14.11.2017 Views

14th-plan-full-document

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

f}wf}+ of]hgf<br />

-cfly{s jif{ @)&#÷&$–@)&%÷&^_<br />

g]kfn ;/sf/<br />

/fli6«o of]hgf cfof]u<br />

l;+xb/af/, sf7df8f}+, g]kfn<br />

@)&#


fli6«o of]hgf cfof]u<br />

;DdfggLo k|wfgdGqL >L k'iksdn bfxfn -k|r08_<br />

cWoIf<br />

dfggLo 8f=dLgaxfb'/ >]i7<br />

pkfWoIf<br />

8f= ;f]dnfn ;'j]bL, d'Vo ;lrj, g]kfn ;/sf/ ;b:o -kb]g_<br />

dfggLo 8f=:jl0f{d jfUn]<br />

;b:o<br />

dfggLo 8f=rGb|sfGt kf}8]n<br />

;b:o<br />

dfggLo 8f=;'lgn afa' >]i7<br />

;b:o<br />

dfggLo k|f=8f=uLtfeQm hf]zL<br />

;b:o<br />

dfggLo 8f=s[kf l;Gw' k|;fb<br />

;b:o<br />

dfggLo 8f=k|e' a'9fyf]sL<br />

;b:o<br />

dfggLo k|f=lx/]Gb|dfg k|wfg<br />

;b:o<br />

dfggLo 8f=c/laGb s'df/ ld><br />

;b:o<br />

8f=zfGt/fh ;'j]bL, ;lrj, cy{ dGqfno<br />

;b:o -kb]g_<br />

>L rGb|s'df/ l3ld/] ;b:o—;lrj


ljifo;"rL<br />

kl/R5]b ! M kl/ro====================================================================================== !–!(<br />

!=! k[i7e"ld==================================================================================== !<br />

!=@ t]x|f}F of]hgf -cfly{s jif{ @)&)÷&! – @)&@÷&#_ sf] ;ª\lIfKt ;dLIff=== @<br />

!=@=! ;dli6ut cfly{s If]q====================================================== $<br />

!=@=@ cGo ljifout If]q=========================================================== !!<br />

!=@=# ul/aL, /f]huf/L / dfgj ljsf;========================================== !^<br />

!=# ;x;|fAbL ljsf; NfIosf] k|ult ;dLIff============================================ !*<br />

kl/R5]b @ M rf}wf}“ of]hgf -cfly{s jif{ @)&#÷&$ – @)&%÷&^_====================== @)–#!<br />

@=! k[i7e"ld==================================================================================== @)<br />

@=@ r'gf}tL tyf cj;/===================================================================== @)<br />

@=# ;f]r======================================================================================== @@<br />

@=$ nIo======================================================================================== @@<br />

@=% p2]Zo====================================================================================== @@<br />

@=^ kl/df0ffTds nIo====================================================================== @@<br />

@=& /0fgLlt===================================================================================== @#<br />

@=* cfly{s ;fdflhs ljsf;df ljleGg If]qsf] e"ldsf============================== @#<br />

@=( cfly{s j[l4b/ / ;|f]t;fwgsf] Joj:yf============================================= @$<br />

@=(=! cfly{s j[l4b/================================================================== @$<br />

@=(=@ ;LdfGt k'FhL pTkfbg cg'kft / nufgL================================= @^<br />

@=(=# ;fj{hlgs vr{ / vr{ Aoxf]g]{ ;|f]t======================================== @*<br />

@=(=$ ;|f]t;fwgsf] afF8kmfF8 tyf kl/rfngsf cfwf/x¿=================== @(<br />

@=(=% k|:tfljt nufgLaf6 ;dli6ut cy{tGqdf kg]{ k|efj================ #)<br />

kl/R5]b # M ;dli6ut cfly{s gLltx¿========================================================== #@–^$<br />

#=! s'n ufx{:Yo tyf /fli6«o art===================================================== #@<br />

#=@ ;/sf/L ljQ============================================================================= #$<br />

#=@=! ;fj{hlgs vr{=============================================================== #$<br />

#=@=@ /fh:j=========================================================================== #^


#=@=# j}b]lzs ;xfotf============================================================= #(<br />

#=@=$ ;fj{hlgs C0f=============================================================== $!<br />

#=# df}l›s tyf ljQLo gLlt============================================================== $@<br />

#=$ ladf tyf k'FhL ahf/================================================================== $%<br />

#=$=! ladf============================================================================= $%<br />

#=$=@ k'FhLahf/======================================================================= $*<br />

#=% ;fj{hlgs ;+:yfg======================================================================= %!<br />

#=^ j}b]lzs Jofkf/, ljb]zL ljlgdo tyf ;f]wgfGt/================================ %#<br />

#=& lghL If]q================================================================================== %^<br />

#=* j}b]lzs nufgL=========================================================================== %*<br />

#=( ;xsf/L If]q=============================================================================== ^!<br />

kl/R5]b $ M If]qut ljsf; gLltx¿========================================================== ^%–!*#<br />

$=! s[lif, e"ld;'wf/ tyf jg============================================================= ^%<br />

$=!=! s[lif============================================================================= ^%<br />

$=!=@ kz'kG5L======================================================================== &@<br />

$=!=# l;FrfO tyf k|sf]k Joj:yfkg============================================ *)<br />

$=!=#=! l;FrfO=============================================================== *)<br />

$=!=#=@ hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg================================= *$<br />

$=!=$ e"ld;'wf/======================================================================== *&<br />

$=!=% vfB ;'/Iff tyf vfBkf]if0f================================================= ()<br />

$=!=^ jg tyf e"–;+/If0f============================================================ ($<br />

$=@ pBf]u, jfl0fHo, cfk"lt{ / ko{6g===================================================== !)#<br />

$=@=! pBf]u============================================================================= !)#<br />

$=@=@ jfl0fHo=========================================================================== !)*<br />

$=@=# cfk"lt{============================================================================ !!#<br />

$=@=$ ko{6g============================================================================= !!&<br />

$=# cfly{s s"6gLlt tyf ljsf; ========================================================= !@!<br />

$=$ ;fdflhs ljsf;========================================================================== !@%<br />

$=$=! hg;ª\Vof======================================================================== !@%<br />

$=$=@ ;+:s[lt============================================================================ !@*


$=$=# lzIff============================================================================= !#!<br />

$=$=$ :jf:Yo tyf kf]if0f=========================================================== !#(<br />

$=$=% vfg]kfgL tyf ;/;kmfO=================================================== !$%<br />

$=$=^ afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/L========================================== !%)<br />

$=$=& dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f============================ !%$<br />

$=$=* ;fdflhs ;'/Iff tyf ;+/If0f============================================= !%*<br />

$=$=( Ho]i7 gful/s================================================================= !^!<br />

$=$=!) ckfª\utf ePsf JolQmx¿ =============================================== !^$<br />

$=$=!! /f]huf/L k|Tofe"lt============================================================= !^&<br />

$=$=!@ ;fdflhs ladf================================================================ !^(<br />

$=$=!# ;fd'bflos tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿==================================== !&!<br />

$=% o'jf, v]ns'b / :jo+;]js ;]jf======================================================= !&%<br />

$=%=! o'jf=============================================================================== !&%<br />

$=%=@ v]ns'b ljsf; =============================================================== !&*<br />

$=%=# :jo+;]js ;]jf================================================================ !*!<br />

kl/R5]b % M k"jf{wf/ If]q ljsf; gLltx¿ ===============================================!*$–@@&<br />

%=! pmhf{======================================================================================= !*$<br />

%=!=! hnljB't\======================================================================= !*$<br />

%=!=@ gjLs/0fLo pmhf{============================================================= !**<br />

%=@ oftfoft k"jf{wf/======================================================================== !(@<br />

%=@=! ;8s============================================================================ !(@<br />

%=@=@ xjfO{ oftfoft================================================================ !(&<br />

%=@=# /]n tyf cGo oftfoft===================================================== @)!<br />

%=@=$ oftfoft Joj:yfkg========================================================== @)#<br />

%=# ;"rgf tyf ;~rf/===================================================================== @)^<br />

%=$ ejg, cfjf; tyf ;x/L ljsf;==================================================== @!!<br />

%=$=! ejg tyf cfjf;============================================================ @!!<br />

%=$=@ ;x/L ljsf;=================================================================== @!$<br />

%=% k'glg{df{0f================================================================================== @!*<br />

%=^ k|fb]lzs tyf :yfgLo k"jf{wf/======================================================== @@@


kl/R5]b ^ M cGt/;DalGwt ljsf; gLltx¿ ============================================= @@*–@^!<br />

^=! n}lËs ;dfgtf, ;dfj]zLs/0f / d"n k|jfxLs/0f============================== @@*<br />

^=!=! n}lËs ;dfgtf tyf dlxnf ;zQmLs/0f================================= @@*<br />

^=!=@ ;dfj]zLs/0f==================================================================== @##<br />

^=!=# nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t tyf ;LdfGts[t hflt÷hghflt========= @#^<br />

^=@ lj1fg tyf ;"rgf k|ljlw============================================================== @#(<br />

^=@=! lj1fg k|ljlw===================================================================== @#(<br />

^=@=@ ;"rgf k|ljlw===================================================================== @$#<br />

^=# dfgj ;+;fwg ljsf;================================================================== @$%<br />

^=$ >d tyf /f]huf/L======================================================================= @$&<br />

^=% ljkb\ Joj:yfkg, jftfj/0f tyf hnjfo' kl/jt{g============================= @%@<br />

^=%=! ljkb\ Joj:yfkg============================================================ @%@<br />

^=%=@ jftfj/0f tyf hnjfo' kl/jt{g=========================================== @%^<br />

kl/R5]b & M ul/aL lgjf/0f, zflGt / ;'zf;g ========================================= @^@–@(^<br />

&=! ul/aL lgjf/0f tyf ;d[l4============================================================= @^@<br />

&=@ ;ª\3Lotf, k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng====================================== @^^<br />

&=@=! ;ª\3Lotf tyf :yfgLo :jfoQ zf;g==================================== @^^<br />

&=@=@ k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng=========================================== @&!<br />

&=# zflGt tyf k'g:yf{kgf================================================================= @&$<br />

&=$ zf;sLo ;'wf/=========================================================================== @&^<br />

&=$=! k|zf;sLo ;'zf;g========================================================= @&^<br />

&=$=@ Gofo Joj:yf================================================================ @&(<br />

&=$=# e|i6«frf/ lgoGq0f============================================================== @*#<br />

&=$=$ ;'/Iff Joj:yf================================================================== @*^<br />

&=$=% hg;xeflutf=================================================================== @*(<br />

&=% ljQLo ;'zf;g=========================================================================== @(@<br />

&=^ dfgj clwsf/============================================================================ @($<br />

kl/R5]b * M of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pjd\ cg';Gwfg===================== @(&–#)*<br />

*=! of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog====================================================== @(&<br />

*=@ cg'udg tyf d"NofÍg================================================================ @((


*=# tYofª\s k|0ffnL===================================================================== #)#<br />

*=$ cg';Gwfg tyf ljsf; =========================================================== #)^<br />

kl/R5]b ( M rf}wf}“ of]hgfsf] glthf vfsf================================================= #)(–#*@<br />

(=! k[i7e"ld============ =================================================================== #)(<br />

(=@ glthfvfsfdf ;dfj]z ul/Psf ljifox?====================== ============= #)(<br />

(=# glthfvfsfsf] k|of]u=============================================================== #!)<br />

(=$ glthf ;"rs ======================================================================== #!^<br />

(=$=! ;dli6ut cfly{s :yfloTj / ljsf; ================================ #!^<br />

(=$=@ pBf]u, ko{6g / ;]jf If]qsf] ljsf; ================================= #!(<br />

(=$=# s[lif pTkfbg j[l4 / vfB ;'/Iff ====================================== #@$<br />

(=$=$ k|fs[lts :f|f]t Joj:yfkg / jftfj/0f ============================== ##@<br />

(=$=% Jofkf/ / cfk"lt{ Joj:yfkg =========================================== ##*<br />

(=$=^ ;fdflhs tyf dfgj ljsf; ========================================== #$!<br />

(=$=& pmhf{ ljsf; ============================================================== #%@<br />

(=$=* Eff}lts k"jf{wf/, oftfoft / ;"rgf tyf ;~rf/ ================= #%%<br />

(=$=( Kf|fb]lzs tyf :yfgLo k"jf{wf/ ======================================== #%(<br />

(=$=!) ;ª\3Lotf, ljs]Gb|Ls/0f tyf :yfgLo :jfoQ zf;g============ #^)<br />

(=$=!! Efjg, cfjf; / ;x/L ljsf; ======================================== #^@<br />

(=$=!@ ljkb\ Joj:yfkg / Kf'glg{df{0f ======================================== #^^<br />

(=$=!# >d tyf /f]huf/L Joj:yfkg ========================================= #^*<br />

(=$=!$ lj1fg, ;"rgf tyf k|ljlw ============================================= #&)<br />

(=$=!% Zff;sLo If]q, zflGt / ;'zf;g ===================================== #&@<br />

cg';"rL ================================================================================================ #*#–#*$<br />

cg';"rL !M rf}wf}+ of]hgf th'{df ubf{ ckgfOPsf] k|lqmof =========================== #*#<br />

p


tflnsfx¿sf] ;"rL<br />

tflnsf !=! t]x|f}F of]hgfsf] nIo tyf k|ult============================================== #<br />

tflnsf !=@ s'n ufx{:Yo pTkfbg -cf=j= @)^(÷&) sf] l:y/ d"Nodf_========== %<br />

tflnsf !=@ -s_ If]qut d"No clej[l4sf] j[l4b/============================================== ^<br />

tflnsf !=# ;/sf/L ah]6sf] cj:yf -cf=j= @)^(÷&) sf] l:y/ d"Nodf_====== *<br />

tflnsf !=$ s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] cg'kftdf ljleGg ;"rsx¿sf] nIo Pjd\<br />

k|ult================================================================================= !)<br />

tflnsf @=! k|d'v cfly{s, ;fdflhs / ef}lts nIox¿=============================== @@<br />

tflnsf @=@ If]qut d"No clej[l4 / s'n ufx{:Yo pTkfbg -cf=j= @)&@÷&# sf]<br />

l:y/ d"Nodf_======================================================================= @$<br />

tflnsf @=# ;LdfGt k'FhL pTkfbg cg'kft / s'n nufgL -cf=j= @)&@÷&# sf]<br />

l:y/ d"Nodf_====================================================================== @^<br />

tflnsf @=# -s_ ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qaf6 x'g] nufgL -cf=j= @)&@÷&# sf]<br />

l:y/ d"Nodf_================================================================= @&<br />

tflnsf @=# -v_ ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/Lsf] If]qut nufgL -cf=j= @)&@÷&# sf]<br />

l:y/ d"Nodf_================================================================= @*<br />

tflnsf @=$ ;/sf/L ah]6 -vr{_ / Aoxf]g]{ ;|f]tx¿ -cf=j= @)&@÷&# sf]<br />

d"Nodf_============================================================================= @(<br />

tflnsf @=% k|If]lkt art, nufgL / ;fj{hlgs ljQ -s'n ufx{:Yo pTkfbgsf]<br />

cg'kftdf_========================================================================= #!<br />

tflnsf (=! rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf================================================= #!)<br />

tflnsf (=@ k|d'v glthf If]q, tfTsflns / ljifo If]qut c;/x¿=============== #!!<br />

tflnsf (=# ljifout c;/x¿, pkIf]q / k|d'v glthf If]q========================== #!$


;ª\If]kLs/0fsf] ;"rL<br />

c=b'=c=cf= clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]u<br />

cf=d=<br />

cfk"lt{ dGqfno<br />

cf=j=<br />

cfly{s jif{<br />

cf=;j{]If0f cfly{s ;j{]If0f<br />

O=k|=sf=<br />

Onfsf k|x/L sfof{no<br />

p=d=<br />

pBf]u dGqfno<br />

pmhf{ d=<br />

pmhf{ dGqfno<br />

cf}=If]=Jo=ln= cf}Bf]lus If]q Joj:yfkg lnld6]8<br />

sf=Gof=;+=df=d= sfg'g, Gofo tyf ;+;bLo dfldnf dGqfno<br />

ls=ld=<br />

lsnf]ld6/<br />

s]=t=lj=<br />

s]Gb|Lo tYofª\s ljefu<br />

s[=lj=d=<br />

s[lif ljsf; dGqfno<br />

vf=kf=cf=<br />

vfg]kfgL cfof]hgf<br />

vf=;=d=<br />

vfg]kfgL tyf ;/;kmfO dGqfno<br />

u'=tyf gf=tf}=lj= u'0f:t/ tyf gfktf}n ljefu<br />

u[=d=<br />

u[x dGqfno<br />

kf=a=;= 3/kl/jf/ ah]6 ;j]{If0f<br />

h=jf=d=<br />

hg;ª\Vof tyf jftfj/0f dGqfno<br />

lh=lj=;=<br />

lhNnf ljsf; ;ldlt<br />

l8=;=sf<br />

l8lehg ;xsf/L sfof{no<br />

g]=h=:jf=;= g]kfn hg;ª\Vof tyf :jf:Yo ;j{]If0f<br />

g]=hL=;j]{If0f g]kfn hLjg:t/ ;j]{If0f<br />

g]=gf=p=k|f= g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0f<br />

g]=/f=a}=<br />

g]kfn /fi6« a}Í<br />

k|=k|=sf=<br />

k|x/L k|wfg sfof{no<br />

k=lj=d=<br />

kz'kG5L ljsf; dGqfno<br />

k|=d=d=k=sf= k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no<br />

e"=Jo=k|=s]= e"ld Joj:yfkg k|lzIf0f s]Gb|<br />

e"=;'=Jo=d= e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfno<br />

ef}=k"=of=d= ef}lts k"jf{wf/ tyf oftfoft dGqfno<br />

d=n]=lg=sf= dxfn]vf lgoGqs sfof{no


d=af=;=s=d=<br />

df=kf]=sf=<br />

d]=6g<br />

o'=v]=d=<br />

/f=k'=k|f=<br />

/f=of]=cf=<br />

/f=n]vf<br />

/f=;=s]Gb|<br />

j=e"=;+=d=<br />

jf=d=<br />

lj=cf=lj=;=<br />

lj=k|=d=<br />

Jo=;"=k|=<br />

Jof=lg=k|=s]=<br />

zf=k'=d=<br />

>=/f]=d=<br />

;+=k=gf=p=d=<br />

;=u=lg=d=<br />

;=df=:yf=lj=d=<br />

;=lj=d=<br />

;f=k|=d=<br />

l;=d=<br />

;"=;=d=<br />

:jf=d=<br />

CFAA<br />

FISIM<br />

GDP<br />

MCPM<br />

NEOC<br />

REOC<br />

DEOC<br />

dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno<br />

dfnkf]t sfof{no<br />

d]l6«s 6g<br />

o'jf tyf v]ns'b dGqfno<br />

/fli6«o k'glg{df{0f k|flws/0f<br />

/fli6«o of]hgf cfof]u<br />

/fli6«o n]vf<br />

/fli6«o ;ts{tf s]Gb|<br />

jg tyf e" ;+/If0f dGqfno<br />

jfl0fHo dGqfno<br />

ljz]if cfly{s If]q ljsf; ;ldlt<br />

lj1fg tyf k|ljlw dGqfno<br />

Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL<br />

Jofkf/ tyf lgsf;L k|j4{g s]Gb|<br />

zflGt tyf k'glg{df{0f dGqfno<br />

>d tyf /f]huf/ dGqfno<br />

;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqfno<br />

;xsf/L tyf ul/aL lgjf/0f dGqfno<br />

;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;x/L ljsf; dGqfno<br />

;fdfGo k|zf;g dGqfno<br />

l;FrfO dGqfno<br />

;"rgf tyf ;~rf/ dGqfno<br />

:jf:Yo dGqfno<br />

Country Financial Accountability Assessment<br />

Financial Intermediation Services Indirectly Measured<br />

Gross Domestic Product<br />

Minimum Conditions and Performance Measurement<br />

National Emergency Operation Centre<br />

Regional Emergency Operation Centre<br />

District Emergency Operation Centre


kl/R5]b M !<br />

kl/ro<br />

!=! k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] of]hgfa4 ljsf; k|of; ;'? ePsf] 5 bzs k'u]sf] 5 . kl5Nnf] /fhgLlts<br />

kl/jt{gn] :yflkt u/]sf] gful/s clwsf/;Fu} ;fdflhs Gofo;lxtsf] cfly{s ljsf; / ;d[4<br />

;dfh lgdf{0f sfo{ /fHosf] k|d'v sfo{;"rLdf k/]sf] 5 . ljZjJofkLs/0fsf] sf/0f d'n'sdf k/]sf]<br />

cfly{s Pjd\ ;fdflhs k|efj, e"sDknufotsf k|fs[lts k|sf]k Pjd\ ljkb\af6 l;lh{t<br />

k'glg{df{0fsf] lhDd]jf/L k"/f ub}{ Go"g j[l4sf] cj:yfaf6 u'lh|/x]sf] cy{tGqnfO{ lqmofzLn u/fpFb}<br />

hgtfsf] ljsf;sf] cfsfª\IffnfO{ ;Daf]wg ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 .<br />

g]kfnsf] ;+ljwfg hf/L eO{ /fhgLlts ;ª\qmd0f ;dflKttkm{ pGd'v x'g uPsf] kl/k|]Iodf<br />

/fHosf] Wofg cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df s]lGb|t ug{]u/L rf}wf}+ cfjlws of]hgf th'{df<br />

ul/Psf] 5 . ljutsf of]hgfx¿ sfof{Gjog ubf{sf] cg'ej / g]kfnsf] ;+ljwfgn] cËLsf/ u/]sf<br />

gful/ssf df}lns xs / /fHosf lgb]{zs l;4fGt tyf gLlt o; of]hgfsf] dfu{bz{ssf ¿kdf<br />

/x]sf 5g\ . rf}wf}+ of]hgf th'{df ubf{ d"ntM nf]ssNof0fsf/L /fHosf cGtlg{lxt dfGotf /<br />

l;4fGtnfO{ ;d]6\g] k|of; ePsf] 5 .<br />

t]x|f}F of]hgf sfof{Gjogsf] bf];|f] jif{df d'n'sn] ljgfzsf/L e"sDk / t];|f] jif{df blIf0fL<br />

;Ldfdf cj/f]wsf] ;fdgf ug'{k¥of] . o;n] ;+jt\ @)&( ;Dd g]kfnnfO{ ljsf;zLn /fi6«df<br />

:t/f]Gglt ug]{ of]hgfsf] p2]Zo xfl;n ug{] dfu{df cj/f]w l;h{gf ug{ k'Uof] . ul/aLsf] /]vfd'lg<br />

/x]sf @#=* k|ltzt hg;ª\VofnfO{ !* k|ltztdf emfg]{ nIo;d]t xfl;n x'g ;s]g . o;}u/L<br />

d'n'sn] ;fdflhs If]qdf nufgL clej[l4 u/L ;x;|fAbL ljsf; nIo xfl;n ug{] ;DaGwdf u/]sf]<br />

k|ultnfO{ sfod /fVg] Pjd\ lbuf] ljsf; nIo xfl;n ug]{ dfu{df r'gf}tL /x]sf] 5 . o;}n], rf}wf}+<br />

of]hgfn] o;cl3 d'n'sn] Aoxf]g{'k/]sf] Ifltsf] k"lt{ ug'{sf ;fy} gofF nIosf;fy d'n'ssf] cfly{s<br />

;fdflhs ljsf;nfO{ ult lbg cfjZos 5 .<br />

rf}wf}+ of]hgfn] cfly{s j[l4b/nfO{ pRr kfg{ s[lifsf] Joj;foLs/0f, ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f,<br />

pmhf{;ª\s6sf] lgjf/0f tyf k"jf{wf/x¿sf] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ub}{ cf}Bf]uLs/0f /<br />

cfw'lgsLs/0fdf 6]jf lbg'k/]sf] 5 eg] ;dli6ut cfly{s :yfloTj sfod u/L nufgLdf<br />

cfdljZjf; a9fpg' k/]sf] 5 . To:t} ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qdfkm{t nufgL j[l4 ug'{,<br />

ljsf; Joj:yfkgsf] Ifdtf clej[l4 u/L k'FhLut vr{ a9fpg', pknAw ;fwg / ;|f]tsf] plrt<br />

pkof]u ug{' tyf a9\bf] hgcfsfª\Iffcg'¿k ljsf;sf nIo k|fKt ug{ k|zf;goGqnfO{ s'zn tyf<br />

Jofj;flos klg agfpg'k/]sf] 5 . ;fy}, n}lËs ;dfgtf xfl;n ub}{ lk5l8Psf If]q, ju{ / ;d'bfo<br />

Pjd\ ;LdfGts[t ju{sf hgtfnfO{ nlIft sfo{qmd, Gofof]lrt ljt/0f tyf ;fdflhs ;'/Iff Pjd\<br />

;+/If0f k|bfg u/L zL3|tfk"j{s ul/aL Go"gLs/0f ug{'kg]{ ePsf] 5 . cfGtl/s pTkfbg tyf lgof{t


Jofkf/df j[l4 / s'n Jofkf/ ljljwLs/0f u/L Jofkf/ 3f6f sd ub}{ afXo ;Gt'ng ;'b[9 ug'{kg]{ 5<br />

. 7"nf] ;ª\Vofsf] o'jfzlQmnfO{ ;Lk, k'FhL / k|ljlw pknAw u/fO{ d'n'sleq} /f]huf/L l;h{gf<br />

ug{'kg]{5 . ;+ljwfgsf] k|fjwfg cg';f/sf ljleGg txsf lgjf{rg ;DkGg x'g] kl/k|]Iodf nfdf]<br />

;dob]lv l/Qm /x]sf :yfgLo lgsfox¿df lgjf{lrt hgk|ltlglwx¿dfkm{t ljsf; k|lqmofnfO{<br />

hjfkmb]xL, kf/bzL{ / ;xeflutfd"ns agfpg], glthfk|ltsf] hjfkmb]lxtf ;'lglZrt ug] {,<br />

;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgnfO{ ;'b[9 ug] { / ;du|df ;'zf;g clej[l4 ug] {h:tf ljifox¿nfO{;d]t<br />

of] of]hgfn] ;Daf]wg ug'{kg]{5 . ;fy}, ljutdf of]hgfsf] nIo / pknlAwaLr /xg] u/]sf]<br />

cGt/nfO{ sd ug{;d]t o; of]hgfnfO{ Jofjxfl/s, sfof{Gjogof]Uo / glthfd"ns agfpg'sf ;fy}<br />

sfof{Gjog kIfnfO{ hjfkmb]xL u/fpg glthf;"rssf cfwf/df sfo{;Dkfbg s/f/ ug{ ;lhnf] x'g]<br />

u/L o; of]hgfs} cleGg cª\usf ¿kdf glthfvfsf;d]t ;dfj]z ul/Psf] 5 .<br />

!=@ t]x|f}“ of]hgf -cfly{s jif{ @)&)÷&!–@)&@÷&#_ sf] ;ª\lIfKt ;dLIff<br />

g]kfndf of]hgfa4 ljsf;sf] qmd ;'? ePkl5 xfn;Dd !# cf]6f cfjlws of]hgfx¿<br />

sfof{Gjog ul/Psf 5g\ . o; qmddf ;fdflhs If]qdf ;Gtf]ifk|b k|ult ePsf] 5 eg] ljsf;sf<br />

s]xL k"jf{wf/x¿ klg tof/ ePsf 5g\ . ljsf;df hg;xeflutf j[l4 eO{ hgtfs} :jfldTjdf<br />

:yfgLo of]hgf tyf sfo{qmdx¿ ;~rfng x'g] jftfj/0f l;h{gf ePsf] 5 . lghL If]qnfO{ nufgL<br />

u/L ljsf; k|lqmofdf ;xefuL x'g cj;/ k|fKt ePsf] 5 . t/ d'n'sdf pknAw k|fs[lts Pjd\<br />

dfgjLo ;fwg / ;|f]tsf] pRrtd ;b'kof]u u/L pRr cfly{s j[l4dfkm{t ul/aL Go"gLs/0f ug]{<br />

p2]Zo cf+lzs ¿kdf dfq} xfl;n x'g;s]sf] 5 .<br />

lqjifL{o of]hgfsf] ¿kdf sfof{Gjogdf NofOPsf] t]x|fF} of]hgfn] ;g\ @)@@ ;Dddf g]kfnnfO{<br />

cltsd ljsl;t /fi6«af6 ljsf;zLn /fi6«df :t/f]Gglt ug]{ bL3{sfnLg ;f]rsf ;fy b]zdf JofKt<br />

cfly{s Pjd\ dfgjLo ul/aLnfO{ 36fO{ cfdhgtfsf] hLjg:t/df kl/jt{gsf] cg'e"lt lbnfpg]<br />

p2]Zo /fv]sf] lyof] . of]hgfsf] cfwf/ jif{ -@)^(÷&)_ df @#=* k|ltzt hg;ª\Vof ul/aLsf]<br />

/]vfd'lg /x]sf]df of]hgfsf] cGTo;Dddf !* k|ltztdf emfg]{ nIo lnOPsf] lyof] .<br />

oL p2]Zo k|fKt ug{ pmhf{, s[lif, ko{6g, pBf]u / Jofkf/, cfwf/e"t lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL,<br />

ef}lts k"jf{wf/nufotsf If]qx¿ of]hgfsf] k|fyldstfdf lyP . o;}u/L ljsf; k|lqmofdf ;/sf/L,<br />

lghL / ;xsf/L If]qsf] of]ubfgdf clej[l4 ug]{, ef}lts k"jf{wf/ ljsf;df hf]8 lbg], lzIff,<br />

:jf:Yo tyf vfg]kfgLh:tf ;fdflhs ;]jfx¿df kx'Fr, pkof]u / u'0f:t/ j[l4 ug]{, ;'zf;g<br />

clej[l4 ug]{, nlIft ju{, If]q tyf ;d"xsf] cfly{s / ;fdflhs ;zQmLs/0fdf clej[l4 ug]{ /<br />

hnjfo' kl/jt{g;Fu cg's"lnt ljsf; sfo{qmd ;~rfng ug]{ /0fgLltx¿ cjnDag ul/Psf lyP .<br />

t]x|f}F of]hgfsf] ;dLIff ubf{ cfly{s If]q Tolt ;Gtf]ifk|b geP tfklg ;fdflhs tyf k"jf{wf/<br />

If]qdf s]xL ;Gtf]ifhgs pknlAw ePsf 5g\ . of]hgf cjlwe/ d'n's /fhgLlts ;ª\qmd0faf6<br />

u'lh|of] . d'n'ssf] ;du| Wofg /fhgLlts kl/jt{gnfO{ Jojl:yt tyf ;+:yfut ug]{tkm{ a9L s]lGb|t<br />

x'Fbf of]hgfsf] k|efjsf/L sfof{Gjogn] k|fyldstf kfpg ;s]g . ;'zf;gsf] k|Tofe"lt ;fj{hlgs,<br />

lghL tyf ;xsf/L ;a} If]qdf v8\lsof] . If]qut k|ultdf klg ljutb]lvsf ;d:of oyfjt\ g}<br />

2 | rf}wf}“ of]hgf


lx/x] . ;dodf dn tyf laplahg pknAw gx'Fbf / v]tLof]Uo hldg s[lif dhb'/sf] cefjdf<br />

afFemf] /xg uPsfn] s[lif If]qdf cfzftLt pknlAw xfl;n x'g;s]g . hn;|f]tsf] k|r"/<br />

;DefjgfnfO{ pkof]u ug{ g;Sbf d'n's pmhf{;+s6sf] l:yltaf6 d'Qm x'g ;s]g . /fhgLlts<br />

cl:y/tf, ;sf/fTds / ;'dw'/ >d ;DaGwsf] cefj, e"sDk, ;Ldf If]qdf ePsf] cj/f]w cflbsf<br />

sf/0f cf}Bf]lus pTkfbgdf x|f; cfof] eg] o;sf] c;/ ko{6g If]qdf klg k¥of] . cfGtl/s<br />

pTkfbgdf x|f; cfPsf] tyf Jofkf/ If]qdf ck]lIft ¿kdf lgof{t j[l4 / cfoft k|lt:yfkg x'g<br />

g;s]sf] sf/0f Jofkf/3f6f cTolws dfqfdf a9\b} uof] . tyflk, j}b]lzs /f]huf/Lsf] dfWodaf6<br />

ljk|]if0fdf j[l4 eO{ tTsfnsf nflu zf]wgfGt/ l:ylt ;'ljwfhgs ePsf sf/0f ljb]zL d'b|f<br />

;l~rltdf pNn]Vo j[l4 x'g'sf cltl/Qm a}lͪ If]qsf] t/ntf ;xh /xg ;Sof] .<br />

o; cjlwdf oftfoft, ljB't\, ;~rf/, l;FrfOh:tf k"jf{wf/sf If]qdf s]xL k|ult ePsf] 5<br />

eg] ;fdflhs tyf k|zf;lgs Pjd\ sfg'gL ;'wf/sf If]qdf pNn]vgLo sfd ePsf 5g\ . zflGt<br />

k|lqmofnfO{ 6'Ëf] nufO{ gofF ;+ljwfg hf/L ePsf] 5 . lk5l8Psf If]q tyf ljkGg Pjd\ ;LdfGts[t<br />

hfthflt, ju{ / ;d'bfonfO{ d'n'ssf] d"nwf/df Nofpg ;dfg'kflts ;dfj]zL l;4fGtsf cfwf/df<br />

/fHosf ;a} txdf k|ltlglwTj ug{;Sg] Joj:yf ePsf] 5 . ul/aLsf /]vfd'lg /x]sf ljkGg tyf<br />

lk5l8Psf If]q, ju{ / ;d'bfosf] pTyfgsf nflu nlIft sfo{qmd ;~rfng ul/Psf 5g\ .<br />

;fdflhs ;'/Iff / ;+/If0fsf] bfo/f a9]sf] 5 . o; k|sf/sf sfo{qmdx¿af6 cy{tGqsf] Ifdtf<br />

clej[l4, ;dfj]zL ljsf; / ul/aL Go"gLs/0fdf d2t k'u]sf] 5 . of]hgfsf] kl5Nnf] jif{df ljifd<br />

kl/l:ylt /x]tfklg cl3Nnf b'O{ jif{sf] of]ubfgn] of]hgf cjlwdf ul/aL @=@ k|ltzt ljGb'n] 36L<br />

@!=^ k|ltztdf em/]sf] 5 .<br />

t]x|f}“ of]hgfsf d'Vo–d'Vo nIo Pjd\ k|ult l:ylt<br />

t]x|f}F of]hgfn] lnPsf] k|d'v nIox¿ tyf of]hgf cjlwsf] cGTo;Dddf ePsf] k|ultsf]<br />

;f/;ª\If]k tflnsf !=! df k|:t't ul/Psf] 5 M<br />

tflnsf !=! M t]x|f}“ of]hgfsf] nIo tyf k|ult<br />

qm=<br />

;+=<br />

;"rs<br />

cf=j= @)^(÷&)<br />

t]x|f}F of]hgfsf]<br />

sf] l:ylt<br />

nIo<br />

k|ult<br />

1. jflif{s cf};t cfly{s j[l4b/ -k|ltzt_ 3.5 6.0 2.9<br />

2. s[lif If]qsf] jflif{s cf};t j[l4b/ -k|ltzt_ 1.1 4.5 2.2<br />

3. u}/s[lif If]qsf] jflif{s cf};t j[l4b/ -k|ltzt_ 4.6 6.7 3.4<br />

4. jflif{s cf};t /f]huf/L j[l4b/ -k|ltzt_ 2.9 3.2 2.9<br />

5. ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\Vof -k|ltzt_ 23.8 18.0 21.6<br />

6. ck]lIft cfo' -jif{_ 68.8 71.0 69.0<br />

7. d"No j[l4b/ -k|ltzt_ 8.3 7.0 8.7<br />

8. dft[ d[To'b/ -k|ltnfv hLljt hGddf_ 281.0 213.0 258.0<br />

9. vfg]kfgL ;]jf k'u]sf] hg;ª\Vofsf] -k|ltzt_ 85.0 95.0 83.6<br />

10. ;/;kmfO ;'ljwf k'u]sf] hg;ª\Vofsf] 62.0 90.5 81.0<br />

kl/ro | 3


qm=<br />

;+=<br />

;"rs<br />

cf=j= @)^(÷&)<br />

t]x|f}F of]hgfsf]<br />

sf] l:ylt<br />

nIo<br />

k|ult<br />

-k|ltzt_<br />

11. k|fylds tx -sIff ! – %_ df v'b egf{b/<br />

95.3 100.0 86.6<br />

-k|ltzt_<br />

12. ;fIf/tf b/ -!%–@$ jif{_ 87.5 95.0 88.6<br />

13. ;8s oftfoft hf]l8Psf] lhNnf ;b/d'sfd<br />

73 75 73<br />

-;ª\Vof_<br />

14. 6]lnkmf]g, df]afOn;d]t -k|lt;o 3gTjdf_ 71.5 100.8 110.3<br />

15. ljB't\ pTkfbg -hl8t Ifdtf_ -d]ufjf6_ 758 1,426 851<br />

16. ljB't\df kx'Fr k|fKt hg;ª\Vof -k|ltzt_ 67.3 87.0 74.0<br />

17. l;FrfO -x]S6/ nfvdf_ 13.1 14.9 13.9<br />

18. jg hª\unn] 9fs]sf] If]q -k|ltzt_ 39.6 40.0 44.5<br />

19. ;8s oftfoftsf] s'n nDafO -ls=ld=_* 25,265 27,965 29,031<br />

* ;8s ljefutkm{sf] dfq .<br />

!=@=! ;dli6ut cfly{s If]q<br />

!= s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

t]x|f}F of]hgfdf s'n ufx{:Yo pTkfbg cfwf/e"t d"Nodf ^=) k|ltztn] j[l4 ug]{ nIo /x]sf]df<br />

cf=j= @)&)÷&! Dff %=& k|ltzt, cf=j= @)&!÷&@ Dff @=# k|ltzt / cf=j= @)&@÷&# Dff )=*<br />

k|ltztn] j[l4 eO{ cf};t @=( k|ltztn] j[l4 ePsf] k|f/lDes cg'dfg 5 . s[lif If]qdf cf};t<br />

j[l4b/ $=% k|ltzt x'g] nIo /x]sf]df cf=j= @)&)÷&!, cf=j= @)&!÷&@ / cf=j= @)&@÷&# df<br />

qmdzM $=^ k|ltzt, )=* k|ltzt / !=# k|ltztn] j[l4 eO{ cf};t @=@ k|ltztn] j[l4 ePsf]<br />

k|f/lDes cg'dfg 5 . To:t} u}/s[lif If]qdf cf};t j[l4b/ ^=& k|ltzt x'g] nIo /x]sf]df cf=j=<br />

@)&)÷&!, cf=j= @)&!÷&@ / cf=j= @)&@÷&# df qmdzM ^=$ k|ltzt, #=! k|ltzt / )=^<br />

k|ltztn] j[l4 eO{ cf};tdf #=$ k|ltztn] j[l4 ePsf] k|f/lDes cg'dfg 5 . pBf]u If]qsf] cf};t<br />

j[l4b/ %=$ k|ltzt x'g] nIo /x]sf]df )=& k|ltzt tyf ;]jf If]qsf] cf};t j[l4b/ &=! k|ltzt<br />

/xg] nIo /x]sf]df $=@ k|ltztn] j[l4 ePsf] k|f/lDes cg'dfg 5 . oL If]qx¿df of]hgfsf] klxnf]<br />

jif{df s]xL ;sf/fTds j[l4sf] ;ª\s]t b]lvP tfklg @)&@ ;fnsf] j}zfv !@ df uPsf]<br />

ljgfzsf/L e"sDk / cfly{s jif{ @)&@÷&# sf] k|f/Deb]lv g} blIf0fL ;Ldfdf ePsf] cj/f]w;d]tn]<br />

Jofkf/, pBf]u, oftfoft, ko{6g, cfk"lt{ Joj:yfnufot ;du| If]q k|efljt eO{ ;Dk"0f{ cfly{s<br />

lqmofsnfk nfdf] ;do;Dd k|foM 7Kk ePsf]n] kl5Nnf b'O{ jif{sf] cfly{s j[l4b/ ;ª\s'lrt x'g<br />

k'Uof] .<br />

t]x|f}F of]hgf cjlwsf] s'n ufx{:Yo pTkfbg / If]qut d"No clej[l4sf] cj:yf tflnsf !=@<br />

df k|:t't ul/Psf] 5 .<br />

4 | rf}wf}“ of]hgf


tflnsf !=@ M s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

-cf=j= @)^(÷&) sf] l:y/ d"Nodf_<br />

-?= s/f]8df_<br />

s'n pTkfbg<br />

qm=;+=<br />

If]qx¿<br />

cf=j=<br />

@)&)÷&!<br />

cf=j=<br />

@)&!÷&@ ♣<br />

cf=j=<br />

@)&@÷&#*<br />

! s[lif 54551 54380 54719<br />

!=! s[lif tyf jg 53757 53567 53852<br />

!=@ dT:okfng 794 814 867<br />

@=<br />

u}/s[lif 112620<br />

20 116725 117936<br />

@=!<br />

pBf]u 24928 25444 24204<br />

@=!=@ vfgL tyf e"ue{ 1009 1036 1013<br />

@=!=@ pBf]u 10367 10376 9553<br />

@=!=# ljB't\, Uof; tyf kfgL 1960 1885 1754<br />

@=!=$ lgdf{0f 11593 12147 11884<br />

@=@<br />

;]jf 87692 91280 93732<br />

@=@=! yf]s tyf v'b|f Jofkf/ 24915 25175 24561<br />

@=@=@ xf]6]n tyf /]i6'/]G6 3239 3530 3595<br />

@=@=# oftfoft, e08f/0f / ;~rf/ 14290 14388 14542<br />

@=@=$ ljQLo dWo:ytf 7281 7972 8560<br />

@=@=% 3/hUuf, axfn tyf Jofkfl/s lqmofsnfk 14035 14559 15815<br />

@=@=^ ;fdfGo k|zf;g tyf /Iff 4066 4484 4497<br />

@=@=& lzIff 10573 11281 11668<br />

@=@=* :jf:Yo tyf ;fdflhs sfo{ 2544 2914 3058<br />

@=@=( cGo ;fd'bflos, ;fdflhs tyf JolQmut ;]jfsf<br />

lqmofsnfk<br />

6747 6978 7436<br />

s'n d"No clej[l4 167172 171105 172654<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg -cfwf/e"t d"Nodf_ 161352 164772 165926<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

-pTkfbs d"Nodf_ 180233 184923 185881<br />

♣ ;+zf]lwt . * k|f/lDes .<br />

To;}u/L t]x|f}F of]hgfsf] k|If]lkt tyf of]hgf cjlwsf] If]qut d"No clej[l4 j[l4b/ tflnsf<br />

!=@ -s_ df k|:t't ul/Psf] 5 .<br />

kl/ro | 5


}}<br />

++ +} }<br />

tflnsf !=@ -s_ M If]qut d"No clej[l4sf] j[l4b/<br />

-k|ltzt_<br />

qm=;+=<br />

If]qx¿<br />

t]x|f+<br />

j[l4b/<br />

of]hgfsf]<br />

cf=j=<br />

cf=j=<br />

cf=j=<br />

nIo<br />

@)&)÷&!<br />

@)&!÷&@<br />

@)&@÷&# *<br />

cf};t<br />

! s[lif 4.5 4.56 0.8 1.3 2.2<br />

!=! s[lif tyf jg 4.5 4.5 0.7 1.1 2.1<br />

!=@ dT:okfng 4.5 4.9 7.1 11.8 7.9<br />

@=<br />

u}/s[lif 6.7 6.4 3.1 0.6 3.4<br />

@=!<br />

pBf]u 5.4 7.1 1.5 -6.3_<br />

0.7<br />

@=!=@ vfgL tyf e"ue{ 4.7 11.9 2.3 -6.5_ 2.6<br />

@=!=@ pBf]u 4.7 6.3 0.4 -9.9_ -1.1_<br />

@=!=# ljB't\, Uof; tyf kfgL 8.2 3.3 1.0 -1.7_ 0.9<br />

@=!=$ lgdf{0f 5.5 9.1 2.9 -4.0_ 2.7<br />

@=@<br />

;]jf 7.1 6.2 3.6 2.7 4.2<br />

@=@=! yf]s tyf v'b|f Jofkf/ 5.6 10.9 2.1 -1.1_ 4.0<br />

@=@=@ xf]6]n tyf /]i6'/]G6 8.6 6.8 3.3 -4.9_ 1.8<br />

@=@=# oftfoft, e08f/0f /<br />

;~rf/<br />

8.4 5.2 6.2 2.6 4.7<br />

@=@=$ ljQLo dWo:ytf 6.2 3.7 2.9 3.3 3.3<br />

@=@=% 3/hUuf, axfn tyf<br />

Jofkfl/s lqmofsnfk<br />

8.2 3.6 0.8 3.7 2.7<br />

@=@=^ ;fdfGo k|zf;g tyf /Iff 7.7 5.0 5.4 5.8 5.4<br />

@=@=& lzIff 6.7 4.8 3.7 6.7 5.1<br />

@=@=* :jf:Yo tyf ;fdflhs sfo{ 5.9 4.50 10.5 8.9 8.0<br />

@=@=( cGo ;fd'bflos, ;fdflhs<br />

tyf JolQmut ;]jfsf<br />

lqmofsnfk<br />

9.5 4.8 4.4 5.6 4.9<br />

s'n d"No clej[l4 6.0 5.8 2.3 0.9 3.0<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

-cfwf/e"t d"Nodf_<br />

5.9 5.7 2.3 0.8 2.9<br />

* k|f/lDes cg'dfg .<br />

@= ;/sf/L ljQ<br />

/fh:j<br />

t]x|f}F of]hgfn] :j]lR5s s/ ;xeflutfsf] nflu u'0f:t/Lo ;]jf tyf s/ sfg'gsf] ;do;fk]If<br />

kl/dfh{g / sfof{Gjog ;'lglZrt u/L Jofkf/ ;xhLs/0fsf] jftfj/0f lgdf{0f ub}{ s/ k|0ffnLsf]<br />

sfo{s'zntf tyf k|efjsfl/tf clej[l4 ug]{ p2]Zocg'¿k s/ gLlt, sfg'g tyf s/ k|zf;gnfO{<br />

;dofg's"n agfpg], ;"rgf k|ljlwsf] dfWodaf6 ;"rgf ;~hfnsf] ljsf; ug]{ / cfGtl/s s/<br />

6 | rf}wf}“ of]hgf


tyf eG;f/df :jo+s/ 3f]if0ff k4lt cjnDag ug{]h:tf sfo{af6 s/ k|zf;gdf ;'wf/sf] k|of;<br />

u/]sf] lyof] . of]hgf cjlwdf !#=* k|ltztn] /fh:j j[l4 u/L cfwf/ jif{ @)^(÷&) sf] l:y/<br />

d"Nodf s'n ?= !! va{ ## ca{ @# s/f]8 /fh:j ;Íng x'g] cg'dfg ul/Psf]df ?= !) va{ (^<br />

ca{ ;Íng ePsf] 5 . of]hgfsf] clGtd jif{df s'n ufx{:Yo pTkfbgdf /fh:jsf] cg'kft<br />

nIocg';f/ cyf{t\ @!=% k|ltzt xfl;n ePsf] 5 .<br />

j}b]lzs ;xfotf<br />

j}b]lzs ;xfotfsf] lge{/tfnfO{ qmdzM sd ub}{ n}hfg tyf ;xfotf /sdnfO{ /fli6«o<br />

k|fyldstfcg'¿k kl/rfng ug{ of]hgf cjlwdf j}b]lzs ;xfotf gLlt hf/L u/L ;a} j}b]lzs<br />

;xfotfnfO{ ah]6 k|0ffnLleq Nofpg] k|of; ePsf] 5 . To;}u/L rfn' of]hgfdf ?= # va{ $! ca{<br />

%( s/f]8 j}b]lzs ;xfotf -cg'bfg / C0f_ kl/rfng ug]{ nIo /x]sf]df of]hgf cjlwdf ?= !<br />

va{ *@ ca{ %% s/f]8 kl/rfng ePsf] 5 .<br />

;fj{hlgs C0f<br />

t]x|f}+ of]hgfn] k'FhL lgdf{0fdf of]ubfg k'Ug] u/L ;fj{hlgs C0fsf] k|efjsf/L kl/rfng ug{<br />

cfGtl/s C0fsf] dfqfnfO{ lglZrt ;Ldfleq /fVg], clwljsif{0f lgoGq0f ug]{ tyf C0f<br />

Joj:yfkgdf ljQLo cg'zf;g sfod ug]{ gLlt clVtof/ u/]sf] lyof] . pQm of]hgfdf ;fj{hlgs<br />

C0fnfO{ s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] ## k|ltzt / cfGtl/s C0fnfO{ s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] jflif{s<br />

cf};t @=@% k|ltztdf ;Lldt /fVg] nIo lnPsf]df of]hgf cjlwdf o:tf] cg'kft qmdzM @&=(<br />

k|ltzt / @=# k|ltzt /x]sf] 5 .<br />

;fj{hlgs vr{<br />

;fj{hlgs vr{sf] pkof]unfO{ k|efjsf/L t'Nofpg t]x|f}F of]hgfn] dGqfnout ah]6 ;"rgf<br />

k|0ffnL -LMBIS_ sf] ljsf; ug'{sf ;fy} sfo{qmddf cfwfl/t eP/ ah]6 th'{df ug{] tyf k|of]hg<br />

v'nfP/dfq e}k/L zLif{sdf ah]6 ljlgof]hg ug{]h:tf glthf;Fu cfa4 x'g] k|fjwfg;lxt ah]6<br />

lgdf{0f ug]{ Joj:yf u/]sf] lyof] . of]hgf cjlwdf s'n ah]6 ?= !^ va{ !^ ca{ &% s/f]8 vr{<br />

x'g] k|If]k0f ul/Psf]df ?= !# va{ %* ca{ ^# s/f]8 vr{ ePsf] 5 . of] vr{ s'n ufx{:Yo<br />

pTkfbgsf] cf};t @$=& k|ltzt x'g cfpF5 .<br />

t]x|f}F of]hgfn] k|:tfj u/]sf] ;/sf/L ah]6 tyf o;sf ;|f]tx¿sf] k|If]k0f tyf ah]6<br />

Joj:yfkgsf] cj:yf tflnsf !=# df k|:t't ul/Psf] 5 .<br />

kl/ro | 7


tflnsf !=# M ;/sf/L ah]6sf] cj:yf<br />

-cf=j= @)^(÷&) sf] l:y/ d"Nodf_<br />

-?= s/f]8df_<br />

t]x|f}“<br />

t]x|f}“ of]hgfsf] l:ylt<br />

qm=;+= ljj/0f of]hgfsf] cf=j= cf=j= cf=j=<br />

k|ult<br />

k|If]k0f<br />

hDdf<br />

@)&)÷&! @)&!÷&@ @)&@÷&# k|ltzt<br />

! s'n ah]6 161675 39913 46337 49613 135863 84.0<br />

@ s'n /fh:j 113323 33822 35917 39905 109643 96.8<br />

# j}b]lzs cg'bfg 18946 3872 3329 3558 10759 56.8<br />

$ s'n vr{ 136926 33966 37328 40880 112174 81.9<br />

rfn' vr{ 103929 27847 29588 30692 88127 84.8<br />

k'FhLut vr{ 32998 6119 7740 10188 24047 72.9<br />

% ah]6 art -++_ Go"g -+-_ 4658 -3728_ -1918_ -2583_<br />

^ ljQLo Joj:yf -4658_ 1959 2907 -3239_ 1626 -34.9_<br />

& v'b C0f nufgL 5720 1095 2290 951 4336 75.8<br />

cfGtl/s C0f nufgL 6978 1143 2471 2049 5664 81.2<br />

cfGtl/s C0f lkmtf{ 1257 48 181 1098 1328 105.6<br />

* v'b ;]o/ nufgL 3043 801 917 1052 2769 91.0<br />

cfGtl/s ;]o/ nufgL 2180 797 743 1038 2578 118.2<br />

j}b]lzs ;]o/ nufgL 853 3 174 15 191 22.4<br />

( v'b j}b]lzs C0f -10251_ -234_ -741_ -2147_ -3123_ 30.5<br />

j}b]lzs C0f ;fFjf e'QmfgL 4963 1417 1485 1471 4373 88.1<br />

j}b]lzs C0f 15214 1651 2226 3618 7496 49.3<br />

!) v'b cfGtl/s C0f -8148_ 297 441 -3095_ -2356_ 28.9<br />

cfGtl/s C0f ;fFjf e'QmfgL 4788 2131 4136 4161 10428 217.8<br />

cfGtl/s C0f 12936 1833 3695 7256 12784 98.8<br />

#= j}b]lzs Jofkf/<br />

t]x|f}F of]hgf cjlwdf k|lt:kwL{ j:t' tyf ;]jfsf] lgof{t a9fpg] p2]Zon] jfl0fHo gLlt hf/L<br />

ePsf] 5 eg] /fli6«o Jofkf/ kf]6{n (National Trade Portal) sf] :yfkgf ug'{sf ;fy} pTkfbgsf]<br />

u'0f:t/ ;'wf/ tyf j}b]lzs Jofkf/ k|j4{g ug]{ k|of; ul/Psf] 5 . cf=j= @)&)÷&! df j:t'<br />

lgof{t ?= !)) ca{ (^ s/f]8, cf=j= @)&!÷&@ df ?= (* ca{ @* s/f]8 / cf=j= @)&@÷&#<br />

df ?= &) ca{ /Xof] eg] cfofttkm{ cf=j= @)&)÷&! df ?= ^(^ ca{ #& s/f]8, cf=j=<br />

@)&!÷&@ df ?= &^! ca{ && s/f]8 / cf=j= @)&@÷&# df ?= &*! ca{sf] j:t' cfoft ePsf]<br />

lyof] .<br />

o;/L lgof{tsf] Go"g j[l4 / cfoftdf ePsf] pRr j[l4sf] sf/0f of]hgfsf klxnf] b'O{ jif{df<br />

s'n j:t' Jofkf/ 3f6fdf j[l4 ePsf] lyof] . of]hgfsf] clGtd jif{df lgof{tdf sdL t/ cfoftsf]<br />

8 | rf}wf}“ of]hgf


j[l4b/df s]xL sdL cfPtfklg cfoftsf] cfsf/ g} pRr /x]sfn] Jofkf/ 3f6f j[l4 x'g uO{ ?= &!!<br />

ca{ k'Ug uof] . lgof{tn] cfoft wfGg] Ifdtfdf qmlds ¿kdf x|f; cfpg] k|j[lQ sfod} 5 .<br />

$= pkef]Qmf d'b|f:kmLlt<br />

t]x|f}F of]hgfdf d"Noj[l4nfO{ lgoGq0f u/L cfdhgtfsf] qmozlQmdf ;'wf/ Nofpg pko'Qm<br />

df}l›s gLlt / ljQLo gLltsf] sfof{Gjog, ahf/ ;+oGqsf] ljsf; tyf cg'udg / cfk"lt{sf]<br />

Joj:yfaf6 jflif{s cf};t d"No j[l4b/ &=) k|ltztdf ;Lldt /fvL d"No l:y/tf sfod ug]{ nIo<br />

/flvPsf] lyof] . h;cg';f/ df}l›s gLltdfkm{t d'›f lj:tf/ tyf clws t/ntfdf lgoGq0f ug'{sf<br />

;fy} d"Nodf c;/ gkg]{ u/L ljQ tyf ljb]zL ljlgdo b/;DaGwL gLlt th{'df ul/Psf] lyof] .<br />

tyflk cf=j= @)&)÷&! df (=! k|ltzt, cf=j= @)&!÷&@ df &=@ k|ltzt / cf=j= @)&@÷&#<br />

df (=( k|ltzt u/L of]hgf cjlwdf jflif{s ;/b/ d'b|fl:kmlt *=& k|ltzt /xg k'Uof] .<br />

%= zf]wgfGt/ l:ylt<br />

t]x|f}F of]hgf cjlwdf d'n'ssf] zf]wgfGt/ l:ylt ;'ljwfhgs /x\of] . cf=j= @)&)÷&! df<br />

zf]wgfGt/ l:ylt ?= !@&=!# ca{n] artdf /x]sf]df cf=j= @)&!÷&@ df ;f] art ?= !$%=)$<br />

ca{ / cf=j= @)&@÷&# df ?= !(!=@$ ca{ k'Uof] .<br />

^= a}+lsª\u tyf shf{<br />

t]x|f}F of]hgfn] ;dli6ut cfly{s :yfloTjsf] nflu cfly{s, df}l›s tyf ljQLo gLltdfkm{t<br />

d"No, zf]wgfGt/ / ljQLo If]qsf] :yfloTj ;'lglZrt ug]{ tyf e'QmfgL k|0ffnLdf hgljZjf;<br />

clej[l4 ug]{ p2]Zo lnPsf] lyof] . of]hgf cjlwdf ljQLo If]q ljsf; /0fgLlt tof/ ePsf] 5 eg]<br />

a}lͪ If]qdf ;'zf;g sfod ug]{ yk gLltut Joj:yf ul/Psf] 5 . a}Í tyf ljQLo ;+:yfx¿<br />

ufEg]–ufleg] sfo{nfO{ cl3 a9fO{ ljQLo :yfloTj sfod ul/Psf] 5 . df}l›s gLltdfkm{t<br />

s[lifnufotsf pTkfbgzLn If]qdf a}Í shf{ a9fpg] Joj:yf tyf u|fdL0f If]qdf a}+lsª\u kx'Fr<br />

k'¥ofpg] sfo{ ePsf] 5 . n3'ljQ ;+:yfx¿ lj:tf/ u/L ljQLo ;]jfdf hgtfsf] kx'Fr j[l4 ul/Psf]<br />

5 . o;}u/L ljkGg ju{sf] shf{sf] bfo/f km/flsnf] kfg{'sf] ;fy} b'u{d If]qdf zfvf vf]Ng] n3'ljQ<br />

;+:yfnfO{ g]kfn /fi6« a}Ín] lgAof{hL ;fk6L k|bfg ug]{ Joj:yf ePsf] 5 . oL ;a} k|of;sf afah'b<br />

;j{;'ne a}+lsª\u ;]jfdf ;a}sf] kx'Fr x'g] / cfly{s j[l4nfO{ 6]jf lbg] ljQLo k|0ffnLsf] ljsf; x'g<br />

afFsL g} 5 .<br />

&= ladf<br />

t]x|f}F of]hgfn] cfly{s Pjd\ ;fdflhs lqmofsnfksf ;fy} k|fs[lts k|sf]k tyf cGo<br />

r'gf}tLx¿af6 pTkGg hf]lvdlj¿4 ;'/Iff k|bfg ub}{ g]kfnL ladf If]qnfO{ cGt/f{li6«o<br />

dfkb08cg';f/ :t/f]Gglt ug]{ Pjd\ b'u{d u|fdL0fnufot ;a} ju{, If]q / tx;Dd k'¥ofpg] k|of;<br />

u/]sf] lyof] . of]hgfsf] klxnf] b'O{ jif{df ?= % ca{sf] r'Qmf k'FhLdf k'gla{df sDkgLsf] :yfkgf u/L<br />

;~rfngdf NofOPsf] 5 . ladf bfaL k|lqmof ;/nLs/0f, gofF ladf P]gsf] th{'df tyf n3'ladf<br />

kl/ro | 9


;]jfsf] lj:tf/ ul/Psf] 5 eg] s[lif ladfnfO{ k|f]T;fxg lbg'sf ;fy} # lhNnfdf :jf:Yo ladf<br />

;]jf;d]t k|f/De ul/Psf] 5 . tyflk ladfsf] bfo/f km/flsnf] agfO{ clwstd JolQm /<br />

sf/f]af/nfO{ ladfsf] bfo/fdf Nofpg cem} afFsL 5 .<br />

*= k“'hLahf/<br />

5l/P/ /x]sf ;–;fgf artnfO{ PsLs[t u/L nufgLsf nflu cfjZos k'FhL pTkfbgd"ns<br />

If]qdf k'¥ofpg t]x|f}F of]hgfn] ;Ifd tyf ultzLn k'FhLahf/sf] ljsf;, nufgLstf{sf] kx'Fr /<br />

ljZj;gLotf clej[l4 tyf nufgL ljljwLs/0fdfkm{t k'FhLahf/nfO{ lj:tf/ ug]{ k|of; u/]sf] 5 .<br />

o; cjlwdf lwtf]kqdf nufgL ug{ k|f]T;fxg ug]{ sfo{qmd ;~rfng ul/Psf] 5 . o; of]hgfdf<br />

;"rLs[t ;+:yfx¿sf] ;+:yfut ;'zf;g, ;"rgfsf] k|jfxsf] :t/df j[l4, ;]o/sf] cef}ltsLs/0f /<br />

sf/f]af/df ;/nLs/0f u/L k'FhLahf/df nufgL cfsif{0f / ljZj;gLotf j[l4 ug{] k|of; ul/Psf]<br />

5 . To:t} j:t' ahf/;DaGwL P]g th{'df, lwtf]kq Joj;foLx¿sf] sfo{If]q lj:tf/ tyf<br />

k'FhLahf/sf] ljs]G›Ls/0f / lj:tf/df ;xof]u k'¥ofpg ljQLo ;fIf/tf gLlt sfof{Gjog ul/Psf]<br />

5 . t/ lwtf]kq ahf/nfO{ ljs]Gb|Ls[t Pjd\ ljljwLs/0f ug]{ / k'FhL ahf/dfkm{t bL3{sfnLg k'FhL<br />

kl/rfng ug]{ sfo{ cem cl3 a9fpg'kg]{ cj:yf 5 .<br />

t]x|f}F of]hgfdf ePsf] nufgL / o;af6 cy{tGqsf] ljleGg If]qdf kg{ uPsf] k|efj<br />

tflnsf g+= !=$ df pNn]v ul/Psf] 5 .<br />

10<br />

10 | rf}wf}“ of]hgf<br />

tflnsf !=$ M s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] cg'kftdf ljleGg ;"rsx¿sf] nIo Pjd\ k|ult<br />

qm=;+=<br />

ljj/0f<br />

cf=j= @)^(÷&) t]x|f}“ of]hgfsf] cf=j= @)&@÷&#<br />

sf] l:ylt nIo ;Ddsf] k|ult<br />

1 s'n nufgL -df}Hbft kl/jt{g;d]t_ #^=( $)=*$ #$=)<br />

2 s'n l:y/ k'FhL nufgL @@=^ @&=*( @%=)<br />

– ;fj{hlgs If]q $=@ *=&# 5.9<br />

– lghL If]q !*=$ !(=!^ 19.1<br />

3 df}Hbftdf kl/jt{g !$=# !@=($ *=(<br />

4 s'n /fli6«o art $)=# $!=) $@=(<br />

5 j}b]lzs ;xfotf @=* %=(! 3.8<br />

– cg'bfg @=! #=#& 1.9<br />

– C0f )=& @=%$ 1.9<br />

6 s'n /fh:j !&=^ @!=! 21.5<br />

7 s'n vr{ !&=* @%=)^ 22.0<br />

– rfn' vr{ !$=^ !*=^# 16.5<br />

– k'FhLut vr{ #=@ ^=$$ 5.5<br />

8 ah]6 art/3f6f !=* )=%( -1.4_<br />

9 ljQLo Joj:yf !=% )=%( 1.7<br />

10 v'b C0f nufgL )=& !=$@ 0.5<br />

11 v'b ;]o/ nufgL )=%# )=&! 0.6


qm=;+=<br />

ljj/0f<br />

cf=j= @)^(÷&) t]x|f}“ of]hgfsf] cf=j= @)&@÷&#<br />

sf] l:ylt nIo ;Ddsf] k|ult<br />

12 v'b j}b]lzs C0f )=!# !=$& 1.2<br />

13 v'b cfGtl/s C0f 0.11 1.25 1.7<br />

!=@=@ cGo ljifout If]q<br />

s[lif, l;“rfO tyf jg<br />

s[lif<br />

t]x|f}F of]hgfdf s[lif If]qsf] pTkfbg $=% k|ltztn] j[l4 x'g] cg'dfg ul/Psf]df of]hgf<br />

cjlwdf cf};t j[l4b/ @=@ k|ltzt /x]sf] cg'dfg 5 . vfBfGg pTkfbgtkm{ jflif{s ! s/f]8 *<br />

nfv *! xhf/ d]l6«s 6g pTkfbg k'¥ofpg] nIo /x]sf]df of]hgfsf] clGtd jif{df @)&@÷&# df<br />

wfg $@ nfv (( xhf/ d]l6«s 6g, ds} @@ nfv #! xhf/ d]l6«s 6g / ux'F !% nfv &) xhf/<br />

d]=6g pTkfbg ePsf] cg'dfg 5 . kmnkm"n / t/sf/Ltkm{ qmdzM !@ nfv ^) xhf/ / #^ nfv<br />

#% xhf/ d]l6«s 6g pTkfbgsf] nIo /x]sf]df qmdzM !) nfv (^ xhf/ / #% nfv *) xhf/<br />

d]l6«s 6g pTkfbg ePsf] b]lvG5 . df5f, b"w tyf df;'sf] pTkfbgdf qmdzM && d]l6«s 6g, !&<br />

nfv %( xhf/ d]l6«s 6g, # nfv @$ xhf/ d]l6«s 6g k'¥ofpg] nIo /x]sf]df qmdzM &* xhf/<br />

d]l6«s 6g, !* nfv %$ xhf/ d]l6«s 6g / # nfv !* xhf/ d]l6«s 6g pTkfbg ePsf] 5 .<br />

To;}u/L c08f pTkfbg (@ s/f]8 @& nfv uf]6f k'¥ofpg] nIo /x]sf]df !@) s/f]8 uf]6f pTkfbg<br />

ePsf] 5 . s[lif pTkfbgsf] nflu df};ddf e/ kg{'kg]{ cj:yf, ;dodf g} lap tyf dnvfb<br />

pknAw gx'g', s[lifof]Uo hldg afFemf] /x]sf] cj:yf / e"sDksf] k|efjsf] sf/0fn] s[lif If]qsf]<br />

;du| pTkfbgdf ck]lIft pknlAw xfl;n x'g ;s]g . t/ df5f, b'w, df;' tyf c08f pTkfbgsf]<br />

If]qdf eg] ;Gtf]ifhgs k|ult ePsf] 5 .<br />

l;“rfO<br />

l;FrfOtkm{ !)( xhf/ x]S6/ If]qkmndf yk l;FrfO ;'ljwf k'¥ofpg] of]hgfsf] nIo /x]sf]df<br />

;dLIff cjlwdf yk *! xhf/ x]S6/ If]qkmndf dfq l;FrfO ;'ljwf k'u]sf] 5 . 7"nf l;FrfO of]hgf<br />

sfof{Gjogdf l9nfO tyf af9Lklx/f]h:tf k|fs[lts k|sf]k g} l;FrfO ;'ljwf lj:tf/df k|d'v ;d:of<br />

sf ¿kdf b]lvPsf 5g\ .<br />

jg<br />

t]x|f}F of]hgfdf jgn] 9fs]sf] If]qkmn #(=^ k|ltztaf6 a9fO{ $) k|ltzt k'¥ofpg] nIo lyof]<br />

. o; cjlwdf jg If]qdf pNn]vgLo j[l4 eO{ $$=% k|ltzt k'u]sf] cg'dfg 5 . jg gLlt,<br />

j}1flgs jg Joj:yfkg sfo{ljlw, jg ;'/Iff of]hgf cflbh:tf gLltut Joj:yf nfu" ePsf 5g\<br />

eg] of]hgfsf] clGtd jif{df #,^)) x]S6/ If]qdf j[Iff/f]k0f ul/g'sf ;fy} (## x]S6/ jgIf]qdf<br />

ePsf] cltqmd0f x6fOPsf] 5 .<br />

kl/ro | 11


pBf]u tyf ko{6g<br />

pBf]u<br />

t]x|f}F of]hgf cjlwdf pBf]u If]qdf ! nfv %) xhf/ /f]huf/L yk x'g] cg'dfg ul/Psf]df<br />

sl/a () xhf/ hgfnfO{ /f]huf/L yk ePsf] cg'dfg 5 . s'n ufx{:Yo pTkfbgdf lgdf{0f pBf]u<br />

If]qsf] of]ubfg ^=@ k|ltztaf6 a9fO{ &=% k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df %=% k|ltzt k'u]sf]<br />

k|f/lDes cg'dfg 5 . pBf]ux¿sf] :yfkgfdf lj:tf/ ug]{ nIo /x]sf]df 7"nf pBf]ux¿ pNn]vgLo<br />

;ª\Vofdf :yfkgf ePsf] b]lvP tfklg ;fgf tyf n3' pBf]ux¿ ck]lIft ;ª\Vofdf lj:tf/ x'g<br />

;s]sf 5}gg\ .<br />

ko{6g<br />

t]x|f}F of]hgfn] g]kfnnfO{ cfsif{s / ;'/lIft ko{6g uGtJo:yn agfO{ ;ª\VofTds / u'0ffTds<br />

¿kdf ko{6s cfudgdf j[l4 u/L cy{tGqdf of]ubfg k'¥ofpg] p2]Zo /fv]sf] lyof] . of]hgf<br />

cjlwdf jflif{s ko{6s cfudg ;ª\Vof !! nfv k'¥ofpg] nIo /x]sf]df ;dLIff cjlwsf] klxnf]<br />

jif{df ko{6s cfudg ;ª\Vof & nfv (& xhf/ /x]sf] lyof] . t/ bf];|f] jif{df e"sDksf] sf/0fn]<br />

;f] ;ª\Vof 36]/ sl/a % nfvdf ;Lldt /xg uof] . t];|f] jif{df ;f] ;ª\Vof & nfv !) xhf/<br />

/x]sf] cg'dfg 5 .<br />

;fdflhs ;]jf<br />

lzIff<br />

t]x|f}F of]hgfdf egf{b/tkm{ k|fylds tx -!–% sIff_ sf] v'b egf{b/ (%=# k|ltztaf6 zt<br />

k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df @)&@ sf] cGTodf (^=^ k|ltzt k'u]sf] 5 . s'n ;fIf/tfb/ ^%=(<br />

k|ltztaf6 *% k|ltzt k'¥ofpg] nIo lnOPsf]df &* k|ltzt k'u]sf] 5 . !% b]lv @$ jif{<br />

pd]/sf] ;fIf/tf *&=% k|ltztaf6 (% k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df **=^ k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

:jf:Yo<br />

t]x|f}F of]hgfn] lgMz'Ns cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfdf kx'Fr lj:tf/ u/L u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jf<br />

pknAw u/fO{ pTkfbgzLn / :t/Lo hLjgofkgsf] jftfj/0f tof/ ug]{ p2]Zo /fv]sf] lyof] .<br />

of]hgfn] dft[ d[To'b/ -k|ltnfv hLljt hGddf_ @*! Aff6 !#$ df emfg]{ nIo lnPsf]df @%* df<br />

em/]sf] 5 . kfFr jif{d'lgsf] afn d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ %$ af6 #* df emfg]{ nIo<br />

eg] k"/f ePsf] 5 . g]kfnLsf] ;/b/ cfo' ^*=* jif{af6 j[l4 eO{ &! k'Ug] cg'dfg ul/Psf]df ^(<br />

jif{ k'u]sf] cg'dfg 5 . s'n k|hggb/ -!% b]lv $( jif{sf k|ltdlxnf_ @=^ af6 @=$ df emfg]{<br />

nIo /x]sf]df @=# df em/]sf] cg'dfg 5 .<br />

vfg]kfgL tyf ;/;kmfO<br />

;g\ @)!& leq zt k|ltzt hgtfnfO{ cfwf/e"t :t/sf] vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;]jf<br />

pknAw u/fpg] /fli6«o nIocg';f/ t]x|f}F of]hgf cjlwdf cfwf/e"t vfg]kfgL ;]jfsf] kx'Fr (^=#<br />

12<br />

12 | rf}wf}“ of]hgf


k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df *#=^ k|ltzt hgtfdf vfg]kfgLsf] ;+/rgf k'u]sf] cg'dfg ul/Psf]<br />

5 . pRr / dWod:t/sf] vfg]kfgL ;]jf !% k|ltzt gful/sdf k'Ug] cg'dfg /x]sf]df !%=*<br />

k|ltztdf k'uL nIo xfl;n ePsf] 5 . o;}u/L Go"gtd ;/;kmfO ;'ljwfsf] kx'Fr ()=% k|ltzt k'<br />

¥ofpg] nIo /x]sf]df *! k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

;fdflhs ;'/Iff tyf ;dfj]zLs/0f<br />

t]x|f}F of]hgfn] ul/aL, c;dfgtf, ;LdfGts[t, czQm / ;fdflhs cfly{s hf]lvddf /x]sf<br />

gful/ssf] pTyfg / ;zQmLs/0f u/L ;dGoflos Pjd\ ;Ddfghgs hLjgofkgsf] jftfj/0f<br />

agfpg] k|of; u/]sf] 5 . o;sf] nflu hgr]tgf, ;zQmLs/0f, :j/f]huf/h:tf sfo{qmdsf ;fy}<br />

;fdflhs ;'/Iffsf]if, j[4 tyf czQm eQf, j[4f>d lgdf{0f, :jf:Yo tyf s[lif ladf, ;Lkd"ns<br />

tflnd cflb ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx¿ If]qut sfo{qmdcGtu{t ljleGg lgsfox¿af6<br />

;~rfng ePsf 5g\ . sltko sfo{qmdx¿ nlIft sfo{qmdsf ¿kdf Ifdtf clej[l4 u/L /f]huf/L<br />

l;h{gf ug]{ k|sf/sf 5g\ eg] s]xL sfo{qmdx¿n] hLjg lgjf{xsf] nflu eQf tyf cg'bfgsf] ¿kdf<br />

lg/Gt/tf kfPsf 5g\ . xfn !) nfv $( xhf/ *!( hgf Ho]i7 gful/sn] ;fdflhs ;'/Iff eQf<br />

k|fKt ul//x]sf 5g\ . kfFrcf]6f Ho]i7 gful/s gd'gf u|fdsf] lgdf{0f eO/x]sf] 5 . Ho]i7<br />

gful/snfO{ c:ktfndf 5'§} sIfsf] Joj:yf tyf ;fj{hlgs oftfoftdf dlxnf, ckfËtf ePsf<br />

JolQm tyf Ho]i7 gful/sx¿sf nflu l;6 cf/If0fsf] Joj:yf nfu' ePsf] 5 . tLg lhNnfdf<br />

:jf:Yo ladf of]hgf ;'? ePsf] 5 .<br />

o;}u/L lk5l8Psf] hfthflt, ju{, If]q tyf ;d'bfosf nflu ;dfj]lztfsf] cfwf/df /fHosf<br />

ljleGg cª\ux¿df k|ltlglwTj u/fpg] Joj:yfcg'¿k Joj:yflksf ;+;b\df @(=( k|ltzt,<br />

lghfdtL k|zf;gdf !&=% k|ltzt / Gofokflnsfdf #=) k|ltzt dlxnfsf] k|ltlglwTj ePsf] 5 .<br />

cf/If0f Joj:yfcg'¿k s'n l;6 ;ª\Vofsf] lgwf{l/t k|ltztsf cfwf/df cGo ;fj{hlgs ;]jfdf<br />

k|ltlglwTj ;'lglZrt x'g] k|lqmofsf] sfof{Gjog eO/x]sf] 5 .<br />

k"jf{wf/ ljsf;<br />

pmhf{<br />

t]x|f}F of]hgfsf] cGTo;Dddf ljB't\sf] kx'Fr x'g] hg;ª\Vof *& k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df<br />

xfn;Dd &$ k|ltzt hg;ª\Vofdf ljB't\ kx'Fr k'u]sf] 5 . o;dWo] /fli6«o ljB't\ k|0ffnLdf kx'Fr<br />

k|fKt ug]{ hg;ª\Vof %* k|ltzt k'u]sf] 5 . s'n hl8t ljB't\ Ifdtf *%! d]ufjf6 k'u]sf] 5 eg]<br />

^^ s]=eL= jf ;f]eGbf dflysf] ljB't\ k|;f/0f nfOg Ifdtf @,(&) lsnf]ld6/ /x]sf] 5 . of]hgfsf]<br />

cGt;Dd gjLs/0fLo pmhf{tkm{ !*=^ d]ufjf6 3/fo;L ;f}o{ ljB't\ pTkfbg, # nfv ^$ xhf/<br />

afof]Uof; KnfG6 / & nfv @$ xhf/ ;'wfl/Psf] r'nf] h8fg ul/Psf] 5 . gjLs/0fLo pmhf{af6<br />

nfeflGjt x'g] ;du| hg;ª\Vof !# k|ltztaf6 j[l4 eO{ !* k|ltzt k'u]sf] cg'dfg 5 .<br />

kl/ro | 13


oftfoft tyf ;~rf/<br />

rfn' of]hgfsf] k|yd b'O{ jif{df /0fgLlts / If]qLo:t/sf ;8s lgdf{0f @%,@^%<br />

lsnf]ld6/af6 j[l4 eO{ @(,)#! lsnf]ld6/, k'nsf] ;ª\Vof !,^)( af6 yk eO{ !,(%@ k'u]sf] 5 .<br />

cem} klg b'O{ lhNnf ;8s ;~hfndf hf]l8g ;s]sf 5}gg\ . xjfO{ oftfofttkm{ #^ d'n'sx¿;Fu<br />

xjfO{ ;Demf}tf ePsf] 5 eg] ljleGg d'n'ssf @^ cGt/f{li6«o xjfO{ sDkgLx¿n] g]kfndf p8fg<br />

ul//x]sf 5g\ . uf}td a'4 If]qLo ljdfg:yn / kf]v/f If]qLo ljdfg:ynsf] lgdf{0f sfo{ k|f/De<br />

ePsf] 5 . /]n oftfofttkm{ l;d/f–alb{jf; v08 / cGo ljleGg v08 u/L hDdf #&@<br />

lsnf]ld6/;Ddsf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ ePsf] 5 .<br />

;~rf/tkm{ ;dLIff cjlwdf 6]lnkmf]g 3gTj *!=& k|ltztaf6 j[l4 eO{ !!)=# k|ltzt<br />

k'u]sf] b]lvG5 . ;fy} /]l8of]sf] /fli6«o k|;f/0fsf] kx'Fr () k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df **<br />

k|ltzt k'u]sf] 5 . OG6/g]6 u|fxssf] ;ª\Vof sl/a ! s/f]8 @! Nffv / u|fxs 3gTj @^=(<br />

k|ltztaf6 j[l4 eO{ $^=% k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

ejg, cfjf; tyf ;x/L ljsf;<br />

t]x|f}F of]hgfn] lghL If]q;d]tsf] ;lqmotfdf ;a}sf nflu Ifdtfcg';f/sf] ;'/lIft cfjf;sf]<br />

Joj:yf ug{ lskmfotL, jftfj/0fd}qL tyf e"sDk hf]lvdd'Qm ;fj{hlgs tyf lghL ejgx¿sf]<br />

lgdf{0f / ljsf; ug]{ p2]Zo /fv]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf u|fdL0f If]qsf nlIft ju{sf nflu<br />

^,!(@ hgtf cfjf; PsfO / ;x/L Go"g cfo ePsfx¿sf nflu !#) cfjf; PsfOsf] lgdf{0f<br />

sfo{ ;DkGg ePsf] 5 . o;}u/L ;'/lIft, :jR5, Jojl:yt / ;d[4 ;x/ ljsf;sf] nflu !^ cf]6f<br />

gu/kflnsfdf PsLs[t ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f eO/x]sf] 5 eg] !) cf]6f ;x/L sf]l/8f]/df k"jf{wf/<br />

ljsf;nfO{ lg/Gt/tf lbOPsf] 5 . of]hgf cjlwdf k|:tfljt !) cf]6f gofF ;x/x¿sf] lgdf{0fsf<br />

nflu hUuf vl/b sfo{ cl3 a9fOPsf] 5 .<br />

cGt/;DalGwt If]qx¿<br />

>d tyf /f]huf/L<br />

t]x|f}F of]hgf cjlwdf /fli6«o /f]huf/ gLlt sfof{Gjogdf cfPsf] 5 eg] /f]huf/L k|Tofe"lt<br />

sfg'gsf] d:of}bf tof/ ul/Psf] 5 . !* cf]6f lhNnfx¿df /f]huf/ ;"rgf tyf k/fdz{ s]G›dfkm{t<br />

a]/f]huf/x¿sf] nut tyf l/Qm kbsf] clen]v cBfjlws ul/Psf] 5 . j}b]lzs /f]huf/Lsf] nflu<br />

clGtd :jLs[lt lnPsf] ;ª\Vof cf=j= @)&)÷&!, @)&!÷&@ / cf=j= @)&@÷&# df qmdzM<br />

%,@&,*!$ hgf, %,!@,**& hgf / $,!*,&!# hgf /x]sf] 5 .<br />

jftfj/0f tyf hnjfo' kl/jt{g<br />

t]x|f}F of]hgfdf jftfj/0fLo k|efj tyf hnjfo' kl/jt{gsf] c;/ Go"gLs/0fsf] nflu xl/t<br />

ljsf;sf] cjwf/0ff NofOPsf]df jgn] 9fs]sf] If]qsf] lj:tf/;Fu} of] cjwf/0ff klg sfof{Gjog x'Fb}<br />

uPsf] kfOPsf] 5 . ;fy}, jftfj/0f P]g tyf lgodfjnLsf] k'g/fjnf]sg, hf]lvd kbfy{ lgodfjnL,<br />

/f;folgs dfqf lgwf{/0f;DaGwL dfkb08h:tf sfg'gL tyf gLltut Joj:yf ul/Psf] 5 . :yfgLo<br />

14<br />

14 | rf}wf}“ of]hgf


cg's"ng sfo{of]hgfdfkm{t ! nfv %) xhf/ gful/s k|ToIf nfeflGjt ePsf 5g\ . OF6fe§fdf<br />

;'wfl/Psf] k|ljlw, jftfj/0fLo gd'gf k|of]uzfnf, jftfj/0fLo k|efj d"Nofª\sg k/LIf0f / w'Fjf–w'nf]<br />

k/LIf0fnfO{ lg/Gt/tf lbOPsf] lyof] .<br />

n}l·s ;dfgtf tyf dlxnf ;zQmLs/0f<br />

;a} ;fdflhs ;d"x, ju{ / If]qsf dlxnfx¿sf] cfly{s, ;fdflhs / /fhgLlts ;zQmLs/0f<br />

;'lglZrt ub}{ dlxnf lx+;f, lje]b / alxis/0fsf] cGTo ug]{ p2]Zon] of}ghGo b'Jo{jxf/ -lgjf/0f_<br />

P]g, af]S;L;DaGwL -s;'/ / ;hfo_ P]g th{'df ePsf] 5 . Psn dlxnf ;'/Iff sf]if lgodfjnL /<br />

;~rfng dfkb08 sfof{Gjogdf cfPsf] 5 . /fHosf ;a} cª\ux¿nfO{ ;dfj]zL agfpg] k|of;sf]<br />

kmn:j¿k dlxnfsf] k|ltlglwTj pNn]Vo ¿kdf j[l4 ePsf] 5 . cf=j= @)&@÷&# df k|ToIf n}lËs<br />

pQ/bfoL ah]6 @@=# k|ltzt k'u]sf] 5 . dlxnf ljsf; sfo{qmddf nlIft ;d"x ;b:o ;ª\Vof !)<br />

nfv $# xhf/ gf3]sf] 5 .<br />

zflGt tyf ;'zf;g<br />

zflGt, k'glg{df{0f tyf k'g:yf{kgf<br />

t]x|f}F of]hgfdf hgcfGbf]ng / ;z:q åGåsf] qmddf hLjg pT;u{ u/]sf ;lxbsf] ;Ddfg,<br />

a]kQfsf] vf]hL, åGå kLl8tsf] nflu /fxt tyf k'g:yf{kgf, k'gP{sLs/0f / ;ª\qmd0fsfnLg Gofo<br />

k|bfg ug{ tyf Iflt ePsf ;+/rgf lgdf{0f Pjd\ dgf];fdflhs k/fdz{sf] nflu sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ePsf 5g\ . a]kQf kfl/Psf JolQmx¿sf] 5fglag cfof]u / ;Tolg¿k0f tyf d]nldnfk<br />

cfof]u u7g ePsf 5g\ . t]x|fF} of]hgf cjlwdf åGådf Hofg u'dfPsf !!,#)@ kl/jf/nfO{<br />

clwstd ?= % nfv / !$,$!* hgfnfO{ clwstd ?= Ps nfv /fxt k|bfg ul/Psf] 5 . To:t}<br />

!,!^@ a]kQf kfl/Psf JolQmsf xsbf/nfO{ clwstd ?= % nfv k|bfg ul/Psf] 5 / $,^$( hgf<br />

åGå k|efljt ljwjf tyf Psn dlxnfnfO{ /fxt k|bfg ul/Psf] 5 . hgcfGbf]ngsf 3fOt] #)<br />

hgfnfO{ dfl;s j[lQ, #* hgfnfO{ 5fqj[lQ / #,@!^ hgfnfO{ /fxt k|bfg ul/Psf] 5 . ;fy},<br />

#,*(# cf]6f åGåaf6 Ifltu|:t ePsf ef}lts ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f ;DkGg ePsf] 5 .<br />

;'zf;g<br />

t]xf}F of]hgfdf sfg'gL /fHosf] d"NodfGotfnfO{ ;+:yfut ug{ /fHo ;+oGqsf ;Dk"0f{ If]qdf<br />

;xeflutf, kf/blz{tf, hjfkmb]lxtf / e|i6frf/df z"Go ;xgzLntfsf] cj:yf l;h{gf u/L ;'zf;g<br />

sfod ug]{ p2]Zocg'¿k Ifltk"lt{;lxtsf] gful/s a8fkqsf] Joj:yf, ;]jfk|jfx / sfof{nodf<br />

ljB'tLo zf;g, c6f]d];g, g]6jls{ª, ;/sf/L vr{nfO{ j]e;fO6dfkm{t ;fj{hlgsLs/0f,<br />

