Serbski dźěćacy časopis Płomjo

lětnik
2020
4

2 INTERVIEW
ÜBERSCHRIFT
IEW
Přez
Atlantiski
ocean
wjesłowali
Z
wulkej dowolowej łódźu přez morjo jěć, to
drje móže sej kóždy předstajić. Z płachtakom
přez ocean płachtakować – to je hižo
wulki dyrdomdej a jenož něšto za zmužitych.
Ale přez Atlantiski ocean wjesłować (rudern)?
Tydźenje dołho w małym čołmje sedźeć a přeco
jenož wjesłować abo spać? To drje je jedyn
z posednich wulkich dyrdomdejow našeho časa.
Štyri žony z Hamburga – Catharina Streit,
Meike Ramuschkat, Stefanie Kluge a Timna
Bicker – podachu so loni w decembrje na dołhi
puć přez ocean. Po 42 dnjach a wjace hač 5000
kilometrach běchu jón po tójšto strapacach, napinanjach
ale tež njezapomnitych wokomikach
jenož z pomocu swójskich mocow wjesłujo přeprěčili.
Mustwo „RowHHome“ bě so z druhimi
wjesłowarjemi na wubědźowanju přez ocean
wobdźěliło, a po wulkotnym wukonu sym so
z Catharinu wo dyrdomdeju rozmołwjał.
Kak sće na chětro błudnu ideju přišli,
přez Atlantiski ocean wjesłować?
Wina běše filmowa dokumentacija „Four Mums
in a boat“ (Štyri maćerje we łódźi), kotruž sym
před štyrjomi lětami widźała. „Four Mums“ běše
tehdy najstarše žónske mustwo, kotrež je so
na Talisker Whisky Atlantic Challenge, kaž so
wjesłowanske wubědźowanje přez Atlantik oficialnje
mjenuje, wobdźěliło. Meiku, moju najlěpšu
přećelku, njemóžach spočatnje wo tym
přeswědčić, to tež raz spytać. Jako pak wona
potom w samsnym lěće přez připad start wubědźowanja
w La Gomera sobu dožiwi, běše zahorjena.
Přizjewichmoj so k wjesłowanju w bliskim
sportowym towarstwje, a tam zeznachmoj
Stefanie a Timnu.
Wulke
wjeselo
w cilu na kupje
Antigua

INTERVIEW
3
Za přeprěčenje
Atlantika trjebaš
zawěsće wosebity
čołm. Móžeš nam
skrótka wosebitosće
wašeho
jězdźidła
předstajić?
Naš čołm běše, kaž
wšitke druhe tež, wosebity
wjesłowarski
čołm za oceany, kotryž
je něhdźe wosom
metrow dołhi
a dwaj metraj šěroki.
Prědku a zady
ma přeco mału kabinu
a srjedźa tři městna za wjesłowanje. Tak
móžeštej přeco dwě wosobje wjesłować a tamnej
dwě swoju přestawku w kabinje přežiwić. Dwě
wulkej bateriji dodawaštej milinu za wšu techniku
(awtopilot, mašinu za dźěłanje pitneje wody z
mórskeje wody, swěcy, nastroj za nawigaciju, atd.).
Tutej so z pomocu solarnych panelow nabiwaštej.
Waš dyrdomdej přez ocean zahaji so
w decembrje na kupje La Gomera, a po
42 dnjach na morju sće cilowy přistaw
na karibiskej kupje Antigua docpěli. Kak
maja sej naši čitarjo „wšědny“ dźeń
(a nóc) na čołmje předstajić?
Smy sej dny a nocy do dwuhodźinskich změnow
rozrjadowali, štož rěka, zo měješe kóžda z nas dwě
hodźinje wjesłować a po tym dwě hodźinje přestawku.
Wodnjo so w přestawkach wosebje wo
dźěłanje pitneje wody, warjenje wody, planowanje
čary, přepruwowanje techniki, jědź, piće a wosobinske
trěbnosće starachmy. W nocy přestawki
za spanje wužiwali. Přiwšěm pak je so tež přeco
zaso stało, zo sej w nocy při wjesłowanju skrótka
wusnychmy. Tomu spytachmy přez hudźbu
a dołhe rozmołwy zadźěwać.
Před čim sće strach měli a što běchu
najrjeńše wokomiki wašeje jězby?
Woprawdźity strach před něčim poprawom měli
njejsmy. Mějachmy wulki respekt před oceanom,
wjedrom a tym, štož budźe nas tam wonka na
morju wšitko wočakować. Ale po někotrych
dnjach čujachmy so z našim čołmom „Doris“ tak
zwjazane, zo njeběchu ani hač do 15 metrow
wysoke žołmy hižo zlě, a na kóncu smy so samo
přez nje wjeselili.
Hwězdate nocy, delfiny při schadźenju słónca,
eksotiske ryby, kotrež su nas přewodźeli a krasne
chowanja słónca wostanu nam za přeco njezapomnite.
A wězo naš přijězd do cila při rańšim
switanju!
Wězo chcemy na kóncu tež hišće wědźeć,
što sće po puću jědli a hdźe běše nuznik
na čołmje?
Smy so z pomocu sušeneje ekspediciskeje jědźe,
kotraž so do horceje wody zaměša, zežiwili. K tomu
mějachmy najwšelakoriše
shaki a słódkosće
sobu, štož běše
přeco naš kulinariski
wjeršk dnja.
Naš nuznik běše
normalny plastowy
bow. Poprawom cyle
přijomnje, wšako
so spěšnje na wšitko
zwučiš ...
Z wobsahaa
16 Wobrazy našich
stawiznow
Pow|dan∑ko
8 Wje∑or w zw|rjencu
12 Bosåij Kulka
30 Samotna myška
Zajimawostki
14 M|r – wjace ha∑
njep≠itomnoså wójny
36 Ramadan – póstny
m|sac muslimow
Puåowanje
24 Dyrdomdej Mexiko
Cool dyrdomdej, něwěrno?!
Za dalše informacije pohladaj
na internetowu stronu
www.rowhhome.com.
W lěću ma nimo toho kinowy
film wo žónskim mustwje
z mjenom „Wellenbrecherinnen“
wuńć.
Dajće so překwapić.
Wobrazy našich
staw
ta
t
iznow
Wje∑or
w zw|rjencu
prašał so: P. Š., fota: Atlantic Campaigns (1), RowHHome
titulny wobraz: Christin Luka[owa
tekst: XXX / rys.: XXX

Tu w na[ej zahrod≤e
so d≤ens n|chtΩ schowa je.
WΩn ma jejka pisane,
ha∑ to snano zajac je?
(Maria R.-]oåina)
JUTROWNE WJESELO
W aprylu su jutry. Je jutrowna sobota.
Wanda, Katka, Dawid a Stani su pola wowki.
Woni moluja jutrowne jejka. Wowka jim pomha.
Jejka su rjenje pisane. Jutry rano pytaja na zahrod≤e jejka.
Wone le{a w trawje a spody kerka.
Srjed≤
namaka Damian
.
Wanda, Katka, Dawid a Stani
so jara wjesela.
Namaka[ jutrowne sowa?
Wumoluj zΩ{ki a napisaj sowa do linki!
try jej jac a
za pryl ju ko
tekst: M. ¢u[åanscyna / rys.: Gudrun Lenz

WUMOLUJEMY SAMI!
5
rys.: Isa Bryccyna

Jutrowna
sobota
Mamy sobotu, jutrownu sobotu. We wsy
su w[itcy hi{o na nohach. Pola Mechelic
na dworje stejitaj konjej. Bratraj Swen
a Roman bud≤etaj jut≠e k≠i{erjej. Za to
dyrbitaj swojej konjej w|zo porjadnje
wurjed≤iå. Swen ∑esa swojemu bruna∑ej
(braunes Pferd) hriwy (Mähne). Roman ma
[umjela (Schimmel). WΩn dyrbi konja porjadnje
wurjed≤iå, zo by so b|y ko{uch
na jutroœ∑ce (Ostersonntag) prawje sw|åi.
Hdy{ stej konjej wurjed≤enej, p≠ehladataj
hΩlcaj hi[åe grat, sedo a [abraku,
zo njeby ni∑o falowao.
Pola Michakec p≠ihotuja so w samsnym
∑asu na wulku hosåinu. Na jutrownej njed≤eli
p≠ij|du mjenujcy p≠iwuzni (Verwandtschaft)
na wopyt. Tohodla dyrbi Micha-
kec nan w bydlenskej stw| wulke blido
natwariå. Z ubje (Dachboden) a pincy nosy
wΩn stΩlcy do jstwy. „Jeli sym prawje
li∑ia, zm|jemy 14 hosåi“, woa Michakec
maå z kuchnje. Wona hi{o jutrowny
wobjed p≠ihotuje. P≠i tym jej d≤owka Lisa
a Michakec wowka pomhatej. Lisa b|li
b|rny a morcheje, wowka pak p≠ihotuje
mjaso. Chced≤a hosåi mjenujcy ze serbskej
kwasnej j|d≤u p≠ekwapiå (überraschen).
Na nawsy (Dorfplatz) steji wohnjowa wobora.
Wobornicy (Feuerwehrmänner) chced≤a
m|stno d≤ensa porjadnje wurjed≤iå.
Za to su sej cho[åa (Besen) a opaåe sobu
p≠injesli. N|tko mjetu (fegen) puå a
chΩdnik (Bürgersteig). We wsy wo∑akuja
jutry mjenujcy tΩj[to hosåi. Tohodla dyrbi
w[itko ∑iste byå. Rano budu so potom wjesni
k≠i{erjo wosrjed≤ wsy hromad≤iå, zo
bychu zdypkom w d≤ewjeåich wotj|chali.
W l|sku za wsu sed≤itaj jutrownej zajacaj
Hip a Hop. Staj dosponje (vollkommen)
do poslednich p≠ihotow za jutroœ∑ku zanurjenaj
(vertieft). Li∑itaj jutrowne jejka,
[okolod≤ane zajacy a dal[e sΩdkosåe.
Hip ma wulku kartu ze w[|mi zahrodami
bliskich wsow p≠ed sobu le{o. „To dyrbimoj
ch|tro zahe stawaå“, wΩn mudrje praji.
„NjebΩj so“, jeho zajac Hop zm|ruje,
„ha∑ dotal smΩj p≠eco w[|m d≤|åom ha∑
do schad≤enja sΩnca (Sonnenaufgang)
n|[to do hn|{ka poo{ioj.“ A hi{o dataj so
jutrownej zajacaj zaso do li∑enja a planowanja.

