Resolución Suprema <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1946 y complem<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><strong>la</strong>s Guías <strong>para</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua potable. 3ra edición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Mundial<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong>. OMS. En esta <strong>de</strong>nominación podrán estar compr<strong>en</strong>didas <strong>la</strong>s aguasnaturales. tratadas y <strong>de</strong> grifo ó caño siempre que cump<strong>la</strong>n tales requisitos.4. Agua tratada. Agua que acaba <strong>de</strong> recibir todos o parte <strong>de</strong> los tratami<strong>en</strong>tosartificiales que sean necesarios <strong>para</strong> su purificación <strong>en</strong>tre los principales t<strong>en</strong>emos:aireación. coagu<strong>la</strong>ción, sedim<strong>en</strong>tación, filtración rápida o l<strong>en</strong>ta y <strong>de</strong>sinfección.5. Cloro residual libre. Cantidad <strong>de</strong> cloro reman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el agua bajo <strong>la</strong> forma <strong>de</strong>ácido hipocloroso o ión hipoclorito.6. Conexión domiciliaria <strong>de</strong> agua. El tramo <strong>de</strong> tubería y <strong>de</strong>más elem<strong>en</strong>tos y accesorioscompr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> tubería n<strong>la</strong>triz <strong>de</strong> rell<strong>en</strong>o y el <strong>la</strong>do <strong>de</strong> salida <strong>de</strong>l medidor.7. Entidad Prestadora <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to, EPS. Es <strong>la</strong> EPS pública. privadao mixta constituida con el exclusivo propósito <strong>de</strong> brindar los servicios <strong>de</strong>saneami<strong>en</strong>to.8. Método OPO. Oeternlinación cOlorimétrica <strong>de</strong>l cloro residual libre, combinado ototal empleando dietil-p-f<strong>en</strong>il dianlina.9. Monitoreo. Es <strong>la</strong> observación continua con métodos estandarizados <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong>l agua. Consiste <strong>en</strong> un proceso continuo <strong>de</strong> recolección y análisis <strong>de</strong> datoscualitativos y cuantitativos. con base <strong>en</strong> los objetivos p<strong>la</strong>nteados <strong>en</strong> un programa<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, que ti<strong>en</strong>e como propósito <strong>de</strong>scubrir variaciones <strong>de</strong> importancia<strong>para</strong> <strong>la</strong> salud pública.1 O.Muestra <strong>de</strong> agua. Es <strong>la</strong> porción repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l agua que se remite al <strong>la</strong>boratorio<strong>para</strong> su análisis.11.Muestreo. El muestreo es <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> una porción repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l aguacont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> el sistema o fu<strong>en</strong>te que se evalúa. Las muestras obt<strong>en</strong>idas pue<strong>de</strong>nser simples o compuestas, según se establezca <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.12.Riesgo. Es <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un peligro <strong>para</strong> <strong>la</strong> salud. Está asociadaa factores que <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia o no <strong>de</strong> los efectos adversos <strong>de</strong>l peligro.dichos factores se i<strong>de</strong>ntifican <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y se <strong>de</strong>nominan factores<strong>de</strong> riesgo.13.Sistema <strong>de</strong> distribución. Es el sistema <strong>de</strong> tuberías que lleva el agua <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to hasta el grifo o caño <strong>de</strong>l consumidor.14.Vigi<strong>la</strong>ncia. Es <strong>la</strong> continua y vigi<strong>la</strong>nte evaluación e inspección sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>inocuidad y aceptabilidad <strong>de</strong> los sistemas pLlblicos y privados <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humano <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud pllblica.1 s.Usuario. La persona natural o jurídica. propietario o conductora <strong>de</strong> un inmueble,a <strong>la</strong> que se presta los servicios <strong>de</strong> agua potab le y alcantari liado.


Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humanoVI.DISPOSICIONES GENERALESl. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humano <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V LimaCiudad será capacitado y acreditado por <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal<strong>de</strong> dicha Dirección <strong>para</strong> actuar <strong>de</strong> acuerdo al pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to.2. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong><strong>la</strong>gua <strong>de</strong> consumo humano, según corresponda a <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección<strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad, <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>agua.3. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis e<strong>la</strong>boraráel programa anual <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumohumano <strong>de</strong>terminando los puntos <strong>de</strong> muestreo y su periodicidad.4. El Jefe <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>en</strong> el nivel local es el responsable <strong>de</strong> organizar ydisponer <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> acuerdo al programa anual. Supervisará<strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong>consumo humano <strong>en</strong> forma perman<strong>en</strong>te, estableci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> controlque viabilic<strong>en</strong> su sost<strong>en</strong>ibilidad y <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> agua inocua por<strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones ubicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud a sucargo.5. El personal <strong>de</strong> salud arnbi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el nivel local<strong>de</strong>berá observar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes disposiciones:a. Conducir todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua<strong>de</strong> consumo humano <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> actividad.b. Efectuar <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong> los puntos fijos <strong>de</strong> muestreoy <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua.c. Recopi<strong>la</strong>r información técnica, reportes <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio y <strong>de</strong> campo <strong>para</strong> e<strong>la</strong>nálisis. procesami<strong>en</strong>to e interpretación <strong>de</strong> los datos e informar al Jefe <strong>de</strong>lC<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> los resultados y medidas sanitarias a adoptar.d. Proporcionar información sobre <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>calidad <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> consumo humano a los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sal ud y autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l sector.e. Pre<strong>para</strong>r informes técnicos sobre <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas.6. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis e<strong>la</strong>borará elprograma anual <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humanocon <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sujurisdicción. El programa anual <strong>de</strong>berá consi<strong>de</strong>rar los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:a. P<strong>la</strong>n Operativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> agua.b. Pob<strong>la</strong>ción por localida<strong>de</strong>s y distrito.c. Línea <strong>de</strong> base epi<strong>de</strong>miológica por distrito.d. P<strong>la</strong>no <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s con y sin servicio <strong>de</strong> agua potable._____. ____..____,,.---'


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal"·f···:·:·:·,.······e. P<strong>la</strong>no <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua. que incluya <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s. <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> reservorios, pozos, y pozos surtidores <strong>de</strong> camiones cisterna. 7. El registro <strong>de</strong>l monitoreo <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>para</strong> consumo humano, será anotado por el personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> el Formato N 1 <strong>de</strong>l Anexo N 1. VII. DISPOSICIONES ESPECíFICAS1. La toma <strong>de</strong> muestras y análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua, será <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por el personal <strong>de</strong> sal ud ambi<strong>en</strong>tal, consi<strong>de</strong>rando los sigui<strong>en</strong>tes criterios: a. La evaluación físico-química y microbiológica <strong>de</strong>l agua <strong>para</strong> consumo hun<strong>la</strong>no permite investigar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua y <strong>de</strong>fine <strong>la</strong> aceptabilidad <strong>de</strong> el<strong>la</strong> <strong>para</strong> consumo humano, compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el muestreo hasta el reporte <strong>de</strong> <strong>la</strong> información. b. Las muestras <strong>de</strong> agua <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomarse <strong>en</strong> lugares repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua y <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> distribución <strong>en</strong> lo que respecta a: <strong>la</strong> salida <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to: reservorios <strong>en</strong>terrados y elevados:surtidores: red primaria: y a nivel domiciliario.c. La recolección o toma <strong>de</strong> muestras se ejecuta <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los tipos <strong>de</strong> estructura o puntos <strong>de</strong> muestreo y se realiza t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el tipo <strong>de</strong> a.nálisis. <strong>en</strong>tre otros, bacteriológico, físico-químico, metales, orgánicos y parásitos. d. Los puntos y frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> muestreo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua, estar uniformem<strong>en</strong>te distribuido <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua y ser proporcional al número <strong>de</strong> habitantes <strong>en</strong> cada zona <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to según se muestra <strong>en</strong> el Cuadro N 01, adjunto. Cuadro N 01: Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l muestreo[.$ppr ll1e~ . . ..... Ipuntos <strong>de</strong> muestreo 1De 10,000 a 50.000 M<strong>en</strong>sual 1 por cada 5.000 hab. 'r-------------------~--------------------~-------.....~--De 50.000 a 100.000 Quinc<strong>en</strong>al 1 por cada 5.000 hab.-~--+-------------------~--------Mayor a 100.000 Semanal 1 por cada 10.000 hab.------~--~-----------------~--------2. La selección <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> muestreo se realiza <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> sistema <strong>de</strong> distribución: abierto, cerrado y mixto. En el Anexo N o 2 se muestra los difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> sistema <strong>de</strong> distribución. 3. La recolección <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> distr'ibución <strong>de</strong> agua, incluida conexiones domiciliarias y piletas, se realiza segCm el tipo <strong>de</strong> análisis. 4. La recolección <strong>de</strong> muestras <strong>para</strong> análisis bacteriológico, se lleva a cabo <strong>de</strong> acuerdo a los sigui<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos: a. Limpieza <strong>de</strong>l grifo. Retirar <strong>de</strong>l grifo cualquier material que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre adherido y que pueda causar salpicaduras.


Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l agua <strong>de</strong> consumo humanob. Dr<strong>en</strong>aje <strong>de</strong>l grifo. Abrir <strong>la</strong> l<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>l grifo hasta que alcance su flujo máximo.<strong>de</strong>je correr agua durante 1 a 2 minutos.e. Apertura <strong>de</strong>l frasco esterilizado. Desamarrar el cordón que ajusta <strong>la</strong> cubiertaprotectora <strong>de</strong> papel. sacar <strong>la</strong> cu bierta y <strong>de</strong>s<strong>en</strong>roscar <strong>la</strong> tapa.d. Toma <strong>de</strong> muestra. Mi<strong>en</strong>tras se manti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> tapa con <strong>la</strong> mano. no tocar <strong>la</strong>parte interna, <strong>de</strong>jar un espacio <strong>de</strong> 2.5 cm y poner inmediatam<strong>en</strong>te el frasco<strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l chorro <strong>de</strong> agua, ll<strong>en</strong>ar. Dejar un espacio pequeño <strong>de</strong> aire <strong>para</strong>facilitar a agitación durante <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> análisis.e. Colocación <strong>de</strong> tapa rosca. Enroscar <strong>la</strong> tapa y luego fijar <strong>la</strong> cubierta protectora<strong>de</strong> papel <strong>en</strong> su lugar mediante el cordón.5. La recolección <strong>de</strong> muestras <strong>para</strong> análisis físico químico, metales, orgánicos oradioactivos se lleva a cabo <strong>de</strong> acuerdo a los sigui<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos:a. Durante el muestreo se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los mismos cuidados indicados<strong>en</strong> <strong>la</strong> parte bacteriológica. a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia.b. Realizar dos veces el <strong>en</strong>juague <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> muestreo antes <strong>de</strong> tomar<strong>la</strong> muestra <strong>de</strong>finitiva y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> análisis a ejecutar, se aña<strong>de</strong>el preservante correspondi<strong>en</strong>te.6. La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras <strong>de</strong>berá consi<strong>de</strong>rar los sigui<strong>en</strong>tes datos básicos:a. Fecha y hora <strong>de</strong> muestreo.b. Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que realizó el muestreo.e. Tipo y nom <strong>de</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te: red pública. pozo. río, ete.d. Lugar don<strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra fue tomada: Conexión domiciliaria, caja <strong>de</strong> reunión.reservorio. ete.e. Nombre <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro pob<strong>la</strong>do, distrito, provincia, <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to.L Aspectos organolépticos: turbi<strong>de</strong>z. pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> olor, pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aceite.etc.g. Características físicas: temperatura, pH, conductividad. cloro libre.h. Tipo <strong>de</strong> análisis a realizar: bacteriológico. físico-químico. metales. etc.l. Preservante uti I izado.7. Para <strong>la</strong> medición <strong>de</strong> cloro residual libre se utilizará el Método <strong>de</strong> DPD y se llevarána cabo los sigui<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos:a. Enjuagar el com<strong>para</strong>dor <strong>de</strong> cloro residual tres veces con el agua a analizar.b. Ll<strong>en</strong>ar el tubo con el agua a analizar <strong>de</strong>jando un espacio libre <strong>de</strong> O,Scm.c. Agregar 3 gotas o 1 pastil<strong>la</strong> <strong>de</strong> DPD <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l tubo y agitarlo hasta obt<strong>en</strong>eruna mezc<strong>la</strong> completa y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l color.d. Com<strong>para</strong>r el color <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra con los que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> el com<strong>para</strong>dor.


·,:, • ~.; J' ..... ~" "<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal.. ~ ... ". #.. ',.. . .e. Los resultados se anotarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> ficha <strong>de</strong> control <strong>de</strong> cloro residual <strong>en</strong> <strong>la</strong> quese consignará: fecha y hora <strong>de</strong> medición; tipo <strong>de</strong> compon<strong>en</strong>te evaluado;punto <strong>de</strong> muestreo: ubicación <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te; y resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> medición.8. La medición <strong>de</strong>l pH segCln el Método <strong>de</strong> Rojo F<strong>en</strong>al, se realizará <strong>en</strong> caso <strong>de</strong>sospecha <strong>de</strong> variaciones significativas <strong>de</strong> su valor por contaminación <strong>de</strong>l aguacon sustancias químicas. Para este método se llevará a cabo los sigui<strong>en</strong>tesprocedimi<strong>en</strong>tos:a. Enjuagar <strong>la</strong> celda <strong>de</strong> pH tres veces con el agua a analizar.b. Ll<strong>en</strong>ar <strong>la</strong> celda con el agua a analizar hasta <strong>la</strong> línea.e. Agregar <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> rojo <strong>de</strong> f<strong>en</strong>al <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> gotas indicado <strong>en</strong> elfrasco.d. Agregar <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> rojo <strong>de</strong> f<strong>en</strong>al <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> gotas indicado <strong>en</strong> elfrasco <strong>de</strong> <strong>la</strong> solución.e. Tapar <strong>la</strong> celda y agitar hasta obt<strong>en</strong>er una mezc<strong>la</strong> completa y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>color.f. Com<strong>para</strong>r el color <strong>de</strong>sarroll'ado con los colores <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong>l com<strong>para</strong>dor.g. Los resultados se anotarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> ficha <strong>de</strong> cloro residual.9. Para <strong>la</strong> medición <strong>de</strong>l pH mediante cinta indicadora se llevarán a cabo los sigui<strong>en</strong>tesprocedimi<strong>en</strong>tos:a. Tomar <strong>la</strong> muestra <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> un recipi<strong>en</strong>te limpio, <strong>en</strong>juagado previam<strong>en</strong>tecon el agua a analizar.b. Introducir un pedazo <strong>de</strong> cinta <strong>de</strong> 4 cm <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgo <strong>en</strong> el recipi<strong>en</strong>te cont<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<strong>la</strong> muestra <strong>de</strong> agua a analizar.e. Dejar reposar hasta que <strong>de</strong>sarrolle el color.d. Com<strong>para</strong>r el color <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do con <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores impreso <strong>en</strong> el estuche.Los resultados se anotarán <strong>en</strong> el Formato N° 1 .10.En <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> distribución (re<strong>de</strong>s), los puntos <strong>de</strong> muestreo seubican al nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> red secundaria y podrán estar conformados por el primergrifo o caño situado al interior <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da y que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre conectadodirectam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> distribución y libre <strong>de</strong> <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cualquier tipoalmac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to intradomiciliario. Se t<strong>en</strong>drá <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:a. Se registrará <strong>en</strong> el Formato N° 1 el valor <strong>de</strong> cloro residual, pH y conductividad.Sí el valor <strong>de</strong> cloro residual es cero, se realizará varias tomas <strong>en</strong> intervalos<strong>de</strong> tiempo, <strong>de</strong> persistir, se tomara <strong>la</strong> muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da colindante. Esnecesario evaluar puntos <strong>de</strong> muestreo con <strong>la</strong> data histórica.b. El inspector sanitario <strong>de</strong>berá solicitar con anticipación los recursos <strong>para</strong> sutrabajo <strong>de</strong> campo que se <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>n <strong>en</strong> el Anexo N o 3. Cada mes <strong>de</strong>be remitira <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> elreporte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mediciones realizadas, <strong>en</strong> el Formato N° 1 .


Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>lMIN "i rE~'ODE S ALUDOFIr:INA Gf",E..¡Al OE ts:nO¡STIr.A f ·1\!Fn~MATICA·BIBlIOTEC"11.La inspección sanitaria á un CoñlPoñe-;;t~-d~I-~i~a-<strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>t~<strong>de</strong>berá contemp<strong>la</strong>r los sigui<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos:a. E<strong>la</strong>borar el cronograma <strong>de</strong> inspecciones <strong>en</strong> función a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción vigi<strong>la</strong>day según <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s anuales programadas <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>n operativo saludambi<strong>en</strong>tal.b. La inspección sanitaria se compone <strong>de</strong>: evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones físicas:y evaluación <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e. Las condiciones físicas están re<strong>la</strong>cionadascon <strong>la</strong> ridad <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te y el nivel <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e con <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong>lim <strong>de</strong> los alre<strong>de</strong>dores <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción.c. El número reducido <strong>de</strong> inspecciones se optará cuando por lo m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>s tres últimasinspecciones indiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>fectos sanitarios. Ver Cuadro Nd. Se utilizarán formatos <strong>de</strong> evaluación <strong>para</strong> cada compon<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los que seconsignará: fecha <strong>de</strong> inspección, ubicación geográfica y nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> personao junta administradora <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te, características <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te, tipo<strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción, equipos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sinfección, ridad, facilida<strong>de</strong>s sanitarias,materiales <strong>de</strong> construcción, saneami<strong>en</strong>to, funcionami<strong>en</strong>to y condiciones <strong>de</strong>conservación y limpieza <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes.e. levantará un acta <strong>de</strong> inspección <strong>en</strong> original y copia <strong>en</strong> el que se consignarán<strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias sanitarias <strong>de</strong>tectadas, <strong>de</strong>jándose <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>dacionesnecesarias, <strong>la</strong>s que serán cumplidas <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>terminado, el mismo que<strong>en</strong> función <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia sanitaria y costo <strong>de</strong> inversión.Cuadro N o 2: Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> inspecciones sanitarias al nivel <strong>de</strong> piantay compon<strong>en</strong>tes. Inspecciones por añoVQIUme~ d~ aguaa~ec¡daoé.·' •.Ámbitoalmac::<strong>en</strong>ada (m3)Normal.----_._.-._- _ .. _-~+-------............;.---+----_--..:.._--_.---_. UrbarlOM<strong>en</strong>or' a 2 000 3.---------.. _--t--~--............ _.__.-... --­De 2 001 a 6 000 3 6--4----.-----------tratam i<strong>en</strong>toDe 6001 a 12 000 6 12------_.---_.a 12 000 1224 -------1Rural 2El acta <strong>de</strong> inspección será firmada por el personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal y elpersonal responsable <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te inspeccionado, <strong>la</strong> copia queda <strong>para</strong> elresponsable.S. El personal <strong>de</strong> salud elevará al Jefe <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> ud un informe <strong>de</strong> <strong>la</strong>inspección realizada, don<strong>de</strong> se consignarán <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones registradas<strong>en</strong> el acta <strong>de</strong> inspección y el p<strong>la</strong>zo concedido al responsable <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te<strong>para</strong> su cumplimi<strong>en</strong>to.:1. Al no <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>zo otorgado <strong>para</strong> <strong>la</strong> subsanación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>ciasse proce<strong>de</strong>rá a <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong>l cumplinli<strong>en</strong>to <strong>de</strong>recorn<strong>en</strong>daciones.levantará u n acta <strong>de</strong> verificación <strong>en</strong> el que se consignará <strong>la</strong>s accionescurllplidas y <strong>la</strong>s que aún quedan p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, otorgándole un nuevo p<strong>la</strong>zocumplimi<strong>en</strong>to (02 p<strong>la</strong>zos como máximo) <strong>de</strong> lOa 15 días .._-_.•_..... ---'--' ._._._--_ ........