;"rs;lxtsf] sfo{;Dkfbg ;Demf}tfh:tf k|fjwfgx¿sf] k|f/De ul/Psf] 5 . lghfdtL ;]jf P]g /<br />

lgodfjnLnfO{ ;fdlos agfpg ;+zf]wg ul/Psf] 5 .<br />

sfg'gL zf;gsf] clgjfo{ ;t{sf] ¿kdf :jtGq / ;Ifd Gofok|0ffnLsf] Joj:yf ug{ ljBdfg<br />

sfg'gsf] ;'wf/ / kl/dfh{gsf] nflu cWoog cg';Gwfg eO/x]sf] 5 . b]jfgL tyf kmf}hbf/L<br />

sfg'gsf] ;+lxtf ljw]os k]; ePsf] 5 . cfdgful/ssf] Gofodf ;dfg / ;xh kx'Frsf] nflu<br />

kl/ro | 15


;+:yfut, sfg'gL / k|lqmofut ;'wf/ ul/Psf] 5 . afn Gofok|0ffnLdf ;'wf/ tyf dlxnf<br />

;+j]bgzLn d'2fdf zL3| Gofo k|bfg ug]{ k|of; ePsf 5g\ .<br />

e|i6rf/sf] cg';Gwfgsf nflu clVtof/ b'?kof]u cg';Gwfg cfof]udf ph'/L Joj:yfkg<br />

k|lqmofdf ;'wf/ tyf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; ul/Psf] 5 . ;+:yfut Ifdtf lj:tf/ ug{ cfof]usf<br />

If]qLo tyf ;Dks{ sfof{nox¿ vf]lnPsf 5g\ .<br />

!=@=# ul/aL, /f]huf/L / dfgj ljsf;<br />

ljut b'O{ bzsb]lv ljleGg cfjlws ljsf; of]hgfx¿n] ul/aL Go"gLs/0fnfO{ k|d'v p2]Zosf]<br />

¿kdf /fVb} cfPsf] b]lvG5 . tL of]hgfx¿n] ;~rfng u/]sf ul/aL Go"gLs/0fsf sfo{qmd, nlIft<br />

sfo{qmdx¿, ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd / j}b]lzs /f]huf/Laf6 k|fKt ljk|]if0fsf] pkof]usf] sf/0fn]<br />

ul/aL Go"gLs/0f tyf dfgj ljsf; ;"rsx¿df pNn]Vo ¿kdf ;'wf/ ePsf] 5 .<br />

ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\VofnfO{ @#=* k|ltztaf6 !* k|ltztdf emfg]{ nIo lnO{ ;'?<br />

ePsf] t]x|f}F of]hgfdf ljleGg lgsfox¿dfkm{t nlIft sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/Psf lyP . of]hgf<br />

cjlwdf ;Lkd"ns tyf /f]huf/d"ns tflnd, Ifdtf clej[l4, ljleGg ;fwg ;|f]tdf lk5l8Psf /<br />

;LdfGts[t ju{ / ;d'bfosf] kx'Fr, :j/f]huf/sf] nflu shf{ / ;dfj]lztfsf] cfwf/df<br />

;xeflutfsf] cj;/h:tf sfo{qmdx¿ d'Vo ¿kdf ;~rfng ePsf 5g\ . a]/f]huf/ o'jfx¿nfO{<br />

:j/f]huf/ sf]if / k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\af6 ;Lkd"ns tyf :j/f]huf/<br />

tflnd k|bfg ul/Psf] 5 . ul/asf] klxrfg / juL{s/0f u/L kl/rokqsf] cfwf/df nlIft<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ug]{ sfo{nfO{ cl3 a9fOPsf] 5 . Ifdtf clej[l4 ug]{, k|f]T;fxg:j¿k<br />

cg'bfg k|bfg ug]{ tyf /f]huf/sf nflu shf{ k|jfx ug]{ sfo{qmdx¿ k|efjsf/L b]lvPsf] eP<br />

tfklg If]qLo ;Gt'ng, lg/Gt/tf / kof{Kttftkm{ Wofg k'Ug' h?/L 5 .<br />

d'n'sdf JofKt ul/aL ljsf; k|of;sf] Ps k|d'v r'gf}tL aGb} cfPsf] 5 . ul/aLsf] ;3gtf<br />

ljz]if u/L b'u{d tyf u|fdL0f If]qdf a9L 5 . pj{/ e"ldnufot cGo k|fs[lts ;fwg ;|f]t,<br />

pTkfbgd"ns Joj;fo / /f]huf/Ldf ul/asf] kx'Fr cToGt Go"g /x]sf] 5 . ljsf; ;x/–s]lGb|t<br />

ePsf] 5 eg] b'u{d tyf kxf8L If]qdf 5l/P/ /x]sf a:tLx¿df k"jf{wf/ ;'ljwf k'¥ofpg sl7g<br />

ePsf] 5 .<br />

t]x|f}F of]hgfn] plNnlvt nIo xfl;n ug{ pTkfbgd"ns /f]huf/Lsf cj;/x¿sf] ljsf; ug]{,<br />

pTkfbsTj j[l4, Gofof]lrt ljt/0f, >dd"ns k|ljlwsf] k|of]unfO{ k|f]T;fxg lbg], Go"gtd /f]huf/L<br />

k|Tofe"t of]hgf nfu' ug]{, u|fdL0f tyf ;x/L ul/aLnfO{ nlIft sfo{qmdx¿ ;~rfng ug]{ cflb<br />

gLlt lnPsf] lyof] . ;fy}, ul/a klxrfg / juL{s/0f u/L ul/a 3/kl/jf/nfO{ ;zQmLs/0f /<br />

Ifdtf ljsf; ug]{, ;fdflhs ;'/Iff, vfB ;'/Iff, sfg'gL ;r]tgf tyf ljk|]if0faf6 k|fKt cfonfO{<br />

pTkfbgd"ns /f]huf/Ldf kl/rfng ug]{ gLlt / sfo{qmdx¿ ljleGg ljifo If]qut sfo{qmdx¿leq}<br />

;dfj]z u/L sfof{Gjog ul/Psf] 5 . o;sf ;fy}, of]hgf cjlwdf gofF /f]huf/Lsf] ;[hgf ug]{,<br />

cgf}krfl/s If]qdf s]lGb|t cb[Zo a]/f]huf/L 36fpg], s[lifdf cfl>t cfjZostfeGbf a9L<br />

16<br />

16 | rf}wf}“ of]hgf


hg;ª\VofnfO{ u}/s[lif If]qdf :yfgfGt/0f u/fpg], :j/f]huf/nfO{ k|j4{g ug]{ / ;xsfl/tfnfO{<br />

ul/aL Go"gLs/0f sfo{qmd;Fu cfa4 ug]{ k|of;x¿ ePsf 5g\ .<br />

t]x|f}F of]hgf cjlwdf j}b]lzs /f]huf/Laf6 k|fKt ljk|]if0f, s[lif tyf u}/s[lif If]qdf ePsf]<br />

Hofnf j[l4, ljkGg, k5fl8 k/]sf Pjd\ ;LdfGts[t ju{ / If]qsf hgtfsf] nflu ;~rflnt<br />

;fdflhs ;'/Iff tyf ;+/If0f;DaGwL sfo{qmdnufotsf cGo nlIft sfo{qmdx¿sf] kmn:j¿k<br />

ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\Vof @#=* k|ltztaf6 @!=^ k|ltztdf em/]sf] cg'dfg 5 .<br />

ul/aL Go"gLs/0f ug{df >d ahf/df l;h{gf ePsf /f]huf/Lsf cj;/x¿sf] 7"nf] e"ldsf<br />

/xG5 . t/ s'n hg;ª\Vofsf] sl/a %& k|ltzt cfly{s ¿kn] ;lqmo hgzlQmdWo] Go"g ;ª\Vofn]<br />

dfq k"0f{ / pTkfbgd"ns /f]huf/Lsf] cj;/ k|fKt u/]sf 5g\ . s'n hg;ª\Vofsf] sl/a #)<br />

k|ltzt cw{a]/f]huf/ / @=# k|ltzt k"0f{ a]/f]huf/ /x]sf] cj:yf 5 . d'n'sdf nufgL ug]{ pko'Qm<br />

jftfj/0fsf] cefjsf sf/0f pBf]u / ;]jfsf] If]qdf cfzftLt ljsf; x'g g;Sbf ;lqmo<br />

hgzlQmsf] 7"nf] lx:;f s[lifdf cfl>t /x]sf] cj:yf 5 . s[lif If]qdf klg kof{Kt l;FrfO /<br />

cfw'lgs k|ljlwsf] k|of]u u/L cfw'lgsLs/0f / Joj;foLs/0f x'g g;Sbf s[lifdf cfl>t hgzlQm<br />

klg cw{a]/f]huf/Lsf] rk]6fdf k/]sf] cj:yf /x]sf] 5 . ul/asf] 7"nf] lx:;f s[lifdf cfl>t x'g' t/<br />

s[lif If]qsf] j[l4b/ Go"g ePaf6 ul/aLdf pNn]Vo ;'wf/ cfpg ;s]sf] 5}g .<br />

t]x|f}F of]hgfn] jflif{s cf};t #=@ k|ltztsf b/n] /f]huf/L j[l4 ug]{ nIo lnPsf]df @=(<br />

k|ltztn] dfq j[l4 ePsf] 5 . jflif{s sl/a $ nfv %) xhf/ JolQm >d ahf/df k|j]z u/L/x]sf]<br />

xfnsf] cj:yfdf d'n'sleq kof{Kt /f]huf/Lsf cj;/x¿ ;[hgf x'g g;Sbf j}b]lzs /f]huf/Lsf]<br />

vf]hL ug{ pNn]Vo ;ª\Vofdf g]kfnsf] o'jfzlQm ljb]lzg] u/]sf] cj:yf 5 . o;/L d'n'ssf]<br />

o'jfzlQm ljb]zdf uO{ >d a]r]/ ljk]|if0fsf] dfWodaf6 d'n'sdf ljb]zL d'b|f k7fpg] u/]sf] b]lvP<br />

tfklg d'n'sleq} ljsf; lgdf{0fsf] sfo{df o'jfzlQmsf] pkof]uaf6 d'n'snfO{ bL3{sfnLg ¿kdf<br />

cfTdlge{/ agfpg] cj;/ u'd]sf] 5 .<br />

dfgj ljsf; ;"rsfÍ of]hgfsf] k|f/Dedf )=$^# /x]sf]df To;af6 j[l4 eO{ )=%$) k'u]sf]<br />

5 . lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgLh:tf If]qx¿df ;x;|fAbL ljsf; nIo xfl;n eO;s]sf] cj:yf 5 .<br />

t]x|f+} of]hgf cjlwdf ck]lIft cfo' &! jif{ k'¥ofpg] nIo /x]sf]df ^( jif{ k'u]sf] cg'dfg 5 .<br />

;fIf/tf b/ -!%–@$ jif{ pd]/df_ (% k|ltzt k'¥ofpg] nIo /x]sf]df **=^ k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

k|fylds txdf v'b egf{b/ (^=^ k|ltzt /x]sf] 5 . t]x|f}F of]hgfn] lj=;+= @)&( leq g]kfnnfO{<br />

cltsd ljsl;t /fi6«af6 ljsf;ZfLn /fi6«df :t/f]Gglt ug]{ bL3{sfnLg ;f]r /fv]sf] lyof] .<br />

o;sf] nflu ;+o'Qm /fi6« ;ª\3n] k|ltJolQm /fli6«o cfo, dfgj ;DklQ ;"rsfÍ / cfly{s hf]lvd<br />

;"rsfÍ u/L tLgcf]6f dfkb08 to u/L dfgj ;DklQ ;"rsfÍ ^^ eGbfdfly x'g'kg]{, cfly{s<br />

hf]lvd ;"rsfÍ #@ eGbf tn x'g'kg]{ / k|ltJolQm /fli6«o cfo !,@$@ cd]l/sL 8n/ k'u]sf] x'g'kg]{<br />

u/L ;Ldf tf]s]sf] 5 . t]x|f}F of]hgf cjlwdf klxnf] b'O{cf]6f ;"rsfÍx¿df ;sf/fTds k|j[lQ<br />

b]lvPsf] 5 . of]hgfsf] ;'?df ^@=@ /x]sf] dfgj ;DklQ ;"rsfÍdf j[l4 eO{ ^( k'u]sf] 5 .<br />

cfly{s hf]lvd ;"rsfÍ @&=*% af6 @& df em/]sf] 5 . of]hgf cjlwdf k|ltJolQm /fli6«o cfo<br />

kl/ro | 17


&@! cd]l/sL 8n/Aff6 j[l4 u/L ()@ 8n/ k'¥ofpg] nIo /x]sf]df cf=j= @)&@÷&# df &^*<br />

8n/ k'u]sf] 5 . ljsf;ZfLn /fi6«df :t/f]Gglt x'gsf nflu tf]lsPsf pQm ;"rsfÍx¿dWo] dfgj<br />

;DklQ ;"rsfÍ / cfly{s hf]lvd ;"rsfÍsf xsdf lgwf{l/t nIo xfl;n ePsf] b]lvG5 eg]<br />

k|ltJolQm /fli6«o cfosf] nIo k"/f x'g;s]sf] 5}g . ctM tLg cf]6f ;"rsfÍx¿dWo] cl3Nnf b'O{<br />

cf]6f ;"rsfÍx¿df ;sf/fTds k|j[lQ b]lvPsf] ePtfklg k|ltJolQm /fli6«o cfo dxŒjk"0f{ x'g] x'Fbf<br />

;f] nIo;d]t xfl;n u/L ljsf;zLn /fi6«df :t/f]Gglt x'gsf] nflu cem lgs} k|of; ug'{kg]{<br />

b]lvG5 .<br />

!=# ;x;|fAbL ljsf; NfIosf] k|ult ;dLIff<br />

;x;|fAbL ljsf; nIonfO{ g]kfnn] bzf}F of]hgfb]lv g} cfjlws of]hgfdf ;dfj]z ub}{ cfPsf]<br />

5 . ;f]cg';f/ ;fdflhs ljsf;sf If]qdf pNn]Vo ;fwg ljlgof]hg, cfjZostfsf] klxrfg /<br />

rf/ k6s k|ltj]bg tof/ u/L] k|ultsf] ;dLIff / ;Dk|]if0f ul/Psf] 5 . ctM bzjif]{ cfGtl/s åGå<br />

/ To;kl5sf] ;ª\qmd0fsfnsf afjh'b clwsf+z ;x;|fAbL ljsf; nIox¿ xfl;n ePsf 5g\ .<br />

nIo ! cg';f/sf] ul/aL Go"gLs/0fdf pNn]vgLo k|ult xfl;n ePsf] 5 . ;g\ !((% df $@<br />

k|ltzt hg;ª\Vof ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf]df ;g\ @)!^ df @!=^ k|ltztdf em/]sf] 5 . o;/L<br />

x]bf{ g]kfnn] ul/aLnfO{ cfwf 36fpg] nIo xfl;n u/]sf] 5 . To;f] eP tfklg If]qLo lx;fan]<br />

;'b"/klZrdf~rn tyf s0ff{nL If]q / blnt Pjd\ lk5l8Psf] hghflt ;d"xdf tyf ;x/L If]qsf]<br />

t'ngfdf u|fdL0f If]qdf ul/aLsf] cj:yf bogLo 5 .<br />

nIo @ cg';f/ k|fylds txdf v'b egf{b/ (^=^ k|ltzt, !% b]lv @$ jif{ pd]/ ;d"xsf]<br />

;fIf/tfb/ **=^ k|ltzt / k|fylds txdf l6sfpb/ *^=* k|ltzt k'u]sf] 5 eg] n}lËs ;dtf<br />

;"rs ;db/df k'u]sf] l:ylt 5 . lzIff If]qdf nufgL pNNf]vgLo ¿Kfdf j[l4 x'g', ljBfno txsf]<br />

lzIffdf ljsf; ;fem]bf/;d]tsf] ;+nUgtfdf ljifo If]qut sfo{qmd ;~rfng ul/g', 5fqj[lQ, lbjf<br />

vfhf sfo{qmd, 5fqfx¿sf nflu k[ys\ zf}rfno cflb sfo{qmdsf] sf/0f egf{b/sf] nIo xfl;n<br />

x'g;s]sf] b]lvG5 . t/ ckfª\utf ePsf afnaflnsfsf] ljBfnodf ;xh kxF'r gx'g', ljBfno<br />

5f]8\g]b/ cem} klg pRr x'g', ;fj{hlgs ljBfnosf] u'0f:t/ sdhf]/ /xg' / e"sDkn] ljBfno<br />

ejgnufotsf k"jf{wf/ Ifltu|:t x'g'h:tf sf/0fn] k|fKt pknlAwx¿nfO{ l6sfO/fVg' k|d'v r'gf}tL<br />

aGg uPsf] 5 .<br />

nIo # cg';f/ Kf|fylds / dfWolds ljBfno txdf n}lËs ;dtfb/ qmdzM )=(( / !=)<br />

k'u]sf] 5 . o;}u/L !% b]lv @$ jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf tyf k'?ifaLrsf] ;fIf/tfb/sf] cGt/<br />

sd ePsf], lghfdtL ;]jfdf dlxnfsf] pkl:ylt Ps bzscl3sf] t'ngfdf bf]Aa/ k'u]sf] /<br />

Joj:yflksf ;+;b\df dlxnfsf] pkl:ylt sl/a Ps t[tLof+z k'u]sfn] n}lËs ;dfgtf;DaGwL of]<br />

nIo xfl;n ePsf] 5 .<br />

nIo $ cg';f/sf ljleGg ;"rsx¿df pNn]vgLo pknlAw xfl;n ePsf] 5 . afn d[To'b/,<br />

lzz' d[To'b/ / bfb'/f lj?4sf] vf]k u/L # cf]6} ;"rsx¿df pNNf]Vo k|ult ePsf] 5 . ;g\ !(()<br />

18<br />

18 | rf}wf}“ of]hgf


df lzz' d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ !)* /x]sf]df of] ;ª\Vof ;g\ @)!$ df ## df em/]sf]<br />

5 . o;}u/L ;g\ !(() df afn d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ !^@ /x]sf]df ;g\ @)!$ df<br />

#* df em/]sf] 5 . bfb'/flj?4sf] vf]k (@ k|ltztdf k'u]sf] 5 .<br />

g]kfndf ;g\ !(() df *%) /x]sf] dft[ d[To'b/ ;g\ @)!# df @%* df em/]sf] 5 . nIo %<br />

adf]lhd dft[ d[To'b/ Go"gLs/0f ug{df pNn]vgLo k|ult u/]sfn] ;+o'Qm /fi6«;ª\3sf] dxf;efaf6<br />

g]kfn k'/:s[t klg ePsf] 5 . dft[ :jf:Yodf ;sf/fTds ;'wf/ ug{ lgMz'Ns k|;"lt ;]jf, oftfoft<br />

vr{, b'u{d If]qdf sfd ug]{ :jf:YosdL{x¿nfO{ pTk|]/0ff lbg] tyf :yfgLo :jf:YosdL{ tyf<br />

;'8]gLnfO{ tflnd lbg]nufot ue{ktgnfO{ sfg'gL dfGotf k|bfg ug]{ gLlt sfof{Gjogsf] k|an<br />

e"ldsf /x]sf] 5 . s'n k|hggb/ 36\g', kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgx¿sf] k|of]u a9\g', tflnd k|fKt<br />

:jf:YosdL{sf] ;xof]udf ;'Ts]/L x'g]sf] ;ª\Vof a9\g' / ue{jtLsf] ;dodf :jf:YosdL{sf] ;]jf<br />

;Nnfx lng]sf] ;ª\Vof a9\g'n] ;d]t dft[ d[To'b/ 36fpg ;3fPsf] kfOPsf] 5 .<br />

nIo ^ df PrcfO{eL, Ifo/f]u / cf}nf] /f]u;DaGwL ;"rsx¿ /x]sf 5g\ . o; nIoadf]lhd<br />

!%-$( jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf tyf k'?ifx¿df PrcfO{eL ;ª\qmd0fb/ ;g\ @))) df )=@(<br />

k|ltzt /x]sf]df @)!% df )=)# k|ltzt dfq /x]sf] 5 . o;}u/L !% b]lv @$ jif{ pd]/ ;d"xdf<br />

;ª\qmd0fb/ *) k|ltztn] 36]sf] 5 . Ifo/f]u;DaGwL w]/}h;f] nIo klg xfl;n ePsf] 5 . cf}nf]<br />

/f]usf xsdf d[To'b/ z"Go k'u]sfn] of] /f]u pGd"ng x'g] l:yltdf k'u]sf] 5 .<br />

g]kfnn] nIo & df /x]sf] lbuf] ljsf;;DaGwL nIo xfl;n ug{sf nflu jftfj/0fLo ;|f]t<br />

;fwgx¿sf] Ifo x'g glbg gLlt tyf sfo{qmd sfof{Gjog u/L/x]sf] 5 . kmn:j¿k sltko<br />

;"rsx¿df ;sf/fTds ;'wf/ b]lvPsf] 5 . ;g\ @))) df 3/fo;L OGwgsf nflu bfp/fsf] k|of]u<br />

ug]{ kl/jf/ ^* k|ltzt /x]sf]df ;g\ @)!% df %( df em/]sf] 5 . o; cjlwdf PnkLhL Uof;<br />

k|of]u ug]{ kl/jf/ &=& k|ltztaf6 a9]/ @*=& k|ltztdf k'u]sf] 5 . o;}u/L jgn] 9fs]sf] If]qkmn<br />

$$=% / ;+/lIft If]q @#=% k|ltzt k'u]sf] 5 . ;'wfl/Psf] vfg]kfgL ;+/rgfdf *#=^ k|ltzt<br />

3/kl/jf/sf] kxF'r k'u]sf] 5 eg] *! k|ltzt 3/kl/jf/df ;/;kmfO ;'ljwf k'u]sf] 5 .<br />

;du|df, ;x;|fAbL ljsf; nIo xfl;n;DaGwL k|ult pT;fxhgs /x]sf] 5 . ul/aL 36\g',<br />

ljBfno egf{b/ tyf ljBfnotxdf n}ª\lUfs ;dtfb/ pNNf]Vo ¿kdf ;'wf/ x'g', lzz'÷afn÷dft[<br />

d[To'b/ 36\g', vfg]kfgL tyf ;/;kmfOsf If]qdf pNn]Vo ;'wf/ x'g' ;sf/fTds ;ª\s]t x'g\ . t/,<br />

/fli6«o cf};tdf xfl;n ePsf sltko nIonfO{ v08Ls[t ubf{ ljleGg ef}uf]lns If]q tyf<br />

;fdflhs ;d"xaLr ljleGgtf /x]sf] / kl/df0ffTds ¿kdf nIo xfl;n eP klg u'0ffTds<br />

lx;fadf sdhf]/L /x]sfn] o; l:yltdf ;'wf/ cfjZos 5 . o;}u/L a9\bf] Jofkf/ 3f6f, hnjfo'<br />

kl/jt{gsf gsf/fTds c;/x¿, pmhf{ ;ª\s6nufot k"jf{wf/x¿sf] sdL /xg' / ;du| cfly{s–<br />

;fdflhs ;"rsx¿ psf:gsf nflu cfjZos kg]{ cfly{s j[l4b/ Go"g /xg'h:tf r'gf}tLx¿ /x]sf<br />

5g\ . o;df ljgfzsf/L e"sDkn] yk r'gf}tL yk]sf] 5 . o;}n] xfl;n ePsf pknlAwnfO{ vl:sg<br />

glbg] / xfl;n x'g afFsL NfIox¿ xfl;n ug]{ Pjd\ plNnlvt r'gf}tLx¿nfO{ ;dfwfg ug]{ u/L<br />

lbuf] ljsf;sf nIo;DaGwL sfo{qmdnfO{ cfufdL of]hgf tyf sfo{qmdx¿df ;d]6\g'kg]{ l:ylt 5 .<br />

kl/ro | 19


@=! k[i7e"ld<br />

kl/R5]b M @<br />

rf}wf}“ of]hgf<br />

-cfly{s jif{ @)&#÷&$ – @)&%÷&^_<br />

rf}wf}+ of]hgf ;ª\3Lo :j¿ksf] zf;sLo Joj:yf;lxtsf] ;+ljwfg hf/L eO{ To;df<br />

cGtlg{lxt cfly{s–;fdflhs l;4fGt sfof{Gjog ug]{ klxnf] of]hgf xf] . @)&@ ;fnsf] ljgfzsf/L<br />

e"sDkn] k'¥ofPsf] Ifltsf] k'glg{df{0f ub}{ pTyfgzLn g]kfnsf] lgdf{0f ug]{ / blIf0fL ;Ldf If]qdf<br />

ePsf] cj/f]waf6 /fli6«o cfk"lt{ Joj:yf c:tJo:t eO{ cy{tGqsf ljleGg kIfx¿df kg{ uPsf]<br />

c;/af6 kf7 l;Sb} cfufdL lbgx¿df :jfwLg / cfTdlge{/ cy{tGq lgdf{0f ug]{tkm{ of] of]hgf<br />

d'vl/t 5 . o;sf cltl/Qm ;g\ @)!% sf] ;+o'Qm /fi6« ;ª\3sf] dxf;efaf6 ;g\ @)#) ;Dd<br />

xfl;n ul/;Sg] k|lta4tf;lxt :jLsf/ ul/Psf lbuf] ljsf;sf nIox¿ / g]kfnsf] To; a]nf;Dd<br />

dWod cfoju{sf] d'n'sx¿sf] :t/df k'Ug] nIo;d]t xfl;n x'g] u/L of]hgf / jflif{s sfo{qmd<br />

to ug]{ klg of] klxnf] cj;/ xf] . gofF ;ljwfg lgdf{0f;Fu} ljsf;k|lt hgcfª\sfIff pRr ¿kdf<br />

a9]sf] ;Gbe{df ;d]t of]hgfn] tL ck]Iffx¿nfO{ ;Daf]wg ub}{ hfg'kg]{ l:ylt 5 . rf}wf}+ of]hgf<br />

tof/ ubf{ log} s'/fx¿nfO{ Wofgdf /flvPsf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgaf6 kl/nlIft /fli6«o<br />

cy{tGqnfO{ ;dfhjfb pGd'v, cfTdlge{/, :jtGq tyf pGgltzLn agfpg] ;f]rnfO{ sfof{Gjog<br />

ub}{ lbuf]kg;lxtsf] ;d[l4sf] dfu{ /fi6«nfO{ cufl8 a9fpg]tkm{ of] of]hgf pGd'v 5 .<br />

lbuf] ljsf;sf nIox¿ xfl;n ub}{ @)*& ;Dd dWod cfDbfgL ePsf] d'n'ssf] ¿kdf<br />

:t/f]Gglt ug]{u/L of] of]hgf th'{df ul/Psf] 5 . To;}u/L /f]huf/d'vL / Gofof]lrt ljt/0f;lxtsf]<br />

cfly{s j[l4 xfl;n ug{ ;/sf/L ;fy} lghL tyf ;xsf/L If]qnfO{ kl/k"/s ¿kdf kl/rfng ug{'<br />

cfjZos 5 . oL tLgcf]6} If]qaf6 yk nufgL / nufgLsf] pTkfbsTj j[l4sf] dfWodaf6 pRr<br />

cfly{s j[l4 xfl;n ug]{, k|ltJolQm cfonfO{ l5§} dWod cfDbfgL ePsf] d'n'sdf :t/f]Gglt x'g]<br />

:t/df k'¥ofpg] / cGttM lbuf] cfly{s ;d[l4 xfl;n ug]{tkm{ rf}wf}+ of]hgfnfO{ s]lG›t ul/Psf] 5 .<br />

@=@ r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

›'tt/ cfly{s j[l4 / To;sf] Gofok"0f{ ljt/0fdfkm{t zL3| ul/aL lgjf/0f ug]{, dfgj<br />

ljsf;sf kIfdf pNn]Vo j[l4 ug]{ / ;du| cy{tGqnfO{ ;d[l4 / lbuf] cfly{s ;fdflhs ljsf;sf]<br />

kydf n}hfg] sfo{ lgs} r'gf}tLk"0f{ 5 . cfly{s j[l4;Fu;Fu} cfosf] ljt/0fdf cfpg;Sg] c;dfgtf<br />

36fO{ g]kfnnfO{ ;fdflhs Gofodf cfwfl/t ;dtfd"ns tyf nf]ssNof0fsf/L /fHosf] ¿kdf<br />

:yflkt ug{ klg Tolts} h?/L 5 . cfly{s If]qsf] ;3g lj:tf/dfkm{t /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf<br />

u/L hg;fª\lVos nfef+zsf] clwstd pkof]u ug]{ / :jb]zdf g} kof{Kt sfdsf cj;/x¿ l;h{gf<br />

20<br />

20 | rf}wf}+ of]hgf


ug]{ sfo{ klg r'gf}tLk"0f{ 5 . To:t}, lgjf{xd'vL s[lifnfO{ ¿kfGt/0f u/L k|lt:kwf{ Pjd\<br />

Joj;fod'vL agfpFb} o;nfO{ d'n'ssf] cf}Bf]lus ljsf;df cfa4 ug]{ sfo{ emg} r'gf}tLk"0f{ 5 .<br />

pmhf{;Í6 x6fpg], k|sf]k;DaGwL ;DefJo hf]lvdx¿sf] Go"gLs/0f ub}{ cfly{s–;fdflhs ljsf;sf<br />

;a} k|of;x¿nfO{ hnjfo' kl/jt{g cg's"n agfpg] sfo{ cem 7"nf] r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf] 5 .<br />

k"jf{wf/sf] lgdf{0f tyf ljsf; / cfa4tf;Fu} u|fdL0f / ;x/L ljsf;nfO{ cGt/;DalGwt t'NofO{<br />

o;nfO{ cfly{s j[l4sf] ;|f]tsf] ¿kdf :yflkt ug{'kg]{5 .<br />

ljsf; sfo{qmdnfO{ PsLs[t ug]{ sfo{;Fu;Fu} lgIf]k0f;DaGwL sfo{nfO{ k|efjsf/L agfO{<br />

hgtfsf] clt glhssf] zf;sLo tx;Dd ;fj{hlgs ;]jfsf] k|jfx / ljt/0fnfO{ lglZrttf k|bfg<br />

ug{ ;fj{hlgs ljQLo Joj:yfkgnufot cGo zf;sLo ;'wf/sf] sfo{ cl3 a9fpg' r'gf}tLk"0f{ 5 .<br />

k|fb]lzs / :yfgLo tx;Dd ljsf; Joj:yfkgsf] Ifdtf a9fpFb} ;a} txdf hjfkmb]xL, :jR5 /<br />

k|efjsf/L ljsf; k|zf;g sfod ug]{ sfo{ klg r'gf}tLs} ¿kdf /x]sf] 5 . /fHosf] k'g;{+/rgfsf]<br />

sfo{ l56f] ;DkGg ub}{ k|fb]lzs Pjd\ :yfgLo ljsf;sf] g]t[Tj oyf;Dej l56f] lgjf{lrt<br />

hgk|ltlglwx¿af6 g} u/fpg] r'gf}tL;Fu} s]G›Lo of]hgf sfof{Gjog k|0ffnLnfO{ klg ;'b[9<br />

t'Nofpg'kg]{5 .<br />

cj;/<br />

g]kfnsf] ;+ljwfg hf/L eP;Fu} d"ne"t ¿kdf /fhg}lts ;d:ofx¿sf] ;dfwfg x'g uO{ d'n's<br />

cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;sf] r/0fdf k|j]z u/]sf] 5 . pj{/ hldg, hn:f|f]t, jg, vfgL, h}ljs<br />

ljljwtf Pjd\ ef}uf]lns ;'Gb/tfh:tf k|fs[lts ;|f]tx¿sf] a'l4dtfk"0f{ pkof]uaf6 ;d[l4 xfl;n<br />

ug{;Sg] k|Zf:t ;Defjgf 5g\ . s'n hg;ª\Vofdf cfly{s ¿kn] ;lqmo x'g] hg;ª\Vofsf] cg'kft<br />

a9\b} hfg'sf ;fy} cfly{s–;fdflhs ljsf;nfO{ ›'ttf k|bfg ug{ :j:y / qmdzM lzlIft x'Fb}<br />

uO/x]sf] ;Ifd hgzlQm ljsf; x'Fb}5 ., ljZj cg'ejaf6 k|dfl0ft a9Ldf tLg–rf/ bzs;Dd<br />

pknAw x'g] hg;fª\lVos nfef+z g]kfnnfO{ xfn pknAw 5 . pkof]u x'g} g;s]sf tyf sd<br />

pkof]u eO/x]sf ef}lts tyf cGo k"jf{wf/ pkof]u ug]{ cj;/ klg 5 .<br />

xfn;Ddsf] ;fdflhs / cfly{s If]qdf ePsf] nufgLsf] pRrtd k|ltkmn lng;Sg] cj:yf<br />

5 . cfly{s ¿kn] ;lqmo hg;ª\Vofsf] cfwfcfwL hg;ª\Vof ;xsf/L tyf ;fd'bflos k|0ffnLdf<br />

cfa4 5g\ . o;af6 ;xeflutfd"ns ljsf;sf nflu cfwf/lznf alg;s]sf] 5 . lghL tyf<br />

;xsf/L b'j} If]q k|j4{g ug]{ ;/sf/L gLltaf6 k|fKt cj;/sf] pkof]u ub}{ d'n'snfO{ cfly{s ¿kn]<br />

;d[4 agfpg ;/sf/;Fu kl/k"/ssf] e"ldsf lgjf{x ug{ pQm If]qx¿ tTk/ 5g\ . e"sDkaf6 ePsf]<br />

ljgfz / blIf0fL ;Ldf If]qdf ePsf] cj/f]wsf] sf/0faf6 ef]Ug' k/]sf] kL8f / Ifltn] ;Gt'lnt<br />

cGt/lge{/tfsf] cfwf/df cfTdlge{/tf / lbuf] ljsf; cufl8 a9fpg cj;/ k|bfg u/]sf 5g\ .<br />

cGt/;/sf/L d~r, cGt/f{li6«o tyf If]qLo ;ª\3;+:yfdfkm{t ljsf;df ;fem]bf/L / pRr j}b]lzs<br />

;xfotf k|lta4tf k|fKt 5 . u}/cfjf;Lo g]kfnLnufotaf6 d'n'sdf j}b]lzs nufgL qmdzM<br />

cfslif{t eO/x]sf] 5 . l5d]sL d'n'sdf ›'t lj:tf/ eO/x]sf] dWod juL{o hglx:;faf6 g]kfnsf]<br />

ko{6g, j}b]lzs nufgL, lgof{t Pjd\ sltko ;]jf If]qsf] lj:tf/ ug]{ cj;/ k|fKt 5 . j}b]lzs<br />

rf}wf}+ of]hgf | 21


f]huf/Laf6 k|fKt ;Lk, k'FhL / pBdzLntfsf] pkof]udfkm{t g]kfndf afXo hut\af6 1fg, k|ljlw<br />

/ k'FhL kl/rfng ug{ yk cj;/ k|fKt ePsf] 5 .<br />

@=# ;f]r<br />

:jfwLg, ;d'Ggt tyf ;dfhjfb pGd'v /fli6«o cy{tGq Pjd\ ;d[4 g]kfnL .<br />

@=$ nIo<br />

;fdflhs Gofo;lxtsf] nf]ssNof0fsf/L /fHo x'Fb} dWod cfo ePsf d'n'ssf] :t/df k'Ug] .<br />

@=% p2]Zo<br />

pTkfbgzLn /f]huf/L pGd'v / Gofok"0f{ ljt/0f;lxtsf] pRr cfly{s j[l4åf/f ›'t ul/aL<br />

Go"gLs/0f ub}{ cfly{s ;fdflhs ¿kfGt/0f ug'{ .<br />

@=^ kl/df0ffTds nIo<br />

rf}wf}+ of]hgfsf k|d'v cfly{s–;fdflhs nIo tflnsf g+= @=! df pNn]v u/]adf]lhd sfod<br />

ul/Psf 5g\ M<br />

tflnsf @=! M k|d'v cfly{s, ;fdflhs / ef}lts nIox¿<br />

qm=;+=<br />

;"rs÷nIo<br />

cf=j= @)&@÷&# rf}wf}+ of]hgfsf] nIo<br />

sf] l:ylt -@)&%÷&^ df_<br />

!= jflif{s cf};t cfly{s j[l4b/ -k|ltzt_ )=* &=@<br />

@= s[lif If]qsf] jflif{s cf};t j[l4b/ -k|ltzt_ !=# $=&<br />

#= u}/s[lif If]qsf] jflif{s cf};t j[l4b/ -k|ltzt_ )=^ *=$<br />

$= d'b|f:kmLlt (=% &=%<br />

%= k|ltJolQm s'n ufx{:Yo pTkfbg -?= xhf/df_ &(=$ !!^=%<br />

^= ul/aLsf] /]vfd'lgsf] hg;ª\Vof -k|ltzt_ @!=^ !&=)<br />

&= dfgj ljsf; ;"rsfÍ )=%$ )=%&<br />

*= n}lËs ;zQmLs/0f ;"rsfÍ )=%^ )=%*<br />

(= ck]lIft cfo' -hGd]sf] ;dodf, jif{_ ^( &@<br />

!)= vfg]kfgL ;]jf k'u]sf] hg;ª\Vofsf] -k|ltzt_ *#=^ ()=)<br />

!!= dfWolds txdf v'b egf{b/ -k|ltzt_ #&=& $%=)<br />

!@= !%–@$ jif{ pd]/ ;d"xsf] ;fIf/tfb/ **=^ (@=)<br />

!#= ljB't\ pTkfbg -hl8t Ifdtf, d]ufjf6_ *%! @,#)!<br />

!$= ljB't\df kx'Fr k|fKt hg;ª\Vof -k|ltzt_ &$=) *&=)<br />

!%= l;FrfO -x]S6/ nfvdf_ !#=( !%=@<br />

!^= OG6/g]6 ;]jfdf kx'Fr k|fKt hg;ª\Vof -k|ltzt_ $$=$ ^%=)<br />

22<br />

22 | rf}wf}+ of]hgf


@=& /0fgLlt<br />

plNnlvt ;f]r, nIo / p2]Zo xfl;n ug{ lgDgfg';f/ kfFr k|d'v /0fgLltx¿ cl3 ;fl/Psf<br />

5g\ M<br />

1. s[lif If]qsf] ¿kfGt/0f, ko{6g, cf}Bf]lus Pjd\ ;fgf tyf demf}nf Joj;fosf]<br />

lj:tf/dfkm{t pTkfbg j[l4 ug]{ .<br />

2. pmhf{, ;8s tyf xjfO{ oftfoft, ;"rgf tyf ;~rf/ / u|fdL0f–;x/L tyf lqb]zLo<br />

cfa4tf ljsf;sf nflu k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{ .<br />

3. ;fdflhs ljsf; / ;fdflhs ;'/Iff Pjd\ ;fdflhs ;+/If0fdf hf]8 lbFb} dfgj ljsf;df<br />

pRr tyf lbuf] ;'wf/ ug]{ .<br />

4. cfly{s, ;fdflhs Pjd\ zf;sLo ;'wf/, s'zn Pjd\ hjfkmb]xL ;fj{hlgs ljQ, :jR5,<br />

kf/bzL{ / hgd}qL ;fj{hlgs ;]jf Pjd\ dfgj clwsf/sf] ;+/If0f / k|j4{g ub}{ ;du|<br />

;'zf;g k|j4{g ug]{ .<br />

5. n}lËs ;dfgtf, ;dfj]zLs/0f, jftfj/0f ;+/If0f, lj1fg tyf k|ljlwsf] pRrtd k|of]u<br />

tyf ;+:yfut Ifdtf a9fpg] .<br />

@=* cfly{s–;fdflhs ljsf;df ljleGg If]qsf] e"ldsf<br />

;/sf/L If]q<br />

;/sf/L If]qn] /0fgLlts dxŒjsf k"jf{wf/x¿sf] ljsf;åf/f pRr / lbuf] ljsf;sf] cfwf/<br />

lgdf{0f ug]{, ;dli6ut cfly{s :yfloTj sfod ug]{, gLltut, sfg'gL, lgofds / k|lqmofut ;'wf/<br />

u/L cfGtl/s tyf afXo nufgLsf] jftfj/0f l;h{gf ug]{, ;fdflhs ;'/Iff / ;+/If0f ;'b[9 ug]{<br />

Pjd\ lghL, ;xsf/L / u}/;/sf/L tyf ;fd'bflos If]qnfO{ ljsf; k|lqmofdf cl3 a9fpg<br />

;xhLs/0f ug{]h:tf sfo{ ug]{5 . nf]ssNof0fsf/L /fHosf] cjwf/0ffcg'¿k ;/sf/ cfwf/e"t<br />

If]qdf cfly{s–;fdflhs k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{, ;'zf;g sfod ug]{, cg';Gwfg tyf ljsf; ug]{ /<br />

;fdflhs Gofo;lxtsf] cfly{s k|0ffnL lgdf{0f ug]{ sfo{df s]lG›t /xg]5 .<br />

lghL If]q<br />

;/sf/af6 l;lh{t Jofj;flos jftfj/0f / pknAw k|f]T;fxgsf] pkof]u ub}{ gjLgtd ;f]r /<br />

k|ljlw;lxtsf] nufgL j[l4 u/L cfo / /f]huf/L a9fpg] tyf k|lt:kwf{sf] dfWodaf6 bIftf /<br />

pTkfbsTj j[l4 u/L lghL If]qn] ;du| cfly{s j[l4sf] jfxssf] e"ldsf lgjf{x ug]{5 . s[lif,<br />

cf}Bf]lus Pjd\ ;]jf If]q;Fu cGt/;DaGw a9fpFb} cfly{s ¿kfGt/0fdf dxŒjk"0f{ e"ldsf v]Ng] 5 .<br />

;xsf/L If]q<br />

;d'bfodf /x]sf] ;|f]t;fwgsf] ;Ël7t ;+:yfdfkm{t kl/rfng u/L ;fdflhs ¿kfGt/0f,<br />

;dfj]zL cfly{s j[l4 / ;d'bfosf] ;zQmLs/0f ug{] sfo{df ;xsf/Lsf] e"ldsf /xg]5 . ;/sf/<br />

rf}wf}+ of]hgf | 23


pkl:yt x'g g;Sg] / lghL If]q cfslif{t gx'g] If]qdf cfwf/e"t j:t' / ;]jf k|jfxnfO{ ;'lglZrt<br />

ug{ ;xsf/L If]qsf] e"ldsf dxŒjk"0f{ /xg]5 . vf;u/L u|fdL0f tyf :yfgLo:t/df hg;d'bfonfO{<br />

;ª\ul7t u/L pgLx¿sf] cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0f ug{ / ;dfj]zL cfly{s j[l4df ;xsf/L<br />

If]qn] dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug]{5 . ;xsf/Lsf] cleofg, ;~hfn / zlQmnfO{ pBd ljsf;,<br />

;dfj]zL cfly{s j[l4, ul/aL lgjf/0f, ;fdflhs ;'/Iff / ;d'bfosf] ljsf;df ;lqmo u/fOg]5 .<br />

;fd'bflos / cGo If]q<br />

;/sf/sf] /fli6«o gLlt / k|fyldstfleq /x]/ ;fdflhs kl/rfngsf] dfWodaf6 :yfgLo<br />

;fwg, ;|f]t / ;Lkd"ns Ifdtfsf] ljsf; u/L cfo cfh{g, /f]huf/L, n}lËs tyf ;fdflhs<br />

;zQmLs/0f Pjd\ /fli6«o gLlt lgdf{0fdf ;fd'bflos tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ kl/rfng<br />

ul/g]5 . To:t}, ;fj{hlgs ;]jf k|jfxsf] :j:y lgu/fgL, kf/blz{tf / hjfkmb]lxtfsf] k}/aL tyf<br />

;'zf;g sfod ug{df u}/;/sf/L / ;fd'bflos ;+:yfx¿;d]tsf] e"ldsfnfO{ o; of]hgfn] dxŒj<br />

lbPsf] 5 .<br />

@=( cfly{s j[l4b/ / ;|f]t;fwgsf] Joj:yf<br />

@=(=! cfly{s j[l4b/<br />

xfn;Dd l;h{gf ePsf ef}lts tyf ;fdflhs k"jf{wf/, k'glg{df{0f tyf gjlgdf{0fsf] cj;/,<br />

To:t} 7"nf k"jf{wf/ cfof]hgfsf] ;dflKt / cfly{s d'2fdf s]lG›t /fHok|0ffnLsf sf/0f rf}wf}+ of]hgf<br />

sfof{Gjog cjlwleq} pRrb/sf] cfly{s j[l4 xfl;n ub}{ d'n'snfO{ cfly{s ;d[l4sf] kydf cl3<br />

a9fpg ;lsG5 . To;}n] of]hgf cjlwdf s[lif If]qsf] cf};t j[l4b/ $=& k|ltzt / u}/s[lif If]qsf]<br />

cf};t j[l4b/ *=$ k|ltzt x'g] nIo /flvPsf] 5 . ;du|df, of]hgfsf] cf};t cfly{s j[l4b/ &=@<br />

k|ltzt x'g] nIo lgwf{/0f ul/Psf] 5 . of]hgfsf] klxnf] jif{ sl/a ^=% k|ltzt, bf];|f] jif{ &=@<br />

k|ltzt / t];|f] tyf clGtd jif{ &=( k|ltztsf] cfly{s j[l4b/ x'g] nIo sfod ul/Psf] 5 .<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] If]qut d"No clej[l4;lxtsf] s'n ufx{:Yo pTkfbg tflnsf g+= @=@ df<br />

pNn]v ul/Psf] 5 M<br />

tflnsf @=@ M If]qut d"No clej[l4 / s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

-cf=j= @)&@÷&# sf] l:y/ d"Nodf_<br />

-?= s/f]8df_<br />

rf}wf}“ of]hgf<br />

cfwf/ jif{<br />

qm= ;+=<br />

If]qx¿<br />

@)&@÷&#<br />

cf};t cf=j= cf=j= cf=j=<br />

j[l4b/ @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

!= s[lif 66196 4.7 69167 72429 75939<br />

!=! s[lif tyf jg 65147 4.6 68013 71142 74486<br />

!=@ dT:okfng 1049 11.4 1154 1287 1453<br />

@=<br />

u}/s[lif 142673 8.4 153447 166181 181511<br />

24<br />

24 | rf}wf}+ of]hgf


qm= ;+=<br />

If]qx¿<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

rf}wf}“ of]hgf<br />

cf};t<br />

j[l4b/<br />

cf=j=<br />

@)&#÷&$<br />

cf=j=<br />

@)&$÷&%<br />

cf=j=<br />

@)&%÷&^<br />

@=!<br />

pBf]u 29281 10.6 32247 35447 39461<br />

@=!=@ vfgL tyf e"ue{ 1226 6.5 1330 1403 1487<br />

@=!=@ pBf]u 11557 6.1 12481 13074 13858<br />

@=!=# ljB't\, Uof; tyf kfgL 2122 12.2 2334 2614 3006<br />

@=!=$ lgdf{0f 14377 13.6 16102 18357 21110<br />

@=@<br />

;]jf 113392 7.8 121200 130734 142050<br />

@=@=! yf]s tyf v'b|f Jofkf/ 29713 7.8 31792 34336 37254<br />

@=@=@ xf]6]n tyf /]i6'/]G6 4349 9.0 4696 5119 5631<br />

@=@=# oftfoft, e08f/0f / ;~rf/ 17592 11.9 19351 21673 24707<br />

@=@=$ ljQLo dWo:ytf 10356 7.0 10978 11746 12686<br />

@=@=% 3/hUuf, axfn tyf<br />

Jofkfl/s lqmofsnfk<br />

19133 5.8 20089 21294 22679<br />

@=@=^ ;fdfGo k|zf;g tyf /Iff 5440 5.0 5712 5997 6297<br />

@=@=& lzIff 14115 7.0 15033 16085 17291<br />

@=@=* :jf:Yo tyf ;fdflhs sfo{ 3700 9.0 4014 4375 4791<br />

@=@=( cGo ;fd'bflos, ;fdflhs tyf<br />

JolQmut ;]jfsf lqmofsnfk<br />

8996 6.0 9536 10108 10714<br />

s'n d"No clej[l4<br />

-FISIM ;d]t_<br />

208869 7.3 222614 238610 257450<br />

ljQLo dWo:ytf ;]jf ck|ToIf<br />

¿kdf<br />

8141 7.5 8751 9408 10113<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

-cfwf/e"t d"Nodf_<br />

200728<br />

7.2 213863 229202 247337<br />

v'b j:t' tyf ;]jf pTkfbg s/ 24142 7.8 25832 27795 30296<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg<br />

-pTkfbssf] d"Nodf_<br />

224870 7.3 239694 256997 277633<br />

rf}wf}+ of]hgf | 25


FF<br />

++<br />

@=(=@ ;LdfGt k'“hL pTkfbg cg'kft / nufgL<br />

ljutsf jif{x¿df cfly{s tyf u}/cfly{s sf/0fx¿n] ;fj{hlgs tyf lghL nufgLsf]<br />

pTkfbsTj pT;fxk|b x'g;s]sf] 5}g . To;}u/L pko'Qm ;Lk / bIftf Pjd\ cg's"n cf}Bf]lus<br />

jftfj/0fsf] cefjdf >dsf] pTkfbsTj j[l4 x'g;s]sf] 5}g . cem cg';Gwfg tyf ljsf;df d'n's<br />

;'xfpFbf] k|ljlwsf] tTsfn k|of]u÷pkof]udf klg ;d:of /x]sfn] ;du| cy{tGqsf] sfo{s'zntf<br />

a9\g ;s]sf] 5}g . hn;|f]t tyf j}slNks pmhf{df cfwfl/t pmhf{ If]qsf] ljsf;, /fhdfu{ tyf<br />

/0fg}lts dxŒjsf Pjd\ bL3{sfnLg cfa4tf ;xh kfg]{ ;8ssf] ;~hfn ljsf; ug{ >d /<br />

k|ljlweGbf a9L k'FhLsf] kl/rfng / nufgL ug{'kg]{ afWotf 5 . To:t} cfly{s lqmofsnfkx¿nfO{<br />

oflGqsLs/0f ub{} hfg'kg{] b]lvG5 . tTsfnsf nflu d"ntM lgdf{0f / ljB't\df ;LdfGt k'FhL pTkfbg<br />

cg'kft s]xL pRr /xg] cj:yf 5 . vf;u/L 7"nf k"jf{wf/ cfof]hgfx¿sf] ;'?jft x'g] t/ k|ltkmn<br />

cfpg ;do nfUg] ePsf]n] cfufdL of]hgfdf ;LdfGt k'FhL pTkfbg cg'kft ut of]hgfeGbf s]xL<br />

pRr x'g] cg'dfg 5 . tbg'¿k cfufdL of]hgfdf ;LdfGt k'FhL pTkfbgsf] cg'kft %=@ x'g]<br />

cg'dfg ul/Psf] 5 . of] ;LdfGt k'FhL pTkfbg cg'kftsf] cfwf/df of]hgf cjlwdf xfl;n ug]{<br />

u/L nlIft cf};t &=@ k|ltztsf] cfly{s j[l4b/ k|fKt ug{ s'n l:y/ nufgL ?= @$ va{ @$ ca{<br />

(^ s/f]8 cfjZos kg]{ cg'dfg ul/Psf] 5 . o;dWo] ;fj{hlgs If]qaf6 ?= ( va{ %$ ca{ $@<br />

s/f]8, lghL If]qaf6 ?= !# va{ @& ca{ #) s/f]8 / ;xsf/L If]qaf6 ?= ! va{ $# ca{ @$<br />

s/f]8 nufgL x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . s'n nufgLdf oL tLg If]qsf] qmdzM #(=$ k|ltzt, %$=&<br />

k|ltzt / %=( k|ltzt x'g]5 . cg'dflgt nufgLsf] ljifout afF8kmfF8 ubf{ s[lif, ljB't\, lzIff<br />

tyf lgdf{0fdf ;/sf/L nufgL pNn]Vo j[l4 x'g] k|If]k0f ul/Psf] 5 .<br />

If]qut ;LdfGt k'FhL pTkfbg cg'kft / nufgL;DaGwL ljj/0f tflnsf g+=@=# df lbOPsf] 5 M<br />

tflnsf @=# M ;LdfGt k'“hL pTkfbg cg'kft / s'n nufgL<br />

-cf=j= @)&@÷&# sf] l:y/ d"Nodf_<br />

-?= s/f]8df_<br />

}} +} } cg'dflgt<br />

rf}wf+<br />

of]hgfdf k|If]lkt nufgL<br />

qm=;+=<br />

nufgLsf If]qx¿<br />

;LdfGt k'F<br />

FhL<br />

cf=j= @)&#÷&$<br />

cf=j= @)&$÷&%<br />

cf=j= @)&%÷&^<br />

hDdf<br />

pTkfbg<br />

cg'kft<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

!= s[lif 2.9 8617 12.9 9461 12.0 10178 10.5 28256 11.7<br />

!=! s[lif tyf jg 2.9 8313 12.4 9073 11.5 9696 10.0 27082 11.2<br />

!=@ dT:okfng 2.9 304 0.5 388 0.5 482 0.5 1174 0.5<br />

@= u}/s[lif 5.5 58333 87.1 69489 88.0 86418 89.5 214240 88.3<br />

@=! pBf]u 6.2 18176 27.1 19552 24.8 25667 26.6 63395 26.1<br />

@=!=! vfgL tyf e"ue{ 7.4 771 1.2 541 0.7 623 0.6 1935 0.8<br />

@=!=@ pBf]u 6.2 5732 8.6 3676 4.7 4864 5.0 14271 5.9<br />

@=!=# ljB't\, Uof; tyf kfgL 29.0 6152 9.2 8121 10.3 11370 11.8 25643 10.6<br />

@=!=$ lgdf{0f 3.2 5521 8.2 7214 9.1 8811 9.1 21546 8.9<br />

@=@ ;]jf 5.3 40157 60.0 49937 63.3 60751 62.9 150845 62.2<br />

@=@=! yf]s tyf v'b|f Jofkf/ 2.8 5824 8.7 7122 9.0 8172 8.5 21117 8.7<br />

@=@=@ xf]6n tyf /]i6'/]G6 6.5 2261 3.4 2747 3.5 3327 3.4 8336 3.4<br />

@=@=# oftfoft, e08f/0f / ;~rf/ 9.0 15832 23.6 20899 26.5 27308 28.3 64039 26.4<br />

26<br />

26 | rf}wf}+ of]hgf


@=@=$ ljQLo dWo:ytf 3.5 2175 3.2 2690 3.4 3289 3.4 8153 3.4<br />

@=@=%<br />

3/hUuf, axfn tyf<br />

Jofkfl/s lqmofsnfk<br />

5.5 5261 7.9 6629 8.4 7613 7.9 19504 8.0<br />

@=@=^ ;fdfGo k|zf;g tyf /Iff 4.2 1142 1.7 1199 1.5 1259 1.3 3601 1.5<br />

@=@=& lzIff 3.5 3211 4.8 3683 4.7 4222 4.4 11116 4.6<br />

@=@=* :jf:Yo tyf ;fdflhs sfo{ 9.0 2830 4.2 3251 4.1 3741 3.9 9822 4.1<br />

@=@=(<br />

cGo ;fd'bflos, ;fdflhs<br />

tyf JolQmut ;]jfsf<br />

3.0 1619 2.4 1716 2.2 1819 1.9 5155 2.1<br />

lqmofsnfk<br />

s'n nufgL 5.2 66950 100 78950 100 96596 100 242496 100<br />

plNnlvt s'n nufgLdWo] ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qaf6 x'g] nufgL;DaGwL<br />

ljj/0f tflnsf g+ @=# -s_ df lbOPsf] 5 M<br />

tflnsf @=# -s_ M ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qaf6 x'g] nufgL<br />

-cf=j= @)&@÷&# sf] l:y/ d"Nodf_<br />

-?= s/f]8df_<br />

qm=;+<br />

nufgLsf If]qx¿<br />

;fj{hlgs<br />

lghL<br />

;xsf/L<br />

hDdf<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

/sd<br />

k|ltzt<br />

!= s[lif 14024 14.7 10336 7.8 3897 27.2 28257 11.7<br />

!=! s[lif tyf jg 13812 14.5 9479 7.1 3791 26.5 27082 11.2<br />

!=@ dT:okfng 212 0.2 857 0.6 106 0.7 1175 0.5<br />

@= u}/s[lif 81418 85.3 122394 92.2 10427 72.8 214239 88.3<br />

@=! pBf]u 29885 31.3 30844 23.2 2666 18.6 63395 26.1<br />

@=!=! vfgL tyf e"ue{ 194 0.2 1703 1.3 39 0.3 1935 0.8<br />

@=!=@ pBf]u 856 0.9 11988 9.0 1427 10.0 14271 5.9<br />

@=!=# ljB't\, Uof; tyf kfgL 20002 21.0 4872 3.7 769 5.4 25643 10.6<br />

@=!=$ lgdf{0f 8834 9.3 12281 9.3 431 3.0 21546 8.9<br />

@=@<br />

;]jf 51533 54.0 91550 69.0 7761 54.2 150844 62.2<br />

@=@=! yf]s tyf v'b|f Jofkf/ 1267 1.3 17527 13.2 2323 16.2 21117 8.7<br />

@=@=@ xf]6n tyf /]i6'/]G6 834 0.9 7336 5.5 167 1.2 8336 3.4<br />

;~rf/<br />

@=@=# oftfoft, e08f/0f /<br />

25616 26.8 36502 27.5 1921 13.4 64039 26.4<br />

@=@=$ ljQLo dWo:ytf 978 1.0 5789 4.4 1386 9.7 8153 3.4<br />

@=@=% 3/hUuf, axfn tyf<br />

Jofkfl/s lqmofsnfk<br />

975 1.0 17553 13.2 975 6.8 19504 8.0<br />

/Iff<br />

@=@=^ ;fdfGo k|zf;g tyf<br />

3601 3.8 0 0.0 0 0.0 3601 1.5<br />

@=@=& lzIff 7226 7.6 3557 2.7 333 2.3 11116 4.6<br />

@=@=* :jf:Yo tyf ;fdflhs<br />

sfo{<br />

7170 7.5 2357 1.8 295 2.1 9822 4.1<br />

@=@=( cGo ;fd'bflos,<br />

;fdflhs tyf JolQmut 3866 4.1 928 0.7 361 2.5 5155 2.1<br />

;]jfsf lqmofsnfk<br />

s'n nufgL 95442 100.0<br />

132730 100.0<br />

14324 100.0 242496 100.0<br />

rf}wf}+ of]hgf | 27


To;}u/L s'n nufgLdWo] ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/Ldfkm{t of]hgf cjlwdf x'g] nufgLsf]<br />

If]qut k|ltzt tflnsf g+ @=# -v_ df lbOPsf] 5 M<br />

tflnsf @=# -v_ M ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/Lsf] If]qut nufgL<br />

-cf=j= @)&@÷&# sf] l:y/ d"Nodf_<br />

-k|ltzt_<br />

qm=;+=<br />

nufgLsf If]qx¿<br />

;fj{hlgs<br />

lghL<br />

;xsf/L<br />

!= s[lif 49.6 36.6 13.8<br />

!=! s[lif tyf jg 51.0 35.0 14.0<br />

!=@ dT:okfng 18.0 73.0 9.0<br />

@=<br />

u}/s[lif 39.4 55.8 4.8<br />

@=!<br />

@=@<br />

28<br />

pBf]u 52.4 43.6 4.0<br />

@=!=@ vfgL tyf e"ue{ 10.0 88.0 2.0<br />

@=!=@ pBf]u 6.0 84.0 10.0<br />

@=!=# ljB't\, Uof; tyf kfgL 78.0 19.0 3.0<br />

@=!=$ lgdf{0f 41.0 57.0 2.0<br />

;]jf 34.2 60.7 5.1<br />

@=@=! yf]s tyf v'b|f Jofkf/ 6.0 83.0 11.0<br />

@=@=@ xf]6]n tyf /]i6'/]G6 10.0 88.0 2.0<br />

@=@=# oftfoft, e08f/0f / ;~rf/ 40.0 57.0 3.0<br />

@=@=$ ljQLo dWo:ytf 12.0 71.0 17.0<br />

@=@=% 3/hUuf, axfn tyf Jofkfl/s lqmofsnfk 5.0 90.0 5.0<br />

@=@=^ ;fdfGo k|zf;g tyf /Iff 100.0 0.0 0.0<br />

@=@=& lzIff 65.0 32.0 3.0<br />

@=@=* :jf:Yo tyf ;fdflhs sfo{ 73.0 24.0 3.0<br />

@=@=( cGo ;fd'bflos, ;fdflhs tyf JolQmut ;]jfsf lqmofsnfk 75.0 18.0 7.0<br />

@=(=# ;fj{hlgs vr{ / vr{ Aoxf]g]{ ;|f]t<br />

28 | rf}wf}+ of]hgf<br />

hDdf 39.4 54.7 5.9<br />

lghL tyf ;xsf/L b'j} If]qsf] nufgLnfO{ cfsif{0f ug{ tyf cfwf/e"t ;]jf k|jfx ug{<br />

;/sf/L nufgL cyf{t\ ah]6sf] dxŒjk"0f{ e"ldsf /xG5 . o; kl/k|]Iodf of]hgf cjlwdf ?= #@<br />

va{ # ca{ $@ s/f]8sf] ;/sf/L vr{ x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 . o; cg'dflgt vr{dWo] ?= !& va{<br />

() ca{ @ s/f]8 rfn' vr{ / ?= ( va{ %$ ca{ $@ s/f]8 k'FhLut vr{ x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 .<br />

of]hgfsf] clGtd jif{df k'FhLut vr{ / s'n vr{ s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] t'ngfdf qmdzM !#=^<br />

k|ltzt / @@ k|ltzt x'g] k|If]k0f ul/Psf] 5 .<br />

plNnlvt ;/sf/L vr{ Aoxf]g]{ k|d'v ;|f]tsf] ¿kdf /xg] /fh:j s'n ufx{:Yo pTkfbgsf]<br />

@@=* k|ltzt cyf{t\ ?= !& va{ ^# ca{ %& s/f]8 kl/rfng x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 . eg] of]hgf<br />

cjlwdf ?= # va{ @# ca{ @$ s/f]8 a/fa/ cg'bfgsf] -j}b]lzs_ k|fKt x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 .<br />

/fh:j tyf cGo cfGtl/s cfDbfgL / j}b]lzs cg'bfg kl/rfng ubf{ Go"g x'g] of]hgfsf]<br />

cg'dflgt vr{ ?= !! va{ ( ca{ (! s/f]8dWo] ?= ^ va{ %^ ca{ ^ s/f]8 j}b]lzs C0f / afFsL


++<br />

Go"g x'g] ?= $ va{ !( ca{ % s/f]8 cfGtl/s C0faf6 Aoxf]g{'kg]{ k|If]k0f ul/Psf] 5 . of]hgfsf]<br />

clGtd jif{df j}b]lzs ;xfotf -cg'bfg / C0f_, j}b]lzs cg'bfg, v'b j}b]lzs C0f / v'b<br />

cfGtl/s C0fsf] s'n ufx{:Yo pTkfbg;Fusf] cg'kft qmdzM !@=% k|ltzt, $=@ k|ltzt, %=*<br />

k|ltzt / #=^ k|ltzt x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 .<br />

;/sf/L ah]6 -vr{_ tyf Aoxf]g]{ ;|f]tx¿sf] ljj/0f tflnsf g+= @=$ df pNn]v ul/Psf] 5 M<br />

tflnsf @=$ M ;/sf/L ah]6 -vr{_ / Aoxf]g]{ ;|f]tx¿<br />

-cf=j= @)&@÷&# sf] d"Nodf_<br />

-?= s/f]8df_<br />

cf=j=<br />

rf}wf}+<br />

+ of]hgf<br />

qm=;+=<br />

ljj/0f<br />

@)&@÷&#<br />

cf=j=<br />

cf=j=<br />

cf=j=<br />

-cfwf/ jif{_<br />

@)&#÷&$<br />

@)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

hDdf<br />

!= s'n ah]6 60019 97810 105728 116804 320342<br />

@=<br />

s'n /fh:j 48275 51429 58413 66515 176357<br />

#= j}b]lzs cg'bfg 4305 9905 10848 11571 32324<br />

$= s'n vr{ 49455 84401 91069 98974 274444<br />

– rfn' vr{ 37129 57828 59835 61339 179002<br />

– k'FhLut vr{ 12325 26573 31234 37635 95442<br />

%= ah]6 art -–_ _ Go"g -+_<br />

-3125_<br />

23067 21808 20888 65763<br />

^= ljQLo Joj:yf -3960<br />

3960_ -19588_<br />

-21808_<br />

-20888_<br />

-62283_<br />

&=<br />

v'b C0f nufgL 1110 2969 3164 3417 9550<br />

– cfGtl/s C0f nufgL 2479 3179 3391 3650 10220<br />

– cfGtl/s C0f lkmtf{ k|flKt 1369 210 227 233 670<br />

*= v'b ;]o/ nufgL 1273 1425 1507 1593 4525<br />

– cfGtl/s ;]o/ nufgL 1255 1405 1485 1570 4460<br />

– j}b]lzs ;]o/ nufgL 18 20 22 23 65<br />

(= v'b j}b]lzs C0f<br />

-2598_<br />

-17998<br />

17998_ -18451_<br />

-16036_<br />

-52485_<br />

– j}b]lzs C0f ;fFjf e'QmfgL 1780 2945 3277 6899 13121<br />

– j}b]lzs C0f 4377 20943 21728 22935 65606<br />

!)= v'b cfGtl/s C0f<br />

-3744_<br />

-5984_<br />

-8028_<br />

-9862_<br />

-23873_<br />

– cfGtl/s C0f ;fFjf e'QmfgL 5033 5860 6484 5688 18032<br />

– cfGtl/s C0f 8777 11844 14512 15550 41905<br />

!!= 6«]h/L art* 1196<br />

1964 - - - -<br />

*cf=j= @)&!÷&@ sf] 6«]h/L art tyf z]o/ nufgL lkmtf{ ;d]t .<br />

@=(=$ ;fwg÷;|f]tsf] af“8kmf“8 tyf kl/rfngsf cfwf/x¿<br />

;|f]t;fwg cGtu{t vf;u/L nufgLsf] afF8kmfF8 tyf kl/rfng;DaGwL k|If]k0f ubf{<br />

;+ljwfgcg'¿k ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qsf] ;xeflutfnfO{ Ps csf{sf] kl/k"/s /<br />

;xof]uLsf] ¿kdf lnOPsf] 5 .<br />

;fj{hlgs nufgLnfO{ ;+j}wflgs bfloTj k"/f ug]{, cfly{s j[l4 xfl;n ug{] tyf k'glg{df{0f<br />

ug]{tkm{ pGd'v t'NofOPsf] 5 . o;}u/L lghL If]qsf] nufgLnfO{ cfslif{t ug{sf nflu Jofj;flos<br />

rf}wf}+ of]hgf | 29


jftfj/0f tof/ u/L / nufgLnfO{ cfly{s j[l4, cf}Bf]uLs/0f / /f]huf/L ;[hgf ug]{tkm{ s]lGb|t<br />

ul/g]5 . ;xsf/L If]qsf] nufgLnfO{ s[lif, kz', ljB't\, pBf]u / ;fdflhs ljsf;sf If]qtkm{ nlIft<br />

ul/Psf] 5 . ;fj{hlgs ljz]iftM ;/sf/L nufgL afF8kmfF8sf cfwf/x¿ lgDgfg';f/ /x]sf 5g\ M<br />

s= gful/sn] ;+ljwfgn] k|bfg u/]sf cfwf/e"t tyf df}lns xssf] pkof]u ug{ kfpg]<br />

jftfj/0f l;h{gf ug]{ .<br />

v= pmhf{ ;Í6 ;dfwfg ug{ ;xof]uL x'g] gLltut / sfo{qmdut Joj:yf ug]{ .<br />

u= cfGtl/s tyf l5d]sL d'n'sx¿;Fusf] cfa4tf ljsf;sf] nflu cfjZos ;8snufotsf<br />

k"jf{wf/x¿sf] ljsf; ug]{ .<br />

3= s[lif If]qsf] Jofj;foLs/0f ug'{sf ;fy} cGo If]q;d]tdf /f]huf/Lsf cj;/x¿ l;h{gf u/L<br />

k|To]s jif{ cfly{s ¿kn] ;lqmo / >d ahf/df k|j]z ug]{ >dzlQmnfO{ /f]huf/L pknAw<br />

u/fpg] .<br />

ª= cfly{s j[l4nfO{ tTsfn} d2t k'¥ofpg] If]qdf nufgL a9fpg] .<br />

r= ;fdflhs -lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL tyf ;/;kmfO_ If]qsf] ljsf; ug]{ .<br />

5= e"sDkkl5sf] k'glg{df{0f / gjlgdf{0fnfO{ tLj|tf lbg] .<br />

h= ;ª\3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo ;Gt'ng, ef}uf]lns ;Gt'ng / ;dfj]zLs/0f sfod ug]{ .<br />

@=(=% k|:tfljt nufgLaf6 ;dli6ut cy{tGqdf kg]{ k|efj<br />

;/sf/L, lghL / ;xsf/L If]q;d]tsf] ;+o'Qm ¿kdf x'g] nufgL / cGo k|of;x¿n] ubf{<br />

b]zsf] cy{tGqsf k|d'v tyf ;dli6ut ;"rsx¿df ;sf/fTds k|efj kg{ uO{ qmdzM If]qLo tyf<br />

cGt/f{li6«o cGt/lge{/tfsf] pkof]u eO{ :j:y / cfTdlge{/ cy{tGqsf] ljsf; x'g]5 . vf;u/L<br />

lghL / ;xsf/L If]qdfkm{t kl/rfng x'g] nufgLn] pBf]u–pBf]uaLrsf] ;DaGw :yflkt x'g uO{<br />

d"No clej[l4 / k|To]s jif{ sl/a $ nfv yk /f]huf/Lsf cj;/x¿ pknAw x'g] ck]Iff ul/Psf] 5<br />

. oL /f]huf/Lx¿ d"ntM s[lifsf] Joj;foLs/0f, ko{6gsf] ljsf;, k'glg{df{0f tyf gjlgdf{0f /<br />

Jofkf/ Pjd\ oftfoft If]qdf x'g] ljsf; / lj:tf/af6 l;h{gf x'g]5g\ .<br />

;fj{hlgs vr{cGtu{t rfn' vr{df ldtJolotf sfod ug{] / k'FhLut vr{ k'FhLlgdf{0f /<br />

cfly{s j[l4 xfl;n ug]{tkm{ s]lG›t x'g]5 . /fh:j k|zf;gdf ul/g] k|0ffnLut / ;+/rgfut ;'wf/<br />

;fy} vr{ ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; j}b]lzs ;xfotfdflysf] lge{/tfdf sdL cfpg]5 .<br />

;ª\If]kdf, rf}wf}+ of]hgfsf] k|If]lkt nufgL, ;fj{hlgs vr{ / vr{ Aoxf]g]{ ;|f]tx¿sf] s'n<br />

ufx{:Yo pTkfbg;Fusf] cg'kft tflnsf g+= @=% df pNn]v ePadf]lhd x'g] k|If]k0f ul/Psf] 5 M<br />

30<br />

30 | rf}wf}+ of]hgf


tflnsf @=% M k|If]lkt art, nufgL / ;fj{hlgs ljQ<br />

-s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] cg'kftdf_<br />

qm=;+=<br />

ljj/0f<br />

cf=j= @)&@÷&#<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] nIo<br />

sf] l:ylt<br />

-cf=j= @)&%÷&^ df_<br />

!= s'n ufx{:Yo art 5.3 10.5<br />

@= s'n /fli6«o art 42.9 45.0<br />

#= s'n l:y/ k'“hL nufgL 25.0 34.8<br />

– ;fj{hlgs If]q 5.9 13.8<br />

– lghL If]q 19.1 19.0<br />

– ;xsf/L If]q – 2.0<br />

$= s'n ah]6 26.7 42.1<br />

%= s'n /fh:j 21.5 24.0<br />

^= j}b]lzs cg'bfg 1.9 4.2<br />

&= s'n vr{ 22.0 35.6<br />

– rfn' vr{ 16.5 22.0<br />

– k'FhLut vr{ 5.5 13.6<br />

*= ah]6 art -–_ 3f6f -+_ 1.4<br />

7.5<br />

(= ljQLo Joj:yf 1.7 7.5<br />

!)= v'b C0f nufgL 0.5 1.2<br />

– cfGtl/s C0f nufgL 1.1 1.3<br />

– cfGtl/s C0f lkmtf{ k|flKt 0.6 0.1<br />

!!= v'b ;]o/ nufgL 0.6 0.6<br />

– cfGtl/s ;]o/ nufgL 0.6 0.6<br />

– j}b]lzs ;]o/ nufgL 0.0 0.0<br />

!@= v'b j}b]lzs C0f 1.1 5.8<br />

– j}b]lzs C0f ;fFjf e'QmfgL 0.8 2.5<br />

– j}b]lzs C0f 1.9 8.3<br />

!#= v'b cfGtl/s C0f 1.7 3.6<br />

– cfGtl/s C0f ;fFjf e'QmfgL 2.2 2.0<br />

– cfGtl/s C0f 3.9 5.6<br />

lgjf{xd'vL / df};ddf cfwfl/t s[lif If]q qmdzM Jofj;flos aGb} kof{Kt /f]huf/Lsf<br />

cj;/x¿ pknAw u/fpg ;Sg] / cf}Bf]lus sRrf kbfy{ cfk"lt{ ug{ ;Sg] cj:yfdf k'Ug] ePsf]n]<br />

j}b]lzs nufgL yk cfslif{t eO{ d'n'ssf] cf}Bf]uLs/0fdf;d]t j[l4 eO{ pRr, lbuf], km/flsnf]<br />

cfly{s j[l4;lxt d'n's ;d[l4tkm{ nDsg] ck]Iff ul/Psf] 5 .<br />

rf}wf}+ of]hgf | 31


#=! s'n ufx{:Yo tyf /fli6«o art<br />

!= k[i7e"ld<br />

32 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

32<br />

kl/R5]b M #<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿<br />

s'n ufx{:Yo art j[l4 x'Fbf k'FhL lgdf{0fsf nflu cfjZos nufgLsf] 7"nf] lx:;f ufx{:Yo<br />

;|f]taf6 kl/k"lt{ eO{ :jfwLg Pjd\ cfTdlge{/ cy{tGqsf] ljsf; ug{ d2t k'Ub5 . t/ ljut #<br />

jif{sf] cf};t s'n ufx{:Yo art s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] sl/a *=@ k|ltzt /x]sf] 5 . tyflk,<br />

d'n'saflx/sf] art ljk|]if0f, j}b]lzs cg'bfg / cGo 6«fG;km/sf sf/0fn] ljut # jif{sf] s'n<br />

/fli6«o art eg] s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] sl/a $@=( k'u]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL / cj;/<br />

r'gf}tL<br />

Go"g cfly{s j[l4, pRr pkef]u k|j[lQ, ljQLo ;fIf/tfdf sdL, kof{Kt ljQLo pks/0fx¿sf]<br />

cefj, a}+lsª\u tyf ljQLo k|0ffnLdf kx'Fr tyf ljk|]if0f cfonfO{ pTkfbgzLn nufgLdf ¿kfGt/0f<br />

ug]{ sfo{x¿ r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

artsf gofF–gofF pks/0fx¿sf] k|of]u / art kl/rfng ug]{ ;+:yfx¿ tyf k"jf{wf/x¿sf]<br />

ljsf;, ljk|]if0f cfk|jfxdf ePsf] j[l4 / gful/ssf] vr{of]Uo cfodf cfPsf] ;'wf/n] art<br />

kl/rfngdf cg's"n k|efj kfb{5g\ . o;}u/L k'FhL ahf/df gofF sDkgLx¿sf] k|j]z tyf ;"rLs[t<br />

a}+lsª\u tyf ljQLo ;+:yfn] r'Stf k'FhLdf clgjfo{ ¿kdf ug{'kg]{ j[l4, u|fdL0f tyf lk5l8Psf]<br />

If]qdf a}+lsª\u k|0ffnLsf] kx'Fr lj:tf/ / art tyf C0f ;xsf/L ;+:yfx¿sf] ;ª\Vofdf j[l4 art<br />

kl/rfngsf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

/fli6«o art kl/rfngaf6 nufgL j[l4 / ;an cy{tGq lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

pRr art kl/rfng u/L ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qdfkm{t /fli6«o k'FhL lgdf{0f ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

cfo j[l4 / pkef]u Joj:yfkgaf6 ;a} If]qdf art ug]{ Ifdtfdf clej[l4 ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= artsf ljleGg cj;/ l;h{gf u/L ;a} ;+:yf tyf hgtfnfO{ arttkm{ pTk|]l/t ug]{ .