ITAJ A WUKæ
7
Wotmow w sad≤e na pra[enja!
Kelko hosåi zm|ja Michakec na jutroœ∑ce?
Kotry z hΩlcow na Mechelic dworje poj|cha na [umjelu?
]to ∑inja wobornicy na nawsy?
]to ma zajac Hip p≠ed sobu le{o?
]tΩ pomha Michakec maåeri p≠i warjenju?
W kotrym ∑asu wotj|chaja k≠i{erjo ze wsy?
]to Swen swojemu konjej ∑esa?
Kak swjeåi[ ty jutroœ∑ku?
tekst: P. ]. / tekst: rys.: Ingrid XXX / Groschke rys.: XXX

Wje∑or
w zw|rjencu
Přez murju
|[e to jedyn z wonych pr|nich nal|tnich
B wje∑orow, hdy{ za∑uwa[ njejasnu radoså
w sebi. NjemΩ{e[ tak prawje rjec, ∑ehodla,
ale sy wjesoy. To paåi te{ za zw|rjata w zw|rjencu.
Sm|rki padachu, a elefant trubje[e
do å|mnjaceho so njebja. Girafa drypota[e
njem|rna po puåikach wopu[åeneho zw|rjenca.
Wopica jej så|howa[e.
„]to d≤ensa je?“, wopra[a so may tiger, kotry{
jeju wobked≤bowa[e.
„Te{ njew|m“, rjekny wopica a [wikny so
na t≠|chu rybjaceho doma. „Mam tajke {ed≤enje
w sebi.“
„Ty te{?“, b| pi[potacy hΩs zemskeho mu{ika
sy[eå. „uju so tak, jako mΩh hory p≠esad≤eå.“
Na to dyrbje[e so elefant tak wΩt≠e smjeå,
zo so w[itcy zatorhnychu.
„N|[to je d≤ensa hinak“, zw|såi may tiger.
„Najrad[o bych do sw|ta åahnya a sej n|[to
njeznate wobhladaa“, p≠ida wopica.
„Ale tu je tola rjenje“, praji girafa.
„Ty w[ak te{ wjace wid≤i[ ha∑ my“, znap≠eåiwi
may tiger.
Bjez wotpohlada b|chu w[itcy k muri [li, kotra{
zw|rjenc wobdawa[e. NichtΩ njew|d≤e-
[e, [to za njej b|. W|d≤achu jeno{, zo su tam
lud≤o {iwi, ki{ jich kΩ{dy d≤eœ wopytachu.
Elefant stupi so k muri. „Ja ha∑ horje njedosahnu.
Wona je p≠ewysoka.“
Ani girafa pΩdla njeho njemΩ{e[e p≠ez murju
hladaå. B|[e hi[åe cyy ∑wak wy[a ha∑
zw|rjo.
Zemski mu{ik zal|ze girafje na howu. Te{
to ni∑o njepomha[e.
„Dyrbimy to hinak ∑iniå“, praji mudra wopica.
„Dyrbimy so jedyn na tamneho stupiå.
NajlΩ[i mΩ{e horjeka na murju sko∑iå.“
„A dale?“, chcy[e may tiger w|d≤eå. WΩn
Ωje[e runje swoju wopu[ a wjeråe[e so w kole.
„To bud≤emy potom wid≤eå.“
Tak s∑inichu. Elefant wosta deleka stejo. Girafa
zal|ze ze swojimi dohimi nohami na
jeho chribjet a trjeba[e cyu chwilu, zo by runowahu
namakaa. N|tko mΩ{e[e nimale
p≠ez murju pohladaå. Tola cyle hi[åe njedosaha[e.
B|[e to woprawd≤e hoberska murja.
May tiger sko∑i girafje na chribjet a spyta
po jeje [iji horje zal|zå.
„Aw“, zarjeji girafa. „Ma[ wΩtre pazory.“
Tiger dale njemΩ{e[e. P≠eco, hdy{ chcy[e so
na girafje kruåe d≤er{eå, wuj|d≤echu ka{
wot samo jeho pazory, a wΩn girafu zrani.
„Ty horje njemΩ{e[“, wott≠ase jeho girafa
skΩn∑nje.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa / rys.: Hanka ]|nec

POWμDANKO
9
Jako Jk p≠ichodna ≠ihd spyta wopica, h∑ ha∑ m|je[e |j[ TΩn wolΩ{eny zatrubi.
wjace zbo{a. Wona wotsko∑i z wotmachow
wot chribjeta girafy, p≠izemi skrΩtka na jeje
howje a zaso wotsko∑i. Nadobo sed≤e[e wona
na muri.
„]to wid≤i[, kak tam je?“, chcy[e zemski mu-
{ik w|d≤eå. „Je w[itko zoåane abo zelene?“
„PΩj horje, ty sy najlΩ[i z nas.“
Zemski mu{ik sp|cha[e po [iji girafy horje.
P≠eco zaso so wobsuwa[e, tola skΩn∑nje so
jemu porad≤i. Hrabny jedne z jeju wuchow
a såahny so na jeje howu. Posledni kΩn∑k
jemu wopica ze swojej dohej ruku pomha[e.
A hi{o sed≤e[e te{ zemski mu{ik na muri
a so rozhladowa[e.
ku
„]to wid≤i[?“, pra[e[e so elefant
njesåerpny wotdeleka.
„W[itko je pone t≠|chow“, rozprawje[e
zemski mu{ik. „Njewid≤u
kΩnc. W[ud≤e su t≠|chi, mjez
nimi su swobodne m|stna. Lud≤o
tam b|haja.“
Girafa njemΩ{e[e dl|je runowahu
d≤er{eå a sko∑i z chribjeta elefanta.
„Pow|daj dale“, pro[e[e may tiger.
„Pod t≠|chami su wobsw|tlene wokna“, doda
wopica. „Lud≤o sed≤a tam ka{ w kl|tkach.
Jeno{ zo nichtΩ na nich njehlada.“
„Potom je to zw|rjenc za lud≤i“, praji may
tiger.
„W[itko je bΩle rune a rΩ{kate“, zw|såi zemski
mu{ik. WΩn so k zw|rjencej wobroåi.
„Pola nas je wo wjele rjeœ[o.“
Zemski mu{ik a wopica hlada[tej hi[åe chwilu
won do m|sta, potom pak sko∑i[tej girafje
na howu a suwa[tej so po jeje [iji dele. Cyu
nΩc rozprawje[tej nadrobnje wo tym, [to stej
na tamnym boku murje wid≤aoj.
prašenja:
· Što m|ni[, [to stej zemski mu{ik
· Što m|ni[, je w zw|rjencu woprawd≤e
· Hd≤e by ty {iwa/-y byå chcy/a, hdy by zw|rjo
Š | i[ [t t j
a wopica tamnym pow|daoj?
wo wjele rjeœ[o ha∑ zwonka njeho?
by/a?

10 ITARJO PISAJA
ITARJO PISAJA
Pta∑i kwas w Kulowje
]twΩrtk, 23. januara, swjeåachu [ulerjo Krabatoweje zakadneje
[ule w Kulowje pta∑i kwas. Je to najwjet[i swjed≤eœ
za cyu [ulu. D≤|åi rjadownje 4a wuhotowachu kwasny åah.
19 holcow b| so serbsku drastu zdrasåio. ]ulerjo p≠edstajichu
katolski kwas. Nawo{enja b|[e Micha ]ota, njewjesta
Miriam ]oåic a jeju bra[ka Sandro Kral. Te{ [tyri holcy
we Wojerowskej serbskej drasåe b|chu mjez hosåimi.
Po tym zo zawjeselichu d≤|åi dopodnja wobydlerjow w starowni
ka{ te{ d≤|aåerjow radnicy a na katolskej farje, ∑aka-
[e popodnju wjer[k na pta∑okwasny åah. P≠ed wjace ha∑
600 hosåimi p≠edstajichu rjany serbski program. Po tym wid≤achmy
hi[åe p≠ino[ki w[itkich dal[ich rjadownjow na[eje
[ule. B|[e to zaso wulkotny wjer[k na na[ej [uli.
LUBINA DUMANOWA, WUERKA

Wumysli sej
žortny komentar
a dobudź rjane
myto!
Iæ SOBU
11
My w[ak w|my,
zo mamy kreatiwnych
∑itarjow ze {ortnej
{iku. Kak {ortny/-a sy,
to mΩ{e[ nam n|tko
sam/a pokazaå a p≠i
tym samo n|[to
dobyå!
A to je cyle lochko: Wupytaj sej JEDYN z wobrazow, wumysli
sej {ortny komentar, kotry{ mΩhli wosoby a/abo zw|rjata
prajiå, napisaj w[itko na kartu abo do mejlki a pΩsåel nam
swΩj p≠ino[k do redakcije.
Mjez w[itkimi wobd≤|lnikami wulosujemy d≤esaå dobyåerjow,
kotrym{ kiwaja rjane myta. Najl|p[e komentary w|zo
w Pomjenju ju wozjewimy.
Tu{ daj so do d≤|a
a pΩsåel nam swoje
komentary k wobrazej ha∑
do 1. meje 2020 na
R|∑ny centrum WITAJ,
redakcija Pomjenja,
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2,
02625 Bautzen
abo na
plomjo@witaj.domowina.de.
Njezabud≤ swoju adresu
p≠ipisaå!
foåe: coscaron, YesPhotographers / photocase.de