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong>Ja Vigi<strong>la</strong>nda.<strong>Sanitaria</strong>,<strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talJ. Cumplido el p<strong>la</strong>zo y sus ampliaciones y no habi<strong>en</strong>do interés por parte <strong>de</strong>los responsables <strong>para</strong> subsanar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias, se e<strong>la</strong>borará un informeindicando <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones realizadas, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias sanitarias <strong>de</strong>tectadas,los dispositivos legales que se están infringi<strong>en</strong>do, el que será elevado al Jefe<strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>. solicitando <strong>la</strong> respectiva sanción ante <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong><strong>Salud</strong> V Lima Ciudad. a fin <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r conforme a Ley.12. La educación sanitaria se realizará segün lo programado <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>n operativoanual y contemp<strong>la</strong>rá los sigui<strong>en</strong>tes casos:a. Educación externa: comunida<strong>de</strong>s, c<strong>en</strong>tros educativos. <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas yprivadas, etc.b. Educación interna: personal <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> saludVIII. PROCESAMIENTO DE LA INFORMACiÓN1. La información obt<strong>en</strong>ida durante <strong>la</strong>s inspecciones y muestreos <strong>de</strong> los diversoscompon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua se reportará mediante elFormato N° 1: Indicador N° 2, monitoreo <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> consumohumano. don<strong>de</strong> se consignará:a. Fecha <strong>de</strong> reporte.b. Fecha y hora <strong>de</strong> muestreo.c. Pob<strong>la</strong>ción vigi <strong>la</strong>da.d. Compon<strong>en</strong>tes y/o puntos <strong>de</strong> muestreo.e. Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> medición <strong>de</strong> cloro residual libre, pH, conductividad. ycalidad organoléptica el agua.f. La conc<strong>en</strong>tración promedio <strong>de</strong> cloro residual libre por cada compon<strong>en</strong>teevaluado <strong>en</strong> el periodo que se reporta.g. Interpretación <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> cloro residual libre y <strong>de</strong> losanálisis bacteriológicos y físico químicos.2. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis procesará,consolidará y sistematizará <strong>la</strong> información <strong>para</strong> conocer <strong>la</strong> realidad sanitaria <strong>de</strong><strong>la</strong> jurisdicción <strong>en</strong> este rubro.3. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal se comunicará a DIGESA losresultados y medidas sanitarias adoptadas que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria.IX. ANEXOS1. Anexo I\J o 1. Formato N° 1: Indicador N° 2, Monitoreo <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> agua<strong>para</strong> consumo humano.2. Anexo N o 2. Tipos <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> agua.3. Anexo N o 3. Materiales y equipos necesarios <strong>para</strong> el trabajo <strong>de</strong> campo.4. Anexo N o 4. Flujograma <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> agua.


Tipos <strong>de</strong> sistemas: 1) Gravedad simple, 2) Gravedad con tratami<strong>en</strong>to, 3)Bombeo sin tratami<strong>en</strong>to, 4)Bombeo con tratami<strong>en</strong>to, 5) Camiones cisternas.~,~.;"..,..• ... .... ,."':l".;.~'"'''''.é•.''¡ .. '''''''......•...~Q.tDiii n ~s:~Q.!!..~1»tS:1VIs:~=rs:,~..,.,3¡~" ;:DI:1 ( ~~o~.Anexo N° 1Formato N° 1 Indicador N o 2, Monitoreo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Calidad <strong>de</strong> Agua <strong>para</strong> Consumo Humano o.s,s~o.s»VIDI:1;:;"DI""'C~'


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal,Anexo N° 2 Tipos <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> agua Distribución <strong>de</strong> Tipo Abierto ba ~(a) A <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua.(b) En un punto intermedio <strong>en</strong> <strong>la</strong> tubería principal.(c) Al extremo <strong>de</strong> <strong>la</strong> tubería.Distribución <strong>de</strong>l Tipo Cerradoa(a) A <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua.(b) En un punto que sea repres<strong>en</strong>tativo <strong>de</strong>l agua <strong>en</strong> el circuito principal.(c) En un punto que sea repres<strong>en</strong>tativo <strong>de</strong>l agua <strong>en</strong> circuitos secundarios oal extremos <strong>de</strong> red.Distribución <strong>de</strong>l Tipo Mixto(a) A <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to y/o pozo <strong>de</strong> agua.(b) A <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to.(c) En puntos repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l agua <strong>en</strong> el circuito principal.(d) En puntos repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> distribución., ",


,..... ~í»J,..-.... A_


~anual<strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal,Anexo N° 4Flujograma <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> red publica <strong>en</strong>comunida<strong>de</strong>sSIReporte al Municipio y AutoridadLocal <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>NOSIcontaminación fecalNOInforma a DISA DIGESA Reporta a <strong>en</strong>tidad Administradora<strong>de</strong> agua <strong>para</strong> correcciónReporta a Municipio Autoridad <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Local Reporta a <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidadAdministradora <strong>de</strong> agua potable<strong>para</strong> <strong>la</strong> recloración y correcciónInforma a Despacho Ministerialsobre posibilidad <strong>de</strong> riesgoepi<strong>de</strong>miológico


~.. ~1 'r!tií~..,.".,> 3Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talDirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Basico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y ZoonosisALIMENTOSBEBIDAS<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong>Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> losestablecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> fabricación,almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y fraccionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas conRegistro Sanitario1. FINALIDADVerificar <strong>la</strong>s condiciones, requisitos y procedimi<strong>en</strong>tos higiénico-sanitarios a que <strong>de</strong>besujetarse <strong>la</strong> fabricación, el almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y el fraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos ybebidas <strong>de</strong> consumo humano, así como los aspectos re<strong>la</strong>cionados con su inscripción<strong>en</strong> el registro sanitario <strong>para</strong> garantizar el consumo <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas sanos einocuos y facilitar su comercio seguro <strong>de</strong> acuerdo a los principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>ealim<strong>en</strong>taria recom<strong>en</strong>dado por <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong>l Co<strong>de</strong>x Alim<strong>en</strong>tarius.11. OBJETIVOS1. Verificar el control <strong>de</strong> calidad sanitaria e inocuidad <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos y bebidas que se fabrican, almac<strong>en</strong>an o fraccionan <strong>en</strong> el establecimi<strong>en</strong>to inspeccionado. 2. Verificar <strong>la</strong> información <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada <strong>para</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Registro Sanitario.111. ÁMBITOEl pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to será aplicado a todas los establecimi<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>dican a<strong>la</strong> fabricación, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y fraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas <strong>de</strong> consumohUll<strong>la</strong>no ubicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad.IV.BASE LEGAL1. Ley N° 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.2. Decreto Supremo N °007-98-SA. Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre vigi<strong>la</strong>ncia y control sanitario <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas. 3. Resolución Ministerial N° 61 5-2003-SA-DM. Criterios microbiológicos <strong>de</strong> calidad sanitaria e inocuidad <strong>para</strong> los alilll<strong>en</strong>tos y bebidas <strong>de</strong> consumo humano. 4. CAC/RCP 1 1969, Rev. 4 (2003). Código internacional <strong>de</strong> prácticas recom<strong>en</strong>dado. Principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos. Co<strong>de</strong>x Allm<strong>en</strong>tarius.


<strong>Manual</strong>. <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> VigiJanc<strong>la</strong><strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal·":i ..~..:.•....·.V. DEFINICIONES1. Acta <strong>de</strong> inspección: docu nl<strong>en</strong>to q ue conti<strong>en</strong>e los pri nci pales aspectos consi<strong>de</strong>rados<strong>en</strong> <strong>la</strong> inspección y los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias a serresueltas <strong>en</strong> p<strong>la</strong>zos <strong>de</strong>finidos.2. Alim<strong>en</strong>to o bebida: cualquier sustancia o mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> sustancias <strong>de</strong>stinadas alconsumo humano, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s bebidas alcohólicas.3. Bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>ción (BPM): conjunto <strong>de</strong> prácticas a<strong>de</strong>cuadas.cuya observancia asegurará <strong>la</strong> calidad sanitaria e inocuidad <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos ybebidas.4. Calidad sanitaria: conjunto <strong>de</strong> requisitos microbiológicos. físico-químicos yorganolépticos que <strong>de</strong>be reunir un alinl<strong>en</strong>to <strong>para</strong> ser consi<strong>de</strong>rado inocuo <strong>para</strong> elconsumo humano.5. Control: activida<strong>de</strong>s y medidas que se aplican <strong>para</strong> prev<strong>en</strong>ir. reducir o eliminarun riesgo. Adoptar todas <strong>la</strong>s medidas necesarias <strong>para</strong> asegurar y mant<strong>en</strong>er elcumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los criterios sanitarios establecidos.6. Fábrica <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas: establecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el cual se procesanindustrialm<strong>en</strong>te n<strong>la</strong>terias primas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> vegetal. animal o mineral utilizandoprocedimi<strong>en</strong>tos físicos. químicos o biológicos <strong>para</strong> obt<strong>en</strong>er alim<strong>en</strong>tos o bebidas<strong>para</strong> consumo humano, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cual sea el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> producción o<strong>la</strong> tecnología em pleada.7. Fiscalización: verificar o comprobar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas yReg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos Sanitarios y disponer una medida correctiva o sanción <strong>en</strong> caso <strong>de</strong>incunlplimi<strong>en</strong>to.8. Inocuidad: ex<strong>en</strong>to <strong>de</strong> riesgo <strong>para</strong> <strong>la</strong> salud humana.9. Medida correctiva: acción que se adopta como resultado al incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><strong>la</strong> Norma o Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to. lo que <strong>de</strong>be ser previam<strong>en</strong>te verificado.10.Peligro: ag<strong>en</strong>te biológico. químico o físico <strong>en</strong> los alim<strong>en</strong>tos o bebidas o <strong>en</strong> <strong>la</strong>condición <strong>de</strong> éstos: que pue<strong>de</strong> causar un efecto adverso <strong>para</strong> <strong>la</strong> salud.11.Producto final: producto terminado. <strong>en</strong>vasado o sin <strong>en</strong>vasar. listo <strong>para</strong> suconsumo.12.Registros: es <strong>la</strong> información vertida <strong>en</strong> los formatos. que permite conocer <strong>la</strong>scondiciones sanitarias y otros, bajo <strong>la</strong>s cuales se ha e<strong>la</strong>borado un producto.13.Rotu<strong>la</strong>do: toda información re<strong>la</strong>tiva al producto que se irTlprime o adhiere asu <strong>en</strong>vase o lo acompaña. No se consi<strong>de</strong>ra rotu<strong>la</strong>da aquel<strong>la</strong> información <strong>de</strong>cont<strong>en</strong>ido publicitario.14.Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria: conjunto <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> observación y evaluación querealiza <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong>s condiciones sanitarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción,transporte. fabricación. almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to. distribución. e<strong>la</strong>boración y exp<strong>en</strong>dio<strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas <strong>en</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud.lS.Vigi<strong>la</strong>ncia con frecu<strong>en</strong>cia reducida: Vigi<strong>la</strong>ncia a <strong>la</strong>s empresas que pres<strong>en</strong>tancondiciones sanitarias óptimas <strong>para</strong> <strong>la</strong> fabricación y comercialización <strong>de</strong> productosalim<strong>en</strong>ticios. La frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia será anual.16.Vigi<strong>la</strong>ncia con frecu<strong>en</strong>cia normal: Vigi<strong>la</strong>ncia a <strong>la</strong>s empresas que pres<strong>en</strong>tanobservaciones que no afectan a <strong>la</strong> calidad sanitaria <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos que se fabrican


Lt......,...~:~ ,..¡J,Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> los establedmie[tto$ <strong>de</strong>fa.bricación,almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>toyfraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tosVI.o comercializan. La frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia es cada cuatro (04) meses.17.Vigi<strong>la</strong>ncia con frecu<strong>en</strong>cia forzosa: Vigi<strong>la</strong>ncia a <strong>la</strong>s empresas que pres<strong>en</strong>tanobservaciones que afectan a <strong>la</strong> calidad sanitaria e inocuidad <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos sefabrican o comercializan. La frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia es m<strong>en</strong>sual.DISPOSICIONES GENERALES1. Los inspectores sanitarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudadserán capacitados y acreditados por <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>dicha Dirección <strong>para</strong> actuar <strong>de</strong> acuerdo al pres<strong>en</strong>te procedlmi<strong>en</strong>to. Los inspectoressanitarios pue<strong>de</strong>n ser los profesionales o técnicos sanitarios especializados.2. La información re<strong>la</strong>cionada con <strong>la</strong> inspección sanitaria constará <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tesdocum<strong>en</strong>tos:a. Ficha <strong>de</strong> evaluación sanitaria. Anexo N° 1 .b. Acta <strong>de</strong> inspección. Anexo N° 2.e. Informe técnico. Anexo N° 3.3. La Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal mediante oficio comunicará a<strong>la</strong>s empresas. sujetas a vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria. el nombre e i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> losinspectores sanitarios que t<strong>en</strong>drán a su cargo <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> lo dispuesto por elpres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to.4. Los Inspectores Sanitarios <strong>de</strong>berán procurar <strong>la</strong> mejor pres<strong>en</strong>tación personal.actuar con respeto y ética y proveerse <strong>en</strong> coordinación <strong>de</strong> su institución <strong>de</strong> losrecursos mínimos necesarios, como se muestra <strong>en</strong> el Anexo N°4, <strong>para</strong> <strong>la</strong> mejoraplicación <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to.5. Los Inspectores Sanitarios <strong>de</strong>berán <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s actas, formatos e informestécnicos con veracidad, objetividad y <strong>de</strong> manera sucinta a fin <strong>de</strong> que <strong>la</strong>información pueda ser registrada y procesada <strong>de</strong> manera a<strong>de</strong>cuada <strong>para</strong> el logro<strong>de</strong> los objetivos y fines <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te procedillli<strong>en</strong>to.VII. DISPOSICIONES ESPECíFICAS1. El Inspector Sanitario se pres<strong>en</strong>tará ante <strong>la</strong> empresa, llevando una carta <strong>de</strong>pres<strong>en</strong>tación que lo i<strong>de</strong>ntifique y pres<strong>en</strong>te como tal.2. En el caso <strong>de</strong> que no se permita el ingreso al establecimi<strong>en</strong>to, el inspector <strong>de</strong>berálevantar el acta <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se consigne el motivo por el cual no se permitió <strong>la</strong>inspección y se proce<strong>de</strong>rá a <strong>de</strong>jar una copia <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, <strong>de</strong> ser posible firmadapor el responsable <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to o por <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa que se<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> inspección. Si el establecimi<strong>en</strong>to se<strong>en</strong>contrara cerrado se <strong>de</strong>jará constancia <strong>en</strong> el Acta <strong>de</strong> Inspección.3. En el caso <strong>de</strong> no <strong>en</strong>contrarse <strong>la</strong> dirección o ser ésta falsa o incorrecta el inspectorhará constar <strong>en</strong> el Acta <strong>de</strong> Inspección <strong>la</strong> irregu<strong>la</strong>ridad <strong>para</strong> luego ser informada a<strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal (DIGESA).4. Durante <strong>la</strong> inspección se observará, <strong>en</strong>tre otros, <strong>la</strong> ubicación, <strong>la</strong> infraestructura,distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas, abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua, <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talI<strong>de</strong>l local y <strong>de</strong>l personal. el uso <strong>de</strong> aditivos alim<strong>en</strong>tarios. <strong>la</strong> materia prima, <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> disposición <strong>de</strong> residuos sólidos, el rotu<strong>la</strong>do<strong>de</strong>l producto final, el asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad sanitaria <strong>de</strong>l producto final,<strong>la</strong> impl<strong>en</strong>l<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e y saneami<strong>en</strong>to y sus registros. y <strong>la</strong>implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l sistema HACCR si lo hubiera y sus respectivos registros.5. El inspector luego <strong>de</strong> observar los aspectos seña<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el párrafo anterior.proce<strong>de</strong>rá a realizar <strong>la</strong> evaluación sanitaria <strong>de</strong> acuerdo al formato <strong>de</strong>l Anexo N 1.Consignará <strong>en</strong> el Acta <strong>de</strong> Inspección, conforme el Anexo N o 2. <strong>la</strong> calificaciónobt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación.6. El inspector solicitará los docum<strong>en</strong>tos pertin<strong>en</strong>tes <strong>para</strong> verificar <strong>la</strong> información<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada por el fabricante <strong>para</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l registro sanitario. Dejaráconstancia <strong>en</strong> el Acta <strong>de</strong> Inspección <strong>de</strong> <strong>la</strong> conformidad o indicará <strong>la</strong>s observacionescorrespondi<strong>en</strong>tes.7. De ser necesario se proce<strong>de</strong>rá al muestreo <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos <strong>para</strong> su posterioranálisis como mayor refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación sanitaria. Constará <strong>en</strong> el Acta <strong>de</strong>Inspección <strong>la</strong> muestra colectada.8. Si durante <strong>la</strong> inspección sanitaria, se <strong>de</strong>tectara prácticas o activida<strong>de</strong>s que pongan<strong>en</strong> riesgo <strong>la</strong> calidad sanitaria e inocuidad <strong>de</strong> los alinl<strong>en</strong>tos o bebidas que fabricano comercializan, el inspector sanitario podrá disponer <strong>en</strong> el lugar <strong>la</strong> aplicación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes medidas <strong>de</strong> seguridad: <strong>de</strong>comiso, incautación, inmovilización,retiro <strong>de</strong>l mercado y <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> productos alim<strong>en</strong>ticios.9. La aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más medidas <strong>de</strong> seguridad se harán a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> DirecciónEjecutiva <strong>de</strong> salud Ambi<strong>en</strong>tal previo informe <strong>de</strong>l inspector sanitario.10.AI finalizar <strong>la</strong> inspección sanitaria, el inspector <strong>de</strong>berá <strong>de</strong>jar una copia <strong>de</strong>l Actalevantada <strong>en</strong> el establecimi<strong>en</strong>to inspeccionado.11 .Posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> p<strong>la</strong>zo máximo <strong>de</strong> 48 horas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá el informe técn ico. <strong>de</strong>acuerdo al Anexo N o 3. pres<strong>en</strong>tándolo a <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico,Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis <strong>para</strong> su procesami<strong>en</strong>to.VIII. PROCESAMIEI\TO DE LA INFORMACiÓN1. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis procesará,consolidará y sistematizará <strong>la</strong> información <strong>para</strong> conocer <strong>la</strong> realidad sanitaria <strong>de</strong><strong>la</strong> jurisdicción <strong>en</strong> este rubro.2. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva se comunicará y aplicará <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong>seguridad que hubiera lugar producto <strong>de</strong>l informe <strong>de</strong>l inspector.3. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal se comunicará a DIGESA losresultados y medidas <strong>de</strong> seguridad que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria.IX. ANEXOS1. Anexo N o 1. Ficha <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> a Empresas <strong>de</strong> Alim<strong>en</strong>tos y/o Bebidas.2. Anexo N o 2. Acta <strong>de</strong> Inspección <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia Post Registro Sanitario.3. Anexo N o 3. Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Informe <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia Post Registro Sanitario.4. Anexo N o 4. Requerimi<strong>en</strong>tos mínimos <strong>para</strong> <strong>la</strong> inspección.