@= ljQLo k|0ffnLsf] ljsf; tyf lj:tf/ u/L art kl/rfngdf j[l4 ug]{ .<br />

#= ljQLo cf}hf/ tyf k'FhL ahf/sf] kx'Frdf clej[l4 u/L art tyf nufgL ug{ k|f]T;flxt<br />

ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= ;fj{hlgs, lghL, ;xsf/L Pjd\ ufx{:Yo If]qdf pkef]unfO{ Jojl:yt u/L art<br />

clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

@= a}+lsª\u If]qdfkm{t art ug]{ afgLsf] ljsf; ug{ a}+lsª\u lzIff / ljQLo ;fIf/tf<br />

sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

#= ;fgf artstf{ vf;u/L s[ifs, ;fgf pBdL / dhb'/x¿nfO{ art Pjd\ nufgLk|lt<br />

cfsif{0f ug{ ljleGg pTk|]/0ff / k|j4{gsf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

$= j}b]lzs /f]huf/df hfg] JolQm tyf ltgsf kl/jf/nfO{ nlIft u/L ljQLo<br />

;fIf/tf;DaGwL sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

%= a}Í, ljQLo tyf n3'ljQ ;+:yfnfO{ b'u{d tyf lk5l8Psf] If]q;Dd kx'Frdf clej[l4 u/L<br />

art / nufgLdf cfsif{0f ul/g]5 . -@_<br />

^= art ;d"x tyf ;xsf/L ;+:yfx¿nfO{ k|j4{g u/L ;fgf artstf{sf] art clej[l4<br />

ul/g]5 . -@_<br />

&= ljQLo ahf/sf] ljsf;sf nflu ;]o/, C0fkq tyf cGo ahf/of]Uo pks/0fx¿sf]<br />

sf/f]af/ tyf ;fd"lxs sf]ifnfO{ ljs]lG›t u/L u|fdL0f If]qsf hgtfn] o:tf<br />

pks/0fx¿df ug]{ sf/f]af/nfO{ ;xh agfOg]5 . -#_<br />

*= ;/sf/L C0fkq tyf artkqx¿sf] sf/f]af/df u|fdL0f tyf ;fgf ;x/x¿df kx'Fr;d]t<br />

lj:tf/ ug{ a}Í tyf ljQLo ;+:yfsf zfvfx¿ / ;xsf/L ;+:yfx¿nfO{ kl/rfng<br />

ul/g]5 . -#_<br />

(= ;Demf}ltt art kl/rfng ug]{, sd{rf/L ;~ro sf]if / gful/s nufgL sf]ifsf] Ifdtf<br />

clej[l4 u/L yk nufgLof]Uo sf]if kl/rfng ul/g]5 . -#_<br />

!)= ;Ël7t lghL If]qdf sfo{/t sd{rf/Lx¿sf] art kl/rfng ug{ lghL If]qcGtu{t<br />

lgj[lQe/0f Joj:yfkg ug]{ ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

!!= ljk|]if0f cfosf] lglZrt lx:;f pTkfbgzLn If]qdf nufgL ug{ art clej[l4 ug{<br />

k|f]T;fxg ul/g]5 . -#_<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 33


$= ck]lIft pknlAw<br />

plNnlvt /0fgLlt / sfo{gLltsf] sfof{Gjogaf6 of]hgfsf] clGtd jif{;Dddf s'n ufx{:Yo<br />

art s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] !)=% k|ltzt / s'n /fli6«o art s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] $%=)<br />

k|ltzt k'u]sf] x'g]5 .<br />

#=@ ;/sf/L ljQ<br />

#=@=! ;fj{hlgs vr{<br />

!= k[i7e"ld<br />

;fj{hlgs vr{nfO{ kf/bzL{, hjfkmb]xLk"0f{, ljZj;gLo / k"jf{g'dfgof]Uo agfpFb} n}hfg'<br />

cfjZos 5 . lg/Gt/ j[l4 ePsf] rfn' vr{nfO{ Jojl:yt ub}{ k'FhLut vr{df j[l4 ug]{ k|lqmofnfO{<br />

cufl8 a9fpg' cfjZos 5 . To:t} ljQLo pQ/bfloTj sfg'g lgdf{0f ug'{kg]{ ePsf] 5 . ah]6nfO{<br />

glthfd"ns agfpg dGqfnout ah]6 ;"rgf k|0ffnL ;'?jft ul/Psf] / Psn sf]if vftf<br />

k|efjsf/L ¿kdf nfu' ul/Psf] 5 . dWodsfnLg vr{ ;+/rgfdfkm{t lqjifL{o rqmLo vr{<br />

;+/rgfsf] sfof{GjognfO{ Jojl:yt / ;+:yfut ug]{ k|of; ul/Psf] 5 . ljsf; cfof]hgfx¿sf]<br />

k|fyldsLs/0f ug'{sf ;fy} o;af6 ul/aL lgjf/0f, n}lËs ;dfgtf, hnjfo' cg's"ng / lbuf]<br />

ljsf;sf nIox¿ xfl;n ug{ k'Ug] of]ubfgsf] cfFsng ul/Psf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;fj{hlgs ;|f]t–;fwgsf] glthfd'vL t'Nofpg', bIftfk"j{s kl/rfng ug'{, a9\bf] rfn' vr{sf]<br />

lgoGq0f ug'{, k'FhLut vr{df j[l4 ug'{, cfGtl/s ;fwgn] ah]6sf] 7"nf] c+z wfGg ;Sg] t'Nofpg' /<br />

ljsf; k|zf;gnfO{ k|efjsf/L agfpg' ;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgsf r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

e"sDkkl5sf] k'glg{df{0fdf b]lvPsf] j}b]lzs ;xfotfsf] k|lta4tf, ;fj{hlgs ljQdf ul/Psf]<br />

;'wf/, /fh:jsf cfGtl/s ;|f]t kl/rfng / k'FhL ahf/af6 ah]6 3f6f k"/f ug{ ;fwg kl/rfng<br />

ug{;Sg] cj:yf ;fj{hlgs vr{sf cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;fj{hlgs ljQsf] ljj]sk"0f{ kl/rfngdfkm{t ;+ljwfgåf/f lgb]{lzt nf]ssNof0fsf/L /fHo<br />

:yfkgf .<br />

#=@ nIo<br />

s'zn / ;dGoflos tyf bL3{sfnLg ¿kdf wfGg ;lsg] u/L ;fj{hlgs vr{ kl/rfng u/L<br />

Gofof]lrt ljt/0f pGd'v cfly{s j[l4nfO{ 6]jf lbg] .<br />

34 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

34


#=# p2]Zo<br />

;fj{hlgs vr{sf] Gofof]lrt / pTkfbgd"ns ljlgof]hg tyf sfof{Gjogdf bIftf clej[l4<br />

ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= ;fj{hlgs vr{nfO{ cfly{s–;fdflhs k"jf{wf/ lgdf{0fdf ljlgof]hg ug]{ .<br />

@= ljsf; cfof]hgfx¿sf] 5gf]6sf cfwf/x¿ k'g/fjnf]sg u/L vfB, :jf:Yo tyf pmhf{<br />

;'/Iff;lxt cfTdlge{/tftkm{ pGd'v / k|ltkmno'Qm If]qdf nufgL ug]{ .<br />

#= ;|f]t ;fwg ljlgof]hg k|lqmofnfO{ s'zn / k|efjsf/L agfpg] .<br />

$= ;fj{hlgs vr{ Joj:yfnfO{ hjfkmb]xL, kf/bzL{ / pknlAwd"ns agfpFb} ;~rfng<br />

s'zntf xfl;n ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= vfB, :jf:Yo tyf pmhf{ ;'/Iff sfod ub]{ cfTdlge{/ x'g cfjZos cfwf/e"t<br />

;fj{hlgs nufgL a9fOg]5 . -!_<br />

@= ef}lts k"jf{wf/, s[lif, lzIff, :jf:Yo tyf ;fdflhs ;'/Iffnufotsf cfjZosLo If]qdf<br />

;fj{hlgs vr{nfO{ a9L s]Gb|Ls[t ul/g]5 . -!_<br />

#= /fli6«o dxŒj / uf}/jsf ljsf; cfof]hgfx¿sf] 5gf]6sf cfwf/x¿ tof/ u/L<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

$= cfly{s Pjd\ k|fljlws ljZn]if0fkZrft\ sfof{Gjogsf nflu ;DefJo kl/of]hgfx¿sf]<br />

;"rL (Project Bank) tof/ ul/g]5 . -@_<br />

%= k|fyldstfsf cfwf/df pRr k|ltkmno'Qm 7"nf Pjd\ cfly{s–;fdflhs b[li6sf]0fn]<br />

dxŒjk"0f{ /x]sf k"jf{wf/df nufgL s]lG›t ul/g]5 . -@_<br />

^= ljQLo pQ/bfloTj;DaGwL P]g th{'df u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

&= ljlgof]lht ah]6 clgjfo{ ¿kdf ;dodf g} lgsf;f x'g] Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

*= ;ª\3Lo k|0ffnLdf x'g] cGt/;/sf/L ljQLo x:tfGt/0f, ;fdflhs cg'bfg tyf<br />

;xfotfnfO{ ;d]6\g] u/L ljQ tyf ;|f]t x:tfGt/0f gLlt th'{df ul/g]5 . -$_<br />

(= cg'bfg ljt/0f k|0ffnLnfO{ pTkfbgzLn / kf/bzL{ ¿kdf pkof]u ug{ /fli6«o cg'bfg<br />

gLlt th{'df ul/g]5 . -$_<br />

!)= ;fj{hlgs vr{;Fu ;DalGwt sfg'gsf] k'g/fjnf]sg u/L vr{ ug]{ lgsfonfO{ clwsf/<br />

;DkGg Pjd\ hjfkmb]xL t'NofOg]5 . -$_<br />

!!= of]ubfgd"ns lgj[lQe/0f;DaGwL sfg'g th{'df u/L nfu' ul/g]5 . -$_<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 35


#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut tyf sfg'gL Joj:yf<br />

1. ljQ tyf ;|f]t x:tfGt/0f gLlt / /fli6«o cg'bfg gLlt th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

2. ;fj{hlgs vr{;Fu ;DalGwt sfg'gx¿sf] k'g/fjnf]sg .<br />

v= cfof]hgf Joj:yfkg<br />

1. ljsf; sfo{qmd tyf cfof]hgf k|fyldsLs/0f Pjd\ lbuf] ljsf; nIo, n}lËs, ul/aL<br />

/ hnjfo' ;Í]t;DaGwL Joj:yfsf] k'g/fjnf]sg ub}{ dWodsfnLg vr{ ;+/rgf<br />

;+:yfut ug]{ Joj:yf .<br />

2. /fli6«o dxŒj / uf}/jsf sfo{qmd÷cfof]hgfx¿sf] 5gf]6sf cfwf/x¿ ljsf; .<br />

3. cy{tGqsf k|d'v If]qx¿df kl/of]hgf a}Í (Project Bank) sf] ljsf; .<br />

u= dGqfnout ah]6 ;"rgf k|0ffnL ;'b[9Ls/0f<br />

1. k|0ffnLsf] k|of]u;DaGwL lgb]{lzsf th'{df;lxt ;ˆ6j]o/ cBfjlws ug{] Joj:yf .<br />

2. dxfn]vf lgoGqs sfof{nosf] ljQLo Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL;Fu cfa4tf sfod<br />

u/L oyfy{ ;do (Real Time) df vr{sf] ;"rgf tyf tYofÍ k|jfx Joj:yf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

ah]6 k|0ffnL j}1flgs / ;'b[9 x'g], ;/sf/L sf]ifsf] Joj:yfkg k|efjsf/L x'g] / pknAw ;|f]t<br />

tTsfn pkof]u ug{ ;Sg] cj:yfsf cfof]hgfx¿ sfof{Gjogdf n}hfg ;lsg]5 . To;}u/L<br />

;fj{hlgs vr{sf] k|fljlws / ljlgof]hg bIftf sfod x'g uO{ cfof]hgfsf] sfof{Gjogaf6 ck]lIft<br />

pknlAw xfl;n x'g'sf ;fy} ;du| ;fj{hlgs vr{ k|0ffnL Pjd\ k|lqmofdf ;sf/fTds k|efj k/]sf]<br />

x'g]5 .<br />

#=@=@ /fh:j<br />

!= k[i7e"ld<br />

/fli6«o ljsf;sf nflu ;fj{hlgs ljsf; vr{ / k|zf;lgs vr{sf] ;d]t cfjZostf k"/f<br />

ug{, ;ª\3Lo ljQLo k|0ffnLnfO{ ;anLs/0f ug{, ;fj{hlgs vr{sf] a9\bf] cfjZostfnfO{ k"/f ug{<br />

/ j}b]lzs ;xfotfdflysf] lge{/tf sd ug{ cfGtl/s ;|f]t kl/rfngnfO{ hf]8 lbg'kg]{ x'G5 .<br />

cfGtl/s ;|f]tsf] dxŒjk"0f{ lx:;f cf]u6]sf] /fh:jsf] kl/rfngnfO{ lbuf] agfO{ ljQ ;+/rgfnfO{<br />

;'b[9 agfpg]tkm{ /fh:j gLlt s]lG›t x'g'kb{5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cgf}krfl/s cfly{s ultljlwnfO{ cf}krfl/s agfpFb} s/sf] bfo/fdf Nofpg], s/<br />

;xeflutfdf u'0ffTds clej[l4 Nofpg], s/ ;Íng nfut / s/bftfsf] s/ kl/kfng nfut<br />

36 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

36


36fpg], /fh:j r'xfj6nfO{ s'zntfk"j{s lgoGq0f ug]{, sf/f]af/ d"NonfO{ eG;f/ hfFrkf;<br />

k|0ffnLsf] cfwf/ agfpg], ahf/df lan lbg]–lng] k4ltsf] ljsf; ug]{ tyf Jofkf/ ;xhLs/0f ug]{<br />

sfo{ r'gf}tLk"0f{ 5g\ .<br />

cj;/<br />

;ª\3Lotfsf] sfof{Gjogsf] qmddf ;ª\3, k|b]z tyf :yfgLo ;/sf/x¿ u7g eO{ cfGtl/s<br />

;|f]tsf] clwstd kl/rfng x'g] cj:yf 5 . ;ª\3Lo ;+/rgf lgdf{0fsf] nflu nufgL a9fpg'kg]{<br />

cj:yf 5 . cy{tGqdf c;xh cj:yf l;h{gf x'Fbf;d]t ljQLo ;+/rgf cg's"n /x]sf] 5 . s'n<br />

ufx{:Yo pTkfbgsf] cg'kftdf /fh:j ;Íng ;Gtf]ifhgs /x]sf] 5 . k'glg{df{0f / gjlgdf{0fsf]<br />

sfdn] ult lng yfn]sf] 5 . Jofj;flos jftfj/0f ;xh x'Fb} uPsf] sf/0f cfly{s lqmofsnfkx¿<br />

a9\g] cj:yfdf 5g\ . s/ ;xeflutf a9\bf] 5 / s/sf] bfo/f lj:tf/ x'Fb} uPsf] 5 . sfg'gsf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog Pjd\ s/bftfsf] :j}lR5s kl/kfngfaf6 /fli6«o s/fwf/sf] ;+/If0f ePsf] 5<br />

. s/ k|0ffnLn] nufgLd}qL jftfj/0fnfO{ k|j4{g ul//x]sf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cfGtl/s ;|f]tsf] kl/rfngaf6 ljQLo ;anLs/0f / cfly{s :yfloTj .<br />

#=@ nIo<br />

;fj{hlgs ljQ ;+/rgfdf d"No clej[l4 s/, cfos/ / cGtM z'Nsnufotsf cfGtl/s<br />

/fh:jsf] of]ubfg a9fO ;fj{hlgs ljsf; vr{sf] 7"nf] lx:;f /fh:j artaf6 k"lt{ ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

:jR5, t6:y Pjd\ kf/bzL{ s/ k|0ffnLsf] ljsf; / :j]lR5s s/ ;xeflutfaf6 s'n ufx{:Yo<br />

pTkfbg;Fu s/ /fh:jsf] cg'kft a9fpFb} ;ª\3Lo ;+/rgfcg';f/ /fh:j ;+/rgfsf] lgdf{0f ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= ;ª\3Lo ljQnfO{ cfly{s ;d[l4sf] d"n cfwf/ agfpg] .<br />

@= /fli6«o s/fwf/sf] ;+/If0f u/L s/sf cfwf/ / bfo/f lj:tf/ ug]{ .<br />

#= s/sf b/x¿nfO{ k|lt:kwL{ Pjd\ ;dGoflos agfpg] .<br />

$= ;ª\3Lo ;+/rgf cg's"n s/ tyf u}/s/sf If]qx¿sf] k'g/fjnf]sg tyf afF8kmfF8 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= /fh:jsf] cfwf/ km/flsnf] t'Nofpg ;a} k|sf/sf cfly{s sf/f]af/nfO{ n]vflª\st<br />

ul/g]5 . -!_<br />

@= cfGtl/s /fh:jnfO{ /fli6«o cy{tGq lgdf{0fsf] cfwf/ agfOg]5 . -!_<br />

#= s/ k|0ffnLnfO{ nufgL tyf Joj;fod}qL agfOg]5 . -@_<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 37


$= cfly{s kf/blz{tf Nofpg] u/L s/ k|0ffnLnfO{ :jR5 / t6:y agfOg]5 . -#_<br />

%= s/sf] hf]lvd Joj:yfkg ug{ s/ k|zf;gsf] ;anLs/0f ul/g]5 . -#_<br />

^= s/ ljjfbsf] lg¿k0fsf nflu :yfoL ;+:yfut ;+oGq lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

&= ;+:yfut s/sf] b/ / eG;f/ dxz"n b/nfO{ qmdzM 36fpFb} nlug]5 . -#_<br />

*= ;a} lsl;dsf s/;DaGwL ljj/0fx¿ ljB'tLo k|0ffnLdfkm{t k]z ug]{ Joj:yf<br />

ldnfOg]5 . -#_<br />

(= eG;f/ hfF+rkf; k|0ffnLnfO{ :t/Lo / cfw'lgs agfOg]5 . -#_<br />

!)= eG;f/ ;'wf/ / cfw'lgsLs/0f sfo{of]hgf -@)!& – @)@!_ sfof{Gjogdf NofOg]5 .<br />

!!= /fh:j r'xfj6 tyf ljb]zL d'›f ckrngsf] lgoGq0fsf nflu hf]lvd kl/;"rsx¿<br />

lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

!@= /fh:j ;Íngsf t'ngfTds Ifdtf, s'zntf / s/fwf/;d]tsf] dfkb08sf cfwf/df<br />

/fh:j ;Íngsf] lhDd]jf/L ;ª\3, k|b]z / :yfgLo lgsfoaLr afF8kmfF8 ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut tyf f sfg'gL Joj:yf<br />

1. s/ / u}/s/ /fh:jsf If]q tyf b/x¿sf] k'g/fjnf]sg .<br />

2. PsLs[t s/ ;+lxtf th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

3. ;ª\3, k|b]z / :yfgLo txsf] gd'gf s/ sfg'gsf] 9fFrf ljsf; .<br />

4. /fh:j r'xfj6 lgoGq0f P]g tyf sfo{ljlw th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

5. eG;f/ hfFrkf;df k|efjsfl/tf Nofpg ;+zf]lwt Sof]6f] cle;lGw cg's"n x'g] u/L<br />

sfg'gL ;'wf/ .<br />

v= ;+:yfut ;'b[9Ls/0f<br />

1. s]Gb|Lo /fh:j af]8{ u7g u/L /fh:jsf] ;Ë7g ;+/rgf lgdf{0f .<br />

2. eG;f/ sfof{nox¿sf] k"jf{wf/ ljsf; .<br />

3. /fh:j k|zf;g tflnd s]Gb|sf] ;'b[9Ls/0f .<br />

u= /fh:j r'xfj6 lgoGq0f<br />

1. /fh:j r'xfj6sf hf]lvd If]qx¿sf] klxrfg u/L hf]lvd ;"rsx¿ kl/dfh{g .<br />

2. ljb]zL d'b|f ckrng;DaGwL hf]lvd ;"rs lgdf{0f .<br />

3. /fli6«o s/fwf/sf] ;+/If0fsf] nflu pRr s/ lgof]hg / s/5nL lgoGq0f .<br />

4. eG;f/ d"NofÍg k|0ffnLdf ;'wf/ .<br />

5. s/bftf lzIff tyf s/ r]tgfsf sfo{qmd .<br />

38 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

38


3= ;"rgf k|ljlwsf] ]]] pkof]u<br />

1. s/ k|0ffnLsf] ;/nLs/0f / kf/blz{tfsf] nflu ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/ .<br />

2. /fh:j ;Íngdf ljB'tLo e'QmfgL k|0ffnLsf] Joj:yf .<br />

3. /fh:j k|zf;g cGtu{tsf ljB'tLo ;"rgf k|0ffnLx¿aLr cGt/ cfa4tf ljsf; .<br />

4. cflzs'8f k|0ffnLsf] lj:tf/ .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

/fh:j k|zf;g s/bftfd}qL ePsf] x'g], PsLs[t s/;+lxtf tof/ ePsf] x'g], /fh:j<br />

k|zf;gdf PsLs[t ljB'tLo k|0ffnL nfu' ePsf] x'g] / s'n ufx{:Yo pTkfbgdf /fh:jsf] cg'kft<br />

@$=) k|ltzt k'u]sf] x'g]5 .<br />

#=@=# j}b]lzs ;xfotf<br />

!= k[i7e"ld<br />

/fh:j art ;Lldt x'g] t/ ljsf; sfo{df 7"nf] nufgL ug'{kg]{ x'Fbf cfly{s–;fdflhs<br />

ljsf;df cGt/f{li6«o cfly{s ;xfotfsf] e"ldsf dxŒjk"0f{ /xFb} cfPsf] 5 . ljutdf ljsf; vr{sf]<br />

clwsf+z ;|f]t j}b]lzs ;xfotf /xg] u/]sf]df xfn o;n] s'n /fli6«o ah]6sf] ;fnfvfnf @)<br />

k|ltzt c+z cf]u6\g] u/]sf] 5 . ;xfotfk|ltsf] lge{/tf qmdzM 36fpFb} hfg] /fli6«o ;f]r /x]<br />

tfklg e"sDkkl5sf] k'glg{df{0f / k'g:yf{kgfsf] cfjZostfn] cfufdL jif{x¿df of] cem} a9\b} hfg]<br />

b]lvG5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

j}b]lzs ;xfotfsf] Go"g oyfy{ vr{, /fli6«o k|0ffnL aflx/af6 ;xfotfsf] kl/rfng, 5l/P/<br />

/x]sf v08Ls[t cfof]hgfx¿sf] afx'No, sfof{Gjogsf] sdhf]/ Ifdtf, sdhf]/ cg'udg /<br />

emGeml6nf] vl/b k|lqmof, ;xfotf ;Demf}tfk"j{sf] ckof{Kt tof/L, ljsf; ;xfotf gLltsf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog, lbuf] ljsf; nIo / /fli6«o k|ltkmnsf] k|flKt;Fu ;xfotf kl/rfngsf]<br />

tfbfTDotf, g]kfn;d]t ;xefuL /x]sf cGt/f{li6«o ;Dd]ng tyf ;xdltsf] cfGtl/sLs/0f, /fli6«o<br />

cfjZostf / k|fyldstfsf cfof]hgfsf] tof/L Pjd\ k|:t'lth:tf r'gf}tLx¿ j}b]lzs ;xfotf<br />

kl/rfngdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

;fdflhs, k|fs[lts, ef}uf]lns, ;f+:s[lts, /fhg}lts Pjd\ /0fgLlts ljz]iftfn] ubf{<br />

cGt/f{li6«o ;xfotf kl/rfngsf] pRr cj;/ k|fKt 5 . nufgL / art tyf cfoft /<br />

lgof{taLrsf] vf8nn] ;[hgf u/]sf] ljsf; ljQsf] Go"gtfsf] k"lt{ ug{, b]zdf gofF 1fg tyf<br />

k|ljlw leœofpg / cGt/f{li6«o s"6gLlts, ;f+:s[lts, Jofkfl/s Pjd\ /0fgLlts ;DaGwnfO{ /fli6«o<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 39


:jfy{ cg's"n x'g]u/L ;~rfng ug{sf nflu g]kfnn] cem} s]xL jif{ kof{Kt ;xfotf kl/rfng<br />

ug{;Sg] cj:yf 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

j}b]lzs ;xfotfsf] /fli6«o lxt / k|fyldstfsf If]qdf pkof]udfkm{t cfly{s ljsf;sf]<br />

Ifdtf j[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

j}b]lzs ;xfotfsf] k|efjsf/L kl/rfng ug{] / ljsf; ljQsf nflu cGt/f{li6«o cfly{s<br />

;xfotfk|ltsf] lge{/tfnfO{ qmdzM sd ub}{ n}hfg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

!= /fli6«o k|fyldstfcg'¿k cfjZos kg]{ j}b]lzs ;xfotfsf] kl/rfng ug'{ .<br />

@= d'n'snfO{ ljsf; ljQsf nflu cfTdlge{/ agfpFb} lbuf] ljsf;sf nIo / /fli6«o nIo<br />

k|flKtdf ;xof]u ug'{ .<br />

#= ;xfotfsf] ;xL d"No k|fKt x'g] u/L ljsf;sf] k|efjsfl/tf xfl;n ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= j}b]lzs ;xfotfnfO{ /fli6«o ah]6 k|0ffnLdfkm{t kl/rfng ug]{ .<br />

@= ;xfotfnfO{ cfly{s tyf ;fdflhs k"jf{wf/sf] ljsf;, /f]huf/L ;[hgf / pTkfbgzLn<br />

If]qdf pkof]u ug]{ .<br />

#= cfGtl/s Ifdtf j[l4 ub}{ j}b]lzs ;xfotfdflysf] k/lge{/tf 36fpFb} n}hfg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= g]kfnnfO{ k|fKt x'g] ;a} k|sf/sf ;xfotfsf] ljj/0f ;xfotf Joj:yfkg k|0ffnLdfkm{t<br />

Jojl:yt ul/g]5 . -!_<br />

@= cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿dfkm{t kl/rfng x'g] ;xfotfnfO{ ;xfotf Joj:yfkg<br />

k|0ffnLdf Jojl:yt u/L kf/bzL{ / hjfkmb]xL agfOg]5 . -!_<br />

#= ;a} k|sf/sf j}b]lzs ;xfotfnfO{ /fli6«o ah]6 k|0ffnLdfkm{t kl/rfng ul/g]5 . -@_<br />

$= j}b]lzs ;xfotfsf] k|efjsf/L pkof]uaf6 /fli6«o k'FhL lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

%= j}b]lzs C0fnfO{ pRr k|ltkmn k|fKt x'g] If]qdf kl/rfng u/L /fli6«o Ifdtf<br />

a9fOg]5 . -#_<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

/fli6«o k|0ffnL ;'b[9 ePsf], ;a} k|sf/sf] j}b]lzs ;xfotf /fli6«o k|0ffnLcg';f/ kl/rfng<br />

ePsf] Pjd\ cfGtl/s ;fwg kl/rfng Ifdtfdf j[l4 x'g uO{ j}blzs ;xfotfdflysf] lge{/tf<br />

qmdzM sd x'Fb} uPsf] x'g]5 .<br />

40 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

40


#=@=$ ;fj{hlgs C0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

;fdflhs ljsf;sf ;a} nIo xfl;n ug{ vr{sf] dfqf / vr{ ug]{ Ifdtf b'j} a9fpg'kg]{<br />

cfjZostf /x]sf] ;Gbe{df ah]6 3f6f k"lt{ ug{ ;fj{hlgs C0f kl/rfng ug{'kg]{ cfjZostf<br />

kb{5 . t/, ljut w]/} jif{b]lv Psflt/ ;/sf/L vr{ -k'FhLut_ nIocg';f/ x'g g;Sbf ah]6df<br />

k|:tfljt afXo tyf cfGtl/s b'j} C0fsf] pkof]u sd ePsf] 5 eg] csf]{lt/ /fh:j kl/rfng<br />

;Gtf]ifhgs / pT;fxk|b /x]sf] 5 . vf;u/L k'FhLut vr{df j[l4 x'g g;s]sf]n] ah]6 3f6f k"lt{<br />

ug{ Tolt w]/} cfGtl/s C0f kl/rfng ug{' kl//x]sf] 5}g . To;}n,] s'n ufx{:Yo pTkfbgsf]<br />

cg'kftdf afXo / cfGtl/s C0fef/ 36\b} uP klg 7"nf cfof]hgfsf] sfof{Gjogdf yk C0f<br />

kl/rfng ug{ ;lsg] l:ylt /x]sf] 5 . t/, ;fj{hlgs C0f kl/rfng ubf{ cfGtl/s / afXo b'j}<br />

C0faLr ;Gt'ng sfod ug{'sf cltl/Qm lghL If]qdf nufgL clej[l4sf] cj;/nfO{ s'l07t kfg'{<br />

gx'g] kIf klg Tolts} dxŒjk"0f{ x'G5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;fj{hlgs C0f Joj:yfkg;DaGwL gLltut / ;+:yfut :ki6tf sfod ug{' tyf ;fj{hlgs<br />

C0fsf] pRrtd / pTkfbgzLn pkof]u u/L /fh:j / ;fj{hlgs vr{sf] ;Gt'lnt Joj:yfkgåf/f<br />

C0fef/ axg ug{;Sg] Ifdtf ljsf; ug{'kg]{ r'gf}tL 5 .<br />

cj;/<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg;Fu t'ngf ubf{ ;fj{hlgs C0fsf] c+z blIf0f Pl;ofd} sd 5 . ljsf;<br />

k|zf;gnfO{ k|efjsf/L agfO{ k"jf{wf/sf] ljsf; / lj:tf/ ug]{, lghL If]q tyf afXo nufgL k|j4{g<br />

ub}{ cfly{s ljsf;sf] j[l4b/ a9fpgsf cltl/Qm j[l4nfO{ lbuf] agfpg ;fj{hlgs C0f kl/rfng<br />

ug{ ;lsg] cj:yf 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;fj{hlgs C0fsf] pTkfbgzLn If]qdf pkof]uåf/f ;an /fi6« lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

cfly{s–;fdflhs k"jf{wf/ ljsf;sf nflu cfjZos C0f kl/rfng ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

cfly{s j[l4, /f]huf/L l;h{gf / /fli6«o k'FhL lgdf{0fdf of]ubfg k'¥ofpg] u/L ;fj{hlgs -<br />

cfGtl/s tyf afXo_ C0fsf] Joj:yfkg ug'{ .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 41


#=$ /0fgLlt<br />

!= C0f ltg{ ;Sg] Ifdtf ljsf; ug]{ If]qdf dfq C0f lng] .<br />

@= ;fj{hlgs C0fnfO{ lglZrt ;Ldfleq /fVg vr{ / /fh:jsf] s'zn Joj:yfkg ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= ;fj{hlgs C0f axg ug{;Sg] Ifdtfsf] lgoldt ljZn]if0f u/L cfGtl/s tyf afXo<br />

C0fsf] lx:;f tyf k|flKtsf] ;|f]t lgwf{/0f ul/g]5 . -!_<br />

@= dWodsfnLg C0f /0fgLlt th'{df k|lqmof yfngL u/L ;+:yfut ub}{ nlug]5 . -!_<br />

#= ;dli6ut cfly{s :yfloTj sfod ug{ cfGtl/s C0fnfO{ plrt ;Ldfleq /flvg]5 . -@_<br />

$= pRr k|ltkmn k|fKt x'g] cfof]hgfdf dfq ;fj{hlgs C0f pkof]u ul/g]5 . -!_<br />

%= ;fj{hlgs C0f Joj:yfkg;DaGwL gLltut, sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -@_<br />

^= 6«]h/L lannfO{ ;/sf/sf] gub k|jfxsf] cj:yfadf]lhd cNksfnLg ;fj{hlgs C0f<br />

kl/rfngsf nflu dfq k|of]u ul/g]5 . -@_<br />

&= ;/sf/afx]ssf s'g}klg lgsfon] lng] j}b]lzs C0fdf ;/sf/ hdfgt a:g] 5}g . -@_<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;fj{hlgs C0fsf] pkof]u pRr k|ltkmn k|fKt x'g] If]qdf ljlgof]hg ePsf], C0fsf] kl/df0f<br />

d'n'sn] wfGg ;Sg] :t/df sfod ePsf] / ;fj{hlgs C0f Joj:yfkg ;'b[9 ePsf] x'g]5 .<br />

#=# df}lb|s tyf ljQLo gLlt<br />

!= k[i7e"ld<br />

d"No l:y/tf, zf]wgfGt/ art tyf ljQLo If]q :yfloTj sfod ug{] tyf pknAw ljQLo<br />

;fwgsf] plrt kl/rfngdfkm{t lgIf]k / shf{sf] dfu tyf cfk"lt{ Joj:yfkg u/L cfly{s j[l4df<br />

of]ubfg k'¥ofpg] df}l›s tyf ljQLo gLltsf] d"ne"t p2]Zo /xFb} cfPsf] 5 . df}l›s tyf ljQLo<br />

gLltdfkm{t cy{tGqdf dfu Joj:yfkg u/L cfly{s j[l4, /f]huf/L l;h{gf / cfly{s :yfloTj<br />

sfod ug'{kg]{ x'G5 . s[lif, pmhf{, cf}Bf]lus pTkfbg, k"jf{wf/h:tf pTkfbgzLn If]qtkm{ ;fwg ;|f]t<br />

k|jfx ug{ ljQLo Pjd\ df}l›s gLltnfO{ kl/rfng ug'{kg]{ x'G5 . To;}u/L shf{ pkof]usf] nflu<br />

k"/f ug{'kg]{ k|lqmofut Pjd\ lwtf];DaGwL ;fgf tyf dWod ju{sf pBdL shf{sf] pkof]udf<br />

cfslif{t ug]{ sfo{x¿;d]t df}lb|s tyf ljQLo gLltn] ;d]6]sf] x'G5 . pko'Qm df}l›s Pjd\ ljQLo<br />

If]q Joj:yfkgsf dfWodaf6 ;+:yfut Pjd\ ;+/rgfut ;'wf/ u/L cy{tGqdf ;sf/fTds k|efj<br />

kfg{ df}lb|s tyf ljQLo gLlt s]lGb|t ug'{kg]{5 .<br />

42 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

42


@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljBdfg ;+/rgfut, gLltut Pjd\ cfk"lt{hGo ;d:ofsf] sf/0fn] cy{tGqdf dfu /<br />

cfk"lt{aLrsf] c;Gt'ngaf6 cfly{s :yfloTjdf b]lvg] c;/ r'gf}tLsf] ¿kdf /x]sf] 5 . df}l›s<br />

pks/0faf6 ljQLo ;+:yfx¿df /x]sf] artnfO{ s'zn nufgLdf kl/0ft ug' { r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

ljQLo ;+:yfx¿sf] ljsf; / lj:tf/, ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;, cy{tGqdf b]lvPsf] If]qut<br />

Pjd\ ;+/rgfTds kl/jt{g cflbn] cfly{s j[l4 / ;dli6ut cfly{s :jfloTj xfl;n x'g] u/L<br />

df}l›s tyf ljQLo gLltsf] th{'df / sfof{Gjog ug{] cj;/ pknAw 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

k|efjsf/L df}lb|s tyf ljQLo gLltdfk{mt lbuf] Pjd\ ;dfj]zL cfly{s j[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

ljQLo ;]jfdf kx'Fr a9fpFb} ;dli6ut cfly{s l:y/tf / pRr cfly{s j[l4 xfl;n ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

!= df}lb|s gLltdfk{mt\ d"ntM d"No tyf afXo If]qdf :yfloTj sfod ub}{ cfly{s j[l4sf]<br />

nIo xfl;n ug{ ;xof]u ug'{ .<br />

@= cfly{s ¿kn] lk5l8Psf gful/s;Dd a}ª\lsª tyf ljQLo kx'Fr lj:tf/ Pjd\ ljQLo<br />

k|0ffnLdflysf] hgljZjf; clej[l4 ug'{ .<br />

#= ljQLo If]qdf /x]sf] ;|f]t;fwgnfO{ pTkfbgzLn If]qdf pkof]u ug{ k|]l/t ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= df}lb|s gLltnfO{ yk k|efjsf/L agfpg cWoog / cg';Gwfgsf cfwf/df ljBdfg<br />

gLltut ;+/rgfdf kl/dfh{g u/L cfly{s j[l4nfO{ ;3fp k'Ug] k|sf/n] sfof{Gjog ub}{<br />

n}hfg] .<br />

@= ljQLo If]qsf] ;dfj]zL tyf lbuf] ljsf; / lj:tf/ ug{ Pjd\ :yfloTj sfod ug{<br />

gLltut / ;+/rgfut ;'wf/ ug]{ .<br />

#= pTkfbgzLn If]q tyf b'u{d / lk5l8Psf] If]qdf ljQLo ;]jf lj:tf/ ug{ k|f]T;fxg<br />

ug{'sf ;fy} ljQLo ;fwgsf] pkof]udfkm{t cfly{s lqmofsnfk lj:tf/sf] jftfj/0f<br />

tof/ ug]{ .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 43


#=% sfo{gLlt<br />

!= df}l›s gLltsf] k|d'v cf}hf/sf ¿kdf /x]sf] v'nf ahf/ sf/f]af/nfO{ yk lqmofzLn<br />

t'Nofpg cfjZos ;+:yfut ;+/rgf tof/ ug{'sf ;fy} pko'Qm pks/0fx¿ k|of]udf<br />

NofOg]5 . -!_<br />

@= df}l›s lj:tf/nfO{ jfl~5t ;Ldfleq /fVg'sf] ;fy} ljQLo t/ntfnfO{ pTkfbg If]qlt/<br />

k|jflxt ul/g]5 . -!_<br />

#= ljQLo If]q ljsf; /0fgLlt tyf o; If]q;Fu ;DalGwt sfg'g lgdf{0f / kl/dfh{g u/L<br />

sfof{Gjogdf NofOg]5 . -!_<br />

$= ljQLo If]qdf k|lt:kwf{, kx'Fr / ;dfj]zLs/0fnfO{ k|f]T;fxg ug{ tyf bL3{sfnLg shf{<br />

k|jfx ug]{ Pjd\ ;fgf tyf demf}nf pBf]u Joj;fosf] nflu shf{ k|jfx ug]{ ljlzi6Ls[t<br />

ljQLo ;+:yf :yfkgfdf lghL If]qnfO{ k|f]T;flxt ug{ a}Í tyf ljQLo ;+:yfx¿sf]<br />

Ohfhtkq;DaGwL gLltut Joj:yfdf cfjZos kl/dfh{g ul/g]5 . -@_<br />

%= ljQLo ;]ˆ6L g]6sf] cfjZos Joj:yf u/L cfw'lgs, ;'/lIft Pjd\ :j:y e'QmfgL<br />

k|0ffnLdfkm{t ljQLo If]qnfO{ ;'b[9, k|lt:kwL{ / ljZj;gLo agfOg]5 . -@_<br />

^= a}Í tyf ljQLo ;+:yfx¿sf] Ps–cfk;df ufEg]÷ufleg] tyf k|flKt ug]{ sfo{nfO{<br />

k|f]T;fxg ug'{sf ;fy} k'FhL j[l4;DaGwL gLltsf] k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -@_<br />

&= ;xsf/L ;+:yfnufot n3'ljQ ;+:yfx¿sf] lgodg, ;'kl/j]If0f / cg'udgsf] nflu Ps<br />

5'§} lgsfosf] :yfkgf u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . -@_<br />

*= a}s÷ljQLo ;+:yfx¿sf] jf:tljs ljQLo l:ylt;lxt qm]l86 /]l6ª ug]{ Joj:yf<br />

ldnfOg]5 . -@_<br />

(= b'u{d tyf lk5l8Psf] If]qdf a}Í zfvf Pjd\ df]afOn a}ª\lsª ;]jf lj:tf/ tyf<br />

;fdflhs a}ª\lsª cjwf/0ffcg'¿k ljQLo ;+:yf :yfkgf ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -#_<br />

!)= n3'ljQ ;+:yfnfO{ ;an / k|efjsf/L agfpg ;fIf/tf sfo{qmd, s[lif tyf kz' k|rf/<br />

;]jf sfo{qmd, ul/aL lgjf/0f sfo{qmd, jftfj/0f ;+/If0f tyf ;Lk ljsf; tyf<br />

Jofj;flos tflndsf sfo{qmd;d]t ;dGjo u/L cufl8 a9fOg]5 . -#_<br />

!!= n3'ljQ ;+:yfx¿sf] ;+:yfut Pjd\ ljQLo Ifdtf clej[l4 u/L pQm ;+:yfx¿nfO{<br />

u|fdL0f tyf 3/]n' Joj;fodf cem a9L lqmofzLn u/fpFb} nlug]5 . -#_<br />

!@= ;x'lnot Joj:yf tyf lwtf] k4ltdf ;'wf/ u/L s[lif, pBf]u, pmhf{, ko{6g,<br />

k"jf{wf/nufotdf shf{ lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut tyf sfg'gL Joj:yf<br />

44 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

44<br />

1. df}lb|s gLltsf] sfof{Gjog 9fFrf tyf pks/0f;DaGwdf k|rlnt /fli6«o tyf<br />

cGt/f{li6«o gjLgtd cEof;sf] cWoog u/L df}lb|s Joj:yfkgsf] cfw'lgsLs/0f .


2. ljQLo If]q ljsf; /0fgLltsf] r/0fj4 ¿kdf sfof{Gjog .<br />

3. a}Í tyf ljQLo If]q;Fu ;DalGwt P]g sfg'gx¿df cfjZostfg';f/ kl/dfh{g .<br />

4. 8]l/e]l6e ahf/nufot d'›f ahf/ k|0ffnLnfO{ Jojl:yt agfpg cfjZos lgodgsf]<br />

Joj:yf .<br />

v= ljQLo If]qsf] lj:tf/ tyf ;'b[9Ls/0f<br />

1. cfw'lgs tyf ;'/lIft e'QmfgL k|0ffnLsf] ljsf;sf nflu jf:tljs ;dodf sf/f]af/<br />

/fkm;fkm (Real Time Gross Settlement - RTGS) k|0ffnLnufotsf cfjZos<br />

k"jf{wf/ lgdf{0f u/L /fli6«o e'QmfgL :jLr (National Payment Switch) :yfkgf .<br />

2. a}Í tyf ljQLo ;+:yfx¿nfO{ u|fdL0f tyf b'u{d If]qdf zfvf tyf df]afOn a}ª\lsª<br />

;]jf lj:tf/ tyf ;fdflhs a}+lsË cjwf/0ffcg'¿k ljQLo ;+:yf :yfkgf ug{<br />

k|f]T;fxg .<br />

3. a}Í tyf ljQLo ;+:yfx¿sf] k'FhLut cfwf/sf] ;'b[9Ls/0f .<br />

4. dh{/ tyf PSjLlhzgsf] ;/nLs/0f .<br />

5. lgodg Pjd\ ;'kl/j]If0f k|0ffnLnfO{ cGt/f{li6«o dfkb08 cg'¿k kl/dfh{g .<br />

6. ljQLo ;fIf/tf, r]tgf clej[l4 Pjd\ ;dfj]zLs/0f;DaGwL sfo{qmd th'{df tyf<br />

sfof{Gjog .<br />

7. ;x'lnotk"0f{ shf{ -k'gs{hf{ ;'ljwf, Aofh cg'bfg, ljkGg ju{ shf{, cflb_ sf]<br />

Joj:yf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

jflif{s cf};t d'›f:kmLlt b/ &=% k|ltztdf ;Lldt /x]sf], lj:t[t d'›fk|bfosf] cf};t j[l4b/<br />

!*=!) k|ltzt sfod /x]sf], sDtLdf cf7 dlxgfsf] j:t' tyf ;]jfsf] cfoft wfGg ;Sg] ljb]zL<br />

d'›f ;l~rlt sfod /x]sf], lghL If]qtkm{sf] shf{ cf};tdf @) k|ltztn] a9]sf], a}Í tyf ljQLo<br />

;+:yfx¿sf] s'n shf{df tf]lsPsf] pTkfbgzLn If]qtkm{sf] shf{sf] cg'kft @) k|ltzteGbf dfly<br />

/x]sf], ljQLo ;fIf/tf Pjd\ ;dfj]zLs/0f a9]sf] / ljQLo ;]jfsf] kx'Fr lj:tf/ eO{ k|lt a}Í<br />

zfvf–hg;ª\Vof cg'kft pNn]Vo ¿kdf 36]sf] x'g]5 .<br />

#=$ ladf tyf k'“hL ahf/<br />

#=$=! ladf<br />

!= k[i7e"ld<br />

hf]lvdlj?4 ckgfOg] ;fdflhs Pjd\ cfly{s ;'/Iff /0fgLltsf] k|efjsf/L cf}hf/sf] ¿kdf<br />

ladfIf]q lj:tf/ x'Fb} uPsf] 5 . o;n] ;Demf}ltt artsf] j[l4 u/L nufgL a9fpg] / k|ToIf tyf<br />

ck|ToIf /f]huf/L l;h{gf ug]{ sfo{dfkm{t cy{tGqdf pNn]vgLo of]ubfg k'¥ofPsf] 5 . ladf<br />

lgodg lgsfosf] ¿kdf ladf ;ldltsf] e"ldsf ;an ePsf] / b'u{d If]qdf ladf sDkgLsf<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 45


zfvfx¿sf] qmdzM lj:tf/ ePsf] 5 . :jf:Yo, s[lif, kz' / afnL ladfh:tf gofF ladf ;]jfx¿<br />

;'? ePsf 5g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cGt/f{li6«o dfkb08cg'¿k ladf ;]jfsf] u'0f:t/ j[l4 ug{', hLjg ladfnfO{ cfly{s ;'/Iffsf<br />

;fy} bL3{sfnLg art / nufgLsf] pQd dfWodsf] ¿kdf :yflkt ug{', lghL{jg ladfnfO{<br />

;fdflhs tyf k|fs[lts k|sf]kaf6 pTkGg x'g;Sg] cfly{s Iflt Joj:yfkg ug]{ ;zQm ;+oGqsf]<br />

¿kdf :yflkt ug{' / b'u{d If]q tyf ;dfhsf Go"g cfo ePsf ju{nufot ;a} tx;Dd ladf ;]jf<br />

k'¥ofpg' o; If]qsf] r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ . ladfsf] cfw'lgsLs/0fdf ;xof]u k'¥ofpg]<br />

sfg'gL / ;+:yfut ;+/rgf tof/ ug{', afnL tyf kz' ladf cem tLj| ¿kdf lj:tf/ ub{} s[lifdf<br />

hg;fwf/0fsf] nufgL ;'/lIft u/L s[lif cy{tGqsf] ljsf;df 6]jf k'¥ofpg', n3' ladfsf] ljsf;<br />

ug{ / hLjg ladf ;]jf lj:tf/ u/L cfd gful/ssf] kx'Frdf k'¥ofpg' klg r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

ladfk|lt gful/sdf a9\b} uPsf] ;r]tgf, e"sDknufot k|fs[lts k|sf]ksf sf/0f ladfsf]<br />

cfjZostf dx;';, nufgLsf] jftfj/0f cg's"n l;h{gf x'Fbf ladf Joj;fo;d]t lj:tf/ x'g]<br />

;Defjgf ;fy} s[lif Pjd\ :jf:Yo If]qdf ePsf] ladfsf] lj:tf/ ladf If]qsf cj;/sf ¿kdf<br />

/x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

ladf ;]jfsf] ljZj;gLotf tyf kx'Fr clej[l4af6 cfly{s, ;fdflhs Pjd\ k|fs[lts<br />

sf/0faf6 pTkGg x'g] hf]lvdx¿ lj¿4 k"0f{ ljQLo ;'/Iff .<br />

#=@ nIo<br />

cGt/f{li6«o dfkb08 tyf /fli6«o cfjZostfcg'¿k ladf ;]jfsf] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ug]{ /<br />

Joj:yfkg ug{ ;lsg] hf]lvdnfO{ ladfsf] bfo/fdf Nofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

lads tyf lgofds lgsfosf] Ifdtf a9fpFb} b'u{d tyf Go"g cfo ePsf ju{nufot<br />

;dfhsf ;a} tx;Dd ladf ;]jfsf] kx'Fr k'¥ofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= ladf;DaGwL cGt/f{li6«o dfkb08sf] cfwf/df laldtsf] lxt ;'lglZrt ug{ gLltut<br />

Pjd\ ;+:yfut ;'wf/ ug]{ .<br />

46 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

46


@= b'u{d If]q tyf Go"g cfo ePsf ju{;Dd ladf ;]jf k'¥ofpg ljZj;gLo ;+oGqx¿sf]<br />

ljsf; ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= ljBdfg sfg'gL Joj:yfx¿df cfjZostfcg';f/ kl/dfh{g ul/g'sf ;fy} ladf;Fu<br />

;DalGwt cfjZos gLltut tyf sfg'gL cfwf/x¿ th{'df ul/g]5 . -!_<br />

@= ladf If]qnfO{ lgoldt Pjd\ Jojl:yt ug{ ;Ifd x'g] u/L lgodgsf/L lgsfosf] Ifdtf<br />

clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

#= ladsx¿sf] cg'udg tyf ;'kl/j]If0fnfO{ k|efjsf/L agfO{ cGt/f{li6«o:t/sf] ladf ;]jf<br />

k|bfg ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . -!_<br />

$= ladssf] nufgLof]Uo /sdnfO{ cem ;'/lIft tyf k|ltkmnd'vL If]qdf nufgL ug]{<br />

jftfj/0f tof/ ul/g]5 . -!_<br />

%= ladf bfaL k|lqmof ;/nLs/0fsf nflu k|efjsf/L j}slNks ;+oGqsf] ljsf; ul/g]5 . -<br />

!_<br />

^= :jb]zdf :yfkgf ePsf] g]kfn k'gla{df sDkgLnfO{ ;'b[9 / ;Ifd agfOg]5 . -!_<br />

&= ladssf] c;kmntfaf6 laldtnfO{ kg{;Sg] gf]S;fgLnfO{ Go"gLs/0f ug{ laldt lxt<br />

;+/If0f sf]ifsf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

*= ladf If]qsf] cWoog tyf cg';Gwfgsf] nflu ladf k|lti7fgsf] :yfkgf u/L ;~rfngdf<br />

NofOg]5 . -!_<br />

(= ladsx¿nfO{ ladf kx'Fr k'Ug g;s]sf b'u{d lhNnfx¿df zfvf sfof{nox¿ :yfkgf<br />

ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

!)= ladf;DaGwL hgr]tgf clej[l4 ug{ b'u{d tyf u|fdL0f If]q ;d]l6g] u/L hfgsf/Ld"ns<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

!!= b'u{d u|fdL0f If]q tyf Go"g cfo ePsf] ju{sf] cfjZostfcg'¿k n3'ladf ;]jfsf]<br />

lj:tf/ ul/g]5 . -@_<br />

!@= ladfsf] bfo/f a9fO{ s[lif Pjd\ :jf:Yo If]qdf ladf sfo{qmdnfO{ yk k|efjsf/L<br />

agfOg]5 . -@_<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

gofF ladfn]vsf] ;ª\Vof sl/a #% nfv k'u]sf], ladsx¿sf] ladfz'Ns cfh{g ?= %) ca{<br />

%) s/f]8 tyf nufgLof]Uo /sd ?= ! va{ ^@ ca{ k'u]sf], ladfIf]qn] sd{rf/L, ladf clestf{ /<br />

;e]{o/sf] ¿kdf sl/a !,!%,))) hgfnfO{ k|ToIf tyf ck|ToIf /f]huf/Lsf] cj;/ k|bfg u/]sf]<br />

x'g]5 . To;}u/L b'u{d u|fdL0f If]q tyf ;dfhsf Go"g cfo ePsf ju{nufot ;a} txsf] kx'Frdf<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 47


ladf ;]jf k'u]sf], laldtsf] lxt ;+/If0f;DaGwL cfwf/x¿ tof/ eO{ ladf Joj;fok|lt<br />

ljZj;gLotf clej[l4 ePsf] / cGt/f{li6«o dfkb08 tyf /fli6«o cfjZostfcg'¿k ladf ;]jfsf]<br />

:t/ clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

#=$=@ k'“hL ahf/<br />

!= k[i7e"ld<br />

b]zdf 5l/P/ /x]sf] artnfO{ bL3{sfnLg artsf pks/0fx¿dfkm{t kl/rfng u/L<br />

pTkfbgzLn If]qdf nufgL a9fpg k'FhL ahf/n] dxŒjk"0f{ ;+oGqsf] ¿kdf sfo{ ub{5 . bIf Pjd\<br />

k|efjsf/L ahf/ tyf lgodg Joj:yfn] k'FhL ahf/ cem ulx/f], l:y/ / k|efjsf/L x'G5 . lj=;+=<br />

@)## df k'FhL ahf/sf] ;+:yfut ljsf; k|f/De ePsf] eP tfklg xfn;Dd o;n] ck]lIft lj:tf/<br />

/ ulx/fO k|fKt ug{ ;s]sf] 5}g . lwtf]kq tyf bL3{sfnLg C0fsf] ;]jf lj:tf/ ub}{ pbLodfg k'FhL<br />

ahf/sf] :t/df k'¥ofpg] u/L ljsf; ug{ cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cfly{s j[l4nfO{ k|ToIf ;3fp k'Ug] u/L k'FhL ahf/ kl/rfng, ;+:yfut ;'zf;gsf]<br />

cfrf/;+lxtf nfu' u/L ;+:yfut ;'zf;gdf ;'wf/, lwtf]kq ahf/sf] ;'b[9 lgodg Joj:yf,<br />

lwtf]kq lgisfzg tyf sf/f]af/ nfutdf sdL, lwtf]kqsf] lgisfzgdf :jtGq d"No lgwf{/0fsf]<br />

Joj:yf / k'FhL ahf/dfkm{t k'FhL kl/rfng ug]{ jf:tljs If]qsf ;ª\ul7t ;+:yfx¿nfO{ ljQLo<br />

k|f]T;fxgsf] Joj:yf u/L k'FhL ahf/df k|j]z u/fpg] sfo{ r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 . lwtf]kq<br />

Joj;fonfO{ yk Jofj;flos tyf dof{lbt agfO{ lwtf]kq Joj;foL ;]jfnfO{ k|lt:kwL{ Pjd\<br />

ljZj;gLo agfpg cfjZos ;+:yfut Joj:yf ug]{ sfo{ klg r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

b]zsf] cy{tGqsf] Joj;foLs/0f tyf cf}Bf]lusLs/0f ug{ cfjZos bL3{sfnLg k'FhL 7"nf]<br />

kl/df0f / Go"g nfutdf pknAw u/fpg ;lsg] cj:yf, ;du| ljQLo ahf/sf] ;Gt'lnt ljsf;df<br />

of]ubfg ug{ ;lsg] ;Defjgf, cfd nufgLstf{ gful/ssf] k'FhL ahf/k|ltsf] a9\bf] ;r]tgf /<br />

cfsif{0f, k'FhL ahf/df lgisfzgstf{, ;"rLs[t ;ª\ul7t ;+:yf / lwtf]kq Joj;foLx¿sf] ljsf;<br />

tyf lj:tf/ Pjd\ a9\bf] ljk|]if0f cfk|jfx / u}/cfjf;Lo g]kfnLn] ;d]t g]kfndf nufgL ug{ ;Sg]<br />

;+j}wflgs Joj:yfnfO{ k'FhL ahf/sf] ljsf; / lj:tf/ ug{ ;Sg] cj;/sf] ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;'b[9 k'FhL ahf/dfkm{t lbuf] cfly{s j[l4 .<br />

48 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

48


#=@ nIo<br />

/fli6«o art tyf nufgL Pjd\ cGt/f{li6«o nufgLnfO{ cfslif{t ug{ / cy{tGqsf] k'FhL<br />

nfutdf sdL Nofpg ;Ifd, ultzLn / ljZj;gLo k'FhL ahf/sf] ljsf; ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

k'FhL ahf/nfO{ kf/bzL{ / k|lt:kwL{ Pjd\ k'FhL kl/rfngstf{ tyf nufgLstf{x¿sf] kx'Frof]Uo<br />

/ ljZj;gLo agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= k'FhL ahf/ ;~rfng tyf lgodg;DaGwL cGt/f{li6«o:t/sf] k"jf{wf/ ljsf; ug]{ .<br />

@= k'FhL ahf/df jf:tljs If]qsf ;ª\ul7t ;+:yf, ;fgf nufgLstf{ / /fli6«o tyf<br />

cGt/f{li6«o ;+:yfut nufgLstf{x¿sf] cfsif{0f a9fpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= g]kfn lwtf]kq af]8{df cfjZos bIf Pjd\ k|fljlws hgzlQmsf] k"lt{ ug'{sf ;fy}<br />

;~rfng :jfoQtf k|bfg u/L o;nfO{ ;an lgodg lgsfosf] ¿kdf ljsf;<br />

ul/g]5 . -!_<br />

@= k'FhL ahf/;DaGwL ljBdfg sfg'gL Joj:yfx¿sf] k'g/fjnf]sg tyf gofF sfg'g th{'df<br />

ul/g]5 . -!_<br />

#= g]kfn :6s PS;r]Gh lnld6]8 tyf l;l8P; PG8 lSnol/ª lnld6]8df cGt/f{li6«o<br />

:t/sf] sf/f]af/ k|0ffnL, sf/f]af/sf] /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / gfd;f/L k|0ffnL ljsf;<br />

ul/g]5 . -!_<br />

$= ljQLo ;fIf/tf tyf nufgLstf{ lzIff sfo{qmd ;~rfng u/L ;fgf artstf{ /<br />

nufgLstf{x¿sf] lwtf]kq ahf/df cfsif{0f clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

%= lwtf]kq sf/f]af/ / Joj;foL ;]jfsf] :t/ clej[l4 tyf ljs]lG›t u/L lwtf]kq<br />

sf/f]af/nfO{ ;xh, kx'Frof]Uo / ;j{;'ne agfOg]5 . -@_<br />

^= lwtf]kqsf] k|fylds lgisfzgdf :jtGq d"No lgwf{/0f, 7"nf] k'FhL cfwf/ x'g] ;ª\ul7t<br />

;+:yfx¿ klAns lnld6]8 x'g'kg]{ k|fjwfg tyf s/ 5'6nufotsf sfg'gL Joj:yf u/L<br />

jf:tljs If]qsf ;ª\ul7t ;+:yfnfO{ cfslif{t ul/g]5 . -@_<br />

&= cfjZos sfg'gL Joj:yf u/L lwtf]kqsf] bf];|f] ahf/ u}/cfjf;Lo g]kfnL tyf ljb]zL<br />

;+:yfut nufgLstf{x¿sf] nufgLsf nflu v'Nnf ul/g]5 . -@_<br />

*= lgisfzgstf{ tyf ;"rLs[t sDkgLx¿åf/f g]kfn lwtf]kq af]8{df k]; ul/Psf ;"rgf,<br />

hfgsf/L tyf k|ltj]bgx¿sf] k'g/fjnf]sg ug]{ k4lt nfu' ul/g]5 . -@_<br />

(= k'FhL ahf/df ;+nUg ;+:yf tyf lgsfox¿sf] Jofj;flostf tyf ;+:yfut ;'zf;g<br />

clej[l4 ul/g]5 .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 49


#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= k'FhLahf/;DaGwL k"jf{wf/ ljsf;<br />

1. lwtf]kq;DaGwL P]g, @)^# df ;'wf/ tyf ;f]cg';f/ lgod, ljlgod /<br />

lgb]{lzsfx¿sf] Joj:yf .<br />

2. j:t' 8]l/e]l6e (Commodity Derivatives) ahf/;DaGwL sfg'g th'{df tyf<br />

sfof{Gjog .<br />

3. g]kfn :6s PS;r]Gh tyf s]Gb|Lo lgIf]k k|0ffnLsf] ;+/rgfTds ;'wf/ .<br />

4. hf]lvd Go"gLs/0f;DaGwL sf]if tyf af]nsaf]n ahf/ (Auction Market) :yfkgf .<br />

5. g]kfn lwtf]kq af]8{åf/f lwtf]kq ahf/ lgodg lgsfox¿sf] cGt/f{li6«o ;Ë7g<br />

(International Organization of Securities Commission) sf] ;b:otf k|flKt .<br />

v= k'FhLahf/df nufgL cfsif{0f<br />

1. g]kfn lwtf]kq af]8{sf] lgodg Ifdtf ;'b[9Ls/0f .<br />

2. cGt/f{li6«o ljlQo ;+:yfx¿nfO{ :yfgLo d'b|fdf C0fkq hf/L ug{;Sg] Joj:yf .<br />

3. lwtf]kqsf] bf];|f] ahf/ sf/f]af/, /fkm;fkm tyf km5of}{6nfO{ cgnfOg sf/f]af/df<br />

¿kfGt/0f .<br />

4. lgisfzgstf{, ;"rLs[t ;ª\ul7t ;+:yf / lwtf]kq Joj;foLx¿sf] nflu ;+:yfut<br />

;'zf;g;DaGwL cfrf/;+lxtf / Jofj;flostf ljsf;;DaGwL lgb]{lzsf ljsf; .<br />

5. k'FhL ahf/;DaGwL hgr]tgf clej[l4 tyf nufgLstf{ k|lzIf0f .<br />

6. k'FhL ahf/;DaGwL tYofÍ a}Ísf] :yfkgf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

k'FhL ahf/;DaGwL ;'b[9 lgodg Joj:yf ePsf], cGt/f{li6«o :t/sf] sf/f]af/ k|0ffnL,<br />

sf/f]af/sf] /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / gfd;f/L k|0ffnLsf] ljsf; ePsf], ;fj{hlgs lgisfzgdf<br />

:jtGq d"No lgwf{/0fsf] Joj:yf eO{ lwtf]kq ahf/df u}/ljQLo If]qsf ;ª\ul7t ;+:yfx¿sf] j[l4<br />

ePsf], ;"rLs[t sDkgLx¿sf] ;"rgf k|jfx tyf ;'zf;g cEof;df ;'wf/ cfPsf], nufgLstf{sf]<br />

;r]tgf tyf lwtf]kq Joj;foLx¿sf] Jofj;flostf clej[l4 ePsf] tyf k'FhL ahf/df jf:tljs<br />

If]qsf ;Ël7t ;+:yfx¿, u}/cfjf;Lo g]kfnL tyf :jb]zL / ljb]zL ;+:yfut nufgLstf{x¿sf]<br />

;xeflutf ePsf] x'g]5 .<br />

50 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

50


#=% ;fj{hlgs ;+:yfg<br />

!= k[i7e"ld<br />

;fj{hlgs ;+:yfgx¿ ;j{;fwf/0f hgtfnfO{ cfwf/e"t j:t' tyf ;]jf ;j{;'ne / ;'ky<br />

d"Nodf laqmL ljt/0f ug]{, ljsf;sf] cfwf/e"t ;+/rgf lgdf{0f ug]{, j:t'÷;]jf pTkfbg tyf<br />

laqmLdf Jofj;flos l;4fGt cjnDag u/L sfo{bIftf Pjd\ k|efjsfl/tf clej[l4 u/L gfkmf;d]t<br />

cfh{g ub{} cfly{s ¿kn] cfTdlge{/ /xg], k"jf{wf/ lgdf{0f Pjd\ cfly{s j[l4df of]ubfg k'¥ofpg] /<br />

;fdflhs Gofo k|j4{g ug]{ p2]Zon] :yflkt ePsf x'g\ . t]x|f}F of]hgf cjlw;Dd cfOk'Ubf cfˆgf<br />

3f]lift p2]Zo k|flKtdf oL ;+:yfgx¿ k|foM c;kmn g} /x] . ;Lldt ;:yfgafx]s cGo ;a}<br />

Jofj;flos ¿kdf ;~rfng x'g g;Sbf aGb x'g], lghLs/0f ug'{kg]{ jf 7"nf] cg'bfg lbP/<br />

rnfpg'kg]{ cj:yfdf k'u]sf 5g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

hgtfsf cfwf/e"t txsf ;]jf ljt/0fdf h?/L ePsf Pjd\ ahf/nfO{ ;Gt'lnt /fVgsf<br />

nflu geO{ gx'g] ;+:yfgx¿df dfq ;/sf/ ;+nUg /xL cGonfO{ lghL If]q;d]tsf] ;+nUgtfdf<br />

Jofj;flos of]hgf;lxt ;~rfng ug]{, ;fj{hlgs ;+:yfgsf] sf/0f ;/sf/dfly k/]sf] ljQLo ef/<br />

Go"gLs/0f ug]{, sd{rf/Lx¿df k]zfut Jofj;flostf clej[l4 u/fO{ hjfkmb]xL / pQ/bfloTjsf]<br />

efjgf ljsf; ug]{, ;+:yfgx¿sf] Jofj;flos lqmofsnfkdf ;/sf/sf] e"ldsf Go"gLs/0f ub}{<br />

cfly{s ljsf;sf] d]?b08sf] ¿kdf ;+:yfgx¿nfO{ ;~rfng ug]{h:tf sfo{x¿ cem} r'gf}tLsf<br />

¿kdf /x]sf] 5g\ .<br />

cj;/<br />

lghL If]q Jofj;flos ¿kdf cfslif{t g/x]sfn] ;/sf/sf] pkl:ylt ;flat ePsf], ;/sf/L<br />

gLltx¿ Joj;fod}qL /x]sf], o; If]qsf] ;'wf/df ljsf; ;fem]bf/x¿sf] rf;f] /x]sf] / hgtfsf<br />

cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf] If]qdf cem} klg ;fj{hlgs ;+:yfgsf] cfjZostf dx;';<br />

ul/Psf] cj:yf cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ . :ki6 ;/sf/L gLlt, Jofj;flos sfo{of]hgf,<br />

pQ/bfoL sd{rf/L ;+oGq tyf /fhgLlts x:tIf]kd'Qm jftfj/0f lgdf{0f ug{ ;Sg] xf] eg]<br />

;fj{hlgs ;+:yfgx¿ cfˆgf p2]Zo xfl;n ug{ ;Ifd x'g] b]lvG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

k"0f{ Jofj;flos ;fj{hlgs ;+:yfgx¿sf dfWodaf6 j:t' tyf ;]jfsf] ;'ne, ;xh /<br />

u'0f:t/Lo ¿kdf cfk"lt{ tyf ljt/0fdfkm{t hglxt .<br />

#=@ nIo<br />

;fj{hlgs ;+:yfgx¿sf] Joj:yfksLo k|efjsfl/tf / ljQLo sfo{s'zntfdf hf]8 lbO{<br />

Jofj;flostf clej[l4 ug]{ .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 51


#=# p2]Zo<br />

!= hgtfsf cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug]{ j:t' tyf ;]jfx¿ ;xh ¿kdf pknAw<br />

u/fpg] u/L Jofj;flos cjwf/0ffg';f/ ;+:yfgx¿sf] ;~rfng ug{' .<br />

@= lghL If]q ;Ifd ;flat ePsf tyf k|lt:kwL{ ahf/sf] ;Defjgf /x]sf If]qx¿df lghL<br />

If]qsf] nufgL;d]t cfsif{0f ug]{ jftfj/0f lgdf{0f u/L ;+:yfg ;~rfngdf ;/sf/,<br />

lghL If]q / ;xsf/L If]qsf] lqkIfLo ;+nUgtf ;'lglZrt ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= hgtfsf] b}lgs pkef]Uo j:t' tyf ;]jf ljt/0f Pjd\ ;+j]bgzLn ;fdflhs If]qsf<br />

;+:yfgx¿df dfq ;/sf/L nufgL s]lG›t ug]{ .<br />

@= ;fj{hlgs ;+:yfgsf] Joj:yfksLo Ifdtf Pjd\ ljQLo ;fdflhs pQ/bfloTj clej[l4<br />

ug]{ .<br />

#= ;fj{hlgs–lghL–;xsf/L ;fem]bf/Ldfkm{t ;fj{hlgs ;+:yfg ;~rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= ;+:yfgsf] p2]Zo, ;Dkflbt sfdsf] glthf, cfly{s l:ylt, Jofj;flos bIftf /<br />

;/sf/sf] gLlt;d]t ljZn]if0f u/L ;/sf/L nufgL cfjZos kg]{÷gkg]{ ;+:yfgx¿sf]<br />

5gf]6 ul/g]5 . -!_<br />

@= /fHon] ;~rfng ug{ cfjZos g/x]sf ;fj{hlgs ;+:yfgx¿sf] k|lt:kwL{ Ifdtf<br />

a9fpg ;/sf/L nufgL ljlgj]z ul/g]5 . -!_<br />

#= lghLIf]q cfslif{t gx'g] If]qsf ;+:yfgx¿nfO{ ;DklQ / bfloTjsf] lx;fa ldnfg u/L<br />

vf/]hL ul/g]5 . -!_<br />

$= ;dfg p2]Zo ePsf ;fj{hlgs ;+:yfgx¿nfO{ Ps–cfk;df ufeL Joj;flos<br />

sfo{bIftfdf ;'wf/ ul/g]5 . -!_<br />

%= ;/sf/ ;+nUg /xg'kg]{ ;+:yfgx¿sf] Joj;flos Ifdtf clej[l4 ug{ ;~rfns /<br />

sfo{sf/L k|d'v v'Nnf k|lt:kwf{af6 5gf]6 u/L sfo{;Dkfbg ;"rssf] cfwf/df<br />

sfo{;Dkfbg ;Demf}tf ul/g]5 . -@_<br />

^= ;+:yfgaf6 k|bfg ul/g] j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg, d"No lgwf{/0f, ljt/0f tyf cfly{s /<br />

k|zf;lgs lg0f{odf Joj:yfksLo :jfoQtf lbOg]5 . -@_<br />

&= ;/sf/n] nufgL ljlgj]z ug]{ ;+:yfgx¿df lghL / ;xsf/L If]qsf] nufgLnfO{ k|f]T;fxg<br />

lbOg]5 . -#_<br />

*= ;/sf/sf] lgoGq0fdf /xg'kg]{ ;fj{hlgs ;+:yfgx¿sf] Joj;flos tyf k|lt:kwL{ Ifdtf<br />

ljsf;sf] nflu /0fgLlts ;fem]bf/Ldf ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

52 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

52


(= Go"g Ifdtfdf ;~rflnt ;+:yfgx¿nfO{ ;/sf/L :jfldTj /xg] u/L lghL If]qnfO{ s/f/<br />

u/]/ Joj:yfkgdf ;+nUg u/fOg]5 . -#_<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;/sf/L ;+:yfgx¿n] k|bfg ug]{ j:t' tyf ;]jfsf] cfk"lt{df j[l4 x'g'sf cltl/Qm ;+:yfgx¿<br />

Jofj;flos s'zntfk"j{s ;~rfng ePsf x'g]5g\ . ;+:yfgx¿sf] pTkfbg nfut 36\g uO{<br />

pTkfbsTj j[l4 tyf cfly{s pQ/bfloTj k|j4{g ePsf] x'g]5 . ;fj{hlgs ;+:yfgsf] sfo{s'zntf<br />

j[l4;Fu} lghLIf]qsf] ;+nUgtf a9\g uPsf] x'g]5 .<br />

#=^ j}b]lzs Jofkf/, ljb]zL ljlgdo tyf zf]wgfGt/<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] zf]wgfGt/ l:ylt / ljb]zL ljlgdo ;l~rltsf] :t/ d'Vo ¿kdf cfoftdf x'g]<br />

e'QmfgL / ljk|]if0f cfk|jfxn] lgwf{/0f ug]{ u/]sf] 5 . j:t' tyf ;]jf lgof{tsf] t'ngfdf cfoftsf]<br />

cfsf/ km/flsnf] / 7"nf] /x]sf] tyf lgof{tsf] lj:tf/ sdhf]/ ePsfn] Jofkf/ 3f6f lg/Gt/<br />

al9/x]sf] eP tfklg ljk|]if0f cfosf sf/0f g]kfnsf] zf]wgfGt/ l:ylt clwsf+z jif{x¿df artdf<br />

/x]sf] 5 . lgof{tof]Uo j:t'x¿sf] pTkfbg / ltgLx¿sf] lgof{t k|j4{g x'g g;Sbf g]kfnn]<br />

cGt/f{li6«o Jofkf/af6 cem;Dd klg ck]lIft kmfObf lng ;s]sf] 5}g . cfoftsf] a9\bf] cfsf/ /<br />

ef/t;Fusf] a9\bf] Jofkf/sf sf/0f d'n'sn] nfdf] ;do;Dd klg ljb]zL d'›fsf] e'QmfgLdf ef/tLo<br />

d'›fsf] vl/b ul//xg' k/]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL / cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljk|]if0f cfk|jfx / cfoftsf] k|j[lQdf lge{/ /x]sf] afXo If]qsf] :yfloTj lbuf] agfpg',<br />

cf}Bf]lus If]qdf pT;fx hufpg', gjk|jt{g tyf To;sf] cu|k[i7 ;DaGw sfod ug'{, pTkfbgzLn<br />

If]qdf nufgL clej[l4 tyf k'FhL / >dsf] pTkfbsTj j[l4 ug'{, Jofj;flos jftfj/0fdf ;'wf/<br />

u/L ko{6g cfo j[l4 ug{', cf}Bf]lus k"jf{wf/ tyf pmhf{sf] kof{Kt Joj:yf u/L lghL nufgL<br />

cfslif{t ug{' / ljk|]if0f cfk|jfxsf] sf/0f a9\bf] qmddf /x]sf] s'n /fli6«o art pTkfbgzLn<br />

If]qdf pkof]u ug{'h:tf r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

ljsl;t Pjd\ pbLodfg cy{tGqdf t'ngfTds nfesf j:t'x¿sf] lgof{t ug{ ;lsg], pRr<br />

;Defjgf ePsf wfld{s, ;f+:s[lts, b[Zofjnf]sg / ;fxl;s ko{6gsf] ljsf; ug{ ;lsg], pmhf{,<br />

ko{6g, vlghhGo / pTkfbgd"ns Joj;fodf j}blzs nufgL leœofpg ;lsg], j}b]lzs<br />

/f]huf/Lsf nflu bIf hgzlQm ljsf; u/L ljk|]if0f cfk|jfxdf pRr j[l4 ug{ ;lsg] / l5d]sL<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 53


]zx¿df ePsf] pRr cfly{s j[l4af6 b]zsf] ko{6g, Jofkf/ / nufgLsf If]qdf kmfObf lng<br />

;lsg]h:tf cj;/ /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

afXo If]qsf] ;'b[9Ls/0fdfkm{t cfly{s ;fdflhs ;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

lgof{t k|j4{g, cfoft k|lt:yfkg, ko{6g k|j4{g, pmhf{ ljsf;, j}b]lzs nufgL cfsif{0f tyf<br />

ljk|]if0f kl/rfngdfkm{t zf]wgfGt/ art / kof{Kt ljb]zL ljlgdo ;l~rlt sfod ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

!= ;Defljt j:t'sf] cfGtl/s pTkfbg / b]zut tyf j:t'ut lgof{t ljljwLs/0f u/L<br />

Jofkf/ 3f6f tLj|b/df Go"gLs/0f ug'{ .<br />

@= ko{6gsf] lbuf] ljsf;, ljk|]if0fsf] s'zn Joj:yfkg / j}b]lzs nufgLsf] jftfj/0f<br />

l;h{gf u/L zf]wgfGt/ artdfkm{t ljb]zL ljlgdo ;l~rltsf] kof{Kttf ;'lglZrt<br />

ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= t'ngfTds / k|lt:kwf{Tds nfe ePsf s[lif, ko{6g, hnljB't\ tyf h8La'6Lh:tf<br />

k|fs[lts ;|f]tsf] pkof]u u/L j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg clej[l4 ub}{ j:t'ut / b]zut<br />

ljljwLs/0fdfkm{t lgof{tsf] bfo/f km/flsnf] agfpg] .<br />

@= cfk"lt{hGo Ifdtf ;'b[9Ls/0f u/L b]zdf g} pTkfbg ug{ ;lsg] / eljiodf lgof{tdf<br />

k|lt:kwL{ x'g;Sg] xfn cfofltt j:t' tyf ;]jfx¿sf] :jb]zdf g} pTkfbg<br />

clej[l4dfkm{t cfoft k|lt:yfkg ug]{ .<br />

#= k"jf{wf/ ljsf;, ko{6s ;'/Iff tyf ko{6s cfudgdf ;x'lnotdfkm{t ko{6g pBf]unfO{<br />

;an agfO{ ljb]zL ljlgdo cfh{gsf] e/kbf]{ cfwf/ agfpg] .<br />

$= ljk|]if0f cfk|jfxsf] nfutnfO{ sd u/fO{ cf}krfl/s cfk|jfx a9fpFb} pTkfbgzLn If]qdf<br />

nufgL ug{ k|f]T;flxt ug]{ .<br />

%= b]zsf] k"jf{wf/nufot hnljB't\, ko{6g, pTkfbgzLn pBf]usf] ljsf;sf nflu ljb]zL<br />

nufgL;DaGwL gLltdf ;d;fdlos kl/dfh{g u/L yk nufgLd}qL agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= t'ngfTds tyf k|lt:kwf{Tds nfesf j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg a9fpg :jb]zL tyf<br />

ljb]zL nufgL cfslif{t ul/g]5 . -!_<br />

54 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

54


@= bnxg, t]nxg, t/sf/L, kmnkm"n, 5fnfh'Qf, l;d]G6, sk8fh:tf j:t'x¿sf] cfGtl/s<br />

pTkfbg clej[l4 u/L d'n'ssf] a9\bf] Jofkf/ 3f6f sd ul/g]5 . -@_<br />

#= lgof{t Jofkf/nfO{ k|f]T;fxg ug{ d"No clej[l4 ePsf k|zf]lwt tyf tof/L j:t'x¿sf]<br />

lgof{tdf hf]8 lbFb} Sjf/]G6fOg hfFr k|0ffnLnfO{ ;d]t Jojl:yt ul/g]5 . -@_<br />

$= wfld{s, z}lIfs, :jf:Yo / v]n ko{6g, gofF kbdfu{x¿sf] ljsf;, kj{tf/f]x0f tyf<br />

b[Zofjnf]sgsf nflu yk ko{6sLo :ynx¿sf] ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

%= lk5l8Psf If]q tyf cGo If]qdf /x]sf ;Defjgfo'Qm ko{6g:yn;Dd df]6/af6f] / cGo<br />

k"jf{wf/sf] Joj:yf u/L oL If]qsf] ko{6g ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

^= lqe'jg cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] :t/f]Gglt, If]qLo ljdfg:yn lgdf{0f tyf ;~rfngdf<br />

/x]sf ljdfg:yn km/flsnf] / cfw'lgs agfO{ xjfO{ ;'/Iff / ljZj;gLotf clej[l4<br />

ul/g]5 . -#_<br />

&= ljk|]if0fnfO{ a}ª\lsª dfWodaf6 cfk|jfx ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -$_<br />

*= cGt/f{li6«o:t/df j}blzs nufgL cfslif{t ug{ u/]sf k|of;x¿ ;d]tnfO{ dWogh/ u/L<br />

ljb]zL nufgL gLltnfO{ nufgLd}qL agfpFb} nlug]5 . -%_<br />

(= lzIff tyf :jf:Yo ;]jfsf If]qdf ljlzi6Ls[t ;+:yf :yfkgf ug{ k|f]T;flxt ub}{ pQm<br />

;]jfsf nflu aflxl/g] /sd Go"g ub}{ nlug]5 . -%_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= :jb]zL pTkfbg clej[l4 tyf ahf/ lj:tf/<br />

1. s[lifhGo j:t'sf] pTkfbg clej[l4 tyf ;'/Iffsf nflu /f;folgs dnsf] cfk"lt{,<br />

e08f/0f Joj:yf, Sjf/]G6fOg tyf ahf/ s]Gb|sf] :yfkgf Pjd\ ljsf; .<br />

2. bnxg, t]nxg, t/sf/L, kmnkm"n cflbsf] pTkfbg a9fpg oL j:t'x¿sf]<br />

pTkfbgsf] ks]6 If]q 3f]if0ff u/L pTkfbg clej[l4 .<br />

3. g]kfnL pTkfbgx¿nfO{ ljz]if k|f]8S6sf] ¿kdf n]alnª tyf a|flG8ª u/L lgof{t<br />

k|j4{g .<br />

v= nufgL k|j4{g tyf ;+:yfut ljsf;<br />

1. j}b]lzs nufgLnfO{ s[lifhGo j:t'x¿sf] k|zf]wg / ahf/Ls/0fdf klg lj:tf/ ug]{ .<br />

2. ljb]zL nufgL gLltn] cf}FNofPsf If]qx¿df nufgL clej[l4 ug{ k|lqmofut<br />

;/nLs/0f .<br />

3. u}/–cfjf;Lo g]kfnL tyf cGo ljb]zL nufgLstf{sf] nflu nufgL ;xhLs/0f tyf<br />

nufgLstf{ ;Dd]ngsf] cfof]hgf .<br />

u= ko{6g k|j4{g<br />

1. ljdfg:ynx¿sf] lgdf{0f, :t/f]Gglt / lj:tf/ .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 55


2. ;Defjgfo'Qm ko{6g :yn;Dd lghL If]qsf] ;xeflutfdf cfjZos k"jf{wf/<br />

ljsf; .<br />

3. lxdfn cf/f]xLsf] ;'/Iffsf nflu PsLs[t p4f/ s]Gb| lgdf{0f .<br />

4. ljleGg ko{6sLo If]qx¿nfO{ hf]8L ko{6g ;ls{6sf] :yfkgf .<br />

5. g]kfndf cGt/f{li6«o tyf ;fxl;s v]nx¿ cfof]hgf ug{ ;lsg] k"jf{wf/ ljsf; .<br />

6. u'0f:t/Lo ko{6s cfsif{0f tyf a;fO cjlw a9fpg dgf]/~hg k"jf{wf/ tyf<br />

ko{6gsf] ef}uf]lns ljljwLs/0f .<br />

7. z}lIfs tyf :jf:Yo ko{6g ljsf; tyf lj:tf/ .<br />

3= ljk|]if0f Joj:yfkg<br />

1. a}Ídfkm{t ljk|]if0f k|fKt ePsf] k|df0fsf] cfwf/df ljleGg ;]jfx¿df k|f]T;fxg<br />

Joj:yf .<br />

2. ljk|]if0f cfk|jfxnfO{ pTkfbgzLn If]qdf nufgL a9fpg kl/of]hgfd'vL lwtf]kq<br />

hf/L .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

Jofkf/ 3f6f qmdzM sd x'Fb} uPsf], ko{6s cfjfudg / ko{6g cfodf j[l4 ePsf], j}b]lzs<br />

nufgL j[l4 ePsf], cf}krfl/s dfWodaf6 ljk|]if0f cfk|jfxdf yk j[l4 ePsf], zf]wgfGt/ art<br />

wgfTds /x]sf] / ljb]zL ljlgdo ;l~rlt sDtLdf cf7 dlxgfsf] j:t' tyf ;]jfsf] cfoft<br />

wfGg;Sg] :t/df sfod /x]sf] x'g]5 .<br />

#=& lghL If]q<br />

!= k[i7e"ld<br />

lghL If]qdf Jofj;flostf, gjLgtd ;f]r / pBdzLntfsf] ljsf;af6 o;nfO{ b]zsf]<br />

cfly{s j[l4sf] k|d'v ;+jfxssf ¿kdf cufl8 a9fpg'kg]{ 68\sf/f] cfjZostf /x]sf] 5 .<br />

nufgLd}qL jftfj/0fsf] cefj, k"jf{wf/sf] sdL, c;'/Iff cflbsf] sf/0fn] lghL If]q k5fl8 k/]sf]<br />

cj:yf 5 . lghL If]qsf] k|lt:kwf{Tds Ifdtfsf] ljsf;af6 l5d]sL d'n'sx¿sf] cfly{s j[l4 /<br />

pknAw ;DefJotfnfO{ cj;/sf] ¿kdf lnO{ ljZjahf/df kx'Fr / lx:;f j[l4 ug'{ ckl/xfo{ 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cf}Bf]lus >d ;DaGw ;'dw'/ agfpg', cf}Bf]lus ;'/Iff k|Tofe"lt ug{', nufgLsf] jftfj/0f<br />

l;h{gf ug{', gLltut lg/Gt/tf / sfof{Gjogsf] ;'lglZrttf sfod ug{', nufgLsf] If]qLo<br />

c;Gt'ng sd ug{', u}/s[lif If]qdf lghL If]qsf] kl/kSjtf xfl;n ug{', /fhg}lts l:y/tf sfod<br />

ug{' tyf Jofkf/ / nufgLsf] :jR5 / Jofj;flos jftfj/0f sfod ug{' r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf<br />

5g\ .<br />

56 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

56


cj;/<br />

lghL If]q;Fu /x]sf] ;Lk / nufgLsf] ;|f]t pTkfbgzLn If]qdf nufO{ /f]huf/d"ns pTkfbg /<br />

cfodf j[l4 ug{', ;/sf/–lghL If]qsf] ;fem]bf/Laf6 k"jf{wf/sf] If]qdf nufgL a9fpg' / cGt/f{li6«o<br />

Jofkf/sf] dfqf a9fO{ lgsf;L k|j4{g ug'{ lghL If]qsf] ljsf;sf] cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cfly{s ;d[l4sf] ;zQm ;fem]bf/sf] ¿kdf lghL If]q .<br />

#=@ nIo<br />

d'n'ssf] cfly{s j[l4, /fh:j kl/rfng / pBdzLntf j[l4df of]ubfg ub}{ pTkfbgzLn<br />

/f]huf/L a9fpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

!= lghL If]qsf] nufgL lj:tf/ tyf k|lt:kwf{Tds Ifdtf clej[l4 u/L yk pTkfbg,<br />

pTkfbsTj tyf /f]huf/L j[l4 ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= nufgLd}qL jftfj/0f l;h{gf u/L k|lt:kwf{Tds, pTkfbgzLn Pjd\ k|fyldstfk|fKt<br />

k"jf{wf/ If]qdf lghL If]qsf] ;xeflutf a9fpg] .<br />

@= ahf/ c;kmntf tyf gsf/fTds afXo k|efj (Externalities) nfO{ lgoGq0f ug{<br />

k|efjsf/L lgodg ug]{ .<br />

#= cfly{s tyf ef}lts k"jf{wf/ ljsf;df ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L clej[l4 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= nufgLnfO{ cfslif{t ug{ cf}Bf]lus ;'/Iff / pmhf{ pknAwtf a9fpg'sf ;fy} cfjZos<br />

k"jf{wf/ ljsf; tyf lj:tf/ ul/g]5 . -!_<br />

@= lghL If]qsf] nufgL clej[l4 ug{ df}lb|s tyf u}/df}lb|s ;'ljwf tyf k|f]T;fxgsf]<br />

Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

#= >d ;'/IffnfO{ Wofg lbO{ ;fdflhs ;'/Iff;lxtsf] nlrnf] >d gLlt ckgfOg]5 . -!_<br />

$= lghL If]qsf] k|efjsf/L lgodg ug{ sfg'gL Pjd\ ;+:yfut ;'wf/df hf]8 lbOg]5 . -@_<br />

%= sfnf] ahf/L, Psflwsf/, cgf}krfl/s Jofkf/h:tf ultljlwx¿nfO{ lgoGq0f ug{<br />

sfg'gsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 57


^= ;fdflhs ;'/Iff, ;fj{hlgs :jf:Yo tyf ;kmfO, lzIff, jftfj/0f k|j4{g / k|sf]k<br />

Joj:yfkgh:tf If]qdf ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTj k|j4{g ul/g]5 . -@_<br />

&= ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L gLlt, @)&@ n] cËLsf/ u/]sf Joj:yfx¿sf] qmdzM<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= lghL If]qsf] ;xhLs/0f<br />

1. ;8s kx'Fr, k|;f/0f tyf ljt/0f nfOg nufotsf cf}Bf]lus k"jf{wf/ lgdf{0f /<br />

lj:tf/ .<br />

2. cf}Bf]lus If]q, ljz]if cfly{s If]q tyf cfly{s sf]l/8f]/ :yfkgf .<br />

3. pBf]u tyf cf}Bf]lus If]qnfO{ pmhf{ pknAwtfsf] ;'lglZrtf .<br />

4. cf}Bf]lus tyf Jofj;flos ;]jf k|jfxdf ;'wf/ .<br />

5. df}lb|s tyf u}/df}lb|s ;'ljwf tyf k|f]T;fxgsf] Joj:yf .<br />

v= lghL If]qsf] lgodg<br />

1. lghL If]q lgodg;DaGwL sfg'gL tyf k|lqmofut ;'wf/ tyf ;+:yfut ;'b[9Ls/0f .<br />

2. ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTjsf] s8fOsf ;fy sfof{Gjog tyf cg'udg .<br />

u= ;fj{hlgs—lghL ;fem]bf/L<br />

1. ;8s oftfoft, ljB't\ pTkfbg, ;"rgf ;~rf/, ;x/L tyf u|fdL0f jftfj/0f, ;x/L<br />

k"jf{wf/, lzIff tyf :jf:Yoh:tf k"jf{wf/sf k|fyldstf If]qdf ;fem]bf/L .<br />

2. ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L s]Gb| :yfkgf / ;~rfng .<br />

3. ;fem]bf/L ;DaGwdf ;fj{hlgs ;+:yfx¿sf] Ifdtf ljsf; .<br />

4. ;fem]bf/L ;DaGwdf lghL ;+:yfx¿sf] ;r]tgf tyf Ifdtf ljsf; .<br />

5. ;fem]bf/L;DaGwL cfof]hgf a}Í ljsf; .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

cf}Bf]lus k"jf{wf/x¿sf] ljsf; tyf lj:tf/, cf}Bf]lus If]qsf] :yfkgf / lghL If]qsf] nufgL<br />

clej[l4 ePsf] x'g]5 . ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L s]Gb|sf] :yfkgf / ;fem]bf/Lsf] If]q lj:tf/<br />

ePsf] x'g]5 . ;/sf/L tyf lghL If]qsf] ;+o'Qm nufgLn] yk /f]huf/L l;h{gf / k|lt:kwf{Tds<br />

Ifdtf ljsf; Pjd\ pQ/bfloTj clej[l4 eO{ cy{tGqdf lghL If]qsf] e"ldsf a9]sf] x'g]5 .<br />

#=* j}b]lzs nufgL<br />

!= k[i7e"ld<br />

art / nufgLsf] cfjZostfaLrsf] cGt/ k"/f ug{, cfw'lgs k|ljlw, Joj:yfksLo tyf<br />

k|fljlws sf}zn leœofO{ pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4 ug{, b]zdf g} pTkfbg ug{ ;lsg] t/ xfn<br />

58 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

58


cfoft e}/x]sf j:t' tyf ;]jf pTkfbg u/L cfGtl/s dfu k"lt{ ug{ tyf lgof{t lj:tf/ ug{<br />

j}b]lzs nufgLsf] dxŒjk"0f{ e"ldsf x'G5 . xfn;Dd d'n'sn] cfly{s ljsf;df o;sf] oy]i6 ¿kdf<br />

pkof]u ug{ g;s] klg cfufdL lbgdf pBf]u, ;]jf / ko{6gsf If]qdf k|z:t nufgL a9fpg ;Sg]<br />

b]lvG5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

Joj;fo ;~rfng tyf kf/jxg nfutdf s6f}tL ug{', ljB't\sf] lgoldt cfk"lt{ tyf<br />

cf}Bf]lus k"jf{wf/sf] ;xh, e/kbf]{ / kof{Kt Joj:yf ug'{, j}b]lzs nufgLdf Go"gtd /fli6«o ljsf;<br />

ug{', o'jf knfognfO{ lg?T;flxt ub}{ cw{bIf tyf bIf hgzlQmsf] kof{Kttf ;'lglZrt ug{' /<br />

>dgLlt tyf sfg'gnfO{ a9L nlrnf] Pjd\ nufgLd}qL agfpg' k|d'v r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

gofF ;+ljwfgsf] sfof{Gjog ;'? ePkl5 aGb} uPsf] nufgLsf] jftfj/0f, k|fs[lts ;Dkbfsf]<br />

k|r'/tf Pjd\ h}ljs tyf ;f+:s[lts ljljwtf, t'ngfTds ¿kdf Go"g Hofnfb/, g]kfnL ;d'bfosf]<br />

ljb]zdf a9\bf] pkl:ylt / pgLx¿sf] ;Lk, Ifdtf / cg'ejsf] clwstd kl/rfng ug{;Sg]<br />

;Defjgf, j}b]lzs nufgL, Jofkf/ tyf ljsf; ;xsfo{;DaGwL ax'kIfLo, If]qLo / låkIfLo<br />

;Demf}tfx¿af6 cGt/f{li6«o ahf/ k|j]zdf kfpg] ;xhtf / l5d]sL d'n'sx¿df ePsf] pRr<br />

cfly{s j[l4 Pjd\ a9\bf] dWodjuL{o hg;ª\Vofaf6 Jofkf/ / nufgLsf If]qdf kmfObf lng<br />

;lsg]h:tf cj;/ /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

j}b]lzs nufgLsf] kl/rfngdfkm{t gjk|jt{gzLn, k|lt:kwL{ / ultzLn /fli6«o cy{tGq .<br />

#=@ nIo<br />

j}b]lzs nufgL cfsif{0f tyf clej[l4 u/L pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4, k|lt:kwf{Tds<br />

Ifdtf ljsf; / Jofkf/ ;Gt'ng sfod ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

j}b]lzs nufgLnfO{ cfslif{t u/L k'FhL Pjd\ goFf k|ljlw tyf ;Lk leqfP/ Jofkf/ 3f6f sd<br />

ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= nufgLd}qL jftfj/0f l;h{gf u/L t'ngfTds tyf k|lt:kwf{Tds nfe, k|fyldstfsf If]q<br />

/ vf;u/L lgof{td"ns j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg / /f]huf/L pknAw u/fpg] If]qdf<br />

ljb]zL k'FhL cfsif{0f ug]{ .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 59


@= :yfgLo ;|f]t–;fwg / ;Lksf] pkof]u tyf ;Gt'lnt k|fb]lzs ljsf; x'g] u/L<br />

k|fyldstfsf If]qdf j}b]lzs nufgL kl/rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= j}b]lzs nufgLnfO{ cfslif{t tyf k|f]T;flxt ug{ cfly{s tyf u}/cfly{s ;x'lnot /<br />

;'ljwfx¿ tyf k"jf{wf/sf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

@= hn;|f]t, pBf]u, ef}lts k"jf{wf/, ko{6gnufotsf j}b]lzs nufgLsf] k|fyldstfsf<br />

If]qdf cfof]hgf a}Í :yfkgf u/L nufgL k|j4{g ul/g]5 . -!_<br />

#= j}b]lzs nufgLnfO{ j}b]lzs Jofkf/ j[l4;Fu cfa4tf sfod ul/g]5 . -!_<br />

$= s"6gLlts ;+oGq tyf u}/cfjf;Lo g]kfnL ;d'bfosf] kl/rfng u/L j}b]lzs nufgL<br />

cfslif{t ul/g]5 . -!_<br />

%= g]kfndf a9L nufgL ub}{ cfPsf t/ låkIfLo nufgL k|j4{g tyf ;+/If0f ;Demf}tf /<br />

bf]xf]/f] s/ pGd'lQm;DaGwL ;Demf}tf gePsf d'n'sx¿;Fu To:tf ;Demf}tfx¿ qmdzM<br />

ul/g]5 . -!_<br />

^= j}b]lzs nufgL kl/rfng;DaGwL sfg'gL, ;+:yfut / k|lqmofut ;'wf/ ul/g]5 . -@_<br />

&= ljb]zL nufgL gLltn] cËLsf/ u/]sf Joj:yfx¿sf] qmdzM sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

*= ljb]zL nufgLdf :yfgLo ;|f]t–;fwg tyf ;Lksf] clwstd pkof]unfO{ k|fyldstf<br />

lbOg]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ljb]zL nufgL cfsif{0f<br />

60 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

60<br />

1. ljb]zL nufgL tyf k|ljlw x:tfGt/0f;DaGwL gofF P]g th'{df .<br />

2. df}lb|s tyf u}/df}lb|s ;'ljwf tyf k|f]T;fxgsf] Joj:yf .<br />

3. ;8s kx'Fr, ljB't\ k|;f/0f / ljt/0f nfOgnufotsf cf}Bf]lus k"jf{wf/ lgdf{0f<br />

tyf lj:tf/ .<br />

4. cf}Bf]lus ;'/Iff tyf pmhf{ pknAwtfsf] ;'lglZrttf .<br />

5. j}b]lzs nufgL;DaGwL pBf]u btf{, hUuf k|flKtnufotsf nufgL ;]jfdf ;'wf/ .<br />

6. låkIfLo nufgL k|j4{g tyf ;+/If0f ;Demf}tf / bf]xf]/f] s/ pGd'lQm;DaGwL<br />

;Demf}tf .<br />

v= ljb]zL nufgL kl/rfng<br />

1. ljb]zL nufgL;DaGwL sfg'gL Pjd\ k|lqmofut ;'wf/ tyf ;+:yfut ;'b[9Ls/0f .<br />

2. j}b]lzs nufgLsf] k|fyldstfsf If]qdf cfof]hgf a}Í :yfkgf .<br />

3. l5d]sL d'ns;Fusf] Jofkf/;Fu ;DalGwt j:t' tyf ;]jf pTkfbgdf ljb]zL nufgL<br />

kl/rfng .