12 POWμDANKO
ÜBERSCHRIFT
Bosć´ij
Kulka
Bosćij a wóń matematiki
powědar: Bosćij bě zaso raz cyle w myslach, jako swój słódkosćowy skład
kontrolowaše. Nažel so tutón pomału ke kóncej chileše a hólc so
boješe, zo tak spěšnje nowe słódčizny njedóstanje. Maćerka wšak
bě jemu słódkosćowu dietu napowědała.
Bosćij: Radoměro, ty scyła njewěš kak to je, hdyž bjez kuska šokolody
w hubje prawje myslić njemóžeš. Sym w matematice prosće
spěšniši, hdyž při domjacych nadawkach tafla šokolody pódla
zešiwka leži.
Radoměr: A njeby to z worješkami snano runje tak derje fungowało?
Abo z wónju wosebiteje kwětki na pisanskim blidźe?
Bosćij: Ty wěsće přiwěrki baješ abo što? Worješki, mojedla ...
Te ze šokolodu poćehnjene su cyle w porjadku. A to móžu so
zawěsće tež derje koncentrować. Ale zo kwětka rozum ćěri?
Radoměr: Ja sym woprawdźe raz wuja měł, kiž běše takrjec spisowaćel,
a tón je jara wjele časa při pisanskim blidźe sydał a stajnje zaso
nowu cedlku do pisanskeje mašiny sunył. A na jeho blidźe
steješe kwětka.
Bosćij: Pisanska mašina? Kak stary da twój wuj hižo bě? Tajke něšto hižo
dołho wjace widźał njejsym, jenož w šulskim muzeju.
Radoměr: Na kóncu je cyle wšojedne, na što abo z čim swoje stawiznički
pisaš! Hdyž maš talent, potom dosaha ći samo tež kroma nowiny
k pisanju ...
Bosćij: Derje, ja pak njejsym žadyn awtor, spisowaćel, lyrikar ... Sym Bosćij
Kulka a super w matematice. Ličby, to je mój swět! To sym přeco
najspěšniši w rjadowni – to móžeš mi wěrić.
Radoměr: Wěrju, ale bohužel přetrjebaš za to kopicu šokolody. Hdyž to tak
dale póńdźe so twój skład bórze pozhubi, za to njetrjebam ani
matematikar być.
Bosćij: Ně, maš prawje. Ale kak da běše to nětko z tej kwětku a twojim
wujom-spisowaćelom?
tekst: L. Maåijowa / rys.:
Gabriele Severin
erin

ÜBERSCHRIFT
POWμDANKO 13
Radoměr:
Bosćij:
Radoměr:
Bosćij:
Radoměr:
powědar:
Wón je stajnje na to dźiwał, zo ma krasnu róžu abo tulpu na blidźe,
pječa jemu wóń při tym pomhaše, mysle do praweje formje přinjesć.
Kwětka běše potajkim kaž pomocny srědk, podobnje twojej šokolodźe.
Barba, wóń, změrowaca symbolika žiweho – zrozumiš moje
wěcywustojne rozjasnjenja?
Nahaj, nětko pak so zaso z twojimi rozkładowanjemi zhubiš ... Mojedla
šćipnu sej husacu kwětku, ta je sprawna a so mi lubi. Snano mi při
ličenju pomha, a hdyž nic, so maćerka znajmjeńša přez ju zawjeseli.
Wažne je, zo moje słódkosće hišće chwilu dosahaja.
Derje. Njewěm drje, hač wóń husaceje kwětki w swojej intensiwiće
twój nós dosćehnje, ale nochcu ničo rjec, česću sej wšak twoju
wotewrjenosć za nowe nazhonjenja, Bosćijo.
To tla nětko woprawdźe ničo dale njeje. Nětko sym sej nadźijomnje
mału pomocnicu za swój wulki problem namakał ... A nětko spěšnje
domoj, nadawki čakaja! Měj so, Radoměro.
Ach, Bosćijo, čehodla so jenož boju, zo leža mjez tobu a mojim wujom
swěty, a zo to z tej husacej kwětku fungować njebudźe?
Zaso doma, je sej Bosćij swoje pisanske blido wosebje derje zrumował.
Bě sej hudźbu zapiknył a rjanu husacu kwětku do móličkeje wazy tyknył.
Maćerka tomu trochu zadźiwana přihladowaše. Po běrtl hodźinje
pak ju znate knyskotanje šokolodoweje papjery zaso změrowa,
zo wona hłuboko zdychny. Runje tak kaž Bosćij ...
tekst: XXX / rys.: XXX

14 ÜBERSCHRIFT
Měr –
wjace ha∑ njep≠itomnoså wΩjny
W
za[ych 3.500 l|tach ∑owjeskeje ciwilizacije
knje{e[e dohromady jeno{
250 l|t m|r. Wjace ha∑ 8.000 m|rowych zr|-
∑enjow bu wotzamknjenych, kotre{ m|jachu
w|∑nje paåiå. Tola p≠er|znje buchu wone po
dw|maj l|tomaj zaso zamane. Njeje bjez
p≠i∑iny, zo ma kΩ{dy m|rliwy lud p≠i w[|m
swoje wΩjsko. A tola mΩ{emy zbo{owni a
d≤akowni byå, zo smy w m|rliwej kΩn∑inje
sw|ta {iwi.
Nap≠eåiwk sowa m|r je na jednym boku
njem|r, w druhim woznamje je to wΩjna. Po
mjezynarodnym prawje je m|r staw njewojerskich
poåahow mjez statami. Tola knje{i
woprawd≤e m|r, hdy{ brΩnje mjez ludami
mjel∑a? Kak wupada ze w[|dnej namocu
mjez lud≤imi? A [to je z cyej njeprawdu na
sw|åe? W [|r[im zmysle woznamjenja m|r
potajkim njep≠itomnoså wΩjny a w[itkich
formow namocy. M|r pak mΩ{emy te{ jako
wuwiåe zrozumiå: hdy{ namΩc woteb|ra
a sprawnoså a swoboda p≠ib|ratej.
Wum|stwo rozestajenja
Zo je ∑owjek wojowar, sami kΩ{dy d≤eœ nazhonimy.
Jeli su na[i sobu∑owjekojo p≠eharmoniscy,
zdawa so nam to skerje podhladne.
Pra[amy so, ha∑ swoje poprawne
mysle jeno{ zataja. Serbskej p≠isowje to
doså jasnje wuprajitej: Hd≤e{ je blada, tam
je zwada. W rowje je m|r. Prawe wum|stwo
dobreho rozestajenja pak je, wob| stronje
spokojiå a kompromis namakaå. To paåi runje
tak za zwady mjez jednotliwymi lud≤imi
ka{ te{ za konflikty mjez statami a ludami.
BΩjski sw|towy porjad
Pola nas w Europje paåe[e w starych ∑asach
m|r jako zasada bΩjskeho porjada. Tola jako
rozpadny kΩnc srjed≤ow|ka p≠ez pa∑enje
cyrkwje k≠esåanska jednota, zapo∑achu so
∑asy stajneho njem|ra a wojowanja. Nic naposledk
dla rozd≤|lnych nabo{nych p≠esw|d-
∑enjow su[achu njep≠eåelskosåe a wojerske
rozestajenja wotn|tka k w[|dnemu dnjej.
Zm|na w dobje rozsw|tlerstwa
W dobje rozsw|tlerstwa pytachu myslerjo
za rozumnym wusprawnjenjom stata a knje-
{iåelskeje namocy. M|njachu, zo su lud≤o
wot p≠irody sem k morjenju a zabiwanju
nachileni – takrjec „wΩjna w[itkich p≠eåiwo
w[|m“. Stajny strach p≠ed njep≠estajnej
wΩjnu pak je lud≤i skΩn∑nje tak daloko

ZAJIMAWOSTKI
15
p≠injes, zo dobrowΩlnje staty zao{a, w kotrych{
wunuzuje sej prawo m|rliwe zhromadne
{iwjenje.
Tola konflikty mjez statami a narodami dale
wobsteja. Hakle hΩrke nazhonjenja z dweju
sw|toweju wΩjnow w 20. l|tstotku z milionami
mortwych wjed≤e[e k zao{enju Zjednoåenych
narodow a te{ k zjednoåenju Europy.
Na zakad≤e n|tko stworjeneho mjezynarodneho
prawa maja so Zjednoåene narody (UN)
wo m|r mjez statami prΩcowaå. Jim p≠isu[eja
nimale w[itke staty sw|ta. Ale je
wulke wu{adanje, tajki zam|r docp|å.
Kubanje k m|rej
Lud≤o chileja k tomu, konflikty z namocu
rozrisaå chcyå. M|rowe d≤|o spyta jim w[ud≤e
na sw|åe hina[e hΩdnoty zbli{iå. Wabi
za bjeznamΩcnoså, dorozumjenje, p≠ewzaåe
zamowitosåe a zo na druheho d≤iwa[. PrΩcuje
so wo wottwar p≠edsudkow a njep≠eåelskich
wobrazow. Respekt p≠ed druhimi
sw|tonahladami a kulturami ma runje tak
samozrozumliwy byå ka{ njesebi∑na pomocliwoså.
Zwady hod≤a so jeno{ m|rliwje
rozrisaå, hdy{ w[itcy wobd≤|leni w|d≤a:
pacifizm
Stra[ne nazhonjenja
dweju sw|toweju
wΩjnow su
w Europje po l|åe 1945 pacifizm sp|chowali.
Je to hibanje, kotre{ chce
nao{owanje namocy p≠ewinyå. NamΩc
je w relatiwnym pacifizmje jeni∑ce
jako nuzowe wobaranje dowolena,
w absolutnym pacifizmje ani
w tym pad≤e nic. Pacifist je potajkim
∑owjek, kotry{ namΩc wotpokazuje
a spyta konflikty p≠ez rozmowy
rozrisaå.
Rozrisanje njemΩ{e wotwonka
p≠iœå a so nanuåiå. Wone
ma so zhromadnje nad≤|-
aå, zo bychu jemu w[itcy
p≠ihosowali. Na kΩncu
njesm| dobyåerja ani
p≠|hra∑ka byå.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa / rys.: Jana Große tekst: / freepik XXX / wikipedia rys.: XXX

Wobrazy našich
stawiznow
Kwalita z Łužicy
Wo tym so tež zwonka našeje Łužicy powěda:
wo kisałych kórkach z Delnjeje
Łužicy, hoberskich wuhlowych jamach, Budyskim
žonopje, Połčničanskich poprjancach,
syčomłóćawach z Dźěžnikec (Singwitz)
a tak dale, a tak dale ...
Mjeztym pak je so tež tójšto pozhubiło. Tak
krosna (Webstühle) mjez Korzymjom a Kumwałdom
dawno hižo njeklepotaja. Dźěło
wulkich tkalcownjow běše přez lětstotki z
tutej kónčinu zwjazane a słušeše k wšědnemu
dnjej. Dźensa produkuja so płaty w Chinje
abo Vietnamje tuńšo a so tam tež hnydom
dale na drastu předźěłaja.
Pohlad
do zašłosće:
Hornjołužiska
tkalcownja
w Schönbach
Zhotowjenje
korjenjenych
kórkow w
Lubnjowje