Se.i,.• .....•..••.....•••...'.~. '.o,'J ~.~o ir.··· L .._ Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> fabricación, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y ALIMENTOSfraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas con Registro SanitarioY BEBIDAS0'W...:"Anexo N° 1 Ficha <strong>de</strong> Evaluación <strong>Sanitaria</strong> C'i' ,; ....• ituh~ ".J;: . ..•......•...••..•.. ...• 7;7!:' \ ••< '.; .i>­1.0 LOCAL 6.0 SERVICIOS , ve) I UI\I\IU11 It rhícArifm "I..brl, rl" fom..arcial 24 ptos./.1 SI' IItili7il ,am !'\f'\t,hl" ,p"llra 1*\ 51-4 7.0 PROGRAMA DE HIGIENE Y SANEAMIENTOn ,I;fi~ SI 4 7.1 Cu<strong>en</strong>tan con pro!!:rama hi¡;í<strong>en</strong>e y saneami<strong>en</strong>to 51-42.3 to ~e"llm·sin ries1>o <strong>de</strong> Cont. SI 4 7.2 Realizan limoieza v <strong>de</strong>sinf. Equipos y ut<strong>en</strong>cilios SI 42.4 Tratami<strong>en</strong>to con cloro u otro tratami<strong>en</strong>to 51-4 7.3 Realizan limpieza V<strong>de</strong>sinf. Sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> procesos 51-4I 2.51 Realizan controles Qeriódíco EQ. YM.O 51=2 7.4 Ti<strong>en</strong>e orol:'rama control <strong>de</strong> insectos y roedores ! 51=4I 2.6 i llevan los registros <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua 51=2 7.5 Acceso a animales restringido 51=2~Calificación oardal 20 ptos. 7.6 Contro<strong>la</strong>n el nivel <strong>de</strong> cloro residual 51=21 3.0 ASPECTOS OPERATIVOS 7.7 Realizan control <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e personal 51=2f 3.1 . ni,trihllrión arlp(lJilr<strong>la</strong> r!t> ilmhipntp, <strong>de</strong> oroducción 51-4 7.8 Cu<strong>en</strong>tan con re!!:istro 51=2''U Amhipntps ,in ripwo rl~ mnlilminacíón cruzada (*\ SI 4 .parcial 04 ptos.3.3 Zona <strong>de</strong> proceso sin productos o materiales aj<strong>en</strong>os a los SI=28.0 DESAGUEoroductos Que se e<strong>la</strong>boran3.4 Los eouioos ores<strong>en</strong>tandiSDositivos <strong>de</strong> seguridad y control SI=2 8.1 <strong>la</strong>s canaletas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran protegioas 5r=2i 3.5 ManÜ; registros <strong>de</strong> controles <strong>en</strong> proceso 51=4 8.2 Las canaletas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> bu<strong>en</strong> estado <strong>de</strong> limpieza y. SI = 2mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to .I¡ .6Ic~rnaras <strong>de</strong> lUII~~rvaclor <strong>en</strong> bu<strong>en</strong> estado <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to e SI=2hi"i<strong>en</strong>e3.71 EI·personal <strong>de</strong> un area<strong>de</strong>finida no transita por otras áreas no SI=2illltori7iln;¡S9.0 RESIDUOSCalificación parcialI 04 ptos.38 1 Facilida<strong>de</strong>s proceso <strong>para</strong> <strong>la</strong>vad, y <strong>de</strong> manos SI 4 9.1 Recipi<strong>en</strong>tes material a<strong>de</strong>cuado. con bolsa. tapa SI A Ii cuando sea necesario...oardal 24 ptos. 9.2 Tachos sa<strong>la</strong> nroceso <strong>en</strong> bu<strong>en</strong> estado. limoios SI 4'~.I~¡III1I¡4.0 111 MIIr¡:~¡:¿ Q'1 Fxi,¡p Iln mnlPnpnor orincioal aleiado <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as 51=2 I


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talIVERIFICACiÓN DE INFORMACiÓN DECLARADA EN TRAMITE REGISTRO SANITARIO (*) 1. La información <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. correspon<strong>de</strong> a lo <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado <strong>en</strong> el trámite <strong>de</strong> Registro Sanitario:!\Jombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. dirección. RUC. dirección <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to:SI2. Consignan <strong>en</strong> el rotu<strong>la</strong>do <strong>de</strong> los <strong>en</strong>vases un número <strong>de</strong> registro sanitario que no correspon<strong>de</strong> alproducto registrado:SI3. Se esta utilizando el Registro Sanital'io. distintos a los autorizados:SI4. El rotu<strong>la</strong>do conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:Nombre <strong>de</strong>l producto§Número <strong>de</strong> Registro Sanitario Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> ingredi<strong>en</strong>tesFecha <strong>de</strong> v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to Nombre y dirección <strong>de</strong>l fabricanteCondiciones <strong>de</strong> conservación Nombre, dirección y Razón Social <strong>de</strong>l importador (<strong>de</strong> ser el caso) D Peso neto! cont<strong>en</strong>ido neto Idioma nacional5. Al rotu<strong>la</strong>do se ha adicionado información que confun<strong>de</strong> al usuario (no <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados) comob<strong>en</strong>eficios adicionales al producto:SINONONONOOBSERVACIONESTABLA DE CALIFICACiÓN (**)NOTA:con frecu<strong>en</strong>cia forzosa51 % - 75 % Vigi<strong>la</strong>ncia con frecu<strong>en</strong>cia normal76% <strong>la</strong>ncia con frecu<strong>en</strong>cia reducida(*) Criterio <strong>de</strong> exclusión: si <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada <strong>en</strong> el trámite <strong>de</strong> registro sanitario y los numerales1.3,2.1 Y 3.2 no son favorables, implica que <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to será no aceptable (Rojo),(**) Los porc<strong>en</strong>tajes se hal<strong>la</strong>rán <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preguntas que sean aplicables a cada establecimi<strong>en</strong>to.,,


•••••••• ••••••• •••••• •• • ••••••••••••• 6.6~ •••••••••••••••••••••••••• ~~~ •••••••••••••••••••••• ~~, •••••••••••• ~ •• ~~ ••••• , •••••••••••••••••••••••• •••••••••••••• 0'- o •••• ,~ •••••••••••••••••••••••••••••• ~ •••••••••••••••• 9 •••• ~ ••••••••••••••••• ~ •• , •••••••••••••••••••••••••••••••••• ~ ••••• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ~ ~ ...... 9 •••••••••••••••• ~ ......... , ••• ~ •••••••••••••••••••••••••••••••••• :1L . (c~;.rVigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> los e$tabl.ami<strong>en</strong>to~<strong>de</strong>~~- -f~ri(ación, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to ysanitarioAnexo N° 2 Acta <strong>de</strong> Inspección Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> fabricación, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y fraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas con Registro Sanitario Si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s......... ... horas. <strong>de</strong>l dfa.......... <strong>de</strong>l mes ....................<strong>de</strong>l año 2006 <strong>en</strong> el distrito <strong>de</strong> ......... ........................, el personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal-DESA efectuó <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>nciasanitaria al establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> fabricación ( ): almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to ( ) fraccionami<strong>en</strong>to ( ) <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tosy bebidas <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa ..................................................................... ubicada <strong>en</strong> .......................... ......... ...................................................................................... a fin <strong>de</strong> verificar el control <strong>de</strong>calidad sanitaria e inocuidad <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas que se fabrican. almac<strong>en</strong>an o fraccionan <strong>en</strong>el establecimieilto inspeccionado así como <strong>la</strong> veracidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada <strong>en</strong> el trámite <strong>de</strong>lregistro sanitario <strong>de</strong> conformidad con lo establecido por <strong>la</strong> Ley N 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> y elD.S N 007-98-SA. Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre vigi<strong>la</strong>ncia y control sanitario <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas.Se <strong>la</strong>s condiciones sanitarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta. <strong>en</strong>contrándose <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias:.... ~..... ".. ........................................ ~~~ ..... *.~ ...~ ....... ~ ... ~~..................................... ~ ............, ............ ............................ ~ ~ .................... .. .................. , ............................................... . ............ ... ., ......................................................... ' ................................. , ... ~~ .. ~ ........ ~ ...~• • • • • • • • •• * •••••••••• , ,.. •• •••• • ........................................................... ~ • .. .. .. .. • • • .. • • • • .. • • • .. • •• • •••••••••••••••••• , ....... , ........... . ...... .. .. . .. . ... . ... ... . . ........................................ ~ ..... .. .. .. .. .. .. ... ....................... ......................... ~ ................ . .... ....... ..' . , , . . ............................................. ~ ............... , ..... , ........... ............... ~ ..... ... ................ . ....... .............. ........ ' ........... ~.~ ................................................... ~.~.~ .... ~ ........................................... , .... ~........ ... '" ..... ~ ........... ~ ...... ~.~ .................................................................................... .Lace Ll eval L!ación sanitaria es:Se ver-'fico <strong>la</strong> ver acidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada <strong>para</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Registro Sanitario<strong>en</strong>contrándose :as sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias:.. .... "... ..................... .... ~ ....... ................. ... ... '.'.......... ~ ... ......................................................................... .... ................ ............... . ......... ........ ~ ........ ~~ ......... ~ .. ~............................................... , .. ..... " ............. ~ ...................... ~ .............................. " . . .. ................... , .................. . La empresa <strong>de</strong>be ,:ubsanar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias antes indicadas <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>" ......... días út¡les. Si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s.<strong>de</strong>l día.......... <strong>de</strong>l mes .................... <strong>de</strong>l año 2006. se da por concluida y ':.e suscribe <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Acta <strong>de</strong> Illspección <strong>en</strong> dos ejemp<strong>la</strong>res una <strong>de</strong> los cuales esal repre


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talAnexo N° 3Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Informe TecnicoINFORME N o XXXX-2006/DSBHAZ/DESA/DISA V.LeDEAASUI\ITOInspector responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong>Director <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talInforme <strong>de</strong> inspección sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>fabricación, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y fraccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos y bebidas con RegistroSan itarioREFERENCIAFECHAl. ANTECEDENTES11. EVALUACiÓN Y RESULTADOS111. CONCLUSIOI\IES y RECOMENDACIOI\IESE<strong>la</strong>borado por: Nombre <strong>de</strong>l InspectorRevisado por: Responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> DSBHAZAnexo N° 4Recursos Mínimos Necesariosl. Un (01) com<strong>para</strong>dor <strong>de</strong> cloro residual libre con reactivos sufici<strong>en</strong>tes.2. Un (O 1) termómetro bimetálico.3. Un (01) cinta indicadora <strong>de</strong> pH con rango <strong>de</strong> O a 14.4. Tres (03) pares <strong>de</strong> guantes <strong>de</strong>scartables.5. Dos (02) Actas <strong>de</strong> Inspección.6. Dos (02) formatos <strong>de</strong> evaluación sanitaria.7. Un (01) tablero.8. Un (01) bolígrafo.9. Un (01) rotu<strong>la</strong>dor in<strong>de</strong>leble.10. Un (01) cinta autoadhesiva <strong>de</strong> 2".11. Un (O 1) uniforme <strong>de</strong> trabajo completo.


::¡ ~;~. íT-.....,...:,' .1RESIDUOSDirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talDirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Basico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>tariaSÓLIDOSy Zoonosis<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong>Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>lmanejo <strong>de</strong> los residuos sólidosl. FI NAllDADVerificar <strong>la</strong>s condiciones sanitarias <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong> los residuos sólidos municipales yproteger <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas y <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te.11. OBJETIVOl. Verificar <strong>la</strong>s condiciones sanitarias <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> los residuos sólidos <strong>de</strong>l ámbito municipal. 2. Desarrol<strong>la</strong>r acciones <strong>de</strong> control <strong>en</strong> coordinación con <strong>la</strong> Autoridad Compet<strong>en</strong>te cuando <strong>la</strong>s operaciones y procesos empleados <strong>en</strong> el manejo <strong>de</strong> los residuos sólidos repres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> riesgo <strong>para</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas o <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te. 111. ÁMBITO DE APLICACiÓNEl pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to será aplicado a todas <strong>la</strong>s operaciones y procesos re<strong>la</strong>cionadoscon el manejo <strong>de</strong> residuos sólidos que se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección<strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad.IV.BASE lEGALl. Ley N° 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.2. Ley N° 28611 . Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te.3. Ley N°27314. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Residuos Sólidos.4. Decreto Supremo N°057-2004-PCM. Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Residuos Sólidos. V. DEFINICIONES1. Acondicionami<strong>en</strong>to. Todo método que permita dar cierta condición o calidad a los residuos sólidos <strong>para</strong> un manejo seguro según su <strong>de</strong>stino final. 2. Almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to. Operación <strong>de</strong> acumu<strong>la</strong>ción temporal <strong>de</strong> residuos <strong>en</strong> condiciones técn icas como arte el sistema <strong>de</strong> manejo hasta su disposición fi nal. 3. Aseo urbano. Es el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad libre <strong>de</strong> residuos sólidos producido por sus habitantes.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal4. Barrido. Consiste <strong>en</strong> el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vías, áreas públicas por causa <strong>de</strong> losresiduos sólidos esparcido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s calles y por el polvo.5. Cont<strong>en</strong>edor. Caja o recipi<strong>en</strong>te fijo o móvil <strong>en</strong> el que los residuos se <strong>de</strong>positan<strong>para</strong> su almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to o transporte.6. Disposición final. <strong>la</strong> última etapa operacional <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> limpieza pública.que consiste como se dispone <strong>en</strong> el suelo, los residuos sólidos recolectados <strong>en</strong> <strong>la</strong>sáreas urbanas.7. Empresa Comercializadora <strong>de</strong> Residuos Sólidos (EC-RS). Persona jurídicaque <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercialización <strong>de</strong> residuos <strong>para</strong> sureaprovechami<strong>en</strong>to.8. Infraestructura <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia. Insta<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>scargan y al mac<strong>en</strong>antemporalm<strong>en</strong>te los residuos <strong>de</strong> los camiones o cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> recolección, <strong>para</strong>luego continuar con su transporte <strong>en</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mayor capacidad, posibilitando<strong>la</strong> integración <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> recolección con otro, <strong>de</strong> modo tal que se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong>economías <strong>de</strong> esca<strong>la</strong>.9. Limpieza pública. Es <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad queti<strong>en</strong><strong>en</strong> un uso común <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.1O.Quema <strong>de</strong> residuos. Proceso <strong>de</strong> combustión incompleta <strong>de</strong> los residuos ya sea a<strong>la</strong>ire libre o empleando equipos inapropiados. que causa significativos impactosnegativos a <strong>la</strong> salud y el ambi<strong>en</strong>te.11.Recolección. Acción <strong>de</strong> recoger los residuos <strong>para</strong> transferirlos mediante un medio<strong>de</strong> locomoción apropiado y luego continuar su posterior manejo, <strong>en</strong> formasanitaria, segura y ambi<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a<strong>de</strong>cuada.12.Rell<strong>en</strong>o sanitario. Consiste <strong>en</strong> confinar los residuos sólidos <strong>en</strong> una celda y cubrir<strong>la</strong>con capas <strong>de</strong> tierra. <strong>de</strong> acuerdo a un proyecto <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería.13.Residuo <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> gestión municipal. Son los residuos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> domiciliario.comercial y <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> residuos simi<strong>la</strong>res a éstos.VI.DISPOSICIONES GENERALES1. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> VLima Ciudad serán capacitados y acreditados por <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong><strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> dicha Dirección <strong>para</strong> actuar <strong>de</strong> acuerdo al pres<strong>en</strong>teprocedimi<strong>en</strong>to.2. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal cubre <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y <strong>la</strong>s inspeccionespor el manejo <strong>de</strong> los residuos sólidos <strong>de</strong>l ámbito municipal <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad, segúnlo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> normatividad vig<strong>en</strong>te3. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis e<strong>la</strong>boraráel programa anual <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong> los residuos <strong>de</strong>l ámbitomunicipal.4. El Jefe <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>en</strong> el nivel local es el responsable <strong>de</strong> organizar ydisponer <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> acuerdo al programa anual. Supervisará <strong>la</strong>ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>en</strong> forma perman<strong>en</strong>te coordinando,l


TVigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong> los residuos sólidos~.:j .,¿,í·""'.,t.1RESIDUOSSÓLIDOScon <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s distritales <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> control que viabilic<strong>en</strong> <strong>la</strong> limpiezay recolección <strong>de</strong> los residuos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones ubicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong>lestablecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud a su cargo.5. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el nivel local<strong>de</strong>berá observar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes disposiciones:a. Conducir todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los residuos sólidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>slocalida<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> actividad.b. Coordinar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>para</strong> una vigi<strong>la</strong>ncia a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong>resid uos por el sector sal ud.c. Efectuar <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> limpieza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>se inspecciones sanitarias a p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia. empresas prestadoras ycomercializadoras <strong>de</strong> residuos sólidos y rell<strong>en</strong>os sanitarios.d. Recibir, revisar y registrar docum<strong>en</strong>tos que ingresan a su oficina o unidad.e. Asistir, previa autorización o <strong>de</strong>legación, a reuniones técnicas y/o <strong>de</strong>coordinación que se le <strong>de</strong>sign<strong>en</strong> o <strong>en</strong>cargu<strong>en</strong> sean éstas internas o <strong>en</strong>instituciones externas.f. Proporcionar información sobre <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia al responsable <strong>de</strong>sal ud ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> y autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l sector.g. Pre<strong>para</strong>r informes técnicos sobre <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas.6. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis e<strong>la</strong>borará elprograma anual <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong> los residuos sólidos municipalescon <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sujurisdicción. El programa anual <strong>de</strong>berá consi<strong>de</strong>rar los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:a. P<strong>la</strong>n Operativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitada y control <strong>de</strong> los residuos sólidosmunicipales.b. Pob<strong>la</strong>ción por localida<strong>de</strong>s y distrito.c. Línea <strong>de</strong> epi<strong>de</strong>miológica por distrito.d. P<strong>la</strong>no <strong>de</strong>sólidos.e. Cantidad personasrnun ici palidad.localida<strong>de</strong>s con y sin servicio <strong>de</strong> recolección <strong>de</strong> residuos<strong>en</strong> limpieza y recolección <strong>de</strong> residuos porf. Número <strong>de</strong> vehículos <strong>para</strong> recolección, transporte y transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> residuospor gobierno distrital.g. G<strong>en</strong>eración por día (Tone<strong>la</strong>das/dfa) <strong>de</strong> residuos sólidos por distrito.h. Registro <strong>de</strong> Empresas Prestadoras y Comercializadoras <strong>de</strong> Residuos sólidosubicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud.l. Registro <strong>de</strong> Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> losformatos <strong>de</strong> evaluación sanitaria: Formato N° 1residuos a través <strong>de</strong> losrecolección, Formato N°


.knU~ll <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>· <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal2 <strong>de</strong> recepción y transporte, y Formato N° 3 <strong>de</strong> personal <strong>de</strong> servicio. AnexoNo 1.VII. DISPOSICIONES ESPECíFICASVigi<strong>la</strong>ncia sanitaria: Inspecciones.1. La vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> residuos sólidos nlunicipales se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>de</strong>acuerdo a los sigui<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos:a. Programar <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitarias a razón <strong>de</strong> dos (02) accionespor mes por localidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> cobertura <strong>de</strong> residuos sólidos porparte <strong>de</strong>l gobierno d istrital.b. Se utilizará los formatos <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestión <strong>de</strong> Residuos SólidosMunicipales Urbano (1 Nivel): evaluación sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> recolección:evaluación <strong>de</strong> recepción y transporte; evaluación <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> servicio.c. Se registrará <strong>en</strong> los formatos<strong>de</strong>terminar el riesgo sanitario:todos los parámetros <strong>de</strong> eval uación <strong>para</strong>o a 10%Mínimo.~.•.~.------------~----------~----~---_...._.11 a 25%26 a 50% Alto51 a 100% Muy altod. El formato registrará <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong>l formato.personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal que realizo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.firma y sello <strong>de</strong>le. El Personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal cada mes <strong>de</strong>be remitir a <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva<strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal. a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red el reporte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>nciarealizadas, <strong>en</strong> los Formatos <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión municipal <strong>de</strong> los residuos sólidose infornle <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones realizadas a establecimi<strong>en</strong>tos sujetos a controlsanitario.2. Las inspecciones sanitarias a Empresas Prestadoras y Comercializadoras <strong>de</strong>Residuos Sólidos: EPS-RS y EC-RS se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>de</strong> acuerdo a los sigui<strong>en</strong>tesproced i m i<strong>en</strong>tos:a. Pre<strong>para</strong>r el cronograma <strong>de</strong> inspecciones <strong>en</strong> función al número <strong>de</strong> empresasubicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisd icción <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud y según <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sanuales programadas <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>n operativo <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal.b. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal. previa pres<strong>en</strong>tación solicitará informaciónadministrativa al conductor ó propietario <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>lpresa EPS-RS o EC-RSvisitada: Autorizaciones <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to; re<strong>la</strong>ción contractual con otrasempresas por los servicios requeridos o solicitados: e informes <strong>de</strong> operadory g<strong>en</strong>erador.