4. ljb]zL nufgLdf :yfgLo ;|f]t–;fwg tyf ;Lksf] clwstd pkof]u .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

j}b]lzs nufgL tyf k|ljlw x:tfGt/0f, ljz]if cfly{s If]q tyf lgof{t k|j4{g If]q;DaGwL P]g<br />

th{'df / ;+zf]wg ePsf], ljb]zL nufgL k|j4{gdf s"6gLlts lgof]u tyf ljb]zdf /x]sf g]kfnL<br />

kl/rfng ePsf], j}b]lzs nufgLdf pNn]Vo j[l4 ePsf], yk /f]huf/L l;h{gf ePsf] / Jofkf/<br />

3f6fdf sdL cfPsf] x'g]5 .<br />

#=( ;xsf/L If]q<br />

!= k[i7e"ld<br />

;/sf/L / lghL If]q k'Ug g;s]sf If]qsf] cfly{s–;fdflhs ljsf;df ;xsf/L If]qsf]<br />

of]ubfg /xG5 . ;xsf/L If]qnfO{ n3'ljQ sf/f]af/;Fu} pTkfbg, ahf/Ls/0f / ;]jf k|jfxdf ;+nUg<br />

u/fO{ pTkfbgd"ns sfo{df ;+nUg u/fpg'kg]{ cfjZostf /x]sf] 5 . o;n] 5l/P/ /x]sf >d, ;Lk,<br />

k|ljlw / k'FhLnfO{ Pslqt u/L pTkfbg, pTkfbsTj / /f]huf/L j[l4af6 /fli6«o cy{tGqdf of]ubfg<br />

lbg ;Sb5 . vf;u/L s[lif If]qdf ;xsf/Ln] u/]sf] of]ubfg k|z+;gLo 5 . ;xsf/L If]qn] yk<br />

;Defljt If]qx¿df cfˆgf] pkl:ylt gb]vfO;s]sf] x'gfn] o;sf] ljsf;, lj:tf/ / k|j4{g<br />

cfjZos /x]sf] 5 .<br />

;xsf/L If]qdf #@,^^# ljleGg k|s[ltsf k|f/lDes ;xsf/L ;+:yfx¿ / ^( cf]6f lhNnf<br />

;xsf/L ;ª\3, @%@ ljifout ;xsf/L ;ª\3x¿, @) cf]6f ljifout s]Gb|Lo ;ª\3, Pp6f /fli6«o<br />

;xsf/L a}Í / zLif{:y lgsfosf ¿kdf /fli6«o ;xsf/L ;ª\3 lnld6]8 lqmofzLn 5g\ .<br />

;xsf/L÷;+:yfdf %@ nfveGbf a9L ;b:ox¿ cfa4 /x]sf 5g\ . ;xsf/L If]qdf dlxnf ;b:osf]<br />

;xeflutf sl/a $^ k|ltzt /x]sf] 5 eg] g]t[Tjdf dlxnfsf] kx'Fr #$ k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

dlxnfdfq ;b:o /xL ;~rflnt ;xsf/L ;+:yfsf] ;ª\Vof $,)!! k'u]sf] 5 . o; If]qn] emG8} ^!<br />

xhf/ gful/sx¿nfO{ k|ToIf / !) nfveGbf a9LnfO{ ck|ToIf /f]huf/Lsf] cj;/ k|bfg u/]sf]<br />

cg'dfg 5 . cf=j= @)&@÷&# sf] cGTodf ;xsf/L ;ª\3 ;+:yfx¿sf] ;]o/ k'FhL ?= ^% ca{, art<br />

?= @ va{ !) ca{ / nufgL ?= ! va{ *% ca{ /x]sf] 5 . ;a} lhNnfdf ;~hfn lj:tf/ ePsf]<br />

o; If]qn] ljkGg ju{, b'u{d If]q, cflbjf;L hghflt, dw];L, blnt, ckfª\tf ePsf JolQm,<br />

cNk;ª\Vos ;a} ju{, If]q / ;d'bfonfO{ ;d]6\g ;kmn ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;xsf/L;DaGwL P]g–lgoddf ;do;fk]If kl/dfh{g ug]{, pTkfbgzLn If]qdf ;xsf/Lsf]<br />

of]ubfg a9fpg], 7"nf] ;ª\Vofdf /x]sf ;xsf/L ;+:yfx¿df ljQLo ;'zf;g sfod ug]{, ;xsf/L<br />

;+:yfx¿df ljkGg ju{nfO{ ;d]6\g] / art tyf C0fsf] sf/f]af/ ug]{ ;xsf/L ;+:yfx¿sf] lgodg<br />

ug]{ r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 61


cj;/<br />

;xsfl/tfsf dfWodaf6 pTkfbg tyf ul/aL lgjf/0fsf] nIo xfl;n ug{ ;xof]u k'¥ofpg],<br />

;xsf/Ldf ;xefuLx¿sf] lzIff tyf Ifdtf clej[l4 ug]{, ;–;fgf artnfO{ kl/rfng u/L k'FhL<br />

lgdf{0fdf of]ubfg k'¥ofpg], hgtfdf ;fd'bflos tyf ;xof]uL efjgfsf] ljsf; ug]{ /<br />

:yfgLo:t/df ljQLo cGt/;DaGw sfod ug]{ cj;/ /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

:yfgLo ;|f]t, >d, ;Lk / k'FhLsf] clwstd kl/rfngdfkm{t cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0f .<br />

#=@ nIo<br />

pknAw :yfgLo ;|f]t, >d, ;Lk / k'FhLsf] ;fd"lxs ¿kdf kl/rfng u/L pTkfbgdf u'0fs<br />

k|efj l;h{gf ug]{ / ;fdflhs ;zQmLs/0f ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

!= ;xsf/Ldf cfwfl/t pTkfbg, pBd / ;]jf Joj;fosf] ljsf; / lj:tf/ u/L d'n'ssf]<br />

lbuf] / ;dtfd"ns cfly{s–;fdflhs ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg' .<br />

@= ;xsf/Lsf] l;4fGt / d"Nox¿sf] k|j4{g ub}{ ;xsf/Lsf] Joj:yfkgsf ljlw / k|lqmofdf<br />

;'wf/ u/L ;'zf;g sfod ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

!= ;xsf/L ;+:yfx¿nfO{ pTkfbgzLn tyf ;fdflhs Joj;fosf If]qdf lqmofzLn<br />

u/fpg] .<br />

@= ;xsf/Lsf] dfWodaf6 cfly{s–;fdflhs ;dfj]zLs/0f k|j4{g ug]{ .<br />

#= cg'udg tyf lgodgnfO{ k|efjsf/L agfO{ ;xsf/L If]qdf ;'zf;g sfod ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

!= ;xsf/L ;+:yfnfO{ s[lif, ko{6g, pBf]u, pmhf{h:tf k|ToIf pTkfbgzLn If]qdf kl/rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

@= ;xsf/L ;+:yfx¿sf] Joj:yfkgdf bIftf clej[l4 ug{ tflndsf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

#= s[lif tyf u|fdL0f ;xsf/L ;+:yfx¿sf] pTkfbgnfO{ ahf/Ls/0f ug{sf nflu ;3fp<br />

k'¥ofpg ljleGg ahf/ tyf ahf/ ;"rgf s]G›sf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

$ ;xsf/Ld}qL s/ k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

%= :yfgLo lgsfo, ljsf; ;fem]bf/ / ;fd'bflos ;+:yfx¿ ;d]taf6 ;xsf/L If]qdf<br />

ljQLo tyf k|fljlws ;xfotf kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

62 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

62


^= ;xsf/Ldf cfa4 ljkGg dlxnf, ;LdfGts[t ul/a, ckfËtf ePsf JolQm, e"ldxLg tyf<br />

lk5l8Psf] ;d'bfo / >ldsnfO{ :j/f]huf/d"ns pBf]u tyf Joj;fo :yfkgf ug{<br />

cfjZos kg]{ k'FhL / ;Lkd"ns tflnd pknAw u/fpg] Joj:yf ldnfOg]5 . -@_<br />

&= dlxnf, ul/a, ;LdfGts[t, ckfËtf ePsf JolQm, e"ldxLg tyf lk5l8Psf ju{ /<br />

>ldssf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg ;xsf/L k4ltsf] Joj;fodf kx'Fr a9fOg]5 . -@_<br />

*= ;xsf/Ldf cfa4 s[ifsnfO{ ;x'lnot shf{sf nflu s[lif ;xsf/L ;+:yfx¿sf] :jfldTj<br />

/x]sf] ;fgf ls;fg ljsf; a}Ídfkm{t kF'hL kl/rfngdf ;xof]u k'¥ofOg]5 . -@_<br />

(= o'jfx¿nfO{ :jb]zd} sfd ug]{ jftfj/0f l;h{gf ug{ ;xsf/Ldfkm{t /f]huf/L l;h{gf<br />

tyf o'jf :j/f]huf/ sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

!)= ;xsf/L ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf; u/L ;f]sf] k|of]uaf6 cg'udg sfo{nfO{ k|efjsf/L<br />

agfOg]5 . -#_<br />

!!= ;xsf/Lsf artstf{x¿sf] artsf] ;'/Iffsf] k|Tofe"lt ug{ art ;'/If0f -ladf_ sf]<br />

Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

!@= ljQLo cj:yf / sf/f]af/ cfsf/sf] cfwf/df ;xsf/L ;+:yfsf] juL{s/0f ul/g]5 . -#_<br />

!#= ;xsf/L If]qsf] ljsf;sf nflu cfjZos sfg'gL Joj:yf, bL3{sfnLg /0fgLlts<br />

of]hgfsf] th{'df Pjd\ pko'Qm ;Ë7g ;+/rgfsf] lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

!$= ;x/s]lG›t art tyf C0f ;xsf/L ;+:yfx¿sf] lgodgsf nflu 5'§} ;+oGqsf] :yfkgf<br />

ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;xsf/L If]qsf] k|j4{g sfo{qmd<br />

1. s[lif, pBf]u / ;]jfsf] If]qdf /f]huf/Lsf] l;h{gf tyf pTkfbg j[l4 .<br />

2. /fli6«o k|fyldstfsf If]qx¿sf] ljsf;sf nflu k|f]T;fxg tyf ;xeflutfdf cfwfl/t<br />

k'FhLut cg'bfg .<br />

3. nlIft ;d"x ;xsf/L k|j4{g / kx'Fr clej[l4 sfo{qmdM ;xsf/L ;r]tgf, ;+:yf<br />

u7g, ljsf;, lzIff / tflnd tyf cfof]hgf ;~rfngsf nflu Ifdtf ljsf;, lap<br />

k'FhL, k|fljlws ;xof]u jf ;xeflutfdf cfwfl/t k'FhLut cg'bfg pknAw u/fpg] .<br />

v= pBdzLntf tyf Ifdtf ljsf;<br />

1. ;xsf/L ;ª\3–;+:yfsf kbflwsf/L / sd{rf/Lx¿nfO{ ;xsf/L Joj:yfkg tyf<br />

pBdzLntf / g]t[Tj ljsf;sf tflnd .<br />

2. k|lzIfs tyf k|lzIf0f ljlw, kf7\ok':ts kf7\oqmd tyf kf7\o ;fdu|Lx¿sf]<br />

:t/f]Gglt / ;'wf/ .<br />

3. ;xsf/L ljefu / dftxt tflnd s]Gb|x¿, l8lehg ;xsf/L sfof{nox¿dfkm{t<br />

;xsf/L;DaGwL ljQLo ;fIf/tf sfo{s|d ;~rfng .<br />

;dli6ut cfly{s gLltx¿ | 63


u= ;xsf/L;DaGwL ;~rf/<br />

1. ;xsf/L ;~rf/ /0fgLlt th'{df .<br />

2. ;xsf/Lsf] ljsf; tyf k|j4{gsf] nflu ;xsf/Lsf ;j{dfGo l;4fGt, d"No / :yflkt<br />

dfGotfdf cfwfl/t ;xsf/L ljlwx¿;DaGwL ;|f]t ;fdfu|Lx¿ lgdf{0f, ;'wf/ tyf<br />

k|rf/ k|;f/ ug]{ .<br />

3= cg'udg, cg';Gwfg tyf d"Nof°g<br />

1. ;xsf/L ;ª\3 ;+:yfx¿sf] ;'b[9Ls/0f, ljsf; / k|j4{gsf] nflu lgoldt cg'udg,<br />

lgodg / lg/LIf0f .<br />

2. ;xsf/L tyf ul/aL lgjf/0f ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf .<br />

3. ;xsf/L If]q;DaGwL cWoog tyf cg';Gwfg .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;xsf/L ;+:yfsf] ;ª\Vof #%,^## k'u]sf] / ;xsf/L ;b:o ;ª\Vof j[l4 eO{ %% nfv k'u]sf]<br />

x'g]5 . ;xsf/L ;ª\3;+:yfx¿sf] s'n ;]o/ kF'hL ?=*) ca{, art ;Íng ?=@@% ca{ / nufgL<br />

?=@$% ca{ k'u]sf] x'g]5 . ;xsf/L ;ª\3;+:yfdf dlxnf ;b:osf] k|ltlglwTj %) k|ltzt /<br />

;xsf/L If]qaf6 k|ToIf /f]huf/L kfpg]sf] ;ª\Vof ^@=% xhf/ k'u]sf] x'g]5 . tflnd k|fKt<br />

;xsf/LsdL{x¿sf] ;ª\Vof !,@*,))) k'uL g]t[Tj ljsf; Joj:yfkg ;Lk ljsf; ePsf] x'g]5 .<br />

s'n ;xsf/L ;+:yfx¿dWo] lgl:qmo ;xsf/L ;+:yfsf] cg'kft !@ k|ltztaf6 36]/ ( k|ltzt<br />

sfod ePsf], ;d:ofu|:t ;xsf/L ;+:yfx¿sf] ;ª\Vof !#) af6 36]/ !)) sfod ePsf] x'g]5 .<br />

art tyf C0f ;xsf/L ;+:yfsf] ljZj;gLotf a9]sf] x'g'sf ;fy} ;xsf/Lsf] dfWodaf6 ;DefJo<br />

cfly{s If]qdf nufgL clej[l4 eO{ b]zsf] ;du| cy{ Joj:yfdf 6]jf k'Uf]sf] x'g]5 .<br />

64 | rf}+<br />

f}+wf}+ of]hgf<br />

64


kl/R5]b M $<br />

If]qut ljsf; gLltx¿<br />

$=! s[lif, e"ld;'wf/ tyf jg<br />

$=!=! s[lif<br />

!= k[i7e"ld<br />

sl/a ^# k|ltzt hg;ª\Vof /f]huf/L tyf hLljsfsf] nflu lge{/ /x]sf] Pjd\ s'n ufx{:Yo<br />

pTkfbgdf sl/a #@ k|ltzt of]ubfg /x]sf] g]kfnsf] s[lif If]qdf ;fgf / demf}nf ls;fgx¿sf]<br />

a9L ;+nUgtf /x]sf] 5 . d"NftM s[lif k|0ffnL lgjf{xd'vL x'g' / o;df ;+nUg >ldsx¿sf]<br />

pTkfbsTj lgs} sd /xFbf o; If]qaf6 >dzlQmsf] knfog a9\bf] 5 . @)&@ ;fn j}zfvsf]<br />

ljgfzsf/L e"sDkn] s[lif If]qdf 7"nf] Iflt k'¥ofPsf] 5 . sltko :yfgdf ;'Vvf v8]/Ln] vfBfGg<br />

pTkfbgdf k|lts"n k|efj k/]sf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgn] vfB;DaGwL clwsf/nfO{ df}lns xssf<br />

¿kdf k|Tofe"t u/]sf] ;Gbe{df k|fs[lts tyf cGo ;Í6sf sf/0f pTkGg x'g;Sg] vfB ;Í6sf]<br />

cj:yfnfO{ dWogh/ ub}{ k|d'v vfBfGgsf] cfTdlge{/tfsf nflu cfjZos Joj:yf ug{'k/]sf] 5 .<br />

b]zsf] ef}uf]lns kl/j]z, pknAw s[lif lzIff, cg';Gwfg, pGgt laplahg / k|ljlw, ;|f]t<br />

;fwg, s[lif pBdL, o'jf tyf ;LdfGt s[ifs ju{sf] rfxgf, t'ngfTds nfe / /fli6«o cfjZostf<br />

tyf g]kfnn] cGt/f{li6«o:t/df u/]sf ;lGw, ;Demf}tf, k|lta4tf, lbuf] ljsf; nIo, /fli6«o<br />

gLltx¿df u/]sf k|lta4tfnfO{ Wofgdf /fVb} s[lifhGo pTkfbg Pjd\ Jofkf/df k|lt:kwf{,<br />

Jofj;foLs/0f, oflGqsLs/0f / ljljwLs/0f u/L s[lif If]qsf] ¿kfGt/0f ug{' h?/L 5 . ;fy}<br />

;/sf/L, ;xsf/L / lghL ;fem]bf/Lsf] cjwf/0ff cËLsf/ ub}{ s[lif k]zfnfO{ pRr ;Ddfghgs<br />

agfO{ cfocfh{g tyf /f]huf/L l;h{gf, ul/aL Go"gLs/0f, Jofkf/ ;Gt'ng, lbuf] / ;Gt'lnt<br />

ljsf;, vfB tyf kf]if0f ;'/Iffdf hf]8 lbg' cfjZos 5 .<br />

a9\bf] hg;ª\Vofsf] rfknfO{ wfGg ;Sg] u/L vfB tyf cGo cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug{<br />

s[lif pTkfbg / pTkfbsTj a9fpg'kg]{ l:ylt /x]sf] 5 . tyflk g]kfndf x/]s jif{ s[lifhGo<br />

j:t'x¿sf] cfoftnfO{ ck]lIft dfqfdf Go"gLs/0f ug{ ;lsPsf] 5}g . j}b]lzs /f]huf/Lsf nflu<br />

o'jf hgzlQmsf] knfog, s[lif ;fdu|L cfk"lt{sf] sdhf]/ l:ylt, df6f]sf] pTkfbsTjdf x|f;, s[lifdf<br />

oflGqsLs/0fsf] cefj / a9\bf] nfut, cfofltt s[lifhGo j:t'x¿;Fusf] k|lt:kwf{, s[life"ldsf]<br />

cTolws v08Ls/0f, cJojl:yt ;x/Ls/0fn] e"–pkof]udf eO/x]sf] kl/jt{g / hnjfo'<br />

kl/jt{gh:tf sf/0fn] s[lif If]qdf cfzftLt pknlAw xfl;n x'g ;s]sf] 5}g .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

clwsf+z s[ifsx¿ ;fgf / demf}nf :t/sf ePsf] x'Fbf hnjfo' kl/jt{g / ljleGg k|fs[lts<br />

k|sf]k;Fu h'Wg] Ifdtf ljsf; ug{' / jif]{gL o'jf hgzlQmsf] ljb]z knfogn] ubf{ s[lif If]qdf k/]sf]<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 65


gsf/fTds c;/nfO{ ;Daf]wg ug{'sf ;fy} cJojl:yt ;x/Ls/0f, hUufsf] v08Ls/0f, 38]/Ls/0f,<br />

bf]xf]/f] e"–:jfldTjsf] l:ylt / hUuf afFemf] /fVg] k|j[lQnfO{ lg?T;flxt ub}{ s[life"ldnfO{ pkof]udf<br />

Nofpg'kg]{ r'gf}tL 5 . :yfgLo afnLgfnLdf sdL / :yfgLo vfg]s'/fsf] pkof]udf ;f]r]cg';f/<br />

k|ult x'g g;Sg' csf]{ r'gf}tL xf] . To:t} s[lif If]qdf ePsf] nufgL, s[lif C0fsf] ;xh pknAwtf,<br />

s[lif k|;f/ ;]jfdf s[ifsx¿sf] kx'Frdf j[l4 / s[lifhGo j:t'x¿sf] pTkfbg, ljt/0f, cfoft Pjd\<br />

lgof{tnfO{ nfut–k|efjL agfpg', u'0f:t/ Pjd\ :jR5tf lgodg sfo{ k|efjsf/L t'NofpFb}<br />

s[lifhGo j:t'x¿sf] k|lt:wf{Tds Ifdtf j[l4 ug{', u'0f:t/Lo lap, dnvfb, sL6gfzs tyf ;fgf /<br />

demf}nf:t/sf s[lifoGqsf] ;'netf, s[lif ;fdu|Lsf] ;dofg's"n cfk"lt{ a9fpg' / s[lif k]zfnfO{<br />

k|lt:kwL{, gfkmfd"ns, ;Ddfghgs / Jofj;flos ¿kdf :yflkt ug{' klg r'gf}tLk"0f{ 5g\ .<br />

cj;/<br />

b]zsf] ef}uf]lns tyf h}ljs ljljwtfn] pknAw u/fPsf ljleGg ;DefJotfx¿ x'g', s[lif<br />

ljsf;sf] :ki6 dfu{bz{gsf ¿kdf /x]sf] s[lif ljsf; /0fgLlt–@)&@ sfof{Gjog x'g', :jb]zL<br />

nufgLd} k|wfgdGqL s[lif cfw'lgsLs/0f kl/of]hgfsf] ;'?jft x'g', ljb]zaf6 kmls{Psf o'jfx¿<br />

;Lk, 1fg, k'FhL / pGgt k|ljlw;lxt s[lif If]qdf cfslif{t x'Fb} hfg', h}ljs s[lif / s[lif jgk|lt<br />

ls;fgx¿sf] cfsif{0f a9\g', ljZj Jofkf/sf] kx'Fr Pjd\ 7"nf ;+:yfut / cGo lghL<br />

If]qx¿;d]tsf] o; If]qdf cfsif{0f a9\b} hfg' s[lif If]qsf cj;/ x'g\ . kxf8 / b'u{d If]qdf<br />

oftfoftsf ;'ljwf a9\b} hfg'sf cltl/Qm kl5Nnf jif{x¿df s[lif C0f, s[lif ladf, gofF<br />

k|ljlwx¿sf] pkof]u / l;FrfO ;'ljwfdf lj:tf/n] ;d]t o; If]qdf yk cj;/x¿ l;h{gf x'Fb}5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

b]zdf vfB ;Dk|e'tf / vfB tyf kf]if0f ;'/Iffsf] k|Tofe"lt .<br />

#=@ nIo<br />

lbuf] / Jofj;flos ljsf;åf/f s[lif If]qnfO{ k|lt:kwL{ / cfTdlge{/ pGd'v agfpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. s[lif pTkfbg / pTkfbsTj j[l4 u/L s[lif pkhdf cfTdlge{/ pGd'v x'g' .<br />

2. lgjf{xd'vL s[lif k|0ffnLnfO{ gfkmfd"ns, lbuf] Pjd\ Jofj;flos k|0ffnLdf ¿kfGt/0f ug{' .<br />

3. s[lifdf cfwfl/t pBf]usf] ljsf; u/L /f]huf/L / cfDbfgL j[l4 ug{' .<br />

4. s[lif If]qsf] k|lt:kwf{Tds Ifdtf j[l4 u/L /fli6«o cy{tGqdf 6]jf k'¥ofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. s[lif If]qsf] pTkfbsTj / k|lt:kwL{ Ifdtf ljsf; ug]{ .<br />

2. t'ngfTds nfe x'g;Sg] :yfgLo afnLgfnL / cfwf/e"t vfB j:t'sf] pTkfbgdf<br />

cfTdlge{/tf xfl;n ug]{ .<br />

66 | rf}wf}+ of]hgf<br />

66


3. s[lif If]qsf] cltl/Qm >dzlQmnfO{ s[lif tyf u}/s[lifdf cfwfl/t ;]jf / pBf]u If]qtkm{<br />

cfslif{t u/L o; If]qdflysf] lge{/tf sd ug]{ .<br />

4. hnjfo' kl/jt{g / k|sf]kaf6 kg]{ gsf/fTds c;/ Go"gLs/0f ub}{ jftfj/0fd}qL s[lif<br />

k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/ ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. lbuf] s[lif ljsf;sf nflu cfjZos gLlt P]g / lgodx¿ th{'df ;+zf]wg u/L k|efjsf/L<br />

¿kdf sfof{Gjog ul/g]5 . s[ifs s]lG›t tyf s[ifsd}qL gLlt lgdf{0fdf hf]8 lbOg]5 .<br />

sfo{qmd ;~rfng lgb{]lzsf tyf gD;{x¿ ;do;fk]If ¿kdf kl/dfh{g ub}{ nlug]5 . -!_<br />

2. u|fdL0f If]qdf s[lif j:t' pTkfbg clej[l4 ug{ s[lifhGo j:t'x¿sf] Jofj;flos pTkfbg<br />

If]qdf pko'Qm / lbuf] l;FrfO ;'ljwfnufotsf cfjZos k"jf{wf/sf] kx'Fr a9fOg]5 .<br />

lgof{tof]Uo afnL j:t'x¿sf] pTkfbg tyf k|zf]wg clej[l4 u/L cGt/f{li6«o ahf/df<br />

k|lt:kwL{ agfOg]5 . -!_<br />

3. u'0f:t/Lo pTkfbg ;fdu|Lx¿ / s[lifsf] oflGqsLs/0fsf nflu s[ifsd}qL cf}hf/, pGgt<br />

k|ljlw Pjd\ ;'ne s[lif shf{sf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

4. s[lif lzIff / cg';Gwfgaf6 ljsf; ePsf k|ljlwx¿sf] lj:tf/sf nflu s[lif If]qdf<br />

sfo{/t ;Dk"0f{ ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿aLr ;dGjo / ;xsfo{ ub}{ sfof{Gjog<br />

kIfnfO{ glthf pGd'v agfOg]5 . -!_<br />

5. v]tLof]Uo hUufnfO{ afFemf] /fVg] k|j[lQ lg?T;flxt ub}{ afFemf] /x]sf s[lif e"ldsf] lbuf]<br />

pkof]usf nflu pko'Qm of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

6. vfB tyf cGo s[lif pTkfbgdf cfTdlge{/tfsf nflu pTkfbgsf ks]6, Ans, hf]g tyf<br />

;'k/hf]gsf] ljsf; u/L ;3g Joj;flos v]tL k|0ffnL cl3 a9fOg]5 . -@_<br />

7. s[lif pkh pTkfbg, k|zf]wg, e08f/0f Pjd\ ljt/0f k|0ffnLdf gofF k|ljlwsf] ljsf;,<br />

cg';/0f, cjnDag / cfw'lgsLs/0f ul/g]5 . pTkfbg / e08f/0fsf qmddf x'g] xfgLnfO{<br />

Go"gLs/0f ul/g]5 . -@_<br />

8. lghL tyf ;xsf/L If]qsf] ;+nUgtf a9fpFb} s/f/ ;Demf}tfdf cfwfl/t tyf ;xsf/L<br />

v]tLnfO{ k|fyldstf lbO{ d"No >[ª\vnf k4lt cg';f/ pTkfbgb]lv ahf/Ls/0f;Ddsf<br />

sfo{qmdx¿ PsLs[t ¿kdf ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

9. vfBfGg pTkfbg Go"g x'g] tyf vfBkf]if0f c;'/lIft If]qdf :yfgLo :t/d} pTkfbg ug{<br />

;lsg] s[lifhGo pTkfbg k|j{4g tyf pkof]udf hf]8 lbO{ ;'/lIft vfgkfg / kf}li6s<br />

tTjsf ;|f]t tyf pkof]uaf/] ;r]tgfTds sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

10. s[lifdf cfwfl/t pBf]ux¿, ;]jf tyf u|fdL0f s[lif ko{6gsf] ljsf;df o'jf tyf s[ifs<br />

pBdLx¿nfO{ cfslif{t ul/g]5 . -#_<br />

11. s[lifhGo pBf]usf nflu cfjZos u'0f:t/Lo sRrf kbfy{x¿sf] kof{Kt pTkfbg<br />

ul/g]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 67


12. k|fËfl/s v]tLsf ;Defljt j:t' / If]qx¿sf] klxrfg Pjd\ pTkfbg j[l4 u/L pTkflbt<br />

k|fËfl/s j:t'sf] a|fG8 k|j4{g ub}{ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/df ahf/Ls/0f<br />

ul/g]5 . -$_<br />

13. nf]kf]Gd'v laplahg / afnLhGo h}ljs ljljwtf ;+/If0fdf :yfgLo ;d'bfosf]<br />

cu|;/tfnfO{ k|f]T;fxg k|bfg ug{'sf ;fy} pgLx¿sf] Ifdtf clej[l4 ub}{ cfjZos<br />

k|f]T;fxg ul/g]5 . -@, $_<br />

14. s[lifhGo h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f, ;+j4{g tyf ;b'kof]u ub}{ df6f] ;'xfpFbf] Pjd\<br />

hnjfo' kl/jt{gsf c;/ Go"gLs/0f ug{ cg';Gwfgdf cfwfl/t jftfj/0fd}qL / SnfOd]6<br />

:df6{ s[lif k|ljlwsf] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ul/g]5 . hnjfo' kl/jt{gnfO{ s[lifdf cg's"ng<br />

ub}{ s[lif h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f, ;+j4{g tyf pkof]udf j[l4 ul/g]5 . -$_<br />

15. s[lif pkhsf] clwstd pTkfbg Pjd\ pTkfbsTj j[l4sf nflu :yfgLo ;fwg;|f]t /<br />

h}ljs k|ljlwsf] pkof]u ul/g]5 . -$_<br />

16. s[lif pkhsf] :jR5tf / u'0f:t/ sfod /fVg ljljw sfo{qmd ;~rfng u/L cfoft<br />

k|lt:yfkg / lgof{t k|j4{gdf hf]8 lbOg]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= s[lif pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4<br />

1. d"No >ª\ [vnfsf ;a} r/0fx¿ lapb]lv clGtd pTkfbg, pTkfbgb]lv k|zf]wg, ahf/<br />

k"jf{wf/b]lv ;8s kx'Fr / ;~hfnLs/0f tyf k|ljlwb]lv u'0f:t/sf] cfZj:ttf /<br />

lgof{t;Ddsf] ljsf; .<br />

2. pTkfbg ;fdu|Lx¿, /f;folgs dn, k|fËfl/s dn, pGgt lap lahg, l;FrfO,<br />

d]l;g/L cf}hf/, h}ljs tyf /f;folgs ljiffbL tyf ladf lk|ldoddf nfut<br />

;xeflutfsf] cfwf/df cg'bfgsf] Joj:yf .<br />

3. ;d"xdf cfwfl/t ;fgf l;FrfO lgdf{0f tyf dd{t ;Def/, ;xsf/Ldf cfwfl/t ;fgf<br />

l;FrfO k"jf{wf/ lgdf{0f, dWo kxf8L lhNnfx¿df Knfl:6s kf]v/L tyf dWo t/fO{sf<br />

lhNnfx¿df :ofnf] 6\o'j]n h8fg u/L l;l~rt If]q lj:tf/ .<br />

4. dlxnfs/0f x'F+b} uPsf] s[lif / >dsf] cefjnfO{ ;Daf]wg tyf s[lif Joj;foLs/0f<br />

ug{ oflGqsLs/0fdf k|f]T;fxg .<br />

5. s[lif oGq cf}hf/ pks/0fdf cg'bfg lbg] / s[lif ;xsf/L;Fusf] ;xsfo{df<br />

;fd'bflos laplahg k|zf]wg tyf ljt/0f sfo{nfO{ ;xhLs/0f ug{ ;fd'bflos<br />

;]jfs]G› :yfkgf . s[ifs ;d"x tyf ;xsf/Lx¿nfO{ lap e08f/0f 3/, pks/0f<br />

vl/b ;xof]u, y|]l;ª ˆnf]/ lgdf{0f / laplahg cfTdlge{/ sf]if :yfkgfdf ;xof]u .<br />

6. dWo kxf8L lhNnfx¿df ds} tyf e6df; afnL pTkfbg, lap, 9'jfgL cg'bfg tyf<br />

pks/0f vl/b ;xof]u . dl;gf tyf af:gfbf/ wfg pTkfbg k|j4{g sfo{qmd<br />

68 | rf}wf}+ of]hgf<br />

68


;~rfng . r}t] wfg k|j4{gsf nflu a[xQ/ wfg pTkfbg sfo{qmd ;~rfng . h'6,<br />

pv', /a/h:tf cf}Bf]lus afnLx¿sf] v]tL k|j4{g sfo{qmd ;~rfng .<br />

7. df}/Lkfng / Rofp v]tL k|j4{gsf sfo{qmdsf] nflu cfly{s tyf k|fljlws ;xof]u /<br />

/]zd v]tLsf] ;DefJotf / dfuadf]lhd lsDa' If]q lj:tf/ .<br />

8. lap cfn' pTkfbs s[ifs tyf s[ifs ;d"xnfO{ ljz]if ;xof]uL sfo{qmd ;~rfng .<br />

9. :ofp pTkfbg /fd|f] x'g] dgfª, d':tfª, h'Dnf, x'Dnf, 8f]Nkf, d'u', sfnLsf]6, afh'/f /<br />

?s'd lhNnfx¿df :ofp cfTdlge{/ sfo{qmd ;~rfng u/L :ofpsf af]6 x'sf{pg<br />

cg'bfg tyf ahf/Ls/0fdf ;xof]u .<br />

10. cfufdL !) jif{leq kmnkm"ndf cfTdlge{/tfsf nflu kmnkm"n bzs 3f]if0ff u/L<br />

cfjZos sfo{qmdx¿ ;~rfng . x|f; ePsf :ofp tyf ;'Gtnf auF}rfx¿sf]<br />

;'b[9Ls/0fsf nflu Kofs]h sfo{qmd ;~rfng .<br />

11. t/sf/L v]tL, dT:okfng, k'ik Joj;fo, df}/Lkfng tyf Rofp v]tLdf o'jfx¿nfO{<br />

cfslif{t ug{ o'jf nlIft sfo{qmd ;~rfng u/L Joj;fo ;~rfngdf nfut<br />

;xeflutfsf] cfwf/df cg'bfgsf] sfo{qmd ;~rfng .<br />

12. s[ifs, s[lif pBdL, ;d"x / s[lif ;xsf/LnfO{ k|ltkmndf cfwfl/t k|f]T;fxg cg'bfg .<br />

13. dWo kxf8sf ;DefJo If]qnufot t/fO{sf lhNnfdf dT:o pTkfbg ljz]if sfo{qmd<br />

;~rfng . ;xeflutfTds a[xQ 6«fp6 ljsf; sfo{qmd ;~rfngaf6 gofF /]:j]x¿<br />

lgdf{0f . dT:o AfLh cfk"lt{ Joj:yfsf nflu Ps lnlËo l6nflkof, kfª\ufl;o;, sfk{<br />

/ /]Gjf] 6«fp6 Xofr/L lgdf{0f Pjd\ Joj:yfkg tyf lghL If]qdf g;{/L kf]v/L lgdf{0f<br />

ug{ ;xof]u .<br />

14. lrof tyf skmL If]q lj:tf/, lrof tyf skmL k|zf]wg pBf]u :yfkgf / a|flG8ªsf<br />

nflu k|fljlws tyf cfly{s ;xof]u .<br />

15. h}t'g g;{/L :yfkgf, au}Frf Joj:yfkg / k|zf]wgdf ;xof]uL sfo{qmd ;~rfng .<br />

16. cnF}rL, a];f/, cb'jf, k'iknufotsf If]qsf] ljsf; / lj:tf/ tyf k|zf]wg pBf]u<br />

:yfkgf .<br />

17. s[lif k];fnfO{ dof{lbt agfpg x/]s jif{ /fli6«o :t/df /fi6«klt pTs[i7 s[ifs<br />

k'/:sf/ tyf If]qLo:t/ / lhNnf:t/df pTs[i6 s[ifs k'/:sf/ ljt/0f . pTs[i6<br />

k'/:s[t s[ifsx¿nfO{ cGt/f{li6«o s[lif d]nf tyf sfo{qmdx¿df ;xefuL u/fpg] .<br />

18. afnL, kz'wg tyf dT:o ladf;DaGwL ;r]tgfsf] sfo{qmd ;~rfng .<br />

19. g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLltn] tf]s]sf lgof{tof]Uo afnL tyf j:t'x¿sf] u'0f:t/Lo<br />

pTkfbgdf ;xof]u .<br />

v= s[lifhGo j:t'x¿sf] Joj;foLs/0f / ahf/Ls/0f<br />

1. zLte08f/ / zLt3/ lgdf{0fdf afnL j:t'sf] lsl;d, ef}uf]lns If]q, ;Defljt<br />

hf]lvd / nfut ;xeflutfsf] cfwf/df cg'bfg lbg] .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 69


2. ljleGg s[lif pkhsf] d"No >[ª\vnfdf cfwfl/t eO{ s[ifs ;d"x / ;xsf/L, pBdL<br />

tyf lghL Joj;foLx¿sf Jofj;flos of]hgfx¿nfO{ k|lt:kwL{ cg'bfg .<br />

3. ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/Ldf …Ps ufFp Ps pTkfbgÚ tyf …Ps lhNnf Ps pTkfbgÚ<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

4. s[lif pkh ;Íng s]G›x¿, xf6 ahf/, yf]s ahf/, k|fb]lzs Pjd\ s]G›Lo s[lif pkh<br />

ahf/ k"jf{wf/ ljsf; . sfnLdf6L kmnkm"n tyf t/sf/L yf]s ahf/sf] k'glg{df{0f /<br />

rf]ef/df kmnkm"n tyf k'iif ahf/sf] lgdf{0f .<br />

5. ahf/sf] hfgsf/Lsf nflu ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] pkof]u / s[lif pkh d"No<br />

;Íng tyf nfe nfut cWoog .<br />

6. s[lif e"ldsf] pj{/f zlQm / afnL pTkfbg Ifdtfsf] cfwf/df ljlzi6Ls[t s[lif<br />

pTkfbg If]qnfO{ ks]6, Ans, hf]g / ;'k/ hf]gdf juL{s/0f u/L pQm If]qx¿df<br />

pGgt / u'0f:t/Lo lap, a]gf{, la?jf / df5fsf e'/fsf cltl/Qm s[lif oGq pks/0f<br />

/ cf}hf/sf] ;]6, ;|f]t s]G› :yfkgf, s[lif pkh ;Íng s]G›, s[lif xf6 ahf/ s]G›,<br />

k|zf]wg s]G›, zLte08f/, uf]bfd 3/ / Jofj;flos tflnd s]G›, k|fËfl/s dn<br />

sf/vfgf, h}ljs ljiffbL pTkfbg s]G›, ˆnf]/ ldn, cfw'lgs s[lif cf}hf/ sf/vfgf,<br />

7"nf s[lif ahf/ -Plu|df6{_ sf] lgdf0f{sf nflu k'FhLut cg'bfg .<br />

u= s[lif ;"rgf tyf ;~rf/, k|;f/ / tflnd<br />

1. s[lif;DaGwL ljljw ljifodf cg';Gwfg, s[lif lzIff / k|;f/ aLrsf] ;dGjonfO{<br />

a9fjf lbFb} k|;f/ / cg';Gwfg k|0ffnLnfO{ ljs]lG›t ug{sf nflu ljs]lG›t s[lif<br />

lj1fg k|ljlw tyf lzIff sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. PsLs[t ;fd'bflos s[lif k|;f/ ;]jf s]G› :yfkgf / s[ifssf] 3/b}nf]df cfw'lgs s[lif<br />

k|ljlw k'¥ofpg x/]s uf=lj=;=df s[lif k|fljlwssf] Joj:yf .<br />

3. lgoldt k|sfzg tyf k|;f/0fsf dfWodåf/f s[lif k|ljlwaf/] cfd s[ifs tyf<br />

;/f]sf/jfnfx¿nfO{ hfgsf/L .<br />

4. ;fdflhs pBdzLntfsf] cjwf/0ffnfO{ klg Jofks pkof]u ug{] u/L s[ifs tyf<br />

k|fljlwsx¿sf] k|fljlws tyf Jofj;flos Ifdtf clej[l4 .<br />

5. s[lif tyf u|fdL0f ljsf;df :gfts cWog/t ljBfyL{x¿nfO{ kmfd{ P6\ofrd]G6<br />

sfo{qmd sfof{Gjog .<br />

6. j}b]lzs /f]huf/Laf6 kms]{sf o'jfx¿nfO{ Jofj;flos s[lif tyf kz'kfng;DaGwL<br />

cfwf/e"t 1fg / ;Lk clej[l4 u/fpg tflnd sfo{qmd ;~rfng .<br />

3= s[lif If]qsf] cg';Gwfg tyf ;j]{If0f<br />

1. ljs]lG›t cg';Gwfg k|0ffnLsf nflu g]kfn s[lif cg';Gwfg kl/ifb\sf] ljs]G›Ls/0f /<br />

gofF /fli6«o cg';Gwfg ;+:yfx¿sf] :yfkgf .<br />

70 | rf}wf}+ of]hgf<br />

70


2. s/ ;'ljwf, s[lif Joj;fo OGSo'a]6/ / k"/s cg'bfgdfkm{t s[lifdf gj–k|jt{g / s[lif<br />

pBdzLntfsf] ljsf; / k|j4{g ug{ gj–k|jt{g tyf s[lif pBdzLntf sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

3. /fli6«o s[lif cg';Gwfg tyf ljsf; sf]ifdfkm{t s[lif k|ljlw;DaGwL cg';Gwfg /<br />

ljsf;sf] nflu k|lt:kwL{ k"/s cg'bfg .<br />

4. s[lif tyf kz' lj1fg;DaGwL :gftsf]Q/ / ljBfjfl/lwsf] zf]wsfo{sf nflu<br />

zf]wfyL{x¿nfO{ cg'bfg .<br />

5. s[lif tyf kz'kG5L;DaGwL cfwf/e"t tYofÍ lgoldt ¿kdf ;Íng tyf k|sfzg .<br />

6. ls;fg cfof]usf] u7g, s[ifsx¿sf] ju{L{s/0f u/L ;fdflhs ;'/Iffsf nflu<br />

;xeflutfd"ns s[ifs ;fdflhs ;'/Iff sf]if :yfkgf / ;~rfng .<br />

ª= u'0f:t/ lgodg, dfgj tyf kz' /f]u Joj:yfkg Pjd\ ljkb\ Joj:yfkg tyf ;r]tgf<br />

1. /fhdfu{l:yt xf]6n /]:6'/]G6df vfB :jR5tf :t/Ls/0f nf]uf] ljt/0f sfo{qmd tyf<br />

d]rL dxfsfnL cleofg ;~rfng .<br />

2. lgof{t tyf cfofltt s[lifhGo vfB kbfy{sf] u'0f:t/ lgodg, k/LIf0f tyf<br />

k|df0fLs/0f .<br />

3. ljiffbL Go"gLs/0f cleofg sfo{qmd tyf t/sf/L afnLdf ljiffbLsf] cjz]if tyf<br />

hf]lvd ljZn]if0f u/L k|ltj]bg ;fj{hlgs tyf ;r]tgf sfo{qmd ;~rfng .<br />

4. s[lif Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL :yfkgf u/L s[lif If]qdf x'g] ljleGg ljkb\ tyf<br />

hf]lvd ;DaGwdf k"j{ hfgsf/Lsf] Joj:yf .<br />

5. cGt/f{li6«o dfGotf k|fKt k|of]uzfnf Pjd\ /fli6«o :t/, d'Vo ahf/ s]G›x¿ / a[xt\<br />

Joj;flos pTkfbg If]qdf ljiffbL ›'t k/LIf0f k|of]uzfnf / 3'DtL k|of]uzfnf<br />

:yfkgf tyf k|of]u .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

cfwf/ jif{ @)&@÷&# df wfg $@ nfv (( xhf/ d]= 6g, ds} @@ nfv #! xhf/ d]= 6g,<br />

ux'F !% nfv &) xhf/ d]= 6g, bnxg # nfv ^) xhf/ d]= 6g, t/sf/L #% nfv *) xhf/ d]=<br />

6g, kmnkm"n !) nfv (^ xhf/ d]= 6g, cfn' @* nfv %) xhf/ d]= 6g / df5f &* xhf/ d]=<br />

6g jflif{s pTkfbg /x]sf]df of]hgf cjlwsf] clGtd jif{ @)&%÷&^ df wfg %% nfv ^! xhf/<br />

d]= 6g, ds} @^ nfv (^ xhf/ d]= 6g, / ux'F @@ nfv !( xhf/ d]= 6g, bnxg $ nfv #*<br />

xhf/ d]= 6g, t/sf/L $) nfv d]= 6g, kmnkm"n !$ nfv *) xhf/ d]= 6g, cfn' #@ nfv %)<br />

xhf/ d]= 6g / df5f !)# xhf/ d]= 6g jflif{s pTkfbg k'u]sf] x'g]5 . g]kfne/ #)) hf]g / !)<br />

cf]6f ;'k/hf]gsf] ljsf; ePsf] x'g]5 . ef}uf]lns cj:yf ;'xfpFbf] s[lif oflGqsLs/0f tyf s[lif<br />

k|ljlwsf] ljsf;, k|;f/ / cg';/0f ePsf] Pjd\ s[lifhGo pBf]usf nflu cfjZos sRrfkbfy{<br />

pTkfbg, k|fËfl/s s[lif j:t'x¿sf] pTkfbg / s[lif j:t'x¿sf] e08f/0f Ifdtf, ;Íng<br />

s]G›x¿nufot ahf/ k"jf{wf/ j[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 71


$=!=@ kz'kG5L<br />

!= k[i7e"ld<br />

kz'kG5Lkfng If]qn] b]zsf] s'n ufx{:Yo pTkfbgdf sl/a !! k|ltzt / s'n s[lif ufx{:Yo<br />

pTkfbgdf @^=* k|ltzt of]ubfg ub}{ cfPsf] ;Gbe{df o; If]qsf] ljz]if cfly{s dxŒj /xL<br />

cfPsf] 5 . /fli6«o ;d:ofsf] ¿kdf b]lvPsf] dft[ tyf afnaflnsf s'kf]if0fsf] ;d:of<br />

Go"gLs/0fdf b"w, cG8f / df;'n] dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ub{5 . ljsf;zLn b]zx¿df xfnsf]<br />

t'ngfdf ;g\ @)@) ;Dd kz'hGo k|f]l6gsf] dfu bf]Aa/n] j[l4 x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 eg]<br />

kz'hGo kbfy{sf] pknAwtfdf cfTdlge{/ aGg kz'kfng If]qnfO{ pRr k|fyldstfdf /fvL<br />

pNn]vgLo k|ult xfl;n ug{sf nflu pGgt g:n, kz' cfxf/, kz' :jf:Yo / Joj;foLs/0fsf<br />

If]qdf yk cg';Gwfg / ljsf; ug{ cfjZos 5 . g]kfn ljZj Jofkf/ ;Ë7g tyf ljZj kz'<br />

:jf:Yo ;Ë7gsf] ;b:o /fi6« ePkZrft\ To:tf] /fi6«sf x}l;otn] kz' ljsf; If]qdf k"/f ug{'kg]{<br />

bfloTj lgjf{x ug{ ljsf;sf ljleGg ;fem]bf/x¿;Fu ;dGjo ub}{ kz'kG5L ljsf;sf sfo{x¿<br />

ug'{kg]{ b]lvG5 . To:t} lbuf] ljsf; nIodf plNnlvt ef]sd/Lsf] cGTo, vfB / kf]if0f ;'/Iffh:tf<br />

nIo k|fKt ug{ kz'kG5L ljsf; sfo{qmdsf] 7"nf] e"ldsf /xG5 .<br />

b]zdf xfn k|ltjif{ b"w !* nfv %$ xhf/ d]l6«s 6g, df;' # nfv !* xhf/ d]l6«s 6g /<br />

cG8f !@) s/f]8 cf]6f pTkfbg eO{ k|ltJolQm k|ltjif{ b"w, df;' / cG8fsf] pknAwtf qmdzM<br />

^^=& ln6/, !!=& lsnf]u|fd / $$=$ cf]6f /x]sf] 5 . kz'hGo kbfy{x¿sf] pkef]uaf6 Go"gtd<br />

kf}li6s tTjx¿sf] cfk"lt{sf nflu k|ltJolQm k|ltjif{ b"w (! ln6/, df;' !$ lsnf]u|fd / cG8f<br />

$* cf]6f x'g'kg{]df xfn b"w pTkfbg #) k|ltztn], df;' pTkfbg !& k|ltztn] / cG8f pTkfbg<br />

& k|ltztn] Go"g /x]sf] b]lvG5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

dfudf cfwfl/t cg';Gwfgaf6 k|ljlwx¿ ljsf; u/L k|;f/ sfo{qmddfkm{t s[ifssf] ynf]df<br />

k'¥ofpg', s[ifs ;d"x÷;ldltsf] ;ªVofdf j[l4 eP cg'¿k ;+:yfut ljsf;, Jofj;flos bIftf,<br />

;|f]t kl/rfng / sf/f]af/ cflbdf u'0ffTds ljsf; ub}{ n}hfg', r/g tyf vs{ If]qsf] ljsf; Pjd\<br />

Joj:yfkg u/L pkof]u;DaGwL pko'Qm gLlt sfof{Gjogdf Nofpg', s[lif tyf kz' ljsf;<br />

sfo{qmdx¿ sfof{Gjogdf ljleGg ;]jfu|fxLx¿aLr ;dGjo sfod ug{', k|ljlwsf] ljsf;,<br />

cg';Gwfg / ahf/ k"jf{wf/ Pjd\ ahf/ ;+/rgf ljsf;df lghL If]qsf] ;xeflutf a9fpg', :yfgLo<br />

:t/df u'0f:t/Lo kz'hGo pTkfbg Pjd\ pkef]uk|lt hgr]tgf j[l4 ug{' / kz' ;]jfdf ;+nUg<br />

k|fljlwsx¿nfO{ pko'Qm jftfj/0f tof/ u/L :jb]zd} sfd ug{ k|f]T;flxt ug{' o; If]qsf r'gf}tL<br />

/x]sf 5g\ . tLj| ;x/Ls/0f, g]kfnLsf] cfo cfh{gdf ePsf] j[l4, vfB Jojxf/ kl/jt{g cflbn]<br />

ubf{ b"w, df;' tyf cG8fsf] dfu al9/x]sf] ;Gbe{df ljBdfg pTkfbg j[l4n] wfGg ;s]sf] 5}g .<br />

72 | rf}wf}+ of]hgf<br />

72


kz'hGo pTkfbgsf] :jR5tf tyf u'0f:t/ sfod u/fpg r'gf}tL 5 . kz'kG5L pTkfbg k|0ffnLnfO{<br />

k|lt:kwL{ agfpg pRr pTkfbg nfutn] ;d:of k/]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

kz'kG5L;DaGwL 5'§} dGqfno :yfkgf eO{ o; If]qdf ljz]if Wofg k'Ug] l:ylt l;h{gf x'g',<br />

/fli6«o :t/df kz';]jf k|;f/ ;+oGq / kz' ;]jf k|fljlwsx¿sf] a9\bf] pknAwtfaf6 kz' ljsf;sf]<br />

Jofks ;Defjgf x'g', kz'kG5L ljsf; If]qdf lghL If]qsf] a9\bf] cfsif{0f x'g', kz'kG5L ljsf;<br />

ultljlwk|lt s[ifs tyf ;j{;fwf/0f hfu¿s x'g' / k|f]l6ghGo j:t'sf] dfu a9\b} hfg' o; If]qsf<br />

cj;/ x'g\ . ;fy} ljleGg sf/0fx¿n] ubf{ g]kfnLx¿sf] qmozlQm a9\g' vfgkfgsf] Jojxf/df<br />

ePsf] kl/jt{gn] kz'hGo pTkfbgsf] dfu tLj| ultdf a9\g' / ljZj Jofkf/ ;ª\u7gsf] ;b:o<br />

ePkZrft g]kfnn] cGt/f{li6«o ahf/df kx'Fr kfpg'n] o; If]qsf] ljsf;df cj;/x¿ k|bfg u/]sf]<br />

5 . Jofj;flos kz'kfngdf kz' ladfsf] cfsif{0f a9\b} hfg', ;8s, ljB't, ;~rf/h:tf<br />

k"jf{wf/sf] lj:tf/n] kz'kG5L kfngdf oflGqsLs/0f, k|ljlwsf] cjnDag, cfw'lgsLs/0f /<br />

Joj;foLs/0fdf nfUg] jftfj/0f aGb} hfg'nfO{ cj;/sf] ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cfTdlge{/ Pjd\ kf]if0f ;'/Iff;lxtsf] vfB ;Dk|e'tf pGd'v d'n's .<br />

#=@ nIo<br />

:jR5 Pjd\ u'0f:t/Lo kz'kG5LhGo pTkfbgsf dfWodaf6 d'n'snfO{ vfB tyf kf]if0fdf<br />

cfTdlge{/ agfpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. d'n'snfO{ kz'kG5LhGo pTkfbgdf cfTdlge{/ agfO{ s'kf]if0f x6fpg' / vfB tyf kf]if0f<br />

;'/Iffdf 6]jf k'¥ofpg' .<br />

2. kz'kG5L kfngnfO{ k|ljlwo'Qm, kl/0ffdd'vL, Jofj;flos / k|lt:kwL{ agfO{ kz'kG5LhGo<br />

kbfy{sf] cfoft 36fpFb} lgof{t k|j4{g ug{' .<br />

3. kz'kG5L kfngnfO{ dlxnf, o'jf tyf ;a} cfly{s, ef}uf]lns / ;fdflhs ju{sf]<br />

:j/f]huf/sf] dfWodsf ¿kdf ljsl;t ub}{ cfocfh{gsf] lbuf] ;|f]tsf] ¿kdf ljsf;<br />

ug{' .<br />

4. kz'hGo kbfy{jf6 dfgj :jf:Yodf kg{;Sg] gsf/fTds c;/ Go"gLs/0f ug{ :j:y<br />

kz'kG5L pTkfbg ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. kz'kG5L pTkfbs s[ifs, ;d'bfo, ;xsf/L ;+:yf Pjd\ lghL pBdLx¿sf] k|lt:kwL{ Ifdtf<br />

j[l4 ub}{ kz'kG5Lsf] pTkfbg / pTkfbsTj j[l4 ug{ PsLs[t ¿kdf k|fljlws, ljQLo tyf<br />

cGo ;]jf pknAw u/fpg] .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 73


2. kz'kG5LhGo Joj;fodf cfly{s, ;fdflhs / ef}uf]lns ¿kdf kl5 k/]sf dlxnf, o'jf<br />

tyf ljleGg sf/0fn] hf]lvddf /x]sf nlIft ju{sf] :j/f]huf/ tyf cfocfh{gsf] lbuf]<br />

;|f]tsf] ¿kdf ljsf; ug]{ .<br />

3. kz'kG5LhGo d"No >[ª\vnf ;'wf/, ahf/ ;+/rgf, ;"rgf k|0ffnL / cGo k"jf{wf/sf] ljsf;<br />

tyf ;'wf/sf ;fy} kz'kG5LhGo pTkfbgsf] u'0f:t/df clej[l4 ub}{ :yfgLo, If]qLo,<br />

/fli6«o / cGt/f{li6«o ahf/d'vL kz'kG5L kfng k4ltsf] ljsf; ug]{ .<br />

4. jftfj/0f tyf hnjfo' cg's"ngd}qL kz'kG5L Joj;fosf] k|j4{g ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. kz'kG5L If]qsf] nIo / p2]Zo k|flKtsf nflu ;/f]sf/jfnfx¿sf] ;xsfo{df g]kfnsf]<br />

;+ljwfg / s[lif ljsf; /0fgLltsf] efjgf cg'¿k kz'kG5L kfng;DaGwL ljBdfg<br />

gLltut, sfg'gL / k|lqmofut Joj:yfnfO{ ;'wf/ ul/g]5 . -!_<br />

2. g]kfnnfO{ cG8f, df;' / b"wdf qmdzM Ps, b'O{ / tLg jif{leqdf cfTdlge{/ agfpg b"w,<br />

df;' / cG8f ljz]if ld;g sfo{qmdx¿ ;~rfngdf NofOg]5 . -!_<br />

3. kz'kG5Lsf] g:n;'wf/, kf}li6s bfgf cfxf/fsf] Joj:yf, kz'kG5L :jf:Yo ;]jf Pjd\<br />

pTkflbt kz'hGo kbfy{sf] ahf/Ls/0fsf rf/} kIf kIfnfO{ ;dfgfGt/ ¿kdf cufl8<br />

a9fO{ PsLs[t ¿kdf ;]jf k|bfg ug]{ u/L sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

4. ufO{, e}F;L, aª\u'/ / afv|fsf] s[lqd uef{wfg sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L agfO{ tyf s[lqd<br />

uef{wfg ;]jf k'Ug g;Sg] :yfgdf k|fs[lts uef{wfg ;]jf lj:tf/ u/L pGgt g:nsf<br />

kz'x¿sf] ;ª\Vofdf j[l4 ul/g]5 . -!_<br />

5. xfn ;~rfngdf /x]sf ;/sf/L kz'kG5L kmfd{sf] Joj:yfkg of]hgf tof/ u/L :t/f]Gglt<br />

ub}{ kz'kG5Lsf] hft ljz]ifsf] gd'gf pTkfbg, tflnd, k|zf]wg / k|bz{g ;|f]t s]G›sf<br />

¿kdf ljsf; ul/g]5 . lghL tyf ;xsf/L If]qåf/f ;~rfng ug]{ u/L If]qLo ;Gt'ngnfO{<br />

;d]t Vofn /fVb} cfjZostfsf cfwf/df kz'kG5Lsf yk ;|f]t s]G›sf] ljsf; ub}{<br />

nlug]5 . -!_<br />

6. u'0f:t/Lo kz'cfxf/fsf] pknAwtf a9fpg r/g ljsf;, 8fn]3fF;, e'O{3fF; pTkfbg, lap<br />

j[l4, bfgf, cf}ifwL / 3fF; ;lDd>0f, ldg/n Ans cflb pTkfbg / k|of]usf ;fy}<br />

s[lifhGo pk–kbfy{x¿sf] ;b'kof]unfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . …Ps lhNnf Ps 3fF;]jfnL ;|f]t<br />

s]G›Ú :yfkgfnfO{ clgjfo{ ul/g]5 . o;sf nflu jg, e"–;+/If0f tyf s[lif ljsf;<br />

sfof{nox¿;Fusf] ;dGjodf ;fd'bflos jg, sa'lnotL jg tyf s[lif kmfd{x¿df<br />

3fF;]afnL k|j4{gsf nflu kxn ul/g]5 . -!_<br />

7. kz'kG5Lsf /f]usf] /f]syfdsf nflu :jb]zd} EoflS;g pTkfbg, e08f/0f, ljt/0f /<br />

k|of]usf If]qdf yk nufgL u/L kz':jf:Yosf] ;'/If0f ul/g]5 . kz'/f]u cGj]if0f<br />

k|of]uzfnfx¿sf] cfw'lgsLs/0f / :t/f]Gglt ul/g]5 . kz' Sjf/]G6fOg ;]jfnfO{ cem a9L<br />

k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

74 | rf}wf}+ of]hgf<br />

74


8. k|To]s uflj;df Pshgf kz';]jf k|fljlwssf] Joj:yf u/L kz'kG5L ;]jfdf s[ifssf] kx'Fr<br />

lj:tf/ ul/g]5 . -!_<br />

9. d'n'ssf] ljljw ef}uf]lns tyf kfl/l:yltsLo k|0ffnL / cfly{s ;fdflhs ljsf;sf] ult<br />

x]/L ;DefJotf / hgrfxgf adf]lhd …kz'kG5L ljz]if pTkfbg If]qÚ tf]sL To:tf If]qdf<br />

cfjZos k"jf{wf/sf] ljsf; u/L pGgt g:n, kz' cfxf/f, kz' ;]jf, kz' :jf:Yo, ;'ne<br />

C[0f, ladf;lxtsf] k|fljlws ;]jf k|bfg ul/g]5 . -!_<br />

10. kz'kG5L kfns ;fgf s[ifs, sdn/L, d'Qm sd}of, xlnof tyf e"ldxLg ljkGg ls;fgnfO{<br />

kz'kG5L kfng tyf kz'kG5LhGo Joj;fodf k|]l/t u/L cfTdlge{/ x'g] sfo{qmd<br />

;~rfng ul/g]5 . o'jfsf] a9\bf] ljb]z knfog /f]Sg tyf ljb]zaf6 kmls{Psf /<br />

a]/f]huf/ o'jfnfO{ kz'kG5L kfngdf cfslif{t ug]{ u/L o'jfnlIft sfo{qmdnfO{<br />

k|fyldstfsf ;fy k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog ul/g]5 . kz'kG5L kfngdf a9\bf] dlxnf<br />

;xeflutf / dlxnf ls;fg ;zQmLs/0fnfO{ s]lG›t ub}{ ;fgf tyf Jofj;flos<br />

dlxnfd'vL sfo{qmd ;~rfngdf NofOg]5 . -@_<br />

11. e"sDkn] ubf{ eTs]sf, lau|]sf kz'kG5L uf]7 / ;/sf/L ;+/rgfx¿sf] k'glgdf{0f jf dd{t<br />

;'wf/ u/L k'gM;~rfngdf NofOg]5 . e"sDk k|efljt lhNnfx¿df kz'wg Iflt ePsf<br />

s[ifs kl/jf/x¿nfO{ kz'kG5L k'g:yf{kgf ug]{ sfo{qmd NofOg]5 . -@_<br />

12. b'Uw kbfy{ Pjd\ df;'sf] u'0f:t/ / :jR5tfnfO{ sfod /fVg …awzfnfb]lv efG5f;Dd<br />

:jR5 / :j:y df;'Ú tyf …uf]7b]lv cf]7;Dd :jR5 / :j:y b"wÚ sfo{qmdnfO{ cleofgsf<br />

¿kdf ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

13. df;' pTkfbg / lgof{tdf b]lvPsf ;d:ofsf] ;dfwfgsf pkfo kQf nufO{ l5d]sL d'n's<br />

/ cGt/f{li6«o ahf/ kx'Frsf nflu cfjZos gLltut Joj:yf ldnfOg]5 . df;', lrh,<br />

pmg, 5fnf, 5'kL{h:tf pRr d"Nosf lgof{td"ns kz'kG5LhGo kbfy{ klxrfg u/L<br />

d"No>[ª\vnfdf cfwfl/t pBf]u k|j4{g ul/g]5 . -#_<br />

14. lbuf], jftfj/0fd}qL / hnjfo' cg's"ng x'g] u/L kz'kG5L ljsf;sf nflu cfjZos kg]{<br />

k|ljlw ljsf;, k|ljlw x:tfGt/0f / k|of]unfO{ k|fyldstf lbO{ ;DalGwt ;/f]sf/jfnf<br />

lgsfox¿;Fusf] ;xsfo{df gLltut, ;+:yfut / sfof{Gjog txdf ;femf cjwf/0ff agfO{<br />

;xsfo{ ul/g]5 . -$_<br />

15. g]kfnsf /}yfg] 3/kfn'jf kz'kG5L tyf ltgsf hª\unL hftsf] cfg'jf+lzs ;|f]t ;+/If0f<br />

sfo{nfO{ pRr k|fyldstf lbFb} kz' cfg'jf+lzs ;|f]t ;+/If0f ;+j4{g tyf pkof]u;DaGwL<br />

!) jif]{ sfo{of]hgf tof/ u/L nfu' ul/g]5 . -$_<br />

16. kz'kG5Laf6 ;g{ ;Sg] /f]ux¿sf] /f]syfd tyf lgoGq0fnfO{ k|efjsf/L agfpg Jofks<br />

hgr]tgf clej[l4sf ;fy} Ps :jf:Yo cjwf/0ffg';f/ hg:jf:Yo ;+/If0fdf ;xof]u<br />

k'¥ofOg]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 75


#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= pTkfbg / pTkfbsTj j[l4 ug]{ cfwf/ tof/ tyf ;'b[9Ls/0f<br />

pGgt g:nsf kz'sf] pknAwtfdf j[l4<br />

1. ufO{, e}F;L, afv|f / aª\u'/sf] s[lqd uef{wfgaf6 pGgt g:nsf kz'x¿sf] ;ª\Vof<br />

j[l4 / g:n ;'wf/ /fli6«o cleofg sfo{qmd .<br />

2. s[lqd uef{wfg ;]jf gk'u]sf] If]qdf k|fs[lts uef{wfgsf] nflu /fFuf], ;fF9], af]sf,<br />

y'df tyf jL/ ljt/0f .<br />

3. pGgt g:nsf ufO{e}F;Lsf] ;|f]t s]G› :yfkgf sfo{qmdsf] lj:tf/ .<br />

kz' cfxf/fsf] pknAwtfdf j[l4<br />

4. 3fF;df cfwfl/t kz'kfng k|j4{g ug{ cleofgsf] ¿kdf km/]h ld;g sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

5. Ps lhNnf Ps 3fF; ;|f]t s]G› :yfkgf u/L 3fF;sf] ljsf; / lj:tf/ .<br />

6. r/g ljsf;, 8fn] 3fF;, eF'O 3fF; pTkfbg, lap j[l4, bfgf, cf}ifwL / 3fF;<br />

;lDd>0f, ldg/n Ans cflb pTkfbg / k|of]usf ;fy} s[lifhGo pkkbfy{x¿sf]<br />

;b'kof]unfO{ k|f]T;fxg .<br />

7. jg, e"–;+/If0f tyf s[lif ljsf; sfof{nox¿;Fusf] ;dGjodf ;fd'bflos jg,<br />

sa'lnotL jg tyf s[lif kmfd{x¿df 3fF;]afnL k|j4{g .<br />

8. v]/ uO/x]sf ;fj{hlgs jf cg'Tkfbs jg If]qsf] hUuf sa'lnot u/L s/f/df<br />

pknAw u/fpg cfjZos ;dGjo .<br />

kz' :jf:Yo ;]jfsf] ;+:yfut ljsf; / ;'b[9Ls/0f<br />

9. vf]/]t, kL=kL=cf/, /]lah, :jfOg lkma/, /fgLv]th:tf /f]usf] /f]syfdsf nflu<br />

:jb]zd} EoflS;g pTkfbg, e08f/0f, ljt/0f / k|of]usf If]qdf yk nufgL,<br />

k"jf{wf/sf] ljsf; tyf :t/f]Gglt .<br />

10. kz'/f]u cGj]if0f k|of]uzfnfx¿sf] cfw'lgsLs/0f / :t/f]Gglt tyf lhNnf kz';]jf<br />

sfof{nox¿sf k|fylds k|of]uzfnfx¿sf] qmdzM cfwf/e"t k|of]uzfnfdf<br />

:t/f]Gglt .<br />

11. kz' Sjf/]G6fOg ;]jfnfO{ cem Jojl:yt / ;'b[9 agfpg] sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

12. kz' :jf:Yo k|bfg ubf{ lghL If]qsf k|fljlwsnfO{ kl/rfng ug{ kz' :jf:Yo 3'DtL<br />

sf]if ;'b[9Ls/0f .<br />

76 | rf}wf}+ of]hgf<br />

76


13. kz'kG5Laf6 dfgjdf ;g{ ;Sg] /f]ux¿sf ;DaGwdf hgr]tgf clej[l4 /<br />

hg:jf:Yo ;+/If0fdf ;xof]u k'Ug] sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

k|fljlws ;]jfsf] lj:tf/, Ifdtf clej[l4 tyf ;+:yfut ;'wf/<br />

14. Ps uflj; Ps k|fljlwssf] Joj:yf / gd'gf ;fd'bflos kz' ;]jf s]G›x¿sf]<br />

:yfkgf tyf ;~rfng .<br />

15. s[ifs Joj;foL pBdL / k|fljlwsx¿sf] Ifdtf clej[l4 sfo{qmd .<br />

16. b'Uw ;xsf/L tyf kz'kG5LhGo ahf/Ls/0fdf ;+nUg s[ifs ;xsf/Lx¿sf] ;+:yfut<br />

Ifdtf clej[l4 .<br />

17. ;/sf/L kz'kG5L kmfd{sf] e"–:jfldTj sfod u/L Joj:yfkg of]hgfsf cfwf/df<br />

:t/f]Gglt ub}{ kz'kG5L ljz]ifsf] gd'gf pTkfbg, tflnd, k|zf]wg / k|bz{g ;|f]t<br />

s]G›sf ¿kdf ljsf; .<br />

18. kz'kG5L kmfd{x¿sf] k"jf{wf/ ljsf; Pjd\ ;'wf/ tyf gofF kmfd{ :yfkgf /<br />

;~rfng .<br />

19. kz'kG5L;DaGwL hgzlQm ljsf; of]hgf th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

20. kz'kG5L;DaGwL dxŒjk"0f{ ;"rgf / tYofÍ ;Íng / ljZn]if0f .<br />

21. kz'kG5L If]qsf] lbuf] ljsf;sf nflu g]kfn ;/sf/nfO{ gLltut / k|fljlws If]qdf<br />

;'emfj lbgsf nflu ;Nnfxsf/ ;d"xx¿ u7g .<br />

v= lghL Joj;fo tyf ;xsf/L k|j4{g dfkm{t pTkfbg / pTkfbsTj j[l4<br />

1. b"w pTkfbg j[l4 ug{ dWo kxf8L nf]sdfu{ tyf t/fO{ x'nfsL dfu{ nlIft u/L b"w<br />

pTkfbg sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. e}F;L ;+/If0f tyf kf8f kfng ljz]if sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. ;DefJo lhNnfx¿df afv|f ;|f]t s]G› tyf Jofj;flos kmd{ ;'b[9Ls/0fsf] nflu<br />

;xof]u .<br />

4. e]F8f ;|f]t s]G› :yfkgf, ljsf; tyf lj:tf/ ug{ k"jf{wf/ ljsf;, vf]/ lgdf{0f ;'wf/<br />

tyf vs{ ;'wf/df ;xof]u .<br />

5. ;fgf 8]/L pBf]u k|j4{g lrlnª Eof6df ;xof]u .<br />

6. ;DefJotfsf] cfwf/df qmdzM b"w, df;' tyf cG8f pTkfbgdf cg'bfg .<br />

7. o'jfnlIft ufO{, e}F;L, afv|f, aª\u'/ ljsf; sfo{qmd .<br />

8. ldNs xf]ln8] cGTo ug{ s[ifs ;d'bfo jf ;xsf/Laf6 pTkflbt b"wnfO{ plrt<br />

d"Nodf vl/b u/L pkof]u x'g] Joj:yf, w'nf] b"w agfO{ ;'Vvf l;hgdf ljt/0fsf]<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 77


Joj:yf, b'UwhGo kbfy{ ljljwLs/0f, b"Uw ljsf; ;+:yfgsf] Ifdtf clej[l4 / lghL<br />

b"w k|zf]wg pBf]usf] Ifdtf lj:tf/ tyf Joj;fo k|j4{g .<br />

9. df;' pTkfbg / l5d]sL d'n's tyf cGt/f{li6«o ahf/df lgof{t k|j4{gsf nflu<br />

gLltut Joj:yf / pRr d"Nosf lgof{td"ns kz'kG5LhGo kbfy{ klxrfg u/L d"No<br />

>[ª\vnfdf cfwfl/t pBf]u k|j4{g .<br />

10. ;fem]bf/Ldf gu/kflnsf / gu/ pGd'v ahf/ If]qx¿df Jojl:yt awzfnf tyf<br />

aw:yn lgdf{0f, df;'hGo pBf]u k|j4{g, ljb]zaf6 kms]{sf Pjd\ lzlIft a]/f]huf/<br />

o'jfnlIft sfo{qmd ;~rfng / Jojl:yt ld6 df6{x¿sf] :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

11. pmgLhGo Joj;fodf ;+nUg ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yf Pjd\ s[ifsaLr ;dGjo<br />

u/fO{ pmg ;Íng s]G› ;~rfng .<br />

12. d"No >[ª\vnfdf cfwfl/t aª\u'/ Joj;fo ;'wf/ cleofg sfo{qmd / aª\u'/ Joj;fo<br />

cf}Bf]lus kfs{ :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

13. ;fj{hlgs–lghL–;xsf/L ;fem]bf/Ldf kz'kG5L ahf/ k|j4{g / k"jf{wf/ ljsf;sf<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

14. ljleGg Sn:6/df afv|fkfng ljz]if sfo{qmd ;~rfng .<br />

15. lgof{td"ns pTkfbg tyf k|zf]wg ljljwLs/0f -pmg, df;', kl:dgf, lrh, 5'kL{,<br />

5fnf cflb_ sfo{qmd ;~rfng .<br />

u= nlIft ju{ tyf If]qdf hLljsf]kfh{gdf ;'wf/, ul/aL Go"gLs/0f / kf]if0f ;'wf/sf sfo{qmd<br />

1. ;fgf s[ifsx¿nfO{ ;xsf/Ldf cfa4 ub}{ kz'kG5L Joj;fodfkm{t cfocfh{gdf<br />

clej[l4 .<br />

2. dWo tyf ;'b"/ klZrdf~rndf e]F8f afv|f pTkfbg sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. pRr kxf8L If]qdf k|lt:kwf{Tds s[lif Joj;fo ljsf; ;xof]u pknAw u/fO{<br />

kz'hGo Joj;fo k|j4{g .<br />

4. cfly{s, ;fdflhs / n}+lËs ¿kdf kl5 k/]sf ;d'bfo, Psn tyf ljkGg dlxnf,<br />

;fgf ls;fg nlIft ;dfj]zL kz'kG5L kfng sfo{qmd ;~rfng Pjd\ kz' ;]jfs]G›<br />

/ lhNnf kz' ;]jf sfof{nox¿af6 Psåf/ k|0ffnLdfkm{t ;'ne C0f tyf kz'ladfsf<br />

nflu ;xhLs/0f Joj:yf .<br />

5. s0ff{nL c~rn ljz]if kz'kfng sfo{qmd ;~rfng .<br />

6. u|fdL0f dlxnfnlIft 3/fof;L :t/ kf]if0f ;'/Iff tyf cfo cfh{gsf nflu u|fdL0f<br />

s'v'/f k|j4{g sfo{qmd .<br />

78 | rf}wf}+ of]hgf<br />

78


7. s[lifdf a9\bf] dlxnf ;xeflutf / dlxnf ls;fg ;zQmLs/0fnfO{ s]lG›t ub}{ ;fgf<br />

tyf Jofj;flos dlxnfd'vL sfo{qmd ;~rfng .<br />

8. g]kfnsf /}yfg] 3/kfn'jf kz'kG5L tyf ltgsf hª\unL hftsf] cfg'jf+lzs ;|f]t<br />

;+/If0fsf sfo{qmd ;~rfng / o;sf nflu !) jif]{ sfo{ of]hgf tof/ tyf<br />

sfof{Gjog .<br />

9. hnjfo' cg's"ng tyf jftfj/0fd}qL k|ljlw ljsf; ug{ ljZjljBfno / g]kfn s[lif<br />

cg';Gwfg kl/ifb\;Fu ;xsfo{df sfo{qmd ;~rfng .<br />

3= lgodg / u'0f:t/ Joj:yfkg<br />

1. b'Uw pBf]ux¿df Jofj;flos ;+lxtf nfu' .<br />

2. pTkfbs ;xsf/L ;+:yfdfkm{t s[ifsx¿nfO{ ldNs PgfnfOh/, cNd'lgod / l:6n<br />

Sofg tyf ldlNsª d]l;gsf] vl/bdf cg'bfg .<br />

3. ;a} lhNnfdf kz' :jf:Yo lgodg sfo{qmd / kz' cf}ifwL vf]k, lkm8 ;lKnd]G6sf]<br />

u'0f:t/ lgodg .<br />

ª= Ifltsf] /fxt / kz'kG5L ladf ;]jf<br />

1. a8{ ˆn' /f]u b]vfk/]sf] cj:yfdf /f]u lgoGq0f tyf cfsl:ds Joj:yfkg /<br />

/fxtsf] Joj:yf .<br />

2. kz' ladfsf] lj:tf/ tyf lk|ldoddf cg'bfg .<br />

3. k|fs[lts k|sf]k, /f]uJoflw, dxfdf/Lsf] sf/0faf6 s[ifsx¿sf] kz'wg / ;f];Dj4<br />

ef}lts ;+/rgf Iflt ePsf] cj:yfdf lhNnf b}jLk|sf]k p4f/ ;dGjo ;ldltsf]<br />

l;kmfl/zdf /fxt k|bfg .<br />

4. e"sDkn] eTs]sf, lau|]sf kz'kG5L uf]7, esf/f, kz' ljsf; kmfd{x¿sf ;+/rgf tyf<br />

kz';]jf sfof{no / ;]jfs]G› ejgsf] k"glg{df{0f jf dd{t ;'wf/ u/L k'gM ;~rfng .<br />

5. e"sDk k|efljt lhNnfx¿df kz'wg Iflt ePsf s[ifs kl/jf/x¿n] Psn jf<br />

;d'bfodf cfwfl/t eO{ kz'kG5L kfng u/L hLljsf]kfh{g ug{ rfx]df /fxt :j¿k<br />

pko'Qmtf x]/L lglZrt dfkb08sf cfwf/df ufO{, e}F;L, e]8f, afv|f, aª\u'/, s'v'/f<br />

cflb kfngsf nflu cg'bfg .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

b"wsf] pTkfbg xfnsf] jflif{s !* nfv %$ xhf/ d]= 6gaf6 @% nfv ($ xhf/ d]= 6g,<br />

df;'sf] pTkfbg jflif{s # nfv !* xhf/ d]= 6gaf6 $ nfv !& xhf/ d]= 6g / cG8fsf] pTkfbg<br />

jflif{s !@) s/f]8af6 !%& s/f]8 k'uL b"w, df;' / cG8fsf] pTkfbgdf d'n's cfTdlge{/ ePsf]<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 79


x'g]5 . kz'kG5L If]qaf6 of]hgf cjlwsf tLg jif{df cg'dflgt yk @ nfv #) xhf/ k|ToIf<br />

/f]huf/L l;h{gf ePsf] x'g]5 .<br />

$=!=# l;“rfO tyf k|sf]k Joj:yfkg<br />

$=!=#=! l;“rfO<br />

!= k[i7e"ld<br />

;Lldt If]q / a9\bf] hg;ª\Vofsf sf/0f s[lif pTkfbsTj a9fpg l;FrfOsf] /fd|f] Joj:yf x'g'<br />

ckl/xfo{ ePsf]n] l;FrfO k"jf{wf/sf] ljsf;sf] ;fy} ;DkGg l;FrfO k|0ffnLx¿sf] Joj:yfkg ;'b[9<br />

Pjd\ k|efjsf/L agfpg of]hgfa4 9ª\uaf6 k|of; eO/x]sf] 5 . sl/a @^ nfv x]S6/ s[lifof]Uo<br />

hldgdWo] k/Dk/fut k|ljlw / cfly{s b[li6sf]0faf6 sl/a !* nfv x]S6/df dfq ;tx / e"ldut<br />

hn;|f]taf6 l;FrfO ;'ljwf k'¥ofpg ;lsg] cj:yf /x]sf] 5 . cf=j= @)&@÷&# sf] cGTo;Dddf<br />

!# nfv (@ xhf/ x]S6/df l;FrfO ;'ljwf k'u]sf] 5 . o;cg';f/ cem} klg sl/a rf/ nfv x]S6/<br />

s[lifof]Uo hldgdf l;FrfO ;'ljwf k'¥ofpg afFsL /x]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

g]kfnsf] ;Dk"0f{ s[lifof]Uo e"lddf pko'Qm k|ljlwsf] 5gf]6 u/L jif}{el/ e/kbf]{ l;FrfO ;'ljwf<br />

pknAw u/fpg] l;FrfO k|0ffnL lgdf{0f ug{', lgdf{0f ;DkGg ePsf k|0ffnLx¿sf] dd{t–;Def/sf<br />

nflu k|efjsf/L Joj:yfkg ug{', afx|} dlxgf l;FrfO ;]jf pknAw u/fpgsf nflu ;fgf / demf}nf<br />

vfnsf gbLx¿sf] hn tyf e"ldut hn pkof]u ug{ bL3{sfnLg ¿kdf 7"nf gbLx¿sf] hn<br />

:yfgfGt/0fåf/f hnfzoo'Qm of]hgf lgdf{0f ug{', l;FrfO ;'ljwf pknAw ePsf Pjd\ x'g] hldg<br />

s[lifsf nflu ;'/lIft /fVg' / hnjfo' kl/jt{gaf6 l;lh{t c;/sf sf/0f kfgLsf] pknAwtfdf<br />

cfPsf] hf]lvd Joj:yfkg ug{' l;FrfO If]qsf r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

;tx / e"ldut hn;|f]tsf] 7"nf] e08f/ pknAw x'g', l;FrfO ljsf; / lj:tf/sf nflu<br />

pko'Qm k|ljlw / hgzlQm :jb]zd} pknAw x'g', l;FrfO ljsf; / Joj:yfkgdf s[ifs pkef]Qmfsf]<br />

kx'Fr a9\b} hfg', gofF ;Ë7gfTds kl/jt{gaf6 ;a} lhNnfdf l;FrfO sfof{nosf] :yfkgf eO{ ;]jf<br />

k|jfxdf ;'wf/ x'g', s[lif If]qsf] pTkfbg / pkfbsTj a9fO{ s[lif pkhdf cfTdlge{/ agfpg<br />

l;FrfOsf] e/kbf]{ / lbuf] Joj:yf ug}{kg]{ cj:yf l;h{gf x'g' o; If]qsf cj;/sf ¿kdf /x]sf<br />

5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;Dk"0f{ s[lifof]Uo e"lddf afx}| dlxgf l;FrfO ;'ljwf .<br />

80 | rf}wf}+ of]hgf<br />

80


#=@ nIo<br />

s[lifof]Uo e"lddf e/kbf]{ / lbuf] l;FrfO ;]jfdfkm{t s[lif pTkfbsTj tyf pTkfbg j[l4df<br />

;xof]u ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. l;l~rt If]q j[l4 ug{'sf ;fy} hn;|f]tsf] ax'p2]ZoLo pkof]udf hf]8 lbg' .<br />

2. ljsl;t l;FrfO k|0ffnLdf Joj:yfkg ;'b[9Ls/0f u/L lbuf]kg a9fpg' .<br />

3. l;FrfOsf] cfjZostf ePsf] :yfg / ;dodf lgjf{w ¿kdf kfgLsf] pknAwtf a9fpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. afx|} dlxgf l;FrfO ;]jf pknAw u/fpgsf nflu ;tx l;FrfO, ax'p2]ZoLo, cGt/hnfwf/<br />

/ hnfzoo'Qm tyf e"ldut l;FrfO cfof]hgfx¿nfO{ cl3 a9fpg] .<br />

2. pRr Ifdtfdf ;~rfng ug{ k|fljlws Pjd\ cfly{s b[li6sf]0fn] pko'Qm Pjd\ gofF<br />

k|ljlwdf cfwfl/t l;FrfOsf] ljsf; ug]{ .<br />

3. lgdf{0f ;DkGg eO;s]sf l;FrfO k|0ffnLx¿sf] dd{t;Def/ Pjd\ lbuf] Joj:yfkgsf nflu<br />

pkef]Qmfx¿sf] ;xeflutf ;'lglZrt ug]{ .<br />

4. l;FrfO ljsf;sf] u'?of]hgf, s[lif ljsf; /0fgLltsf nIox¿sf] kl/k"lt{ / hnjfo'<br />

kl/jt{g cg's"ng x'g] u/L l;FrfO k|0ffnLsf] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. afx|} dlxgf l;FrfO ;'ljwf pknAw u/fpg k|fljlws, ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0f<br />

kIfaf6 ;DefJo demf}nf, 7"nf ;tx l;FrfO Pjd\ cGt/hnfwf/ / hnfzoo'Qm<br />

ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf sfo{qmdx¿ k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

2. e"ldut l;FrfO ;DefJo ePsf :yfgx¿df :ofnf] tyf l8k 6\o'j]nsf sfo{qmdx¿<br />

k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog ul/g]5 / ;tx l;FrfOaf6 jif}{el/ l;FrfO x'g g;Sg]<br />