STAWIZNY
17
Tak tež w Běłej Wodźe wanje z horcej,
běžitej škleńcu zwjetša hižo njeeksistuja,
při kotrychž tehdy syły pilnych škleńcudujerjow
dźěłaše. Z pomocu nowych
technologijow wjedźe firma Stölzle łužisku
tradiciju w zhotowjenju škleńcow dale a
produkuje tak něhdźe 35 milionow škleńcow
wob lěto.
1999 zastajichu tohorunja produkciju syčomłóćawow
„Fortschritt“ w zawodźe w
Dźěžnikecach. Dźensa twarja tam małe
serije specielnych młóćawow za žně wosebitych
rostlinow ow kaž
mjatwički abo
symjenjow.
Wudźěłki ze
škleńčernjow
w Běłej Wodźe
Wosebitu tradiciju we Łužicy ma
wagonotwar, a to hłownje w Budyšinje,
hdźež twarja hižo wot
lěta 1896 sem najwšelakoriše wagony
za železnicy. Tu buchu jědźne
wozy a mjechko pjerowane spanske
wozy najwyšeje kwality produkowane a do
cyłeho swěta předawane, kaž do Bołharskeje,
Čěskeje, Syriskeje abo samo Indoneskeje.
Mjeztym je kanadiska firma Budyske
stejnišćo přewzała, hdźež so dźensa
wosebje na twar tramwajkow specializuja.
Kóžda časowa doba zawostaja nam w běhu
lětstotkow a lětdźesatkow přeco zaso najwšelakoriše
wobrazy, kotrež dokumentuja
pozdźišo stawizny woneho wotrězka čłowjestwa
we Łužicy abo druhdźe – nadźijomnje
zwjetša w dobrym, měrliwym
zmysle!
(kónc serije)
Twar wagonow:
Budyska
wagonownja
w lěće 1970
tekst a fota: G. Große, p≠eł.: P. Š.

Pčo ka Pawlina
pasli
Lube pilne pčołki,
ł jutrownička steji před durjemi! Zawěsće wjeseliće so runje tak kaž ja na tutón tón
wulki
křesćanski swjedźeń a na krasne jutrowne kěrluše, kotrež naši křižerjo zanjesu.
Wone klinča na jutrownej njedźeli hač k nam zwěrjatam do lěsa! To je za nas přeco
wosebity wjeršk nalěća, na kotryž so hižo sčasom přihotujemy. Wumjećemy wšitke
kućiki, wupyšimy naše domčki a prosymy našich přećelow na jutrownu snědań.
Nimo jutrowneje całty sydaja potom stajnje tež čerstwe jejka kokoški Katki, kotraž
bydli ze swojej swójbu na statoku při kromje našeho lěsa. A zo bychu tute jutrowne
snědanske jejka prawje ćopłe wostali, sym sebi wosebitu
paslenku za nas a was wumysliła ...
Paslimy:
wohr|wak za jejka
Trjebaš: pjelsćowu matu (ćeńku abo srjedźnu
tołstosć) w znajmjeńša dwěmaj barbomaj, jehličku
a cworn, nožicy, dwě parličce, předłohu „honač“
trěbne materialije
Prěni krok: předłoha
Ï
Ï
1.
Wutřiham sebi předłohu za honača abo wotmoluju olu
sej ju na łopjeno.
Nětko mam předłohu za dźěle honača:
ćěło, česak a pysk.
2.
tekst a fota: M. K. / rys.: Karin Konrad

PASLIMY
19
Ï ... zo mam dwaj
pjelsćowej honačej.
Třeći krok:
šiće honača
Ï Połožu pjelsćowej honačej na so,
nawleku sej jehličku a zasukam
kónc cworna. Potom kałnu
na delnjej kromje honača
přez wobě woršće pjelsće,
wućahnu jehličku na tamnym
boku a kałnu něhdźe
poł centimetra pódla
zaso do pjelsće.
9.
3.
4.
Ï Pysk přišiju
z jednorym
smyčkom
jehlički.
10.
Druhi krok: pjelsćowy honač
Ï Z pomocu předłohi namoluju a wutřiham honača dwójce
na běłej pjelsći, ...
Ï Z pomocu předłohi
namoluju
a wutřiham tež
česak a pysk na
žołtej pjelsći (abo
hinašej barbje).
Ï
7.
Ï
8.
Runje tak přišiju česak honača a pokročuju hač
k brjuchej. Tam, hdźež by honač nóžce měł,
wostaju dźěru, zo móžu jeho na jejko tyknyć.
5.
6.
Nětko mam
wšitko za zešiće
pjelsćoweho
honača spřihotowane.
Ï Wućahnu jehličku
a tyknu
ju přez wuško
cworna. Sćahnu
nitku kruće a
hotowa je prěnja
našita
„hóčka“. Tak
pokročuju hač
k pyskej.
11.
1.
štwórty krok: wóčko honača
Ï Nawleku sej znowa jehličku a zasukam kónc cworna.
Kałnu z jehličku tam, hdźež ma wóčko być a sunu
parličku na jehličku. Přićahnu cworn, překałnu jehličku
přez
pjelsć, sunu na zadnim boku tohorunja parličku na
jehličku a přićahnu cworn. Přišiju parličce
wotměnjejo jo na woběmaj bokomaj.
Ï Hotowy je honač,
kotrehož móžeće
jako wohrěwak za
waše jutrowne
snědanske jejko
wužiwać.
Njech rańše
jejka wam zesłodźa,
honač wšak je
wam wohrěwa!
Wjele wjesela při
paslenju přeje wam
waša Pawlina

20 COMIC
Póndźelu popołdnju po šuli ...
Florijo, hódaj raz, kotry kluč to je?
Potajne durje w šuli
Domownik je jón w kupjeli ležo wostajił.
A nětko ma swjatok. Pój skoku domoj po
naju slědźerske wuhotowanje!
Snano
kluč k twojej
wutrobje?
Ně!!! Kluč do potajneho ruma
domownika w šulskej pincy!
Dwě hodźinje pozdźišo ...
A sy sej wěsty, zo w pincy dotal
hišće žadyn druhi šuler njebě?
Chceš tam woprawdźe
dźensa hić?
Na kóždy pad!
Nawječor je šula
wočinjena, wšako
chór probuje.
Stoprocentnje! Tuka so, zo je to hoberska prózdnjeńca, kotraž je hižo milion
lět stara. A zo steji tam originalny skelet prěnjeho bio-wučerja našeje šule.
To sym tež
słyšał - Rěčkec Achim je sej cyle wěsty, zo su tam
při twarje šule samo hobersku kósć dinosawrija
namakali - wot dimetrodona!
Snano tam
hišće leži ...
Pozdźišo w šuli ...
Psst, tamle chór probuje.
Tule wopušćimoj znate puće - dźe
do pincy. Dyrdomdej so započnje ...
A što, hdyž
tam šeri?
Dyrbju će za
ručku wzać?
To pak křiwje klinči.

COMIC
21
Štó drje je tu w běhu lětstotkow
hižo po puću był?
To wone su - durje wosuda ...
Kluč so hodźi -
nětko njedawa
žadyn puć wróćo ...
Zawěsće sta generacijow
domownikow.
... abo durje
zahuby.
Florijo, tutón wokomik budźe
naju přichod změnić!
Njewěm runje, što prajić. Wowka
je chcyła dźensa ze mnu
plincy pjec. Město toho steju ja
plinc tule z dalšim plincom
w šulskej pincy a sutam na
chošćo domownika ...
kónc
awtor: ]å|pan Hanu[

22 RECEPT
Wariå z
Toma[om
* * *
Guacamole-dip
* * *
P≠idawki:
2 awokado
1 citrona
1 tomata
1 stawčk kobołka
*
něšto čerstweho koriandra

RECEPT
23
Najwažniši zakład za dip je, zo wužiwaš
zrału awokado. Zrału awokado spóznaješ na
tym, zo ma bělizka lila-čornu barbu (nic zelenu)
a zo je, hdyž ju tłóčiš, kusk mjechka,
ale nic mokra.
Awokado nakraj wot wobeju bokow z nožom
k póčce, a „wočiń“ ju. Nětko klepń
zlochka z nožom na póčku a wuwjerć ju.
Potom wuběr ze łžicu swětłozelene płodowe
mjaso z bělizki. Tute daj hromadźe z brěčku
wutłóčeneje citrony do miksera.
Takle spřihotowanu tomatu daj do warjaceje
wody, doniž so bělizka pukać njezapočina.
Potom połož ju k wochłódźenju do zymneje
wody. Wochłódźenu tomatu woběl, rozkraj
ju na połojcu a wuběr póčki z njeje. Tomatowe
mjaso nakraj na małe kuski a přidaj
je k awokado-wusmužej.
Citrona njesłuži jenož lěpšemu słodej, ale
zdźerži zelenu barbu płodoweho mjasa awokado.
Nětko woběl kobołk a nakraj jón na małe kuski.
Zhromadnje ze šćipku sele daj tež kobołk
do miksera a pirěruj wšitko. Jeli nochceš dip
jako hładki wusmuž měć a maš radšo kuski
sadoweho mjasa we nim, pirěruj měšeńcu jenož
skrótka.
Jako přichodny krok
wukraj zelene hłub
(Strunk) z tomaty
a zarězni křižikaj do
bělizki.
Naposled wotšćipaj sej něšto łopješkow koriandra,
nakraj tež tute na małe kuski a přidaj
je k dipej. Nětko wšitko hišće raz prawje přeměšej
a ze selu wosłodź. Hotowy guacamole-dip
hodźi so na pomazku abo tež žwu wuběrnje
při grilowanju.
tekst a fota: T. Luka[ / rys.: ]å|pan Hanu[
Guacamole-dip
pochadźa z Mexika
a rěkaše pola Actekow
(prawobydlerjow
kraja) ahuacamolli,
štož woznamjenja
tak wjele kaž
„awokado-juška“.