:1) 11.,¿'·......:..1 .•Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong> 10$ residuos sólidosRESIDUOSSÓllc. Se utilizará el acta <strong>de</strong> inspección, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>scribirá <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> operación <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, tratami<strong>en</strong>to. transporte y disposición final <strong>de</strong> los residuos sólidos. d. Indicar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> limpieza <strong>de</strong>l lugar o área don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong>a o se realiza el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los residuos sólidos. e. Consignar <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> protección personal y <strong>de</strong> seguridad <strong>para</strong> el personal que <strong>la</strong>bora. f. Indicar y registrar los establecimi<strong>en</strong>tos o qui<strong>en</strong>es realic<strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración, segregación y recic<strong>la</strong>je <strong>de</strong> los residuos sólidos. Evaluar el Impacto a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y al medio ambi<strong>en</strong>te.h. El Personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal cada mes <strong>de</strong>be remitir a <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> un informe <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones realizadas a los establecimi<strong>en</strong>tos sujetos a control sanitario. 3. El levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actas <strong>de</strong> inspecciones sanitarias se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán <strong>de</strong> acuerdoa los sigui<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos:a. Deberá. levantarse "in situ" los hechos constatados, <strong>de</strong>jándose <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones sanitarias por <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>contradas. b. Se indicará <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones que serán cumplidas <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>terminado. el rnismo que estará <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia sanitaria y <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong> inversión. c. El acta <strong>de</strong> inspección será firmada <strong>en</strong> original y copia por el responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong>l establecinli<strong>en</strong>to, EPS-R y EC-RS y el personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal. d. Elevará informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> inspección realizada al Médico J <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>, don<strong>de</strong> se consignará <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones registradas <strong>en</strong> el acta <strong>de</strong> inspección y el p<strong>la</strong>zo concedido al establecimi<strong>en</strong>to: EPS-RS o EC-RS <strong>para</strong> su cumplimi<strong>en</strong>to. e. Al cUrTlplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>zo otorgado <strong>para</strong> subsanar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias sanitarias, se proce<strong>de</strong>rá a realizar <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong>l mejorami<strong>en</strong>to, eliminación y/o sustitución que ocasionó el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> recom<strong>en</strong>dación. f. Se levantará el acta <strong>de</strong> inspección, <strong>en</strong> el cual se registrará <strong>la</strong>s acciones cumplidas por <strong>la</strong>s empresas o gobiernos locales. En el caso que <strong>la</strong> empresa no cumpliere con <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s observacionesconsignadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones. se proce<strong>de</strong>rá a otorgar un nuevop<strong>la</strong>zo, el mismo que <strong>de</strong>berá sust<strong>en</strong>tarse con carta <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to ante <strong>la</strong>autoridad <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad.h. Se otorgará dos (02) p<strong>la</strong>zos como máximo <strong>para</strong> e cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones. l. Cumplido el p<strong>la</strong>zo y sus ampliaciones y no habi<strong>en</strong>do el establecimi<strong>en</strong>to t<strong>en</strong>ido el mínimo interés <strong>de</strong> subsanar as <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias sanitarias. se proce<strong>de</strong> a elevar el


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talinforme respectivo <strong>en</strong> el que se consignará <strong>en</strong> forma or<strong>de</strong>nada y cronológica<strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones hechas por <strong>la</strong> autoridad <strong>de</strong> salud. <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias sanitarias<strong>en</strong>contradas que at<strong>en</strong>t<strong>en</strong> contra <strong>la</strong> salud humana y el medio ambi<strong>en</strong>te. ylos dispositivos legales vig<strong>en</strong>tes que infring<strong>en</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos. El Jefe<strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud establecerá <strong>en</strong> coordinación con <strong>la</strong> Dirección<strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad y DIGESA <strong>la</strong> respectiva sanción que amerite talinfracción conforme a ley.4. En re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> seguridad e higi<strong>en</strong>e ocupacional. se verificará que toda personaque realice activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> limpieza, recolección, tratami<strong>en</strong>to y transporte <strong>de</strong>residuos sólidos <strong>de</strong>berán contar con los equipos <strong>de</strong> protección personal sigui<strong>en</strong>te:Mameluco. botines <strong>de</strong> cuero o botas con sue<strong>la</strong> <strong>de</strong> hule, mascari lIa, guantes <strong>de</strong>cuero o jebe, gorro o casco y vacunas <strong>de</strong> tétano y hepatitis.VIII. PROCESAMIENTO DE LA INFORMACiÓN1. La Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to Básico, Higi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y Zoonosis procesará,consolidará y sistematizará <strong>la</strong> información <strong>para</strong> conocer <strong>la</strong> realidad sanitaria <strong>de</strong><strong>la</strong> jurisdicción <strong>en</strong> este rubro.2. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s microrre<strong>de</strong>s cada mes <strong>de</strong>be remitir a <strong>la</strong>Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal. a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> el reporte<strong>de</strong> <strong>la</strong> información obt<strong>en</strong>ida y consignada <strong>en</strong> los formatos <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> residuossólidos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones realizadas a los establecimi<strong>en</strong>tos sujetos a control.3. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal se comunicará a DIGESA losresultados y medidas <strong>de</strong> seguridad que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria.IX.ANEXOS1. Anexo N o 1. Formatos <strong>de</strong> evaluación sanitaria:a. De <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> recolección.b. De recepción y transporte.c. Del personal <strong>de</strong> servicio.d. De infraestructuras <strong>de</strong> disposición final <strong>de</strong> residuos sólidos.2. Anexo N o 2. Materiales <strong>de</strong> campo.


joI»-nO-:3,.... ~OC.(1)m :::l .. • i= ., 2o ...lit4> '" 4>c: LOCALIDAD~ al o­ .. In." .2u..¡jj 20" hUll'lltdad> /11w ~)j:~ o5~ x él: 80EG> E..J '"t:nXiEs Riesgo Sanitario 51 <strong>la</strong> respuesta es: SI SI SI SI SI SI SI SI SI SI SI SIRCUREB (Enero 2004) , Residuos peligrosos: explosivos, radioactivos, corrOSIVOS,VOLUMEN TOTAL (V.:J)Ojo: Sólo marcar <strong>la</strong>srespuestas <strong>de</strong> r¡esgocon ·X· y el resultadoserá automático porpunto critico.BIESGO SANIT ARIODa 1011 a 25 %26a 5051 a 100%CaHfícaciónMINIMOREGULARALTOMUY ALTORiesgo Sanitario por punto:Riesgo <strong>Sanitaria</strong> Promedia:N" respuestas con SI x 10012Sumatoria <strong>de</strong> Riesgo Sanitario por PuntoNo. Puntos Exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el Distrito


~~Y!:~b~3 n~ 'Í~m1"+~"O~:;;o"O:s,CDI-Q.ti;)"'CfanIDQ.3'¡"Si5t"Ce:s»¡¡'So.!.! !:!,DIV'tSU,.. 2.r»::5.s»ti):sV't DI eo..~O'"iD'a!!.n•'lin'",h~rl.) «k' <strong>Salud</strong>hI~_~~~·~·S6;wFORMATO W 02·RSVIGILANCIA SANITARIA Y CONTROL OEL MANEJO DE LOS RESIOUOS SÓLIDOSEVALUACION SANITARIA DE LA ETAPA DE RECEPCiÓN Y TRANSPORTEIlIRECaÓIIllE SAlOO:.,ES DE EVA1.UAaÓ!I :OEPAAT AlieNTO:AAO\I!NCIA:Lo ~iÓfI JIfIn$pO (CPC) Camión VolQuete (CV) Ol"",(O) R1fSGO SANITARIO Callfk:aclón Riesgo S.snitarlo por Vehiculo:O.10'!\, MINI Me11 I 25


~"..SINOSiNOPROMEDiO


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia Saraitaria <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talD. Formato <strong>de</strong> Infraestructuras <strong>de</strong> Disposición Final <strong>de</strong> Residuos SólidosFORMATO N° 04-RSVIGILANCIA SANITARIA Y CONTROL DEL MANEJO DE LOS RESIDUOS SÓLIDOSEVALUACiÓN DE IFRAESTRUCTURAS DE DISPOSICiÓN FINAL DE RESIDUOS SÓLIDOSRegión:Provincia:Departam<strong>en</strong>to:Distrito:Dirección Regional <strong>Salud</strong>:Red I Microred:Fecha Evaluación:Hora Evaluación;Inspector (es):Ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Infraestructura:D<strong>en</strong>ominación:Periodo Funcionami<strong>en</strong>to:Espacio Geográfico <strong>de</strong> Servicio:MARCO ADMINISTRATIVORIESGO1 ¿Cu<strong>en</strong>ta con PAMA o EIA aprobado por el MINSA? SI NO2 ¿Cu<strong>en</strong>ta con aprobación <strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Municipalidad provincial <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción? SI NO3 ¿Cu<strong>en</strong>ta con autorización <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to? SI NO4 ¿Su funcionami<strong>en</strong>to informal es <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> municipalidad jurisdiccional? SIEVALUACION DE SU UBICACION5 El lugar es <strong>de</strong> ubicación conforme <strong>en</strong> área <strong>de</strong> expansión urbana, área <strong>de</strong> amortiguami<strong>en</strong>to y paisaje natural? SI NO6 Exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> el sector indICios <strong>de</strong> restos arqueológicos? SI7 El sector se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> área protegida? Si8 El lugar respecto <strong>de</strong> granjas <strong>de</strong> crianza <strong>de</strong> animales así como <strong>de</strong> camales y mata<strong>de</strong>ros es mayor a 5 Km.? SI NO9 ¿La distancia actual a <strong>la</strong> ciudad o pob<strong>la</strong>ción es segura? SI NO10 ¿La accesibilidad es a<strong>de</strong>cuada? SI NO11 ¿La dirección <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to es <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido contrario a<strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad o pob<strong>la</strong>ción? SI NO12 ¿Las condicones geológicas <strong>de</strong>l sector muestran condiciones <strong>de</strong> impermeabilidad y estabilidad <strong>de</strong>l suelo? SI NO13 ¿Se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra cerca <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> agua ocursos <strong>de</strong> agua? SIEVALUACION DEL DISENO EIMPLEMENTACION14 ¿Cu<strong>en</strong>ta con memoria <strong>de</strong>scriptiva? SI NO15 ¿Cu<strong>en</strong>ta con p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> operación? SI NO16 ¿Cu<strong>en</strong>ta con medidas <strong>de</strong> seguridad y conti<strong>en</strong>g<strong>en</strong>cias? SI NO17 ¿Cu<strong>en</strong>ta con sistema <strong>para</strong> el manejo <strong>de</strong> lixilliados? SI NO18 ¿Cu<strong>en</strong>ta con sistema <strong>para</strong> el manejo <strong>de</strong> gases? SI NO19 ¿Cu<strong>en</strong><strong>la</strong> con vías internas <strong>de</strong> acceso? SI I NO20 ¿Se i<strong>de</strong>ntifican <strong>la</strong>s áreas proyectadas <strong>de</strong> operación? SI NO21 ¿Cu<strong>en</strong>ta con implem<strong>en</strong>tación acor<strong>de</strong> al volum<strong>en</strong> da operación da residuos sólidos que recepciona? SI NO22 ¿Cu<strong>en</strong>ta con SS.HH., vestuarios. oficinas, vigi<strong>la</strong>ncia? SI NO23 ¿El área <strong>de</strong> <strong>la</strong> Infraestructura se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>limitada? SI NOEVALUACiÓN DE LA OPERACION24 ¿La vías <strong>de</strong> acceso internas e internas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> caracteristica <strong>de</strong> suelo afirmado? SI NO25 ¿El <strong>de</strong>Sp<strong>la</strong>z.ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los vehículos g<strong>en</strong>ara polvos? SI26 ¿El manejo <strong>de</strong> los lixiviados es a<strong>de</strong>cuado? SI NO¿El manelo <strong>de</strong> los gases es a<strong>de</strong>cuado yconcluye <strong>en</strong> un quemador que garantiza <strong>la</strong> combustión <strong>de</strong>l gas?27 SI NO28 ¿Existe sistema <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control? SI NO29 ¿Los residuos son esparcidos compactados <strong>en</strong> capas qu<strong>en</strong>o exce<strong>de</strong>n <strong>la</strong> altura proyectada? SI NO30 ¿Los talu<strong>de</strong>s <strong>la</strong>terales muestran los residuos? SI31 ¿La cobertura final <strong>de</strong>l talud o p<strong>la</strong>taforma o celda ti<strong>en</strong>e un espesor mínimo a 60 cm.? SI NO32 ¿Los alre<strong>de</strong>dores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo o <strong>de</strong> operación se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran libres <strong>de</strong> <strong>de</strong>schos? SI NO33 Existe programa ylo activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control vectorial? SI NO34 ¿EXiste un sistema estadístico <strong>de</strong> registros da control? SI NO35 ¿Se percib<strong>en</strong> olores <strong>de</strong>sagradables? SI36 ¿Existe indicio <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> vectores oanimales? SI¿Los trabajadores cu<strong>en</strong>tan con indum<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> protEÍcción, y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> estado a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong>37conservación?SINO38 ¿Los trabajadores acreditan control médico ocupacionalcon periodicidad minima semestral? SI NO39 ¿Los trabajadores han sido capacitados <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s? SI NORCLlREBI (Marzo 2005)Riesgo Sanitario (RS):Calificación: Da 10% MINIMO11 a25%269500,{,REGULARALTOR.S. % =- No. Respuestas <strong>de</strong> riesgo3951 a 1()O°A. : MUY ALTONONONONONONONO -­NO


··1.··.;···········:.···············.~~.t....,#.......J':.;;;.Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong> los residuos sólidosAnexo N°2Materiales <strong>de</strong> Campol. Guantes <strong>de</strong> Doce (1 pares <strong>de</strong> guantes <strong>de</strong> jebe por año.2. Formatos <strong>de</strong> evaluación sanitaria. Quince (1 5) formatos <strong>de</strong> cada evaluación.3. Actas <strong>de</strong> Inspección4. Un (01) block <strong>de</strong> Actas <strong>de</strong> Inspección <strong>de</strong> 50 hojas.5. Un (O 1) tablero.6. Un (O 1) cua<strong>de</strong>rno formato A4.


'~-I¡{)~_t~.:,DirecdónEjetutiYa <strong>de</strong> Satud Ambitn*a1Dirección <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to<strong>la</strong>sico,.Migi<strong>en</strong>e Alim<strong>en</strong>taria y ZoonoSisy<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong>Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>lvector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue1. FINALIDADEvitar <strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue y fiebre amaril<strong>la</strong> urbana. <strong>en</strong> el <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>Lima.11. OBJETIVOS2.1 Detectar precozm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Ae<strong>de</strong>s aegypti vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue y fiebreamaril<strong>la</strong> urbana <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s con alto riesgo <strong>de</strong> su introducción. através <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica realizada por los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> salud<strong>de</strong>l nivel local.2.2Evitar que los niveles <strong>de</strong> infestación <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue super<strong>en</strong> el 2%aquellos sectores o localida<strong>de</strong>s infestadas.<strong>en</strong>111. BASE LEGAL• LEY N° 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.• RM N° 023-2005 Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> organización y funciones <strong>de</strong>l MI NSA.• RM N° 511-2005 <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ocupacional.• RM N° 826-2005-MINSA Norma <strong>para</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> Docum<strong>en</strong>tos Normativos<strong>de</strong>l MII\JSA.IV.ÁMBITO DE APLICACiÓN• En <strong>la</strong>s jurisdicciones sanitarias <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong><strong>Salud</strong> V Lima. Ciudad.V. PROCEDIMIENTOSPara <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones y por <strong>la</strong> estandarización con los niveles <strong>de</strong> riesgosepi<strong>de</strong>miológicos se utilizará <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te c<strong>la</strong>sificación:Esc<strong>en</strong>ario 1:Área sin pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l vector y sin casos autóctonos <strong>de</strong> <strong>de</strong>ngue. perocon riesgo <strong>de</strong> introducción <strong>de</strong>l vector (Las áreas que no pres<strong>en</strong>tancondiciones ecológicas <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l vector no se consi<strong>de</strong>ran<strong>de</strong> riesgo).