If]qdf e"ldut l;FrfOsf] pkof]u ul/g]5 . -!_<br />

3. lgdf{0ffwLg ax'p2]ZoLo 8fOe;{g cfof]hgfnfO{ ;dodf ;DkGg ug{ / cGo k|fyldstfdf<br />

k/]sf cfof]hgfx¿sf] lj:t[t ;DefJotf cWoog ;DkGg u/L ;Dej b]lvPsf<br />

cfof]hgfx¿ sfof{Gjogdf nlug]5 . -!_<br />

4. kxf8L e"–efudf cjl:yt 6f/x¿df Jofj;flos s[lifnfO{ k|f]T;fxg ug{sf nflu ;f}o{<br />

pmhf{ Pjd\ cGo k|ljlwdf cfwfl/t lnˆ6 l;FrfO k|0ffnLsf] ljsf;nfO{ hf]8 lbOg]5 . -@_<br />

5. cfsfz] kfgL ;Íng, e08f/0f tyf k|efjsf/L pkof]u k|ljlwsf] lj:tf/ ub}{ ;LdfGt<br />

s[life"ld, r/g If]q Pjd\ kfgLsf] Go"g ;|f]t ePsf If]qdf yf]kf, kmf]xf]/fh:tf k|ljlw<br />

pkof]u ul/g]5 . -@_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 81


6. hn;|f]tsf] cefj ePsf / ;'Vvf v8]/Lsf] k|sf]k a9L x'g] :yfgdf cfsfz] kfgL<br />

;Íngnufot v'nf / Knfl:6s kf]v/L Joj:yfkgsf ;fy} t/fO{–dw];df /x]sf<br />

tfntn}ofsf] ;'b[9Ls/0f u/L pko'Qm l;FrfO ;'ljwf k'¥ofOg]5 . -@_<br />

7. l;FrfO k|0ffnLsf] bIftfk"0f{ pkof]u Pjd\ hg;xeflutfd"ns Joj:yfkgdf hf]8 lbFb}<br />

l;FrfO k|0ffnLsf] ;Dk"0f{ sdfG8 If]qdf l;FrfO ;'ljwf k'¥ofOg]5 . -#_<br />

8. l;FrfO k|0ffnLx¿sf] dd{t–;Def/ Pjd\ k'g:yf{kgfsf nflu cfjZos cfly{s ;|f]t<br />

kl/rfng ug{ l;FrfO ljsf; sf]ifsf] :yfkgf u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -#_<br />

9. ;fgf tyf demf}nf k|0ffnLx¿df s[ifs pkef]Qmfsf] PsLs[t cfly{s ljsf;sf nflu<br />

l;FrfO ;xsf/Lsf] cjwf/0ffnfO{ sfof{Gjog ul/g]5 . To;}u/L 7"nf tyf a[xt\ l;FrfO<br />

k|0ffnLx¿df :jzfl;t l;FrfO Joj:yfkg ;ldltdfkm{t l;FrfO k|0ffnLsf] Joj:yfkg<br />

ul/g]5 . -$_<br />

10. s[lif ljsf; /0fgLltsf nIox¿ k"/f ug]{ p2]Zon] ;tx l;FrfOsf] lgdf{0f, k'g:yf{kgf,<br />

e"ldut l;FrfOsf] ljsf;, k'g:yf{kgf Pjd\ cfw'lgsLs/0f cflb sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

u/L l;FrfO ;]jf k'¥ofOg]5 . -$_<br />

11. g]kfnsf] clwsf+z s[lifof]Uo e"lddf afx|} dlxgf l;FrfO ;]jfsf] ljsf; / lj:tf/ ug]{ u/L<br />

gofF l;FrfO u'?of]hgf tof/ u/L nfu' ul/g]5 . -$_<br />

12. l;FrfO of]hgfx¿sf] 5gf]6 Pjd\ sfof{Gjog ;dGoflos 9ª\un] ;LdfGts[t ju{nfO{<br />

k|ToIf nfe k'Ug] u/L ul/g]5 . -$_<br />

13. l;FrfOdf hnjfo' kl/jt{gaf6 x'g;Sg] k|efjsf] cWoog u/L ;f]xLcg'¿k k|0ffnLx¿sf]<br />

l8hfOg Pjd\ ;~rfngdf cfjZos ;'wf/ ub}{ nlug]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= /fli6«o uf}/jsf tyf cGo a[xt\ l;“rfO sfo{qmd tyf cfof]hgfx¿<br />

1. l;S6f l;FrfO cfof]hgfsf] Aof/]h tyf d"n gx/ lgdf{0f ;DkGg eO{ d"n<br />

gx/cGtu{tsf zfvf / k|zfvf gx/x¿sf] ;+/rgf lgdf{0f tyf sdfG8 If]q ljsf; .<br />

2. /flghd/f s'nl/of l;FrfO cfof]hgfsf] d"n gx/sf] # ls=ld= tyf lkm8/ gx/sf] &<br />

ls=ld= gx/ nfOlgª sfo{ / nDsL lj:tf/tkm{ !$ ls=ld= gx/ lgdf{0f, %@ ls=ld=<br />

s[lif ;8s :t/f]Gglt, % ls=ld= t6aGw lgdf{0f .<br />

3. e]/L–aaO{ 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf] ( ls=ld= ;'?ª lgdf{0f u/L x]8jS;{ /<br />

kfj/ xfp;sf] lgdf{0f sfo{ k|f/De .<br />

4. aaO{ l;FrfO cfof]hgf k"jL{ d"n gx/sf] !) ls=ld= l/df]8lnª tyf klZrd d"n<br />

gx/sf] @* ls=ld= lgdf{0f ;DkGg, afFsL !% ls=ld= lgdf{0f k|f/De, zfvf gx/x¿sf]<br />

lgdf{0f ;DkGg u/L sl/a !!,))) x]S6/ hldgdf Jojl:yt l;FrfO ;'ljwf .<br />

82 | rf}wf}+ of]hgf<br />

82


5. ;'g;/L df]/ª l;FrfO cfof]hgf -t];|f] r/0f_ sf] ;'g;/L / df]/ª lhNnfsf] sl/a ^*<br />

xhf/ x]S6/ hldgdf l;FrfO ;'lawf k'¥ofpg ;+/rgfx¿sf] lgdf{0f tyf ;'b[9Ls/0f<br />

sl/a #* xhf/ x]S6/df zfvf gx/ k|0ffnL Joj:yfkg / sl/a #) xhf/ x]S6/<br />

cljsl;t If]qdf l;FrfO k|0ffnL / clt cfjZos dd{t;+ef/ Pjd\ ;~rfngsf] sfd<br />

;DkGg .<br />

6. jfudtL l;FrfO cfof]hgf ;nf{xL / /f}tx6 lhNnfsf] sl/a $% xhf/ x]S6/<br />

s[lifof]Uo hldgdf Jojl:yt l;FrfO ;'ljwf pknAw u/fpg sdfG8 If]qsf] gx/<br />

;~rfng;DaGwL Joj:yf, klZrdL d'n gx/ k|0ffnLnfO{ af/f lhNnfsf] k;fxf<br />

gbL;Dd / k'jL{ gx/ k|0ffnLnfO{ lemd gbLb]lv dxf]Q/L lhNnf / wg'iff lhNnfsf]<br />

blIf0ftkm{sf] s]xL efudf l;FrfO k|0ffnL ljsf;sf] nflu lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg<br />

tof/ u/L bf];|f] r/0fsf] k|f/lDes sfo{ ;DkGg .<br />

7. ;'gsf]zL dl/g 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfcGtu{t ;'gsf]zL gbLsf] &@ So'd]s<br />

kfgL dl/g vf]nf x'Fb} jfudtL gbLdf ld;fO{ !@@,))) x]S6/ hldgdf l;FrfO / $)<br />

d]ufjf6 hnljB't\ pTkfbg ug]{ nIo /fvL jftfj/0fLo k|efj cWoog / lgdf{0f<br />

k|f/De .<br />

8. ;d[4 t/fO{ dw]z l;FrfO ljsf; ljz]if sfo{qmdcGtu{t t/fO{–dw]zsf @@<br />

lhNnfx¿df #,))) Ogf/, @),))) 6\o'j]nsf] lgdf{0f sfo{ ;DkGg u/L ^#,!))<br />

x]S6/df e"ldut l;FrfO, sl/a ^)) kf]v/L tyf %) cf]6f demf}nf k|s[ltsf l;FrfO<br />

k|0ffnLx¿sf] k'glg{df{0f u/L yk !%,!$% x]S6/df ;tx l;FrfO ;'ljwf Pjd\ gofF<br />

k|ljlwaf6 yk !),^%) x]S6/df l;FrfO ;'ljwf .<br />

v= demf}nf l;FrfO sfo{qmd<br />

1. sl/a !%) demf}nf l;FrfO cfof]hgfx¿af6 yk #,!)) x]S6/df / !@,()) x]S6/df<br />

Jojl:yt l;FrfO ;'ljwf .<br />

u= ;d'bfo Jojl:yt, gofF k|ljlwdf cfwfl/t / cGo l;FrfO sfo{qmd<br />

1. l;FrfO hn;|f]t Joj:yfkg cfof]hgfcGtu{t ;'b"/ klZrdf~rn, dWo–klZrdf~rn<br />

/ klZrdf~rn If]qsf $) lhNnfdf ljleGg pk–cfof]hgfx¿af6 sl/a $,)))<br />

x]S6/ If]qkmndf l;FrfO ;'ljwf pknAwtf .<br />

2. ;d'bfo Jojl:yt l;l~rt s[lif If]q cfof]hgfcGtu{t k"jf{~rn tyf dWodf~rn<br />

If]qsf #% lhNnfdf ljleGg pk–cfof]hgfx¿af6 sl/a #,%)) x]S6/ If]qkmndf<br />

l;FrfO ;'ljwf .<br />

3. gofF k|ljlwdf cfwfl/t l;FrfO cfof]hgfcGtu{t lxdfn / kxf8df 6f/ lnˆ6 /<br />

t/fO{df Ogf/ / kf]v/Laf6 l;FrfO ;'ljwf k'¥ofpg j}slNks pmhf{ ;dGjo tyf<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 83


;xsfo{sf ;fy} ;f]nf/ lnˆ6 ;d]taf6 sl/a @))) x]S6/ e"lddf yk l;FrfO<br />

;'ljwf .<br />

4. e"ldut :ofnf] tyf l8k 6\o'j]n l;FrfO cfof]hgfcGtu{t of]hgf cjlwdf #,^))<br />

:ofnf] 6\o'j]n / Ogf/af6 %^,$)) x]S6/ tyf !)) l8k 6\o'j]naf6 @,^))<br />

x]S6/;d]t u/L hDdf sl/a %(,))) x]S6/ hldgdf yk l;FrfO ;'ljwf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;tx, e"ldut tyf cGt/hnfwf/ :yfgfGt/0f of]hgfsf] sfof{Gjgaf6 ;tx l;FrfOtkm{<br />

@%,&$% x]S6/, e"ldut l;FrfOtkm{ !,@@,!)) x]S6/ / gofF k|ljlw l;FrfOtkm{ !@,^%) x]S6/ u/L<br />

hDdf !,^),$(% x]S6/ hldgdf yk l;FrfO ;'ljwf k'¥ofOg]5 . dd{t;Def/tkm{ s[ifsaf6<br />

;~rflnt %$,()) x]S6/ / ;/sf/ Jojl:yt #,@$,^)) x]S6/ u/L s'n #,&(,%)) x]S6/ l;FrfO<br />

k|0ffnLsf] dd{t ;'wf/ ePsf] x'g]5 .<br />

$=!=#=@ hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg<br />

!= k[i7e"ld<br />

dg;'gL jiff{, clt le/fnf] e"–agf}6 tyf sdhf]/ ef}ule{s l:yltn] hn pTkGg k|sf]kx¿ x'g]<br />

u/]sf 5g\ . cj}1flgs e"–pkof]u tyf hnjfo' kl/j{tg;Fu} e"–Ifo, af9L, klx/f], u]u|fg axfa,<br />

gbLwf/ kl/j{tg, gbL lsgf/f s6fg tyf 8'afgh:tf k|sf]kx¿af6 dfgj a:tL, v]tLof]Uo hldg<br />

/ lgld{t k"jf{wf/sf] ;+/If0f / k|sf]ksf] Go"gLs/0f ug{ gjLgtd k|ljlwsf] pkof]u ug'{ h?/L 5 .<br />

;|f]t tyf ;fwgsf] plrt k|of]uaf6 o:tf k|sf]kx¿ ;Daf]wg ug{ Hofb} sl7g x'g] x'Fbf :yn ljz]if<br />

tyf of]hgfa4 9Ën] o;sf] Joj:yfkg ug{ cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

j}1flgs e"–pkof]u gLlt cg'¿k hldgsf] plrt pkof]u ug]{÷u/fpg] sfo{, hn pTkGg<br />

k|sf]k Joj:yfkg gLlt, @)&@ cg';f/ gbL lsgf/fnfO{ /]vfÍg u/L hf]lgË ug'{, hf]lvdo'Qm If]qsf]<br />

hldgsf] pkof]udf /f]s nufpg', cfkt\sfnLg p4f/ tyf /fxt sfo{nfO{ k|efjsf/L ¿kdf<br />

;~rfng ug'{÷u/fpg', e"–Ifo /f]syfd tyf hnfwf/ If]qsf] a9\bf] IfoLs/0fnfO{ lgoGq0f ug'{ /<br />

;Lldt ;|f]t;fwgnfO{ k|efjsf/L Joj:yfkg u/L k|sf]k Go"gLs/0f ug'{h:tf r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

af9L, klx/f] tyf 8'afg Go"gLs/0f eO{ k|efljt If]qdf a:tL ljsf;, cfly{s lqmofsnfk /<br />

s[lif ljsf;sf sfo{x¿ lj:tf/sf ;fy} /f]huf/sf] cj;/ ;[hgf, gbL Joj:yfkg sfo{af6 psf;<br />

ePsf] hldgsf] plrt ;b'kof]u u/L To; If]qsf ;d'bfosf] cfocfh{gdf 6]jf / gbL lsgf/fdf<br />

84 | rf}wf}+ of]hgf<br />

84


lgdf{0f ul/Psf] t6aGwnfO{ ;8ssf] ¿kdf k|of]u u/L ufpFa:tLdf oftfoftsf] ;'ljwf cj;/sf<br />

¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

hn pTkGg hf]lvd k|lt/f]wL Pjd\ Jojl:yt gbL tyf e"–k|0ffnLsf] ;'lglZrttf .<br />

#=@ nIo<br />

ljleGg lsl;dsf hnpTkGg k|sf]kx¿nfO{ Go"gLs/0f Pjd\ Joj:yfkg u/L ;f] k|sf]kaf6 x'g]<br />

hgwg tyf ef}lts ;+/rgfx¿sf] IfltnfO{ Go"gLs/0f ug'{sf ;fy} /f]huf/L l;h{gf u/L ul/aL<br />

lgjf/0fdf ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. af9L, klx/f]h:tf hn pTkGg k|sf]kx¿ x'g'cl3 g} /f]syfd ug'{ / o:tf hf]lvd /<br />

hf]lvdaf6 x'g;Sg] hgwgsf] Iflt Go"gLs/0f ug'{ .<br />

2. af9L tyf 8'afgsf] Joj:yfkg psf;af6 k|fKt hf]lvd/lxt hUufsf] ;d'lrt pkof]u<br />

ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. gLltut Pjd\ ;+:yfut Joj:yf ;'wf/ u/L hnpTkGg k|sf]k Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L<br />

agfpg] .<br />

2. k|efjsf/L k|sf]k lgoGq0fsf] nflu cfjZos k|ljlwsf] klxrfg, ljsf; / lj:tf/ ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg gLlt, @)&@ sf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug{ sfo{qmd<br />

;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

2. k|efljt If]q Joj:yfkgsf] nflu ;+:yfut ljsf; Pjd\ ;fd'bflos ;r]tgf lzIff<br />

;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. gbL ljz]if lgoGq0f tyf Joj:yfkg u'?of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

4. ;LdfjtL{ tyf xf]rf] If]qdf x'g] 8'afg ;d:ofnfO{ ;dfwfg ug{ cfjZos sfo{qmd<br />

;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

5. psf; hldgsf] ;d'lrt pkof]u;d]t u/L gbL lgoGq0f sfo{df /f]huf/L l;h{gfnfO{<br />

k|fyldstf lbOg]5 . -!_<br />

6. hf]lvd gS;f / If]q lgwf{/0f ul/g]5 . -!_<br />

7. l/df]6 ;]lG;ª, ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnL / hf]lvd gS;f tyf af9L ljZn]if0fh:tf<br />

ljlwx¿sf] k|of]u u/L k|sf]k lgoGq0f sfo{nfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -@_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 85


8. :yfgLo :t/df pknAw ;|f]t;fwgsf] k|of]u u/L k|sf]k Go"gLs/0f tyf /fxt ljt/0f<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

9. gbLx¿df x'g] 8'afg tyf s6fgsf] ;d:of Go"gLs/0f ul/g]5 . -@_<br />

10. hn pTkGg k|sf]k lgoGq0fsf nflu lgld{t ;+/rgfx¿sf] plrt dd{t;Def/ u/L lbuf] /<br />

e/kbf]{ agfOg]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. t/fO{ If]qsf gbLx¿af6 x'g] s6fg 8'afg ;d:ofnfO{ ;'–Jojl:yt / of]hgfa4 9ª\un]<br />

;dfwfg ug{ hgtfsf] t6aGw sfo{qmdcGtu{t 7"nf tyf demf}nf gbLx¿df kxf8sf]<br />

km]bLb]lv ef/tsf] l;dfgf;Dd t6aGw lgdf{0f .<br />

2. kxf8 tyf pRr kxf8L If]qsf 7"nf tyf demf}nf gbLx¿af6 x'g] s6fg 8'afg<br />

;d:ofnfO{ ;'Jojl:yt / of]hgfa4 9ª\un], u'?of]hgf tof/ u/L ;dfwfg ug{ ;f]cg'¿k<br />

:yfoL ;dfwfgsf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

3. ;fgf tyf demf}nf k|s[ltsf gbLx¿af6 ;[lht k|sf]k Go"gLs/0f tyf cfkt\sfnLg k|sf]k<br />

lgoGq0f sfo{sf] nflu lhNnf :t/df lgd{f0f ;fdu|Lx¿ vl/b, e08f/0f tyf<br />

Joj:yfkg;DaGwL k|sf]k lgoGq0f ;xof]u sfo{qmd / demf}nf gbL lgoGq0f sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

4. Gff/fo0fL, s0f{fnL / dxfsfnL gbLdf s]Gb|Lo :t/sf] gbL lgoGq0f cfof]hgf ;~rfng .<br />

5. cTolws aiff{sf sf/0f t/fO{ If]qsf gbLx¿af6 x'g] s6fg 8'afg ;d:ofnfO{ ;'Jojl:yt<br />

/ of]hgfa4 k|lqmofaf6 ;Daf]wg ug{sf] nflu t/fO{ dw]z af9L lgoGq0f Pjd\ a:tL<br />

;+/If0f ljz]if sfo{qmd ;~rfng .<br />

6. hnfwf/Lo kl/k|]Iodf k|sf]k Joj:yfkg ;DaGwdf hn pTkGg k|sf]k Go"gLs/0f ;xof]u<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

7. hnhGo k|sf]kaf6 hf]lvdo'Qm lhNnf ;b/d'sfdx¿sf] ef}lts k"jf{wf/÷;+/rgf, a:tL<br />

tyf v]tLof]Uo hldgsf] ;+/If0f sfo{qmd ;~rfng .<br />

8. gbL lsgf/df cjl:yt a:tL, v]tLof]Uo 6f/, ;fj{hlgs dxŒjsf :yfg / /fli6«o<br />

dxŒjsf k"jf{wf/ ;+/rgfx¿sf] ;+/If0fsf nflu a:tL, 6f/ tyf ahf/ ;+/If0f .<br />

9. OGb|fjtL au/ sl/8f]/ cfof]hgf ;~rfng .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

gbL lgoGq0f sfo{qmdcGtu{t qmdfut tyf gofF sfo{qmd;d]t u/L sl/a () ls=ld= gbL<br />

lsgf/ ;+/If0f, t/fO{sf rf/ cf]6f gbLx¿af6 x'g] 8'afg s6fgsf] ;d:of Go"gLs/0f tyf<br />

Joj:yfkg / @) cf]6f hnfwf/ If]qx¿sf] Joj:yfkg ePsf] x'g]5 . s'n !# lhNnf<br />

;b/d'sfdx¿sf] ;+/If0f ePsf] / cd{nf tyf ;':tf If]q ;+/If0f sfo{ ;DkGg ePsf] x'g]5 .<br />

86 | rf}wf}+ of]hgf<br />

86


$=!=$ e"ld;'wf/<br />

!= k[i7e"ld<br />

/fi6«sf] ;fdflhs cfly{s ¿kfGt/0f Pjd\ ;jf{ËL0f ljsf;sf nflu ul/g] ;a} lsl;dsf<br />

ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf sfo{x¿df k|ToIf ¿kdf e"ld jf e"ld;|f]tsf] kl/rfng x'g] ePsf]n]<br />

o:tf ;|f]tsf] ;b'kof]u u/L lbuf] ¿kdf Joj:yfkg ug{ cfjZos 5 . kl/jlt{t ;Gbe{df ;du|<br />

e"ldsf] ;b'kof]u u/L lbuf] Joj:yfkg tyf ;'zf;g sfod ug{ h?/L b]lvPsf] 5 .<br />

e"lddf ;j{;fwf/0f hgtfsf] ;flGgWotfsf] ;+j]bgzLntfnfO{ dWogh/ u/L e"lddf ;a}sf]<br />

Goflos kx'Fr :yflkt ug{, ;fdflhs cfly{s sf/0fn] k5fl8 k/]sf ju{sf] e"lddf kx'Fr a9fpg /<br />

e"–:jfldTjsf] ;'/Iffsf] k|Tofe"lt ug{ j}1flgs e"ld;'wf/ ug{'sf ;fy} j}1flgs e"ld gLlt th{'df<br />

u/L nfu' ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 . o;}u/L e"ld tyf e"ld;|f]tsf] lbuf] ;b'kof]u ug{ kl/dflh{t<br />

e"–pkof]u gLlt, @)&@ cg'¿k e"ldsf] juL{s/0f / e"–pkof]u;DaGwL sfg'g th{'df u/L<br />

sfof{Gjog ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 . ;fy} ljgfzsf/L e"sDkaf6 lgoGq0f ljGb'x¿sf] /fli6«o<br />

;~hfndf k'¥ofPsf] Ifltn] ubf{ gfkgS;fsf] z'4tfdf uDeL/ c;/ k/]sf] x'Fbf o;sf] k'g:yf{kgfsf<br />

nflu gfkgS;fsf] k"jf{wf/ v8f ug{' cTofjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

j}1flgs e"ld;'wf/ sfof{Gjog u/L s[ifssf] e"lddflysf] kx'Fr clej[l4 ug{', ;'s'Djf;L<br />

;d:of ;dfwfg ug{', e"–pkof]u gLlt sfof{Gjog u/L e"ldsf] pko'Qm 9ª\un] pkof]u ug{', e"ld<br />

k|zf;gnfO{ dfgj ;+zfwg ;dofg's"n / k|ljlwo'Qm agfO{ :t/Lo ;]jf k|jfx / sfo{;Dkfbg ug{',<br />

e"ld;DaGwL clen]vx¿nfO{ Jojl:yt ug{' / d'Qm sd}of tyf xlnofsf] zL3| k'g:yf{kgf ug{'<br />

e"ld;'wf/ / Joj:yf If]qsf d'Vo r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

e"–pkof]u gLlt th{'df x'g', e"ld Joj:yfkgnfO{ j}1flgs / k|efjsf/L agfpgsf nflu bf];|f]<br />

k':tf ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjogdf Nofpg', Jojl:yt a;f]jf; u/fpg] k|of; x'g' o; If]qsf<br />

cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

e"ldsf] j}1flgs Joj:yfkg / ;fdflhs Gofodf cfwfl/t e":jfldTj .<br />

#=@ nIo<br />

e"ld / e"–pkof]u k|0ffnLnfO{ d'n'ssf] bL3{sfnLg lxtcg'¿k ;d[l4sf] cfwf/sf ¿kdf<br />

ljsf; ug]{ .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 87


#=# p2]Zo<br />

1. e"ld tyf e"ld;|f]tsf] Gofof]lrt ljt/0f / ljj]szLn k|of]usf] jftfj/0f ;[hgf ug'{ .<br />

2. ljsf; lgdf{0fsf nflu cfjZos gfkgS;f tyf ef}uf]lns ;"rgf ;j{;'ne agfpg' .<br />

3. e"ld Joj:yfkg ;]jfnfO{ ;/n, ;xh, kf/bzL{ / k|efjsf/L agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. j}1flgs e"ld;'wf/ sfo{qmdnfO{ Jojl:yt, k|efjsf/L / ;dGjofTds tj/af6 ;~rfng<br />

u/L cfly{s–;fdflhs ¿kn] k5fl8 k/]sf ul/a e"ldxLg ju{sf] e"lddf kx'Fr a9fpg] .<br />

2. /fli6«o e"ld gLlt, e"–pkof]u gLlt tyf of]hgfsf] cfwf/df pknAw e"ldsf] ;d'lrt<br />

pkof]u u/L vfB ;'/Iff, ;'/lIft cfjf; tyf ;x/Ls/0f, lbuf] k"jf{wf/ ljsf; /<br />

jftfj/0f ;+/If0f tyf ljkb\ hf]lvd ;+j]bgzLntf lglZrt ug]{ .<br />

3. cfw'lgs k|ljlwdf cfwfl/t e"–clen]vsf] cfwf/df kf/bzL{ e"ld Joj:yfkg k|0ffnL<br />

:yfkgf u/L ;/n / ;xh ;]jf k|jfx ;'lglZrt ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. hldgsf] xbaGbL k'g/fjnf]sg, df]xL Joj:yfkg, hldgsf] :jfldTjsf] Joj:yfkg /<br />

hldgdf ljkGg e"ldxLgx¿sf] kx'Fr k'¥ofOg]5 . -!_<br />

2. d'Qm sd}of tyf d'Qm xlnof k'g:yf{kgf sfo{ ;DkGg ul/g]5 . -!_<br />

3. cglws[t, clgolGqt tyf cJol:yt a:tL ljsf;df /f]s nufOg]5 / c;'/lIft a:tLnfO{<br />

;'/lIft a;f]jf; x'g] u/L a:tL ljsf;nfO{ Jojl:yt ul/g]5 . -@_<br />

4. e"ld gLlt / e"–pkof]u P]g th{'df u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

5. k|sf]k hf]lvd ;+j]bgzLn e"–pkof]u gS;f, tYofÍ / e"–pkof]u of]hgf tof/ ul/g]5 . -<br />

@_<br />

6. dfnkf]t / gfkL sfof{nox¿sf] ;~hfnLs/0f u/L PsLs[t s]G›Lo e"–;"rgf k|0ffnLsf]<br />

ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

7. gjLgtd k|ljlwsf] k|of]u u/L gS;f tyf ef}uf]lns ;"rgfx¿ tof/ tyf cBfjlws<br />

ul/g]5 . -#_<br />

8. cfw'lgs k|ljlwo'Qm bIf hgzlQm ljsf; u/L e"ld Joj:yfkg ;]jf If]qnfO{ j}1flgs<br />

k]zfsf] ¿kdf :yflkt tyf ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

9. e"ld k|zf;g;DaGwL ;Dk"0f{ ;]jfx¿ ;/nLs[t, ;"rgf k|0ffnLdf cfwfl/t, ljs]lG›t /<br />

Psåf/ k|0ffnLaf6 k|bfg ul/g]5 . -#_<br />

10. e"ldsf] clen]vnfO{ ;do ;fk]If, Jojl:yt / j}1flgs agfpFb} nlug]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= e"–;"rgf tyf dfnkf]t clen]v ;'b[9Ls/0f sfo{qmd<br />

1. sDKo'6/df cfwfl/t e"–;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf .<br />

88 | rf}wf}+ of]hgf<br />

88


2. dfnkf]t tyf gfkL k"jf{wf/ lgdf{0f tyf ;'wf/ .<br />

3. Psåf/ k|0ffnLaf6 l56f], 5l/tf], ;/n / k|efjsf/L hUuf k|zf;g;DaGwL ;]jf tyf<br />

;"rgf pknAwtf .<br />

4. dfnkf]t sfof{nodf /x]sf ;|]:tf tyf gfkL sfof{nodf /x]sf lsQf gfkL gS;f /<br />

lkmN8a's :Soflgª sfo{sf] lg/Gt/tf .<br />

5. e"ld nut l8lh6fOh];g tyf e"–;"rgf clen]v Joj:yfkg k|0ffnLdf cfwfl/t<br />

hUuf k|zf;g ;]jfsf] Joj:yf .<br />

6. gfkL sfof{nox¿df /x]sf gS;fsf ljj/0fx¿sf] 8f6fa]; tof/L .<br />

v= /fli6«o e"–pkof]u gLltsf] sfof{Gjog<br />

1. ef}uf]lns ljz]iftf, hldgsf] u'0f, pj{/fzlQm / Ifdtf cg'¿k pkof]usf] cfwf/df<br />

hldgsf] juL{s/0f u/L :jfldTj k|df0fkq ljt/0f .<br />

u= e"ld;'wf/ sfo{qmd, d'Qm sd}of, d'Qm xlnof tyf x¿jf, r?jf k'g:yf{kgf sfo{qmd<br />

1. d'Qm sd}of / xlnofx¿nfO{ k'g:yf{kgf / tL kl/jf/x¿nfO{ ;Lkd"ns Pjd\<br />

Jofj;flos tflnd k|bfg .<br />

2. aFw'jf dhb'/ lgif]w;DaGwL sfg'gsf] sfof{Gjog / x?jf r?jfx¿sf] k'g:yf{kgf .<br />

3= lsQfgfkL;DaGwL sfo{<br />

1. gfkgS;f x'g afFsL /x]sf ufpFAns If]qsf] gfkhfFr u/L hUufwgL k|df0f k'hf{<br />

ljt/0f .<br />

2. c5fd, c3f{vfFrL, kfNkf / l;/xf lhNnfdf åGåaf6 Iflt ePsf] e"ldnut<br />

k'g:yf{kgf .<br />

3. cfw'lgs k|ljlw cjnDag u/L gu/ tyf gu/f]Gd'v If]qdf dfu cg'¿k k'gM gfkL .<br />

4. gfkL sfof{nox¿sf] ef}lts k"jf{wf/ / hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; .<br />

5. k|To]s k|b]zdf sDtLdf Pp6f gfkL uf]:jf/fsf] :yfkgf .<br />

ª= :yn¿k gfkL sfo{qmd<br />

1. b"/ ;+j]bg k|ljlw cjnDag u/L :yn¿k cfwf/ gS;f÷8f6fx¿ cBfjlws .<br />

2. k|zf;lgs tyf ljifout gS;fx¿ tyf ljleGg k|sf/sf ef}uf]lns ;"rgfx¿sf]<br />

pTkfbg tyf ljt/0f .<br />

3. gu/ tyf gu/f]Gd'v If]qsf] !M%))) dfg gfkdf :ynut 8f6f / /fli6«o P6n;<br />

tof/ .<br />

4. /fli6«o ef}uf]lns ;"rgf gLlt th{'df .<br />

5. gfkgS;fsf] nflu d'n"s ;'xfpFbf] l/km/]G; k|0ffnL, k|If]k0f k|0ffnL / lgofds<br />

k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

5= vuf]n tyf e"–dfkg sfo{qmd<br />

1. gfkgS;f, ef}lts k"jf{wf/ ljsf; lgdf{0f tyf cWoog cg';Gwfgsf nflu cfjZos<br />

kg]{ cfwf/e"t lgoGq0f ljGb'x¿sf] b]ze/ :yflkt /fli6«o ;~hfnnfO{ ;'b[9Ls/0f .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 89


2. hldgdf :yfkgf ul/Psf pRr bhf{sf lgoGq0f ljGb'÷:tDex¿sf] dd{t;Def/ Pjd\<br />

;+/If0f .<br />

3. lhof]8]l6s 8f6fx¿sf] ;d'lrt Joj:yfkg .<br />

4. ;u/dfyfsf] prfO dfkg;DaGwL cWoog .<br />

h= e"ld Joj:yfkg;DaGwL Ifdtf clej[l4<br />

1. hgzlQmx¿sf] bIftf clej[l4 tyf Ifdtf ljsf;sf nflu l;lgo/, h'lgo/ gfkL<br />

tflnd tyf cGo ljz]if k|sf/sf 5f]6f] tyf nfdf] cjlwsf tflnd tyf cWoog<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;a} dfnkf]t / e"ld;'wf/ sfof{nox¿df ;|]:tf, lnvt afOlG8ª ;DkGg ePsf] x'g]5 eg] ;a}<br />

:yfgLo lgsfox¿df e"–pkof]u gS;f / 8f6f tof/ ePsf] x'g], pkof]usf] cfwf/df e"ldsf]<br />

juL{s/0f ePsf] / ufpF Ans If]qsf] lsQf gfkL sfo{ ;DkGg ePsf] x'g]5 . b"/;+j]bg ljlwaf6 ()<br />

cf]6f l;6df :yn?k gS;f / 8f6fj]; cBfjlws ePsf], g]6js{ ;'b[9Ls/0f Pjd\ gi6 ePsf<br />

lgoGq0f laGb'x¿sf] k'g:yf{kgf / dd{t;Def/ ePsf] / d'Qm sd}of tyf xlnofx¿sf] k'g:yf{kgf<br />

;DkGg ePsf] x'g]5 . e"sDk h:tf] ljklQ cfpg'eGbf @) ;]s]G8 klxn] g} ;"lrt ug]{ Joj:yf eO{<br />

hgwgsf] ;'/Iffdf of]ubfg k'u]sf] x'g]5 .<br />

$=!=% vfB ;'/Iff tyf vfB kf]if0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

vfB tyf kf]if0f ;'/Iffsf] cfjZostfnfO{ dx;'; u/L g]kfnsf] ;+ljwfgn] vfB ;Dk|e'tfsf]<br />

k|Tofe"lt x'g] Joj:yf u/]sf] 5 . b]zsf] s'n vfBfGg pTkfbg / pkef]usf] l:ylt;DaGwL<br />

tYofÍcg';f/ vfBfGg jf;nftdf s'n vfBfGg artsf] cj:yfdf /x]sf] eP tfklg ljz]iftM<br />

s0ff{nL c~rnnufot b'u{d If]qsf @^ lhNnfx¿ cem} klg vfB c;'/Iffdf /x]sf 5g\ . ljZj<br />

vfB ;Dd]ng !((^ n] k|To]s JolQmsf] :j:y / ;lqmo hLjgofkgsf] nflu cfjZostf /<br />

rfxgfcg'¿k ;w}F kof{Kt, :jR5 / kf]if0fo'Qm vfgfdflysf] ef}lts / cfly{s kx'Fr k'u]sf]<br />

cj:yfnfO{ vfB ;'/Iff eg]/ kl/eflift u/]sf] 5 .<br />

;+ljwfg k|bQ vfB;DaGwL xscg';f/ k|To]s gful/snfO{ vfB j:t'sf] cefjdf hLjg<br />

hf]lvddf kg]{ cj:yfaf6 ;'/lIft /fVg'sf ;fy} s[lif ljsf; /0fgLltsf] cleGg cª\usf] ¿kdf<br />

/x]sf] vfB tyf kf]if0f ;'/Iff sfo{of]hgf Pjd\ ax'If]qLo kf]if0f of]hgfnufot If]qut gLlt /<br />

of]hgfx¿n] lnPsf nIo / p2]Zocg';f/ vfB tyf kf]if0f ;'/Iff xfl;n ug{ pko{'Qm /0fgLlt /<br />

sfo{gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug{' ckl/xfo{ 5 . To:t} lbuf] ljsf; nIocGtu{t ef]sd/Lsf]<br />

cGToh:tf nIo k|fKt ug{ ljz]if kxn ug{'kg]{ b]lvG5 .<br />

90 | rf}wf}+ of]hgf<br />

90


@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] vfB ;Dk|e'tfnfO{ df}lns xssf] ¿kdf :jLsf/ u/]sf] ;Gbe{df vfB<br />

;'/Iffsf d'Vo rf/ :tDex¿ vfB pknAwtf, kx'Fr, pkof]u / l:y/tfdf ;dofg's'n ;'wf/ ug{',<br />

emG8} $! k|ltzt hg;ª\Vofn] b}lgs lgwf{l/t Sofnf]/Lsf] Go"gtd dfqf pkef]u ug{af6 jl~rt<br />

/x]sf] cj:yfdf ;'wf/ Nofpg', vfB ;'/Iffsf b[li6n] hf]lvddf /x]sf ;d"x / If]qsf] klxrfg u/L<br />

pQm ;d"x / If]qsf] cfo:t/ a9fO{ vfBj:t'df cfTdlge{/ agfpg'sf ;fy} :j:ys/ vfgkfg /<br />

Jojxf/ kl/jt{g s]lG›t sfo{qmd ;~rfng ug{', clgolGqt ¿kdf a9]sf] hLjgfzs ljiffbL tyf<br />

PlG6afof]l6ssf] k|of]u 36fO{ vfB u'0f:t/ ;'wf/ ug{' tyf hnjfo' kl/jt{gsf sf/0fn] vfB<br />

;'/Iffdf b]lvPsf] hf]lvd Go"g ug{' o; If]qdf b]lvPsf r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

cfdhgtfsf] qmozlQm / hgr]tgfsf] :t/df qmlds ¿kdf j[l4;Fu} vfgkfgdf cfO/x]sf]<br />

kl/jt{g, oftfoft / ;~rf/df eO/x]sf] ljsf;n] kx'Frdf j[l4 x'g', ahf/nufot s[lif k"jf{wf/df<br />

;'wf/ x'Fb} hfg' Pjd\ lbuf] ljsf; nIodf ljZjaf6 g} ef]sd/L cGTo ug]{ nIo lng', g]kfnsf]<br />

;+ljwfgn] Joj:yf u/]sf] vfB;DaGwL xs / s[lif ljsf; /0fgLltnufot cGo gLlt tyf<br />

sfo{qmddf vfB ;'/IffnfO{ pRr k|fyldstf lbg' / vfg] afgLdf kl/jt{g cfpg' o; If]qsf<br />

cj;/sf ¿kdf b]lvPsf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;w}F / kof{Kt, :jR5 tyf kf]if0fo'Qm vfB pknAwtfsf] cj:yf l;h{gf .<br />

#=@ nIo<br />

lbuf] ¿kdf vfBj:t'df kx'Fr / pkof]u j[l4 dfkm{t vfB tyf kf]if0f ;'/Iff xfl;n ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. vfB tyf kf]if0f ;'/Iffsf] ;'lglZrttf sfod ug{ s[lif tyf kz'hGo pTkfbg j[l4 u/L<br />

cfwf/e"t vfBj:t'sf] cfk"lt{ a9fO{ vfB tyf kf]if0f pkef]u l:yltdf ;'wf/ Nofpg' .<br />

2. vfB ;'/Iffsf] b[li6n] hf]lvddf /x]sf If]q / ;d"xx¿sf] klxrfg u/L u'0f:t/o'Qm vfB<br />

j:t'df kx'Fr a9fpFb} vfB ;'/Iffsf] ;'lglZrttf k|bfg ug' { .<br />

3. ;dfg'kflts tyf ;dGoflos vfB tyf kf]if0fsf] ljt/0f k|0ffnL :yflkt ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. vfB tyf kf]if0f c;'/lIft If]q / ;d"xdf cNksfnLg tyf bL3{sfnLg ¿kdf vfB ;Í6<br />

;dfwfg ug{ cfjZos Joj:yf ldnfpg] .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 91


2. s[lif h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f, ;+j4{g / ;b'kof]u, hnjfo' kl/jt{g cg's'ng<br />

k|ljlwx¿sf] ljsf; / lj:tf/ u/L vfB j:t'sf] pknAwtf, pkof]udf l:y/tf /<br />

lg/Gt/tf sfod u/L vfB tyf kf]if0f ;'/Iff ;'lglZrt ug]{ .<br />

3. vfB pknAwtf j[l4sf nflu s[lifdf ljljwLs/0f / ljlzi6Ls/0f ub}{ hfg] .<br />

4. k|zf]wg tyf pkof]u k|ljlwsf] lj:tf/ ub}{ vfBfGgdf cfwfl/t kf]if0f / vfg] Jojxf/<br />

kl/jt{gdf hf]8 lbg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. vfB tyf kz'hGo pTkfbg / pTkfbsTj j[l4 ug{ ljz]if ;'ljwf pknAw u/fO{ kf]lifnf]<br />

vfB j:t'df kx'Fr a9fOg]5 . -!_<br />

2. g]kfn vfB ;'/Iff tyf kf]if0fl:yltsf] cg'udg k|0ffnLnfO{ k|b]z tyf :yfgLo txdf<br />

;+:yfut ul/g]5 . -!_<br />

3. :yfgLo vfBfGg cfjZostfsf] cg'kftdf vfBfGg e08f/ ug]{ Joj:yf ul/g]5 . k|To]s<br />

lhNnf vfBfGgdf cfTdlge{/ aGg] of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ;'¿jft ul/g]5 . vfB /<br />

kf]if0f hf]lvd If]qx¿df :yfgLo:t/df ;DefJo s[lif j:t'x¿sf] pTkfbg / pkof]udf<br />

hf]8 lbOg]5 . -!_<br />

4. vfB j:t'sf] :jR5tf tyf u'0f:t/ ;'lglZrt ug{ lgodg sfo{ k|efjsf/L agfOg]5 . -@_<br />

5. ;LdfGts[t tyf vfB c;'/Iffsf] hf]lvddf /x]sf 3/kl/jf/nfO{ ;d"x, ;xsf/Ldf cfa4<br />

u/fO{ s/f/ v]tL ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . vfB kx'Fr lj:tf/sf nflu :yfgLo txdf /f]huf/L<br />

j[l4, gub] afnLsf] laqmL, wfgnufot k|d'v vfBafnLsf] d"No lgwf{/0fnfO{ Jojl:yt<br />

ul/g]5 . -@_<br />

6. vfB hf]lvd If]qdf pTkfbg x'g] :yfgLo afnLgfnLsf k|hfltsf] ;+/If0f tyf ;+j4{g u/L<br />

pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4sf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . s0ff{nLnufot lxdfnL<br />

If]qdf s[lif tyf kmnkm"n v]tL, kz'kfng, h8La'6L v]tLh:tf sfo{x¿ Jofj;flos ¿kdf<br />

;~rfng u/L o:tf pTkfbgnfO{ k|zf]wg / d"No clej[l4 ug{ vf]lng] s[lifhGo<br />

pBf]ux¿nfO{ ljz]if ;'ljwf k|bfg ul/g]5 . -@_<br />

7. vfBfGg pTkfbgdf hnjfo' kl/jt{gn] kf/]sf] k|efj cWoog u/L vfB c;'/lIft If]qdf<br />

df};d cg's'n x'g] lsl;dsf afnLgfnLsf] ljsf; / lj:tf/ ul/g]5 . k|sf]k Go"gLs/0f<br />

tyf jftfj/0fLo cg's"ntfcg'¿k s[lif tyf kz'kG5Lsf] ljsf;df Wofg lbOg]5 . o;sf<br />

nflu lzIf0f tyf cg';Gwfg;DaGwL ;+:yfx¿;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -@_<br />

8. u|fdL0f If]qdf s[lifd}qL k"jf{wf/sf] ljsf; / ;x/L If]q Pjd\ ;x/ glhssf u|fdL0f If]qdf<br />

kf}li6s tTjo'Qm t/sf/L tyf pRr d"Nosf s[lif j:t' pTkfbg ug{ k|f]T;fxg<br />

ul/g]5 . -@_<br />

9. vfB j:t'sf] u'0f:t/ k/LIf0f, k|df0fLs/0f tyf lgodgnfO{ k|efjsf/L agfpg pkef]Qmf<br />

xslxt;Fu ;DalGwt ;ª\3 ;+:yfsf] ;xsfo{df k|of]uzfnf ;]jfnfO{ lj:tf/ ul/g]5 . -@_<br />

92 | rf}wf}+ of]hgf<br />

92


10. vfBfGgdf ;dfhsf ul/a / ljkGg kl/jf/sf] kx'Fr a9fpg k|efjsf/L ;fj{hlgs ljt/0f<br />

k|0ffnLsf] :yfkgf ul/g]5 . -@_<br />

11. vfBfGg pTkfbg a9fpg / :jR5 vfBfGg pknAw u/fpg ;x/L s[lifnfO{ k|j4{g<br />

ul/g]5 . -#_<br />

12. vfB tyf kf]if0f ;'/Iffsf ljk/Lt lqmofsnfkx¿ s[life"ld v08Ls/0f, afFemf] /fVg] k|j[lQ<br />

/ 38]/Ls/0f nufotsf e"–pkof]u kl/jt{g sfo{nfO{ lg¿T;flxt ul/g]5 . -#_<br />

13. :yfgLo :t/df pTkfbg x'g] vfB pkef]udf hf]8 lbFb} cg';Gwfg / glthfdf cfwfl/t<br />

;'/lIft / ;Gt'lnt vfB Jojxf/ k|j4{g ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. /fli6«o vfB tyf kf]if0f pkef]u l:ylt / vfB cfjZostf Pjd\ pknAwtfaf/] cWoog<br />

;j{]If0f .<br />

2. vfB ahf/, vfB j:t' tyf vfB pBf]usf] cg'udg u/L :j:y / :jR5 vfB j:t'sf]<br />

pknAwtfsf] ;'lglZrttf tyf k|To]s lhNnfdf s[lif tyf vfB ;'/Iff ;dGjo ;ldlt /<br />

lhNnf vfB ;'/Iff ;~hfndfkm{t vfB tyf kf]if0fl:yltsf] cg'udg .<br />

3. gLlt ljZn]if0f Pjd\ cg';Gwfg, gLlt sfof{Gjog tyf k|efjsfl/tf;DaGwL cWoog, vfB<br />

tyf kf]if0f ;'/Iff k|bfg ug{ pko'Qm ;'/Iff sjrsf] klxrfg;DaGwdf cWoog .<br />

4. kf]lifnf] cfxf/sf] pknAwtf a9fpg kf]if0f au}Frfsf] gd'gf kmfd{ :yfkgf u/L cfdf<br />

;d"xdfkm{t 3/af/L kf]if0f auF}rf ;~rfng .<br />

5. u|fdL0f s[ifsx¿nfO{ vfBfGg, t/sf/L, cG8f / df;'sf] :yfgLo :t/df pkef]u a9fO{<br />

kf]if0fdf ;'wf/ .<br />

6. ;x/L s[lif sfo{qmd ;~rfng .<br />

7. cNk k|rngdf /x]sf sfu'gf], lrgf], h'g]nf], kmfk/, sf]bf] nufotsf kf}li6s tTjo'Qm vfB<br />

j:t'df cfwfl/t kl/sf/x¿sf] ljsf; u/L :yfgLo :t/sf] vfB Jojxf/df ;sf/fTds<br />

kl/jt{g .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

of]hgfsf] cGTodf k|ltJolQm k|ltjif{ vfBfGg pknAwtf #@# s]=hL=af6 #&^ s]=hL= k'u]sf]<br />

x'g]5 . k|ltJolQm k|ltjif{ t/sf/Lsf] pknAwtf !)(=^ s]=hL=af6 !!@=% s]=hL=, kmnkm"n #^=!<br />

s]=hL=af6 $@ s]=hL=, df5f @=&% s]=hL=af6 #=@^ s]=hL=, cfn' *@=! s]=hL=af6 *(=@ s]=hL=,<br />

bnxg !@=#* s]=hL=af6 !#=!% s]=hL=, df;' !!=&) s]=hL=af6 !$=^^ s]=hL=, t]n @=($<br />

ln6/af6 #=#^ ln6/, b"w ^^=&) ln6/af6 (!=!& ln6/ tyf cG8f $$=$) uf]6faf6 %%=!*<br />

uf]6fsf b/n] pknAw ePsf] x'g'sf cltl/Qm vfB cg';Gwfgsf cfw'lgs k|of]uzfnfx¿ :yflkt<br />

eO{ vfB j:t'sf] cfoft–lgof{tdf lglZrt dfkb08 nfu' ePsf] / d'n'sleqsf] u'0f:t/Lo vfB<br />

ljt/0f k|0ffnLdf ;'wf/ ePsf] x'g]5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 93


$=!=^ jg tyf e"–;+/If0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] lbuf] ljsf;df jg If]qsf] dxŒjk"0f{ of]ubfg /lxcfPsf] 5 . b]zdf /f]huf/Lsf]<br />

l;h{gf, cfo j[l4, :yfgLo ;d'bfosf] cfwf/e"t cfjZostf h:t} sf7, bfp/f, 3f;kft, u}/sfi7<br />

jg k}bfjf/x¿sf] cfk"lt{sf ;fy} s[lif, kz'kfng, ko{6g / l;FrfOdf ;d]t jg If]qsf] pNn]vgLo<br />

e"ldsf /x]sf] 5 . hg;xeflutfd"ns jg Joj:yfkgsf dfWodaf6 :yfgLo cfly{s–;fdflhs<br />

ljsf; tyf :yfgLo g]t[Tj ljsf;df klg jg If]qsf] k|ToIf of]ubfg /x]sf] x'Fbf jg If]q /fli6«o<br />

k|fyldstf k|fKt If]qsf] ¿kdf /xg uPsf] 5 .<br />

;g\ @)!% sf] jg;|f]t ;j{]If0fcg';f/ jgn] 9fs]sf] If]q s'n e"–efusf] #(=^ k|ltztaf6<br />

a9]/ $$=% k|ltzt k'u]sf] 5 . ljz]if u/L kxf8L If]qdf jg If]qn] 9fs]sf] e"efudf j[l4 ePsf] 5<br />

eg] emf8L a'6\ofgn] 9fs]sf If]qx¿ jg If]qdf ¿kfGtl/t x'g'sf ;fy} jg If]qaflx/sf] e"–efudf<br />

;d]t jgsf] j[l4 ePsf] 5 . g]kfnsf] s'Nf e"–efusf] #$,!*^ ju{ lsnf]ld6/ If]q ;+/lIft If]q<br />

/lxcfPsf] 5 . o;n] d'n'ssf] @#=# k|ltzt -!$ cf]6f lgs'~h Pjd\ cf/If / ^ cf]6f ;+/If0f If]q_<br />

e"–efu cf]u6]sf] 5 . o;}u/L !!* cf]6f kfl/l:yltsLo k|0ffnL If]qdWo] *) cf]6f ;+/lIft If]qleq<br />

kb{5g\ . ;fy} u}F8f, af3, cgf{, s[i0f;f/, lxFplrt'jf, s:t'/L, /ftf] xfa|], uf]xL cflbsf] ;+/If0fsf<br />

nflu ljz]if kxn / k|of;x¿ eO/x]sf 5g\ . g]kfn h:tf] clwsf+z kxf8L e"efu ePsf] d'n'sdf<br />

df6f] / kfgLsf] ;+/If0f u/L lbuf] ljsf; tyf hLljsf]kfh{gdf 6]jf k'¥ofpg PsLs[t hnfwf/<br />

Joj:yfkg tyf gbL k|0ffnLdf cfwfl/t e"–hnfwf/ ;+/If0f Pjd\ Joj:yfkgsf] sfo{If]q tyf<br />

sfo{ef/nfO{ lj:tfl/t ul/bF}5 eg] jg:klt ;+/If0f tyf Joj:yfkg / k|;f/sf nflu ;d]t gofF<br />

;f]r cl3 ;fl/Psf] 5 .<br />

g]kfnn] cjnDag u/]sf] ;d'bfodf cfwfl/t jg तथा ;+/lIft If]q Joj:yfkg -;fd'bflos<br />

jg, ;fem]bf/L jg, dWojtL{ ;fd'bflos jg, ;+/If0f If]q, sa'lnotL jg cflb_ ljZjd} pbfx/0fLo<br />

/x]sf] 5 . ;d'bfoåf/f Joj:yfkg ul/Psf] jg If]qsf] xsdf lgs'~h tyf cf/Ifx¿sf] yk<br />

Joj:yfkgsf] nflu 6]jf k'¥ofpg !@ cf]6f ;d'bfodf cfwfl/t dWojtL{ If]qx¿sf] Joj:yfkg<br />

eO/x]sf] 5 . gLltut ¿kdf jg gLlt, @)&! / g]kfn jg If]q /0fgLlt, @)&@ sfof{Gjogsf<br />

qmddf 5g\ . To:t} lbuf] ljsf;sf nflu k|s[lt ;+/If0fsf] /fli6«o /0fgLlts k|f¿k, @)&@ hf/L<br />

eO{ logLx¿sf] sfof{Gjogsf] r/0f ;'? ePsf] 5 . ;fy} ;+jt\ @)&!–@)*) nfO{ …;d[l4sf nflu<br />

jgÚ eGg] gf/f to u/L …jg bzsÚ 3f]if0ff u/L ljz]if sfo{qmdx¿ ;~rfng eO/x]sf 5g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cGt/f{li6«o ;lGw–;Demf}tfdf g]kfnsf] k|ltj4tfcg';f/ sfo{ ug{sf nflu gLlt, sfg'g /<br />

sfo{qmdx¿ :ki6 kfg'{, o;sf ;fy} ;ª\3Lo /fhgLlts Joj:yfadf]lhd ;ª\u7gfTds ;+/rgf<br />

94 | rf}wf}+ of]hgf<br />

94


tof/ kfg'{ / sfof{Gjogdf Nofpg', jg If]qsf] n}lËs tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f, d"nk|jfxLs/0f<br />

/0fgLlt, @)^% sf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug'{, jg If]qaf6 pTkfbg x'g] nfe tyf ;]jfnfO{<br />

Gofof]lrt cfwf/df afF8kmfF8 ug{ zf;sLo ;'b[9Ls/0f ub}{ :yfgLo hgtfsf] cfwf/e"t<br />

cfjZostfx¿ -sf7, bfp/f, 3fF;, :ofpnf_sf] cfk"lt{ Joj:yfkgnfO{ ;d'bfo:t/b]lv<br />

/fli6«o:t/;Dd Joj:yfkg ug'{sf ;fy} ;/f]sf/jfnfx¿;Fu ;xsfo{ u/L jgsf] lbuf] / j}1flgs<br />

Joj:yfkgnfO{ cem ;'b[9 ug'{ jg If]qsf k|d'v r'gf}tL x'g\ .<br />

e"sDkaf6 kfl/l:yltsLo ;]jfdf ePsf] ljgfz / gf]S;fgLsf] k"lt{ ug{ tyf e"sDk<br />

kLl8tx¿sf] cfjZostfnfO{ ;xh / ;/n tl/sfn] kl/k"lt{ ug{sf nflu j}slNks of]hgf th'{df<br />

u/]/ yk ;|f]t h'6fpg', lxdfnL If]qsf] plrt ;+/If0f x'g g;Sbf tNnf] t6Lo If]qdf k/]sf]<br />

gsf/fTds k|efj / ;ª\qmd0fsfnLg /fhg}lts cj:yfdf jg If]qsf] ;+/If0fdf kg]{ k|efjsf ;fy}<br />

r'/] If]qsf] sdhf]/ e"ue{ / cJojl:yt bf]xgaf6 efj/ / t/fO{ If]qsf] hLjgfwf/df k/]sf] hf]lvd<br />

Go"gLs/0f ug'{, d'n'ssf] blIf0fjtL{ e"efudf a;f]jf; ug]{ jgIf]qaf6 6f9f /x]sf 3/w'/Lx¿sf]<br />

jgaf6 k|fKt x'g] j:t' tyf ;]jfx¿df kx'Fr k'¥ofpg', jg clts|d0f lgoGq0f tyf jg 89]nf]<br />

lgoGq0f ug{' / o;sf nflu :yfgLo Ifdtf / lhDd]jf/L j[l4 ug'{ tyf d'n'ssf] ef}lts Pjd\<br />

cfly{s–;fdflhs ljsf; / jg ;+/If0f sfo{sf aLr pTkGg x'g] åGå Joj:yfkg ug{' o; If]qsf<br />

r'gf}tL /x]sf 5g\ . o;sf cltl/Qm jg kmF8fgLaf6 x'g] hnjfo' kl/jt{g Go"gLs/0f, ljkb\ hf]lvd<br />

Go"gLs/0f / jg tyf jgdf cfl>t ;d'bfosf nflu lbuf] cg's"ngsf sfo{qmd ;~rfng ug'{ yk<br />

r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

jgn] cf]u6]sf] e"efu j[l4 x'Fb} hfg', jgsf] lbuf] / j}1flgs Joj:yfkgaf6 sfi7 tyf<br />

u}/sfi7 jg k}bfjf/sf] Jofj;flos pTkfbg / ljt/0f x'g] cj:yf aGg', ljZj pi0fLs/0f /<br />

hnjfo' kl/jt{gsf] b/nfO{ Go"gLs/0f ug{ jgsf] cxd\ e"ldsf x'g] ePsf]n] jg ;+/If0f /<br />

ljsf;af6 sfa{g ;+/If0f / ;l~rltsf] kmfObf k'Ug], jg tyf h}ljs ljljwtf ;+/If0faf6<br />

kof{ko{6gnfO{ ;+:yfut / ljsf; ug]{ tyf hnfwf/ If]qsf] lbuf] Joj:yfkgåf/f e"Ifo lgoGq0f ub}{<br />

hn;|f]t clej[l4 / s[lif ljsf;df 6]jf k'¥ofpg] cj;/x¿ jg If]qdf /x]sf 5g\ . h}ljs tyf<br />

xl/t j:t'x¿sf] :jb]z tyf ljb]zdf dfu a9\b} uPsfn] jGo;|f]tdf cfwfl/t Joj;fox¿af6<br />

xl/t /f]huf/Lsf] ;[hgf x'g;Sg] / kfl/l:ylts ;]jfsf] dfu a9\g] ;Defjgf b]lvG5 . ;fy}<br />

jg;|f]tsf] 3gTj, ljljwtf / jg pBdzLntf l;h{gf ug{ ;Sg] u/L jg;|f]tsf] plrt / lbuf]<br />

Joj:yfkg ug'{ o; If]qsf] cj;/ xf] .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;3g tyf ljljwtfo'Qm jg;|f]t, ljlzi6Ls[t h}ljs ljljwtf, ;d[4 hnfwf/ /<br />

pBdzLntfo'Qm jg If]q .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 95


#=@ nIo<br />

jg, jg:klt, h8La'6L, jGohGt', h}ljs ljljwtf / hnfwf/sf] ;d'lrt ;+/If0f, ;+j4{g,<br />

Joj;foLs/0f / ;b'kof]uåf/f /f]huf/L] l;h{gf tyf hLljsf]kfh{gdf ;'wf/ u/L kfl/l:yltsLo<br />

k|0ffnLaLr ;Gt'ng sfod ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. lbuf] jg Joj:yfkgåf/f jg If]qsf] pTkfbsTj / jg k}bfjf/sf] pTkfbg j[l4 ug'{ .<br />

2. h}ljs ljljwtf / ;|f]tsf] ;+/If0fnufot jftfj/0fLo ;]jfaf6 k|fKt x'g] nfe j[l4 ub}{<br />

Gofof]lrt ljt/0f ;'lglZrt ug'{ .<br />

3. hnjfo' kl/jt{gsf gsf/fTds k|efj Go"gLs/0f tyf cg's"ng / ljkb\ hf]lvd<br />

Go"gLs/0fsf pkfo cjnDag ub}{ hn, hn;|f]t tyf e"ldsf] ;+/If0faf6 e"ldsf]<br />

pTkfbsTj j[l4 ug{ hnfwf/ If]qsf] PsLs[t ;+/If0f / Joj:yfkg ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ljBdfg jg If]q sfod /fvL jgsf] 3gTj, pTkfbsTj / pTkfbg j[l4sf] nflu jgsf]<br />

;xeflutfd"ns lbuf] Pjd\ j}1flgs Joj:yfkg ug]{ .<br />

2. h}ljs ljljwtf / hnfwf/sf] lbuf] Joj:yfkg / pkof]udf :yfgLo ;d'bfosf] kx'Fr j[l4<br />

ug]{ Pjd\ kof{ko{6gsf cfwf/ If]qx¿nfO{ k'g:yf{kg tyf k'glg{df{0f ug]{ .<br />

3. lbuf] jg Joj:yfkg / ;+/If0fdfkm{t jftfj/0fLo ;Gt'ng sfod /fvL hnjfo' kl/jt{g<br />

Go"gLs/0fsf ;Defljt cGt/f{li6«o nfex¿nfO{ :yfgLo :t/;Dd k'¥ofpg] .<br />

4. jg k}bfjf/df cfTdlge{/tf xfl;n ub}{ o;df cfwfl/t pBdzLntf / /f]huf/L j[l4<br />

ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. jg If]qsf] ;fË7lgs tyf gLlt lgodx¿sf] ;do;fk]If ;'wf/ ul/g]5 . -!_<br />

2. ljljwtfk"0f{ jg k}bfjf/sf] ;xh cfk"lt{, /f]huf/L l;h{gf / :yfgLo tyf /fli6«o<br />

cy{tGqdf pNNf]Vo of]ubfg k'¥ofpg jg ;+j4{g k|0ffnLdf cfwfl/t jgsf] lbuf] /<br />

j}1flgs Joj:yfkg ul/g]5 . -!_<br />

3. jg 89]nf] Joj:yfkgsf] nflu ;+:yfut ;+/rgfsf] lgdf{0f tyf k"j{ tof/L, 89]nf]<br />

lgoGq0f / 89]nf] k|lt/f]wL Ifdtf lj:tf/sf nflu clUg/]vf Joj:yfkg / cfsfz] kfgL<br />

;Íng sfo{qmddf hgtfsf] ;xeflutf clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

4. lghL tyf ;fj{hlgs hUufx¿df j[Iff/f]k0f u/L jg If]qsf] lj:tf/ / jgk}bfjf/sf]<br />

cfk"lt{df ;xh x'g] sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

5. ;+/lIft jg, dxŒjk"0f{ h}ljs dfu{ tyf ;+/If0f If]qx¿sf] sfo{of]hgf tof/L, kl/dfh{g<br />

tyf sfof{GjognfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -@_<br />

96 | rf}wf}+ of]hgf<br />

96


6. ;a}vfn] jgx¿df cfGtl/s kof{ko{6g k|j4{g ug{ h}ljs ljljwtf / l;d;f/ -kfgLsf]<br />

d'xfg, s'jf, Ogf/_ If]qsf] ;+/If0f sfo{nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -@_<br />

7. ;du| hnfwf/x¿sf] PsLs[t Joj:yfkgnfO{ g]kfnsf] lbuf] ljsf;sf] d'Vo sfo{gLltsf]<br />

¿kdf cjnDag ub}{ hnfwf/ ;]jfsf] ;d'bfo:t/df jftfj/0fLo ;]jf;DaGwL gd'gf<br />

k/LIf0f cfof]hgf klxrfg / gd'gf k/LIf0f u/L qmdzM lj:tf/ ub}{ nlug]5 . -@_<br />

8. gu/ / gu/ jl/kl/ /x]sf jg, xl/ofnL, l;d;f/, kfgLsf d'xfg, vfnL If]q, gbLt6sf]<br />

plrt Joj:yfkg ul/g]5 . -@_<br />

9. jg, jg:klt, jftfj/0f / h}ljs ljljwtfsf] af/]df k|rf/k|;f/ u/L :yfgLo<br />

afl;Gbfx¿sf] jftfj/0f ;+/If0fdf ;xof]u a9fpg 7"nf ;x/df lghL If]q, ;fdflhs<br />

;+:yf cflbsf] ;xsfo{df jftfj/0f lzIff tyf k|rf/k|;f/ s]Gb| :yfkgf ul/g]5 . -@_<br />

10. r'/] If]qsf] plrt ;+/If0fsf] sfo{nfO{ kl/is[t / kl/0ffdd'vL agfpg dflyNnf] / tNnf]<br />

t6Lo ;d'bfo Pjd\ ;/f]sf/jfnfaLr cGt;{DaGw x'g] u/L gbL k|0ffnLdf cfwfl/t<br />

PsLs[t ;+/If0fsf] sfo{nfO{ ;dGjofTds ¿kdf ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

11. l;d;f/ If]qx¿sf] clen]vLs/0f, juL{s/0f tyf k|fyldsLs/0f u/L of]hgf th'{df tyf<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . hnjfo' kl/jt{gsf] ;Gbe{df :yfgLo cg's"ng k|of;x¿df l;d;f/<br />

If]qsf] pkof]u;DaGwL :yfgLo sfo{of]hgf tof/ kf/L sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

12. /fli6«o lgs'~h, jGohGt' cf/If, l;sf/ cf/If, ;+/lIft If]q, t/fO{ tyf kxf8L<br />

e"kl/lw:t/Lo sfo{, h}ljs dfu{, l;d;f/ If]qx¿sf] ;+/If0f / ljsf; ub}{ lghL If]qsf]<br />

;d]t ;xeflutfdf ko{6g k|j4{g ul/g]5 . -#_<br />

13. dxŒjk"0f{ kfl/l:ylts k|0ffnL, hf]lvdo'Qm jGohGt'x¿sf] jf;:yfg ;+/If0f, k|hgg Pjd\<br />

hg;ª\Vof Joj:yfkgsf] sfo{ lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

14. e"pkof]u ljsf; tyf PsLs[t hnfwf/ Joj:yfkg of]hgf th'{df u/L hn pTkGg k|sf]k<br />

ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0f tyf Joj:yfkg ug{] sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -#_<br />

15. hnjfo' kl/jt{g cg's"ng÷;dfg's"ng÷kfl/l:yltsLo k|0ffnLdf cfwfl/t cg's"ngnfO{<br />

d"nk|jfxLs/0f ug'{sf ;fy} /]8 sfof{Gjogsf] cfjZos tof/L k"/f u/L sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -#_<br />

16. hnjfo' kl/jt{gn] kfl/l:yltsLo tyf hnfwf/Lo k|0ffnLdf kfg{] gsf/fTds k|efj<br />

Go"gLs/0f, cg's"ng / ;dfg's"ng ug{ :yfgLo ;d'bfosf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

17. :yfgLo cg's"ng of]hgfnfO{ ;d'bfodf cfwfl/t jg Joj:yfkg sfo{of]hgfx¿df<br />

d"nk|jfxLs/0f / ;]jf k|bfosx¿sf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -$_<br />

18. jg Joj:yfkg sfo{nfO{ pBf]usf] ¿kdf ljsf; ug{ jg tyf jgk}bfjf/df cfwfl/t<br />

pBdzLntf ljsf; tyf pBf]u Joj;fo ;~rfng u/L xl/t /f]huf/L j[l4 ul/g]5 . -$_<br />

19. t'ngfTds nfe ePsf pRr d"Nosf h8La'6L tyf u}/sfi7 jg k}bfjf/sf] ;+/If0f,<br />

;+j4{g, v]tL lj:tf/ Pjd\ lgof{tsf nflu a|flG8ª;lxtsf] ahf/ k|j4{g ul/g]5 . -$_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 97


20. ;fd'bflos jgsf] k}bfjf/sf] pTkfbg, k|zf]wg / pkof]usf] ljifodf cWoog cg';Gwfg<br />

u/L pTkfbg / ahf/sf] ljljwLs/0f / k|ljlw ljsf; Pjd\ x:tfGt/0f ul/g]5 . -$_<br />

21. ljkGgd'vL cfod"ns, /f]huf/d"ns tyf hLljsf]kfh{g ;'wf/;DaGwL sfo{qmdx¿ ;a} jg<br />

Joj:yfkg k|0ffnLdf sfof{Gjog ul/g]5 . -$_<br />

22. ;/sf/L, ;fd'bflos tyf lghL If]qaf6 pTkfbg x'g] jg k}bfjf/x¿sf] laqmL ljt/0f tyf<br />

jGf;|f]tdf cfwfl/t Joj;fonfO{ ;xh agfpg sfg'gL / gLltut ;'wf/ ul/g]5 . -$_<br />

23. pRr cfly{s dxŒjsf] jGohGt'sf] kfng, k|hgg / Joj;foLs/0f ug{ gLltut Joj:yf<br />

u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= /fli6«o jg ljsf; tyf Joj:yfkg sfo{qmd<br />

1. /fli6«o dxŒjsf jg If]qsf] klxrfg u/L rSnfaGbL jgsf] ¿kdf Joj:yfkg .<br />

2. t/fO{ tyf leqL dw]zdf lbuf]÷j}1flgs Joj:yfkg k4lt cjnDag u/L pTkfbg /<br />

pTkfbsTj j[l4 .<br />

3. ljBdfg 9nfk8f ;Íngdf cfwfl/t jg Joj:yfkg ljlwnfO{ jg ;+j4{g k|0ffnLdf<br />

¿kfGt/0f .<br />

4. jg 89]nf] lgoGq0f tyf Joj:yfkgsf] nflu ;fwg;|f]t / Joj:yfksLo Ifdtfsf]<br />

clej[l4 . jg 89]nf] nufpg] ck/fwLx¿nfO{ sfg'gL sf/afxLsf] bfo/fdf NofOg] u/L<br />

;+:yfut ljsf; / 89]nf] lgoGq0fdf x'g] dfgjLo Ifltsf] plrt /fxt / ;Ddfg .<br />

5. k|fs[lts tfntn}ofx¿sf] ;+/If0f, hnfwf/ ;+/If0f, ;'Svf If]qx¿df kf]v/Lx¿sf]<br />

lgdf{0f ;fy} ;'/fsL kl/rfng Pjd\ jg clts|d0f lgoGq0f .<br />

6. /f]Nkf, ?s'd, hfh/sf]6, sfnLsf]6, d'u', x'Dnf, h'Dnf, 8f]Nkf, aemfª, afh'/f, c5fd,<br />

b}n]v / ;Nofgdf klZrd kxf8L e"kl/lw sfo{qmd k/LIf0fsf] ¿kdf ;~rfng .<br />

7. s0ff{nL–dxfsfnL gbLaLrsf] lzjflns / tNnf] dxfef/t If]qdf h}ljs ljljwtf /<br />

hnfwf/ ;+/If0f ug{ s0ff{nL–dxfsfnL e"kl/lw ;+/If0f sfo{qmd .<br />

v= ;fd'bflos jg tyf sa'lnotL ;d'bfodf cfwfl/t jg ljsf; sfo{qmd<br />

;fd'bflos jg ljsf; sfo{qmd<br />

1. ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"xx¿sf] ;+:yfut ;'b[9Ls/0f tyf ;'zf;gsf] nflu jg<br />

sfo{of]hgf .<br />

2. jg pBd tyf jg k}bfj/sf] Joj;foLs/0f .<br />

3. jgx¿sf] lbuf] / j}1flgs Joj:yfkgsf] nflu Ifdtf j[l4 sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

4. dWojtL{ If]qsf] ;fd'bflos jgx¿sf] ljsf;;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

sa'lnotL jg ljsf; sfo{qmd<br />

5. ul/a tyf ljkGg kl/jf/nfO{ k|ToIf nfe / cfo j[l4df of]ubfg x'g] u/L …sa'lnotL<br />

jg ul/asf] wgÚ sfo{qmd #( lhNnfdf lj:tf/ .<br />

98 | rf}wf}+ of]hgf<br />

98


6. jg ljsf;, kz' ljsf;, art j[l4 sfo{qmd, hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{of]hgf<br />

sfof{Gjog ;xof]u tyf ;fdflhs tyf k|fljlws ;]jf ;xhLs/0f .<br />

;fem]bf/L jg Joj:yfkg sfo{qmd<br />

7. t/fO{ tyf leqL dw]zsf rSnf jgx¿df ;/sf/ tyf :yfgLo glhs tyf 6f9fsf<br />

pkef]Qmfx¿sf] ;xeflutfdf ;fem]bf/L jg ljsf; sfo{qmd ;~rfng .<br />

8. jgsf] lbuf] Joj:yfkg u/L jgk}bfjf/sf] ;xh cfk"lt{ Pjd\ :yfgLo /f]huf/L tyf<br />

/fh:jdf of]ubfg .<br />

;fj{hlgs hUufdf s[lif jg Joj:yfkg<br />

9. t/fO{ tyf leqL dw]zdf /x]sf ;fj{hlgs hUUffx¿df :yfgLo hgtfsf]<br />

;xeflutfdf s[lif jg sfo{qmd ;~rfng .<br />

10. jg k}bfjf/sf] pTkfbg u/L jg If]qdf x'g] rfknfO{ Go"gLs/0f ub{} s[lif tyf kz'<br />

ljsf;df 6]jf k'¥ofpg / :yfgLo jftfj/0fLo ;Gt'ng;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

wfld{s jg ljsf; sfo{qmd<br />

11. wfld{s :ynx¿df /x]sf jg If]qx¿sf] lbuf] ;+/If0f tyf Joj:yfkg ug{ :yfgLo<br />

hgtf tyf wfld{s ;d'bfosf] ;xeflutfdf jg ljsf;sf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

u= j[If/f]k0f, j[If;'wf/ tyf lghL jg ljsf; sfo{qmd<br />

1. jg bzs sfo{qmd -@)&!–@)*)_ sf] lg/Gt/tf ub}{ ;x/ tyf gu/ pGd'v<br />

a:tLx¿df jg pBfgx¿sf] :yfkgfsf nflu …Ps gu/ cg]s pBfgÚ sfo{qmddfk{mt<br />

@)) cf]6f gu/ pBfgx¿ :yfkgf .<br />

2. :yfgLo lgsfox¿sf] ;xsfo{df yk gu/ tyf ufpF jgx¿sf] :yfkgfsf nflu<br />

;xof]u .<br />

3. lghL jg, :yfgLo :t/df ;~rfng eO/x]sf] kfl/jfl/s jg, ;fj{hlgs :yfgx¿df<br />

j[If/f]k0f, g;{/L / jghGo pBd :yfkgfsf nflu k|j4{g / ;xof]ufTds sfo{qmd .<br />

4. jg k}bfjf/x¿sf] pTkfbgb]lv pkef]u;Ddsf] >[ª\Vfnfdf cfOkg]{ afwfx¿nfO{<br />

;/nLs/0f ug{ sfg'gL Joj:yfdf ;'wf/ .<br />

3= xl/t pBd ljsf; sfo{qmd<br />

1. lghL g;{/Laf6 la?jf vl/b, h8La'6L pBdL tyf lghL g;{/LnfO{ ;xof]u, h8La'6L<br />

tyf xl/t pBdL, pTkfbs ;d"x / ;xsf/L ;+:yfnfO{ kl/rfng u/L pTkfbg,<br />

e08f/0f tyf k|zf]wg u/fpg ks]6 If]qdf sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. h8La'6L k|zf]wg s]G›x¿ :yfkgf ug{ ef}lts ;+/rgf lgdf{0f, a|flG8ªdf k|fljlws<br />

;xof]u .<br />

3. pRr kxf8L tyf lxdfnL If]qx¿df h8La'6L ;+/If0f tyf Joj:yfkg If]q :yfkgf .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 99


4. ;'b"/klZrd tyf k"j{df Ps Pscf]6f xl/t /f]huf/ cg';Gwfg tyf tflnd s]Gb|<br />

:yfkgf .<br />

5. jg Joj:yfkgnfO{ pBf]usf] ¿kdf ljsf; ug{ tyf lghL If]qnfO{ cfslif{t ug{<br />

cfjZos gLltut ;'wf/ .<br />

6. ljleGg jg Joj:yfkg k|0ffnLaf6 pTkfbg x'g] sf7 bfp/fhGo jg k}bfjf/x¿df<br />

cfwfl/t jg pBd ljsf; ug{ lghL If]q tyf :yfgLo ;d'bfonfO{ k|f]T;fxg x'g]<br />

vfnsf sfo{qmd ;~rfng .<br />

7. jg;|f]tsf] k|of]u jf laqmLaf6 k|fKt cfDbfgLsf] s]xL c+z ;f]xL If]qdf nufgL ug]{<br />

Joj:yfsf] k|efjsf/L sfo{Gjog ;'lglZrttf tyf cg'udg .<br />

8. kof{ko{6g, s[lif jg tyf jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]ux¿nfO{ rflxg] sRrf<br />

kbfy{sf] ;tt cfk"lt{sf nflu lghL If]qsf] ;xeflutf a9fpg Jofj;flos<br />

sa'lnotL jg sfo{qmd lj:tf/ .<br />

ª= h}ljs ljljwtf, jGohGt' ;+/If0f tyf Joj:yfkg sfo{qmd<br />

1. ;+/If0f If]qx¿sf] Joj:yfkg tyf ljsf;nfO{ lbuf] jftfj/0fLo ;]jf k|fKt ug]{<br />

k|fs[lts ;|f]tsf] ¿kdf pkof]u ug]{ u/L sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

2. /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f sfo{qmd, jGohGt' ;+/If0fsf] nflu ljz]if<br />

sfo{qmdx¿ 3fF;] d}bfg Joj:yfkg, rf]/L l;sf/ lgoGq0fnfO{ lg/Gt/tf lbb}F<br />

kof{ko{6g k|j4{g ug{ ko{6s ky, ;"rgf s]Gb|, e"sDkaf6 k|efljt If]qsf]<br />

k'g:y{fkgfsf sfo{qmdx¿ sfof{Gjog .<br />

3. jGohGt' / jf;:yfgsf] ;+/If0f / ;+/If0f If]qx¿df ef}lts k"jf{wf/sf] lgdf{0fsf<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

4. a9\bf] jGohGt' ck/fwnfO{ z"Go ;xgzLntf cjwf/0ff ckgfO{ sfo{qmd ;~rfng .<br />

5. e"sDkkZrft\ vl:sPsf] ko{6g If]qnfO{ kof{ko{6gd'vL ko{6g clej[l4sf<br />

sfo{qmdåf/f k'g:yf{kgf .<br />

6. :yfgLonfO{ k|ToIf nfe k|fKt x'g] u/L s[lif / kz'kG5L If]q;Fusf] ;dGjodf<br />

lrtjgsf] df8L / alb{ofdf ljz]if cfocfh{gsf sfo{qmd ;~rfng .<br />

7. ;a} k|b]zx¿df !÷! cf]6f k|f0fL pBfg :yfkgf ul/g] gLlt cjnDag .<br />

8. eQmk'/sf] ;"o{ ljgfosdf /fli6«o k|f0fL pBfgsf] u'?of]hgf lgdf{0f .<br />

9. d'Vo ;x/ glhssf k|fs[lts If]qx¿df lghL tyf jg jftfj/0f ;DalGwt<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;xsfo{df jftfj/0f lzIff tyf k|rf/k|;f/ s]Gb| :yfkgf .<br />

10. ;+/If0fnfO{ ;'/If0fsf] ¿kdf lnO{ ;+/If0fk|lt gsf/fTds ;f]r 36fpg r]tgf<br />

clej[l4 sfo{qmd ;~rfng .<br />

11. /f/f / vKt8 ;+/lIft If]qx¿df lghL If]qsf] ;d]t ;xeflutfdf ;du| kof{ko{6gsf]<br />

ljsf;sf] nflu k"jf{wf/ lgdf{0f tyf cGo sfo{qmd ;~rfng .<br />

100 | rf}wf}+ of]hgf<br />

100


12. h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0fdf hf]lvd cf+sng u/L jGohGt'x¿sf] jf;:yfg<br />

Joj:yfkgnfO{ cWoog u/L plrt sfof{Gjog, afx|l;ª\3f, cgf{, /ftf] xfa|], ;fns,<br />

u}F8f, s[i0f;f/nufotsf] h}ljs ;'/IffnfO{ dxŒjsf;fy sfo{qmd;lxt sfof{Gjog .<br />

13. jGohGt'x¿sf] Jofj:fflos kfng u/L plrt ;b'kof]usf] nflu cfjZos sfg'gL<br />

;'wf/ .<br />

14. e"kl/lw :t/ sfo{qmdnfO{ yk Jojl:yt u/L h}ljs ljljwtf /0fgLlt tyf<br />

sfof{Gjog of]hgfnfO{ k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog .<br />

15. h}ljs ljljwtfsf] nflu dxŒjk"0f{ /x]sf] cWoog x'g afFsL If]qx¿sf] yk<br />

cWoog;lxt /0fgLlts ¿kdf ;+/If0f sfo{sf] lj:tf/ .<br />

16. cGt/f{li6«o dxŒjsf] ;Ldf If]q / e"–kl/lw If]qx¿sf] PsLs[t Joj:yfkgsf nflu<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

17. ldrfxf k|hflt /f]syfd tyf dfgj jGohGt' Joj:yfkgsf] nflu ljz]if sfo{qmd<br />

k|f/De .<br />

r= e"–;+/If0f, hnfwf/ Joj:yfkg tyf k|fs[lts k|sf]k / hnjfo' kl/jt{g Go"gLs/0f ;xof]uL<br />

sfo{qmd<br />

1. PsLs[t hnfwf/ Joj:yfkgdfkm{t df6f] / kfgLsf] ;+/If0f tyf k|fs[lts k|sf]k /<br />

hnjfo' kl/jt{gsf c;/x¿ Go"gLs/0f u/L hgtfsf] hLljsf]kfh{gdf 6]jf k'¥ofpg]<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. t/fO{, dw]z tyf r'/] If]qdf jg If]qsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkgnufotsf] PsLs[t<br />

ljsf; cjwf/0ffg';f/ /fi6«klt r'/]–t/fO{–dw]z ;+/If0f ljsf; sfo{qmdsf] lj:tf/ .<br />

3. gbL k|0ffnLx¿df sfo{ ug]{ k|0ffnLnfO{ lg/Gt/tf lbFb} lgdf{0f x'g] u'?of]hgf<br />

cg'¿ksf] sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

4. lhNnf e";+/If0f sfo{qmd / ;fd'bflos ljsf; tyf jg hnfwf/ ;+/If0f<br />

cfof]hgfnfO{ cfjZostfsf cfwf/df pk–hnfwf/x¿sf] k|fyldsLs/0f .<br />

5. pk–hnfwf/ of]hgf th{'df, ax'k|sf]k cj:yfsf] ljZn]if0f;lxt k|fyldsLs/0f / e"–<br />

hnfwf/ ;+/If0f ;]jf k|jfx .<br />

6. klx/f] k"j{–;"rgf k|0ffnL ljsf; ug'{sf ;fy} /fli6«o klx/f] Joj:yfkg s]Gb|sf]<br />

:yfkgf .<br />

7. tfntn}of tyf e"–;+/If0fsf] nflu l;d;f/ / ltgdf ePsf h}ljs ljljwtfsf]<br />

;+/If0f tyf Joj:yfkg .<br />

8. e"sDkaf6 k|efljt If]qsf a:tL glhssf] klx/f], Ifltu|:t e"ldx¿sf] k'g?Tyfgsf]<br />

nflu sd vlr{nf] e" tyf hnfwf/ ;+/If0f, h}ljs k|ljlw, afF; /f]k0fh:tf<br />

lqmofsnfkx¿ / s[lif jg k|0ffnLsf] ljsf; u/L k|ljlw x:tfGt/0f .<br />

9. gLltut ;'wf/sf] nflu s[lif jg gLlt th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 101


10. ;ª\3Lo ;+/rgfadf]lhd hnfwf/ If]qx¿sf] Joj:yfkgsf nflu cWoog u/L a[xt\<br />

hnfwf/ Joj:yfkgsf] cjwf/0ff (Basin approach) cg'¿ksf] sfo{k|0ffnLnfO{<br />

k|fyldstfsf;fy sfof{Gjog .<br />

11. sfa{g ;+/If0f / ;f]af6 k|fKt ug{ ;lsg] kmfObfsf nflu cfjZos kg]{ /0fgLlt tyf<br />

sfo{of]hgfsf] th'{df .<br />

5= jg:klt ;Dkbf ;j]{If0f tyf cg';Gwfg sfo{qmd<br />

1. g]kfndf kfOg] /}yfg] jg:kltnufot pkof]uL h8La'6Lx¿sf] plrt pkof]u tyf<br />

lgof{tdf ;xof]uL x'g] k|sf/sf] cg';Gwfg tyf k|of]uzfnfx¿sf] ljsf; .<br />

2. jg:klt pBfgx¿sf] ;DefJotf cWoog u/L pBfgx¿sf] :yfkgf tyf Joj:yfkg .<br />

3. ljZj zflGt h}ljs ljljwtf pBfg ;+/rgfx¿sf] lgdf{0f .<br />

4. jg:klt ljefucGtu{tsf k|of]uzfnfx¿sf] cGt/f{li6«o :t/sf] k|df0fLs/0f .<br />

5. g]kfndf kfOg] jg:kltx¿sf] ;j]{If0f / clen]vLs/0f .<br />

h= jg cg';Gwfg, hgzlQm Joj:yfkg tyf Ifdtf ljsf;<br />

1. jg cg';Gwfgsf nflu cfjZos kg]{ 1fgsf] Joj:yfkgsf] nflu k"jf{wf/ ljsf; .<br />

2. jg cg';Gwfg s]Gb|sf] sfa{g / kfl/l:yltsLo ;]jfsf] cg';Gwfg Ifdtfsf] ljsf; .<br />

3. j}1flgs jg Joj:yfkg, h}ljs ljljwtf ;+/If0f, hnjfo' kl/jt{g, k|sf]k lgoGq0f<br />

tyf Joj:yfkg;DaGwL Ifdtf ljsf; / jg >ldsx¿sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

4. jg If]qsf l;sfOx¿sf] k|rf/k|;f/ tyf jg;DaGwL sfo{qmdx¿df d"n k|jfxLs/0f .<br />

5. jg, jg:klt, hnfwf/ tyf jGohGt';DaGwL cg';Gwfgaf6 k|fKt glthfx¿nfO{<br />

gLltut tyf Joj:yfksLo lg0f{osf d'Vo cfwf/sf ¿kdf cjnDag .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

ljBdfg jg If]q sfod /fvL jgsf] 3gTj, ljljwtf / pTkfbsTjdf u'0ffTds j[l4 ePsf],<br />