Dyrdomdej
Mexiko
RěČna Šula (2)
2
P
o
pilnym wuknjenju w
r|∑nej [uli ∑akachu p≠eco
zaso p≠idatne kursy a poskitki na
nas. Tute b|chu kΩ{dy tyd≤eœ na tafli wupow|snjene.
Stajnje pjatk wje∑or m|jachmy
rejowansku [ulu w klubje direktnje p≠i morju.
Rejowanske jewi[åo b|[e „t≠|cha“ hosåenca
Caœa Brava. Tam wuknjechmy salsa
rejowaå a m|jachmy mΩ{noså, dal[ich Mexi-
∑anow zeznaå. Sobotu p≠ewjed≤echu so stajnje
wul|ty, [to{ b| za nas dobra p≠ile{noså,
bli[u wokolinu zeznaå. Cil mojeho pr|njeho
wul|ta b|[e narodny park Chacahua. TutΩn
wobsteji z lagunow a w[elakich maych wjeskow,
kotre{ su jeno{ z ∑omom p≠istupne.
Na hownej kupje narodneho parka p≠ebywachmy
cyy d≤eœ, kupachmy so w morju
a le{achmy w sΩncu. A hi{o b| so stao: Sym
so pr|ni raz na sΩn∑ku wopalia, ha∑runje{
je so p≠eco zaso zlochka de[åowao. Pozd≤i-
[o wobhladachmy sej staciju za chore krokodile,
(wobraz 1) kotre{ w lagunach bydla
a nawje∑or puåowachmy na sw|townju
(Leuchtturm), hd≤e{ skiåe[e so
nam wulkotny panoramowy wuhlad
(wobraz 2). Poprawny highlight tutoho
dnja pak b|[e biolumeniscencia! To je woprawd≤ity
p≠irodny fenomen, kotry{ da so
jeni∑ce ze specielnej techniku fotografowaå.
Hi{o jako so z ∑omom na wod≤e pohibowachmy
a ruku do wody tyknychmy, so woda
jeno{ tak zybole[e. Z tym so za mnje wulki
sΩn spjelni, zo sm|d≤ach tajke n|[to raz
do{iwiå. N|hd≤e wosrjed≤ laguny ∑om zasta
a sm|d≤achmy do wody sko∑iå. K tomu
dyrbjachmy so p≠ewinyå, dokel{ b|[e hi{o
åma a w|d≤achmy, zo maja w tutych lagunach
te{ krokodile swoje doma. Ale zmu-
{itoså so wupaåi. B| to p≠emΩ{ace za∑uåe
w p≠ijomnje åopej wod≤e, kotra{ so z kΩ{-
dym hibnjenom zybole[e ka{ tysac hw|{-
kow. Nad nami b|chu woprawd≤ite hw|{ki,
falowachu jeno{ hi[åe hw|zd≤iny (Sternschnuppen).
P≠esp|[nje so ∑as miny a dyrbjachmy
zaso do ∑oma zal|zå a na[ wul|t
zakΩn∑iå.
Njed≤ele b|chu husto m|rne, p≠ebywachmy
zwjet[a p≠i morju abo w chΩdku le{o.
3
1

PU∂OWANJE
25
Tak zeznachmy pom|rnje sp|[nje w[itke wokolne
p≠ibrjohi ze w[|mi wosebitosåemi.
N|kotre hod≤achu so wosebje derje za puwanje,
tamne sylnych {omow dla skerje za
sΩn∑enje.
MΩj druhi wul|t, na kotrym{ so wobd≤|lich,
wjed≤e[e nas k Agua termal blisko Manialtepec.
To su p≠irodne horce basenki wosrjed≤
horow. Ale p≠iœd≤e[ jeno{ p|[i abo
z konjom k tutym basenkam! Tak doj|d≤echmy
sebi sobotu popodnju na konjacy dwΩr
maeje wjeski, hd≤e{ konje hi{o zgratowane
a p≠i [tomach p≠iwjazane na nas ∑akachu.
Po tym, zo je kΩ{dy konja p≠ipokazaneho
dΩsta, podachmy so na n|hd≤e hod≤inski
puå. Tak ka{ b|chmy wotj|chali, zapo∑ina-
[e so de[åowaå a hrimaå. Ale to njeb| za
na[e konje scya {adyn problem. Po puåu
p≠epr|∑ichmy n|hd≤e [|så razow r|ku Manialtepec,
p≠emokane w[ak b|chmy tak abo
znak. (wobraz 3) ∂im bΩle wjeselachmy so
na horcu wodu, w kotrej{ mΩ{achmy so potom
zaso zwohr|waå. P≠idatnje p≠ekwapichu
nas na[i p≠ewodnicy z dobrym mexiskim kofejom.
D≤akowano ponemu m|sa∑kej podachmy
so hakle p≠i åmi∑kanju na wrΩåopuå.
To r|ka[e za nas, zo dyrbjachmy na[im
konjam ponje dow|riå. Zmu{itoså so te{ tu
wupaåi. W[ud≤e sw|åachu so swjatojanske
mu[ki a z tym skutkowa[e na[a wokolina
ka{ bajkojty l|s.
D≤eœ po tutym wul|åe p≠eåahnych z mojeho
hostela do r|∑neje [ule. Tam bydlach wotn|tka
z Karin hromad≤e w stw|. Z tym zapo∑a
so za mnje zdobom posledni tyd≤eœ
wu∑by w r|∑nej [uli. Po tutym dohim ∑asu
4
b|chu na[i wu∑erjo ka{ lubi p≠iwuzni za
nas a wuhotowachu poslednju hod≤inu po
na[ich p≠eåach. Ka{ kΩ{dy pjatk po [uli
wudawachu so certifikaty. TΩnkrΩå dΩstach
ja mΩj pr|ni certifikat za wusp|[ne zakΩn∑enje
r|∑neje [ule. (wobraz 4) Z tym b|
pr|ni wotr|zk mojeho dyrdomdeja zakΩn-
∑eny.
tekst a fota: Marija-Tereza Kraw{ic

26 ZAJIMAWOSTKI
Jutrowne e nałožki
n i
Jutrow
po wšěm swˇ
ˇm swěće
Awstralska: Spodźiwny zajac
Jutry swjeåa w Islandskej hromad≤e
z nal|tnim swjed≤enjom. Domy so rjenje
z jutrownymi zwΩn∑kami, åipkami
a jejkami wudebjeja. K jutrownej sn|dani
p≠epodad≤a so wulke [okolod≤ane
jeja, w kotrych{ su sΩdkosåe a mudre
hrΩn∑ko. Jeja wa{a mjez 200 a 1500 gramow!
Jutrowne swobodny dny p≠e{iwja
swΩjby zwjet[a
w sn|hakowarskim
dowolu. olu.
KΩ{de d≤|åo wjeseli so na jutrowneho
zajaca – nic pak w Awstralskej. Tam
m|jachu mjenujcy po zadomjenju zajacow,
kotre{ su z Europy „zapuåowali“,
wulke problemy z nimi. Tohodla
rozsud≤ichu so za hina[e „jutrowne
zw|rjo“ – bilbyja. Bilby je zajacej ze
swojimaj wulkimaj wu[omaj ch|tro
podobny, byrnje{ m|chawc (Beuteltier)
by. A tak njesydaja w Awstralskej [okolod≤ane
zajacy, ale bilbyje ze [oko-olody
k jutram.
Islandska: Wulke jeja
Bolharska: Lětace jejka
Jejka hraja na jutrach te{ w Boharskej
wa{nu rΩlu: Na zelenym [twΩrtku je
w[ud≤e barbja, zapo∑ejo p≠eco z ∑erwjenej
barbu. Najstar[a {ona w domjacnosåi
[mΩrnje z tajkim ∑erwjenym
jejkom d≤|åom p≠ez mjezwo∑o,
[to{ ma pje∑a strowoåe tyå. Na jutrownej
njed≤eli so jejka potom po kem[ach
na så|ny cyrkwje a na swΩjbnych mjetaja.
eje{ jejko so p≠i d≤iwjej mjetaœcy
njewob[kod≤i, tomu kiwa wusp|[ne
l|to – tak so praji.
Danska: Potajny list
Wosebity nao{k eksistuje hi{o
500 l|t: Tu pasla d≤|åi k jutram
tak mjenowany „Gækkebrev“, [to{
je rjenje pomolowany abo wut≠ihany
list. Dosrjed≤a napisaja (druhdy
samospisane) hrΩn∑ko a podpismo
wotpΩsarja faluje. Star[ej
dyrbitaj n|tko wuhΩdaå, kotre d≤|åo
je lisåik napisao. A jeli le{itaj
wopak, dΩstanje wotpΩsar/ka [okolod≤ane
jejko.