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talEsc<strong>en</strong>ario 11:Esc<strong>en</strong>ario 111:Área con pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l vector y sin casos autóctonos <strong>de</strong> D<strong>en</strong>gue.Área con pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l vector y casos autóctonos <strong>de</strong> D<strong>en</strong>gue Clásicoy/o Hemorrágico.Área sin riesgo: Es el área cuyas características ecológicas no permit<strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong>l vector, básicam<strong>en</strong>te dado por línlites altitudinales (mas <strong>de</strong> 2200 msnm)Estratificación geográfica <strong>de</strong>l riesgo epi<strong>de</strong>miológico: Para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> mapas<strong>de</strong> riesgos se utiliza <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores <strong>para</strong> <strong>de</strong>finir esc<strong>en</strong>arios:Zonas sin riesgo:Zonas <strong>en</strong> Esc<strong>en</strong>ario 1:Zonas <strong>en</strong> Esc<strong>en</strong>ario 11:color BLANCOcolor VE RDEcolor AMARI LLOZonas <strong>en</strong> Esc<strong>en</strong>ario 111: color ROJO (reporte <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> D. Clásico) color MARRÓN (reporte <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> D. Hemorrágico) CUADRO ESTANDAR PARA LA VIGILANCIA Y CONTROL VEC10RIAL'........•.••....·..............·.•.....•...•..:s.. (.e;;.ariO--.~I.l_Epi<strong>de</strong>miotÓgic~Vigi.- ...t.ancia EntomofógicaControl Vectorial'. ._________+-_._____L_a_l'V_a_s_._____!------~__._ Adultos1 ¡ Cada 3 meses. por! muestreo pmbabilistico . <strong>en</strong> :os sectores <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong>toepi<strong>de</strong>miológico. ---------4~----------------11 M<strong>en</strong>sual. por muestreo <strong>de</strong> <strong>la</strong>rvicida Nebulización espapmpabilístico<strong>en</strong> <strong>la</strong>cial cuando el índicedad o sector infestado. infestación <strong>de</strong> adulto y :<strong>de</strong> pupa es 2%. .111Contml vectorial<strong>de</strong> <strong>la</strong>rvicida Nebu i ización espacial(tratami<strong>en</strong>to focal y/o <strong>en</strong> los recipi<strong>en</strong>tes. te­ <strong>en</strong> el 100 % <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>nebulizaciónespacial) ni<strong>en</strong>do como refer<strong>en</strong>cia das <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad o<strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad o sector el Indice <strong>de</strong> Pupa


.~..,..,}. í...•....'·····'·····,············'~> Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue, "('.'- ··r·,·.,.,··'·VI. CONSIDERACIONES GENERALES6.1 Definiciones Operativas.6.1.1 Eco-<strong>en</strong>tomológico. Variables ambi<strong>en</strong>tales (humedad.pluviosidad, etc) que influ<strong>en</strong>cia el ciclo vital <strong>de</strong>l vector.temperatura.6.1 Muestreo <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das. Metodología <strong>de</strong> muestreo con el objetivo<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er una muestra repres<strong>en</strong>tativa <strong>para</strong> inferir sobre <strong>la</strong> situación<strong>de</strong> infestación <strong>de</strong> una localidad <strong>en</strong> un tiempo <strong>de</strong>terminado. Pue<strong>de</strong> sermuestreo al 10 0 /0 (vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica).6.1.3 Puntos críticos. Lugares que por sus características pue<strong>de</strong>n albergar alvector, como mercados. terrapuertos. aeropuertos. cem<strong>en</strong>terios. colegiosy otros.6.1.4 índice Aedico. Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> casas infestadas con <strong>la</strong>rvas.6.1 .5 índice <strong>de</strong> Recipi<strong>en</strong>te. Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósitos con agua ínfestados por<strong>la</strong>rvas. pupas o ambas.6.1.6 índice <strong>de</strong> Breteau.inspeccionadas.Número <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>tes positivos por 100 casas6.1.7 índice <strong>de</strong> Pupa. Número <strong>de</strong> pupas por 100 casas inspeccionadas.6.1.8 índice <strong>de</strong> Adultos. Porc<strong>en</strong>tajeadulto.vivi<strong>en</strong>das positivas con Ae<strong>de</strong>s aegypti6.1.9 Ovitrampas. Detecta <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> huevos <strong>de</strong> Ae<strong>de</strong>s aegypti usandorecipi<strong>en</strong>tes que simu<strong>la</strong>n cria<strong>de</strong>ros <strong>de</strong>l vector. Se coloca una paleta <strong>de</strong>ma<strong>de</strong>ra que sirva como superficie <strong>de</strong> oviposición.6.1 . 1 O Larvitrampa: Detecta <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>rvas <strong>de</strong> Ae<strong>de</strong>s aegypti usandorecipi<strong>en</strong>tes que simu<strong>la</strong>n cria<strong>de</strong>ros <strong>de</strong>l vector.6.1 .11 Tratami<strong>en</strong>to focal. Acción <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong>rvicída (producto químico queelimina estados inmaduros <strong>de</strong>l vector. <strong>la</strong>rvas) <strong>en</strong> todo recipi<strong>en</strong>te quecont<strong>en</strong>ga agua al mac<strong>en</strong>ada <strong>en</strong> un periodo no m<strong>en</strong>or a siete dias. <strong>de</strong>ntroo fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da.6.1 .12 Nebulización espacial. Acción <strong>de</strong> aplicar insecticida (producto químicoque elimina al vector adulto) <strong>en</strong> sectores. localida<strong>de</strong>s. o distritoscon pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l vector adulto o cuando exista transmisión <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>en</strong>fermedad.6.2 Conceptos Básicos6.2.1 Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica. La Vigi<strong>la</strong>ncia Entomológica es un proceso<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizado, sost<strong>en</strong>ible y ori<strong>en</strong>tado al registro sistemático <strong>de</strong>información sobre <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong>l Ae<strong>de</strong>s aegypti. <strong>la</strong> medición re<strong>la</strong>tiva<strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo <strong>para</strong> su análisis constante que


Mélnt<strong>la</strong>l <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Viai<strong>la</strong>nda <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talpermita prev<strong>en</strong>ir y/o contro<strong>la</strong>r su dispersión. así como <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong> posibleintroducción <strong>de</strong> otros vectores como el Ae. albopictus. con <strong>la</strong> finalidad<strong>de</strong> hacer oportunas y eficaces acciones <strong>de</strong> control.6.2.2 Control vectorial. Acción <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> insectos vectores através <strong>de</strong> metodologías a<strong>de</strong>cuadas y eficaces sost<strong>en</strong>ibles <strong>en</strong> el tiempo.VII. REQUERIMIENTOS BASICOS7.1 Recursos Humanos. En el nivel local (Establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>) inspectorsanitario capacitado <strong>en</strong> manejo <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong> vectores,a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l personal operativo <strong>de</strong> campo que permita <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control vectorial <strong>en</strong> su ámbito jurisdiccional. En el nivel intermedio(Re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>) profesional biólogo con experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificación taxonómica<strong>de</strong> vectores y manejo <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong> vectores <strong>de</strong> importancia<strong>en</strong> salud pública. En el nivel regional, profesional biólogo con experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>gestión, p<strong>la</strong>nificación y organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y controlvectorial aplicando <strong>la</strong> normatividad vig<strong>en</strong>te <strong>para</strong> el <strong>de</strong>sarrollo eficaz <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactivida<strong>de</strong>s. así como <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estrategias a<strong>de</strong>cuadas <strong>para</strong> el control <strong>de</strong>brotes y epi<strong>de</strong>mias <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s transmitidas por vectores.7.2Materiales y Equipos Material e Insumos necesarios <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia Entomológica • Guía <strong>de</strong> instrucciones• Alcohol 70%• Ban<strong>de</strong>jas <strong>de</strong> plástico pequeñas• Red o co<strong>la</strong>dores• Cua<strong>de</strong>rno <strong>de</strong> notas• Etiquetas <strong>para</strong> los viales• Formatos <strong>de</strong> campo• Itinerario <strong>para</strong> el trabajo <strong>de</strong>l día (P<strong>la</strong>no o croquis)• Lápiz <strong>de</strong> cera o tiza• Lápiz negro• Linterna operativa con pi<strong>la</strong>s y foco <strong>de</strong> repuesto.• Morral• Pipetas• Tableros <strong>de</strong> campo• Viales• Vistos domiciliariosI .".


:1•..¡ r··i.......::.l-~t,Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngueMaterial e Insumos necesarios <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia con Ovitrampas• Bolsas <strong>de</strong> plástico <strong>de</strong> 0.250 kg.• Cinta masking tape cortada <strong>en</strong> rectángulos <strong>de</strong> 2.5 x 4.0 cm.• Croquis <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad marcando <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das utilizadas <strong>en</strong> esta técnica.• Etiq uetas autoad hesivas• Formato <strong>de</strong> registro(según mo<strong>de</strong>lo)• Frascos oscuros <strong>de</strong> vidrio o plástico <strong>de</strong> 0.5 It• Gramínea local• Lápiz <strong>de</strong> grafito N° 02• Papel secante (Kraft. Whatman, <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho)• Pincel N° 01 (pelo <strong>de</strong> camello)• Plumón in<strong>de</strong>leble color negro punta finaMaterial e Insumos necesarios <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia con <strong>la</strong>rvitrampa• Cor<strong>de</strong>l• Cucharón• Etiquetas• L<strong>la</strong>ntas• Pipeta <strong>de</strong> plástico o gotero• Viales• Granlínea localMaterial e Insumos necesarios <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vig<strong>la</strong>ncia Entomológica (Adulto)• Acetato <strong>de</strong> etilo• Capturador <strong>de</strong> succión o Mochi<strong>la</strong> Aspiradora (Back Pack)• ('Ilta maski ng tape• Formato <strong>de</strong> colecta <strong>de</strong> adultos• Lápiz <strong>de</strong> grafito N rO.02• Linterna COIl su dotación <strong>de</strong> pi<strong>la</strong>s• Plumón marcador in<strong>de</strong>leble• Vaso <strong>de</strong> colectas• Viales


Material e Insumos necesarios <strong>para</strong> el Control Vectorial (Tratami<strong>en</strong>to Focal)• Guía <strong>de</strong> instrucciones• Cua<strong>de</strong>rno <strong>de</strong> notas• Formatos <strong>de</strong> campo• Itinerario <strong>para</strong> el trabajo <strong>de</strong>l día (P<strong>la</strong>no o croquis)• Lápiz negro• Li nterna operativa con pi <strong>la</strong>s y foco <strong>de</strong> repuesto.• Morral• Tableros <strong>de</strong> campo• Vistos domiciliarios• Organza corri<strong>en</strong>te• Producto Químico (Organofosforado)• PabiloMaterial e Insumos necesarios <strong>para</strong> el Control Vectorial (Nebulización Espacial)• Guía <strong>de</strong> instrucciones• Cua<strong>de</strong>rno <strong>de</strong> notas• Formatos <strong>de</strong> campo• Iti nerario <strong>para</strong> el trabajo <strong>de</strong>l día (P<strong>la</strong>no o croq uis)• Lápiz negro• Linterna operativa con pi<strong>la</strong>s y foco <strong>de</strong> repuesto• Tableros campo• Vistos domiciliarios• Equipo <strong>de</strong> Bioseguridad (gorra, mamelucos. l<strong>en</strong>tes protectores, mascaril<strong>la</strong>s<strong>de</strong> doble filtro, guantes <strong>de</strong> nitrilo, botines <strong>de</strong> cuero con sue<strong>la</strong> anti<strong>de</strong>slizanteVIII. DISPOSICIONES ESPECIFICAS:8.1 Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica.8.1 .1 Vigi<strong>la</strong>ncia ActivaInspección Domiciliaria. una actividad que consiste <strong>en</strong> buscar <strong>en</strong>forma cuidadosa y sistemática <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das reservoriosque almac<strong>en</strong><strong>en</strong> agua, ya sea <strong>para</strong> consunlO doméstico u otro uso, y quepue<strong>de</strong>n ser cria<strong>de</strong>ros pot<strong>en</strong>ciales y/o reales <strong>de</strong> nlosquitos; esta actividadse realiza <strong>en</strong> forma periódica (m<strong>en</strong>sual <strong>en</strong> Esc<strong>en</strong>ario 11 y 111; y trimestral<strong>en</strong> Esc<strong>en</strong>ario 1) permiti<strong>en</strong>do <strong>de</strong>terminar los índices <strong>de</strong> infestación <strong>en</strong>vivi<strong>en</strong>das y su variación <strong>en</strong> el tiempo, mediante <strong>la</strong> búsqueda activa <strong>de</strong><strong>la</strong>rvas <strong>de</strong>l vector Ae<strong>de</strong>s aegypti.I


._-,------~',,-,tvt--,y: . Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue E EItColecta <strong>de</strong> Adulto. Captura activa <strong>de</strong> especím<strong>en</strong>es adultos <strong>de</strong> Ae<strong>de</strong>saegypti que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran reposando <strong>en</strong> el interior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casas(Esc<strong>en</strong>ari os 11 y 111. cuand o se observe un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> casos probables<strong>de</strong> <strong>de</strong>ngue), el indice <strong>de</strong> infestación <strong>de</strong> adulto nos permitirá <strong>de</strong>cidir <strong>la</strong>interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> control <strong>de</strong> adultos <strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad o sector.8.1.2 Vigi<strong>la</strong>ncia PasivaNOTA:Pu ntos CríticosConsiste <strong>en</strong> inspeccionar lugares que no están infestados con Ae<strong>de</strong>saegypti. pero que se consi<strong>de</strong>ran receptivos o vulnerables por pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>factores <strong>de</strong> riesgo como: car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to básico. hacinami<strong>en</strong>to.zonas <strong>de</strong> recepción <strong>de</strong> emigrantes <strong>de</strong> áreas <strong>en</strong>démicas, cercanía a zonasinfestadas, cem<strong>en</strong>terios, mercados, ferias temporales. terrapuertos etc.Esta Vigi<strong>la</strong>ncia se aplicará <strong>en</strong> los Terminales terrestres <strong>de</strong> pasajeros y carga(Terrapuerto. Puertos y Aeropuertos). Especial at<strong>en</strong>ción merece estoslugares con flujo diario <strong>de</strong> carga y pasajeros nacionales e internacionales,especialm<strong>en</strong>te los proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> áreas <strong>en</strong>démicas, sin <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> <strong>la</strong>dolos almac<strong>en</strong>es <strong>de</strong> carga respectivos. En estos lugares se utilizarán <strong>la</strong>sovitrampas o <strong>la</strong>rvitrampas.• Cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>la</strong>rvitrampas u ovitrampas positivas. se realizaráuna búsqueda activa <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un radio <strong>de</strong> 400 m a <strong>la</strong>redonda. si es un punto crítico <strong>de</strong> control, y<strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> localida<strong>de</strong>s seránecesario que se realic<strong>en</strong> inspecciones domiciliarias <strong>en</strong> los alre<strong>de</strong>dores<strong>para</strong> <strong>de</strong>terminar el nivel <strong>de</strong> dispersión y <strong>de</strong> infestación <strong>de</strong>l vector <strong>en</strong> <strong>la</strong>zona o <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> localidad.• Para <strong>de</strong>terminar el riesgo epi<strong>de</strong>miológico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s infestadaspor Ae<strong>de</strong>s aegypti, se t<strong>en</strong>drá <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los indicadores <strong>en</strong>tomológicos:índices <strong>de</strong> infestación aédica, <strong>de</strong> recip<strong>en</strong>te y breteau, según esca<strong>la</strong> <strong>en</strong>tab<strong>la</strong> adjunta:Alto RiesgoMediano RiesgoBajo Riesgo> 5°1o201o 501o< 2°1o


,1,·"'·""'··""'·"'·'·"""'·"<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal~~::~;,,;:, ::';;,~Estos instrum<strong>en</strong>tos (ovitrampas o <strong>la</strong>rvitrampas) también sirv<strong>en</strong> <strong>para</strong>monitorear el impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> control vectorial, <strong>de</strong>tectarpres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> adultos <strong>en</strong> <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s bajas y evaluar el comportami<strong>en</strong>toestacional <strong>de</strong>l vector.NOTA: La vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong> cem<strong>en</strong>terios <strong>de</strong>be ser consi<strong>de</strong>rada aparte <strong>de</strong><strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> localida<strong>de</strong>s, y <strong>de</strong>be ser reportada como "Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>Cem<strong>en</strong>terios", no se suma a los índices aédicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad a don<strong>de</strong>pert<strong>en</strong>ezca.8.1.3 Indicadores EntomológicosLos índices <strong>de</strong> infestación por Ae<strong>de</strong>s aegypti son obt<strong>en</strong>idos medianteinspecciones domiciliarias. Estos indicadores <strong>en</strong>tomológicos, tarllbiénnos permite <strong>de</strong>cidir que acción <strong>de</strong> control vectorial es <strong>la</strong> mas acertada<strong>para</strong> evitar una posible transmisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad: a<strong>de</strong>más, seutilizan <strong>para</strong> evaluar <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> control aplicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>sinfestadas (com<strong>para</strong>ciones <strong>de</strong> índices previos y posteriores al control).íNDICE DE INFESTACION AEDICA O INDICE AEDICO DE lARVAS(IIA)Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> casas infestadas con <strong>la</strong>rvas <strong>de</strong> Ae<strong>de</strong>s aegypti, <strong>en</strong> una<strong>de</strong>terminada área o localidad.N° Vivi<strong>en</strong>das positivasIIA = 100N° vivi<strong>en</strong>das inspeccionadasíNDICE DE INFESTACION DE RECIPIENTES (IIR)Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósitos con agua, infestado por <strong>la</strong>rvas y pu pas <strong>de</strong> Ae<strong>de</strong>saegypti <strong>en</strong> una localidad o área.N° Vivi<strong>en</strong>das positivasIIR 100N° recipi<strong>en</strong>tes inspeccionadosíNDICE DE INFESTACION DE BRETEAU (IIB)Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>tes positivos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s casas inspeccionadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>localidad; mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> productividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>rvas por vivi<strong>en</strong>da inspeccionada.N° recipi<strong>en</strong>tes positivosIIB 100N° vivi<strong>en</strong>das inspeccionadas;, ~,~: ~~'." .. (


:~•~Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngueEíNDICE DE PUPA (IP)Número <strong>de</strong> pupas por 100 vivi<strong>en</strong>das inspeccionadas.N° <strong>de</strong>IP = 100N° vivi<strong>en</strong>das inspeccionadasíNDICE DE POSITIVIDAD DE OVITRAMPA (IPO)Mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> ovitrampas positivas <strong>en</strong> una <strong>de</strong>terminadalocalidad.N° <strong>de</strong> ovitrampas positivas¡PO -x 100N° total <strong>de</strong> ovitrampasíNDICE DE POSITIVIDAD DE LARVITRAMPA (IPL)IPLN° <strong>de</strong> <strong>la</strong>rvitrampas positivas--~·_----------x 100N° total <strong>de</strong> <strong>la</strong>rvitrampasíNDICE DE INFESTACION AEDICA DE MOSQUITOS ADULTOS(IIA-A)IIA-AN° <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das positivas a Ae<strong>de</strong>saegypti ad u Itos N° <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das inspeccionadas x 100 8.2 Procedimi<strong>en</strong>to <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica8 .1 Inspección DomiciliariaEsta actividad <strong>de</strong>be realizarse m<strong>en</strong>sualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas infestadas ytrimestralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> áreas <strong>en</strong> riesgo <strong>de</strong> infestación por Ae<strong>de</strong>s aegypti.SELECCiÓN DE LAS VIVIENDAS PARA LA INSPECCiÓN DOMICILIARIALa selección <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das se pue<strong>de</strong> hacer mediante dos métodos:a. C<strong>en</strong>so: Esto significa que se inspeccionarán el 100 0 /0 <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong>una localidad. Este método se utilizará so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s situaciones sigui<strong>en</strong>tes:Cuando el número total <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> una localidad sea igualo m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>300 vivi<strong>en</strong>das.Cuando se quiera verificar si se ha eliminado completam<strong>en</strong>te el vector <strong>de</strong>una localidad., ..- ....... --"-,."-~--_._---------_._~_-.....-. ....,~.- '---"~-'-"~ ,-,---_... ---~