;d'bfodf cfwfl/t jg Joj:yfkg k|0ffnLx¿ cem ;'b[9 / ;an ePsf / jgaf6 k|fKt x'g] j:t'<br />

tyf ;]jfx¿sf] ljljwLs/0f;lxt pQm j:t' tyf ;]jfx¿ ljkGg tyf jl~rt ;d"xx¿;Dd k'u]sf]<br />

x'g]5 . ;fy} hnjfo' kl/jt{g Go"gLs/0f tyf cg's"ngdf jg If]qsf] s]Gb|Lo e"ldsf :yflkt<br />

ePsf], ;f];DaGwL nfe :yfgLo ;d'bfo;Dd k'u]sf], jg tyf jGohGt';DaGwL ck/fw / rf]/L<br />

lgsf;L Pjd\ cGo u}/sfg'gL lqmofsnfkdf pNn]Vo sdL cfPsf], jg k}bfjf/ tyf kfl/l:yltsLo<br />

;]jfdf cfwfl/t Joj;fo, /f]huf/L tyf cfocfh{gdf j[l4 ePsf] / jg If]qsf] ;+:yfut ;'wf/<br />

Pjd\ Ifdtf ljsf; ePsf] x'g]5 . PsLs[t hnfwf/ Joj:yfkgdfkm{t ;+j]bgzLn hnfwf/x¿sf]<br />

cj:yfdf ;'wf/ eO{ lbuf] hLljsf]kfh{gdf 6]jf k'Ug]5 .<br />

b]zsf] s'n e"efusf] sl/a @% k|ltzt If]qdf ;+/If0fsf] cjwf/0ffcg'¿ksf] Joj:yfkg<br />

k4ltsf] cjnDag ePsf] x'g]5 . lbuf] jg Joj:yfkg sfo{qmdaf6 @% cf]6f ;fem]bf/L jg / %<br />

cf]6f rSnf jg u/L Ps nfv x]S6/ jg If]qsf] Joj:yfkg ;'wf/ eO{ lg/Gt/ pTkfbgof]Uo ePsf]<br />

102 | rf}wf}+ of]hgf<br />

102


x'g]5 . o;cg';f/ jflif{s Ps xhf/ x]S6/ If]qdf ;3g jg Joj:yfkg ePsf] x'g] /<br />

;d'bfo:t/af6 @% nfv x]S6/ jg If]qsf] lbuf] Joj:yfkg ePsf] x'g]5 . ;fem]bf/L tyf<br />

;/sf/åf/f Jojl:yt jg If]qaf6 jflif{s ^) nfv So'las lkm6 sf7, !,%)) r§f bfp/f pTkfbg<br />

eO{ sf7 bfp/fsf] pTkfbg a9]sf], cfk"lt{ ;xh ePsf] / /fh:j j[l4 ePsf] x'g]5 . ;d'bfo tyf<br />

lghL If]qaf6 jflif{s @ s/f]8 3g lkm6 sf7sf] cfk"lt{ ePsf] x'g]5 .<br />

;fd'bflos jg Joj:yfkgaf6 sl/a @% nfv 3/w'/LnfO{ sf7, bfp/f nufot cGo jg<br />

k}bfjf/sf] cfk"lt{ ;xh ePsf] x'g]5 . sa'lnotL jg sfo{qmdaf6 jg / jftfj/0f ;+/If0fsf] ;fy}<br />

lbuf] u|fdL0f ljQ kl/rfngaf6 & xhf/ ;d"xsf ^) xhf/ 3/w'/Lsf] hLljsf]kfh{g tyf<br />

cfocfh{gdf j[l4 ePsf] x'g]5 . h8La'6L If]q Jojl:yt, Jofj;flos / cfw'lgs k|ljlwo'Qm x'g],<br />

lxdfno a|flG8ª u/L h8La'6L lgsf;L k|j4{gdf 6]jf k'u]sf] x'g]5 .<br />

PsLs[t hnfwf/ Joj:yfkgaf6 %)) cf]6f k|fs[lts l;d;f/x¿sf] ;+/If0f / ;'Svf<br />

7fpFx¿df tfn tyf kf]v/Lx¿sf] lgdf{0f ePsf] tyf @,))) cf]6f klx/f] ;+/If0f / ^)) cf]6f<br />

kfgLsf] d'xfg ;+/If0f ePsf] x'g]5 . r'/] If]qdf #( cf]6f gbL k|0ffnLdf ;3g?kdf Joj:yfkgsf]<br />

sfo{ ePsf] x'g5 eg] jg 89]nf]h:tf k|fs[lts k|sf]ksf] lgoGq0fdf 6]jf k'uL hnjfo' kl/jt{g<br />

Go"gLs/0f tyf ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0fdf ljz]if of]ubfg k'u]sf] x'g]5 . h}ljs ljljwtfsf]<br />

;+/If0fsf If]qdf pRr dxŒjsf jGohGt'x¿sf] ;ª\Vofdf j[l4 / kof{ko{6gaf6 cfDbfgL;d]t j[l4<br />

ePsf] x'g]5 .<br />

$=@ pBf]u, jfl0fHo, cfk"lt{ / ko{6g<br />

$=@=! pBf]u<br />

!= k[i7e"ld<br />

pBf]u If]q cfly{s ljsf;sf] OlGhg xf] . cf}Bf]lus ljsf;n] /f]huf/L l;h{gf, j:t' / ;]jfsf]<br />

d"No clej[l4, cfjZos j:t' tyf ;]jfsf] pknAwtf ug{ ;xof]u k'¥ofpFb5 . ;fj{hlgs, lghL /<br />

;xsf/L If]qsf] ;xeflutfåf/f lbuf] Pjd\ a[xt\ cfwf/;lxtsf] cf}Bf]lus ljsf;dfkm{t /f]huf/L<br />

l;h{gf u/L ul/aL Go"gLs/0f ug{df pBf]u If]qsf] dxŒjk"0f{ e"ldsf /xG5 . cf}Bf]lus nufgLn]<br />

pTkfbg / pTkfbsTj j[l4, /f]huf/L l;h{gf, :yfgLo ;|f]t;fwg / k|ljlwsf] pkof]u, cfoft<br />

k|lt:yfkg tyf lgof{t k|j4{gdf of]ubfg ub{5 . To:t} lghL If]qnfO{ nufgLk|lt cfslif{t t'NofpFb}<br />

/ j}b]lzs nufgLnfO{ gjLgtd k|ljlwsf ;fy leq\ofpFb} d'n'ssf] pRr, lbuf] / km/flsnf] cfly{s<br />

j[l4b/ xfl;n ug{ dxŒjk"0f{ of]ubfg lbg] ub{5 .<br />

t/ g]kfndf cf}Bf]lus nufgLd}qL jftfj/0fdf ;'wf/ gx'g', ljB't\sf] cfk"lt{df ;'wf/ gx'g',<br />

cf}Bf]lus j:t'x¿sf] pRr k|lt:kwf{ x'g', cf}Bf]lus k"jf{wf/x¿sf] kof{Kt ljsf; gx'g', cfjZos<br />

hgzlQm knfog x'g' cflbn] ubf{ cf}Bf]lus ljsf;n] ult lng / ck]lIft ¿kdf cy{tGqsf]<br />

lj:tf/ x'g g;ls/x]sf] cj:yf 5 . s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] j[l4b/eGbf pBf]u If]qsf] j[l4b/ Go"g<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 103


ePsf]n] o; If]qsf] s'n ufx{:Yo pTkfbgdf lx:;f Go"g /xL %=% k|ltztsf] xf/fxf/Ldf / /fli6«o<br />

/f]huf/Ldf sl/a ^=^ k|ltztdfq of]ubfg /x]sf] 5 .<br />

pBf]u If]qsf] ljsf;sf] nflu cf}Bf]lus Joj;fo P]g, sDkgL P]g, ljz]if cfly{s If]q;DaGwL<br />

P]gx¿ ;d;fdflos aGg] qmddf 5g\ eg] ljb]zL nufgL gLlt, @)&! th'{df ePsf] 5 / ljleGg<br />

/fi6«;Fu laKkf ;Demf}tf ePsf 5g\ . To:t} e}/xjfdf ljz]if cfly{s If]qsf] k"jf{wf/ tof/ ul/Psf]<br />

5 . ul/aL lgjf/0fsf nflu n3' pBd ljsf; sfo{qmdnfO{ ^$ lhNnfdf lj:tf/ sfo{ ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cf}Bf]lus pTkfbgdf u'0f:t/Lotf sfod ug{', cf}Bf]lus If]qdf ljB't\ cfk"lt{ rf}la;} 306f<br />

x'g] cj:yf l;h{gf ug{', >d gLlt pBf]ud}qL agfpg', cf}Bf]lus If]qdf k"jf{wf/sf] ljsf; a9fpFb}<br />

hfg', ;~rflnt pBf]ux¿nfO{ pTkfbg tyf pTkfbsTjsf b[li6n] k|lt:kwL{ agfpg', df}h'bf<br />

pBf]unfO{ ¿U0f x'gaf6 hf]ufpg', ¿U0f pBf]unfO{ k'g:yf{kgf ug{', gofF k|ljlwsf] k|of]u ug{',<br />

cf}Bf]lus gLltsf k|fjwfgx¿nfO{ cfly{s P]gn] ;Daf]wg ug{' / ljZjJofkLs/0f tyf cfly{s<br />

pbf/Ls/0fn] ;[hgf ub}{ NofPsf] k|lt:kwf{Tds jftfj/0fsf] ;fdgf ug{' o; If]qsf k|d'v<br />

r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

:jb]zL tyf ljb]zL nufgLsf nflu cg's"n jftfj/0f l;h{gf x'Fb} hfg', u}/cfjf;Lo<br />

g]kfnLx¿nfO{ cf}Bf]lus ljsf;df kl/rfng ug]{ ;Defjgf a9\g', >d ;DaGwdf ;'wf/ x'g', k"jf{wf/<br />

lgdf{0fdf ;/sf/sf] nufgL a9\b} hfg', e"d08nLs/0f;Fu} cf}Bf]lus pTkfbgsf] >[ª\vnf<br />

ljsf;f]Gd'v d'n'sx¿tkm{ lj:tf/ x'Fb} hfg', ;"rgf tyf cfw'lgs ;~rf/ k|ljlwsf] ljsf; /<br />

lj:tf/ x'g' / lzlIft Pjd\ ;Lko'Qm hgzlQm :jb]zd} tof/ x'Fb} uPsf] sf/0fn] pTkfbsTj /<br />

pTkfbgdf j[l4 x'g ;Sg] ;Defjgfx¿ ljBdfg x'g' cf}Bf]lus ljsf;sf nflu cj;/x¿ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cy{tGqdf pBf]u If]qsf] of]ubfgdf j[l4 u/L cfly{s ¿kfGt/0f / ;'b[9 cy{tGqsf] lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

cf}Bf]lus If]qsf] ljsf; / lj:tf/åf/f /f]huf/Ldf j[l4, lgof{t k|j4{g / cfoft k|lt:yfkg<br />

u/L /fli6«o cy{tGqsf] clej[l4 ug]{] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. pBf]u If]qsf] pTkfbg j[l4 u/L s'n ufx{:Yo pTkfbgdf o; If]qsf] of]ubfg a9fpg' .<br />

2. cf}Bf]lus If]qdf :jb]zL tyf ljb]zL nufgL j[l4 u/L /f]huf/Lsf cj;/ ;[hgf ug'{ .<br />

104 | rf}wf}+ of]hgf<br />

104


3. cf}Bf]lus j:t'x¿sf] lgof{t j[l4 u/L Jofkf/ 3f6fdf sdL Nofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. pBf]ux¿nfO{ cfjZos kg]{ k"jf{wf/ Joj:yf ug{ gLltlgdf{0f / sfof{Gjogdf hf]8 lbg] .<br />

2. :yfgLo ;|f]t Pjd\ ;Lksf] pkof]u u/L n3', 3/]n', ;fgf, demf}nf tyf 7"nf pBf]usf]<br />

:yfkgf / ;~rfngnfO{ k|efjsf/L agfpg] .<br />

3. cGt/k|b]z tyf k|b]z / ;ª\3aLrsf] cf}Bf]lus cGt/;DaGw ;'b[9 u/L ;Gt'lnt ljsf;df<br />

pBf]u If]qsf] of]ubfg a9fpg] .<br />

4. ljb]zL nufgLstf{ tyf u}/cfjf;Lo g]kfnLnfO{ cf}Bf]lus nufgLdf k|f]T;fxg ug{ gLltut<br />

Joj:yf ug]{ .<br />

5. nufgLd}qL jftfj/0f l;h{gf ug{ cfjZos gLltut, ;+:yfut, sfg'gL tyf k|lqmofut<br />

;'wf/ ug]{ .<br />

6. t'ngfTds nfesf If]qsf] klxrfg u/L u'0f:t/o'Qm Pjd\ k|lt:kwf{Tds cf}Bf]lus j:t'sf]<br />

lgof{tnfO{ a9fjf lbg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. cf}Bf]lus ljsf;sf] nflu pBf]u btf{b]lv alxu{dg;Ddsf] k|lqmofnfO{ ;/nLs/0f ug]{u/L<br />

cf}Bf]lus /0fgLlt th'{df u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

2. pBf]unfO{ cfjZos sRrf kbfy{ cfk"lt{ ;'lglZrttf ug{ cfjZos Joj:yf ul/g]5 . !_<br />

3. pBf]unfO{ cfjZos ljB't\ / cGo pmhf{sf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

4. pBf]ux¿nfO{ cfjZos bIf hgzlQm pTkfbg ug]{ ;+:yfsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

5. cf}Bf]lus If]q tyf ljz]if cfly{s If]qx¿df cfjZos k"jf{wf/x¿sf] ljsf; tyf<br />

Joj:yfkgdf ;'wf/ NofOg]5 . -!_<br />

6. l;d]G6 pBf]u kx'Fr ;8s tyf ljB't\ k|;f/0f nfOg lj:tf/nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . -!_<br />

7. k]6«f]lnodnufot vfgLhGo j:t'x¿sf] cg';Gwfg, cGj]if0f / pTvggsf sfo{qmdx¿<br />

cl3 a9fOg]5 . -!_<br />

8. ul/aL lgjf/0fsf nflu n3' pBd ljsf; sfo{qmdnfO{ d'n'se/ lj:tf/ ug{ sfof{Gjog<br />

ug]{ lgsfo tyf ;xof]uL lgsfox¿sf] ;dGjo Ifdtf ljsf; ub}{ nlug]5 . -@_<br />

9. …Ps lhNnf Ps ljz]if pTkfbgÚ;DaGwL sfo{qmdnfO{ sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

10. k|To]s k|b]zdf cf}Bf]lus If]q, cf}Bf]lus sl/8f]/ Pjd\ ljz]if cfly{s If]q qmdzM :yfkgf<br />

ub}{ nlug]5 . -#_<br />

11. >dd"ns, lgof{thGo / cfoft k|lt:yfkg x'g] nufgLnfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 105


12. af}l4s ;DklQsf] clwsf/ ;+/If0f / ;+j4{gsf nflu 5'§} ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -$_<br />

13. j}b]lzs k'FhL tyf k|ljlwnfO{ cfslif{t ug{ cfjZos sfg'gL / cGo Joj:yf ul/g]5 . -$_<br />

14. nlIft ljkGg tyf ul/a ;d"xnfO{ 3/]n', ;fgf tyf demf}nf pBf]udfkm{t /f]huf/L l;h{gf<br />

ul/g]5 . -%_<br />

15. ¿U0f pBf]unfO{ k'g:yf{kgf ug{ cfjZos ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -^_<br />

16. b]zdf pknAw ax'd"No h8La'6Laf6 clwstd kmfObf lng h8La'6L k|zf]wg tyf<br />

h8La'6Ldf cfwfl/t cf}ifwLhGo j:t'sf] pTkfbg / lgsf;Ldf ljz]if hf]8 lbOg]5 . -^_<br />

17. k|To]s k|b]zdf x:tsnf u|fd :yfkgf u/L k/Dk/fut ;Lk tyf k|ljlwsf] ;+/If0f /<br />

ljsf; ul/g]5 . -^_<br />

18. Jofj;flos nfut 36fpg tyf k|lqmofut ;/nLs/0f ug{sf nflu pBf]u tyf sDkgL<br />

k|zf;gdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]unfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -^_<br />

19. cf}Bf]lus pTkfbgsf] u'0f:t/df yk ;'wf/ ug{ cfjZostf cg';f/ u'0f:Tf/ k/LIf0f<br />

Ifdtf j[l4 ul/g]5 . -^_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= cf}Bf}lus k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd -ljz]if cfly{s If]q;d]t_<br />

1. ljz]if cfly{s If]q :yfkgf tyf ;~rfngcGtu{t e}/xjf ljz]if cfly{s If]q, l;d/f<br />

ljz]if cfly{s If]qnufot cGo ljz]if cfly{s If]q :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

2. l;d]G6 pBf]usf nflu vfgL :yn kxF'r dfu{ Pjd\ ljB't\ k|;f/0f tyf ;a:6];g<br />

lgdf{0f .<br />

3. ;ft} k|b]zdf cf}Bf]lus If]q :yfkgf tyf :yflkt If]qsf] Joj:yfkgdf ;'wf/ .<br />

4. ;ftcf]6} k|b]zdf ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/Ldf sDtLdf Ps÷Ps cf]6f pBf]u<br />

:yfkgf .<br />

v= 3/]n' tyf ;fgf pBf]u ljsf; sfo{qmd<br />

1. o'jf nlIft sfo{qmd, ;dfj]zL Ifdtf ljsf; sfo{qmdh:tf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

2. pBdLx¿sf nflu tflnd k|bfg u/L pko'Qm k|ljlw x:tfGt/0f .<br />

3. dlxnf pBdlzntf ljsf; sf]if dfkm{t dlxnf pBdLx¿nfO{ shf{df kx'Fr j[l4 .<br />

4. e"sDk k|efljt hgtfnfO{ nlIft u/L ;Lkd"ns sfo{qmd ;~rfng .<br />

5. ;ft} k|b]zdf 3/]n' pBdsf nflu ;femf ;'ljwf s]Gb|sf] :yfkgf .<br />

u= ul/aL lgjf/0fsf nflu n3' pBd ljsf; sfo{qmd<br />

1. n3' pBd ljsf; sfo{qmdsf] cfGtl/sLs/0fnfO{ of]hgf cjlwe/ yk !! lhNnfdf<br />

lj:tf/ u/L krxQ/} lhNnfdf nfu' .<br />

2. 3/]n' tyf ;fgf pBf]u ljsf; sfo{qmd tyf ul/aL lgjf/0fsf nflu n3' pBd<br />

ljsf; sfo{qmddfkm{t yk %! xhf/ hgfnfO{ tflnd k|bfg .<br />

106 | rf}wf}+ of]hgf<br />

106


3= e"j}1flgs ;j]{If0f tyf cg';Gwfg;DaGwL sfo{qmd<br />

1. of]hgfsf] klxnf], bf];|f] / t];|f] jif{df qmdzM %)), &%) / !,))) ju{ ls=ld<br />

If]qkmndf ef}ule{s Doflkª .<br />

2. e"sDk dfkg s]Gb|x¿sf] :t/f]Gglt .<br />

ª= vlgh cGj]if0f tyf ljsf; sfo{qmd<br />

1. #$^ ju{ ls=ld If]qkmndf vlgh cGj]if0f .<br />

2. s'n !,))) ld6/ vlgh cGj]if0ffTds l8«lnª .<br />

3. s'n !,)%) x]S6/df vlgh cGj]if0ffTds ;j]{If0f .<br />

4. of]hgf cjlwdf s'n #% vlgh pBf]u k|j4{g .<br />

r= k]6«f]lnod cGj]if0f;DaGwL sfo{qmd<br />

1. k]6«f]lnod kbfy{;DaGwL lkmN8sfo{ gS;f cBfjlws .<br />

2. k]6«f]lnod cWoog tyf cGj]if0fcGtu{t lj:t[t ef}uf]lns ;]S;g d]h/d]G6 .<br />

5= cf}Bf]lus nufgL k|j4{g sfo{qmd<br />

1. ljb]zL nufgL tyf k|ljlw x:tfGt/0f;DaGwL sfg'g lgdf{0f .<br />

2. ljb]zL nufgL ;Dd]ngsf] cfof]hgf .<br />

3. lhNnf:t/df cf}Bf]lus ;d:of klxrfg sfo{qmd .<br />

4. cf}Bf]lus ljsf;;DaGwL klqsfsf] k|sfzg tyf cf}Bf]lus tYyfÍsf] ljZn]if0f .<br />

5. cf}Bf]lus ;"rgf k|0ffnLnfO{ k|efjsf/L agfpg cf}Bf]lus ;"rgf s]Gb| :yfkgf .<br />

h= u|fdL0f ljsf; pBd tyf ljk|]if0f sfo{qmd<br />

1. sf]zL, ;u/dfyf / hgsk'/ c~rnsf !^ lhNnfdf j}b]lzs /f]huf/Laf6 kms]{sf<br />

JolQmx¿nfO{ pBdL aGg pTk|]l/t ug]{ vfnsf tflnd sfo{qmdx¿ ;~rfng tyf<br />

k|fljlws ;xof]u .<br />

2. ahf/ dfucg';f/sf pBf]u :yfkgf ug{sf lglDt cfwf/ tYofÍ ;Íng ug]{ Pjd\<br />

ahf/ gS;fÍg tof/ .<br />

em= g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLlt -pBf]u sfof{Gjog_ sfo{qmd<br />

1. g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLltdf ;dflji6 pBf]u;Fu ;DalGwt sfo{x¿sf]<br />

sfof{Gjog .<br />

2. jfl0fHo dGqfno;Fusf] ;dGjo ug]{ t'ngfTds nfesf j:t'x¿ /TgkTy/nufot<br />

j:t';DaGwL tflnd k|bfg .<br />

3. cw{–lsDtL kTy/ (semiprecious stone) pTvgg;DaGwL ;DefJotf cWoog .<br />

~f= jftfj/0fLo If]q ;xof]u sfo{qmd<br />

1. clws jftfj/0f k|b"if0f ug]{ OF6f pBf]udf sf]Onfsf] j}slNks pkof]usf]<br />

;DefJotf;DaGwL cWoog .<br />

2. Knfl:6s emf]nfsf] ljsNk;DaGwL cWoog .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 107


6= g]kfn u'0f:t/ tyf gfktf}n sfo{qmd<br />

1. /f;folgs, ef}lts tyf j}1flgs gfktf}n k|of]uzfnfsf] lj:tf/ / Pls|l86];g .<br />

2. g]kfn u'0f:t/ lgwf{/0f k|df0f lrGx Ohfht k/LIf0f k|of]uzfnf / Soflna];g<br />

k|of]uzfnfsf] Pls|l86];g .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

pBf]ux¿sf] :yfkgf tyf lj:tf/df j[l4 / ahf/ ;DaGwsf] lj:tf/ ePsf], cfw'lgs k|ljlwsf]<br />

clwstd k|of]u;Fu} u'0f:t/Lo j:t'x¿sf] pTkfbgåf/f lgof{t a9\g uO{ tyf cfoft k|lt:yfkg eO{<br />

Jofkf/ 3f6f sd ePsf] / cf}Bf]lus Pjd\ af}l4s ;DklQsf] ;+/If0f tyf ;+j4{g ePsf] x'g]5 .<br />

cfufdL b'O{ jif{leq l;d/f ljz]if cfly{s If]qleq ufd]{G6 k|f];]l;ª hf]g :yfkgf eO{ $) xhf/<br />

pBdL tyf >ldsx¿nfO{ tflnd lbOPsf] x'g]5 eg] e}/xjf ljz]if cfly{s If]qdf pBf]ux¿<br />

:yfkgf ePsf x'g] 5g\ . cf}Bf]lus Joj;fo P]g / ljb]zL nufgL tyf k|ljlw x:tfGt/0f P]g<br />

th'{df / sfof{Gjog eO{ :jb]zL / ljb]zL nufgLdf pBf]u If]qsf] lj:tf/ ePsf] x'g]5 . yk #<br />

d'n'sx¿;Fu låkIfLo nufgL ;+/If0f / k|j4{g ;Demf}tfx¿ ePsf], u'0f:t/ k/LIf0f;DaGwL<br />

k|of]uzfnfx¿sf] Ifdtf clej[l4 ePsf], yk %& xhf/ n3' pBdLsf] :t/f]Gglt ePsf] / yk #&!<br />

cf]6f ;femf ;'ljwf s]Gb| :yfkgf ePsf] x'g] 5 . To;sf] kmn:j¿k rf}wfF} of]hgf cjlwdf yk @&%<br />

7"nf, @&% demf}nf, ^) xhf/ 3/]n' tyf ;fgf / ^# xhf/ n3' pBdL ;[hgf eO{ pBf]u If]qdf yk<br />

% nfv @# xhf/ /f]huf/L l;{hgf ePsf] x'g]5 .<br />

$=@=@ jfl0fHo<br />

!= k[i7e"ld<br />

jfl0fHo If]qsf] ljsf;n] j:t' tyf ;]jfsf] ;xh cfk"lt{ / b]zdf pTkflbt j:t' tyf ;]jfsf]<br />

lgof{taf6 cfly{s j[l4 x'g ;Sb5 . j}b]lzs j:t'sf] Jofkf/ ;fy} ;]jfsf] Jofkf/af6 gjf]lbt<br />

cy{tGqn] a9L kmfObf lng ;Sb5 . o;y{ Jofkf/ g} cfly{s ljsf;sf] d]?b08 xf] eGg]<br />

dfGotfsf;fy ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]qsf] ;xeflutf / ;fem]bf/Ldfkm{t cfoft Joj:yfkg<br />

Pjd\ lgof{t k|j4{gsf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/Psf 5g\ . t'ngfTds tyf k|lt:kwf{Tds nfesf<br />

If]qsf] klxrfg u/L jfl0fHo If]qsf] ljsf; / lj:tf/åf/f lgof{t k|j4{g ub}{ j:t' tyf ;]jfsf]<br />

ljsf; / lj:tf/ ug]{ p2]Zosf ;fy jfl0fHo gLlt, @)&@ sfof{Gjogdf NofOPsf] 5 . lbuf] ljsf;<br />

nIosf] p2]Zo;d]tnfO{ dfu{bz{gsf] ¿kdf lnO{ jfl0fHo gLlt, @)&@ / g]kfn Jofkf/ PsLs[t<br />

/0fgLlt, @)&# sf gLlt tyf sfo{qmdx¿ To;tkm{ kl/nlIft ul/Psf 5g\ .<br />

ljZj Jofkf/ ;ª\u7g, blIf0f Pl;ofnL :jtGq Jofkf/ ;Demf}tf -;fˆ6f_ tyf ax'If]qLo<br />

k|fljlws tyf cfly{s ;xfotf;DaGwL aª\ufnsf] vf8Lsf] k|oTg -lad:6]s_ ;d]t;Fusf]<br />

cfa4tfaf6 cGt/f{li6«o cfly{s ;DaGw dha't agfpg] cj;/ g]kfnn] k|fKt u/]sf] 5 . t/<br />

g]kfnsf] lgof{t Jofkf/n] ck]lIft ;kmntf xfl;n ug{ ;s]sf] 5}g . cfoft k|lt:yfkg x'g] j:t'sf]<br />

cfGtl/s pTkfbgdf sdL / k]6«f]lnod kbfy{sf] a9\bf] dfu eO{ cfoftdf j[l4 tyf ;du|<br />

108 | rf}wf}+ of]hgf<br />

108


k|lt:kwf{Tds Ifdtfdf ;'b[9Ls/0f x'g g;sL lgof{t sdhf]/ ePsf]h:tf sf/0fx¿af6 Jofkf/<br />

3f6fsf] kl/df0f k|To]s jif{ a9\b} uPsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

g]kfnL j:t'n] nfe lng ;Sg] cGt/f{li6«o ahf/sf] vf]hL ug'{, lgof{t x'g] j:t' tyf ;]jfsf]<br />

u'0f:t/ k/LIf0f, k|df0fLs/0f, n]alnª / Kofs]lhª;DaGwL Ifdtf clej[l4 ug{', ljz]if cfly{s If]q<br />

k"0f{ ¿kdf ;~rfngdf Nofpg', dfucg'¿k kof{Kt dfqfdf pmhf{ pknAw u/fpg' Pjd\ sdhf]/<br />

cf}Bf]lus >d ;DaGwh:tf ljifox¿ ;Daf]wg ug{', k]6«f]lnod kbfy{, cfTdlge{/ x'g;Sg] s[lifhGo<br />

pTkfbgsf ;fy} ljnfl;tfsf j:t'x¿sf] cfoftdf pRr ¿kdf ePsf] j[l4 lg?T;flxt ug'{ jfl0fHo<br />

If]qsf k|d'v r'gf}tL x'g\ . To:t} yk kf/jxg dfu{ tyf ;fd'l›s aGb/ufx k|of]udf Nofpg', cfoft<br />

x'g] j:t'x¿sf] :jb]zd} pTkfbg a9fpg', k|ToIf j}b]lzs nufgL cfslif{t ub}{ Jofkf/ a9fpg<br />

kof{Kt k"jf{wf/ ljsf; ug{', cGt/f{li6«o Jofkf/nfO{ k|lt:kwL{ / Jofks agfpg j:t'ut / b]zut<br />

Jofkf/ ljljwLs/0f ub}{ ;/f]sf/jfnf ;a}sf] ;xof]u / ;xsfo{ k|fKt ug{', ljZj Jofkf/ ;ª\u7g<br />

nufotsf cGt/f{li6«o ;ª\u7gx¿;Fusf] cfa4tfaf6 kmfObf lnO{ lgof{t Jofkf/ j[l4 ug{', vf]h,<br />

cg';Gwfg, ljsf;dfkm{t Jofkf/sf gofF If]qx¿sf] klxrfg, ljljwLs/0f / k|j4{g ug{ k|of{Kt<br />

;|f]t;fwgsf] Joj:yf ug{' / Jofkf/ s"6gLltsf] k|efjsfl/tf clej[l4 ug{' klg o; If]qsf r'gf}tL<br />

x'g\ .<br />

cj;/<br />

jfl0fHo If]qsf ;flassf gLlt, P]g, lgodx¿ kl/dfh{g / gofF lgdf{0f u/L cfly{s<br />

pbf/Ls/0f tyf ljZj Jofkf/ k|0ffnLaf6 ;[lht cj;/x¿sf] pkof]u / jfl0fHo gLlt, @)&@,<br />

ljsf; ;xfotf gLlt, @)&!, ljb]zL nufgL gLlt, @)&!, s[lif ljsf; /0fgLlt, @)&@ tyf g]kfn<br />

Jofkf/ PsLs[t /0fgLlt, @)&# sf] k|efjsf/L sfof{Gjogaf6 lgof{t k|j4{g / cfGtl/s pTkfbg<br />

j[l4df 7f]; ;xof]u k'Ug] cj;/ jfl0fHo If]qdf k|fKt 5 . To:t} l5d]sL d'n'sx¿sf] cfly{s<br />

j[l4af6 Jofkf/sf If]qdf g]kfnn] nfe lng ;Sg] cj:yf x'g', ljZj Jofkf/ ;ª\u7g, lad:6]s,<br />

;fˆ6fh:tf If]qLo Pjd\ cGt/f{li6«o ;ª\u7gx¿;Fusf] cfa4tfn] If]qLo / cGt/f{li6«o Jofkf/df<br />

cGt/;DaGw a9b} hfg', afXo Jofkf/ k|j4{gsf nflu l5d]sL d'n's;Fu ul/Psf] Jofkf/ ;Demf}tf,<br />

låkIfLo nufgL k|j4{g / ;+/If0f ;Demf}tf, bf]xf]/f] s/d'lQm ;Demf}tfaf6 k|ToIf j}b]lzs nufgLsf]<br />

;Defjgf a9\g' / cfufdL b'O{jif{leq pmhf{ ;ª\s6 ;dfwfg ug{ ;/sf/ k|lta4 /xg'n] jfl0fHo<br />

If]qdf yk cj;/ ;[hgf u/]sf] 5=. To:t}, gofF ;~rf/ tyf oftfoft k|ljlwx¿sf] hudf If]qLo<br />

Pjd\ ljZjJofkL pTkfbg ;~hfndfkm{t Jofkf/ x'g] qmd 3gLe"t x'Fb}5 . o;n] ljsf;zLn<br />

d'n'sx¿nfO{ ;Dk"0f{ d"No >[ª\vnf dfq geO{ v08–v08sf] pTkfbg / Jofkf/df s]lGb|t eO{<br />

ljsf;sf] km8\sf] dfg]{ cj;/ lbPsf] 5 . o;sf nflu ljb]zL nufgL / Jofkf/nfO{ PsLs[t 9ª\un]<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 109


x]g]{ gLltut Joj:yfsf ;fy} If]qLo sg]lS6le6Ldf Jofks nufgL Pjd\ u'0f:t/ / k|lt:kwf{Tds<br />

Ifdtf j[l4 ug'{ clgjfo{ 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

jfl0fHo If]qsf] lj:tf/ u/L lgsf;L k|j4{gdfkm{t cfly{s ;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

cfGtl/s tyf cGt/f{li6«o lgof{t Jofkf/ k|j4{g u/L s'n ufx{:Yo pTkfbgdf lgof{t Jofkf/<br />

/ lgof{tdf cfwfl/t /f]huf/L j[l4 ub}{ n}hfg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. cfGtl/s tyf cGt/f{li6«o lgof{t Jofkf/ k|j4{g ub}{ :yfgLo sRrf kbfy{, ;|f]t, ;fwg /<br />

;Lk a9L k|of]u x'g] j:t'sf] lgsf;L k|j4{gdfkm{t k|fKt x'g] nfenfO{ u|fdL0f tx;Dd lj:tf/<br />

ug'{ .<br />

2. t'ngfTds nfesf j:t' tyf ;]jfsf] d"No / u'0f:t/nfO{ k|lt:kwL{ agfO{ Jofkf/ 3f6f sd<br />

ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. jfl0fHo If]qnfO{ cy{tGqsf] k|d'v ;Defusf] ¿kdf :yflkt ug{ o; If]qnfO{ cy{tGqdf d"n<br />

k|jfxLs/0f / ljb]zL Pjd\ :jb]zL Jofkf/ / nufgLnfO{ PsLs[t b[li6n] ;xhLs/0f ug]{ .<br />

2. jfl0fHo gLlt / g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLltn] klxrfg u/]sf lgof{t x'g] j:t' tyf<br />

;]jfsf] pTkfbsTjdf j[l4 ug{ pTkfbgzLn cfoft, d"No clej[l4 / d"No >[ª\vnf<br />

Joj:yfkgdf hf]8 lbFb} lgof{t k|j4{g ug]{ .<br />

3. lgof{t Jofkf/sf nflu klxrfg ul/Psf / ul/g] j:t'sf] b]zut Pjd\ j:t'ut Jofkf/<br />

ljljwLs/0f ug]{ .<br />

4. jfl0fHo ;Da4 ljBdfg ;+/rgf, k"jf{wf/ Pjd\ cfwf/x¿sf] Ifdtf clej[l4 tyf<br />

;'b[9Ls/0fdf hf]8 lbFb} o;sf] clwstd pkof]u ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. lgof{tsf nflu ;DefJo d'Vo–d'Vo j:t' tyf ;]jfsf] lgof{t /0fgLlt tof/ ul/g]5 . -!_<br />

2. lgof{thGo Ifdtfsf] ;'b[9Ls/0f u/L cGt/f{li6«o ahf/df pRr d"No / sd cfotg ePsf<br />

j:t' / ;]jfx¿sf] lgsf;L a9fOg]5 . -!_<br />

3. lgof{tof]Uo j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg / ljsf;df :yfgLo >d, ;Lk / k|ljlwsf] pkof]u<br />

ub}{ k[i7 tyf cu| ;DaGwx¿ ;'b[9 ul/g]5 . -!_<br />

4. lghL If]qsf] k|lt:kwL{ Ifdtf clej[l4sf nflu lghL If]q;Fusf] ;fem]bf/Ldf j:t'sf] pTkfbg,<br />

u'0f:t/ ;'wf/ / lgof{t k|j4{g ul/g]5 . -!_<br />

110 | rf}wf}+ of]hgf<br />

110


5. If]qLo / ljZj ahf/df g]kfnL j:t', ;]jf tyf af}l4s ;DklQsf] kx'Fr clej[l4 ul/g]5 .-!_<br />

6. Jofkf/ ;xhLs/0fdf b]lvPsf] a9L ;do / a9\bf] nfutsf] ;d:ofnfO{ ;Daf]wg ug{<br />

Jofkf/hGo k|lqmofx¿nfO{ ;/nLs/0f, kf/jxg k"jf{wf/ ljsf;, Jofkf/ ljljwLs/0f / u}x|–<br />

eG;f/ cj/f]w x6fpFb} Jofkf/ s"6gLltnfO{ yk ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -!_<br />

7. pBf]usf] ljsf; / lj:tf/åf/f lgof{t k|j4{g ub}{ j:t' tyf ;]jfsf] ahf/ ljljwLs/0f Pjd\<br />

lj:tf/ ug{ jfl0fHo gLlt, @)&@ / g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLlt, @)&# sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -@_<br />

8. j}b]lzs k|ToIf nufgLnfO{ Jofkfl/s j:t' pTkfbg / /f]huf/L j[l4df k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

9. ;fgf / 7"nf lgof{thGo pBf]ux¿aLr cGt/;DaGw x'g] jftfj/0f l;h{gf ul/g]5 . -@_<br />

10. k|lt:kwf{ k|j4{g;DaGwL sfg'gL Joj:yfsf] k|efjsf/L sfof{Gjog Pjd\ cg'udg u/L<br />

cfGtl/s Jofkf/ / cfk"lt{ Joj:yfnfO{ ;xh / k|efjsf/L t'NofOg]5 . -@_<br />

11. pTkflbt j:t'x¿df cGt/f{li6«o dfkb08cg';f/sf] u'0f:t/ ;'lglZrt ug{ u'0f:t/<br />

k|of]uzfnfx¿sf] :yfkgf / ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

12. Jofj;flos of]hgfsf] cfwf/df d"No >[ª\vnfsf nfeu|fxLx¿;Fu nfut ;fem]bf/Lsf<br />

cfwf/df cfjZos pks/0f, ef}lts ;fdu|L, ahf/ k|j4{g / ;xhLs/0f ul/g]5 . -@_<br />

13. lgsf;LhGo pBf]ux¿nfO{ pTkfbgd"ns cGo If]qx¿ -s[lif, jg, ko{6g, ;8s, pmhf{ cflb_<br />

;Fu ;+of]hg u/L lgsf;L k|j4{gsf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

14. nlrnf] >d gLlt / ljz]if ;x'lnotsf] Joj:yf ljz]if cfly{s If]q nufot cGo If]qx¿df<br />

nfu' ul/g]5 . -@_<br />

15. ljQLo ;|f]t;fwg, ;"rgf / k|ljlwdf pTkfbs tyf pBdLx¿sf] kx'Fr a9fOg]5 . -#_<br />

16. :j:y Jofkf/ Joj;fosf] clej[l4sf] nflu sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

17. k/Dk/fut ;Lk / sf}zn ePsf j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbgnfO{ ;+/If0f k|j4{g /<br />

Joj;foLs/0f ul/g]5 . -$_<br />

18. cfGtl/s ahf/ tyf j:t' / ;]jfsf] ahf/Ls/0fsf] ;+/rgf / Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -$_<br />

19. e"sDkaf6 Jofkf/ tyf Joj;fodf k'u]sf] Ifltsf] k'g¿Tyfg ug]{ sfo{qmdx¿ k|fyldstfsf<br />

;fy sfof{Gjog ul/g]5 . -$_<br />

20. l5d]sL d'n'sx¿;Fu ePsf kf/jxg / Jofkf/ ;Demf}tfaf6 clwstd nfe lng ;+:yfut<br />

Joj:yf tyf k"jf{wf/ ljsf; ul/g]5 . -$_<br />

21. cfoft lgof{t a}Ísf] cf}lrTo af/] cWoog ul/g]5 . -$_<br />

22. Jofkf/ ;Da4 af}l4s ;DklQ;DaGwL ;Demf}tf (TRIPS) sf] bkmf ^^-@_ adf]lhd k|ljlw<br />

x:tfGt/0faf6 nfeflGjt x'g ul/Psf cGt/f{li6«o ;dembf/Lx¿sf] pkof]u ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= Jofkf/ ;xhLs/0f tyf k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd<br />

1. ;'Vvf aGb/ufx lgdf{0f, :t/f]Gglt / ljsf; .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 111


2. Rff]ef/df sG6g]/ k|m]6 :6];g / cGt/f{li6«o :t/sf] k|bz{gL s]Gb| :yfkgf .<br />

3. eG;f/ gfsfx¿df PsLs[t hfFr rf}sLsf] lgdf{0f u/L Ps} ljGb'af6 ;]jf k|jfx .<br />

4. b]zsf] pQ/L] l;dfgfdf /x]sf Jofkfl/s gfsfx¿sf] ;'wf/ / lj:tf/ u/L ;~rfng .<br />

5. u'0f:t/ k/LIf0f k|of]uzfnfx¿sf] lj:tf/ / ;'b[9Ls/0f .<br />

6. Jofkf/ ;"rgf kf]6{n :yfkgf u/L ;~rfng .<br />

v= j:t' ljsf; sfo{qmd<br />

1. t'ngfTds tyf lgof{tof]Uo j:t'x¿sf] pTkfbg j[l4, u'0f:t/ ;'wf/ tyf ;du| d"No<br />

>[ª\nfsf] ljsf; .<br />

2. lghL If]q;Fusf] nfut ;fem]bf/Ldf pRr d"No sd tf}n ePsf j:t'x¿ h:t}M cb'jf,<br />

cnF }rL, kl:dgf, skmL, cNnf]nufotsf pRr lgof{t ;Defjgf ePsf j:t'x¿sf]<br />

pTkfbg j[l4 / u'0f:t/ ;'wf/df ;xof]u .<br />

3. e08f/0f u[xx¿ / k|zf]wg s]Gb|x¿ lgdf{0f .<br />

4. pGgt s[lif k|0ffnLsf nflu cfly{s Pjd\ k|fljlws ;xof]u .<br />

5. ljb]zdf pRr dfu ePsf j:t'x¿sf] ;fd"lxs Jofkf/ lrGx Pjd\ ef}uf]lns<br />

;"rsnufot af}l4s ;DklQsf cGo cfofdsf] btf{ k|df0fLs/0f k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

6. a|flG8ª, Kofs]lhª / n]jlnªdf ;xof]u k'Ug] sfo{qmdx¿ k|fyldstfsf ;fy<br />

sfof{Gjog .<br />

u= lgof{t k|j4{g tyf Jofkf/ ljljwLs/0f sfo{qmd<br />

1. g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLlt, @)&# n] klxrfg u/]sf lgof{tof]Uo j:t'x¿dWo]<br />

k|fyldstfsf cfwf/df b]zut / j:t'ut lgof{t /0fgLlt th'{df .<br />

2. ;/sf/L tyf lghL ;fem]bf/Lsf] cjwf/0ffdf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o d]nf,<br />

dxf]T;jx¿df cfly{s ;xof]u .<br />

3= ;]jf Jofkf/<br />

1. g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLlt, @)&# n] klxrfg u/]sf lgof{tof]Uo j:t'x¿dWo]<br />

k|fyldstfdf /x]sf ;]jfIf]qsf] lgof{t ;Defjgfsf] cWoog .<br />

2. xjfO, a}lͪ, nlhl:6S;, lzIff, :jf:Yo, ;]jf;Fu ;DalGwt lgsfox¿;Fu ;dGjo<br />

ub}{ ;]jf lgof{t ljsf;, lj:tf/ / k|j4{g .<br />

3. ;]jf Jofkf/sf] tYofÍ k|0ffnLsf] ljsf; tyf sfof{Gjog .<br />

ª= Jofkf/ ;Da4 Ifdtf ljsf; sfo{qmd<br />

1. lghL If]qsf] Jofkf/hGo Ifdtf clej[l4sf] nflu sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. lgof{tof]Uo j:t'x¿ h:tM} rfFbL, /TgkTy/h:tf j:t'x¿sf] sl6ª, a|flG8ª, n]alnª /<br />

Kofs]lhªsf tflndx¿ ;~rfng .<br />

3. dlxnf pBdLx¿nfO{ pko'Qm 3/]n' pBd;DaGwL tflnd ;~rfng .<br />

4. cb'jf, cn}FrL, nK;Lh:tf pRr d"No sd cfotg ePsf j:t'x¿sf] k|zf]wg ug]{<br />

gofF k|ljlwsf] x:tfGt/0f .<br />

112 | rf}wf}+ of]hgf<br />

112


= Jofkf/ ;"rgf k|0ffnL ljsf; sfo{qmd<br />

1. sfo{qmdx¿ tyf Jofj;flos kmd{x¿sf] btf{ / gjLs/0f k|ls|ofnfO{ cgnfOgaf6<br />

;~rfng .<br />

2. PsLs[t ;"rgf k|0ffnL sfof{Gjog ug{ ljB'tLo kf]6{n ;~rfng .<br />

3. Jofkf/÷ahf/ ;"rgf÷lgu/fgL s]Gb| :yfkgf .<br />

5= Jofkf/ cWoog cg';Gwfg sfo{qmd<br />

1. ljleGg b]zx¿;Fu u}/s/ cj/f]w / Jofkf/ ;xhLs/0fdf /x]sf ;d:ofx¿ Pjd\<br />

Jofkf/ Ifdtf ljsf; / lgof{t k|j4{gdf ;xof]u k'Ug] vfnsf cWoog cg';Gwfg .<br />

2. ljleGg b]zx¿df g]kfnL j:t'sf] lgof{t ;DefJotfsf] cWoog tyf ljZn]if0f .<br />

3. Jofkf/ tyf lgsf;L k|j4{g s]Gb|nfO{ lyª\s 6\ofÍsf] ¿kdf ljsf; .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

b]zut Jofkf/ ljljwLs/0f ePsf], of]hgf cjlwsf] clGtd jif{ s'n ufx{:Yo pTkfbg;Fu<br />

j:t' lgsf;L cg'kft #=!% k|ltztaf6 $=!% k|ltzt / j:t' tyf ;]jf lgsf;Lsf] cg'kft ^<br />

k|ltztaf6 !@ k|ltzt k'u]sf] x'g]5 . To;}u/L Jofkf/ 3f6f s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] ##<br />

k|ltztaf6 #) k|ltztdf em/]sf] / lgof{t–cfoft cg'kft !M!) df em/]sf] x'g]5 .<br />

$=@=# cfk"lt{<br />

!= k[i7e"ld<br />

b]zdf gful/sx¿sf] b}lgs hLjgofkg ug{ cfjZos j:t' Pjd\ ;]jf, vfBfGgsf] Joj:yf,<br />

:jf:Yo pkrf/sf nflu cfjZos cf}ifwL, ;fdu|L / k]6«f]lnod kbfy{ cflb ;xh, ;'ne / plrt<br />

d"Nodf pkef]Qmfn] kfpg] Joj:yf ug'{ clt cfjZos x'G5 . /fHon] Psflt/ k|lt:kwL{ / :j:y<br />

ahf/ ;+oGqdfkm{t cfk"lt{ Joj:yfkg ug'{kb{5 eg] csf]{lt/ ;fdflhs Gofo / /fHosf] bfloTj k"/f<br />

ug]{ qmddf cfly{s ¿kn] sdhf]/ ju{sf hgtfnfO{ cTofjZos pkef]Uo j:t'df ;xh kx'Frsf]<br />

jftfj/0f lgdf{0f ug'{kb{5 . o;sf ;fy} pkef]Qmfsf] xslxtsf] ;+/If0f / k|j4{g ub}{ j:t' tyf<br />

;]jfsf] lgoldt cfk"lt{ ug{' /fHosf] dxŒjk"0f{ lhDd]jf/L xf] . cfk"lt{ Joj:yfkgdf ;'wf/ Nofpg<br />

vfBfGg / g'g 9'jfgLdf cg'bfgsf] Joj:yf, vfBfGgh:tf cTofjZos j:t'x¿sf] ;~rosf nflu<br />

cfjZos Ifdtfsf] uf]bfdsf] Joj:yf, ;8s ;~hfnsf] lj:tf/, xjfO{ ;]jfsf] lj:tf/, ahf/<br />

cg'udgsf] Joj:yf, låkIfLo / ax'kIfLo Jofkf/ ;Demf}tf, cfk"lt{ gLlt, @)^( sfof{Gjog,<br />

cfjZos P]g lgod / ;+:yfut Joj:yf, lghL If]q;Fu ;xsfo, / pkef]Qmf lxt ;+/If0fsf nflu<br />

pkef]Qmf ;+/If0f P]g, @)%$ sf] sfof{Gjog ul/Psf] 5 . o:t} g]kfn cfon lgudn] ?= @ ca{ ^)<br />

s/f]8sf] d"No l:y/Ls/0f sf]ifsf] Joj:yf u/L vl/b d"Nosf cfwf/df :jtM k]6«f]lnod kbfy{sf]<br />

d"No ;dfof]hg x'g] k|0ffnL nfu' u/]sf] 5 .<br />

plNnlvt Joj:yfx¿ ul/Psf] eP tfklg ;do–;dodf j:t' tyf ;]jfsf] cfk"lt{df ;d:of<br />

b]vfkg]{ u/]sf 5g\ . vf;u/L aGb, x8\tfn, ;Ldf gfsfdf cj/f]w, Psflwsf/ k|j[lQ / lkmtnf]<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 113


cg'udgh:tf sf/0faf6 cfk"lt{ Joj:yfkgdf ;d:ofx¿ b]vfk/]sf 5g\ . csf]{tkm{ vfBfGgsf]<br />

dfucg'¿k pTkfbg gx'g', k]6«f]lnod kbfy{ tyf Uof;sf] cfGtl/s pTkfbg gx'g', ljB't\sf] dfu<br />

a9\b} hfg' t/ pTkfbg ;f]cg'¿k gx'g', cfk"lt{;DaGwL 5'§} sfg'gL Joj:yf gx'g' / ePsf<br />

sfg'gx¿sf] s8fOsf ;fy kfngf u/fpg g;lsg' o; If]qsf hl6n ;d:ofx¿ x'g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ahf/sf] lgoldt / k|efjsf/L cg'udg u/L :jR5, k|lt:kwL{ / ;Ifd ahf/ ;+oGqdfkm{t<br />

cfk"lt{ Joj:yf ;xh agfO{ pkef]Qmfsf] xslxt ;+/If0f ug'{, vfBfGgsf] pTkfbgdf cfPsf] sdL /<br />

pRr d"No j[l4sf ;Gbe{df vfB j:t'sf] ;xh cfk"lt{ agfO/fVg' / /fli6«o:t/df vfB ;'/Iffsf]<br />

k|Tofe"lt u/fO/fVg' cfk"lt{sf d'Vo r'gf}tL x'g\ . To:t} ;/sf/L, lghL, ;fd'bflos / cGt/dGqfno<br />

;dGjodf ck]Iffcg'¿k cfwf/e"t pkef]Uo j:t' tyf ;]jfsf] cfk"lt{ k|0ffnL ;'b[9 / k|efjsf/L<br />

agfpg', k]6«f]lnod kbfy{sf] d"Nodf cfpg] ptf/r9fj, d'b|f:kmLltnufotsf sf/0fn] OGwg<br />

cfk"lt{df sl7gfO pTkGg x'g', Jofj;flos / j}1flgs s[lif k|0ffnL ckgfpg g;Sg', nfdf]<br />

;dob]lv s0ff{nLnufotsf b'u{d lhNnfx¿df 9'jfgL cg'bfg / ;/sf/dflys} lge{/tf a9\b} hfg'<br />

o; If]qsf cGo r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

:yfgLo :t/df pTkfbg / pTkfbsTj a9fO{ hgtfnfO{ vfBfGg pknAwtfdf cfTdlge{/<br />

agfpg ;lsg], b'u{d If]qdf :yfgLo pTkfbg pkef]u ug{] afgL a;fnL vfBfGg k/lge{/tfnfO{<br />

qmdzM sd ub{} n}hfg cfxf/ kl/jt{g;DaGwL 7f]; sfo{qmd ;~rfng ug{ ;lsg], k]6«f]lnod<br />

kbfy{sf] cfoftsf] ;|f]t / ljt/0f k|0ffnL ljljwLs[t ug{ ;lsg], hnljB't\ tyf cGo j}slNks<br />

pmhf{sf] pTkfbg j[l4af6 k]6«f]lnodsf] cfoft 36fpg ;lsg], j}1flgs s[lif k|0ffnLsf] cjnDag<br />

u/L pTkfbg a9fpg ;lsg] ljBdfg ;Defjgfx¿ o; If]qsf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

u'0f:t/o'Qm pkef]Uo j:t' tyf ;]jfsf] ;xh / ;j{;'ne cfk"lt{ x'g] jftfj/0fsf]<br />

;'lglZrttf;lxt pkef]Qmfsf] xs / lxtsf] ;+/If0f .<br />

#=@ nIo<br />

u'0f:t/o'Qm pkef]Uo j:t' tyf ;]jf ;j{;'ne 9ª\un] ljt/0fsf] Joj:yf ldnfO{ cfk"lt{<br />

Joj:yf a9L k|efjsf/L agfpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. pkef]Qmfsf] xslxt ;+/If0f ub}{ b}lgs pkef]Uo j:t' tyf ;]jf lgoldt / ;xh ¿kdf<br />

cfk"lt{ x'g] Joj:yf ldnfpg' .<br />

114 | rf}wf}+ of]hgf<br />

114


2. ahf/ k|0ffnLnfO{ k|lt:kwL{ / pkef]Qmfk|lt lhDd]jf/ t'NofpFb} ljkb\sf] ;dodf ;d]t<br />

pkef]Uo j:t'sf] cfk"lt{ x'g] Joj:yf ;'lglZrt ug'{ .<br />

3. cfk"lt{ Joj:yfnfO{ lbuf], ;'lglZrt, u'0f:t/Lo / k|efjsf/L agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. j:t' tyf ;]jfsf] ;xh Pjd\ ldtJooL cfk"lt{sf] nflu ;/sf/L, lghL, ;fd'bflos /<br />

;xsf/L ;+:yfx¿aLr k|efjsf/L ;dGjo ug]{ .<br />

2. nf]ssNof0fsf/L /fHosf] cjwf/0ffcg'¿k gLltut tyf ;+/rgfut ;'wf/ u/L cfwf/e"t<br />

j:t' / ;]jfsf] sd nfutdf cfk"lt{ Joj:yfkg ug]{ .<br />

3. b}lgs pkef]Uo j:t' tyf ;]jfnfO{ ;'ne agfpg lgoldt ¿kdf ahf/ cg'udg u/L<br />

sfg'gcg';f/ ahf/ lgodg ug]{ .<br />

4. ljkb\sf] ;dodf klg j:t' tyf ;]jfsf] cfk"lt{ ;xh agfpg ;+:yfut Ifdtf ljsf; /<br />

lj:tf/ ug]{ tyf e08f/0f Ifdtf j[l4 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. vfBfGg, k]6«f]lnod kbfy{, cf}ifwLnufotsf cfwf/e"t cfjZostfsf j:t'x¿sf] pTkfbg,<br />

e08f/0f / ljt/0f Ifdtf clej[l4 u/L cfk"lt{ Joj:yf ;xh Pjd\ ;'ne t'NofOg]5 . -!_<br />

2. :yfgLo :t/df vfBfGg pTkfbg j[l4 tyf vfB cfgLafgLdf kl/jt{g Nofpg cfxf/<br />

kl/jt{g sfo{qmd sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

3. k|lqmofut ;/nLs/0f / ;+:yfut ;'wf/dfkm{t Jofkf/sf] sf/f]af/ nfut 36fpg ljz]if<br />

hf]8 lbOg]5 . -@_<br />

4. k|lt:kwf{ k|j4{g tyf pkef]Qmf lxt ;+/If0f;DaGwL sfg'gL Joj:yfsf] k|efjsf/L<br />

sfof{Gjog Pjd\ cg'udg u/L cfGtl/s Jofkf/ / cfk"lt{ Joj:yfnfO{ ;xh / k|efjsf/L<br />

t'NofOg]5 . -@_<br />

5. If]qut klxrfgsf ljz]if pTkfbgx¿nfO{ ahf/ kx'Fr k'¥ofpgsf nflu ;xhLs/0f<br />

ul/g]5 . -@_<br />

6. s0ff{nLnufot b'u{d If]qx¿df vfBfGGgdf cfTdlge{/ agfpgsf] nflu PsLs[t sfo{qmd<br />

;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

7. ;xh cfoftdfkm{t j:t' / ;]jfsf] cfk"lt{ Joj:yf ug{ Jofkf/ ljljwLs/0fdf hf]8<br />

lbOg]5 . -@_<br />

8. cfk"lt{ Joj:yfkg;Fu ;DalGwt lgsfox¿nfO{ s]Gb|b]lv :yfgLo tx;Dd ;an,<br />

k|efjsf/L / pQ/bfoL agfOg]5 . -@_<br />

9. Go"g cfo ju{sf] lxt ;+/If0f ug{sf nflu ;fj{hlgs cfk"lt{ k|0ffnLnfO{ ;'ne, kf/bzL{ /<br />

k|efjsf/L agfOg]5 . -@_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 115


10. b}lgs pkef]Uo j:t' tyf ;]jf lgoldt / ;xh ¿kdf cfk"lt{ x'g] Joj:yf ;'lglZrt ug{<br />

cfk"lt{ gLlt, @)^( df kl/dfh{g u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

11. pkef]Qmf hfu/0f tyf ;zQmLs/0f sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

12. ahf/ cg'udg ;3g Pjd\ lgoldt agfpFb} ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u a9fO{ sfnf]ahf/L<br />

lgoGq0fsf nflu cfjZos sfg'gL, ;+:yfut tyf k|ls|ofut ;'wf/ ul/g]5 . -#_<br />

13. vfBfGg, cf}ifwL / k]6«f]lnod kbfy{sf] ;Í6sfnLg df}Hbft sfod ul/g'sf ;fy} o:tf<br />

j:t'x¿sf] e08f/0f Ifdtf a9fpFb} nlug]5 . -$_<br />

14. k]6«f]lnod kbfy{sf] cfk"lt{ / ljt/0f Joj:yfnfO{ ljljwLs/0f ug{ cfjZos sfg'gL /<br />

;+:yfut k|fjwfgx¿sf] ljsf; ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= pkef]Qmf hfu/0f tyf ;r]tgf sfo{qmd<br />

1. ;ft} k|b]zx¿df pkef]Qmf hfu/0f tyf ;r]tgf tflnd ;~rfng ug]{, kqklqsf<br />

tyf 6]lnlehgdfkm{t pkef]QmfnfO{ ;Gb]zd"ns ;"rgf ;Dk|]if0f .<br />

2. k]6«f]lnod kbfy{ tyf PnkL Uof; h:tf k|HjngzLn kbfy{sf] ;'/lIft k|of]uaf/]<br />

;"rgf ;Dk|]if0f .<br />

3. ;Da4 sd{rf/Lx¿sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

v= cfk"lt{ Joj:yfkg tyf ahf/ cg'udg sfo{qmd<br />

1. k|To]s k|b]zdf b'O{cf]6fsf b/n] sDtLdf !$ cf]6f cfk"lt{ Joj:yfkg tyf ahf/<br />

cg'udg sfof{no :yfkgf .<br />

2. cTofjZos j:t'x¿sf] ;Íng / e08f/0f .<br />

3. ;3g Pjd\ b|'t cg'udg tyf lg/LIf0f sfo{sf] lg/Gt/tf .<br />

4. ;/f]sf/jfnfx¿;FUfsf] ;dGjodf cfk"lt{ >[ª\vnf Joj:yfkgsf ljljw kIfx¿nfO{<br />

PsLs[t u/L sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

5. vfB cfgLafgLdf kl/jt{g Nofpg pTk]|/s sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

6. d"No;"rLdf cfwfl/t ;ˆ6j]o/dfkm{t cg'udgsf] k|efjsfl/tf .<br />

u= vfBfGg 9'jfgL sfo{qmd<br />

1. s0ff{nLnufotsf b'u{d lhNnfx¿df vfBfGg 9'jfgL sfo{qmdsf] lg/Gt/tf tyf<br />

:yfgLo vfB j:t' vl/b ljz]if sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. /fli6«o vfB ;'/Iff a}Í / ;fs{ vfB ;'/Iff a}Í e08f/ Pjd\ akm/ :6s ;~rfng .<br />

3. g]kfn vfB ;+:yfgcGtu{t @@ lhNnfdf uf]bfdx¿sf] k'glg{df{0f, dd{t;Def/ u/L<br />

e08f/0f Ifdtf ;'b[9Ls/0f .<br />

116 | rf}wf}+ of]hgf<br />

116


4. ;'ky d"No k;nx¿sf] >[ª\vnf lj:tf/ .<br />

3= s07/f]u lgoGq0f sfo{qmd<br />

1. tf]lsPsf b'u{d lhNnfx¿df s07/f]u lgoGq0fsf nflu cfof]l8go'Qm g'g 9'jfgL .<br />

ª= k]6«f]lnod kbfy{sf] e08f/0f Ifdtf clej[l4 sfo{qmd<br />

1. /S;f}n–cdn]vu~h k]6«f]lnod kfOknfOg lgdf{0f .<br />

2. Go"gtd () lbg;DdnfO{ k'Ug] u/L e08f/0f Ifdtf j[l4 .<br />

3. sfe|]knf~rf]s, g'jfsf]6, tgx'Fnufot ;ft} k|b]zdf e08f/0f :yn lgdf{0f .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

b'u{d If]qdf sDtLdf ^) xhf/ d]= 6g -k|To]s jif{ Go"gtd @) xhf/ d]= 6g_ vfBfGg /<br />

d'n'se/ @! xhf/ d]= 6g -k|ltjif{ Go"gtd & xhf/ d]= 6g_ cfof]l8go'Qm g'g 9'jfgL ePsf] x'g]5<br />

. vfBfGg 9'jfgL cg'bfg lbg] lhNnfx¿sf] ;ª\Vof 36]sf] x'g]5 . /fli6«o vfB ;'/Iff e08f/df<br />

@%,))) d]= 6g tyf ;fs{ vfB ;'/Iff a}Ídf *,))) d]= 6g vfBfGg ;'/lIft ePsf], ()<br />

lbg;Ddsf] cfjZostf wfGg ;Sg] u/L k]6«f]lnod kbfy{sf] e08f/0f Ifdtf ljsf; sfo{ ;'?<br />

ePsf], /S;f}n–cdn]vu~h $! ls=ld= nfdf] k]6«f]lnod kfOknfOg kl/of]hgfsf] sfd ;DkGg<br />

ePsf] / ul/a tyf Go"g cfo ePsf kl/jf/x¿sf nflu ;'ky d"Nodf j:t' tyf ;]jf pkef]u ug{<br />

kfpg] Joj:yfsf] lj:tf/ ePsf] x'g]5 .<br />

$=@=$ ko{6g<br />

!= k[i7e"ld<br />

k|fs[lts, ;fF:s[lts, ;fxl;s, P]ltxfl;s tyf wfld{s b[li6af6 g]kfn ljZjs} Ps k|d'v<br />

ko{6sLo uGtJo b]z xf] . ko{6sLo uGtJox¿sf] ljljwLs/0f ub}{ gofF ko{6sLo :yn /<br />

pkhx¿sf] klxrfg, ljsf; tyf ko{6sLo k"jf{wf/x¿sf] ljsf; u/L ko{6g pBf]unfO{ /fli6«o<br />

cy{tGqsf] Ps k|d'v cfwf/sf] ¿kdf ljsf; ug{ h¿/L 5 . ko{6g k|j4{gsf] dfWodaf6<br />

/f]huf/Lsf cj;/df j[l4 u/L ul/aL Go"gLs/0f ub}{ hgtfsf] hLjg:t/df ;'wf/ ug{' cfjZos 5 .<br />

l5d]sL d'n'sx¿sf] dWod cfo ePsf] 7"nf] hg;ª\Vof / pRr cfly{s j[l4af6 l;lh{t<br />

cj;/af6 nfe k|fKt u/L g]kfndf ko{6g cfudg ›'tt/ ¿kdf j[l4 x'g] /fd|f] ;Defjgf /x]sf] 5<br />

. o;af6 pRr /f]huf/L l;h{gf / cfosf] ljt/0fdf klg ;xof]u k'Ug]5 . ko{6g If]qsf] cy{tGqdf<br />

of]ubfg a9\g ;Sg] cj:yf /x] tfklg ko{6gaf6 cfzftLt k|ltkmn k|fKt x'g ;s]sf] 5}g .<br />

vf;u/L ko{6g k"jf{wf/ ljsf; gx'g', /fhg}lts ;ª\qmd0f nlDag', ut ;fn uPsf] e"sDksf sf/0f<br />

;f+:s[lts / ko{6sLo k"jf{wf/df Iflt k'Ug hfg'h:tf sf/0fn] ko{6g cfudg, a;fO / pgLx¿n]<br />

ug]{ vr{df pNn]vgLo j[l4 x'g ;s]sf] 5}g . ljutdf ;/sf/n] ko{6g If]qsf] ljsf;sf nflu<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 117


u/]sf] k|of; :j¿k ko{6g cfudg ;ª\Vof cf=j= @)&@÷&# df & nfv !) xhf/ / ko{6ssf]<br />

a;fO cjlw sl/a !@=$ lbg / ljb]zL d'›f cfh{g jflif{s $(=* s/f]8 cd]l/sL 8n/ k'u]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljgfzsf/L e"sDk tyf To;kl5sf k/sDkaf6 Ifltu|:t ko{6sLo uGtJo tyf k'/ftflTjs<br />

;Dkbfx¿nfO{ k'glg{df{0f u/L klxn]sf] cj:yfdf k'g:yf{kg ub{} ko{6g If]qnfO{ k"jf{j:yfdf<br />

kmsf{pg' o; If]qsf] k|d'v r'gf}tL xf] . e"sDk tyf cfk"lt{ cj/f]waf6 cGt/f{li6«o hut\df g]kfnsf]<br />

ko{6g If]qdf k/]sf] gsf/fTds k|efjnfO{ k|j4{g tyf ahf/Ls/0fsf dfWodaf6 lg/fs/0f ub}{ o;<br />

If]qsf] k'g¿Tyfg ug'{, k|frLg ;Dkbfx¿df a9\bf] cltqmd0fnfO{ /f]Sg', kof{Kt ko{6sLo ;"rgfsf]<br />

Joj:yf ug'{, xjfO{ ;]jfnfO{ yk e/kbf]{ agfpg', ko{6g If]qaf6 k|fKt nfesf] Gofof]lrt ljt/0f<br />

tyf gofF ko{6sLo uGtJo :ynx¿sf] vf]hL;Fu} k"jf{wf/ ljsf;dfkm{t ko{6sLo pkhsf] ljsf;<br />

u/L ko{6sLo ;]jf tyf uGtJosf] ljljwLs/0f ug{' ;d]t r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

d'n'sdf clåtLo ko{6sLo If]q /xg', ko{6sLo If]qdf k"jf{wf/ ljsf; x'Fb} hfg', l5d]sL<br />

/fi6«x¿sf] pRr cfly{s j[l4af6 tL /fi6«x¿df dWod cfoju{sf] j[l4 tLj| x'Fb} hfg', ko{6g<br />

k"jf{wf/ j[l4df ;/sf/sf] hf]8 /xg' / lghL If]qsf] ko{6g If]qdf nufgL j[l4 x'g' o; If]qsf]<br />

ljsf;sf cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cfly{s ;d[l4sf nflu ko{6g ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

ko{6g If]qsf] ljsf;dfkm{t cfly{s j[l4 / /f]huf/Lsf cj;/ clej[l4 ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. b]znfO{ cfsif{s tyf yk ;'/lIft uGtJosf] ¿kdf ljsf; ub}{ ko{6g cfudgdf<br />

pNn]vgLo j[l4 u/L hgtfsf] cfo:t/df j[l4 ug'{ .<br />

2. ko{6sLo uGtJo :yn tyf pkhdf ljljwLs/0f / ljsf; ug'{ .<br />

3. g]kfnsf k|d'v ko{6sLo pkhx¿sf] ahf/Ls/0f tyf k|j4{g ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ko{6g k|j{4g / ko{6g ljsf; ug{ ;fj{hlgs, lghL, ;xsf/L / ;fd'bflos If]q;Fu<br />

;fem]bf/L Pjd\ ;xsfo{ ug]{ .<br />

2. u|fdL0f ko{6gdfkm{t o; If]qsf nfenfO{ hg:t/;Dd k'¥ofpg] .<br />

118 | rf}wf}+ of]hgf<br />

118


3. d'n'sdf ;a} df};ddf ko{6sLo lqmofsnfkx¿ ;~rfngsf nflu cfGtl/s ko{6gnfO{<br />

k|f]T;fxg ug]{ .<br />

4. :yflkt tyf gofF ko{6sLo uGtJo :ynx¿sf] PsLs[t / ;dGjofTds ¿kdf k"jf{wf/<br />

ljsf; ug]{ / ko{6g If]qsf] ljsf; / ljljwLs/0f ug{ j}b]lzs nufgL cfslif{t ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. k|d'v ko{6sLo :ynx¿;Dd ;xh kx'Fr agfpg ko{6g kbdfu{dfkm{t PsLs[t ko{6sLo<br />

/ dgf]/~hg :yn lgdf{0f tyf ;~rfngdf lghL If]qsf] nufgL k|f]T;fxg ul/g]5 . -!_<br />

2. ko{6g k"jf{wf/ ljsf;df :yfgLo lgsfo, :yfgLo ;d'bfo tyf lghL If]qsf] g]t[TjbfoL<br />

e"ldsf / ;xeflutfnfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 . -!_<br />

3. kof{–ko{6g tyf s[lif ko{6gnfO{ k|j4{g u/L ko{6g If]qnfO{ yk jftfj/0fd}qL<br />

agfOg]5 . -!_<br />

4. k|:tfljt /fli6«o ko{6g /0fgLlt of]hgf -@)!^–@)@^_ sf] sfof{Gjog k|f/De<br />

ul/g]5 . -!_<br />

5. ;fxl;s ko{6ssf] cfudgdf clej[l4 ug{ kbdfu{sf] pko'Qmtfsf cfwf/df cfjZos<br />

k"jf{wf/;lxt :yfgsf] klxrfg / ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

6. k|To]s k|b]zdf Ps÷Ps ko{6s uGtJo tf]sL tL :yfgx¿df k"jf{wf/ ljsf;<br />

ul/g]5 . -@_<br />

7. ko{6g If]qaf6 k|fKt x'g] nfenfO{ Gofof]lrt ljt/0f ug{;d]t ko{6sLo uGtJosf]<br />

ljljwLs/0f ul/g]5 . -#_<br />

8. g]kfnnfO{ cfsif{s uGtJosf] ¿kdf :yflkt ug{ ljb]zl:yt g]kfnL s"6gLlts lgof]u<br />

tyf u}/cfjf;Lo g]kfnL ;ª\3;+:yfnfO{ kl/rfng ul/g]5 . -#_<br />

9. k|ltko{6s vr{ j[l4sf nflu ko{6ssf] a;fO cjlw nDAofpg] / o;sf nflu ko{6sLo<br />

;]jf ;'ljwf tyf ;'/Iffsf] k|Tofe"lt a9fpg] jftfj/0f lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

10. ko{6g k|j4{g ug{ l5d]sL d'n'sx¿ tyf gofF ko{6g uGtJox¿sf] Jofks ¿kdf k|rf/<br />

Pjd\ k|j4{g ul/g]5 . -#_<br />

11. k|d'v ko{6sLo If]qx¿df ljkb\ tyf hnjfo'hGo k|sf]ksf 36gfx¿ klxrfg ug]{ tyf<br />

ljkb\ / hnjfo'hGo hf]lvd Go"gLs/0f Pjd\ k"j{ tof/L of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -#_<br />

12. ;fxl;s ko{6gsf] lbuf] ljsf; ug{ kj{tf/f]x0fnfO{ yk Jojl:yt / jftfj/0fd}qL<br />

agfOg]5 . -$_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 119


13. ko{6g If]qsf] nfenfO{ u|fdL0f tx;Dd k'¥ofpg xf]d:6]nfO{ Ps k|d'v dfWodsf] ¿kdf<br />

ljsf; ul/g]5 . -$_<br />

14. wfld{s k|lti7fgx¿sf] k|j4{g ub{}{ ;a} hfthfltsf] /Lltl/jfh k/Dk/f cflb emNsg] u/L<br />

/fli6«o :t/sf] ;f+:s[lts ;ª\u|xfno lgdf{0f ul/g]5 . -$_<br />

15. g]kfn jfo';]jf lgudsf] Joj:yfksLo ;'wf/ ub}{ yk k|d'v cGt/f{li6«o ko{6g ahf/;Dd<br />

kx'Fr :yflkt ul/g]5 . -%_<br />

16. xjfO{ ;'/Iff Joj:yfnfO{ k|fyldstf lbO{ :yfgLo df};dsf] ljj/0f kfpg] Joj:yf, xjfO{<br />

;'/Iffsf] cg'udg, ljleGg ljdfg:ynx¿df cfkt\sfnLg cjt/0f ug{ ;Sg] Joj:yf<br />

cflb ul/g]5 . -$_<br />

17. lj=;+= @)&# nfO{ …cfGtl/s e|d0f jif{Ú / ;g\ @)!* nfO{ …g]kfn e|d0f jif{Ú sf] ¿kdf<br />

dgfOg]5 . -$_<br />

18. l5d]sL d'n'sx¿nfO{ s]lG›t u/L lghL If]q;Fusf] ;xsfo{df ko{6g k|j4{gfTds<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

19. ko{6g k|j4{g ug{ l5d]sL d'n'sx¿ tyf gofF ko{6g uGtJox¿sf] Jofks ¿kdf k|rf/<br />

Pjd\ k|j4{g ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ko{6g k"jf{wf/x¿sf] ljsf;<br />

1. k|d'v ko{6sLo :ynx¿;Dd cfjZos k"j{wf/x¿ -lj>fd:yn, rd]gf u[x, zf}rfno,<br />

kf]6{/ ;]N6/, ko{6s ;+/rgf s]Gb| cflb_ ;lxt ;xh kx'Fr x'g] u/L :yfgLo lgsfo,<br />

;d'bfo tyf lghL If]qsf] ;xsfo{ / ;xeflutfdf ko{6g kbdfu{ nufot PsLs[t<br />

ko{6sLo / dgf]/~hg :yn lgdf{0f tyf ;~rfng .<br />

2. k|To]s k|b]zdf klxrfg ul/Psf ko{6sLo uGtJo :ynx¿df /fli6«o ko{6g /0fgLlt<br />

of]hgf, -;g\ @)!^–@)@%_ cg'¿k cfjZos k"jf{wf/sf] ljsf; .<br />

3. kz'klt, n'lDagLnufotsf /fli6«o uf}/jsf cfof]hgfx¿sf] u'?of]hgf cg';f/sf]<br />

k"jf{wf/ ljsf; .<br />

4. Af[xQ/ hgsk'/ If]q ljsf;nufot dxŒjk"0f{ wfld{s ;fF:s[lts :ynx¿sf]<br />

u'?of]hgf cg';f/ ko{6sLo uGtJo :ynsf ¿kdf ljsf; .<br />

v= gLltut tyf ;+:yfut ;'wf/<br />

1. ko{6g If]qsf] ;'wf/ / cfGtl/s ko{6g k|j4{gsf nflu ;DalGwt P]g, lgodx¿df<br />

;d;fdlos ;'wf/ tyf cfjZos gofF lgodfjnLsf] th{'df .<br />

2. g]kfn ko{6g tyf xf]6n Joj:yfkg k|lti7fgsf] ;'b[9Ls/0f .<br />

120 | rf}wf}+ of]hgf<br />

120


3. kj{tLo k|lzIf0f k|lti7fgsf] k"jf{wf/ ljsf; tyf ;~rfng .<br />

u= ko{6g k|j4{g<br />

1. ko{6gsf] k|ltkmn u|fdL0f hg:t/;Dd k'¥ofO{ ul/aL Go"gLs/0fdf ;3fpg kof{–<br />

ko{6g, s[lif ko{6g tyf u|fdL0f ko{6g ljsf;sf nflu ;fd'bflos Pjd\ lghL<br />

xf]d:6]sf] :t/j[l4 nufotsf k|j4{gfTds sfo{qmd .<br />

2. lghL If]qsf] ;xsfo{df ko{6sLo pBf]usf] Joj:yfkgdf ;'wf/ Pjd\ k|efjsfl/tf<br />

j[l4 ug{ j]j;fO6df cfa4 u/L ko{6g ljefusf] sfo{ ;~rfngdf c6f]d];g k4ltsf]<br />

sfof{Gjog .<br />

3. ko{6g k|j4{gsf nflu b]zleq / aflx/ ;/sf/L, lghL tyf cGo If]q;d]tsf]<br />

;xeflutfdf k|rf/k|;f/ cleofg sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

4. cGt/f{li6«o ¿kdf g]kfnnfO{ cfsif{s uGtJosf] ¿kdf :yflkt ug{ s"6gLlts<br />

lgof]ux¿dfkm{t k|j4{gfTds sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

5. lj=;+= @)&# nfO{ cfGtl/s e|d0f jif{ / ;g\ @)!* nfO{ g]kfn e|d0f jif{sf] ¿kdf<br />

dgfpg ko{6g;DaGwL ljljw sfo{qmd ;~rfng .<br />

6. ;fxl;s ko{6gnfO{ ko{6sLo pkhsf] ¿kdf ljsf; ug{ :sL, /sSnfOldª,<br />

Kof/fUnfOl8ª, aGhL hlDkªh:tf lqmofsnfkx¿nfO{ k|f]T;fxg .<br />

7. kj{tLo ko{6gsf] ljsf;sf nflu lxdfnx¿sf] ;xh ¿kdf ;"rgf k|fKt x'g] u/L<br />

lxdfnr'nLx¿sf] lks k|f]kmfOn tof/ .<br />

8. ko{6g k|j4{gsf nflu u'l/Nnf 6«]nnfO{ k|fyldstfsf ;fy ljsf; .<br />

$= ck]lIft k|ltkmn<br />

of]hgfsf] cGTodf ljb]zL ko{6g cfudg ;ª\Vof jflif{s !@ nfv, ljb]zL ko{6sx¿sf] ;/b/<br />

a;fO cjlw !% lbg / ;/b/ b}lgs vr{ ^) cd]l/sL 8n/ k'u]sf] x'g]5 . ko{6g If]qaf6 klxnf],<br />

bf];|f] / t];|f] jif{ qmdzM @% xhf/, $) xhf/ / $% xhf/ yk /f]huf/L l;h{gf ePsf] x'g]5 .<br />

$=# cfly{s s"6gLlt tyf ljsf;<br />

!= k[i7e"ld<br />

ljsf;sf ;femf r'gf}tLx¿sf] ;fdgf, Jofkf/ tyf nufgL k|j4{g, ;femf k"jf{wf/ ljsf; /<br />

hnjfo' kl/jt{g cg's"ngsf nflu d'n'sx¿aLr k/:k/ ;xsfo{ h?/L ePsf] 5 . o; kl/j]zdf<br />

cGt/f{li6«o ;DaGwsf] Ps k|d'v cfwf/sf] ¿kdf ljsf; x'Fb} uPsf] cfly{s s"6gLltdf ;/sf/L,<br />

lghL / u}/;/sf/L If]qsf] e"ldsf plQs} dxŒjk"0f{ /x]sf] x'G5 . g]kfnn] ljsf; s"6gLltsf]<br />

l;nl;nfdf ax'kIfLo / låkIfLo w]/} d'n'sx¿;Fu Jofkf/, nufgL tyf >d ;Demf}tfx¿ u/]sf] 5<br />

eg] cGt/f{li6«o ;+:yfx¿;Fu ljsf; ;fem]bf/L klg cl3 a9]sf] 5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 121


@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

Jofkf/, nufgL, ;xfotf / k|ljlw x:tfGt/0fnfO{ k|j4{g ug'{, k|fyldstfsf If]qdf ljsf;<br />

;xfotfsf] clwstd kl/rfng x'g', k/:k/ lge{/tfsf] cj:yfaf/] a'emfO/fVg', cfGtl/s ;dGjo<br />

tyf ;fwg ;|f]tsf] pRrtd pkof]u ug{ Ifdtf ljsf; ug{' / ljsf;df Go"gtd ;femf<br />

;dembf/L ljsf; ug{' r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

gofF ;+ljwfg hf/L ePkZrft\ aGb} uPsf] cGt/f{li6«o ;sf/fTds jftfj/0f, g]kfnk|ltsf]<br />

cGt/f{li6«o hut\sf] ;b\efj, g]kfnn] låkIfLo, If]qLo tyf ax'kIfLo ;Demf}tfx¿af6 xfl;n u/]sf]<br />

cGt/f{li6«o ahf/df ;xh k|j]z, k|fs[lts ;|f]t ;fwgtyf e"–cjl:yltaf6 l;lh{t If]qLo ahf/<br />

;Defjgf / ljb]zdf /x]sf g]kfnL hgzlQmsf] ;Lk, Ifdtf / cg'ej tyf ljk|]if0fsf] ljsf;df<br />

clwstd kl/rfng o; If]qsf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;'b[9 cfly{s s"6gLltsf dfWodaf6 g]kfnsf] ;fdflhs / cfly{s ¿kfGt/0f .<br />

#=@ nIo<br />

cGt/f{li6«o ;fem]bf/L, ;xsfo{ tyf s"6gLlts lgof]u kl/rfng u/L cfly{s ljsf;sf nIo<br />

xfl;n ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

Jofkf/, nufgL, ko{6g tyf /f]huf/L k|j4{g ug{ cGt/f{li6«o, If]qLo / låkIfLo ;DaGw ;'b[9<br />

ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. s"6gLlts ;+oGq / g]kfnL ;d'bfosf] kl/rfngsf ;fy} cGt/f{li6«o ;Demf}tfsf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjogdfkm{t lgof{t lj:tf/, j}b]lzs nufgL tyf k|ljlw kl/rfng /<br />

ko{6g ljsf; ug]{ .<br />

2. j}b]lzs /f]huf/LnfO{ Jojl:yt, dof{lbt / pTkfbgzLn agfpg] .<br />

3. If]qLo cGtlg{e{/tf ljsf; ub}{ /fli6«o k|fyldstfsf If]qdf j}b]lzs nufgL / ljsf;<br />

;xof]u kl/rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. g]kfnL pTkfbgsf] ahf/ lj:tf/ nflu ax'kIfLo tyf låkIfLo ;Demf}tfx¿af6 pknAw<br />

eG;f/ / kl/df0f ;Ldf/lxt ;'ljwfsf] pkof]u ub}{ lgof{t ahf/ lj:tf/ ul/g]5 . -!_<br />

122 | rf}wf}+ of]hgf<br />

122


2. hn;|f]t, pBf]u, ef}lts k"jf{wf/, ko{6gnufotsf k|fyldstfsf If]qdf j}b]lzs nufgL<br />

a9fpg s"6gLlts ;DaGw kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. l5d]sL ldq /fi6«x¿sf] ;xof]u / ;xsfo{df g]kfndf nufgL, ;|f]t d'n's nlIft ko{6g<br />

clej[l4 tyf g]kfnL pTkfbgsf] ahf/ k|j4{gdf hf]8 lbOg]5 . -!_<br />

4. pNn]Vo ;ª\Vofdf g]kfnLx¿ /x]sf d'n'sx¿nfO{ g]kfnL pTkfbgsf] ahf/ lj:tf/sf<br />

nflu k|j]z ljGb'sf] ¿kdf pkof]u ul/g]5 . -!_<br />

5. ljk|]if0fsf] pTkfbgd"ns k|of]u tyf ljb]zdf /x]sf g]kfnLx¿sf] ;Lk, Ifdtf /<br />

cg'ejnfO{ ljsf; lgdf{0ftkm{ pTk|]l/t ug{ s"6gLlts lgof]ux¿ kl/rfng ul/g]5 . -@_<br />

6. uGtJo d'n'sx¿;Fu låkIfLo ;Demf}tf ub}{ j}b]lzs /f]huf/LnfO{ yk ;'/lIft / dof{lbt<br />

agfOg]5 . -@_<br />

7. l5d]sL ldq /fi6«x¿;Fusf] cGt/lg{e{tf clej[l4 x'g] u/L g]kfnsf] ef}uf]lns cjl:ylt<br />

/ k|fs[lts ;fwg–;|f]tsf] ax'cfoflds pkof]u ul/g]5 . -#_<br />

8. s"6gLlts / /0fgLlts ¿kdf pko'Qm ljsf; ;xof]unfO{ Psåf/ k|0ffnLcg';f/<br />

;/sf/L ;+oGqdfkm{t /fli6«o k|fyldstf If]qdf s]lG›t ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= cGt/f{li6«o ahf/ ;xhLs/0f<br />

1. t'ngfTds nfesf g]kfnL pTkfbgx¿sf] cGt/f{li6«o ahf/df ;x'lnotk"0f{ kx'Fr /<br />

lj:tf/sf nflu ;xhLs/0f .<br />

2. g]kfnL pTkfbgx¿nfO{ ljb]zdf g]kfnL 8fo:kf]/fdfkm{t k|j4{g .<br />

3. Jofj;flos k|ltlglw d08nsf] cfbfg–k|bfg .<br />

4. g]kfnL lgof]ux¿dfkm{t ljleGg d'n'sx¿df Jofkf/ d]nfsf] cfof]hgf .<br />

5. g]kfnsf] cGt/f{li6«o Jofkf/ k|j4{gsf nflu b]zut Jofkf/ /0fgLlt th{'df Pjd\<br />

sfof{Gjog ug{ ;dGjo, ;xof]u / ;xhLs/0f .<br />

6. ljleGg d'n'sx¿;Fu låkIfLo Jofkf/ / jfl0fHo ;ª\3 :yfkgf .<br />

7. k|d'v cfoft / lgof{tstf{sf] ;"rL tof/L .<br />

v= j}b]lzs nufgL k|j4{g tyf k|ljlw x:tfGt/0f ;xhLs/0f<br />

1. g]kfnL lgof]ux¿nfO{ kl/rfng u/L ljleGg d'n'sx¿df nufgL ;Dd]ng cfof]hgf .<br />