Finska: Puki z haluzami
Na bomon∑ce sydaja w Finskej puki: Dokel{
tam palmy njerostu, bija sej lud≤o mjez
sobu z maymi hauzami br|zy na chribjet.
To ma na zaåah J|zusa do Jerusalema a do-
pomniå a nimo toho zbo{o p≠injeså. Po su åi[iny a zrudoby w martrownym tyd≤e-
∑anju
p≠ipow|d≤eja jutrowne chodojty na
jutrowni∑ce wΩt≠e jutrowny ∑as a wjeselo.
Irska: Ryby w rowje
Nimo pisanych p≠eåahow na puåach
a historiskich d≤iwadowych hrow maja
na kupje te{ ch|tro skurilny nao{k: Na
jutrownej njed≤eli åehnje na wsach procesion
na blisku uku. Tam so do p≠ihotowanych
maych rowow jerje (Heringe)
pohrjebaja! To ma kΩnc pΩstneho
∑asa symbolizowaå, w kotrym{ sm|d≤a-
chu lud≤o m|sto mjasa jeno{ rybu j|så.
Grjekska: Poliwku laptać
Jutry su w Grjekskej najwa{ni[i swjed≤eœ
l|ta. Hod≤iny trajace ceremonije
a procesion na jutrownej soboåe {adaja
sej wjele wutrajnosåe. PΩstny ∑as
martrowneho tyd≤enja zakΩn∑i so sobotu
w nocy z jutrownej poliwku. Na
jutroœ∑ce syda potom jehnjeåa pje∑eœ
a tΩj[to ∑erwjeneho wina.
Mexiko: Girlandy a woheń
Madźarska: Zjawne dušowanje
Podobnje ka{ w PΩlskej a Sowakskej,
p|stuja w Mad≤arskej na jutrownej
pΩnd≤eli nao{k, p≠i kotrym{ so {ony
z wodu poliwaja. Do toho pak dyrbja
sej tu mu{ojo z maej basni∑ku dowolnoså
za zymnu du[u pola {ony wuprosyå.
Dokel{ tyje woda pje∑a rjanosåi,
darja p≠emokane {ony mu{am po tym
∑erwjene jutrowne jejko.
W kraju ¢aåonskeje Ameriki py[a pisane
girlandy dwaj tyd≤enjej doho domy a hasy,
mu{ojo rejuja w indianskej py[e k hud≤bje
a na jutrownej soboåe so w[ud≤e figury z
papjerca spala. Z tym ma so dobyåe ho nad zym symbolizowaå. Nimo ∑ertow
dobrepak
pali so p≠i tym te{ n|kotra{kuli podobizna
njewoblubowaneho politikarja a ...
tekst: P. ]. / rys.: tekst Matthias af
fota: Seifert
:X
XXX

Naš wšědny
CHLĚB
Adveeta Venkatesh (10),
Mumbai, Indiska
Adveeta, kotraž nima bratra abo
sotru, bydli hromadźe z wowku,
kotraž přihotuje wjetšinu jědźow,
a staršimaj w poměrnje wulkim bydlenju
z balkonom, z kotrehož hladaja
na Deonar, předměsto Mumbaija.
Powětr je wohenjow dla, kotrež pala
so na bliskim wotpadkowym nasypnišću
– najwjetšej deponiji Indiskeje e
z 12 milionami tonami wotpadkow –,
husto chětro dymojty. Staršej holcy
dźěłataj jako wědomostnikaj w slědźerskim
centrumje. Zwjetša staj dypkownje
k wječeri doma. Při blidźe
njehlada nichtó na telefon abo na
telewizor. Před jědźu so Adveeta eta
zwjetša skrótka pomodli. Jako wegetariarka
lubuje holca jědźe žneje Indiskeje kaž dosas (plincy
z rajsa a čóčkow) z korjenjojtej ojtej
ju-
jušku a jogurtom. Před někotrymi
lětami běše Adveeta
při jědźi hišće chětro wumyslena.
Njeje něhdźe 99 %
tych jědźow jědła, kotrež
W tutej seriji zaběramy so z jědźu.
Ameriski fotograf Gregg Segal je
sej sćěhowace prašenje stajił: Kak
wupada wšědna jědź dźěći po
wšěm swěće? Za to je kopicu hólcow
a holcow portretował, a to
wosrjedź jědźow, kotrež w běhu
tydźenja sydaja. Wobrazy pokazuja
nam na jednym boku pisanosć sć
na talerjach wobydlerjow našeho
planeta, na tamnym boku zaso hoberske
rozdźěle hladajo na to, kak k
so sami zežiwjamy a što je za druhich
wšědny chlěb. Informujće so,
diskutujće mjez sobu a přirunujće
na zakładźe wobrazow waše wašnje
zežiwjenja z tym w Africe,
Americe abo Aziji!

D¥μ∂I SWμTA
29
dźensa jě. Při fotografowanju pak so jeje
nan dźiwaše, kelko słódkosćow holca jě.
„Njemóžu wěrić, zo Adveeta telko njestrowych
wěcow do so tyka!“, wón wšitko
komentowaše. „Dyrbju raz chutnje
z jeje maćerju rěčeć!“ Adveeta hraje
dźiwadło, rejuje klasiske indiske reje a
radšo puzzluje abo nad hódančkami
sedźi, město toho, zo by sej z klankami
hrajkała. Pozdźišo chce so raz ze skótnej
lěkarku stać ale tež domy za syroty
a zwěrjatownje podpěrać.
Davi Ribeiro de Jeses (12),
Brasilia, Brazilska
Davi bydli z nanom, přirodnej maćerju
a bratrami a sotrami w porjadnej
jednorumowej chěžce w slumje
Santa Luzia, w bliskosći najwjetšeje wotpadkoweje
deponije Łaćonskeje Ameriki.
Rum je wupjelnjeny z třomi łožemi,
konopejom, telewizorom, chłódźakom,
dwěmaj garderobomaj, warjakom a małym
blidom, za kotrymž swójba při jědźi
sedźi. Na zemi leža přestrjency a najwšelakoriši
šrot. Davi ma swójski regal,
w
kotrymž składuje swoje drasty, hrajkace
awta a telefon. Wotpadki so w slumje
njewotwožuja a milina přeco zaso
wupadnje. Při dešćiku přiběži přeco zaso
měšeńca z błóta a wotpadkow do domow,
ale Davi a swójbni dowěrjeja so Bohu, kotryž
jich wobstražuje. Nimale kóždy kónc
tydźenja wopytaja sobotu wječor a njedźelu
rano cyrkej w susodstwje. Nan hól-
ca
pyta přeco zaso za najwšelakorišim
dźěłom. Ma swójsku karu a łopać. Přirod-
na
mać stara so wo jědźe. Nimo hórkich
bunow jě hólc poprawom wšitko, byrnjež
zwjetša jenož rajs, buny a druhdy něšto
mało mjasa sydało. Sam móže sej hižo jeja,
wusmuž a nudle warić. Druhdy maja tež
słódkosće, kaž słódki popcorn k jědźi. Davi
so wjele směje a lubuje zmije. Zhromadnje
ze swojimi přećelemi Maxwellom, Juniorom
a Romáriom wubědźuja so ze zmijemi
na małych naměstach w slumje, hdźež
pytaja psy za žratwu abo so mjez sobu
pchow dla drapaja. Hólc stara so wo pjeć
psow a ma tež kokoš. Rady by hišće konja
měć chcył. Chce wšitko wo awtach, motorskich,
helikopterach a brónjach wědźeć.
Nan je jemu hižo pokazał, kak ma z awtom
jězdźić. Pozdźišo chce so jónu z policistom
stać, wšako je to lěpje hač paduch być. Tych
je w slumje dosć.
tekst a foåe: Gregg Segal, p≠eł.: P. Š.
tekst: XXX / rys.: XXX

30
POWμDANKO
L
|sna my[ka Milly bydle[e w prΩzdnjeœcy
na mjezy dweju ukow, hd≤e{ trawa
wy[e rosåe a jednotliwe sadowcy w horcych
l|åach trΩ[ku chΩdka mjetaja. Tam ani wowcy
z ju{neje pastwy na {ratwu njechod≤achu,
ani so tam kruwy sewjerneje pastwy
njewolΩ{achu. Tohodla b| Milly swoju prΩzdnjeœcu
runje tam mjez korjenjemi [toma do
zemje zarya.
Wosebje p≠itulnje b| sej swoju bydlensku
stwu wuhotowaa, z k≠esami, konopejom
a blidkom, zo by tam mΩha z p≠iwuznymi
a p≠eåelemi sydaå. Tola nichtΩ jej na wopyt
njechod≤e[e. A te{ listy a karty jej listono[
{ane njeno[e[e. My[ka Milly b| samotna.
Jednoho rjaneho dnja pak so Milly teje samoty
wohlada a tu{ wuåahny, zo by sej p≠eåelow
namakaa. Najprjedy d≤|[e na ju{nu
pastwu k wowcam. Tute b|chu drje p≠eåelne
a z njej pobjesadowachu, ale b|chu te{
smjerå wostude. Stejachu w[Ωn luby d≤eœ jeno{
na uce, zo bychu {rali. A tak wjeråachu
so rozmowy jeni∑ce wo tu∑nej trawje,
kotra{ Milly njesod≤e[e, a wo
wjedrje, kotre{ w[ak b| Milly
w swojej prΩzdnjeœcy smor{e.
Tu{ wopyta kruwy na sewjernej j pastwje. Tola
wone ju scya zaϷ njem|jachu. Za nich b|
Milly prosåe p≠emaa. Najskerje scya njepytnychu,
zo tam [tΩ mjez jich dohimi kliborami
syda[e.
Na miym wje∑oru so wona tohodla na puå
nastaji a pod ponym m|sa∑kom podu rynka
sadowcow, kotre{ na mjezy rosåechu, wotsal
do zapada puåowa[e. Nazajtra dob|hny
k hatej, nad kotrym{ hi{o wotranja [micy
wobu{nje zal|towachu. Tute b|chu jej p≠enjem|rni
rowjenkojo. Njebychu ani sadu zakΩn∑ili,
to {no zaso n|hd≤e cyle druhd≤e po
sw|åe [uskachu. A ryby? Puwaå b| Milly
drje nawuka, tola ryby b|chu
jej p≠en|me. Mjel∑eå
mΩ{e[e w[ak te{ sama.