'j;Jl.rJlUal <strong>de</strong>Pr()(edimje~os <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talb. Muestreo probabilístico: Esto significa que se inspeccionará una muestrarepres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> una localidad o sector.PROCEDIMIENTO PARA INSPECCiÓN DOMICILIARIAEl responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación y organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad ti<strong>en</strong>e que tomar<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> campo:a) Organización previaConocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad• Conocer el número total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad o <strong>de</strong> los sectores.• Si es una localidad nueva o <strong>de</strong> <strong>la</strong> que no se ti<strong>en</strong>e mayor información. esrecom<strong>en</strong>dable tomar contacto con <strong>la</strong> autoridad local. o un repres<strong>en</strong>tantereconocido <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad que pueda convertirse <strong>en</strong> un "facilitador" <strong>de</strong> <strong>la</strong>información.• Para facilitar <strong>la</strong>s inspecciones intradomiciliaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das. se recomi<strong>en</strong>datrabajar con mapas completos hasta el nivel <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das. i<strong>de</strong>alm<strong>en</strong>te. o <strong>de</strong>manzanas por lo m<strong>en</strong>os.• Cuando <strong>la</strong> localidad es gran<strong>de</strong> se pue<strong>de</strong> dividir por sectores, que <strong>de</strong>b<strong>en</strong>estar perfectam<strong>en</strong>te i<strong>de</strong>ntificados, <strong>de</strong>limitados y mapeados, <strong>de</strong> modoque no g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> confusiones.• Es necesario obt<strong>en</strong>er información basal respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong>saneami<strong>en</strong>to básico, que ayu<strong>de</strong> a estratificar <strong>la</strong> localidad por factores <strong>de</strong>riesgo, como:Disponibilidad <strong>de</strong> agua potable por tubería a presión. Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> disponibilidad <strong>de</strong> agua potable por tubería. Disponibilidad <strong>de</strong> agua a través <strong>de</strong> cisternas. Haci nam i<strong>en</strong>to. Conducta <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l sector o localidad fr<strong>en</strong>te al almac<strong>en</strong>anli<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua. b) Organización <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> campo Responsabilidad <strong>de</strong>l coordinador <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> campo• Obt<strong>en</strong>er un mapa o croquis <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad o sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> localida<strong>de</strong>n vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> su jurisdicción.• El número <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das a inspeccionar.• El tiempo <strong>en</strong> el cual se ha programado completar <strong>la</strong> actividad.• La logística necesaria: movilidad <strong>para</strong> el transporte <strong>de</strong>l personal si fueranecesario, combustible, turnos <strong>de</strong> choferes, puntos <strong>para</strong> distribuir y recogeral personal <strong>de</strong> campo.. '., \~. 'y.\", .


t'.".¡JVigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control.<strong>de</strong>l vedor• La disponibilidad <strong>de</strong> personal capacitado (inspectores y <strong>de</strong> brigada).Tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes criterios <strong>de</strong> programación:Calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> personas que necesita, tomando como refer<strong>en</strong>ciaun r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 20-25 vivi<strong>en</strong>das/persona/día.Debe consi<strong>de</strong>rarse un jefe <strong>de</strong> brigada o supervisor cada 5 inspectorescomo máximo.• I<strong>de</strong>ntificar a los supervisores o jefes <strong>de</strong> brigada y realizar por lo m<strong>en</strong>os unareunión previa <strong>de</strong> coordinación con ellos. <strong>para</strong> tratar los sigui<strong>en</strong>tes temas:Los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia:La responsabilidad <strong>de</strong> cada uno como supervisor <strong>de</strong> campo: La metodología <strong>de</strong> trabajo: c<strong>en</strong>so o muestreo probabilistico (aleatorio simple bietápico) según corresponda. Estudiar con ellos el mapa <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> jurisdicción a evaluar: Detal<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s manzanas correspondi<strong>en</strong>tes a cada brigada: Características <strong>de</strong>l marcaje <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das inspeccionadas; Uso <strong>de</strong> formato <strong>de</strong> campo: Disponibilidad <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong> campo <strong>para</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica, <strong>para</strong> cada inspector: Re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> inspectores por cada supervisor, es aconsejable que cada integrante <strong>de</strong> brigada se mant<strong>en</strong>ga estable: R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to por cada día <strong>de</strong> trabajo: La metodología <strong>de</strong> supervisión y uso <strong>de</strong>l formato <strong>de</strong> supervisión: M<strong>en</strong>saje educativo <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que se <strong>de</strong>be <strong>de</strong>jar a <strong>la</strong>s familias visitadas.• Entregar a cada supervisor un mapa o croquis que le correspon<strong>de</strong> a sugrupo, con <strong>de</strong>talles <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manzanas asignadas a cada inspector, por cada díaprogramado.• Distribuir los vistos domiciliarios a cada jefe <strong>de</strong> brigada y establecer el tipo<strong>de</strong> marcado <strong>en</strong> el frontis <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da con una tiza <strong>de</strong> color que resaltesobre el fondo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pintura.• Citar a todos los inspectores por lo m<strong>en</strong>os 1 hora antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>para</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los materialesnecesarios y dar <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones que se consi<strong>de</strong>re necesario.• Todos los inspectores y supervisores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar i<strong>de</strong>ntificados con un Carné<strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad.• Evaluar y consolidar <strong>la</strong> información <strong>de</strong> los formatos <strong>en</strong>tregados por los jefes<strong>de</strong> brigadas.


~


~"tVVigi<strong>la</strong>ndasar:-itaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l (lEtngue5. Una vez terminada <strong>la</strong> manzana. se proce<strong>de</strong> a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>temanzana seleccionada repiti<strong>en</strong>do el procedimi<strong>en</strong>to, perot<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el numero total <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> cadamanzana.O• Se recomi<strong>en</strong>da que el supervisor indique a cada inspector el punto <strong>de</strong> inicio,<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una esquina y <strong>la</strong> dirección horaria (hacia <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha) que <strong>de</strong>be seguir<strong>de</strong> modo que facilite el trabajo <strong>de</strong> supervisión.• El supervisor o jefe <strong>de</strong> brigada <strong>de</strong>be realizar <strong>la</strong> supervisión directa e indirecta<strong>de</strong> cada u no <strong>de</strong> los inspectores a su cargo.La supervisión directa contemp<strong>la</strong> el acompañami<strong>en</strong>to al inspector.observando cómo solicita y justifica el acceso a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da. <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong><strong>la</strong> inspección, el uso <strong>de</strong> formatos y <strong>la</strong> información y recom<strong>en</strong>dacionesque brinda al pob<strong>la</strong>dor.La supervisión indirecta implica. visita a una vivi<strong>en</strong>da ya inspeccionada.y verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ca.lidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> inspección realizada, y <strong>en</strong>trevista alpob<strong>la</strong>dor acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y recom<strong>en</strong>daciones recibidas.Esta información <strong>de</strong>be ser registrada <strong>en</strong> el formato <strong>de</strong> supervisión.• Establecer un punto <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>para</strong> que al final <strong>de</strong>l d<strong>la</strong>, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>todos los inspectores y cada uno le <strong>en</strong>tregue sus formatos <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>teconsol ¡dados.• Al término <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada, el supervisor <strong>de</strong>be hacer un recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobservaciones realizadas y subsanar cualquier <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia operativa<strong>de</strong>tectada.Responsabilidad <strong>de</strong> cada inspector• Tomar nota <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s instrucciones dadas por el jefe <strong>de</strong> brigada <strong>para</strong> evitarerrores operativos.• El inspector <strong>de</strong> salud se pres<strong>en</strong>ta e i<strong>de</strong>ntifica con el dueño <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa u otro adultomayor <strong>de</strong> 18 años. explica brevem<strong>en</strong>te el motivo e importancia <strong>de</strong> su visita,solicitando autorización <strong>para</strong> el ingreso a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da e iniciar <strong>la</strong> inspección.• Asegurarse que <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong> ingreso a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da esté dada por unadulto.• La inspección <strong>de</strong>be hacerse preferiblem<strong>en</strong>te acompañado por un integrante<strong>de</strong> <strong>la</strong> familia visitada con el fin <strong>de</strong> que se s<strong>en</strong>sibilice sobre los cuidados ylimpieza <strong>de</strong> los <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> agua <strong>para</strong> prev<strong>en</strong>ir o contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>linsecto vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.• La inspección <strong>de</strong>be ser realizada <strong>en</strong> forma cuidadosa y secu<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> todos ycada uno <strong>de</strong> los ambi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da asignada:Se i<strong>de</strong>ntifican todos los <strong>de</strong>pósitos que t<strong>en</strong>gan o puedan cont<strong>en</strong>er agua.Inspección <strong>de</strong> áreas externas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da (peridomicilio):


, -,l;:~. ~.... ' .. ,.¡.·.. <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> 1a Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> Sa1udAmbi<strong>en</strong>talI• La inspección se inicia <strong>en</strong> el patio posterior (corral, huerta. etc.) sigui<strong>en</strong>doel recorrido por el <strong>la</strong>do <strong>de</strong>recho hasta concluir <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>la</strong>exteriores <strong>de</strong>l fr<strong>en</strong>te. hasta <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> calle y si <strong>la</strong> casa se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong>una esquina se <strong>de</strong>berá inspeccionar también el <strong>la</strong>teral. hasta <strong>la</strong> mitad<strong>de</strong> <strong>la</strong> calle.• A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>berá inspeccionar los lugares altos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da. revisando <strong>la</strong>scanaletas, tanques elevados y recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>sechados sobre los techos.Inspección <strong>de</strong> áreas internas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da (intradomicilio):• Se recorre ambi<strong>en</strong>te por ambi<strong>en</strong>te com<strong>en</strong>zando por el fondo. <strong>en</strong> dirección a<strong>la</strong> puerta principal.• E n caso que <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da no t<strong>en</strong>ga patio posterior, In IC<strong>la</strong>r <strong>la</strong> inspección <strong>en</strong>los baños, cocinas. sa<strong>la</strong>-comedor. buscando <strong>de</strong>pósitos con agua (floreros,maceteros, cilindros, etc).• La casa <strong>de</strong>be ser inspeccionada <strong>en</strong> su totalidad. caso contrario no se consi<strong>de</strong>racomo casa inspeccionada.• En todas <strong>la</strong>s casas inspeccionadas se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pegar los vistos domiciliarios, <strong>en</strong><strong>la</strong> parte posterior y superior <strong>de</strong> <strong>la</strong> puerta principal, anotándose el nombre<strong>de</strong>l inspector, actividad realizada y fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad.NOTAS:CENSOS (inspecciones al 100 % <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das): Si una casa se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra cerrada o esr<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te, el inspector tomará nota <strong>de</strong> <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el diario y comunicará <strong>de</strong>lhecho a su superior inmediato tan pronto t<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> hacerlo. y buscarestrategias <strong>de</strong> recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da.VIVIENDAS CERRADAS Y RENUENTES: En <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas, si una casa está cerrada oes r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te. se <strong>de</strong>be realizar <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa <strong>de</strong> <strong>la</strong> izquierda o <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha.<strong>para</strong> no per<strong>de</strong>r <strong>la</strong> secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones.INSPECCION EN EDIFICaS: En <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> edificios <strong>de</strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos, elprocedimi<strong>en</strong>to es simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> <strong>de</strong> una casa in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te. consi<strong>de</strong>rándose a cada<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to como una vivi<strong>en</strong>da individual. Se consi<strong>de</strong>rará como vivi<strong>en</strong>da individua<strong>la</strong> los hoteles, colegios, casas <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sión, mercados y locales públicos, etc.MARCAJE DE VIVIENDAS: Para cada actividad <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. sea c<strong>en</strong>so o muestreoprobabilistico, es importante que se vayan marcando <strong>la</strong>s casas inspeccionadas <strong>para</strong>facilitar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casas evaluadas (1 inspeccionadas; e cerradas: R= r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>tes), <strong>la</strong> fecha y una flecha <strong>de</strong> indique <strong>la</strong> dirección que sigue el inspector.8.2.2 Colecta <strong>de</strong> MuestrasDurante <strong>la</strong> inspección se i<strong>de</strong>ntificarán aquellos <strong>de</strong>pósitos con <strong>la</strong>rvas y/opupas <strong>de</strong> mosquitos y se proce<strong>de</strong>rá a colectar el total <strong>de</strong> los estadiosinmaduros, con ayuda <strong>de</strong> una red o <strong>de</strong> un cucharón y un gotero o pipeta<strong>de</strong> plástico, colocándolos <strong>en</strong> un frasco pequeño o vial con alcohol al70 0 /0.


\......¡}Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector<strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngueColocar un máximo <strong>de</strong> 20 <strong>la</strong>rvas por vial. Se evitará colocar <strong>en</strong> cada vialun número excesivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>rvas o <strong>de</strong>jar mucho espacio <strong>de</strong> aire <strong>en</strong> cadafrasquito o vial <strong>de</strong> colecta. pues <strong>la</strong> muestra pue<strong>de</strong> dañarse.Larvas colectadas <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser puestas <strong>en</strong>difer<strong>en</strong>tes viales. con su respectiva etiqueta. aunque sean <strong>de</strong> <strong>la</strong> mismavivi<strong>en</strong>da.rotu<strong>la</strong>ción se hace con lápiz <strong>en</strong> una ficha <strong>de</strong> papel (2.5 x 4.0 cm),consignando los datos según mo<strong>de</strong>lo y que se coloca <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l vialcerrado herméticam<strong>en</strong>te, los datos a colocar <strong>en</strong> <strong>la</strong> etiqueta son:.........~,........_...._...._._"""'_...__.__.._._.•._....,..__.-""-_.,,,.....--,,,--,,.,,....._.._-_4-.,,'.....,,.....".._....."..".._..........................,.............."...."...Distrito: Localidad Sector I zona: Dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da: Fecha <strong>de</strong> colecta: Tipo <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>te: Nombre <strong>de</strong>l inspector: 8.2.3 Acciones EducativasSigui<strong>en</strong>do <strong>la</strong> norma que todo trabajador <strong>de</strong> salud <strong>de</strong>be ser siempre uneducador sanitario. el inspector <strong>de</strong>be aprovechar <strong>la</strong> circunstancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>visita <strong>para</strong> <strong>de</strong>jar siempre m<strong>en</strong>sajes educativos que promuevan el autocuidado familiar, motivándolos <strong>para</strong> que ellos mismos practiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong>smedidas <strong>de</strong> control físico: tapado <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> agua y <strong>la</strong>varlospor lo m<strong>en</strong>os una vez a <strong>la</strong> semana. haci<strong>en</strong>do notar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> suco<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong>l Ae<strong>de</strong>s aegypti, y con ello <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue <strong>en</strong> su familia.importante t<strong>en</strong>er aliados estratégicos como <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong>base y los actores sociales como Municipalidad, Policía. Iglesia, etc.. yaque estos aliados nos ayudarían <strong>en</strong> el cambio conductual progresivo quese <strong>de</strong>sea dar a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afectada.Es importante que el comité <strong>de</strong> lucha contra el <strong>de</strong>ngue local asuma elrol directivo fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> comunidad organizada, si<strong>en</strong>do este comité localcomprometido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal8.2.4 Registro <strong>de</strong> InformaciónEl inspector que realiza <strong>la</strong> inspección domiciliaria (<strong>en</strong>cuesta aédica) <strong>de</strong>beanotar toda <strong>la</strong> información que se g<strong>en</strong>era durante <strong>la</strong> visita <strong>en</strong> el formatocorrespondi<strong>en</strong>te (Anexo 1). La información registrada <strong>en</strong> el reportediario <strong>de</strong>berá ser c<strong>la</strong>ra y <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da <strong>para</strong> cada vivi<strong>en</strong>da visitada, como<strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da, el número <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>tes inspeccionados,reci pi<strong>en</strong>tes positivos y otros.- Todas <strong>la</strong>s casas inspeccionadas <strong>de</strong>berán pres<strong>en</strong>tar los vistos domic'lliarios,los que se hal<strong>la</strong>n ubicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte posterior y superior <strong>de</strong> <strong>la</strong> puertaprincipal, <strong>en</strong> esta ficha se anotará el nombre <strong>de</strong>l inspector, actividadrealizada y <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>en</strong>tre otros.8.2.5 Control <strong>de</strong> Calidad <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>8.3 Control vectorialLa verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong>l inspector que realiza <strong>la</strong>vigi<strong>la</strong>ncia, lo va a <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> organización y p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> unsistema <strong>de</strong> supervisión, el cual se basa principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> supervisionesdirectas e indirectas, realizadas por los jefes <strong>de</strong> brigada.Aunque exist<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> supervisión, sólo se utilizará <strong>la</strong> supervisióndirecta <strong>para</strong> el ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fichas <strong>de</strong> supervisión:• Directa: Es aquel<strong>la</strong> don<strong>de</strong> el supervisor acompaña al inspector<strong>de</strong> manera ocasional y realiza <strong>la</strong> verificación cuidadosa <strong>de</strong><strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas por este, observando y dando<strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>taciones necesarias a fin <strong>de</strong> optimizar <strong>la</strong> actividad,<strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do registrar su actividad <strong>en</strong> los vistos domiciliarios <strong>de</strong><strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das.• Indirecta: Es aquel<strong>la</strong> don<strong>de</strong> el supervisor <strong>de</strong>berá inspeccionar<strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da y sus alre<strong>de</strong>dores <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma secu<strong>en</strong>cia que <strong>de</strong>biórealizarlo el inspector sin <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> este <strong>para</strong> verificar <strong>la</strong>calidad <strong>de</strong>l trabajo, <strong>en</strong> caso que se <strong>de</strong>tect<strong>en</strong> fal<strong>la</strong>s se <strong>de</strong>beráhacer regresar al trabajador <strong>para</strong> corregi r<strong>la</strong>s, <strong>de</strong> igual manera<strong>de</strong>berá registrar su actividad <strong>en</strong> los vistos domiciliarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>svivi<strong>en</strong>das.Cada jefe <strong>de</strong> brigada realizará supervisión <strong>de</strong>l 20% (25% será supervisióndirecta y 75% supervisión indirecta) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das inspeccionadas ycalificará <strong>la</strong>s fichas antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>tregar<strong>la</strong>s al coordinador <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad. Estaactividad <strong>de</strong>be ser registrada <strong>en</strong> su informe y <strong>en</strong> el visto domiciliario.8.3.1 Tratami<strong>en</strong>to FocalEl tratami<strong>en</strong>to focal es <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong>rvicida a manera <strong>de</strong> motaso espolvoreo <strong>en</strong> los <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> agua. g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> aquellos don<strong>de</strong>se al mac<strong>en</strong>e por espacio <strong>de</strong> siete días o más.