2. nufgL;DaGwL ;"rgfx¿ cBfjlws u/L g]kfnL lgof]ux¿sf] j]j;fO6dfkm{t ;"rgf<br />

;Dk|]if0f .<br />

3. j}b]lzs nufgL cfsif{0f ug{sf nflu b]zut nufgL /0fgLlt th{'df Pjd\ sfof{Gjog<br />

ug{ ;dGjo, ;xof]u / ;xhLs/0f .<br />

4. e/kbf]{, lbuf] / vl/bof]Uo k|ljlw cfsif{0f ug{ ;xof]u / ;dGjo .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 123


u= ko{6g k|j4{g<br />

1. ko{6g;DaGwL k|bz{gL, d]nf tyf kj{x¿sf] cfof]hgf .<br />

2. ;DefJo d'n'sx¿df g]kfnsf] wfld{s ko{6gaf/] k|rf/–k|;f/ .<br />

3. cGt/f{li6«o :t/df Voflt k|fKt ofqf j[QfGt n]vsx¿nfO{ g]kfn e|d0fsf] Joj:yf .<br />

4. k|Voft cGt/f{li6«o 6]lnlehg Rofgnx¿nfO{ g]kfn e|d0f u/fP/ g]kfnsf] k|rf/–<br />

k|;f/ .<br />

5. b]zut ko{6g /0fgLlt th{'df Pjd\ sfof{Gjog ug{ ;dGjo, ;xof]u / ;xhLs/0f .<br />

6. g]kfnsf ldq tyf ;xof]u ;d"xx¿;Fusf] ;xsfo{df g]kfnsf] ko{6sLo dxŒjsf]<br />

k|rf/ k|;f/ .<br />

7. ljb]zL Po/nfOG;x¿nfO{ g]kfndf jfo';]jf ;~rfng ug{ k|f]T;fxg .<br />

3= j}b]lzs /f]huf/L k|j4{g<br />

1. låkIfLo >d ;Demf}tf x'g afFsL /f]huf/bftf d'n's;Fu >d ;Demf}tf ug{ ;dGjo .<br />

2. cGt/f{li6«o >d ahf/df bIf tyf cw{bIf g]kfnLx¿sf nflu /f]huf/L k|j4{g .<br />

3. g]kfnL dlxnf sfdbf/x¿sf] kfl/>lds, :jf:Yo, ;'/Iff tyf /f]huf/ k|Tofe"t x'g]<br />

u/L låkIfLo >d ;Demf}tf ug{ ;Da4 lgsfox¿aLr cfjZos ;xof]u / ;dGjo .<br />

4. g]kfnsf] >d ahf/ lj:tf/sf nflu b]zut j}b]lzs /f]huf/L /0fgLlt th{'df Pjd\<br />

sfof{Gjog ug{ ;dGjo, ;xof]u / ;xhLs/0f .<br />

5. g]kfnL >ldsx¿af6 cfpg] ljk|]if0fnfO{ a}+lsË k|0ffnLdfkm{t k7fpg k|f]T;fxg .<br />

ª= ljsf; ;xfotf kl/rfng<br />

1. cNk ljsl;t /fi6«x¿nfO{ ljsl;t /fi6«x¿n] pknAw u/fpg k|ltj4tf JoQm u/]sf]<br />

ljsf; ;xfotf /sd a9fpg tyf /fli6«o k|0ffnLdfkm{t kl/rfng ug{ cGt/f{li6«o<br />

jftf{x¿df ;zQm e"ldsf lgjf{x .<br />

2. ljsf; ;fem]bf/x¿af6 ljsf; ;xfotf k|fKt ug]{ d'n'sx¿sf] k|fyldstf ;"rLdf<br />

;dfj]z ug{ kxn .<br />

3. hnjfo' cg's"ng ;xfotf k|fKt ug{ cGt/f{li6«o d~rx¿df ;zQm e"ldsf lgjf{x .<br />

4. ax'kIfLo d~rx¿df g]kfnsf] /fli6«o k|fyldstfcg'¿ksf] ljsf; ;xfotf k|fKt ug{<br />

kxn .<br />

r= g]kfnL 8fo:kf]/fsf] pkof]u<br />

1. ljb]zl:yt g]kfnL lgof]ux¿af6 g]kfnL 8fo:kf]/fsf] cBfjlws 8f6fa]; tof/ .<br />

2. g]kfnL lgof]ux¿af6 ljsf; s'6gLlt;DaGwL sfo{qmd ;~rfng ubf{ g]kfnL<br />

8fo:kf]/fsf] kl/rfng .<br />

124 | rf}wf}+ of]hgf<br />

124


3. g]kfnsf] ;+ljwfgsf] efjgfcg'¿k 8fo:kf]/fsf nflu sfg'gL tyf ;+/rgfTds<br />

Joj:yf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

lgof{tof]Uo j:t'x¿sf] klxrfg / ahf/Ls/0faf6 g]kfnsf] lgof{t Jofkf/df j[l4, ko{6gdf<br />

u'0ffTds kl/jt{g eO{ g]kfnL cy{tGqdf ko{6g If]qsf] of]ubfgdf j[l4, j}b]lzs nufgLdf j[l4,<br />

g]kfnL >ldsx¿sf nflu j}b]lzs /f]huf/L ;'/lIft x'g'sf ;fy} >d uGtJo d'n'ssf] ;ª\Vofdf<br />

lj:tf/, g]kfnL 8fo:kf]/f;Fu ePsf] ;Lk / k'FhL g]kfnsf] ljsf;df pkof]u / ljsf; ;xfotfdf<br />

j[l4 x'g'sf ;fy} /fli6«o k|0ffnLdfkm{t kl/rfng ePsf] x'g]5 .<br />

$=$ ;fdflhs ljsf;<br />

$=$=! hg;ª\Vof<br />

!= k[i7e"ld<br />

hg;ª\Vofsf] pRr j[l4b/, lszf]/–lszf]/L tyf o'jfsf] afx'No, j[4–j[4fsf] ;ª\Vofdf qmdzM<br />

a9f]Q/L, ef}uf]lns ¿kdf hg;ª\Vofsf] c;dfg ljt/0f g]kfnsf] hg;ª\Vofsf d'Vo ljz]iftfx¿<br />

x'g\ . s'n hg;ª\Vofdf !% b]lv %( jif{;Ddsf jo:sx¿ %& k|ltzt / ^) jif{dflysf Ho]i7<br />

gful/s *=! k|ltzt /x]sf 5g\ . hg;ª\Vof / :jf:Yo If]qdf ljutdf ;~rfng ul/Psf<br />

sfo{qmdx¿sf] kmn:j¿k o; If]qdf lgs} k|ult ePsf] 5 . s'n k|hggb/df sdL cfO{ @=#<br />

k|ltzt sfod ePsf] 5 . o:t} ck]lIft cfo' -hGd]sf] ;dodf_ ^( jif{ k'u]sf] 5 .<br />

@= cj;/ tyf r'gf}tL<br />

r'gf}tL<br />

;x/L If]q / ;x/ pGd'v If]qx¿df s'n k|hgg b/df sdL cfP tfklg b'u{d u|fdL0f<br />

If]qx¿df o:tf] b/ cem} klg pRr /xg', u|fdL0f If]qdf kl/jf/ lgof]hg tyf :jf:Yo ;]jfx¿<br />

;Gtf]ifhgs gx'g', cfGtl/s tyf afXo a;fOF–;/fO pRr x'g', ^) jif{ / ;f]eGbf dflysf] cfl>t<br />

hg;ª\Vofsf] cg'kft a9\b} hfg', pRr cfGtl/s a;fOF–;/fOsf] sf/0f ;x/Ls/0f cJojl:yt aGb}<br />

hfg' cflb sf/0fn] hg;ª\Vof Joj:yfkg r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

s'n hg;ª\Vofdf !% b]lv %( jif{ pd]/ ;d"xsf jo:ssf] k|ltzt pRr /xL hg;flª\Vos<br />

nfe k|fKt x'g yfn]sfn] b]zsf] cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg ;lsg] ePsf],<br />

hg;ª\Vof Joj:yfkg;Fu ;DalGwt :jf:Yo ;]jfx¿df lj:tf/ ePsf], kl/jf/ lgof]hgsf<br />

;fwgx¿sf] k|of]ustf{ a9\b} uPsf], dlxnfsf] z}lIfs :t/df pNn]vgLo ¿kdf j[l4 ePsf], ;fgf]<br />

kl/jf/sf] dxŒjaf/]df hgr]tgf clej[l4 eO/x]sf / hg;ª\Vof Joj:yfkg;DaGwdf /fli6«o<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 125


hg;ª\Vof gLlt, @)&! th'{df eO{ sfof{Gjogdf /x]sf]n] hg;ª\Vofsf] plrt Joj:yfkg ug{<br />

;3fp k'Ug] cj;/ l;h{gf ePsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

hg;ª\Vof, jftfj/0f / ljsf;aLr ;fd~h:o sfod u/L lbuf] ljsf;sf dfWodaf6<br />

hLjg:t/df u'0f:t/Lo ;'wf/ .<br />

#=@ nIo<br />

hg;ª\Vof Joj:yfkg / k|hgg :jf:Yo sfo{qmdx¿ ;~rfng u/L hg;ª\Vof / cfly{s tyf<br />

;fdflhs ljsf;aLr ;Gt'ng sfod ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. hg;ª\Vof, ljsf; / jftfj/0faLr tfbfDo sfod u/L hg;ª\VofnfO{ ;du| ljsf;sf]<br />

cleGg cª\usf] ¿kdf Joj:yfkg ug'{ .<br />

2. cfGtl/s a;fOF–;/fOsf] Joj:yfkg ub}{ ;x/Ls/0fnfO{ Jojl:yt ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. hg;ª\VofnfO{ ;du| ljsf;sf] cleGg cª\usf ¿kdf lnFb} ;/f]sf/jfnf lgsfox¿aLrsf]<br />

;dGjodf hg;ª\Vof Joj:yfkgsf sfo{qmdx¿ ;~rfng ug]{ .<br />

2. u|fdL0f If]qdf k"jf{wf/ lj:tf/ u/L cfGtl/s a;fOF–;/fOnfO{ sd ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;fgf] / u'0f:t/Lo kl/jf/nfO{ k|j4{g ug{ hg;ª\Vof, k|hgg :jf:Yo / lzz' tyf afn<br />

:jf:Yo;DaGwL hgr]tgf clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

2. kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgsf] k|of]u, k|hgg :jf:Yo / lzz' tyf afn :jf:Yo;DaGwL<br />

sfo{qmdx¿ k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. hg;ª\Vof, ljsf; / jftfj/0faLrsf] cGt/;DaGw af/]df cWoog, cg';Gwfg / ljZn]if0f<br />

u/L gLlt lgdf{0f / sfo{qmd th'{dfsf nflu ;/f]sf/jfnf lgsfox¿nfO{ k[i7kf]if0f<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. u|fdL0f–;x/L cfa4tfdfkm{t ljsf;sf cj;/x¿ ufpF;Dd k'¥ofpg'sf ;fy} u|fdL0f If]qdf<br />

/f]huf/ tyf k"jf{wf/ ljsf;sf nflu k[i7kf]if0f ul/g]5 . -@_<br />

5. cfGtl/s a;fOF–;/fOsf] sf/0f cJojl:yt aGb} uPsf ;x/x¿sf] Jojl:yt ljsf; ug{<br />

cGo ;Da4 lgsfox¿;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -@_<br />

126 | rf}wf}+ of]hgf<br />

126


6. lxdfnL tyf kxf8L If]qsf kl/jf/sf] cfo j[l4 ug{ t/sf/L, kmnkm"n, gub]afnL, kz'kG5L<br />

kfng, ko{6g, h8La'6L v]tL cflbsf nflu k[i7kf]if0f ul/g]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= lszf]/lszf]/L nlIft sfo{qmd<br />

1. lszf]/ lszf]/Lx¿sf] ljljw kIfx¿sf] cWoog ;j]{If0f .<br />

2. x/]s lhNnfdf cf};tdf #) cf]6f ljBfnosf * b]lv !) sIff cWoog .<br />

3. lszf]/ lszf]/Lx¿nfO{ ;fyL lzIff (Peer education), gful/s tyf :jf:Yo lzIff<br />

;~rfng u/L hg;ª\Vof, k|hgg :jf:Yo / of}g;DaGwL ljifox¿df r]tgf clej[l4<br />

u/L ;Eo / ;'/lIft Jojxf/ k|j4{g .<br />

v= hg;ª\Vof cWoog, cg';Gwfg tyf ;"rgf Joj:yfkg<br />

1. k|To]s k|b]z, lhNnf, gu/ / ufpF :t/sf] nflu hg;ª\Vofsf] k|If]k0f .<br />

2. hg;ª\Vofsf] ljljw kIf emNsg] ljifosf] k|ltj]bg tof/L .<br />

3. hg;ª\Vofn] cfly{s, ;fdflhs, k|fs[lts ;|f]t tyf k"jf{wf/sf] If]qdf kfg]{<br />

hg;ª\Vof k|];/ OG8]S; tof/L .<br />

4. hg;ª\Vof;DaGwL cWoog cg';Gwfg .<br />

5. k|b]zut tyf lhNnfut hg;ª\Vof k|f]kmfOn tof/, hg;ª\Vof ;"rgf k|0ffnLsf]<br />

;ˆ6j]o/ ljsf;, lgdf{0f, cBfjlws tyf ;~rfng / hg;+flVos nfef+z;DaGwL<br />

cWoog .<br />

6. hg;ª\Vof Joj:yfkg tyf ljZn]if0f;DaGwL Ifdtf clej[l4 .<br />

u= a;fO“–;/fO;DaGwL sfo{qmd<br />

1. g]kfnsf] cfGtl/s tyf afXo a;fOF–;/fO;DaGwL cWoog tyf ;j]{If0f .<br />

2. cfGtl/s a;fOF–;/fOaf6 gj pGd'v ;x/x¿df kg]{ hg;fª\lVos rfk / To;af6<br />

l;h{gf x'g ;Sg] jftfj/0f, k|fs[lts ;|f]t / k"jf{wf/ If]qdf kg]{ k|efj;DaGwL<br />

;j]{If0f .<br />

3. cfGtl/s tyf afXo a;fOF–;/fO{af6 k/]sf] cfly{s, ;fdflhs k|efjsf] cWoog<br />

tyf cGt/lqmof .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

s'n k|hggb/df sdL cfPsf] / kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgx¿sf] k|of]ustf{sf] cg'kft a9]sf]<br />

x'g]5 . To;}u/L cfGtl/s a;fOF–;/fO Joj:yfkgdf 6]jf k'u]sf], hg;fªl\Vos nfef+zsf] pkof]u<br />

eO{ b]z ljsf;df 6]jf k'u]sf] Pjd\ hg;ª\Vof, ljsf; / jftfj/0faLrsf] cGt/;DaGwdf<br />

;fd~h:otf j[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 127


$=$=@ ;+:s[lt<br />

!= k[i7e"ld<br />

hfthflt, efiff, e]ife"iff, /xg;xgsf dflg;x¿sf] a;f]jf; /x]sf] g]kfn P]ltxfl;s,<br />

k'/ftflTjs / ;f+:s[lts b[li6n] Ps ;d[4 /fi6« xf] . /fli6«o ;F:s[ltnfO{ ljsf; u/L o;nfO{ /fli6«o<br />

Pstf ;anLs/0f ug]{ dfWod agfpg' cfjZos 5 . To:t} k/Dk/fut ;+:s[ltnfO{ hu]gf{ ub}{ Pjd\<br />

df}lns :j¿kdf kl/jt{g gx'g] u/L ;dofg's"n kl/dfh{g ub}{ efjL k':tfx¿nfO{ x:tfGt/0f ug'{<br />

cfjZos /x]sf] 5 . kz'klt, n'lDagL, a[xQ/ hgsk'/ ljsf; If]qnufotsf ljleGg dxŒjk"0f{<br />

wfld{s, k'/ftflTjs Pjd\ P]ltxfl;s ;Dkbfx¿sf] ;+/If0f tyf ;+j{4g ug]{ sfo{ lg/Gt/ ¿kdf<br />

eO/x]sf] 5 . ljgfzsf/L e"sDksf] sf/0f w]/}h;f] o:tf dxŒjk"0f{ ;Dkbfx¿sf] Iflt ePsf] 5 .<br />

ljZj ;Dkbf ;"rLdf k/]sf o:tf dxŒjk"0f{ ;Dkbfx¿ Pjd\ cGo ;Dkbfx¿sf] k'glg{df{0f, ;+/If0f<br />

;fy} pko'Qm Joj:yfkg ub}{ n}hfg' cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

k|fs[lts k|sf]k, a9\bf] ;x/Ls/0f / e"ldsf] pRr d"Noj[l4sf sf/0f k|frLg ;Dkbfx¿sf]<br />

cltqmd0f a9\b} uPsf] x'gfn] ;Dkbfx¿sf] df}lnskg hf]ufO /fVg g;Sg'Ù d"t{ tyf cd"t{<br />

;fF:s[lts ;Dkbf;DaGwL /fli6«o sfg'g tyf cGt/f{li6«o dxf;lGwx¿sf] sfof{Gjog k|efjsf/L<br />

gx'g'Ù logLx¿sf] ;+/If0fsf nflu oy]i6 cfly{s ;|f]t pknAw gx'g'Ù lghL ;Íngdf /x]sf<br />

;Dkbfx¿sf] cflwsfl/s ¿kdf ;"rLs/0f x'g g;Sg' h:tf r'gf}tLx¿ o; If]qdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

;f+:s[lts ljljwtf /x]sf]Ù wfld{s, k'/ftflTjs Pjd\ P]ltxfl;s ;Dkbfx¿sf] ;+/If0f tyf<br />

;+j4{gdf hg;xeflutfdf j[l4 x'Fb} uPsf], …ljljwtfdf Pstf g]kfnL ;dfhsf] ljz]iftfÚ eGg]<br />

tYonfO{ ;fF:s[lts ;'Gb/tfsf] ¿kdf cufl8 a9fpFb} /fli6«o PstfnfO{ dha't kfb}{ n}hfg'kg]{<br />

cfjZostfsf] af]w x'Fb} uPsf]Ù ;fdflhs ;';DaGwdf cfwfl/t ;dfhsf] lgdf{0f ug]{, ;Dkbfx¿ /<br />

snf ;flxTosf] ;+/If0f PJfd\ ljsf; ug]{ ;+j}wflgs k|lta4tf cflb o; If]qsf ljsf;sf nflu<br />

cj;/ x'g\ . oL ;Dkbfx¿dfkm{t /fi6«sf cfly{s, ;fdflhs vf;u/L ko{6g If]qsf] ljsf;df<br />

pNn]Vo of]ubfg k'¥ofpFb} ljZjdf g]kfnnfO{ lrgfpg] cj;/ klg k|fKt 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

ax'n ;+:s[lt Pjd\ ;Dkbfx¿sf] ;+/If0f, ;+j4{g / ;f+:s[lts ;';DaGwdf cfwfl/t ;dfhsf]<br />

lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

1. wfld{s, k'/ftflTjs tyf P]ltxfl;s ;Dkbfx¿sf] k'glg{df{0f u/L ;+/If0f / ;+j4{g ug]{ .<br />

128 | rf}wf}+ of]hgf<br />

128


2. df}lns ;+:s[ltx¿sf] hu]gf{ ub}{ ;f+:s[lts ko{6gsf] k|j4{g ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

3. g]kfnsf ;a} hflt÷;d'bfox¿sf] cf–cfgf] df}lns ;f+:s[lts k/Dk/fx¿sf] hu]gf{ u/L<br />

g]kfnsf] ;f+:s[lts klxrfgsf] ;+j4{g ug'{ .<br />

4. e"sDknufotsf k|fs[lts k|sf]kaf6 Ifltu|:t P]ltxfl;s, k'/ftflTjs / ;f+:s[lts<br />

;Dkbfsf] k'glg{df{0f / ;+/If0f ug'{ .<br />

5. efiff, ;flxTo, ;ª\uLt tyf gf6\osnf / nlntsnf If]qsf] ;+/If0f tyf ljsf; ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ;a} ;d'bfosf] wfld{s / ;f+:s[lts d"NodfGotfx¿sf] ;Ddfg ug]{ jftfj/0f l;h{gf ug]{ .<br />

2. Ifltu|:t P]ltxfl;s, k'/ftflTjs tyf ;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf] k'glg{df{0f ub}{ logLx¿sf]<br />

;+/If0f, ljsf; / k|j4{g ug]{ .<br />

3. wfld{s Pjd\ ;f+:s[lts ko{6g k|j4{g ug]{ .<br />

4. d"Tf{ tyf cd"t{ ;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf] cGj]if0f, cg';Gwfg Pjd\ ;+/If0f / k|j4{g ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;a} ;d'bfon] Ps–csf{sf wfld{s / ;f+:s[lts ;Dkbfx¿k|lt ;Ddfg bzf{pg] / cfˆgf]<br />

wfld{s, ;f+:s[lts ;Dkbfsf] cfkm}F ;+/If0f / k|j4{g u/fpg] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

2. ;+:s[ltsf If]qdf /fi6«n] u/]sf cGt/f{li6«o k|lta4tf, ;lGw–;Demf}tf tyf cg'df]bgnfO{<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog ug{ nufgL clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

3. ;+:s[lt;Fu ;DalGwt P]g, sfg'gnfO{ ;do;fk]If ;'wf/ tyf kl/dfh{g ug]{ Pjd\<br />

cfjZostfcg';f/ gofF lgdf{0f ub}{ nlug]5 . -!_<br />

4. ljZj ;Dkbf ;"rLdf k/]sf If]qsf] plrt ;+/If0f / ;+j4{g ug'{sf ;fy} cGo ;Defljt<br />

:ynnfO{ ;d]t ljZj ;Dkbf ;"rLdf ;dfj]z u/fOg]5 . -!_<br />

5. e"sDknufot k|fs[lts k|sf]kaf6 Ifltu|:t P]ltxfl;s, k'/ftflTjs tyf ;f+:s[lts,<br />

wfld{s ;Dkbfx¿sf] k'glg{df{0f ul/g]5 . -@_<br />

6. wfld{s, ;f+:s[lts, P]ltxfl;s Pjd\ k'/ftflTjs dxŒjsf ;Dkbf:ynx¿sf] lbuf] ljsf;<br />

Pjd\ Joj:yfkgsf nflu u'?of]hgf agfO{ sfof{Gjog ub}{ nlug]5 . -@_<br />

7. ¿kGb]xL, slknj:t' / gjnk/f;L lhNnfsf eujfg\ a'4;Fu ;DalGwt :ynx¿nfO{ a'l4i6<br />

;ls{6sf] cjwf/0ffcg'¿k u'?of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -#_<br />

8. kz'kltgfy, n'lDagL, hgsk'/, d'lQmgfynufotsf wfld{s tyf ko{6sLo If]qx¿sf]<br />

cGTf/f{li6«o :t/df k|rf/k|;f/ tyf k|j4{g ug]{ sfo{nfO{ ljz]if hf]8 lbOg]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 129


9. ljleGg wfld{s ;Dkbf Pjd\ tLy{:ynx¿nfO{ cfTdlgEf{/ agfpg tL If]qdf p7\g]<br />

e]6L3f6Lnufot ;|f]tx¿sf] plrt Joj:yfkg ug{ cfjZos sfg'gL Joj:yf<br />

ul/g]5 . -#_<br />

10. b]zleq /x]sf ;Dk"0f{ d"t{ tyf cd"t{ ;f+:s[lts ;Dkbfx¿nfO{ ;+/If0f ug]{ tyf ;ª\3Lo,<br />

k|fb]lzs / :yfgLo lgsfosf] sfo{If]qcg'¿k juL{s/0f ul/g]5 . -$_<br />

11. gful/s, k|fl1s ;d'bfo;d]tsf] ;xeflutfdf d"t{ tyf cd"t{ ;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf]<br />

cGj]if0f, cg';Gwfg,+ ;+/If0f tyf k|j4{g ul/g]5 . -$_<br />

12. nf]kf]Gd'v efiff, ;+:s[ltnfO{ ;+/If0f ul/g]5 . -$_<br />

13. efiff, ;flxTo, snf / ;+:s[ltsf] ;+/If0f tyf k|j4{g ug{ ;DalGwt k|lti7fgx¿sf]<br />

;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. e"sDkaf6 Ifltu|:t ;f+:s[lts ;Dkbfx¿, k'/ftflTjs :yn ;fy} ljZj ;Dkbf :yn Pjd\<br />

:df/sx¿ ;+/If0f, hL0ff]{4f/, k'glg{df{0f / k'g:yf{kgf .<br />

2. wfld{s, ;f+:s[lts, P]ltxfl;s Pjd\ k'/ftflTjs dxŒjsf ;Dkbf:ynx¿sf] lbuf] ljsf;<br />

Pjd\ Joj:yfkgsf nflu u'?of]hgf agfO{ sfof{Gjog .<br />

3. ljleGg hfthflt, efiffefifLsf] df}lns Pjd\ k/Dk/fut ;+:s[lt tyf /Lltl/jfhsf] hu]gf{<br />

Pjd\ ;+/If0f .<br />

4. nf]kf]Gd'v Pjd\ lk5l8Psf] ju{sf] efiff, ;flxTo, snf, ;+:s[ltsf] cWoog cg';Gwfg tyf<br />

nAw k|ltli7t n]vs tyf ;flxTosf/x¿sf n]v /rgfsf] k|j4{g .<br />

5. ljZj ;Dkbf ;"rLdf k/]sf If]qsf] plrt ;+/If0f / ;+j4{gsf ;fy} cGo ;Defljt<br />

:ynnfO{ ;d]t ljZj ;Dkbf ;"rLdf ;dfj]z u/fpg cfjZos cWoog cg';Gwfg .<br />

6. k'/ftflTjs :ynx¿sf] pTvgg, ;+/If0f / ;+j4{g .<br />

7. hgo'4 ;ª\u|xfnosf] :yfkgf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

b]zleqsf ;Dk"0f{ ;d'bfox¿sf] ;+:s[ltsf] j}1flgs tl/sfaf6 ;"rLs/0f / nf]kf]Gd'v<br />

;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf] hu]gf{ ePsf] x'g]5 . k'/ftflTjs, wfld{s / ;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf]<br />

;+/If0fdf :yfgLo lgsfox¿sf] :jfldTj / ckgTj j[l4 ePsf] / ;f+:s[lts ;dfj]zLs/0f tyf<br />

k'/ftflTjs Pjd\ P]ltxfl;s dxŒjsf ;Dkbfx¿sf] ;+/If0f, k'glg{df{0f Pjd\ hL0ff]{åf/ ePsf] x'g]5<br />

/ To;}u/L wfld{s–;f+:s[lts ko{6gsf] ljsf; ePsf], ljleGg efiff wd{, ;f+:s[lts ;Dkbfx¿,<br />

k/Dk/fx¿ tyf ;flxTo, snf, /Lltl/jfhx¿sf] ;+/If0f / k|rf/k|;f/ ePsf] / k|ltlnlk clwsf/sf]<br />

;+/If0f ePsf] x'g]5 .<br />

130 | rf}wf}+ of]hgf<br />

130


$=$=# lzIff<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] lzIff;DaGwL xsnfO{ df}lns xssf ¿kdf k|Tofe"t u/]sf] 5 . o;}u/L<br />

/fHosf lgb]{zs l;4fGtdf lzIffnfO{ gful/ssf cfwf/e"t cfjZostfsf] ¿kdf juL{s/0f u/L ;a}<br />

gful/snfO{ lzIffsf] cj;/ pknAw u/fpg' /fHosf] bfloTj /x]sf] ljifo k|i6 kfl/Psf] 5 .<br />

g]kfnnfO{ cNkljsl;t /fi6«x¿sf] ;"rLaf6 d'Qm u/fO{ ljsf;f]Gd'v /fi6«sf] ;"rLdf ;dfj]z<br />

u/fpg Pjd\ lbuf] ljsf;sf nIocg'¿k ;dfj]zL / ;dGofodf cfwfl/t lzIff ;a}df<br />

k'¥ofpg;d]t lzIff If]qsf] ljsf; ckl/xfo{ 5 .<br />

lzIff k|0ffnLnfO{ cfly{s ;fdflhs ¿kfGt/0fsf] ;+jfxssf ¿kdf ljsf; ug]{, ;a} tx Pjd\<br />

ljwfsf] lzIffdf ;dtfd"ns kx'Fr ;'lglZrt ug]{, lzIffnfO{ /f]huf/L pGd'v agfpg], u'0f:t/df<br />

;'wf/ Pjd\ Joj:yfksLo Ifdtf clej[l4 u/L cfly{s ;fdflhs ljsf;sf nIox¿ xfl;n ug]{tkm{<br />

lzIff If]qsf gLlt tyf sfo{qmdx¿ pGd'v /x]sf 5g\ . cfly{s jif{ @)&@÷&# ;Dddf sIff Psdf<br />

afnljsf;sf] cg'ej;lxt egf{ x'g cfpg] afnaflnsf ^@=$ k|ltzt, k|fylds tx -!–%_ sf] v'b<br />

egf{ b/ (^=^ k|ltzt, cfwf/e"t tx -!–*_ sf] v'b egf{ b/ *(=$ k|ltzt tyf dfWolds tx -<br />

(–!@_ sf] v'b egf{b/ #&=& k|ltzt k'u]sf] 5 . sIff !–!) sf] l6sfp b/ #&=( k|ltzt, sIff !–<br />

% ;Ddsf] sIff 5f8\g] b/ #=( k|ltzt / bf]xf]¥ofpg] b/ &=^ k|ltzt /x]sf] 5 . o;}u/L v'b<br />

egf{b/df n}lËs ;dfgtfdf klg pNn]vgLo k|ult ePsf] 5 . o:tf] ;dfgtf k|fylds txdf<br />

)=((, cfwf/e"t txdf !=)) / dfWolds txdf )=(( /x]sf] 5 . !% b]lv @$ jif{ pd]/sf]<br />

;fIf/tf **=^ k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

lzIffsf ;a} txdf u'0f:t/ clej[l4 ug]{, lzIffnfO{ Jofj;flos tyf /f]huf/Ld"ns agfpg],<br />

;a} txsf] lzIffnfO{ ;dtfd"ns / ;dfj]zL agfpg], k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflndnfO{<br />

cfdgful/ssf] kx'Fr;Dd k'¥ofpg], lzIfsx¿sf] dfu / cfk"lt{aLr ;Gt'ng sfod ug]{,<br />

nufgLcg'¿ksf] k|ltkmn ;'lglZrt ug]{, ;+ljwfg k|bt lzIff;DaGwL xsx¿sf] pkef]u ug]{ ;fy}<br />

;du| z}lIfs If]qsf] Joj:yfkgdf ;'wf/ u/L ;'zf;gsf] k|Tofe"lt ug]{ sfo{ r"gf}tLk"0f{ 5 . o;}u/L<br />

sIff !–!) sf] #&=( k|ltzt /x]sf] l6sfp b/nfO{ j[l4 ug]{, sIff !–% ;Ddsf] sIff 5f8\g] b/<br />

#=( k|ltzt / bf]xf]¥ofpg] b/ &=^ k|ltzt /x]sfn] oL b/x¿nfO{ 36fpg] ;fy} ut jif{ uPsf]<br />

dxfe"sDkaf6 Ifltu|:t ;+/rgfx¿sf] k'g:yf{kg / k'glg{df{0f ug]{ r'gf}tL klg /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

;a} tx / ljwfsf z}lIfs k"jf{wf/x¿sf] lj:tf/ ePsf], dlxnf, blnt, hghflt / ckfª\utf<br />

ePsf Pjd\ ;LdfGts[t ;d'bfosf afnaflnsf / ljBfyL{x¿sf] ;a} txdf egf{ b/df pNn]vgLo<br />

¿kdf j[l4 ePsf], ;fwf/0f lzIffsf cltl/Qm dfWolds / pRr lzIffdf k|fljlws tyf Jofj;flos<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 131


lzIff Pjd\ tflndsf] lj:tf/ ePsf] / pRr lzIff;Dd k|fljlws tyf Jofj;flos wf/nfO{ lj:tf/<br />

ug{ dfu{ k|z:t ePsf] 5 . o:t} ;d'bfodf lzIffk|ltsf] cfsif{0f a9]sf], :jf:Yo tyf ;/;kmfO,<br />

jftfj/0f ;+/If0f / cfˆgf xs clwsf/k|ltsf] ;hutf a9]sf], z}lIfs ;"rgf k|0ffnL / z}lIfs<br />

;'zf;gsf nflu cfwf/lznf tof/ ePsf] ;fy} l8lh6n l8efO8nfO{ Go"g ub}{ n}hfg] qmddf<br />

lzIf0f l;sfO lqmofsnfkdf ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] k|of]udf lj:tf/ ePsf] cflb sf/0fx¿n]<br />

u'0ffTds lzIffsf] ljsf; ug]{ cj;/ l;h{gf ePsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

lzIffdf ;a}sf] kxF'r / u'0f:t/ clej[l4 u/L k|lt:kwL{, pBdL / gjk|jt{gzLn dfgj k'FhLsf]<br />

ljsf;af6 cfly{s ;fdflhs ¿kfGt/0f .<br />

#=@ nIo<br />

1. ;a}nfO{ hLjgf]kof]uL lzIffsf cj;/x¿ k|bfg ub}{ hLjgko{Gt l;sfO pGd'v tyf<br />

gjk|jt{gzLn z}lIfs k|0ffnL ljsf; ug]{ .<br />

2. d'n'ssf] cfjZostf cg'¿k u'0f:t/Lo, Jofj;flos / ;Lko'Qm lzIff k|bfg ug]{ .<br />

3. /f]huf/L Pjd\ :j/f]huf/Lsf nflu ;Lkd"ns lzIffsf] lj:tf/ ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. lzIffdf ;dtfd"ns cj;/x¿ ;'lglZrt ub}{ lzIffnfO{ ;Lko'Qm, ;do–;fGble{s /<br />

u'0f:t/o'Qm agfpg' .<br />

2. j}slNks pkfox¿sf] cjnDagaf6 ;a} tx Pjd\ k|sf/sf] lzIff / ;Lkd"ns tflnddf<br />

kxF'r clej[l4 ug'{ .<br />

3. z}lIfs k|zf;gdf lg/Gt/ ;'wf/, gjk|jt{g / ;'zf;gnfO{ ;+:yfut ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. hLjgko{Gt lzIff, clgjfo{ cfwf/e"t lzIff tyf lgMz'Ns cfwf/e"t / dfWolds lzIff<br />

k4ltnfO{ k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog ug]{ .<br />

2. /f]huf/L / pBdzLntf ljsf; ug{ k|fljlws / Jofj;flos lzIffsf] lj:tf/ ug]{ .<br />

3. ;a} txsf] lzIffsf] u'0f:t/df ;'wf/ Nofpg] .<br />

4. cfly{s ¿kn] ljkGg, nf]kf]Gd'v / ;LdfGts[t ;d'bfo / ckfª\utf ePsf JolQmx¿sf]<br />

lzIffdf kx'Fr ;'lglZrt ug]{ .<br />

5. pRr lzIffnfO{ kx'Frof]Uo, k|lt:kwL{ / cg';Gwfgd"ns agfpg] .<br />

6. ;fj{hlgs / lghL txaf6 k|bfg ul/g] lzIffaLrsf] u'0f:t/df /x]sf] cGt/ 36fpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;fIf/tf tyf ;fIf/f]Q/ sfo{qmdx¿sf] ;dGjofTds ¿kn] ljsf;, of]hgf tyf<br />

;~rfngsf nflu :yfgLo ;/sf/x¿;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -!_<br />

132 | rf}wf}+ of]hgf<br />

132


2. cgf}krfl/s lzIff / cf}krfl/s lzIffsf] bf]xf]/f] k|j]zsf] cj;/ k|bfg u/L k|fKt 1fgsf]<br />

;dsIftf lgwf{/0f tyf k|df0fLs/0f ul/g]5 . o;sf ;fy} lg/If/ / gj;fIf/nfO{<br />

hLjgko{Gt lzIff lbg ;fd'bflos cWoog s]Gb|dfkm{t ;fIf/tf :jo+;]js kl/rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. clgjfo{ tyf lgMz'Ns cfwf/e"t lzIff ;'lglZrt ug{ ;+:s[t, kfnL, ef]6efiff, u'?s'n,<br />

afxf–axL, laxf/, u'Daf, db/;f, v'nf Pjd\ j}slNks lzIff sfo{qmdx¿nfO{ yk<br />

k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

4. lzIfs b/aGbL ldnfg sfo{nfO{ k|efjsf/L ¿kdf cl3 a9fO{ ljBfnox¿df lzIfsx¿sf]<br />

;dtfd"ns ljt/0f ;'lglZrt ul/g]5 . xfn ljBdfg sfg'gL tyf gLltut<br />

k|fjwfgcg';f/ k|fylds txdf clws b]lvg] :jLs[t b/aGbLnfO{ cfjZostfcg';f/<br />

dflyNnf] txdf ¿kfGt/0f u/L kbk"lt{sf] Joj:yf ldnfOg]5 . -!,#_<br />

5. lzIff If]qdf lghL If]qsf] ;xeflutfnfO{ yk Jojl:yt / lgodg ug]{ tyf lghL /<br />

;fj{hlgs ljBfnosf lzIffsf] u'0f:t/sf] cGt/nfO{ sd ug]{ sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

ul/g]5 . -!,#_<br />

6. ljBfno lzIffdf hLjgf]kof]uL tyf Jojxf/ s'zn ;Lk / d"Nodf cfwfl/t lzIffnfO{<br />

;d]6\g] u/L kf7\oqmdsf] kl/dfh{g u/L sfof{Gjogdf NofOg] tyf sIff !–# sf] kf7\oqmd<br />

PsLs[t ¿kdf ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

7. k|fljlws / Jofj;flos ljBfnox¿ ;~rfngsf nflu cfjZos ;+:yfut ;+/rgf tyf<br />

lgodgsf/L Joj:yfnfO{ yk k|efjsf/L agfOg]5 . ;fwf/0f tyf Jofj;flos b'j} wf/sf<br />

sIff ;~rfng ug]{ dfWolds ljBfnox¿nfO{ cfjZos ;|f]t Joj:yf u/L yk<br />

;'b[9Ls/0fsf nflu sfo{ljlw, k|lqmof / ;+oGqx¿nfO{ ;'b[9 ul/g]5 . -@_<br />

8. k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflndsf] If]qdf nufgLsf] ;'lglZrtfsf nflu k|fljlws<br />

tyf Jofj;flos lzIff / tflnd;DaGwL PsLs[t sf]ifsf] :yfkgf ul/g]5 . -@_<br />

9. Jofj;flos ljBfno / kf]ln6]lSgs ;+:yfx¿ yk lj:tf/ u/L lzIffnfO{ /f]huf/Ld"ns<br />

agfpg] sfo{qmdx¿ sfof{Gjogdf NofOg]5 . -@_<br />

10. lghL If]q, u}/;/sf/L If]q, :yfgLo lgsfo / ljsf;sf ;fem]bf/x¿;Fusf] ;xsfo{af6<br />

k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflndsf cj;/x¿ lj:tf/ ul/g]5 . -@_<br />

11. k"j{k|fylds sIff / k|f/lDes afnljsf;;Fu ;DalGwt l;sfO ;fdu|Lx¿sf] :t/ tyf<br />

;fGble{stf ;'lglZrt u/L ltgnfO{ afnljsf; s]G›sf afnaflnsfsf] :t/cg'¿k<br />

agfOg]5 . -#_<br />

12. ljZjljBfnodf pTs[i6 glthf xfl;n ug]{ ljBfyL{x¿nfO{ lzIf0f k]zfdf cfsif{0f ug{<br />

cfjZos sfg'gL tyf gLltut Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 133


13. ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwnfO{ ;du| lzIff k|0ffnLsf] cleGg cª\usf] ¿kdf PsLs[t ub}{<br />

l8lh6n l8efO8nfO{ sd ub}{ nlug]5 . -#_<br />

14. ljBfno lzIffsf] u'0f:t/ clej[l4 tyf ljBfyL{sf] l;sfO ;'lglZrttfsf nflu dft[efiff,<br />

/fli6«o efiff / cGt/f{li6«o efiffnfO{ lzIf0f l;sfOsf] dfWodsf ¿kdf ckgfO{ lzIffdf<br />

ax'eflifs gLlt cjnDag ul/g]5 . -#_<br />

15. ljBfyL{sf] l;sfO clej[l4sf nflu lg/Gt/ d"NofÍg k4lt tyf k|f/lDes afn sIffdf<br />

k9fO{ ;Lk ljsf; ljlwx¿sf] k|efjsf/L pkof]u ub}{ nlug]5 . -#_<br />

16. dfWolds tx ;~rfng ug]{ ;fd'bflos tyf ;+:yfut b'j} k|sf/sf ljBfnox¿df<br />

pknAw x'g'kg]{ Go"gtd cfwf/e"t ;'ljwfx¿sf] ;"rL lgwf{/0f u/]/ ljBfnox¿df<br />

u'0f:t/sf] dfgs tof/ u/L nfu' ul/g]5 . -#, ^_<br />

17. ljBfno txsf] ;]jf k|jfxnfO{ yk k|efjsf/L agfpg / hjfkmb]lxtf ;'lglZrt ug{<br />

ljBfnox¿sf] ;~rfng tyf sfo{;Dkfbg:t/sf] jflif{s ¿kdf sfo{ ;Dkfbg k/LIf0f ug]{<br />

/ sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t Joj:yfkg tyf nufgLsf] k|fjwfg nfu' ul/g]5 . -#_<br />

18. lzIfsx¿sf] k|fl1s pGgog Pjd\ k]zfut ljsf;sf nflu dfu tyf cfjZostfsf<br />

cfwf/df 5f]6f tyf dWod cjlwsf tflnd ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

19. ljBfnox¿sf] Joj:yfkg ;'wf/ tyf z}lIfs pknlAw clej[l4sf nflu<br />

k|wfgfWofksx¿;Fu sfo{;Dkfbg s/f/sf] Joj:yf nfu' ul/g]5 . -#_<br />

20. hg;ª\Vof / e"uf]nsf] cfwf/df ljBfnox¿sf] gS;fª\sg u/L k'g;{+/rgf ul/g]5 . -#_<br />

21. lzIfsx¿sf] sfo{;DkfbgnfO{ ljBfnosf x/]s sIffsf ljBfyL{n] xfl;n u/]sf] glthf;Fu<br />

cfa4 u/L k'/:sf/ tyf b08sf] Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

22. ;a} k|sf/sf z}lIfs ;+:yfx¿sf] ef}lts cj:yfdf ;'wf/ u/L ljkb\k|lt/f]wL agfOg]5 .<br />

ljBfyL{x¿sf] l;sfOdf ljkb\ Joj:yfkg ljifox¿ ;dfj]z ul/g]5 . -#_<br />

23. z}lIfs u'0f:t/ lgwf{/0fsf nflu /fli6«o of]Uotf lgwf{/0f k|0ffnL / /fli6«o Jofj;flos<br />

of]Uotf lgwf{/0f k|0ffnLsf] ljsf; u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

24. pTs[i6 z}lIfs Joj:yfkg tyf ;]jfk|jfxdfkm{t z}lIfs u'0f:t/ clej[l4 ug{, cToGt<br />

lk5l8Psf] ;d'bfo, nf]kf]Gd'v, ul/a kl/jf/af6 cfpg] h]x]Gbf/ ljBfyL{, cNk;ª\Vos<br />

;d'bfosf afnaflnsfsf] lzIffsf] nflu b]zsf ljleGg :yfgdf 7"nf, cfjf;Lo tyf<br />

gd'gf ljBfno ;~rfngdf NofOg]5 . -#, $_<br />

25. rf/ jif{ pd]/sf ;a} afnaflnsfsf] lzIffsf] nflu Psjif]{ k|f/lDes afn lzIff /<br />

k"j{k|fylds ljBfnosf] gS;fª\sgsf cfwf/df cToGt b'u{d a:tL jf ;d'bfo /<br />

ef}uf]lns ljs6tfnfO{ nlIft u/L k'glj{t/0f / lj:tf/ ul/g]5 . -$,!_<br />

134 | rf}wf}+ of]hgf<br />

134


26. hf]lvddf k/]sf, cNk;ª\Vos tyf nf]kf]Gd'v ;d'bfosf ljBfyL{sf] l;sfO cfjZostf<br />

;Daf]wgsf nflu v'nf, j}slNks, cfjf;Lo tyf ljz]if lzIff sfo{qmdnfO{ yk ;'b[9Ls/0f<br />

ul/g]5 . -$_<br />

27. b'u{d tyf lxdfnL lhNnfx¿sf ljBfnodf egf{ ePsf ljBfyL{x¿sf] lg/Gt/tf tyf<br />

l;sfO ;'lglZrttfsf nflu ;~rfngdf /x]sf cfjf;Lo ljBfno tyf 3'DtL ljBfnosf]<br />

Ifdtf lj:tf/ ul/g]5 . -$_<br />

28. dfgj ljsf; ;"rsfÍsf cfwf/df kl5 k/]sf If]q tyf ul/aL JofKt /x]sf] If]qnfO{<br />

nlIft u/L ljBfnodf lbjf vfhf sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

29. blnt, 5fqf, hghflt, nf]kf]Gd'v hfthflt, ul/a tyf h]x]Gbf/ ljBfyL{x¿sf nflu<br />

cfjZostfsf cfwf/df 5fqj[lQsf] Joj:yf ul/g]5 . -$_<br />

30. leGg l;sfO cfjZostf ePsf, hf]lvddf k/]sf tyf ;LdfGts[t ;d"xsf ljBfyL{x¿sf]<br />

l;sfO cfjZostf ;Daf]wg ug{sf nflu v'nf, j}slNks, cfjf;Lo tyf ljz]if lzIff<br />

sfo{qmdsf] ;'ljwf lj:tf/ ul/g]5 . -$_<br />

31. gofF ljBfno ejg lgdf{0fsf gd'gf l8hfOgx¿ ax' k|sf/sf ljkb\k|lt ;+j]bgzLn /<br />

ckfËd}qL x'g] u/L agfOg]5 . -$_<br />

32. pRr j}1flgs Pjd\ k|fljlws / cg';GwfgfTds lzIffdf nufgL a9fOg]5 . -%_<br />

33. pRr lzIffsf] kx'Fr k'Ug g;Sg] b'u{d :yfg / j}slNks kx'Frsf] cfjZostf kg]{x¿nfO{<br />

Wofgdf /fvL v'nf ljZjljBfnonufot v'nf Pjd\ b"/lzIff k|0ffnLsf] ;+:yfut ljsf;<br />

ul/g]5 . -%_<br />

34. pRr lzIffnfO{ /fli6«o k|fyldstfsf cfwf/df Joj:yfkg ug{ s[lif, kz'lj1fg tyf jg,<br />

kof{j/0f, lj1fg tyf k|ljlw, lrlsT;f lj1fg, cfo'j]{b, ko{6g, OlGhlgol/ª\, hnljB't\,<br />

gjLs/0fLo zlQm, pBf]u tyf Jofkf/nufotsf If]q;Fu ;Da4 sfo{d"ns Pjd\ /f]huf/<br />

pGd'v pRr lzIffsf] ljsf; / lj:tf/nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -%_<br />

35. pRr lzIffdf u'0f:t/ ;'lglZrttf / k|Tofog k|df0fkqsf cfwf/df dfq ljb]zL pRr<br />

lzIff k|bfos ;+:yfnfO{ ;DaGwg lbg] Joj:yf ldnfOg]5 . -%_<br />

36. pRr lzIffsf kf7\oqmd tyf sfo{qmdnfO{ /fli6«o cfjZostf;Fu cfa4 u/L ltgLx¿nfO{<br />

cg';Gwfgd"ns Pjd\ k|j4{gfTds agfOg]5 . -%_<br />

37. pRr lzIff P]g hf/L u/L pRr lzIffdf ljljwLs/0f / u'0f:t/ ;'lglZrt ub}{ k|efjsf/L<br />

¿kdf lgodg ul/g]5 . -%, ^_<br />

38. k|fljlws tyf Jofj;flos lzIffdf ;xh / ;/n kx'Frsf nflu ;fdflhs Gofosf<br />

cfwf/df nfut cg'bfg, nfut ;fem]bf/L / nfut p7\tLsf] cfwf/df z'Ns lgwf{/0f ug]{<br />

gLlt cjnDag ul/g]5 . -%_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 135


39. b'u{d tyf dfgj ljsf; ;"rsfª\ssf cfwf/df kl5 k/]sf If]qx¿df ;DefJotfsf<br />

cfwf/df k|ljlw pGd'v cfª\lus SofDk;x¿sf] :yfkgf ul/g]5 . -%_<br />

40. k|To]s k|b]zdf ;Gt'lnt z}lIfs ljsf;sf nflu sDtLdf Pp6f ljZjljBfno, d]l8sn<br />

sn]h / k|fljlws tyf Jofj;flos pRr z}lIfs ;+:Yffsf] :yfkgf ul/g]5 . -%=@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= k|f/lDes afnlzIff<br />

1. rf/ jif{ pd]/ ;d"xsf ;a} afnaflnsfnfO{ k|f/lDes afnlzIffsf] cj;/ k|bfg ug{<br />

ljBfno ;+/rgfleq} k|f/lDes afnlzIff ;~rfng .<br />

2. b'u{d tyf clt lk5l8Psf] If]q Pjd\ ;d'bfo s]lG›t u/L gofF k"j{–k|fylds ljBfno<br />

lj:tf/ .<br />

3. k|f/lDes afnlzIffnfO{ Jojl:yt ¿kdf ;~rfngsf nflu cfjZos kg]{ z}lIfs<br />

;fdu|L Joj:yfkg cg'bfgsf] Joj:yf .<br />

4. k"j{k|fylds lzIfssf] Ifdtf ljsf; tyf k|f/lDes afn lzIff sfo{qmdsf] lbuf] tyf<br />

u'0ffTds ljsf;sf nflu :yfgLo :t/df ;xsfo{ .<br />

v= cfwf/e"t lzIff<br />

1. cfwf/e"t lzIffnfO{ lgMz'Ns / clgjfo{ ug]{ Joj:yf .<br />

2. cfwf/e"t lzIffdf ;a}sf] kx'Fr ;'lglZrt ug{sf nflu ljleGg k|f]T;fxgd"ns<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

3. tf]lsPsf If]qx¿df ljBfno lbjf vfhf sfo{qmd, 5fqj[lQsf sfo{qmdx¿, j}slNks<br />

z}lIfs sfo{qmd .<br />

4. b'u{d, lxdfnL, clt lk5l8Psf If]q, ju{ Pjd\ ckfËtf ePsf afnaflnsf;d]tsf<br />

nflu cfjf;Lo ljBfnox¿ ;~rfng .<br />

5. ;dod} lgMz'Ns kf7\ok':ts ljt/0f .<br />

6. e"sDkaf6 k'u]sf] Ifltsf] k'glg{df{0f, ljBfnosf] ef}lts ;'wf/ .<br />

7. u'0f:t/ ;'wf/sf nflu Go"gtd l;sfO jftfj/0f lgdf{0f .<br />

8. lzIfs Joj:yfkg, kb tyf b/aGbL ldnfg, lzIfs tflnd .<br />

9. afnd}qL lzIf0f l;sfO k|j4{gsf nflu l;sfO ;fdu|L cg'bfg, k|f/lDes sIffdf<br />

k9fO ;Lk ljsf; sfo{qmd, ax' ju{ lzIf0f, dft[efiffdf lzIff .<br />

10. lzIf0fdf ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] pkof]u .<br />

11. k':tsfno tyf l;sfO s'gf :yfkgf .<br />

12. sfof{Gjog kIfnfO{ yk k|efjsf/L agfpg cg'udg tyf lg/LIf0f;DaGwL sfo{qmd .<br />

u= dfWolds lzIff<br />

1. dfWolds lzIffdf kx'Fr tyf l6sfp b/ a9fpg Go"gtd l;sfO jftfj/0f tof/<br />

ug]{ sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. e"sDkaf6 k'u]sf] Ifltsf] k'glg{df{0f .<br />

136 | rf}wf}+ of]hgf<br />

136


3. v'nf tyf j}slNks z}lIfs sfo{qmd, k|f]T;fxgd"ns sfo{qmd, ljleGg 5fqj[lQ<br />

ljt/0f, sIff !) ;Dd lgMz'Ns kf7ok':ts ljt/0f .<br />

4. cfjf;Lo tyf 3'DtL ljBfno ;~rfng .<br />

5. dfWolds lzIffdf u'0f:t/ clej[l\4sf nflu gd"gf ljBfnosf] ljsf; tyf<br />

;~rfng .<br />

6. ljBfnodf k|wfgfWofkssf] 5'§} kbLo Joj:yf .<br />

7. lzIfs tflnd, lj1fg k|of]uzfnf tyf k':tsfno :yfkgf .<br />

8. lzIf0fdf ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] k|of]u, lj1fg, ul0ft tyf cª\u|]hL ljifodf<br />

ljBfyL{nfO{ yk ;xof]u k'¥ofpg ;"rgf k|ljlwsf] dfWodaf6 b"/ lzIff, ljB'tLo<br />

cGt/lqmofTds l;sfO ;fdu|L ljsf; tyf k|of]u .<br />

9. sIff ( b]lv g} Jofj;flos / k|fljlws lzIffsf] kx'Fr lj:tf/ .<br />

10. dfWolds txsf] cGTo;Dddf ljBfyL{nfO{ kf7\oqmd;Fu cfa4 x'g] u/L clgjfo{<br />

:jo+;]jssf] ¿kdf kl/rfng .<br />

11. sIff !! / !@ df lj1fg ljifosf] kx'Fr lj:tf/ tyf yk ;xof]uh:tf sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ul/g'sf ;fy} k|wfgfWofks tyf ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] Ifdtf<br />

ljsf; u/L Joj:yfksLo ;'wf/sf nflu cg'udg tyf lg/LIf0fdf ;+nUgtf a9fpg]<br />

sfo{qmd .<br />

12. dfWolds lzIffnfO{ clgjfo{ u/L qmdzM lgMz'Ns ub{} nlug] sfo{qmd .<br />

3= cgf}krfl/s lzIff<br />

1. ;fd'bflos cWoog s]G›dfkm{t ;fIf/tf sfo{qmd ;~rfng u/L ;a} lhNnfnfO{<br />

;fIf/ 3f]if0ff ug]{ sfo{qmd .<br />

2. ;fd'bflos cWoog s]G›sf] Ifdtf ljsf; u/L lg/Gt/ lzIff sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. cgf}krfl/s lzIffaf6 k|fKt 1fgsf] ;dsIftf lgwf{/0f tyf k|df0fLs/0f .<br />

4. v'nf tyf b"/ lzIff sfo{qmd, ljkGg ;d'bfo nlIft j}slNks z}lIfs sfo{qmdx¿<br />

lj:tf/ Pjd\ ;~rfng tyf j}slNks z}lIfs sfo{qmd / cf}krfl/s lzIffsf<br />

sfo{qmdaLr ;x–;DaGw :yfkgf .<br />

5. nf]kf]Gd'v hghflt, dlxnf, ckf+utf ePsf JolQm Pjd\ of}lgs tyf n}lËs<br />

cNk;ª\Vos ju{sf nflu nlIft ;Lk ljsf;sf sfo{qmd tyf gj–;fIf/x¿nfO{<br />

hLjgko{Gt tyf cfocfh{gd"ns l;sfO sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

6. ljb]zdf /x]sf g]kfnL d"nsf afnaflnsfx¿nfO{ g]kfnL efiff, ;flxTo / ;+:s[ltsf]<br />

k|j4{g x'g] u/L sfo{qmd ;~rfng ug{ k|f]T;flxt ug]{ sfo{qmd .<br />

ª= k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd<br />

1. k|fljlws tyf Jofj;flos lzIffdf kx'Fr clej[l4sf nflu dfWolds txsf] sIff (<br />

b]lv Jofj;flos lzIff lj:tf/ .<br />

2. ;a} k|b]z ;d]6\g] u/L kf]ln6]lSgs OlG:6Ro'6 ;~rfng .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 137


3. k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\ / k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos<br />

tflnd k|bfos ;+:yfx¿sf] Ifdtf clej[l4, k|fljlws lzIffdf kx'Fr lj:tf/sf nflu<br />

sfo{qmd ;~rfng, k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd sf]ifsf] :yfkgf .<br />

4. u'0f:t/ ;'lglZrttfsf nflu ;/f]sf/jfnfx¿nfO{ yk hjfkmb]xL agfpFb} cg'udg<br />

tyf lg/LIf0fh:tf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

5. k/Dk/fut 1fg ;Lksf] k|j4{g ub{} /f]huf/Ld"ns / pBdzLntf ljsf; x'g] z}lIfs<br />

k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

r= pRr lzIff<br />

1. d'n'ssf] cfly{s ;d[l4 x'g] u/L 1fgdf cfwfl/t cg';Gwfgd"ns pRr lzIffsf]<br />

ljsf; ug]{ sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. z}lIfs u'0f:t/sf] lgwf{/0f / dfkg, ;Gt'lnt z}lIfs ljsf;sf] nflu k|To]s k|b]zdf<br />

Ps÷ Ps cf]6f ljZjljBfno / d]l8sn sn]h :yfkgf .<br />

3. pRr lzIffdf kx'Fr clej[l4sf nflu v'nf ljZjljBfno nufot v'nf Pjd\ b"/<br />

lzIff k|0ffnLsf] ;+:yfut ljsf; .<br />

4. s[lif tyf jg, kof{j/0f, lj1fg tyf k|ljlw, lrlsT;f lj1fg, cfo'j]{b, ko{6g,<br />

OlGhlgol/ª, hnljB't\, gjLs/0fLo pmhf{, pBf]u tyf Jofkf/nufotsf cGo gj–<br />

k|jt{gLo If]q;Fu ;Da4 sfo{d"ns Pjd\ /f]huf/ pGd'v pRr lzIffsf] ljsf; /<br />

lj:tf/ .<br />

5. u'0f:t/ ;'lglZrttfsf sfo{qmd ;~rfng .<br />

6. z}lIfs k|df0fq lwtf] /fvL ;x'lnotk"0f{ C0f pknAw u/fOg] Joj:yfsf nflu<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

7. pRr lzIffsf kf7\oqmd tyf sfo{qmdnfO{ /fli6«o cfjZostf;Fu cfa4 u/L pRr<br />

lzIffdf cWoog/t ljBfyL{nfO{ clgjfo{ ¿kdf :jo+;]jssf ¿kdf kl/rfng /<br />

k/LIff k|0ffnLdf ;'wf/ tyf z}lIfs Sofn]G8/ sfof{Gjog .<br />

8. j}b]lzs If]qaf6 ;DaGwg k|fKt dfWolds, pRr lzIff / cGo z}lIfs k/fdz{bft[<br />

;+:yfx¿sf] yk Joj:yfkg / lgodg .<br />

5= z}lIfs Joj:yfkg<br />

1. z}lIfs ;]jf k|jfxnfO{ ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] pkof]u u/L l56f]5l/tf] Pjd\<br />

k|efjsf/L / ;do;fk]If agfpg sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. ;ª\3Lo :j¿k cg's"n z}lIfs k|zf;lgs ;+/rgf tof/ u/L tYodf cfwfl/t<br />

of]hgf lgdf{0f, sfof{Gjog / glthfd"ns cg'udg tyf sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t<br />

d"NofÍg k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

3. z}lIfs ;'zf;g tyf ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnLnfO{ yk ;'b[9Ls/0f ub}{ gLltut tyf<br />

k|lqmofut k|0ffnL ;'wf/df o;sf] pkof]u ug{ ] sfo{qmd ;~rfng .<br />

4. z}lIfs ;+:yfdf gofF aGg] ef}lts ;+/rgfx¿ ljleGg vfn] ljkb\ k|lt/f]wL tyf<br />

ckfËd}qL agfpg] / ;du| z}lIfs Joj:yfkg ;'wf/sf nflu s]G›b]lv :yfgLo<br />

tx;Ddsf hgzlQmsf] Ifdtf clej[l4;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

138 | rf}wf}+ of]hgf<br />

138


$= ck]lIft pknlAw<br />

of]hgfsf] cGTodf !% b]lv @$ jif{ pd]/ ;d"xsf] ;fIf/tf b/ (@ k|ltzt k'u]sf] x'g]5 .<br />

sIff Psdf afnljsf;sf] cg'ej;lxt egf{ x'g cfpg] afnaflnsfx¿sf] ;ª\Vof &* k|ltzt<br />

k'u]sf] / cfwf/e"t tx sIff !–* sf] v'b egf{b/ ($ k|ltzt tyf dfWolds tx sIff (–!@ sf]<br />

v'b egf{b/ $% k|ltzt k'u]sf] x'g]5 . ;fy}, sIff * / !) sf] l6sfp b/ qmdzM *) / %)<br />

k|ltzt k'u]sf] x'g]5 . ;a} ufpFkflnsf / gu/kflnsfsf j8fx¿df ;fd'bflos cWoog s]Gb|<br />

:yfkgf ePsf] x'g]5 . pRr lzIffdf lj1fg ljifo cWoog/t ljBfyL{ ;ª\Vof % k|ltzt k'u]sf] /<br />

pRr lzIffdf ;xh} b]lvg] egf{b/ @) k|ltzt k'u]sf] x'g]5 . u'0f:t/Lo k|fljlws tyf Jofj;flos<br />

tflndsf] kx'Frsf nflu cfwf/ ;'lglZrt ePsf] x'g]5 .<br />

$=$=$ :jf:Yo tyf kf]if0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

;+ljwfgn] k|To]s gful/snfO{ /fHoaf6 cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf lgMz'Ns k|fKt ug]{ Pjd\<br />

:jf:Yo ;]jfdf ;dfg kx'Fr k|fKt x'g] ljifonfO{ df}lns xssf] ¿kdf k|Tofe"t u/]sf] 5 .<br />

gful/snfO{ :j:y agfpg /fHon] :jf:Yo If]qdf nufgL clej[l4 ug]{ Pjd\ u'0f:t/Lo, ;xh,<br />

;'ne :jf:Yo ;]jfdf ;dfg kx'Fr ;'lglZrt ub}{ ;a}sf] :j:y hLjg k|Tofe"t u/L lbuf] ljsf;<br />

;'lglZrt ug{'kg]{ bfloTj klg ;+ljwfgaf6} lgb]{l{zt 5 .<br />

ljut tyf rfn' of]hgfx¿df ;~rflnt :jf:Yo ;]jfsf ljleGg sfo{qmdx¿sf] kmn:j¿k<br />

lzz' d'To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ / gjhft lzz' d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ qmdzM<br />

## / @# df em/]sf] 5 . ;fy} kfFr jif{d'lgsf] afn d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ #* tyf<br />

dft[ d[To'b/ -k|ltnfv hLljt hGddf_ df @%* df em/]sf] 5 . o;}u/L kl/jf/ lgof]hgsf] ;fwg<br />

k|of]u b/ $(=& k|ltzt /x]sf] 5 eg] s'n k|hgg b/ -!%–$( jif{ pd]/ ;d"xsf k|ltdlxnfn]<br />

hGd lbPsf aRrfsf] cf};t ;ª\Vof_ @=# /x]sf] 5 . tf}n gk'u]sf aRrfsf] k|ltzt 36]/ @*=*<br />

k'u]sf] 5 . Ifo/f]usf] ;kmn pkrf/ () k|ltzt / cfof]l8go'Qm g'g pkof]u ug]{ 3/w'/L *!=!<br />

k|ltzt k'u]sf] 5 . :jf:Yo;DaGwL pk/f]Qm ;+j}wflgs Joj:yf Pjd\ lbuf] ljsf;sf nIo xfl;n<br />

ug{ of]ubfg ug]{ ;f]rsf ;fy :jf:Yo If]qsf] k|j4{g ug{ cfjZos ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;+ljwfgn] Joj:yf u/]sf] ;ª\3Lo :j¿k, ef}uf]lns Pjd\ hg;ª\Vofsf] cg'kft cg'¿k<br />

:jf:Yo ;+:yfx¿sf] Gofof]lrt ljt/0f ug{', lgMz'Ns ljt/0f ul/g] cf}ifwL cfjZostfsf cfwf/df<br />

pknAw u/fpg'sf ;fy} To;sf] u'0f:t/ ;'lglZrt ug{', :jf:Yo ;]jf k|jfxsf] lgoldt lgodg /<br />

cg'udg ug{', ;a}sf] nflu :jf:Yo ladf nfu' ug{', j}b]lzs ;xof]usf] kl/rfng tyf pkof]unfO{<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 139


k|efjsf/L agfpg ;dGjo sfod ug{', e"sDkaf6 Ifltu|:t :jf:Yo ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f ug]{<br />

sfo{nfO{ tLj|tf lbO{ rfF8f]eGbf rfF8f] :jf:Yo ;]jfnfO{ ;'rf? ug{' :jf:Yo If]qsf k|d'v r'gf}tLx¿<br />

x'g\ .<br />

cj;/<br />

:jf:Yo ;+:yfx¿sf] b]zJofkL ;~hfn tof/ x'g', bIf :jf:YosdL{ tyf cTofw'lgs k|ljlw /<br />

pks/0fx¿sf] pknAwtf, ;j{;fwf/0fx¿sf] :jf:Yo ;]jf / kf]if0fsf] dxŒjaf/] a9\bf] hfu/0f /<br />

k|efjsf/L :jf:Yo ;]jf k|jfxsf nflu ul/Psf] ljleGg gLltut Joj:yfsf sf/0f ;x;|fAbL ljsf;<br />

nIodf ;Gtf]ifhgs k|ult, /fli6«o :jf:Yo gLlt, @)&!, ;x/L :jf:Yo gLlt, @)&@, tyf g]kfn<br />

:jf:Yo If]q /0fgLlt -@)&@–@)&&_ sf] th{'dfnufot ljutsf pknlAwx¿nfO{ ;+:yfut ub}{<br />

:jf:Yo ;]jfnfO{ yk Jojl:yt / u'0f:t/o'Qm agfpg] cj;/ k|fKt ePsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jfdf ;a} hgtfsf] kx'Frdfkm{t :j:y / ;an gful/s ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

;a} gful/snfO{ u'0f:t/Lo cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfx¿ lgMz'Ns ¿kdf pknAw u/fpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. ;a} ju{, If]q / ;d'bfosf gful/sx¿sf] cfwf/e"t tyf u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jfdf<br />

;dtfd"ns kx'Fr clej[l4 u/fpg' .<br />

2. :j:y hgzlQm tof/ ug'{, /f]u k|lt/f]wfTds Ifdtf a9fpg' tyf u'0f:t/Lo / kf]if0fo'Qm<br />

vfB ;fdu|Ldf kx'Fr a9fpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jfdf ;a}sf] ;xh kx'Fr x'g] u/L k|efjsf/L ¿kdf ;]jf pknAw<br />

u/fpg] .<br />

2. kf]if0fo'Qm vfg]s'/fsf] af/]df r]tgf a9fpFb} o;;DaGwL ;]jfsf] kx'Fr cfd gful/s;Dd<br />

k'¥ofpg] .<br />

3. gjhft lzz' d[To'b/, lzz' d[To'b/ / afn d[To'b/ 36fpg] / cf};t cfo' a9fpg] .<br />

4. u'0f:t/Lo cf}ifwL tyf :jf:Yo ;fdu|Lsf] cfGtl/s pTkfbgnfO{ hf]8 lbg] .<br />

5. :jf:Yo If]qdf lghL, ;xsf/L tyf u}/;/sf/L If]qsf] ;+nUgtf j[l4 u/L tL If]qx¿af6 x'g]<br />

nufgLnfO{ Jojl:yt ug]{ .<br />

140 | rf}wf}+ of]hgf<br />

140


6. b]zdf pknAw h8La'6Lsf] Joj:yfkg / pkof]u ub}{ cfo'j]{b lrlsT;f k|0ffnLsf] ljsf;<br />

tyf k|rlnt cGo k"/s lrlsT;f k|0ffnLx¿sf] ;+/If0f Pjd\ Jojl:yt ljsf; ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. :jf:Yo If]qdf nufgL j[l4 u/L :jf:Yo ;]jf ;a} gful/sn] k|fKt ug{;Sg] Joj:yf<br />

ldnfOg]5 . -!_<br />

2. cfjZos bIf :jf:Yo hgzlQm of]hgf, pTkfbg, k|flKt, ljsf; tyf pkof]u ul/g]5 . -!_<br />

3. cfjZos cf}ifwL, pks/0f, k|ljlw / bIf :jf:YosdL{x¿;lxtsf] k|efjsf/L Pjd\<br />

hjfkmb]xLk"0f{ :jf:Yo ;]jf k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

4. u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jfdf ;a}sf] kx'Fr k'¥ofpg :jf:Yo ladf sfo{qmd ;~rfng u/L<br />

qmdzM ;Dk"0f{ :jf:Yo ;]jf k|bfg ub}{ nlug]5 . -!_<br />

5. :jf:Yo;DaGwL cg';Gwfg sfo{nfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

6. :jf:Yo tyf kf]if0faf/] Jofks hgr]tgf hfu[t x'g] sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

7. ;g]{ jf g;g]{ /f]ux¿sf af/]df k|j4{gfTds, lg/f]wfTds / pkrf/fTds sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

8. ;ª\3Lo ;+/rgfcg'¿k k|To]s k|b]zdf kg]{ u/L ljz]if1 ;]jf;lxtsf] ;'ljwf ;DkGg<br />

c:ktfn lgdf{0f k|lqmof cl3 a9fOg]5 . -!_<br />

9. c:ktfn ljsf; ;ldlt tyf :jf:Yo;Fu ;DalGwt Jofj;flos kl/ifb\x¿nfO{ ;Ifd tyf<br />

hjfkmb]xL agfOg]5 . -!_<br />

10. :jf:Yo If]qdf cfw'lgs ;"rgf k|ljlwsf] clwstd k|of]u ul/g]5 . -!_<br />

11. :jf:Yo ;]jfk|jfxnfO{ kf/bzL{, hjfkmb]xL Pjd\ hgpQ/bfoL agfpg ;'zf;gdf hf]8<br />

lbOg]5 . -!_<br />

12. u'0f:t/Lo Pjd\ :jf:Yoj4{s vfB kbfy{sf] k|of]u a9fpFb} s'kf]if0f Go"gLs/0f ul/g]5 . -@_<br />

13. dft[lzz' kf]if0f cj:yfdf ;'wf/ Nofpg ljBdfg ax'If]qLo kf]if0f of]hgfsf] k|efjsf/L<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

14. tof/L vfB j:t'sf] af/]df a9fOr9fO lj1fkg ug]{ sfo{nfO{ lg?T;flxt ul/g]5 . -@_<br />

15. …;'gf}nf xhf/ lbgÚ ;DaGwL hghfu/0f cleofgnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . -@_<br />

16. gful/s :jf:Yodf k|lts"n c;/ kfg]{ vfBkbfy{sf] lj1fkg / ahf/ k|j4{gdf aGb]h<br />

nufOg]5 . -@_<br />

17. k|hgg :jf:Yo, ;'/lIft dft[Tj Pjd\ afn tyf lzz' :jf:Yo ;]jf af/]df hgr]tgf<br />

clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 141


18. gjhft lzz' d[To'b/, lzz' d[To'b/, afn d[To'b/ / dft[ d[To'b/ 36fpgsf] nflu k|hgg<br />

:jf:Yo, ;'/lIft dft[Tj, afn tyf lzz' :jf:Yo ;]jfx¿ ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

19. cf}ifwL pTkfbgdf d'n'snfO{ qmdzM cfTdlge{/ agfpFb} nlug]5 . -$_<br />

20. c;n pTkfbg k|lqmofcg'¿k u'0f:t/Lo cf}ifwL pTkfbg Pjd\ cf}ifwLsf] cfoft / laqmL<br />

ljt/0f k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg lgodgsf/L lgsfosf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -$_<br />

21. :jf:Yo ;]jf k|jfxdf ;/sf/L, lghL, ;fd'bflos Pjd\ ;xsf/L If]qnfO{ ;d]6\b} u'0ffTds<br />

;]jf ;'lglZrt u/fpg ;'zf;g sfo{of]hgf agfO{ sfof{Gjog ul/g]5 . -%_<br />

22. lghL / u}/;/sf/L If]qdf :yflkt :jf:Yo;DaGwL Jofj;flos ;ª\3–;+:yfx¿aLr :jf:Yo<br />

;]jf k|jfx, cWoog, cg';Gwfg sfo{df ;xsfo{nfO{ a9fjf lbOg]5 . -%_<br />

23. ef}uf]lns cjl:ylt / hg;ª\Vofsf] cfwf/df k|rlnt ejg ;+lxtf cg';f/ :jf:Yo<br />

;+:yfx¿ lgdf{0f ul/g'sf ;fy} tL ;+/rgfx¿nfO{ ckfËd}qL, afnd}qL tyf e"sDk k|lt/f]wL<br />

agfOg]5 . -%_<br />

24. cfo'j]{b k4ltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf] nflu pko'Qm ;+/rgfsf] ljsf; / lj:tf/ tyf<br />

cfo'j]{lbs cf}ifwL pTkfbg j[l4 ul/g'sf ;fy} cfo'j]{b tyf h8La'6Lsf gfddf x'g] cg'lrt<br />

ultljlwx¿nfO{ lgodg ul/g]5 . -^_<br />

25. cfo'j]{b k|0ffnLsf] qmda4 ljsf;sf] nflu xf]ldof]KofyL, o'gfgL tyf cGo k"/s lrlsT;f<br />

k|0ffnLsf] ;+/If0f, ljsf; Pjd\ lj:tf/sf nflu bL3{sfnLg of]hgf th{'df u/L nfu'<br />

ul/g]5 . -^_<br />

#=^= k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;]jf k|jfxdf ;'wf/<br />

1. afn :jf:Yo tyf kf]if0f .<br />

2. kl/jf/ :jf:Yo tyf ;'/lIft dft[Tj .<br />

3. Ifo/f]u lgoGq0f .<br />

4. of}g/f]u tyf Pr=cfO{=eL= / P8\; lgoGq0f .<br />

5. g;g]{ /f]usf] /f]syfd tyf pkrf/ .<br />

6. s'i7/f]u lgjf/0f .<br />

7. cf}nf]‚ sfnfhf/ lgjf/0f .<br />

8. cGo sL6hGo /f]u lgoGq0f Pjd\ k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg .<br />

9. d'v tyf dfgl;s :jf:Yo .<br />

10. cfFvf ;]jf‚ l8k l:6s 6]:6dfkm{t d[uf}nf hfFr .<br />

142 | rf}wf}+ of]hgf<br />

142


11. ljBfno :jf:Yo sfo{qmddfkm{t lgMz'Ns cfFvf hfFr .<br />

12. jftfj/0fLo :jf:Yo k|j4{g tyf ;f]sf] nflu ;d"x kl/rfng .<br />

13. dgf];fdflhs tyf dfgl;s :jf:Yo .<br />

14. k|f}9fj:yf (Geriatric) sf] :jf:Yo k|j4{g .<br />

15. hgzlQm ljsf; tyf ;]jf lj:tf/ .<br />

16. yk :jf:Yo ;]jfx¿sf] lj:tf/ .<br />

17. /Qm ;~rf/ ;]jfsf] :yfkgf tyf lj:tf/ .<br />

18. :jf:Yo lzIff ;"rgf tyf ;~rf/ .<br />

19. cfo'j]{b tyf k"/s lrlsT;f .<br />

20. sDtLdf !! k|sf/sf vf]ksf] lgMz'Ns Joj:yfdfkm{t lhNnf:t/df k"0f{ vf]k 3f]if0ff<br />

sfo{ u/L pknAwtfsf] ;'lglZrttf .<br />

21. ljkGgnfO{ gf} k|sf/sf /f]udf lgMz'Ns pkrf/ .<br />

22. ;a} gful/snfO{ d[uf}nfsf] lgMz'Ns 8fonfl;; ;]jf lj:tf/ .<br />

v= ef}lts k"jf{wf/ ljsf; tyf ;'wf/<br />

1. ;a} k|b]zdf Go"gtd Pp6f kg{] u/L ;/sf/L :jf:Yo lj1fg k|lti7fg/d]l8sn sn]h<br />

:yfkgf .<br />

2. k|To]s :yfgLo txdf !% z}ofsf] ;'ljwf ;DkGg c:ktfn :yfkgf .<br />

3. dfkb08 cg'¿k e"sDknufot cGo ljkb\ k|lt/f]wL tyf ckfËd}qL :jf:Yo<br />

;+/rgfx¿sf] lgdf{0f, dd{t;Def/ tyf :t/f]Gglt .<br />

4. k|fb]lzs :t/df /]km/]G; k|of]uzfnf :yfkgf tyf :t/f]Gglt .<br />

5. c;'/lIft ;+/rgfx¿sf] lgdf{0f, k'glg{df{0f tyf dd{t;Def/ .<br />

u= cf}ifwL, cf}hf/ tyf pks/0f Joj:yf<br />

1. ax'jifL{o ;Demf}tfsf cfwf/df cf}ifwL vl/b .<br />

2. cf}ifwLsf] u'0f:t/, cfk"lt{ tyf e08f/0fdf gofF k|ljlwsf] k|of]u, e08f/0fsf]<br />

:t/f]Gglt lgMz'Ns cf}ifwLsf] lgoldt / e/kbf]{ pknAwtf .<br />

3. c:ktfn kmfd{];Lsf] ;~rfng .<br />

4. u'0f:t/Lo cTofw'lgs :jf:Yo cf}hf/ pks/0fsf] Joj:yf, clen]vLs/0f, of]hgfa4<br />

dd{t;Def/ tyf k|lt:yfkg .<br />

5. gofF OlGhlgol/ª tyf afof]d]l8sn k|ljlw k|of]u .<br />

3= hgzlQm ljsf; tyf u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jf<br />

1. :jf:Yo If]qsf nflu cfjZos hgzlQmsf] u'?of]hgf tof/ .<br />

2. ;/sf/L c:ktfnx¿df yk ;]jfx¿sf] lj:tf/ .<br />

3. ;a} lhNnf c:ktfnx¿df d]l8sn sn]haf6 bIf lrlsT;ssf] ;]jf pknAwtf .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 143


144 | rf}wf}+ of]hgf<br />

144<br />

4. ;a} ;/sf/L :jf:Yo ;+:yfx¿df b/aGbLadf]lhd lrlsT;ssf] Joj:yf .<br />

5. ldl>t bIf hgzlQmsf] ljsf; tyf cfk"lt{ ug{ z}lIfs ;+:yfx¿;Fu ;xsfo{ .<br />

6. ljBdfg lj1 hgzlQmsf] ;Gt'lnt ljt/0f .<br />

7. Ifdtf ljsf;sf] PsLs[t sfo{qmd .<br />

8. c:ktfnhGo kmf]xf]/ d}nfsf] Joj:yfkg;DaGwL cg';Gwfg .<br />

ª= kf]if0f;DaGwL sfo{qmd<br />

1. ;'gf}nf xhf/ lbg cleofg .<br />

2. clws kf]if0f tyf Go"g kf]if0f Joj:yfkg / kf]if0f k|j4{g .<br />

3. Ifdtf ljsf; tyf cGo lgsfox¿;Fu ;dGjo .<br />

r= cfkt\sfnLg :jf:Yo<br />

4. jftfj/0fLo tyf Joj;fohGo :jf:Yo hf]lvd Go"gLs/0f .<br />

5. yf¿ ;d'bfodf cg'jf+lzs /f]usf] ¿kdf /x]sf] l;sn;]n Plgldofsf] klxrfg tyf<br />

/f]syfd (Genetic counseling) sf] Joj:yf .<br />

6. s]G›b]lv :yfgLo :t/;Dd cfsl:ds :jf:Yo sf]ifsf] :yfkgf .<br />

7. zL3| ;Daf]wg ug]{ ljz]if1;lxtsf] 6f]nL (Health Rapid Response Team)<br />

kl/rfng, cf}ifwLnufot cfjZos ;fdu|Lsf] df}Hbftsf] Joj:yf .<br />

8. PsLs[t /f]u lgu/fgL tyf pkrf/ k4lt cjnDag .<br />

9. hgzlQm kl/rfng of]hgf th{'df, /fhdfu{df x'g] b'3{6gfdf k/]sf 3fOt]x¿sf nflu<br />

zL3| pkrf/sf] nflu cf;kf;sf c:ktfnx¿df cfsl:ds Joj:yfkg .<br />

10. hnjfo' kl/jt{g tyf cGo k|sf/sf ljkb\sf sf/0fn] lgDTofpg ;Sg] /f]ux¿sf]<br />

klxrfg u/L Joj:yfkg .<br />

5= ;xsfo{ tyf ;fem]bf/L<br />

1. :jf:Yo ;]jf k|jfxdf ;/sf/L, lghL tyf u}/gfkmfd"ns ;+:yfx¿sf] ;xsfo{sf nflu<br />

;fem]bf/L gLlt th{'df .<br />

2. ljz]if1sf] pTkfbg tyf ;]jf pkof]usf nflu z}lIfs ;+:yfx¿;Fu ;xsfo{ .<br />

h= gLltut ;'wf/<br />

1. P]g tyf lgodfjnLx¿sf] th'{df / ;d;fdlos ;'wf/ .<br />

2. cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf k|jfxsf] nflu sfg'gL vfsf ljsf; .<br />

3. :jf:Yo ;+:yfx¿sf] cfjZostfsf] gS;fÍg .<br />

4. lghL :jf:Yo ;+:yfx¿af6 ljkGg ju{nfO{ dfq !) k|ltzt ;]jf pknJw u/fpg]<br />

tyf ;f]sf] cg'udg ug{ lhNnf:t/df ;+oGqsf] Joj:yf .<br />

5. dd{t;Def/ of]hgf th{'df .


em= cfo'j]{b ;]jf tyf cGo j}slNks lrlsT;f<br />

1. ;a} k|b]zx¿df cfjZostfg';f/ cfo'j{]lbsnufot cGo j}slNks lrlsT;f ljlwsf<br />

;]jf lj:tf/ .<br />

2. cfo'j{]lbs cf}ifwLsf] cg';Gwfg, pTkfbg, u'0f:t/ lgwf{/0f tyf ljt/0f / Wofg .<br />

`= ;+:yfut Ifdtf ;'b[9Ls/0f tyf ;'zf;g<br />

1. cf}ifwLsf] cfk"lt{ tyf u'0f:t/ lgodg / sfg'gL tyf ;+:yfut ;'wf/ .<br />

2. cf}ifwL Joj:yf ljefusf] Ifdtf clej[l4 .<br />

3. ;"rgf Joj:yfkgsf nflu Ifdtf ljsf; .<br />

4. ljB'tLo clen]vLs/0f tyf k|ltj]bg k|0ffnL ljsf; .<br />

5. lhNnf c:ktfn tyf k|fylds :jf:Yo s]G›x¿df lrlsT;sx¿sf] pkl:ylt<br />

;'lglZrt ug{ k|To]s lhNnfdf lrlsT;ssf] hu]8f b/aGbLsf] Joj:yf .<br />

6. glthfd'vL cg'udg tyf d"NofÍg k|0ffnLsf] ;'b[9Ls/0f tyf Ifdtf ljsf; .<br />

7. lgMz'Ns :jf:Yo ;]jfsf] n]vfhf]vf .<br />

6= :jf:Yo If]q nufgLsf] klxrfg tyf bLuf]kgf<br />

1. :jf:Yo ladf sfo{qmdsf] yfngL / lj:tf/ .<br />

2. :jf:Yo If]qdf ;j{;fwf/0fsf] tkm{af6 ePsf] vr{sf] klxrfgsf] nflu n]vfÍg<br />

k|0ffnLsf] :yfkgf .<br />

3. ;/sf/L :jf:Yo ;+:yfsf nflu sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t ah]6 ljt/0f .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

of]hgf cjlwdf kfFr jif{d'lgsf] afn d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_ 36]/ #) k'u]sf], dft[<br />

d[To'b/ -k|ltnfv hLljt hGddf_ !$% k'u]sf], gjhft lzz' d[To'b/ -k|ltxhf/ hLljt hGddf_<br />

36]/ @) k'u]sf], s'n k|hgg b/ -!%–$( jif{ pd]/ ;d"xsf k|ltdlxnfn] hGd lbPsf aRrfsf]<br />

cf};t ;ª\Vof_ @=! k'u]sf], *& k|ltzt Ifo/f]uL la/fdLx¿ kQf nfu]sf] / kfFr jif{d'lgsf<br />

aRrfx¿dWo] k'8\sf]kgf -pd]/cg';f/ prfO sd_ ePsf aRrfx¿sf] k|ltzt 36]/ #@ k'u]sf]<br />

x'g]5 .<br />

$=$=% vfg]kfgL tyf ;/;kmfO<br />

!= k[i7e"ld<br />

vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;]jf cfwf/e"t dfgj clwsf/sf] ¿kdf :yflkt 5 . vfg]kfgLsf]<br />

kx'FrnfO{ g]kfnsf] ;+ljwfgdf df}lns xssf] ¿kdf g} JofVof ePaf6 o; If]qdf yk hf]8 lbg'<br />

cfjZos ePsf] 5 . xfn cfwf/e"t :t/sf] vfg]kfgL ;]jfsf] ;+/rgf k'u]sf] hg;ª\Vof *#=^<br />

k|ltzt / ;/;kmfO ;'ljwfaf6 nfeflGjt hg;ª\Vof *! k|ltzt k'u]sf] 5 . pRr÷dWod:t/sf]<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 145


vfg]kfgL ;]jfaf6 nfeflGjt hg;ª\Vof !% k|ltzt /x]sf] 5 . vfg]kfgLsf] lj:tf/ / u'0f:t/ j[l4<br />

ug]{, ;x/L / cw{;x/L vfg]kfgL k|0ffnLsf] lgdf{0f tyf ;'b[9Ls/0fsf ;fy} ;tx ;|f]taf6 kfgLsf]<br />

cfk"lt{ gk'u ePsf] cj:yfdf jiff{t\sf] kfgL ;Íng ug]{ k4lt ljsf; ug'{ cfjZos 5 .<br />

vfg]kfgLsf] ;|f]tsf] ;+/If0f / plrt pkof]u ug]{ / d'n'snfO{ v'nf lb;flk;fad'Qm If]qsf] 3f]if0ff<br />

u/L jftfj/0fLo ;/;kmfOdf ljz]if hf]8 lbOPsf] 5 . oL ;a} k|of;af6 vfg]kfgL tyf ;/;kmfO<br />