Na zapad≤e b| tu{ pobya, na
sewjerje a juhu te{, zwosta jej jeni∑ce
hi[åe wuchod. D≤|[e zaso podu sadowcow,
tΩnraz do nap≠eåiwneho sm|ra, doni{
jej po dohim dnju mjez wysokimi stwjelcami
trawy murka z pΩlnych kamjenjow puå
njeza[laha. Na nju sej zal|ze. Wothorjeka wuhlada
wje∑orny hok a tok na burskim statoku.
Harowacy traktor, kotry{ Milly jeno{
zdaloka znaje[e, so runje w brΩ{ni zhubi, hona∑
swoje koko[e do kurjenca honje[e, astoj∑ki
so do swojich hn|zdow nawrΩåichu ...
Milly by tam hi[åe dl|je sed≤eå a hladaå
mΩha, njeby ju naraz hu[kao. Jeje my[i instinkt
ju warnowa[e, zo so strach bli{i.
N|chtΩ b| so k njej p≠ikradny. Bjeztoho zo
by pohladnya, wona z murki sko∑i. A to njeb|
{adyn wokomik p≠epozd≤e, w[ako b|
kΩ∑ka hi{o za njej hrabnya. Milly å|rje[e
wrΩåo po mjezy, kΩ∑ka hnydom za njej.
A wona njeby daloko p≠i[a – p≠esp|[na a
p≠ewu[ikna b| d≤| nazhonita stara kΩ∑ka –
njeby Milly w swojim stra[e d≤|ru w zemi
p≠ewid≤aa a do prΩzdneho stupia. Runu
smuhu wona do podzemskeje chΩdby padny
a so po tutej ha∑ do prΩzdnjeœcy kule[e.
Prasny do kryteho blida, za kotrym{ cuza
my[ka runje wje∑erje[e. To b| pΩlna my[ka
Nelly.
Milly njetrjeba[e jej ani swoje starosåe
z kΩ∑ku wuskor{iå, to {no ju Nelly k wje∑eri
p≠eprosy. A dokel{ b| pozd≤e a – to b|[tej
sej w|stej – hΩdna rubje{nica hi[åe p≠ed
my[acej d≤|rku aka[e, wosta Milly hnydom
p≠ez nΩc.
To b| spo∑atk wulkeho p≠eåelstwa a zdobom
kΩnc kΩ{deje samotnosåe. Nazajtra ryje[tej
Milly a Nelly dohu chΩdbu mjez
swojimaj bydlenjomaj, tak zo so wot toho
dnja w[|dnje wopytowa[tej.
tekst: Miriel a M|råin Wjenkec / rys.: Annett Wolf

32 ÜBERSCHRIFT
Prašam so:
W tutej seriji wašeho najlubšeho
časopisa wěnuju so z wami škitej
našeho wobswěta! To je jara wažne,
dokelž je naš wobswět – klima, rostliny,
zwěrjata a my ludźo – jara wohroženy.
Pokazuju wam, kak móže kóždy abo kóžda
z was tomu přinošować, zo je přiroda škitana
a naslědnosć data! Dźensa wobhladamy sej
najwažniši zakład žiwjenja tu na zemi: wodu. Čłowjek
trjeba ju runje tak kaž zwěrina. Přiroda njeby bjez wody wobstać
„H ry módre,
ja was znaju“
... a škitam našu
přirodu!
móhła. Woda nas napoja a je nam čłowjekam kaž tež rostlinam a zwěrjatam
na kraju a we wodźe wažny žiwjenski rum, žórło energije a wažna surowizna.
Hdyž wobchadźamy wobhladniwje z wodu a ju před zanjerodźenjom škitamy,
zaručamy sej našu strowotu a derjeměće runje tak kaž wobstaće wšeje přirody.
Čehodla měł/měła
zlutniwje z
wobchadźeć?
wodu
To wěm:
• 70 % našeje zemje wobsteji z wody
– 97,5 % wody pak je selena woda
a njehodźi so tuž jako pitna woda
wužiwać
• dorosćeny čłowjek přetrjeba wob
dźeń něhdźe 120 litrow wody
• pitnu wodu wužiwa čłowjek hłownje
za wumyće (44 l / dźeń), při wužiwanju
nuznika (33 l / dźeń), za płokanje
drasty (15 l / dźeń), za wopłokowanje
sudobja (7 l / dźeń),
w zahrodce (7 l / dźeń) a za přihot
jědźow a k piću (5 l / dźeń)
• něhdźe 74 % pitneje wody je dnowna
woda (to je přewažnje dešćikowa
woda, kotraž zasakuje do zemje)
• za produkowanje wěstych
zežiwidłow přetrjeba so njesměrnje
wjele wody: na př. za 1 kg howjazeho
mjasa 15 000 litrow, za 150 g
šokolody 1 500 litrow, za dwě awokado
1 000 litrow
• 1,5 miliardow ludźi na swěće
nima – hinak hač pola nas-
přistup k čistej pitnej wodźe

ÜBERSCHRIFT
WOBSWμT
33
To činju:
• lutuju při dušowanju:
njetrjebam so kóždy
dźeń dušować abo wukupać
(chiba zo na př.
sportuju a so jara
poću) – dwójce abo
trójce wob tydźeń
dosaha
• lutuju při wumyću z wodu: njedam
wodu z honača njetrjebawšo běžeć
• wobchadźam zlutniwje z wodu na
nuzniku
• wopłokuju jónu wob dźeń wšitko, štož
je so nahromadźiło; zapiknu jenož,
hdyž mam wjele mazaneho sudobja,
wopłokowanski awtomat; hdyž nimam
wjele sudobja, wopłokuju je z ruku
• přemysluju dokładnje wo tym, kotre
drasty maja so płokać a hdy dosaha
na přikład jenož přewětrjenje drasty
(hdyž su stołkane abo jenož trochu
zasmjerdźane)
• nakupuju swoje zežiwidła wědomje:
wone njeměli z jědom popryskane być
(zajědojća wodu) a kiž trjebaja při plahowanju
a dalšim předźěłanju mało
wody (hlej pod „pokiw“)
• za kidanje kwětkow na woknje
a w zahrodce móžu dešćikowu
wodu zběrać (staju bow abo sud
pod lijawu třěchi)
• nakupuju drastu a druhe wěcy z „druheje
ruki“: za kóždu nowu tworu přetrjeba
so při produkciji zaso woda
• wužiwam po móžnosći wšědnje
zymnu wodu, za sćoplenje wody je
mjenujcy přidatna energija trěbna
• njemjetam swoje wotpadki do přirody
• njedam žane maćizny do myjadła,
nuznika abo wanje, kotrež su jědojte
(na př. barba)
To wuskutkuju:
• přez ř wobhladniwy wobchad lutuju
wodu, kotraž je za žiwjenje čłowjeka,
rostlinow a zwěrjatow wažna
• hdyž wužiwam mjenje wody, znižu
produkciju CO 2 , kotryž nastanje při
transporće, sćoplenju a rjedźenju
wody
• hdyž zadźěwam zanjerodźenju wody,
škitam žiwjenski rum zwěrjatow
a rostlinow
• přez zlutniwy wobchad z wodu
w domjacnosći móžu tójšto
pjenjez lutować
pokiw
při plahowanju wšelakich zežiwidłow
přetrjeba so njesměrnje wjele wody;
pod www.utopia.de namakaš wo tym
zajimawy přehlad
Maš prašenja?
Napisaj mi mejlku na
horymódre@web.de
tekst a fota: M. K./
rys.: Amalia Dittrich / ]å|pan Hanu[ / Inka Grebner / freepik
tekst: XXX / rys.: XXX

34 BASEæ K WUMOLOWANJU
Sto da to
je?!
Kuncec Micha z Kulowa,
so do mjasa wohlada.
WΩn j| rady rostliny,
ki{ ma w swΩjskej zahrod≤e.
Rano sej misli pop≠eje,
do njeho slowki nakraje.
„To dawa energiju mi
a strowe je, to praju åi!“
Ha∑ nudle abo poliwka,
nakid, wusmu{, pje∑enka,
te{ k wobjedu sej kupuje,
Micha j|d≤e bjezmjasne.
„Mi so nochce kobaski,
ja mam rad[o brokoli.
Mi morchej, kw|tak, paprika,
so l|pje hod≤a do brjucha.
]to{ l|ta, b|ha, skakota,
to mi na taler njesu[a.“

BASEæ K WUMOLOWANJU
35
Tak sej wΩn na kΩncu dnja,
solotej ∑erstwu nam|[a,
zo sotra jeho klubu ma:
„Za tebje abo za nukla?“
Ku∑kec Kevin z Lutob∑a,
do rostlinow so wohlada.
Ha∑ swinjo, nukl, koko[ka,
wΩn najrad[o mjaso ma.
„Raœ[u catu pokadu,
sej nanajrad[o ze [unku,
k tomu wiensku kobasku,
zo do wobjeda wutraju.“
„Mjasna j|d≤ je porjadna,
husto tu∑na, [wjer∑ata,
zo sliny w hubje b|{a mi
a mΩj {odk so wjeseli,
na horcu nohu swinjacu,
nic bo{edla p≠elibojtu!“
Tak we wsy mjeztym znate je,
zo Kevin rady mjaso j|.
P≠ec k narodninam dΩstawa,
dobropis wot r|znika.
TΩn jedyn hrymza rostliny,
tamny tuki zw|rjeåe,
sΩdna w|c pak jednoåa,
Kevina a Michaa
a tamne d≤|åi na sw|åe:
Cyle prawje – sΩdkosåe!
R|zki, pje∑eœ, poåiki,
steaki, dener, [a[lyki,
to zm|je hΩlc na talerju,
hdy{ sp|cha hΩdny k wobjedu.
tekst: P. ]. /
rys.: ]å|pan Hanu[

36 SCHOWANA ZAJIMAWOSTKI
HWμZDA
Sy hi{o raz n|[t
[to wo pΩs
tn
ym
m|sacu ramadanje
sy
[a
/a? Nic
?
Tu{ podaj so ze mn
u sobu na puå do
(njeznateho)
sw|
ta musli
limow ...
]to je ramadan?
„Ramadan“ je pomjenowanje za m|sac,
w kotrym{ so muslimojo posåa. Je to
9. m|sac muslimskeho kalendra. Sowo
pochad≤a z arab[åiny a wotwod≤uje so
ze zap≠ijeåow „ramida“ abo „arramad“.
P≠eo{ene woznamjenja to „palaca horcota
a suchota“. PΩstny m|sac traje 29
abo 30 dnjow, potajkim n|hd≤e m|sac.
Ramadan je zdobom jedyn z tak mjenowanych
pjeå stopow – hownych winowatosåow
– muslimskeho w|rywuznaåa.
Hdy so ramadan zapo∑nje?
Muslimojo su {iwi po m|sa∑kowym kalendrje.
To r|ka, zo njeje ramadan kruty
m|sac w b|hu l|ta, ale zo so kΩ{de
l|to p≠esunje. Z tym mΩ{e wΩn w kΩ{-
dym po∑asu byå. Dny posåenja su z
tym jΩnu krΩt[e (w zymje) a jΩnu dl|[e
(w l|åu). L|tsa zapo∑nje so pΩstny m|sac
23. apryla a skΩn∑i so 23. meje.
ehodla so muslimojo posåa?
PΩstny m|sac jewi so jako kaznja w koranje,
swjatym pismje muslimow. Z posåenjom
jednaja muslimojo po woli
swojeho Boha (Allaha). Tradiciju p|stowa
je te{ profet Mohammed, kotry{
je jim z wulkim p≠ikadom.
W ∑asu ramadana zab|raja so w|riwi
na p≠ikad intensiwni[o ha∑ hewak ze
swojej w|ru, so wjace modla a p≠emysluja
kritisce wo swojim poåahu
k Bohu, wo swΩjskim {iwjenju a zad≤er{enju.
tekst: J. Wjenkec, foåe: shutterstock