~'"'>jjVigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngueEsta actividad <strong>de</strong>berá realizarse <strong>en</strong> ell 00% <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>so sectores <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario epi<strong>de</strong>miológico 11, con una periodicidad <strong>de</strong>tres meses: es importante t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los niveles porc<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong>r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>tes y cerradas ya que esta información nos dirá si realm<strong>en</strong>te eltrabajo <strong>de</strong> control realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad ha sido satisfactorio: <strong>en</strong>tal s<strong>en</strong>tido es recom<strong>en</strong>dable t<strong>en</strong>er un 3% como máximo <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>dascerradas y r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> todo caso es importante coordinar con <strong>la</strong>comunidad organizada el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s comunicacionalesprevias <strong>para</strong> po<strong>de</strong>r evitar niveles elevados <strong>de</strong> r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>cia. La recuperación<strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das cerradas y r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>berá realizarse <strong>en</strong> otro horariodistinto al <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña con personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad (ag<strong>en</strong>tes opromotores <strong>de</strong> salud). La inspección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das vacías se <strong>de</strong>berárealizar <strong>en</strong> coordinación con <strong>la</strong> municipalidad. policía e instituciones queotorgu<strong>en</strong> <strong>la</strong>s garantías necesarias al trabajador <strong>de</strong> salud y al propietario<strong>de</strong>l predio <strong>en</strong> cuestión.irnportante evaluar el impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s a través <strong>de</strong> unainspección por muestreo probabilistico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidado sector tratado.En el esc<strong>en</strong>ario epi<strong>de</strong>miológico 1II antes <strong>de</strong> realizar esta actividad esimportante t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los indicadores <strong>en</strong>tomológicos como elIndice <strong>de</strong> Pupa y el Indice <strong>de</strong> infestación <strong>de</strong> adulto, ya que si los niveles<strong>de</strong> estos indicadores son elevados (>2%) <strong>en</strong>tonces se t<strong>en</strong>dría queprogramar <strong>la</strong> campaf<strong>la</strong> <strong>de</strong> nebulización espacial.8.3.2 Nebulización Espacialuna acción <strong>de</strong> aplicar insecticida <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das <strong>para</strong> contro<strong>la</strong>r los nivelespob<strong>la</strong>cionales <strong>de</strong> Ae<strong>de</strong>s aegypti adulto y así cortar <strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.Esta actividad se realiza cuando exist<strong>en</strong> reportes <strong>de</strong> casos autóctonos <strong>de</strong><strong>de</strong>ngue <strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad o sector. pero es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te realizar esta actividadcomo medida prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s con: antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>casos <strong>de</strong> <strong>de</strong>ngue. que los indicadores <strong>en</strong>tomológicos como índice <strong>de</strong>pupa o índice <strong>de</strong> adultos sea >2%, y que el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> saludo red <strong>de</strong> salud cu<strong>en</strong>te con los insumas, equipos y recursos humanosa<strong>de</strong>cuados: <strong>en</strong> tal s<strong>en</strong>tido es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> dispersión y<strong>de</strong>nsidad pob<strong>la</strong>cional <strong>de</strong>l vector <strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad o sector: <strong>para</strong> <strong>de</strong>terminar<strong>la</strong> dispersión es necesario permanecer por espacio <strong>de</strong> 15 mi nutos <strong>de</strong>ntro<strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da y realizar <strong>la</strong>s capturas (con capturador manual o BackPack) esta actividad <strong>de</strong>berá realzarse <strong>en</strong> un radio <strong>de</strong> 200 mts.. <strong>para</strong><strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad pob<strong>la</strong>cional <strong>de</strong>l vector es necesario realizar <strong>la</strong>scapturas por espacio <strong>de</strong> 10 hrs, a<strong>de</strong>más es importante contar con <strong>la</strong>información epi<strong>de</strong>miológica <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad (curva <strong>de</strong> febriles y/o casos<strong>de</strong> <strong>de</strong>ngue. probables o confirmados).


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talra. Organización previa• Conocer el número total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad o <strong>de</strong> los sectores<strong>en</strong> los que se realizará el control vectorial.• Para facilitar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control, se recomi<strong>en</strong>da trabajar conmapas completos <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad o sector.• Cuando <strong>la</strong> localidad es gran<strong>de</strong> se pue<strong>de</strong> dividir por sectores perfectam<strong>en</strong>tei<strong>de</strong>ntificados, <strong>de</strong>limitados y mapeados, <strong>de</strong> modo que no g<strong>en</strong>er<strong>en</strong>confusiones.b. Organización <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> campoResponsabilidad <strong>de</strong>l coordinador <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> campo• Obt<strong>en</strong>er un mapa o croquis <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad o sectores atrabajar.• El número <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das a tratar.• El tiempo <strong>en</strong> el cual se ha programado completar <strong>la</strong> actividad.• La logística necesaria: movilidad <strong>para</strong> el transporte <strong>de</strong>l personal yequipos, combustible, turnos <strong>de</strong> choferes, puntos <strong>para</strong> d buir yrecoger al personal <strong>de</strong> campo.• La disponibilidad <strong>de</strong> personal capacitado (inspectores y jefes <strong>de</strong>brigada)Tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes criterios <strong>de</strong> programación:Calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> personas que necesita, tornando cornorefer<strong>en</strong>cia un r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 70 vivi<strong>en</strong>das/grupo/día.Debe consi<strong>de</strong>rarse un jefe <strong>de</strong> brigada o supervisor cada 5gru pos <strong>de</strong> control vectorial.• I<strong>de</strong>ntificar a los supervisores o jefes <strong>de</strong> brigada y realizar por lo m<strong>en</strong>osuna reunión previa <strong>de</strong> coordinación con ellos, <strong>para</strong> tratar los sigui<strong>en</strong>testemas:Los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> control: La responsabilidad <strong>de</strong> cada uno como supervisor <strong>de</strong> campo: La metodología <strong>de</strong> trabajo según corresponda. Estudiar con ellos el mapa <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> jurisdicción a tratar: Detal<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s manzanas correspondi<strong>en</strong>tes a cada brigada: Características <strong>de</strong>l marcaje <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das tratadas; Uso <strong>de</strong> formato <strong>de</strong> campo;


Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngueDisponibilidad <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong> campo <strong>para</strong> el controlvectorial, <strong>para</strong> cada grupo o brigada.Re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> inspedores por cada supervisor: es aconsejable que losintegrantes <strong>de</strong> cada grupo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s brigadas se mant<strong>en</strong>gan estables.R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to por cada día <strong>de</strong> trabajo.La metodología <strong>de</strong> supervisión y uso <strong>de</strong>l formato <strong>de</strong> supervisión.• Entregar a cada supervisor un mapa o croquis que le correspon<strong>de</strong> a subrigada, con <strong>de</strong>talles <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manzanas asignadas a cada grupo, por cadadía programado.• Distribuir los vistos domiciliarios a cada jefe <strong>de</strong> brigada y establecer eltipo <strong>de</strong> marcado <strong>en</strong> el frontis <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da con una tiza <strong>de</strong> color queresalte sobre el fondo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pintura.• Citar a todos los inspectores por lo m<strong>en</strong>os 1 hora antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong><strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> control vectorial <strong>para</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong>los materiales necesarios y dar <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong>ecesario.• Todos los inspectores y supervisores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar i<strong>de</strong>ntificados con unCarné <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad.• Eval uar y consolidar <strong>la</strong> información <strong>de</strong> los formatos <strong>en</strong>tregados por losjefes <strong>de</strong> brigadas.• Al término <strong>de</strong> cada día <strong>de</strong> trabajo, coordinar con todos los jefes <strong>de</strong>brigada <strong>para</strong> eval uar el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> todos los inspectores, subsanar<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias y <strong>de</strong>spejar cualquier interrogante que haya surgido durante<strong>la</strong> jornada.• En el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control vectorial<strong>de</strong>berá permanecer personal responsable y estable <strong>para</strong> <strong>la</strong>s, recarga<strong>de</strong> productos químico <strong>en</strong> los equipos, mezc<strong>la</strong> con el solv<strong>en</strong>te necesariosegún dosificación final propuesta, y re<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> equipos.• Los integrantes <strong>de</strong> cada brigada son responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> limpieza ymant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus equipos al termino <strong>de</strong> cada jornada.• E<strong>la</strong>borar el informe final <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> control vectorial por localidado por sectores: incluy<strong>en</strong>do un análisis <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> los resultados y <strong>la</strong>sevaluaciones <strong>de</strong> campo.Responsabilidad <strong>de</strong>l jefe <strong>de</strong> brigada o supervisor <strong>de</strong> campo• Disponer <strong>de</strong> una mapa completo <strong>de</strong>l área que le correspon<strong>de</strong> a subrigada, con <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> manzanas asignadas a cada grupo.• Entregar a cada grupo un mapa o croquis que le correspon<strong>de</strong>, con<strong>de</strong>talles <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manzanas asignadas. por cada día programado.'"-''''' .."",.._~--" ------«---­


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal• Verificar que todos los inspectores t<strong>en</strong>gan los materiales necesarios, <strong>para</strong>el control vectorial (n<strong>la</strong>scaril<strong>la</strong>s doble filtro, l<strong>en</strong>tes, guantes. botas, gorra,mameluco).• El supervisor <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te ubicadas <strong>la</strong>s manzanas asignadas<strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los inspectores a su cargo, <strong>para</strong> evitar confusiones.• Explicar a su brigada <strong>la</strong> metodología <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> campo:Tratar el 100%programado, med<strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manzanas que se hanel sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to:l. El equipo esta constituido por dos inspectores, uno <strong>de</strong> ellosllevará el equipo <strong>de</strong> control vectorial realizando <strong>en</strong> el primerturno <strong>la</strong> nebulización espacial.2. El compañero <strong>de</strong>berá ir pre<strong>para</strong>ndo <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das.a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntándose unas cuantas casas <strong>en</strong> el recorrido <strong>de</strong>l operario<strong>de</strong> turno, esta actividad es fundam<strong>en</strong>tal ya que permitirácumplir con <strong>la</strong> programación diaria.3. importante que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> pre<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da setome <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos y ut<strong>en</strong>silios.que no permanezca persona alguna <strong>de</strong>ntro oe <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>dacuando esta se está nebulizando, y por espacio <strong>de</strong> tres horas.4. El compañero que pre<strong>para</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das indicará al operario eltiempo que <strong>de</strong>berá aplicar el insecticida según el área cadahabitación, por ejemplo por cada 4 es un segundo <strong>de</strong>aplicación, <strong>en</strong>tonces <strong>para</strong> una habitación <strong>de</strong> 12m 2 se requiereaplicar el producto por tres ndo.• Se recorni<strong>en</strong>da que el supervisor indique a cada inspector el punto <strong>de</strong>inicio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una esquina y <strong>la</strong> dirección horaria (hacia <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha) que<strong>de</strong>be seguir <strong>de</strong> modo que facilite el trabajo <strong>de</strong> supervisión.• El supervisor o jefe brigada <strong>de</strong>be izar <strong>la</strong> supervisión directa eindirecta <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los inspectores a su cargo.La supervisión directa contemp<strong>la</strong> el acompañami<strong>en</strong>to alinspector, observando cómo solicita y justifica el acceso a <strong>la</strong>vivi<strong>en</strong>da, <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l nebulizado, el uso fOI~matos y <strong>la</strong>illformación y recom<strong>en</strong>daciones que brillda al pob<strong>la</strong>dor.supervisión indirecta implica, visita a ul<strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>danebulizada, y verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l trabajo realizado. y<strong>en</strong>trevista al pob<strong>la</strong>dor acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y recom<strong>en</strong>dacionesrecibidas,Esta información <strong>de</strong>be ser registrada <strong>en</strong> el formato <strong>de</strong> supervisión.


\. ~~ 'W­•.Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue• Establecer un punto <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>para</strong> que al final <strong>de</strong>l día, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>todos los inspectores y cada uno le <strong>en</strong>tregue sus formatos <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>teconsol idados.• Al término <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada, el supervisor <strong>de</strong>be hacer un recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobservaciones realizadas y subsanar cualquier <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia operativa<strong>de</strong>tectada.Responsabilidad <strong>de</strong> cada inspector u operario• Tomar nota <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s instrucciones dadas por el jefe <strong>de</strong> brigada <strong>para</strong> evitarerrores operativos.• El inspector <strong>de</strong> salud se pres<strong>en</strong>ta e i<strong>de</strong>ntifica con el dueño <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa u otroadulto mayor <strong>de</strong> 18 años, explica brevem<strong>en</strong>te el motivo e importancia <strong>de</strong>su visita, solicitando autorización <strong>para</strong> el ingreso a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da e iniciar eltrabajo.• Asegurarse que <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong> ingreso a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da esté dada por unadulto.• Si existiese r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>cia por el dueño <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da. <strong>en</strong>tonces el inspector <strong>de</strong>berácomunicar a su jefe <strong>de</strong> brigada <strong>para</strong> que interceda y permita el ingreso <strong>de</strong>loperario.• En el caso <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to focal, <strong>de</strong>be hacerse preferiblem<strong>en</strong>te acompañadopor un integrante <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia visitada con el fin <strong>de</strong> que se s<strong>en</strong>sibilice sobrelos cuidados y limpieza <strong>de</strong> los <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> agua <strong>para</strong> prev<strong>en</strong>ir o contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong>pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l insecto vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngue.• El tratami<strong>en</strong>to focal <strong>de</strong>berá ser realizado <strong>en</strong> forma cuidadosa y secu<strong>en</strong>cial <strong>en</strong>todos y cada uno <strong>de</strong> los ambi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da asignada:Se i<strong>de</strong>ntifican todos los <strong>de</strong>pósitos que cont<strong>en</strong>gan agua almac<strong>en</strong>apor espacio mayor a siete días.Inspección y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>de</strong>pósitos ubicados <strong>en</strong>externas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da (peridomicilio):• A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>berá tratarse los <strong>de</strong>pósitos ubicados <strong>en</strong> lugares altos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da.Tanques elevados y otros recipi<strong>en</strong>tes con agua ubicados <strong>en</strong> los techos.• I::¡ casa <strong>de</strong>be ser revisada y los recipi<strong>en</strong>tes tratados <strong>en</strong> su totalidad, casocontrario no se consi<strong>de</strong>ra como casa tratada.• En todas <strong>la</strong>s casas tratadas se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pegar los vistos domiciliarios, <strong>en</strong> <strong>la</strong>parte posterior y superior <strong>de</strong> <strong>la</strong> puerta principal. anotándose el nombre<strong>de</strong>l inspector. actividad real izada y fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talNOTAS (Para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>toy Nebu lización Espacial):La organ ización previa y <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> campo sonsimi<strong>la</strong>res <strong>para</strong> ambas activida<strong>de</strong>s.NEBULlZCION y TRATAMIENTO FOCAL. (al 100 0 /0 <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong>localidad o sector): Si una casa se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra cerrada o es r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te. elinspector tomará nota <strong>de</strong> <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el parte diario y comunicará <strong>de</strong>lhecho a su superior inmediato tan pronto t<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> hacerlo.y buscará estrategias <strong>de</strong> recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da.VIVI ENDAS CERRADAS y RENU ENTES: En <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control vectorial.si una casa está cerrada o es r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te. se <strong>de</strong>be p<strong>la</strong>nificar su recuperación <strong>en</strong>otro horario. con el objetivo que el porc<strong>en</strong>taje no supere el 3 0 /0.MARCAJE DE VIVIENDAS: Para cada actividad. es importante que sevayan marcado <strong>la</strong>s casas <strong>para</strong> faci litar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>scasas evaluadas (T tratada; C cerradas: R = r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>tes). <strong>la</strong> fecha yuna flecha que indique <strong>la</strong> dirección que sigue el inspector u operario.IX.DIAGRAIV\A DE FLUJO DE LOS PROCEDIMIENTO:FLUJOGRAMA DE INFORMACJON y RESPONSABILIDADES* Norma y supervisa <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia y Control <strong>de</strong>Vectores.* P<strong>la</strong>nifica estrategias a<strong>de</strong>cuadas <strong>para</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s d,campo.* Analiza, Procesa y Consolida <strong>la</strong> información <strong>para</strong> <strong>la</strong> t(Jma<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.* Monitorea y evalúa <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia, eficacia y residualidad <strong>de</strong>los productos químicos fr<strong>en</strong>te a vectores. ,.....,...,.....,..,.........,..",.....,-~~~~~~~~~* Responsable <strong>de</strong> operativizar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> campo* Supervisa <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>* Coordina el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dLlIVlUdlJ"".* Coordina estrategias comuicacionales con <strong>la</strong>sorganizaciones locales.()tja~iz"ciqf)~S dé Base:. (comedoresPopu<strong>la</strong>i'e$, Mercados, etc.)nrganizad!)hl'SComunal* Actores sociales, permitirán el trabajo <strong>de</strong>cambio conductual <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.* Ejecuta <strong>la</strong>s estrategias necesarias <strong>para</strong> <strong>la</strong>s jornadas<strong>de</strong> trabajo.* Coordina con los actores sociales el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>activida<strong>de</strong>s comunicacionales.* Supervisa <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> campo.* Ejecuta <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> campo,* Ejecuta <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s comunicacionales con los actores sociales.* Reporta <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control vector al,,. J~~.{ .,.~;


1 ",¡jtVigi<strong>la</strong>ncia sanitaria y control <strong>de</strong>l vector <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ngueDENGUEX. DISPOSICIONES FINALES10.1 Las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong>tomológica y control <strong>de</strong> vectores es <strong>de</strong>responsabilidad <strong>de</strong> los comités <strong>de</strong> lucha contra el <strong>de</strong>ngue <strong>en</strong> el ámbitolocal.10.2 Las Microrre<strong>de</strong>s coordinan con los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> salud, <strong>la</strong>organización y programación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tomológicas a realizar<strong>en</strong> un periodo <strong>de</strong>terminado.10.3 La red <strong>de</strong> salud coordina <strong>en</strong> <strong>la</strong>s microre<strong>de</strong>s <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactivida<strong>de</strong>s.10.4 La Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal supervisará y monitorizara el<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y retroalim<strong>en</strong>tará al nivel intermedio y local1 y 1I respecto a los resultados <strong>en</strong>tomológicos analizados <strong>para</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><strong>de</strong>cisiones inmediata y mediata.XI. ANEXOS:11 .1 Anexo N° 1 Ficha <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia Entomológica11 Anexo N° 2 Ficha <strong>de</strong> Consolidado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia yControl.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal~~ ~"NOIOO""zQ~ ~:11:"'..... !!:Ir.-3 w::­lti(1'"::> :>il'l"' ...GI;"'o~~g~8 §u,.5~ %j ." itSs~s~ ~~~ ~!;~ ~l ;::1~'"'" " ~¡'.1:1~Z'ft1'1...'t> 1ti>ceWz°0..1­I~~ o .( :r'" ()


TOTAL.DE I 'I'OTAl.DETE1W!tIOS1" lNSléncllALT.Ka.s'!S.iü~¡r~:s;:;:~.S»'