ZAJIMAWOSTKI
37
Kak so za ∑as ramadana posåi?
Muslimojo za ∑as pΩstneho m|saca
w[|dnje wot switanja ha∑ do chowanja
sΩnca ani njej|d≤a ani njepija („wonkowne“
posåenje). Jeno{ w ∑asu mjeztym,
potajkim w nocy, so nasyåa a napija.
To mjenuja te{ „amanje posåenja“
(Fastenbrechen). J|d≤ dyrbi potom p≠ez
cyy d≤eœ dosahaå. Nimo toho prΩcuja
so muslimojo w ramadanje, so te{
nut≠kownje posåiå: nic [patnje wo druhich
r|∑eå, ni∑o nje∑owjeske ∑iniå atd.
SkΩn∑i so pΩstny m|sac z wosebitym
swjed≤enjom?
Haj, na pr|nim dnju po skΩn∑enju ramadana
(po jich kalendrje na pr|nim
dnju noweho m|saca) swjeåa muslimojo
wulki swjed≤eœ, tak mjenowany „Id
Al-Fitr“. W n|kotrych krajach mjenuje
so tutΩn te{ „cokorowy swjed≤eœ“
(Zuckerfest). Swjed≤eœ traje t≠i dny. P≠iwuzni
a znaåi so wopytuja a wosebje
d≤|åi dΩstanu wjele sΩdkosåow darjene.
Po swjato∑nym paåerju wup≠eja
sebi w|riwi, zo by BΩh – Allah – jich
m|sa∑ne posåenje jako n|[to dobre
wobhladowa a jako wopor k jeho ∑esåi
p≠iwza.
]tΩ so posåi?
W ramadanje posåi so kΩ{dy mu{ a
kΩ{da {ona, ki{ je pubertu docp|/a.
]tΩ{ je mΩd[i, sm| so sobu posåiå, ale
njeje k tomu (hi[åe) winowaty. WΩn
sm| so telko dnjow na tym wobd≤|liå,
ka{ to zamΩ{e. Chori, sabi, samodruhe
{ony a {ony, kotre{ å|[a, njetrjebaja so
posåiå. Tuåi sm|d≤a ramadan pozd≤i[o
nachwataå, jeli to chced≤a.

38 ZA MUDRE H¢πJKI
Namakaj sydom rozd≤|low!
Do kašåika smy 10 słowow
schowali, namakaš wšitke?
M M Ě S A Č K O P Ó
Š T R E B Š G H Ń K
R D M Ě C H K O Ó W
A S Č Y B N M U M Ě
N Š S T U D N J A T
C Č B Ń S D T Z Ž A
A P A W K Ń R E Ě K
G Ě W U Z H Ó S Ć O
H K A Č K A Č Y O P
B L I D A R Ó S A K
Kak sp|šnje namakaš
puå p≠ez labyrint?
foåe: shutterstock / freepik / rys.: Erika Baarmann

Přećelce
zetkatej so po dołhim
času zaso raz ke kofejej.
„Měrka, sy ty přeco hišće
z Měrkom slubjena?“ „Ně.“
„Ow, to je derje tak, tón je
mjenujcy přeco
tak
smjerdźał.“ „Mój smój
nětko ženjenaj ...“
„Knježe
wučerjo, što ma to
rěkać, štož sće mi pod
mój nastawk napisał?“
„Tam steji, zo njesměš tak
mórać a so wo lěpše
pismo prócować!“
Wutrobi∑ka,
sm|j so!
Šef chwali
nowu sekretarku:
„Waše listy su dźeń
a lěpše! Njebudźe
zawěsće wjace dołho
trać, zo móžemy skónčnje
tež jedyn list
wotpósłać ...“
Na burskim
dworje su kruwu
pokradnyli. Mały Jakub,
kotryž je tam runje pola dźěda
da
a wowki na prózdninach, měni:
„To pak je paducha koza liznyła!“
„Kak da to měniš?“, so dźěd
d
praša. „Nó, wčera wječor je
wowka tola hišće cyłe
mloko z kruwy
wotpušćiła ...“
HUMOR 39
Młoda
žona
wari prěni raz sama
njedźelski wobjed.
Pohlada do pjecy a
zawoła wša wjesoła:
„Lubuško, naju husyca je
hnydom hotowa! Pjerja
su hižo rjenje
brune.“
Marko je sej
k wobjedu sam jědź
nawarił a hlada nětko cyły
čas do warjenskeje knihi. „Što
da hladaš hišće do warjenskeje
knihi? Maš tola wobjed dawno
nawarjeny“, so jeho přećel Tim
dźiwa. „Haj, ale pytam hišće
za prawym mjenom za tu
jědź ...“
Wudawaåel:
Domowina z. t. –
R|∑ny centrum WITAJ
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 55 04 00
Redakcija „Pomjo“:
P|tr Šołta (zamowity redaktor)
tel.: (0 35 91) 55 03 74
e-mail-adresa:
plomjo@sorben.com
Nakadnistwo, roz[|rjenje
a skazanki:
Ludowe nakadnistwo
Domowina /
Domowina-Verlag GmbH
Sukelnska 27 /
Tuchmacherstr. 27
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 57 72 63
ISSN 0032-1605
∂i[å:
Wagner Digitaldruck
und Medien GmbH
Nossen
Wa[nje wuchad≤enja a paåizna:
„Pomjo“ wuchad≤a 11 razow
wob l|to
Paåizna l|tneho abonementa:
7,70 eurow
Paåizna za jednotliwe ∑iso:
0,80 eurow
Wuhotowanje:
Thomas Fiebiger
Béatrice Giebelhäuser
Redakciski kΩnc:
tyd≤enjej do wuchad≤enja
Njeje zaru∑ene, zo so njeskazane
p≠ino[ki a fota te{ wozjewja.
W[itke nam p≠ipΩsane p≠ino[ki
a materialije wrΩåimy jeno{ na
wurazne p≠eåe.
Vertriebskennzeichen: 2 B 10557 E
Sp|chowane wot Zao{by za serbski lud, kotra{ dóstawa l|tnje p≠ira{ki z dawkowych
sr|dkow na zakad≤e hospodarskich planow N|mskeho zwjazkoweho sejma,
Krajneho sejma Braniborskeje a Sakskeho krajneho sejma.
rys.: freepik

Njedawno w muzeju ...
LUTK ma zas ideju!
Lube dźěći,
hdyž słyšiće „jutry“, što je to
waša prěnja myslička? Ja znajmjeńša myslu
na rjany nałožk debjenja jejkow. Što wšitko
k tomu słuša a čehodla docyła nałožk pěstujemy,
wam nětko přeradźu!
W srjedźowěku dyrbjachu burja swojim
knježkam prawidłownje wotedawki dawać
a jedyn dźěl wotedawkow běchu jejka (Zinsei).
Přičina tčeše w tym, zo so w póstnym
času jejka jěsć njesmědźachu. Jedyn z terminow,
knježkej wotedawk wotedać, bě stajnje
zeleny štwórtk. Dźensa njetrjebaće na zbožo
ničo wotedawać, ale nawopak samo něšto
dóstanjeće, mjenujcy kmótřiski dar. Wón
mjenuje so pola nas tež „zeleny štwórtk“,
dokelž hižo tehdy na tutym dnju kmótry
a kmótřa swojich mótkow wobdarjowachu.
Kmótřiski dar běchu zwjetša wulka plećena
całta a tři jeja. Magiska ličba tři steji za
strowotu, zbožo a derjeměće. Ludźo wěrjachu
do toho, zo so w jejku chowaca žiwjenska
móc na dźěćo přenjese, hdyž jejko zjě. Jejka
běchu zdźěla debje-
ne, ale dawno nic
tak wušiknje, kaž
to dźensa znajemy.
Kotry woznam pak
jejko
j scyła ma?
Serbske
jutrowne
jejka
Jejo je stary symbol
za płódnosć, róst a wotućace
žiwjenje. Je hižo dołho
w swójbach z wašnjom, zo so mjez zelenym
štwórtkom a ćichej sobotu jejka debja. Prěnje
pisomne naspomnjenje wo pisanych serbskich
jutrownych jejkach namakamy w rukopisu
Abrahama Frencla wokoło lěta 1717.
Dźensa nałožuja so štyri techniki debjenja:
wóskowanje, bosěrowanje, škrabanje a wužrawanje.
Móžeće so samo na wubědźowanju
wo najrjeńše jutrowne jejko wobdźělić!
Dźěći njejsu jenož jejka jědli, ale su sej tež
z nimi hrali. Walkowanje bě woblubowana
hra z warjenymi jutrownymi jejkami: Spřihotujće
sej na zahrodźe abo łuce nakósnu
čaru, wuryjće na jeje kóncu mału jamku a
połožće jejko dosrjedźa. Nětko kulejće waše
jejko po čarje a spytajće tam ležace ze swojim
jejkom trjechić. Komuž so to poradźi, smě
sej wobě wzać. Wuwił je so nałožk z kultiskich
jednanjow našich prjedownikow, kiž
z tym swoju nadźiju na płódnosć polow zwjazowachu.
Podobny nałožk je jejkakulenje na
Budyskim Hrodźišku. Něhdy kulachu bohaći
měšćenjo warjene jejka, płody a pječwo po
nahłej skłoninje dele, zo bychu sej wušikne
dźěći dary popadnyli. Tež dźensa so nałožk,
při kotrymž dźěći pisane warjene abo plastowe
jejka po skłoninje dele
kuleja, zaso jutrońčku na
Hrodźišću přewjeduje.
Při
walkowanju
jejkow
Žohnowane jutry přeje
wam wšitkim – waš LUTK
tekst: M. Ošikowa, fota: Serbski muzej / rys.: ]å|pan Hanu[