; ...¡;,"'-, "Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> ~mbi.Wl. Dirección <strong>de</strong> Ecología, pretécci6n <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te y salud ocupacional <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong>Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong> aguas superficialesl. FINALIDADVerificar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas superficiales, especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l río Rímac. comoparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> agua.11. OBJ ETIVO1. Desarrol<strong>la</strong>r un programa <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>para</strong> el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>saguas superficiales.2. Evaluar <strong>la</strong> calidad sanitaria <strong>de</strong>l río Rímac. a fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y proponer unprograma integral <strong>de</strong> recuperación y protección ambi<strong>en</strong>tal.111. ÁMBITO DE APLICACiÓNEl pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to será aplicado a todas <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> agua superficialesubicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad.IV.BASE LEGAL1. Decreto Ley N o 17752. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aguas.2. Ley N o 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.3. Ley N o 28611 . Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te.V. DEFINICIONESl. Monitoreo. <strong>la</strong> observación continua con métodos estandarizados <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong>l agua. Consiste <strong>en</strong> un proceso continuo <strong>de</strong> recolección y análisis <strong>de</strong> datoscualitativos y cuantitativos, con base <strong>en</strong> los objetivos p<strong>la</strong>nteados <strong>en</strong> un programa<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. que ti<strong>en</strong>e como propósito <strong>de</strong>scubrir variaciones <strong>de</strong> importancia<strong>para</strong> <strong>la</strong> salud pública.2. Muestreo. El muestreo es <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> una porción repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l aguasuperficial o fu<strong>en</strong>te que se evalúa. Las muestras obt<strong>en</strong>idas pue<strong>de</strong>n ser puntuales,compuestas, repres<strong>en</strong>tativas <strong>en</strong>tre otras según se establezca <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong>vigi<strong>la</strong>ncia.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal3. Estación <strong>de</strong> muestreo. el punto preestablecido <strong>de</strong> don<strong>de</strong> periódicam<strong>en</strong>te o<strong>en</strong> forma continua se toma <strong>la</strong> muestra.4. Vertimi<strong>en</strong>to. Eflu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> doméstico o industrial que se vierte a un cursoo cuerpo <strong>de</strong> agua.5. Curso o cuerpo receptor. Es el curso o cuerpo <strong>de</strong> agua que recibe <strong>la</strong> <strong>de</strong>scarga<strong>de</strong> un vertim i<strong>en</strong>to.VI.DISPOSICIONES GENERALESl. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas superficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudadserá capacitado y acreditado por <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>dicha Dirección <strong>para</strong> actuar <strong>de</strong> acuerdo al pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to.2. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas superficiales <strong>de</strong> los tramos que corresponda a <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong>Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad.3. La Dirección <strong>de</strong> Ecología, Protección <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te y <strong>Salud</strong> Ocupacional e<strong>la</strong>boraráel programa anual <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas superficiales<strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong>terminando <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> muestreo y los parámetros amonitorear. Para ello t<strong>en</strong>drá <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:a. Ubicación <strong>de</strong> estaciones <strong>de</strong> monitoreo <strong>en</strong> lugares <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a accesibilidadpernliti<strong>en</strong>do condiciones a<strong>de</strong>cuadas <strong>para</strong> llegar al punto <strong>de</strong> muestreogarantizando <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong>l muestreadory consi<strong>de</strong>rando que <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tessean mo<strong>de</strong>radas, y correspondan a zonas estables y seguras.b. La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> vertimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> eflu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>r su naturalezaindustrial o doméstica.c. Los puntos <strong>de</strong> monitoreo se tomarán <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el inicio hasta el final <strong>de</strong>l tramoque corresponda a <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad.d. Los puntos intermedios se establecerán consi<strong>de</strong>rando los vertimi<strong>en</strong>tosindustriales y domésticos: <strong>la</strong>s distancias <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> nlonitoreo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá<strong>de</strong>l caudal <strong>de</strong>l vertimi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>l cuerpo receptor, por ej<strong>en</strong>lplo 100 m. aguasarriba y 100 m. aguas abajo.e. Georrefer<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong>s estaciones establecidas y e<strong>la</strong>borar un diagrama fl uvialcon i<strong>de</strong>ntificación gráfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estaciones mon itoreo y activida<strong>de</strong>seconóm icas.4. El Jefe <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el nivel local es el responsable <strong>de</strong> organizary disponer activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi <strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> acuerdo al programa an ual.VII. DISPOSICIONES ESPECíFICAS1. Para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> aguas superficiales se tomará <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los 5igui<strong>en</strong>tescriterios:p. ~:~.


(''!iJVigi<strong>la</strong>ncia·sanitaria <strong>de</strong> .Ia· calidad .·<strong>de</strong>superficiale~a. Evitar <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> turbul<strong>en</strong>cia excesiva, consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong> profundidad, <strong>la</strong>velocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> distancia <strong>de</strong> se<strong>para</strong>ción <strong>en</strong>tre ambas oril<strong>la</strong>s.b. Contar con equipos <strong>de</strong> protección personal consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> botas musieras <strong>de</strong>jebe, mameluco, guantes <strong>de</strong> látex, soga, mascaril<strong>la</strong>s, casco, linterna, etc.c. Proveerse <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong> muestreo conformado por frascos <strong>de</strong> vidrioo plástico. pipetas graduadas, picetas. bombil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> succión. plumonesmarcador. cinta adhesiva, bal<strong>de</strong>s, cajas térmicas, refrigerantes. reactivos opreservantes. fichas <strong>de</strong> registro <strong>de</strong> datos y ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia, pipetas.d. Pre<strong>para</strong>r, probary calibrar los equipos con anterioridad. Los equipos <strong>de</strong> camponecesarios están conformados por oxímetro, pot<strong>en</strong>ciómetro. conductímetro,termómetro, equipos <strong>de</strong> posicionami<strong>en</strong>to global GPS.2. Se hará una toma integral <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie al fondo <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona media <strong>de</strong> <strong>la</strong>corri<strong>en</strong>te o <strong>de</strong> un <strong>la</strong>do a otro a una profundidad media <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te10 cm, <strong>de</strong> forma que <strong>la</strong> muestra esté integrada <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el flujo. Sisólo pue<strong>de</strong> hacerse una toma pequeña. se hará <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te auna profundidad media.3. La toma <strong>de</strong> muestra se realizará <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido opuesto al flujo <strong>de</strong>l agua superficialin<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> muestreo que se utilice a una profundidadaproximada <strong>de</strong> 1 5 cm. <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie.4. Para el caso <strong>de</strong> los parárnetros físico químicos. el frasco <strong>de</strong>berá <strong>en</strong>juagarsedos o tres veces con el agua que se va a recolectar (a m<strong>en</strong>os que el <strong>en</strong>vasecont<strong>en</strong>ga un preservante), t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>para</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> losanálisis orgánicos, el ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> los <strong>en</strong>vases es completo.5. Para los parámetros microbiológicos. se utilizarán frascos estériles <strong>de</strong> vidrio.con capacidad <strong>de</strong> 250 mI. La toma <strong>de</strong> muestra se realizará <strong>de</strong> manera directa(sin <strong>en</strong>juagar el frasco) <strong>de</strong>jando un espacio aproximado <strong>de</strong> 2.5 cm. con <strong>la</strong>tapa cubierta con papel kraf o aluminio.6. Para <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras, se <strong>de</strong>berá colocar a cada <strong>en</strong>vase, <strong>la</strong>etiqueta correspondi<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que indique fecha, hora, lugar <strong>de</strong> ubicación.preservación realizada, número <strong>de</strong> muestra, orig<strong>en</strong>, y punto <strong>de</strong> muestreo,incluy<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>más el nombre <strong>de</strong>l responsable <strong>de</strong>l campo. Posteriorm<strong>en</strong>tese efectuaran <strong>la</strong>s lecturas <strong>de</strong> los parámetros <strong>de</strong> campo (temperatura.oxig<strong>en</strong>o disuelto, ph y conductividad).7. Las muestras colectadas <strong>de</strong>berán conservarse <strong>en</strong> cajas térmicas a una temperatura<strong>de</strong> refrigeración (4 OC) disponi<strong>en</strong>do <strong>para</strong> ello con preservantes <strong>de</strong> temperatura(Ice pack, hielo seco, otros). A<strong>de</strong>más los <strong>en</strong>vases <strong>de</strong>berán ser colocados <strong>en</strong> formaor<strong>de</strong>nada a fin <strong>de</strong> evitar daños, quebraduras ó <strong>de</strong>rrames.8. Registrar toda <strong>la</strong> información refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s observaciones <strong>de</strong> carnpo <strong>en</strong> uncua<strong>de</strong>rno apropiado, que incluya lo sigui<strong>en</strong>te: propósito <strong>de</strong>l muestreo, localización<strong>de</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> muestreo, o <strong>de</strong>l punto <strong>de</strong> muestreo si se trata <strong>de</strong> un eflu<strong>en</strong>teindustrial. I<strong>de</strong>ntificar el proceso que produce el eflu<strong>en</strong>te.


" ~-....,li: ...... " .•<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia· <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal9. Las muestras se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>tregar al <strong>la</strong>boratorio <strong>en</strong> el m<strong>en</strong>or tiempo posible,prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 24 horas <strong>de</strong> realizado el muestreo. En el CuadroN° 1 se resume. el tipo <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>te a utilizar, <strong>para</strong> los análisis fisicoquímicos ymicrobiológicos <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> río. los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> preservación y el tiempo<strong>de</strong> preservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra.Cuadro N° 1. Características <strong>de</strong> muestreo por parámetro a analizar"!~fllP~ tl~atllliJ~~najeBioquímica <strong>de</strong>Oxi <strong>en</strong>o.Cianuros.Plástico ó 0.5 L Refrigerar. agregar NaoHhasta ph > 1224 horas14 días. 24Aceites y grasas.24 horasMetales (Cd. Cu.er. Mn.Pb.ln. FeMetales (As).6 mesesMetales (Hg).24 horas24 horas24 horasFu<strong>en</strong>te: Directiva <strong>para</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> muestras DIGESA. Año 2001


,1 'r¡jJ'VIII. PROCESAMIENTO DE LA INFORMACiÓN1. La Dirección <strong>de</strong> Ecología. Protección <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te y <strong>Salud</strong> Ocupacional e<strong>la</strong>boraráreportes periódicos indicando <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas superficiales especialm<strong>en</strong>te<strong>de</strong>l río Rímac, <strong>para</strong> su difusión correspondi<strong>en</strong>te.2. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal se comunicará a DIGESA losresultados y medidas sanitarias adoptadas que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria.IX. ANEXOS1. Anexo N o 1. Formato <strong>de</strong> evaluación sanitaria <strong>de</strong> vertimi<strong>en</strong>tos.2. Anexo N o 2. Formato <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong>l talud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s márg<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l río Ríll<strong>la</strong>c.Anexo N° 1 Formato <strong>de</strong> evaluación sanitaria <strong>de</strong> vertimi<strong>en</strong>tos Fecha:Nombre y firma <strong>de</strong>l responsable:


: .' ~~.,/!Ir. \;.<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talAnexo N° 2Formato <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> talud <strong>de</strong> márg<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l río Rímacy firma <strong>de</strong>l responsable:


Formu<strong>la</strong>rloCaja N·I'--_--'-~N° <strong>de</strong> informe <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayo(1)DU.T.M.&IU O ]i(/) "O ~ .9~~~¡¡ e• \'O::l:J~Z.:: Q. E:J ......°Etste Norte p v >--­I!~gQ.JiU'"~s:::s.S» O­ID¡;gt a..¡.~'t»VIr:-¡3,n~\01'1""'-- .:... ~,¡("Lar. Am3P


~.,!, ~.~ -" ....4',-",¡¡Ik,iI.....~ ..':"1 ~.k.. (.~,~Código <strong>de</strong> campo tpHCloro resídual (rngiL)~---r---4~--~---4----+----+----~--~---4----+----+----~--------------------~!.' S iConductlYldad (p ¡cm)r--+-~-+--r--+--4r-+--4--+--;--+--4-----------------4iO)(lgooo disuelto (mgil) g:~--4----+----~--4----+--~~--+---~---4----~--4---~--------------------~;Temperatura ( oC) ~r---~--+---+---+---~--~--4---4---4---~--~--~------------------~~oa~ ~


('vDirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>talDirección <strong>de</strong> Ecología, protección <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te y salud ocupacional<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong>Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria<strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> p<strong>la</strong>yas1. FI NALI DADVerificar <strong>la</strong> calidad sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>yas <strong>de</strong> recreación. especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l balneario<strong>de</strong> Miraflores. <strong>en</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los usuarios.11. OBJETIVOl. Desarrol<strong>la</strong>r un programa <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>para</strong> el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidadsanitaria <strong>de</strong> p<strong>la</strong>yas.2. Evaluar <strong>la</strong> calidad sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>yas <strong>de</strong>l balneario <strong>de</strong> Miraflores y proponermejoras <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> los usuarios y <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección ambi<strong>en</strong>tal.111. ÁMBITO DE APLICACiÓNEl pres<strong>en</strong>te procedillli<strong>en</strong>to será aplicado a todas <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>yas <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> mar ubicadas<strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudad.IV.BASE LEGALl. Decreto Ley N 177 . Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aguas.2. Ley N o 26842. Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>.3. Ley N o 28611 , Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te.V. DEFINICIONES1. Línea <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ya. Línea imaginaria <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> oril<strong>la</strong> <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ya y el agua <strong>de</strong> mar.2. Monitoreo. Es <strong>la</strong> observación continua con métodos estandarizados <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong>l agua. Consiste <strong>en</strong> un proceso continuo <strong>de</strong> recolección y análisis <strong>de</strong> datoscualitativos y cuantitativos, con base <strong>en</strong> los objetivos p<strong>la</strong>nteados <strong>en</strong> un programa<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, que ti<strong>en</strong>e como propósito <strong>de</strong>scubrir variaciones <strong>de</strong> importancia<strong>para</strong> <strong>la</strong> salud pública.3. Muestra integrada. Es <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> muestras a difer<strong>en</strong>tes distancias <strong>en</strong> <strong>la</strong> mismap<strong>la</strong>ya <strong>la</strong>s que se mezc<strong>la</strong>n.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal4. Muestreo. El muestreo es <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> una porción repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l aguasuperficial o fu<strong>en</strong>te que se evalúa. Las muestras obt<strong>en</strong>idas pue<strong>de</strong>n ser puntuales,compuestas, repres<strong>en</strong>tativas <strong>en</strong>tre otras según se establezca <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong>vigi <strong>la</strong>ncia.VI.DISPOSICIONES GENERALES1. El personal <strong>de</strong> salud ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>yas <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> V Lima Ciudadcapacitado y acreditado por <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> dichaDirección <strong>para</strong> actuar <strong>de</strong> acuerdo al pres<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to.2. La Dirección <strong>de</strong> Ecología, Protección <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te y <strong>Salud</strong> Ocupacional e<strong>la</strong>boraráel programaanual <strong>de</strong>vigi<strong>la</strong>nciasanitaria<strong>de</strong> <strong>la</strong>calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>yas<strong>en</strong> coordinacióncon DIGESA.3. El Jefe <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el nivel local es el responsable <strong>de</strong> organizary disponer <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> acuerdo al programa anual.VII. DISPOSICIONES ESPECíFICASl. Para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> mar <strong>en</strong> balnearios se tomará <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lossigui<strong>en</strong>tes criterios:a. Contar con equipos <strong>de</strong> protección personal consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> zapatil<strong>la</strong>s o botas<strong>para</strong> agua, short tipo bermuda y un polo.b. Proveerse <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong> muestreo conformado por frascos <strong>de</strong> vid rio <strong>de</strong>250 mi, caja térmica <strong>de</strong> 20 L Y refrigerantes tipo ice pack.2. El frasco muestreador <strong>de</strong> 250 mi se colocará <strong>en</strong> dirección opuesta a <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te<strong>de</strong> agua a recolectar.3. Las muestras <strong>de</strong> agua se recolectan <strong>de</strong> 5 a 6 metros <strong>para</strong>lelo a <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ya,ya que repres<strong>en</strong>ta el área más utilizada <strong>para</strong> <strong>la</strong> recreación, se toman muestrasa difer<strong>en</strong>tes distancias <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma p<strong>la</strong>ya <strong>la</strong>s que se mezc<strong>la</strong>n, constituy<strong>en</strong>do loque se <strong>de</strong>nomina "muestra integrada".4. Se <strong>de</strong>berá <strong>en</strong>juagar <strong>de</strong> 2 a 3 veces el <strong>en</strong>vase con el agua que se va a recoger.5. En el ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong>l <strong>en</strong>vase, <strong>para</strong> análisis microbiológicos. se <strong>de</strong>jara un <strong>en</strong>vase <strong>para</strong>aireación y mezc<strong>la</strong> (1/3 parte <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l <strong>en</strong>vase).6. Para <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras, se <strong>de</strong>berá colocar a cada <strong>en</strong>vase, <strong>la</strong> etiquetacorrespondi<strong>en</strong>te. <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que indique fecha. hora, lugar <strong>de</strong> ubicación. preservaciónrealizada, número <strong>de</strong> muestra. orig<strong>en</strong>, y punto <strong>de</strong> muestreo. incluy<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>másel nombre <strong>de</strong>l responsable <strong>de</strong>l campo.l. Posteriorm<strong>en</strong>te se efectuaran <strong>la</strong>s lecturas <strong>de</strong> los parámetros <strong>de</strong> campo:temperatura. oxig<strong>en</strong>o disuelto, pH y conductividad., "t .... ~ ~ '--.t't .. - ------------ ~ ....."


\. ~~ .,.¡)t ..;:Vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>· p<strong>la</strong>yas8. Para el transporte <strong>de</strong> muestras colectadas. Deberán conservarse <strong>en</strong> cajas térmicas.a una temperatura <strong>de</strong> refrigeración <strong>de</strong> 4°(. disponi<strong>en</strong>do <strong>para</strong> ello <strong>de</strong> preservante<strong>de</strong> temperatura ( Ice pack, hielo seco <strong>en</strong>tre otros)VIII. PROCESAMIENTO DE LA INFORMACiÓN1. La Dirección <strong>de</strong> Ecología, Protección <strong>de</strong>l Ambi<strong>en</strong>te y <strong>Salud</strong> Ocupacional e<strong>la</strong>boraráreportes periódicos indicando <strong>la</strong> calldad sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>yas especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>lbalneario <strong>de</strong> Miraflores. <strong>para</strong> su difusión correspondi<strong>en</strong>te.2. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Ejecutiva <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal se comunicará a DIGESA losresultados y medidas sanitarias adoptadas que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia sanitaria.Para tal efecto se utilizarán los formatos que DIGESA ha e<strong>la</strong>borado <strong>para</strong> <strong>la</strong>vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> p<strong>la</strong>yas.3. Los resultados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser informados periódicam<strong>en</strong>te a los medios <strong>de</strong> comunicación<strong>para</strong> su difusión a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>para</strong> <strong>la</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>Sanitaria</strong> <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ambi<strong>en</strong>tal....­(/)o'Cro::::e/'O'J)1....o+.JUClJ0."0U'l ::J_ro c­'J)QJ"O"OQ)o::.,;~'.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!