If]qsf] lbuf] ljsf; nIo xfl;n ug]{ ck]Iff ul/Psf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

jftfj/0fLo k|efj, hnjfo' kl/jt{g, a9\bf] ;x/Ls/0f / cJojl:yt a:tL ljsf;sf sf/0f<br />

vfg]kfgLsf ;|f]tx¿ ;'Sb} hfg' / ;|f]t k|b"lift x'g', :jf:YonfO{ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;'ljwfsf]<br />

cleGg cª\usf ¿kdf n}hfg g;Sg', lgdf{0ffwLg cfof]hgfx¿ ;dod} ;DkGg ug{ g;lsg', a9\bf]<br />

a;fOF–;/fOsf sf/0f ;x/L If]qdf vfg]kfgLsf] cTolws dfu /xg', ;x/L a:tLdf 9nlgsf;<br />

Jojl:yt u/L gbLgfnf, kf]v/L cflbsf] ;+/If0f / :jR5tf sfod ug{ sl7gfO x'g' Pjd\ vfg]kfgL<br />

tyf ;/;kmfOsf If]qdf ;+nUg ;/f]sf/jfnfx¿aLr k|efjsf/L ;dGjo x'g g;Sg' o; If]qsf<br />

k|d'v r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

5'§} ljlzi6Ls[t lgsfosf] ¿kdf vfg]kfgL tyf ;/;kmfO dGqfnosf] u7g x'g', kfgL tyf<br />

;/;kmfO ;]jf Pjd\ ;+/rgfsf] ljsf; tyf lj:tf/df :yfgLo lgsfo, ljsf; ;fem]bf/,<br />

cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yf, u}/;/sf/L ;+:yf tyf pkef]Qmf ;ldltx¿ / gful/ssf] ;xeflutf<br />

a9\b} hfg', ljleGg txdf vfg]kfgL tyf ;/;kmfO tyf :jR5tf ;dGjo ;ldltx¿ lqmofzLn /xg'<br />

/ ;/;kmfO sfo{qmdn] ;fdflhs cleofgsf] ¿k lng' cflb sf/0fx¿n] ubf{ o; If]qdf cfzftLt<br />

;'wf/ ug{ ;lsg] cj:yf l;h{gf x'g uPsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt tyf sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

e/kbf]{, u'0f:t/Lo / ;j{;'ne vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;]jfaf6 gful/ssf] :jf:Yo tyf<br />

hLjgz}nLdf ;'wf/ .<br />

#=@ nIo<br />

;a} hg;ª\VofnfO{ cfwf/e"t vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;]jf pknAw u/fpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. ;a} hg;ª\VofnfO{ cfwf/e"t :t/sf] vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;]jf pknAw u/fpg' .<br />

2. dWod tyf pRr :t/sf] vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ;]jf lj:tf/ ug'{ .<br />

146 | rf}wf}+ of]hgf<br />

146


#=$ /0fgLlt<br />

1. cfwf/e"t :t/sf] vfg]kfgL ;]jf ;a} hg;ª\VofnfO{ pknAw u/fpg] .<br />

2. ;a} hg;ª\VofnfO{ cfwf/e"t :t/sf] ;/;kmfO tyf zf}rfnosf] ;'ljwf k'¥ofpg] .<br />

3. hnjfo' cg's"ng cfof]hgfsf] lgdf{0f, hnfwf/ If]q tyf k/Dk/fut ;|f]tsf] ;+/If0f /<br />

e"ldut kfgLsf] k'ge{/0fsf] Joj:yf ug]{ .<br />

4. ;x/L tyf ;x/ pGd'v If]qdf 9n tyf kmf]x/d}nf Joj:yfkgsf] sfo{nfO{ k|fyldstfsf<br />

;fy cufl8 a9fpg] .<br />

5. t/fO{–dw]zdf ljBdfg vfg]kfgL ;d:of tyf cf;]{lgs k|b"if0f Go"gLs/0f ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. vfg]kfgL, ;/;kmfO / :jR5tf;DaGwL gLlt tyf sfo{of]hgf th'{df ul/g]5 . -!_<br />

2. /fli6«o vfg]kfgL u'0f:t/ lgb]{lzsf kl/dfh{g ul/g'sf ;fy} u'0f:t/ u'?of]hgf sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. 7"nf ;x/x¿sf vfg]kfgL tyf 9n lgsf;;DaGwL cfof]hgfx¿ :t/f]Gglt ul/g]5 . -!_<br />

4. vfg]kfgL tyf 9n;DaGwL dx;'n lgwf{/0f k|lqmofnfO{ kl/dfh{g ul/g]5 . -!_<br />

5. ;'Vvfu|:t If]qsf] klxrfg u/L a[xt\ klDkª cfof]hgf ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

6. t/fO{–dw]; tyf efj/ If]qdf vfg]kfgL cfk"lt{sf nflu 7"nf gbLx¿af6 yf]skfgL cfk"lt{<br />

k|0ffnLsf] cWoog u/L pko'Qm cfof]hgfx¿ ;'? ul/g]5 . -!_<br />

7. e"sDk k|efljt vfg]kfgL cfof]hgfx¿sf] k'g:yf{kgf ul/g]5 . -!_<br />

8. d]nDrLnufotsf 7"nf vfg]kfgL cfof]hgfx¿nfO{ oyfzL3| ;DkGg ul/g]5 . -!_<br />

9. …Ps 3/ Ps zf}rfnoÚ sf] Joj:yfnfO{ sfof{Gjogdf NofOg]5 . -@_<br />

10. ;~rfngdf /x]sf ;a} vfg]kfgL tyf ;/;kmfO cfof]hgfx¿ ;DkGg ul/g]5 . -@_<br />

11. dWo tyf k"jL{ t/fO{sf * lhNnfdf ;/;kmfOsf ljz]if sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

12. x/]s lhNnfsf] vfg]kfgL tyf ;/;kmfO of]hgf cBfjlws ul/g]5 . -@_<br />

13. b]zsf cfly{s, ;fdflhs Pjd\ ;f+:s[lts dxŒjsf gbLgfnfx¿ tyf cGo kfgLsf<br />

;|f]tx¿ / tfntn}ofx¿sf] ;+/If0f tyf jftfj/0fLo Joj:yfkg ug]{ sfo{ ;~rfngdf<br />

NofOg]5 . -@_<br />

14. ;fj{hlgs :yn, ;+:yf / dflg;sf] cfjfudg a9L x'g] :yfgx¿df ;fj{hlgs zf}rfno<br />

lgdf{0f ul/g]5 . -@_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 147


15. u|fdL0f ;x/L tyf cw{;x/L If]qsf] vfg]kfgL ;]jf ;'lglZrttfsf] nflu hnfzoo'Qm<br />

vfg]kfgL cfof]hgfx¿sf] cWoog u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

16. hnjfo' cg's"ng cfof]hgfsf] lgdf{0f, hnfwf/ If]qsf] ;+/If0f, k/Dk/fut ;|f]tsf]<br />

;+/If0f ug'{sf ;fy} e"ldut kfgLsf] k'gMe/0fh:tf sfo{nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -#_<br />

17. vfg]kfgL / cGo k|of]hgsf] nflu kfgLsf] ljj]szLn k|of]usf] lglDt hgr]tgf clej[l4<br />

ul/g]5 . -#_<br />

18. 3/–3/df jiff{t\sf] kfgL ;Íng / k|of]usf] nflu sfo{qmd NofOg]5 . -#_<br />

19. ef}ule{s kfgLsf] bf]xg;DaGwL k|efjsf/L lgodg Joj:yf nfu' ul/g]5 . -#_<br />

20. vfg]kfgL ;|f]tx¿sf] clen]vg ul/g]5 . -#_<br />

21. k|:tfljt k|b]zx¿sf] ;Defljt /fhwfgL, k|d'v Zfx/, gu/kflnsf / ufpFkflnsfdf<br />

vfg]kfgL, 9n lgsf; tyf k|zf]wg cfof]hgfx¿sf] cWoog u/L lgdf{0f sfo{ k|f/De<br />

ul/g]5 . -$_<br />

22. gbLsf] :jR5tf / ;+/If0fsf] nflu ljs]lGb|t 9n k|zf]wg k|0ffnL ljsf; ug]{ sfo{qmd<br />

k|efjsf/L ¿kdf cufl8 agfOg]5 . -$_<br />

23. cf;]{lgsnufot vfg]kfgL;Fu ;DalGwt cGo ;d:of ;dfwfg ug{sf nflu t/fO{–dw]z<br />

If]qdf ;f]nf/ klDkª;lxtsf] vfg]kfgL cfof]hgf ;~rfng ul/g]5 . -%_<br />

24. ;'Vvf If]q /x]sf t/fO{–dw]zdf vfg]kfgL lj:tf/ u/L kf]v/L lgdf{0f, kfgL ;Íng<br />

s]Gb|h:tf j}slNks pkfo cgfOg]5 . -%_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= cfwf/e"t vfg]kfgL ;]jf<br />

1. qmdfut ¿kdf ;~rfng eO/x]sf vfg]kfgL cfof]hgfx¿sf] …Ps 3/ Ps wf/fÚ<br />

cjwf/0ffdf cfwfl/t eO{ lgdf{0f Pjd\ lj:tf/ .<br />

2. ;x/L If]qdf pkef]Qmfx¿sf] ;x–nufgLdf vfg]kfgL cfof]hgfx¿ ;~rfng .<br />

3. u|fdL0f If]qdf vfg]kfgL ;]jf lj:tf/, lgdf{0f / ;~rfngsf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

4. ;'Vvfu|:t If]qdf vfg]kfgL cfof]hgfx¿ lgdf{0f .<br />

5. hnfzoo'Qm cfof]hgfx¿sf] lgdf{0f sfo{sf] yfngL .<br />

6. a[xt\ klDkª cfof]hgfx¿ lgdf{0f u/L ;~rfng .<br />

7. jiff{t\sf] kfgL ;Íng tyf pkof]u vfg]kfgL cfof]hgfx¿ ;~rfng .<br />

8. t/fO{ dw]zdf JofKt vfg]kfgL ;d:of lg/fs/0fsf] nflu ;f]nf/ klDkª k|ljlwdf<br />

cfwfl/t t/fO{ dw]; vfg]kfgL cfof]hgf ;~rfng .<br />

148 | rf}wf}+ of]hgf<br />

148


9. r'/] efj/ If]qdf 7"nf gbLx¿af6 yf]s ljt/0f k|0ffnLdf cfwfl/t vfg]kfgL<br />

cfof]hgfx¿ ;~rfng .<br />

v= vfg]kfgL u'0f:t/ tyf ;]jf:t/ clej[l4<br />

1. vfg]kfgL u'0f:t/ ;'wf/sf nflu vfg]kfgL ;'/Iff of]hgf, kfgL k|zf]wg<br />

k|ljlwnufotsf u'0f:t/ ;'wf/;DaGwL sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

2. t/fO dw]z If]qdf cf;]{lgsd'Qm vfg]kfgL ;]jf ljt/0fsf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

3. u'0f:t/ j[l4sf] nflu ;x–nufgLdf cfwfl/t vfg]kfgL cfof]hgfx¿ ;~rfng .<br />

4. d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgf k|yd r/0f ;DkGg / bf]>f] r/0fsf] sfo{qmd sfof{Gjog .<br />

5. a9L hg3gTj ePsf lhNnf ;b/d'sfd, gu/kflnsfx¿ / gu/ pGd'v If]qx¿df<br />

7"nf tyf ;fgf ;x/L vfg]kfgL cfof]hgfx¿ ;~rfng .<br />

u= dd{t;Def/, k'glg{df{0f tyf k'g:yf{kgf<br />

1. ljutdf ;DkGg eO{ xfn cf+lzs jf k"0f{ ¿kdf Ifltu|:t cfof]hgfx¿ dd{t ;'wf/ .<br />

2. vfg]kfgL cfof]hgfx¿ lbuf] ¿kdf ;~rfng x'g] u/L k'glg{df{0f tyf ;]jf<br />

k'g:yf{kgf;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. 8Lk 6\o"j]n tyf On]S6«f]d]sflgsn pks/0fx¿sf] k'g:yf{kgf sfo{qmdx¿ …Ps 3/<br />

Ps wf/fÚ sf] cjwf/0ffcg';f/ ;~rfng .<br />

4. hnjfo' kl/jt{g k|efj Go"gLs/0fsf nflu e"ldut hn e08f/, k'ge{/0f, jiff{t\sf]<br />

kfgL ;Íng sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

5. cfof]hgf rqmdf hnfwf/ tyf ;|f]t ;+/If0fnfO{ ;dfj]z u/L ;~rfng .<br />

6. 7"nf, demf}nf / ;fgf ;a} k|sf/sf vfg]kfgL tyf ;/;kmfO cfof]hgfx¿sf]<br />

dd{t;Def/ Joj:yfkg of]hgf tof/ tyf sfof{Gjog .<br />

3= ;/;kmfO ;'ljwf / ;]jf :t/ clej[l4<br />

1. b]zJofkL cleofgsf] ¿kdf ;~rfng ul/g] jftfj/0fLo ;/;kmfO cfof]hgfcGtu{t<br />

k"0f{ ;/;kmfO sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. vfg]kfgL cfof]hgfdf cfa4 ;/;kmfO sfo{qmd, b]zsf ;fdflhs, ;f+:s[lts tyf<br />

ko{6sLo dxŒjsf gbLgfnf, tfntn}of / kfgLsf ;|f]tx¿sf] jftfj/0fLo Joj:yfkg<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. sf7df08f} pkTosfdf 9n Joj:yfkg cfof]hgfsf] lg/Gt/tf .<br />

4. :oflg6/L 9n tyf k|zf]wg k|0ffnL] lgdf{0f .<br />

5. ;a} gu/kflnsf, ;a} lhNnf ;b/d'sfd / ;a} k|fb]lzs /fhwfgLx¿df PsLs[t<br />

¿kdf vfg]kfgL tyf 9n lgsf;sf sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

6. ;fj{hlgs :yfg / ;/sf/L sfof{nox¿df ;kmf zf}rfno sfo{qmd .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 149


7. jfudtL gbL k|0ffnLnfO{ 9nd'St agfpg] sfo{sf] k|fyldstf ;fy sfof{Gjog .<br />

ª= Ifdtf clej[l4 tyf ;+:yfut ;'wf/<br />

1. ;+:yfut ;'wf/ tyf Ifdtf clej[l4;DaGwL sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

2. vfg]kfgL ;]jf lgodg tyf cg'udg / ;"rgf Joj:yfkgnfO{ ;anLs/0f .<br />

3. :yfgLo lgsfo, pkef]Qmf ;ldlt, ;fd'bflos, u}=;=;= / ;Da4 lgsfo tyf<br />

cfof]hgfsf sd{rf/Lx¿sf] ;Lk, 1fg tyf Ifdtf clej[l4 .<br />

4. vfg]kfgL d"No lgwf{/0f j}1flgs agfpFb} vfg]kfgL cfof]hgfnfO{ :yfloTj / lbuf]kgf<br />

lbg] .<br />

5. hldgd'lgsf] vfg]kfgLsf] ;|f]t e08f/ gS;fÍg / ;|f]taf6 kfgL lems]sf] lgoldt<br />

cg'udg .<br />

6. vfg]kfgL tyf ;/;kmfO If]qdf ;+nUg /fli6«o, cGt/f{li6«o, ;/sf/L tyf u}/;/sf/L<br />

;a} lgsfo, ;ª\3–;+:yfx¿sf] sfo{sf] clen]vfTds gS;fÍg .<br />

7. vfg]kfgL ;]jf gk'u]sf] If]qx¿sf klxrfg u/L ;]jf kx'Fr lj:tf/ .<br />

8. vfg]kfgL r'xfj6 x'g] :yfgx¿sf] klxrfg u/L Joj:yfkg sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

of]hgfsf] k|yd jif{df *^ k|ltzt, bf];|f] jif{df ** k|ltzt / t];|f] jif{df () k|ltzt<br />

vfg]kfgL ;]jf k'u]sf] x'g]5 . cfwf/e"t ;/;kmfO{ ;]jfdf k|yd jif{df *$ k|ltzt, bf];|f] jif{df *&<br />

k|ltzt / t];|f] jif{df *( k|ltzt hgtfsf] kx'Fr k'u]sf] x'g]5 . pRr÷dWod:t/sf] vfg]kfgL<br />

;]jfsf] kx'Fr k|yd jif{df @) k|ltzt, bf];|f] jif{df @% k|ltzt / t];|f] jif{df #) k|ltzt hgtfdf<br />

k'u]sf] x'g]5 eg] lgdf{0f eP/ klg ;~rfngdf g/x]sf vfg]kfgL cfof]hgfx¿sf] dd{t;Def/ tyf<br />

k'g:yf{kgf eO{ ;~rfngdf cfPsf] x'g]5 .<br />

$=$=^ afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/L<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] s'n hg;ª\VofdWo] #(=* k|ltzt !^ jif{;Ddsf afnaflnsf /x]sf 5g\ . To;}u/L<br />

!)–!( jif{ ;d"xsf afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/L @$=@ k|ltzt /x]sf 5g\ . afnaflnsf tyf<br />

lszf]/lszf]/Lsf] nflu afn arfj6, ;+/If0f, ;xeflutf / ljsf;;DaGwL /0fgLlt lnO{ ljleGg<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/Psf 5g\ . b]ze/L @@,$%& afnSna u7g tyf ;~rfng, d'n'se/<br />

#%,!&$ k|f/lDes afnljsf; s]Gb|x¿sf] ;~rfng, ;8s afnaflnsfsf] p4f/, ;+/If0f tyf<br />

Joj:yfkg dfu{bz{g, @)&@ sf] sfof{Gjog, g]kfnåf/f afnclwsf/;DaGwL ;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo<br />

dxf;lGw, !(*( sf] cg'df]bg / cGo afn clwsf/;Fu ;DalGwt cGt/f{li6«o dxf;lGw / OR5fwLg<br />

cfn]vx¿df u/]sf] k|lta4tfcg';f/sf sfo{qmd;d]t ;~rfng ul/Psf 5g\ . afnaflnsf tyf<br />

lszf]/lszf]/Lx¿sf] z}lIfs ;xeflutfdf pNn]Vo j[l4 ePsf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgn]<br />

150 | rf}wf}+ of]hgf<br />

150


afnaflnsfsf] xsnfO{ df}lns xssf] ¿kdf k|Tofe"t u/]cg'¿k pgLx¿sf xs–clwsf/x¿sf]<br />

pkef]usf nflu ljleGg sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{' cfjZos /x]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

afnaflnsf / lszf]/lszf]/Lx¿n] cfwf/e"t clwsf/ pkef]u ug{ ;Sg] jftfj/0f tof/ ug{',<br />

;DalGwt lgsfo tyf dGqfnox¿aLr afnaflnsf / lszf]/lszf]/L;DaGwL sfo{qmdx¿df ;dGjo<br />

Nofpg', afn Gofok|0ffnL tyf afnd}qL :yfgLo zf;g k4ltnfO{ Jojxf/df k"0f{ ¿kdf ptfg{' /<br />

aflnsf tyf lszf]/Ldfly x'g] lx+;f Pjd\ k/Dk/fut xflgsf/s k|rngnfO{ k"0f{ ¿kdf lgoGq0f<br />

ug'{ o; If]qsf r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx¿sf] lzIffdf pNn]Vo ;xeflutf x'g', :jf:Yo If]qdf ;'wf/<br />

x'g', afnaflnsfsf] xsnfO{ df}lns xssf] ¿kdf ;+j}wflgs k|Tofe"lt x'g', :yfgLo lgsfoaf6<br />

afnlxt sfo{qmd ;~rfng x'g', afnclwsf/k|ltsf] ;r]tgfdf j[l4 x'g', afnlxtsf] nflu ;/sf/L<br />

lgsfox¿aLr ;dGjo x'g', afnd}qL :yfgLo lgsfo 3f]if0ff x'g', ;8s afnaflnsfsf] p4f/, /fxt<br />

tyf dgf]ljdz{ / kfl/jfl/s k'gld{ng, k'gP{sLs/0f tyf k'g:yf{kgfsf] nflu afn x]NknfOg ;'?<br />

x'g', x/fPsf afnaflnsfsf] vf]htnf; ug{ afnaflnsf vf]htnf; ;dGjo s]Gb|sf] lgMz'Ns<br />

6]lnkmf]g ;]jf lg/Gt/ ;~rfng x'g' / afn Ohnf; u7g x'g'h:tf ljifox¿ o; If]qsf cj;/x¿<br />

x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lsf] xs clwsf/ ;+/If0f ub}{ pgLx¿nfO{ ;Ifd / of]Uo<br />

gful/s aGg] jftfj/0f lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

afnaflnsf lj¿4 x'g] ;a} k|sf/sf zf/Ll/s tyf dfgl;s lx+;f, Iflt jf b'Jo{jxf/af6<br />

afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/LnfO{ ;+/If0f ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. afnaflnsf / lszf]/lszf]/Lsf] ;du| clwsf/sf] ;+/If0f / k|j4{g ug'{ .<br />

2. afnaflnsf / lszf]/lszf]/Lpk/ x'g] ;a} k|sf/sf e]befj, zf]if0f, lx+;f, pk]Iff /<br />

b'Jo{jxf/sf] cGTo ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. afnaflnsfnfO{ uef{j:yfb]lv g} cfjZos :jf:Yo / kf]if0f ;]jf ;'lglZrt ug]{ .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 151


2. afnaflnsf / lszf]/lszf]/Lsf] zf/Ll/s, dfgl;s / af}l4s ljsf;df hf]8 lbg] .<br />

3. afnaflnsf / lszf]/lszf]/L lj¿4 x'g] ;a} k|sf/sf lx+;f cGTosf nflu lg/f]wfTds,<br />

pkrf/fTds / k|j4{gfTds pkfo cjnDag ug]{ .<br />

4. ;a} k|sf/sf afn>d Go"gLs/0f tyf lgif]w ug]{ .<br />

5. ;8s afnaflnsfsf] p4f/, ;+/If0f, lgoGq0f ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. uef{j:yfdf cfdf / lzz'sf] ;'/Iffsf nflu kf]if0f sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

2. uef{j:yfb]lv hGdkZrft\ pknAw u/fOg] vf]k, le6fldg P, kf]lnof]h:tf cfwf/e"t<br />

:jf:Yo ;]jfsf] kx'Fr lj:tf/ ul/g]5 . -!_<br />

3. afnaflnsfsf] nflu lgMz'Ns ¿kdf pknAw u/fOg] :jf:Yo ;'ljwfsf] lj:tf/ /<br />

u'0f:t/df j[l4 ul/g]5 . -!_<br />

4. PrcfO{eL P8\; ;ª\qmldt afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lsf] :jf:Yo ;]jfdf ;xh kx'Fr<br />

agfOg]5 . -!_<br />

5. afnaflnsfx¿sf] hGdbtf{nfO{ clgjfo{ u/L k|f/lDes afnljsf; k|0ffnLnfO{ Jojl:yt<br />

ul/g]5 . -@_<br />

6. cfˆgf] wf/0ff agfpg ;Ifd afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx¿nfO{ cfk"m;Fu ;Da4 ;a}<br />

ljifox¿df cfˆgf] ljrf/ cleJoQm ug{ kfpg] cj;/ lbO{ ljleGg txsf] lg0f{o k|lqmofdf<br />

afn ;xeflutf clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

7. afnd}qL :yfgLo zf;g k|0ffnL cg'¿k ;a} :yfgLo lgsfonfO{ k|efjsf/L ¿kdf<br />

kl/rfng ul/g]5 . -@_<br />

8. afn;+/If0f ;ldlt / afnSna ;~rfng / kl/rfngdf :yfgLo lgsfoaf6 ;xof]u<br />

k'¥ofOg]5 . -@_<br />

9. ;dfhdf k|rngdf /x]sf ljleGg xflgsf/s cEof;sf ;fy} afnaflnsf tyf<br />

lszf]/lszf]/L pk/ x'g] lx+;fnfO{ /f]syfd ug{ sf/0f klxrfg u/L cfjZos lg/f]wfTds<br />

pkfosf] cjnDag ul/g]5 . -#_<br />

10. lx+;faf6 k|efljt afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx¿sf] pko'Qm ;+/If0fsf ;fy}<br />

pgLx¿nfO{ sfg'gL ;xfotf tyf cfjZos pkrf/fTds ;]jf pknAw u/fOg]5 . -#_<br />

11. a]rlavg, afn>dnufot cGo lx+;fdf k/]sf afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lsf nflu<br />

/fxt, k'g:yf{kgf, kfl/jfl/s k'gld{ng / sfg'gL tyf dgf]j}1flgs k/fdz{ ;]jfsf<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

12. afnljjfx, rfF8f] x'g] ljjfx / ha/h:tL ljjfx lj¿4 ;fdflhs hfu/0f Nofpg<br />

;r]tgfd"ns sfo{qmdnfO{ ;d'bfo :t/;Dd lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

152 | rf}wf}+ of]hgf<br />

152


13. sfg'gL ljjfbdf k/]sf afnaflnsfx¿sf] cfr/0fdf ;'wf/ Nofpg Pjd\ pgLx¿sf]<br />

lzIffbLIffnufot hLjgf]kof]uL / Jofj;flos ;Lk k|j4{g;DaGwL sfo{nfO{ k|f]T;fxg<br />

ul/g]5 . -#_<br />

14. 36gf Joj:yfkgnufot afnaflnsfx¿nfO{ k|jfx ul/g] ;]jf afnd}qL, l56f], 5l/tf]<br />

agfpg ;]jf k|bfos ;+:yfsf] Ifdtf clej[l4sf ;fy} ;f]sf] cg'udg / ;dGjo ug]{<br />

lgsfosf] ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -#_<br />

15. ;a} k|sf/sf afn>dnfO{ Go"gLs/0f ub}{ o;nfO{ lgif]w ul/g]5 . -$_<br />

16. afnaflnsfnfO{ cg'zf;gsf gfddf lbOg] zf/Ll/s tyf dfgl;s ;hfonfO{ kl/jf/,<br />

;d'bfo, ljBfnoaf6 lg¿T;fxg ug{ ;sf/fTds cg'zf;g k4ltnfO{ k|f]T;fxg<br />

ul/g]5 . -$_<br />

17. afnaflnsfnfO{ k|nf]eg lbO{ jf ha/h:tL u/L ;8s afnaflnsf agfpg] sfo{nfO{<br />

lgoGq0f ul/g]5 . -%_<br />

18. ;8s afnaflnsfsf] lbuf] Joj:yfkg ug{ ;8sdf /x]sf afnaflnsfsf] p4f/,<br />

dgf];fdflhs k/fdz{ ;]jfsf ;fy} kfl/jfl/s k'gld{ng Pjd\ plrt Joj:yfkg sfo{nfO{<br />

lg/Gt/tf lbOg]5 . -%_<br />

19. afnaflnsf / lszf]/lszf]/Lsf] nfngkfng, lzIff tyf g}lts ljsf;sf] lglDt pko'Qm<br />

jftfj/0f lgdf{0f ug{ kl/jf/nfO{ pTk|]l/t ul/g]5 . -%_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf<br />

1. afnljjfx cGTosf nflu /fli6«o /0fgLlt sfof{Gjog .<br />

2. :yfgLo txdf afnclwsf/ k|j4{gsf] b[li6sf]0faf6 of]hgf th'{dfdf ;dGjo /<br />

;xhLs/0f .<br />

3. afnaflnsf;DaGwL /fli6«o ;|f]ts]Gb| ;~rfng tyf Joj:yfkg .<br />

4. afndlGb/nfO{ ;do;fk]If ¿kdf ;~rfng .<br />

5. dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfhsNof0f dGqfnosf] l;kmfl/;df ljleGg afnu[xdf<br />

/x]sf 6'x'/f, a];xf/f tyf hf]lvddf /x]sf afnaflnsfx¿nfO{ afnu[xdf a;]sf]<br />

cjlwe/ ;Dk"0f{ :jf:Yo ;]jf :jf:Yo dGqfnodfk{mt lgMz'Ns pknAw u/fpgsf] nflu<br />

cfjZos sfo{qmd ;~rfng .<br />

6. cleefjs gePsf a];xf/f afnaflnsfsf] ;+/If0f, cf>o, lzIff tyf k'g:yf{kgfsf]<br />

Joj:yf ug{ k|To]s k|b]zdf afnaflnsf ;+/If0f s]Gb| :yfkgf .<br />

v= Ifdtf ;'b[9Ls/0f<br />

1. afnaflnsf vf]htnf; ;dGjo s]Gb| -lgMz'Ns 6]lnkmf]g g+= !)$_ ;a} lhNnfdf<br />

lj:tf/ tyf ;~rfng .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 153


154 | rf}wf}+ of]hgf<br />

154<br />

2. afn x]NknfOg -g+= !)(* g]kfn_ ;~rfng lg/Gt/tf .<br />

3. afnaflnsfx¿sf] nflu ljkb\ hf]lvd Joj:yfkg;DaGwL sfo{qmd ;~rfng tyf<br />

lj:tf/ .<br />

4. ;/f]sf/jfnf lgsfodf afn ;+j]bgzLntf clej[l4 ug{ Ifdtf ljsf; tyf<br />

cled'vLs/0f;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

u= ;r]tgfd"ns sfo{qmd<br />

1. afnaflnsfpk/ x'g] lx+;f lj?4sf] ;r]tgf sfo{qmd .<br />

2. afnclwsf/ k|j4{gsf lglDt cfd ;r]tgf clej[l4 tyf k|rf/–k|;f/ .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

afn clwsf/sf ljifox¿;Fu ;DalGwt lgsfox¿nfO{ cfjZos ah]6 tyf sfo{qmd<br />

k|fyldstfsf ;fy Joj:yf ePsf] x'g]5 . afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/L;DaGwL ;]jf k|jfx ug]{<br />

lgsfo ;'b[9 ePsf], pgLx¿pk/ x'g] ;a} k|sf/sf e]befj, zf]if0f, lx+;f, pk]Iff / b'Jo{jxf/df sdL<br />

cfPsf] / cleefjslaxLg, a];xf/f, ul/a kl/jf/sf afnaflnsf tyf b'Jo{jxf/df k/]sf<br />

afnaflnsfsf] ;+/If0f ePsf] x'g]5 . cleefjslalxg afnaflnsfsf] ;+/If0fsf nflu k|To]s<br />

k|b]zdf afnaflnsf ;+/If0f s]Gb|sf] :yfkgf eO{ ;~rfng ePsf] x'g]5 .<br />

$=$=& dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ ax'cfoflds, ax'–If]qut Pjd\ cGtb]{zLo ;d:of ePsf]<br />

x'Fbf ;/sf/sf] PSnf] k|of;af6 dfq o;sf] lgoGq0f / lg/fs/0f c;Dej /x]sf]n] o;df ;a}<br />

;/f]sf/jfnf ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfo, gful/s ;dfh, lghL If]q / gful/s;d]tsf]<br />

P]Soa4tf / k|of; cfjZos 5 . dfgj a]rlavgdf ;+nUg x'g] ck/fwLx¿nfO{ sfg'gL bfo/fdf<br />

Nofpg' tyf kLl8tx¿nfO{ Gofo lbnfpg' ;/sf/sf] k|d'v lhDd]jf/L klg xf] . /fli6«o tyf<br />

cGt/f{li6«o :t/sf ljleGg 3f]if0ffdf ul/Psf] k|ltj4tfcg';f/sf k|fjwfgx¿ sfof{Gjogsf nflu<br />

;/sf/n] cfjZos sfg'g / gLlt th'{df u/L ;/f]sf/jfnf lgsfox¿sf] ;xof]u, ;dGjo /<br />

;xsfo{df ljleGg sfo{qmdx¿ ;~rfng ub}{ cfPsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

dfgj a]rlavgsf] nflu gofF–gofF tl/sf / af6f]sf] k|of]u x'g] u/]sf] cj:yfdf ;f]cg';f/<br />

lgoGq0fsf pkfo cjnDag ug'{ , lgoGq0fdf ;+nUg lgsfox¿aLr k|efjsf/L ;dGjo :yflkt<br />

ug{', PsLs[t tYofÍ tyf ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf; ug{', :jb]zdf /f]huf/L tyf :j/f]huf/Lsf<br />

cj;/ ;[hgf ug{' / j}b]lzs /f]huf/ / dfgj a]rlavgaf/] ;r]tgf j[l4 ug{' o; If]qsf r'gf}tL<br />

x'g\ .


cj;/<br />

dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/nfO{ lgoGq0f ug{ dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ -<br />

lgoGq0f_ P]g, @)^$ / lgodfjnL, @)^% sf] sfof{Gjog x'g', s]xL lhNnfdf ;"rgf tyf k/fdz{<br />

s]Gb|x¿ :yfkgf tyf ;~rfng x'g', dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lj¿4 :yfgLo ;ldlt u7g<br />

/ kl/rfng x'g', a]rlavgaf6 kLl8tx¿sf nflu cNksfnLg k'g:yf{kgf s]Gb|x¿ ;~rfng x'g' /<br />

dfgj a]rlavg lgoGq0f;DaGwdf ljleGg lgsfox¿ tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;xsfo{ x'g' o;<br />

If]qsf] nflu cj;/x¿ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ sfo{sf] k"0f{tM lgoGq0faf6 cfTd;Ddfgo'Qm dfgj<br />

;dfhsf] :yfkgf .<br />

#=@ nIo<br />

Dfgj a]rlavgsf] hf]lvddf kg{ ;Sg] ;d"x÷;d'bfosf] klxrfg u/L a]rlavg tyf<br />

cf];f/k;f/ sfo{nfO{ Go"gLs/0f tyf lgoGq0f ug{sf nflu ljBdfg ;+oGq / ;+/rgfx¿sf]<br />

;'b[9Ls/0f tyf Ifdtf clej[l4 ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f ug'{ .<br />

2. kLl8t tyf k|efljtx¿sf] p4f/, ;+/If0f / k'g:yf{kgfsf ;]jfx¿nfO{ k|efjsf/L agfpg'<br />

.<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] b[li6n] hf]lvdf]Gd'v ;d"x÷;d'bfox¿sf nflu nlIft<br />

lg/f]wsf pkfox¿ cjnDag ug]{ .<br />

2. dfgj a]rlavg lgoGq0f ug{ kl/rflnt ;+oGq / ;+/rgfx¿sf] Ifdtf clej[l4 ug]{ .<br />

3. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/af6 kLl8t÷k|efljtx¿sf] dfgj clwsf/sf] ;+/If0f ub}{<br />

ltgLx¿sf] nflu PsLs[t ;]jf k|jfxsf] ;'lglZrttf ug]{ .<br />

4. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0fsf nflu b08xLgtfsf] cGTo u/L<br />

kLl8t÷k|efljtnfO{ Gofodf kx'Fr clej[l4 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. hf]lvdk"0f{ ;d"x÷;d'bfox¿sf] klxrfg u/L ;d'bfodf cfwfl/t hLljsf]kfh{g tyf<br />

:j/f]huf/sf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 155


2. dfgj a]rlavg lgoGq0fsf nflu u}/;/sf/L lgsfo / ;d'bfosf] ;lqmo ;xeflutf<br />

a9fOg]5 . -!_<br />

3. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] hf]lvd sd ug{] ;Defljt hf]lvdstf{x¿nfO{<br />

;zQmLs/0f ul/g]5 . -!_<br />

4. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ /f]Sg :yfgLo :t/;Dd ;'/lIft cfk|jf;g;DaGwL lzIff<br />

tyf ;r]tgfd"ns sfo{qmd ;~rfngsf] ;fy} ;"rgf s]Gb|x¿sf] :yfkgf ul/g]5 . -!_<br />

5. /fli6«o tyf :yfgLo :t/sf] ;~rf/ dfWodnfO{ dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lj¿4<br />

clwstd / k|efjsf/L ¿kdf kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

6. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0fsf] nflu dlxnf ljsf; sfo{qmdåf/f k|jl4{t<br />

;d"x tyf ;+:yfx¿sf] k|efjsf/L kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

7. kLl8t tyf k|efljtx¿sf] p4f/, :jb]z lkmtL{, ;+/If0f tyf k'g:yf{kgfsf nflu<br />

;+oGqx¿sf] ;'b[9Ls/0f tyf lj:tf/ ul/g]5 . -@_<br />

8. kLl8t tyf k|efljtx¿nfO{ lbOg] ;]jfnfO{ dfkb08cg'¿k agfO{ k|To]s k|b]zdf sDtLdf<br />

Pp6f cfjZos ;]jf;lxtsf] cNksfnLg tyf bL3{sfnLg k'g:yf{kgf s]Gb| lgdf{0f tyf<br />

;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

9. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/;Fu ;DalGwt sfg'gx¿df ;d;fdlos kl/dfh{g<br />

ul/g]5 . -@_<br />

10. kLl8t tyf k|efljtx¿nfO{ kl/jf/ tyf ;d'bfodf k'g:yf{kgf / k'gld{ngkl5sf] ;xof]u<br />

/ cg'udg sfo{sf] ;'?jft ul/g]5 . -@_<br />

11. a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf kLl8t tyf k|efljtx¿nfO{ k|fKt x'g] sfg'gL ;xfotf tyf<br />

Ifltk"lt{nfO{ ;xh agfOg]5 . -#_<br />

12. dfgj a]rlavg lgoGq0fsf] sfo{df :yfgLo :t/df ;d'bfonfO{ kl/rfng ul/g]5 . -#_<br />

13. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f ug{ ul7t /fli6«o ;ldlt, lhNnf ;ldlt tyf<br />

:yfgLo ;ldltx¿sf] ;'b[9Ls/0fdfkm{t ;Da4 lgsfox¿sf] dfgj a]rlavg lj¿4sf<br />

sfo{x¿sf] th'{df / sfof{Gjogdf ;dGjo u/L :yfgLo :t/df /x]sf ;a} ;d"x, ;d'bfo<br />

/ ;~hfnnfO{ ;fd]n ul/Fb} nlug]5 . -#_<br />

14. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/af6 kLl8t tyf k|efljtx¿sf] ;+j]bgzLntfnfO{<br />

b[li6ut ub}{ 36gf btf{ k|lqmofnfO{ kLl8t tyf k|efljtd}qL agfpFb} Gofodf kxF'r j[l4<br />

ul/g]5 . -$_<br />

156 | rf}wf}+ of]hgf<br />

156


15. afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx¿sf] a]rlavg lj?4 z"Go ;xgzLntfsf] gLlt<br />

cjnDag ug{ / a]rlavgdf ;+nUg ck/fwLnfO{ sfg'gL bfo/fdf Nofpg cfjZos<br />

sfg'gL tyf gLltut ;'wf/ ul/g]5 . -$_<br />

#=^=k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf<br />

1. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f P]g_ @)^$ nfO{ dfgj a]rlavg tyf<br />

cf];f/k;f/sf] :j¿k / cfofddf b]lvPsf] kl/jt{gnfO{ ;d]6L ;+zf]wg .<br />

2. 36gf btf{ k|lqmofnfO{ kLl8td}qL agfpg k|x/L rf}sLx¿df kLl8td}qL sIfx¿sf]<br />

Joj:yf .<br />

3. kLl8t tyf k|efljtx¿nfO{ k|fKt x'g] sfg'gL ;xfotf tyf Ifltk"lt{nfO{ ;xh agfpg<br />

:yfgLo ;ldltnfO{ kl/rfng;DaGwL sfo{qmd .<br />

4. dlxnf afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfnosf] l;kmfl/;df ljleGg cNksfnLg<br />

tyf bL3{sfnLg k'g:yf{kgf u[xdf /x]sf kLl8t dlxnf÷lszf]/Lx¿nfO{ k'g:yf{kgf<br />

u[xdf a;]sf] cjlwe/ ;Dk"0f{ :jf:Yo ;]jf :jf:Yo dGqfnodfk{mt lgMz'Ns pknAw<br />

u/fpgsf] nflu fjZos sfo{qmd ;~rfng .<br />

v= ;Lk ljsf; tflnd sfo{qmd<br />

1. dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] b[li6n] ;+j]bgzLn If]qsf hf]lvddf /x]sf tyf<br />

hf]lvdf]Gd'v ;d"x / ;d'bfosf dlxnf, afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx¿sf]<br />

klxrfgsf nflu ;j]{If0f / To:tf ;d'bfosf dlxnfx¿nfO{ ;d'bfodf cfwfl/t<br />

hLljsf]kfh{g tyf :j/f]huf/sf ;Lk tyf Jofj;flostf ljsf; tflnd ;~rfng .<br />

2. :yfgLo :t/df cfjZostfg';f/ :yfgLo ;ldltx¿sf] lj:tf/ tyf ;d'bfo :t/df<br />

u7g ePsf ;~hfnx¿nfO{ ljleGg tflndx¿ k|bfg u/L kl/rfng .<br />

3. hf]lvddf /x]sf afnaflnsfx¿nfO{ :yfgLo afnSnadf qmdzM cfa4 u/L<br />

;zQmLs/0fsf nflu tflnd ;~rfng .<br />

4. dfgj a]rlavg lj?4sf] cleofgdf afnSnanfO{ kl/rfng;DaGwL sfo{qmd .<br />

u= ;r]tgfd"ns sfo{qmd<br />

1. cf}krfl/s tyf cgf}krfl/s lzIffdfkm{t ljBfyL{, lzIfs, cleefjs tyf Joj:yfkg<br />

;ldltnfO{ nlIft u/L dfgj a]rlavg / ;'/lIft cfk|jf;g;DaGwL cled'vLs/0f<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. ljkb\ pTyfgzLn sfo{qmd ;~rfng .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 157


3. ;'/lIft cfk|jf;g / dfgj a]rlavgsf] hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu k/fdz{ ;]jf k|bfg<br />

ug{ ;"rgf s]Gb|x¿sf] lj:tf/ .<br />

4. kDkn]6, xf]l8{ªaf]8{, a|f]l;o/, lhËn tyf ;"rgfd"ns lj1fkg, /]l8of] gf6snufotsf<br />

hfgsf/Ld"ns ;"rgf ;fdu|Lx¿sf] pTkfbg / ;Dk|]if0fsf nflu ldl8of kl/rfng .<br />

3= k'g:yf{kgf;DaGwL sfo{qmd<br />

1. >dzf]if0f tyf of}gzf]if0fsf p2]Zon] ljb]zdf a]rlavg tyf cf];f/k;f/df k/]sf<br />

kLl8t tyf k|efljtnfO{ tTsfn p4f/, :jb]z lkmtL{, ;Dk|]if0f ;]jf ;~rfng .<br />

2. k'g:yf{kgf tyf k'gld{ng;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. dGqfno, :yfgLo lgsfo / u}/;/sf/L ;+:yfsf] ;fem]bf/Ldf 3/]n'÷n}lËs lx+;f kLl8t<br />

dlxnfx¿ ;d]t ;f]xL s]Gb|df /fVg] lx;fan] k|To]s lhNnfdf sDtLdf Ps÷Ps cf]6f<br />

cNksfnLg k'g:yf{kgf s]Gb|sf] :yfkgf .<br />

4. k|To]s k|b]zdf bL3{sfnLg k'g:yf{kgf s]Gb|sf] :yfkgf .<br />

5. xfn ;~rfng eO/x]sf k'g:yf{kgf s]Gb|sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

6. ljb]zl:yt g]kfnL /fhb"tfjf; tyf s"6g}lts lgof]usf] dftxt /xg] u/L<br />

cfjZostfg';f/ k'g:yf{kgf s]Gb|x¿ :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

ª= cg'udg tyf lgodg<br />

1. k'g:yf{kgf u[xaf6 3/kl/jf/df k'gld{ng ePsf kLl8t tyf k|efljtx¿sf] cg'udg .<br />

2. cfGtl/s a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0fsf nflu cg'udg Pjd\ sf/afxL<br />

;ldltdfkm{t cg'udg tyf lgodgnfO{ k|efjsf/L agfpg cfjZos sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

Dffgj a]rlavgsf] b[li6n] ;+j]bgzLn If]q, ;d"x / ;d'bfosf] klxrfg Pjd\ cBfjlws<br />

ljj/0f tof/ ePsf] x'g]5 . clt ljkGg, hf]lvdo'Qm ;d'bfodf ;r]tgf clej[l4 eO{ dfgj<br />

a]rlavg tyf cf];f/k;f/df Go"gLs/0f ePsf] / dfgj a]rlavgaf6 kLl8t k|efljtx¿sf]<br />

cNksfnLg Pjd\ bL3{sfnLg k'g:yf{kgf ePsf] x'g]5 .<br />

$=$=* ;fdflhs ;'/Iff tyf ;+/If0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

;fdflhs ;'/Iff tyf ;+/If0f ul/aL Go"gLs/0f / dfgj ;'/Iffsf] dxŒjk"0f{ ;fwg xf] .<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] ;fdflhs ;'/Iffsf] xsnfO{ df}lns xssf] ¿kdf :yflkt u/]sf] 5 . d'n'ssf]<br />

;dfj]zL ljsf; ug{ / lbuf] ljsf; nIosf k|d'v glthfx¿sf] k|flKtdf an k'¥ofpg ;fdflhs<br />

;'/Iffn] dxŒjk"0f{ of]ubfg ug{ ;S5 . cfly{s ¿kn] ljkGg, czQm / c;xfo cj:yfdf /x]sf,<br />

158 | rf}wf}+ of]hgf<br />

158


ljkGg Psn dlxnf, ckfª\utf ePsf, afnaflnsf, cfˆgf] x]/rfx cfkm+} ug{ g;Sg] tyf nf]kf]Gd'v<br />

hfltsf gful/s, blnt cflbnfO{ nlIft u/L :jf:Yo pkrf/ ;]jf, lbjf vfhf, 5fqj[lQ, tflnd,<br />

/f]huf/Lnufotsf ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx¿af6 @@ nfv ^% xhf/ gful/sx¿ nfeflGjt<br />

ePsf 5g\ . o;sf cltl/Qm cjsfz k|fKt lghfdtL sd{rf/L, lzIfs, k|x/L tyf g]kfnL ;]gfsf<br />

;sn bhf{sf JolQmx¿nfO{ ;d]t ;fdflhs ;'/Iffsf ¿kdf lgj[lQe/0f k|bfg u/LFb} cfPsf] 5 .<br />

oL pknlAwx¿sf afah'b @)&@ j}zfvdf uPsf] ljgfzsf/L e"sDkn] w]/} kl/jf/nfO{ k'gM<br />

ul/aLsf] b'Zrqmdf ws]n]sf] cg'dfg ul/Psf] 5M h;df 7"nf] lx::ff j[4, dlxnf, ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿, blnt Pjd\ ;LdfGts[t ;d'bfosf] /x]sf] 5 . k|fs[lts k|sf]kx¿sf] k'g/fj[lQ,<br />

/fhgLlts ;ª\qmd0f / lg/Gt/ rln/xg] cfGbf]ngx¿sf] sf/0f d'n'sdf ck]Iff u/]cg';f/sf]<br />

cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0f x'g g;s]sf] ljBdfg kl/l:yltn] ;d]t ul/aLsf] /]vfd'lg k'Ug]<br />

hg;ª\Vofdf yk j[l4 x'g hfg] b]lvPsf] 5 . ljBdfg ;fdflhs ;'/Iff k|0ffnLsf] cfwf/zLnfdf<br />

6]s]/ cfjZos gLltut, sfg'gL / lgodgsf/L k|f¿k tof/ ub}{ ;fdflhs ;'/Iff k|0ffnLnfO{ cem<br />

Jofks, ljQLo ¿kn] lbuf], ;'b[9 tyf k|efjsf/L agfpg' cfjZos ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

x/]s jif{ k|efjxLg gofF sfo{qmd yKb} hfg] k|j[lQnfO{ /f]Sg', ;fdflhs ;'/Iff;DaGwL<br />

ljleGg ;d"x tyf ;d'bfosf] a9\bf] dfunfO{ ;Daf]wg ug'{, pko'Qm gLltut, sfg'gL / lgodgsf/L<br />

k|f¿ksf] ljsf; ug'{, ;fdflhs ;'/IffnfO{ cfly{s ;fdflhs ljsf;sf cGo If]qsf gLlt /<br />

sfo{qmdx¿;Fu cfa4 ub}{ n}hfg', 5l/Psf / cJojl:yt ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx¿nfO{<br />

k'g/fjnf]sg tyf PsLs[t ub}{ ul/aL, jl~rtLs/0f Pjd\ hf]lvddf /x]sf hg;d'bfonfO{ klxrfg<br />

u/L pgLx¿sf] hLjgdf ;sf/fTds kl/jt{g Nofpg' / ljQLo ¿kn] wfGg ;lsg] ;fdflhs ;'/Iff<br />

k|0ffnLsf] ljsf; ug'{ k|d'v r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

;fdflhs ;+/If0fsf cfwf/e"t k"jf{wf/x¿ tof/ ePsf 5g\ . ;fdflhs ;+/If0f /fli6«o<br />

ljsf;sf] Ps dxŒjk"0f{ Ph]G8fsf] ¿kdf :yflkt ePsf] 5 eg] o; If]qdf nufgLdf pNn]vgLo<br />

¿kdf j[l4 x'Fb} uPsf] klg 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgaf6 o; If]qnfO{ ;f/e"t / u'0ffTds ¿kdf cl3<br />

a9fpg] s'/fdf /fhgLlts ;xdlt :yflkt ePsf] 5 . ;fdflhs ;'/Iff sf]ifsf] :yfkgfn]<br />

of]ubfgd"ns ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx¿nfO{ gLltut, sfg'gL / ;+:yfut ;'wf/;lxt cl3<br />

a9fpg dfu{ k|z:t u/]sf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cfwf/e"t ;fdflhs ;+/If0fsf ;]jf ;'ljwfx¿df ;a} gful/sx¿sf] kx'Fraf6 ;dtfd"ns<br />

;dfh lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

;fdflhs ;+/If0fsf sfo{qmdnfO{ ;dfj]zL, u'0f:t/Lo Pjd\ k|efjsf/L agfO{ nf]s<br />

sNof0fsf/L /fHosf] :yfkgf ug{ ;3fp k'¥ofpg] .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 159


#=# p2]Zo<br />

1. k|d'v ;fdflhs ;+/If0fsf sfo{qmdx¿df ;dfhsf ;a}eGbf ljkGg / hf]lvddf /x]sf<br />

hg;d'bfosf] kx'Fr ;'lglZrt ug'{ .<br />

2. ljBdfg ;fdflhs ;+/If0fsf sfo{qmdx¿nfO{ bf]xf]/f] gkg]{ u/L PsLs[t / ;'b[9 ug'{ .<br />

3. ;'b[9 / k|efjsf/L k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg k|0ffnLsf] ljsf; ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ;fdflhs ;'/Iff k|0ffnLsf] PsLs[t 9fFrf sfof{Gjogdf Nofpg] .<br />

2. ;fdflhs ;'/Iffsf If]qdf gLltut tyf sfg'gL k"jf{wf/ / 5l/tf] lgodgsf/L ;+/rgfsf]<br />

ljsf; ug]{ .<br />

3. of]ubfgd"ns :jf:Yo Pjd\ ;fdflhs ladfnfO{ k|f]T;fxg / k|j4{g ug]{ .<br />

4. ;xsf/L If]qnfO{ ;'/If0f -ladf_ sf sfo{qmdx¿ ;~rfng / lj:tf/ ug{ k|f]T;fxg ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. Ho]i7 gful/s, Psn dlxnf, ckfËtf ePsf JolQm, nf]kf]Gd'v ;d'bfosf kl/jf/x¿nfO{<br />

lbOg] ;fdflhs ;'/Iff eQf, :jf:Yo ladf, kz' ladf, afnL ladfnufotsf ;fdflhs<br />

;'/Iffsf sfo{qmdx¿ nlIft ;d'bfo tyf ju{df ;xh ¿kdf pknAw u/fpg ;fdflhs<br />

;'/Iff k|0ffnLsf] PsLs[t 9fFrf sfof{Gjogdf NofOg]5 . -!_<br />

2. Ho]i7 gful/s, Psn dlxnf, ckfËtf ePsf JolSt, nf]kf]Gd'v ;d'bfosf kl/jf/x¿nfO{<br />

lbOFb} cfPsf] ;fdflhs ;'/Iff eQf ;xh tyf ;dod} pknAw u/fpg] Joj:yf<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. ljkGg, ;LdfGts[t tyf nf]kf]Gd'v cflbjf;L hghfltnfO{ cfwf/e"t lzIff tyf :jf:Yo<br />

;]jfx¿ lgMz'Ns pknAw u/fOg]5 . -!_<br />

1. a9L hf]lvdsf] ;fdgf ul//x]sf nlIft ;d'bfosf] cfjZostfnfO{ klxn] ;Daf]wg<br />

ul/g]5 . -@_<br />

4. ;fdflhs ;'/IffnfO{ nlIft ju{x¿df lj:tf/ ub}{ n}hfg cfjZos kg]{ gLltut tyf<br />

sfg'gL k"jf{wf/ / lgodgsf/L lgsfo :yfkgf ul/g]5 . -@_<br />

5. hgtfsf] cfwf/e"t cfjZostfsf] ¿kdf /x]sf] :jf:Yo ;]jf ;'lglZrt ug{ of]ubfgd"ns<br />

:jf:Yo ladf lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

6. /fli6«o 9's'6Laf6 k|bfg ul/g] lgj[lQe/0fsf] a9\bf] bfloTjsf] lbuf] Joj:yfkgsf nflu<br />

of]ubfgdf cfwfl/t lgj[lQe/0f sfo{qmd ;'¿ ul/g]5 . -#_<br />

7. ;xsf/L If]qnfO{ ;'/If0f -ladf_ sf sfo{qmdx¿ ;~rfng / lj:tf/ ug{ gLltut /<br />

sfg'gL Joj:yf ldnfOg]5 . -$_<br />

8. ;xsf/L k|0ffnLcGtu{t g} k'g;{'/If0f -k'gla{df_ sf] ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -$_<br />

160 | rf}wf}+ of]hgf<br />

160


#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut ;'wf/ tyf Ifdtf ljsf;<br />

1. ;fdflhs ;'/Iff sf]if P]g th'{df Pjd\ sfof{Gjog .<br />

2. ul/a 3/kl/jf/sf] klxrfg tyf kl/rokq ljt/0f u/L :jf:Yo ladf nufot cGo<br />

;]jf k|jfx;Fu cfa4tf .<br />

3. 3/kl/jf/sf] cfly{s–;fdflhs ljj/0f btf{ tyf ljkGg, ;LdfGts[t, e"sDk kLl8t<br />

Pjd\ cGo hf]lvddf /x]sf JolQm, ;d'bfo / If]qsf nflu Go"gtd ;fdflhs<br />

;'/Iffsf] k|Tofe"lt .<br />

4. JolQmut 36gf btf{;DaGwL ;+:yfut Joj:yf tyf hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; .<br />

5. ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfnosf] PsLs[t k~hLs/0f / ;fdflhs<br />

;'/Iff Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] ;'b[9Ls/0f / :yfgLo lgsfo;Fu ;~hfnLs/0f .<br />

v= ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmd ;~rfng<br />

1. lbuf]kgfsf] nflu j}1flgs tj/n] Jojl:yt ug{ gofF sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

2. …Ps ljkGg a]/f]huf/ 3/w'/L, Ps /f]huf/LÚ sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. hgtf k]G;g sfo{qmd ;~rfngsf nflu ;xof]u / ;dGjo .<br />

4. cgf}krfl/s If]qdf ;fdflhs ladf tyf n3'ljQ sfo{qmd ;~rfng .<br />

5. ;fdflhs ;'/Iff eQf yk gu/kflnsf tyf ufpF ljsf; ;ldltx¿df;d]t a}Ídfkm{t<br />

ljt/0f .<br />

u= lgodg tyf cg'udg<br />

1. ;fdflhs ;'/Iff;DaGwL sfo{qmdx¿sf] s]Gb|Ls[t cg'udg ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; /<br />

sfof{Gjog .<br />

2. ;d'bfodf cfwfl/t ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx¿sf] lj:tf/ tyf cg'udg .<br />

3. ljBdfg ;fdflhs ;'/Iffsf ljleGg lqmofsnfkx¿sf] clen]vLs/0f tyf k|sfzg .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;fdflhs ;'/Iffsf] bfo/f km/flsnf] ePsf], ;fdflhs ;'/Iff k|0ffnLsf] PsLs[t 9fFrf<br />

th'{df ePsf], ;fdflhs ;'/Iff;DaGwL ljw]os :jLs[t eO{ sfof{Gjog ePsf], 5l/P/ /x]sf<br />

sfo{qmdx¿ PsLs[t eO{ Jojl:yt ¿kdf sfof{Gjog ePsf] Pjd\ ;dfhdf /x]sf] c;dfgtf sd<br />

x'g'sf ;fy} d'n'ssf] ;du| gful/s ;'/Iffdf 6]jf k'u]sf] x'g]5 .<br />

$=$=( Ho]i7 gful/s<br />

!= k[i7e"ld<br />

Ho]i7 gful/sx¿sf] nflu ljz]if ;+/If0f tyf ;fdflhs ;'/Iffsf] xs ;+ljwfgn] k|Tofe"t<br />

u/]sf] 5 . To;}u/L Ho]i7 gful/s;DaGwL P]g, lgodfjnL tyf /fli6«o sfo{of]hgf sfof{Gjogdf<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 161


x]sf 5g\ . s'n hg;ª\Vofsf] *=!# k|ltzt Ho]i7 gful/s /x]sf 5g\ . g]kfn ;/sf/n] Ho]i7<br />

gful/sx¿nfO{ dfl;s ¿kdf ;fdflhs ;'/Iff eQf pknAw u/fpFb} cfPsf] 5 . o:tf] ;fdflhs<br />

;'/Iff eQf kfpg] Ho]i7 gful/sx¿sf] ;ª\Vof cf=j= @)&@÷&# df !) nfv $( xhf/ *!( hgf<br />

k'u]sf] 5 . ;/f]sf/jfnf lgsfoAfLr ;dGjosf nflu s]Gb|Lo Ho]i7 gful/s sNof0f ;ldlt / ;a}<br />

lhNnfx¿df lhNnf Ho]i7 gful/s sNof0f ;ldlt u7g ePsf 5g\ . a];xf/f Ho]i7 gful/sx¿nfO{<br />

cf>o;lxtsf] ;]jf pknAw u/fpg kz'kltdf ;/sf/L lgsfosf ¿kdf j[4f>d ;~rfng ePsf]<br />

5 eg] ;+:yfx¿sf] ;fem]bf/Ldf ljleGg :yfgdf j[4f>dx¿ ;~rfng ePsf 5g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

Ho]i7 gful/sx¿df /x]sf ljifout 1fg, ;Lk, Ifdtf / cg'ejsf] clwstd ;b'kof]u ug'{,<br />

;/sf/L tyf u}/;/sf/L If]qaf6 ;~rflnt sfo{qmdx¿sf] lgodg / ;dGjo ug'{, j[4f>d tyf<br />

Ho]i7 gful/s lbjf ;]jf s]Gb| Jojl:yt ug'{, Ho]i7 gful/sx¿sf] nflu sfd ug]{ ;+:yfx¿nfO{<br />

k|bfg ul/g] cg'bfgsf] dfkb08nfO{ k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog ug'{ cflb r'gf}tLx¿ /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

;+ljwfgdf Ho]i7 gful/ssf] xs;DaGwL Joj:yfnfO{ df}lns xssf] ¿kdf /flvPsf],<br />

;fj{hlgs oftfoftdf ;x'lnot, ;/sf/L c:ktfnx¿df a]8 5'6\ofpg], ;]jf k|bfos lgsfox¿af6<br />

ljz]if ;'ljwf lbg] Joj:yfx¿ ul/Psf], s]Gb|Lo Ho]i7 gful/s sNof0f sf]ifsf] :yfkgf u/L c;xfo,<br />

b'Jo{jxf/af6 kLl8t Ho]i7 gful/sx¿nfO{ /fxt, ;'/Iff / :jf:Yo pkrf/ k|bfg ul/Psf],<br />

k'g:yf{kgfsf nflu dlxnf tyf afnaflnsf sfof{nox¿dfkm{t ;]jf k|bfg ug]{ sfo{ k|f/De ePsf],<br />

u}/;/sf/L ;+:yf tyf ;fd'bflos If]qaf6 Ho]i7 gful/ssf] lxtsf] If]qdf lqmofzLntf a9\b}<br />

uPsf]nfO{ o; If]qsf] cj;/sf ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

Ho]i7 gful/sx¿sf] cfwf/e"t xs clwsf/sf] ;+/If0f Pjd\ ;Ddfghgs / ;Gt'li6k"0f{<br />

hLjgofkg .<br />

#=@ nIo<br />

Ho]i7 gful/sx¿sf ;]jf ;'ljwfx¿sf] kxF'rnfO{ ;xh agfO{ pgLx¿nfO{ ;'/lIft / ;Ddflgt<br />

t'Nofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. Ho]i7 gful/sx¿sf] ;Ddfghgs hLjgofkgsf nflu cfjZos ;]jf ;'ljwf lj:tf/ ug'{ .<br />

2. Ho]i7 gful/sk|lt kl/jf/, ;d'bfo / /fHosf] bfloTjaf]w u/fpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. Ho]i7 gful/sk|lt x'g] lx+;f tyf b'Jo{jxf/ x6fO{ pgLx¿sf] clwsf/sf] ;+/If0f ug]{ .<br />

162 | rf}wf}+ of]hgf<br />

162


2. ljz]if hf]lvddf /x]sf Ho]i7 gful/snfO{ NflIft u/L k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng ug]{ .<br />

3. ;a}af6 Ho]i7 gful/snfO{ ;+/If0f ug]{ sfo{nfO{ k|f]T;fxg ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. lx+;f tyf b'Jo{jxf/df k/]sf Ho]i7 gful/snfO{ ;+/If0f, pkrf/ / dgf]ljdz{ tyf sfg'gL<br />

;xfotf pknAw u/fOg]5 . -!_<br />

2. Ho]i7 gful/snfO{ b'Jo{jxf/ ug]{nfO{ sfg'gL bfo/fdf Nofpg cfjZos gLltut tyf<br />

sfg'gL Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

3. Ho]i7 gful/sx¿sf] nflu /fHoaf6 k|bfg ul/g] ;fj{hlgs ;]jf ;'ljwfsf] dfkb08<br />

lgwf{/0f u/L To:tf] ;'ljwf k|fyldstfsf ;fy pknAw u/fpg lghL If]qnfO{ ;d]t<br />

k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

4. u}/;/sf/L ;+:yfx¿ Pjd\ ;d'bfo;d]tsf] ;fem]bf/Ldf k|To]s k|b]zdf :jf:Yo pkrf/<br />

;'ljwf;lxtsf] sDtLdf Ps–Ps j[4f>d ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

5. u}/;/sf/L ;+:yfx¿Dffkm{t Ho]i7 gful/s ;d"x tyf Sna u7g / lbjf ;]jfs]Gb|<br />

;~rfng ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

6. lx+;fkLl8t, kl/ToQm, zf/Ll/s Pjd\ dfgl;s ¿kn] czQm ePsf ljz]if hf]lvddf /x]sf<br />

Ho]i7 gful/sx¿sf nflu nlIft u/L ljz]if /fxt tyf k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

7. j[4f>d tyf lbjf;]jf s]Gb|x¿sf] lgodg / cg'udgnfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -@_<br />

8. Ho]i7 gful/sk|lt ;Ddfg clej[l4 ug{ ;d'bfo :t/;Dd ;r]tgfsf sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

9. k"jL{o bz{g cg';f/ afa'cfdfnufot Ho]i7 ;b:ox¿sf] x]/rf/ tyf kfngkf]if0f ug]{<br />

kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{ ;fy} ;ª\3;+:yfx¿nfO{ ;Ddfg ul/g]5 . -#_<br />

10. d/0ff]k/fGt cfˆgf] ;DklQ OR5fcg';f/ x:tfGt/0f ug{ kfpg] OR5fkqsf] Joj:Yff ug{<br />

sfg'gL Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf<br />

1. Ho]i7 gful/s;DaGwL /fli6«o gLlt th{'df / ;do ;fk]If P]g sfg'gsf] kl/dfh{g .<br />

2. lx+;f tyf b'Jo{jxf/df k/]sf Ho]i7 gful/snfO{ ;+/If0f, pkrf/ / dgf]ljdz{ tyf<br />

sfg'gL ;xfotf .<br />

3. Ho]i7 gful/sx¿sf] nflu k|bfg ul/g] ;]jf ;'ljwfsf] dfkb08 lgwf{/0f u/L<br />

k|fyldstfsf ;fy pknAwtf .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 163


4. dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfhsNof0f dGqfnosf] l;kmfl/;df j[4f>ddf /x]sf Ho]i7<br />

gful/sx¿nfO{ a;]sf] cjlwe/ :jf:Yo dGqfnodfk{mt lgMz'Ns :jf:Yo ;]jf k|bfg .<br />

v= ;Lk x:tfGt/0f tyf ;r]tgf sfo{qmd<br />

1. Ho]i7 gful/sx¿sf] 1fg, ;Lk, cg'ej;DaGwL cGt/k':tf ;Lk x:tfGt/0f .<br />

2. Ho]i7 gful/sk|lt ;Ddfg clej[l4 ug{ ;d'bfo :t/;Dd ;r]tgfsf sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

u= k'g:yf{kgf;DaGwL sfo{qmd<br />

1. Ho]i7 gful/sx¿sf] cfjZostfnfO{ ;Daf]wg ug]{ u/L k|To]s k|b]zdf sDtLdf Pp6f<br />

;'ljwf ;DkGg j[4f>d -cf>d :yn_ lgdf{0f tyf ;~rfng .<br />

2. kl/ToQm, lx+;fkLl8t, zf/Ll/s Pjd\ dfgl;s ¿kn] czSt ePsf ljz]if ljkb\<br />

hf]lvddf /x]sf Ho]i7 gful/sx¿sf nflu nlIft u/L ljz]if /fxt tyf k'g:yf{kgf<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. dGqfno, :yfgLo lgsfo tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;fem]bf/Ldf Ho]i7 gful/s lbjf<br />

;]jfs]Gb|, Ho]i7 gful/s Sna / Ho]i7 gful/s ;d"x u7g tyf ;~rfng .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

Ho]i7 gful/ssf] ;]jf ;'ljwfdf kx'Fr a9]sf] x'g]5 . Ho]i7 gful/sx¿sf] kfngkf]if0f tyf<br />

x]/rfxsf ;fy} ;Ddfgk"0f{ hLjgofkg ug{sf nflu ;/sf/, k/f]ksf/L ;fdflhs ;ª\3;+:yfx¿ /<br />

kl/jf/af6 ;xof]u k'Uf]sf] x'g]5 . To;}u/L k|To]s k|b]zdf ;'ljwf ;DkGg Ho]i7 gful/s cf>d:yn<br />

lgdf{0f eO{ ;~rfng ePsf] / ;a} Ho]i7 gful/sdf ;'/lIft Pjd\ ;Ddflgt /x]sf] cg'e"lt ePsf]<br />

x'g]5 .<br />

$=$=!) ckf·tf ePsf JolQmx¿<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfndf s'n hg;ª\Vofsf] !=($ k|ltzt ckfËtf ePsf JolQm /x]sf 5g\ . ckfËtf ePsf<br />

JolQmdWo] ;a}eGbf a9L zf/Ll/s ckfËtf ePsf #^=# k|ltzt /x]sf 5g\ . g]kfnsf] ;+ljwfgn]<br />

ckfª\utf ePsf gful/snfO{ ljljwtfsf] klxrfg;lxt dof{bf / cfTd;Ddfgk"j{s hLjgofkg ug{<br />

kfpg] / ;fj{hlgs ;]jf tyf ;'ljwfdf ;dfg kx'Frsf] xs :yflkt u/]sf] 5 . ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿sf] clwsf/;DaGwL ;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo dxf;lGw / o;sf] OR5fwLg cfn]v, @))^,<br />

OGrf]g /0fgLlt -@)!#–@)@@_ nufotsf cGt/f{li6«o k|lta4tfx¿nfO{ sfof{Gjog ug{sf nflu<br />

g]kfn ;/sf/n] ;d'bfodf cfwfl/t k'g:yf{kgf sfo{qmd, cfly{s, ;fdflhs tyf /fhgLlts<br />

;dfj]zLs/0f, ;sf/fTds lje]b tyf lghfdtL ;]jfdf cf/If0f, ckfËtf ePsf JolQmx¿åf/f<br />

;~rflnt ;+:yfx¿dfkm{t ckfËtf If]qsf sfo{qmdx¿ ;~rfng, k"0f{ czQm / clt czQmx¿sf<br />

nflu ;fdflhs ;'/Iff eQf Pjd\ Jofj;flos tyf ;Lkd"ns tflndnufotsf sfo{qmdx¿<br />

;~rfng u/]sf] 5 .<br />

164 | rf}wf}+ of]hgf<br />

164


@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;Dk"0f{ ef}lts ;+/rgfnfO{ ckfËd}qL agfpg', ckfËtf;DaGwL sfd ug]{ ;+:yfx¿nfO{ b'u{d<br />

If]qdf kl/rfng ug'{ / dfgl;s Pjd\ af}l4s ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] nflu pko'Qm sfo{qmd<br />

;~rfng ug'{h:tf sfo{x¿ r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ . To:t} ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] nflu<br />

;Lkd"ns tflnd ;~rfng / ckfËtfk|ltsf] ;fdflhs b[li6sf]0fdf kl/jt{g Nofpg' o; If]qsf<br />

r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] clwsf/ ;+/If0fsf nflu P]g / cfjf;Lo k'g:yf{kgf ;]jf<br />

;~rfng ljlw, @)&@ tyf ckfËtf ePsf JolQmsf nflu kxF'ro'Qm ef}lts ;+/rgf tyf ;~rf/<br />

;]jf lgb{]l{zsf, @)^( sfof{Gjog x'g', dlxnf tyf afnaflnsf sfof{nodf alx/f ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿sf lglDt bf]efif] ;xof]uLsf] nflu ah]6 ljlgof]hg x'g', ckfËtf;DaGwL ;xfos ;fdu|L<br />

pTkfbg tyf ljt/0fsf] Joj:yf x'g', /fHosf] k|zf;lgs tyf /fhgLlts txdf k|ltlglwTjsf]<br />

;'lglZrttf x'g', ;d'bfodf cfwfl/t k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng / ;fj{hlgs ef}lts<br />

;+/rgfx¿ ckfËd}qL agfpg] k4ltsf] ljsf; x'g' o; If]qsf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;a} k|sf/sf ckfËtf ePsf JolQmx¿ ;Ifd, :jfjnDaL / cfTdlge{/ .<br />

#=@ nIo<br />

ckfËtfsf] cfwf/df x'g] ;Dk"0f{ e]befjx¿sf] cGTosf nflu lzIff, :jf:Yo, /f]huf/Lsf<br />

cj;/x¿df ;xh kx'Fr a9fO{ ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] hLjg:t/df ;'wf/ ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. ;a} k|sf/sf ckfËtf ePsf JolQmx¿nfO{ ;Ddfgk"0f{ / cj/f]wd'Qm jftfj/0fdf<br />

hLjgofkgsf nflu cj;/ pknAw u/fpg' tyf ;]jf ;'ljwfx¿df pgLx¿sf]<br />

;dtfd"ns kx'Fr a9fpg' .<br />

2. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] cfly{s, ;fdflhs ;zQmLs/0f ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. k"jf{wf/ Pjd\ ;]jf k|jfx ug]{ lgsfox¿nfO{ ckfËd}qL agfO{ kx'Fr a9fpg] .<br />

2. k"0f{ ckfª\utf ePsf JolQmsf nflu k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng ug]{ .<br />

3. ckfª\utf ePsf JolQmx¿sf] nflu /f]huf/L, pBdzLntf tyf :j/f]huf/sf cj;/ k|fKt<br />

x'g] jftfj/0f l;h{gf ug]{ .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 165


#=% sfo{gLlt<br />

1. ;fj{hlgs ef}lts ;+/rgf tyf ;~rf/ ;]jfnfO{ kx'Fro'Qm / ckfËtfd}qL agfOg]5 . -!_<br />

2. df}h'bf ;fj{hlgs ;+/rgf, gofF lgdf{0f tyf k'gM lgdf{0f x'g] ;fj{hlgs ;/f]sf/sf<br />

lgsfo, ;/sf/L ejg, ;fj{hlgs :ynsf ;]jf, ;8s oftfoft, lzIffnufotsf k"jf{wf/<br />

;+/rgf tyf ;'ljwfnfO{ ckfËtfd}qL agfpFb} nlug]5 . -!_<br />

3. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf nflu ef}lts ;+/rgf tyf ;~rf/ ;]jfnfO{ kx'Fro'Qm agfpg<br />

cfjZos r]tgfd"ns / k}/jL sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

4. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] nflu sfd ug]{ u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] sfo{qmdx¿sf]<br />

cg'udg u/L k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

5. ;'ljwf;DkGg ckfËtf k'g:yf{kgf s]G›x¿sf] :yfkgf u/L af}l4s ckfËtf, cl6Hd ePsf,<br />

k"0f{ / clt czQm ckfËtf ePsf a];xf/f JolQmx¿sf nflu u}/;/sf/L ;ª\3;+:yf Pjd\<br />

lghL If]q;Fusf] ;fem]bf/Ldf k'g:yf{kgf s]Gb|sf] :yfkgf / lj:tf/ ub}{ nlug]5 . -@_<br />

6. ;d'bfodf cfwfl/t k'g:yf{kgf sfo{qmdnfO{ :yfgLo lgsfox¿ tyf ;/f]sf/jfnf<br />

lgsfosf] ;dGjodf yk k|efjsf/L agfOg]5 . -@_<br />

7. ckfª\utf ePsf JolQmx¿sf] x]/rfx tyf kfngkf]if0f ug{ kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{<br />

clek|]l/t ul/g]5 . -@_<br />

8. ckfª\utf ePsf JolQmx¿sf] nflu lzIff tyf :jf:Yo ;]jfx¿sf] Joj:yfkg ug{<br />

k/f]ksf/L ;fdflhs ;ª\3 ;+:yfx¿sf] ;xeflutfnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

9. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] kl/rokq ljt/0f k|0ffnLnfO{ l8lh6fOH8 ul/g]5 . -@_<br />

10. k"0f{ czQm ckfª\utf ePsf JolQmx¿nfO{ ;xof]uL ;]jf pknAw u/fOg]5 . -@_<br />

11. ckfËtfsf] k|s[ltcg';f/ ;Lkd"ns / Jofj;flos tflnd k|bfg u/L /f]huf/Lsf<br />

cj;/x¿df kx'Fr lj:tf/ tyf :j/f]huf/Lsf cj;/x¿ l;h{gf ul/g]5 . -#_<br />

12. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] zf/Ll/s / dfgl;s ljsf;sf nflu v]ns'b tyf<br />

dgf]/~hgsf sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

13. a|]n lnlk, 8]hL jf ckfËtf cg's"nsf] gjLgtd k|ljlwdf k9\g kfpg] cj;/ ;[hgf<br />

ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf<br />

1. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] clwsf/;DaGwL dxf;lGw, @))^ / OGrf]g /0fgLltsf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog .<br />

2. ckfËtf;DaGwL ljBdfg P]g, sfg'gdf ;do ;fk]If ;'wf/ .<br />

3. ckfËtf ;]jf sf]ifsf] :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

166 | rf}wf}+ of]hgf<br />

166


4. ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfaf6 ;~rflnt ckfËtf;DaGwL sfo{qmdx¿sf]<br />

cg'udg tyf clen]v Joj:yfkg .<br />

v= sfo{qmdx¿sf] k|efjsf/L sfof{Gjog<br />

1. ckfËtf ePsf JolQmx¿nfO{ /]km/n ;le{; nufot cfjZos ;"rgf tyf<br />

hfgsf/Lx¿ pknAw u/fpg ;zQmLs/0f Pjd\ ;"rgf s]Gb| -x]Nk8]:s_ ;~rfng .<br />

2. ;a} ljsf; If]qdf :yfgLo lgsfo / ;+:yfsf] ;fem]bf/Ldf ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿nfO{ pkof]uL x'g] ;xfotf ;fdu|Lsf] pTkfbg tyf ljt/0fsf] k|efjsf/L<br />

Joj:yfkg .<br />

3. ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] cfwf/e"t cfjZostf ;'lglZrt ug{sf] nflu lzIff,<br />

/f]huf/, :jf:Yoh:tf If]qdf ckfËtfsf] k|sf/ / ;+j]bgzLntf x]/L ;x'lnot jf<br />

lgMz'Ns ;]jf ;~rfng .<br />

u= k'g:yfkgf{;DaGwL sfo{qmd<br />

1. ljkGg a];xf/f tyf k"0f{ ckfËtf ePsf JolStx¿sf nflu k|To]s k|b]zdf<br />

bL3{sfnLg k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng .<br />

2. :yfgLo lgsfo, ;d'bfo tyf u}/;/sf/L ;+:yfsf] ;xsfo{df ckfËtf ePsf JolQmsf<br />

nflu lbjf ;]jfs]Gb| ;~rfng .<br />

3. cfjZostfg';f/ ljkb\ hf]lvd k|lt/f]wL ckfË k'g:yf{kgf s]Gb|sf] :yfkgf /<br />

;~rfng .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

sfg'gL, ;+:yfut tyf ef}lts k"jf{wf/x¿sf] lj:tf/ eO{ ckfËtfd}qL / cj/f]wd'Qm<br />

jftfj/0f lgdf{0f ePsf] x'g]5 . dgf];fdflhs ckfËtf, cl6Hd ePsf, k"0f{ / clt czQm ckfËtf<br />

ePsf a]jfl/;] dlxnf tyf k'?ifsf nflu lghL tyf u}/;/sf/L ;+:yf;d]tsf] ;fem]bf/Ldf<br />

k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng ePsf] x'g]5 . k|To]s k|b]zdf ckfË k'g:yf{kgf s]Gb|sf] :yfkgf tyf<br />

;~rfng ePsf], ckfËtf ePsf JolQmx¿n] k|of]u ug]{ ;xof]uL ;fdu|Lx¿ :jb]zdf pTkfbg /<br />

ljt/0f ePsf] Pjd\ ckfËtf If]qdf ljleGg 1fg ;Lk ePsf hgzlQmsf] ljsf; tyf ckfËtf<br />

ePsf JolQmx¿sf] /f]huf/L tyf :j/f]huf/Ldf kx'Fr :yflkt ePsf] x'g]5 .<br />

$=$=!! /f]huf/L k|Tofe"lt<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] >d ahf/df jif]{gL $ nfv %) xhf/ >dzlQm ylkFb} uPsf] 5 . !% b]lv %( jif{<br />

pd]/ ;d"xsf sfd ug{ rfxg] s'n >dzlQmdWo] sl/a @=# k|ltzt -j}b]lzs /f]huf/Ldf uPsf<br />

JolQmx¿afx]s_ a]/f]huf/ / #) k|ltzt >dzlQm cw{a]/f]huf/ /x]sf] 5 . a9\b} uPsf] >dzlQmsf<br />

nflu ;/sf/L If]qdf /f]huf/Lsf cj;/x¿ Hofb} ;Lldt ePsfn] /f]huf/Lsf lglDt lghL If]qdf<br />

a9L lge{/ /xg' kl//x]sf] cj:yf 5 . d'n'sleq /f]huf/Lsf cj;/x¿ lgs} sd ePsfn] j}b]lzs<br />

/f]huf/Ldf hfg] JolQmx¿sf] ;ª\Vof a9\b} uPsf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgn] k|To]s gful/snfO{<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 167


f]huf/Lsf] xs x'g] Joj:yf u/]sf] 5 . /f]huf/Lsf] k|Tofe"lt ug{ g]kfn ;/sf/n] s0ff{NfL /f]huf/<br />

sfo{qmd ;~rfng u/]sf] 5, h;df ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf k|To]s kl/jf/sf PshgfnfO{ jif{df<br />

sDtLdf !)) lbgsf] /f]huf/Lsf] ;'lglZrttf k|bfg ul/Psf] 5 . /f]huf/L] k|Tofe"lt ug]{ o:tf<br />

sfo{qmdx¿ cGo If]qdf klg lj:tf/ ug'{ cfjZos ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

>d ahf/df jif]{gL ylkg] hgzlQmsf] t'ngfdf /f]huf/Lsf cj;/x¿ Go"g x'g', >d<br />

ahf/df bIf tyf cw{bIf hgzlQmsf] dfu a9L ePsf] t/ >dzlQmsf] Hofb} 7"nf] lx:;f cbIf<br />

ePsf]n] o:tf >dzlQmn] /f]huf/L kfpg] cj:yf ;Lldt x'g', ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\Vof<br />

a9L ePsf lhNnf Pjd\ k|b]zdf ljsf; lgdf{0fsf sfo{qmdx¿ sd ;~rfng x'g' ;fy} /f]huf/Lsf<br />

nflu ljb]zdf uP/ ul/g] w]/}h;f] sfo{x¿ :jb]zdf eg] ug{ grfxg] k|j[lQ pRr x'g' o; If]qsf<br />

k|d'v r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

d'n'sdf cfly{s ultljlwx¿ a9\b} uPsf], lghL tyf u}/;/sf/L If]qdf /f]huf/Lsf<br />

cj;/x¿ l;h{gf x'Fb} uPsf, e"sDknufot k|fs[lts k|sf]kaf6 Ifltu|:t ef}lts ;+/rgfx¿sf]<br />

k'glg{df{0f 7"nf] dfqfdf ug'{kg]{ cflbsf] sf/0f :jb]zd} /f]huf/Lsf cj;/x¿ w]/} l;h{gf x'g]<br />

cj:yf /f]huf/Lsf nflu cj;/sf] ¿kdf /x]sf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

sfd / /f]huf/Lsf] k|Tofe"ltaf6 gful/ssf] hLjg:t/ ;'wf/ / ;zQmLs/0f .<br />

#=@ nIo<br />

tf]lsPsf lhNnfsf ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf k|To]s kl/jf/sf sfd ug]{ pd]/ ;d"xsf !<br />

hgf ;b:onfO{ jif{df Go"gtd !)) lbgsf] /f]huf/Lsf] k|Tofe"lt ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf tf]lsPsf lhNnfsf kl/jf/sf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg Go"gtd<br />

/f]huf/Lsf] ;'lglZrtf ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. tf]lsPsf lhNnfsf ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf kl/jf/sf] clen]vg u/L /f]huf/Lsf] bfo/fdf<br />

Nofpg] .<br />

168 | rf}wf}+ of]hgf<br />

168


2. Go"gtd !)) lbgsf] /f]huf/Lsf] ;'lglZrttf ug{ ;/sf/L If]qaf6 ljsf; lgdf{0fsf<br />

sfo{qmdx¿ PsLs[t ¿kdf To:tf If]qdf ;~rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf tf]lsPsf lhNnfsf kl/jf/sf ;b:ox¿sf] ;j{]If0f u/L<br />

pgLx¿nfO{ :yfgLo:t/d} k|of]udf cfpg] ljleGg ;Lkd"ns tflnd k|bfg ul/g]5 . -!_<br />

2. ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf kl/jf/sf] bIftf j[l4 ug{ sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. Go"gtd !)) lbgsf] /f]huf/L ;'lglZrttf ug{ k'glg{df{0f / gjlgdf{0f sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

4. tf]lsPsf lhNnf÷k|b]zdf lglZrt ;dosf] nflu ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf JolQmx¿sf<br />

lglDt clgjfo{ /f]huf/L pknAw u/fpg /f]huf/ k|Tofe"lt P]g th'{df ul/g]5 . -@_<br />

#=% k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. /f]huf/ k|Tofe"lt;DaGwL sfg'g th'{df / sfof{Gjog .<br />

2. pTkfbgzLn /f]huf/L k|j4{g;DaGwL gLltut tyf sfg'gL ;+/rgf tof/ .<br />

3. Go"gtd /f]huf/L k|bfg ug{ ;lsg] If]qx¿sf] klxrfg;DaGwL cWoog cg';Gwfg .<br />

4. :jo+;]jf cleofg ;~rfng .<br />

5. Ifdtf ljsf; tyf /f]huf/d"ns tflnd .<br />

6. k'glg{df{0f tyf gjlgdf{0fdfkm{t /f]huf/ k|Tofe"lt .<br />

7. ljleGg If]qdf o'jf :j/f]huf/ k|j4{g .<br />

8. pBdzLntf;DaGwL sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg lap k'FhLsf] Joj:yf .<br />

9. ljleGg If]qdf /f]huf/d"ns / Joj;fo ;+j4{g .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

tf]lsPsf lhNnfsf ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf kl/jf/sf ;b:ox¿n] ;Lkd"ns tflnd kfPsf],<br />

Go"gtd !)) lbgsf] /f]huf/Lsf] ;'lglZrttf ug{ ;/sf/L If]qaf6 ljsf; lgdf{0fsf sfo{qmdx¿<br />

To:tf If]qdf ;~rfng ePsf] / ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf JolQmx¿sf lglDt sfd / clgjfo{<br />

/f]huf/L pknAw u/fpg] /f]huf/ k|Tofe"lt P]g th'{df ePsf] x'g]5 .<br />

$=$=!@ ;fdflhs ladf<br />

!= k[i7e"ld<br />

cfly{s cj:yf /fd|f] gePsf gful/sx¿nfO{ cfly{s b[li6sf]0fn] /fxt k|bfg ug{ w]/}h;f]<br />

b]zx¿n] ;fdflhs ladf of]hgf ;~rfng ub}{ cfPsf 5g\ . /fHoåf/f Joj:yf ul/Psf] o:tf]<br />

;fdflhs ladfcGtu{t ;fdflhs ;'/Iff, d]l8s]o/, d]l8sP8, a]/f]huf/ eQfh:tf sfo{qmdx¿<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 169


;~rfng ul/Psf] x'G5 . g]kfndf Ho]i7 gful/s, Psn dlxnf, ckfª\utf ePsf JolSt, nf]kf]Gd'v<br />

cflbjf;L hghfltsf kl/jf/x¿nfO{ ;fdflhs ;'/Iff eQf k|bfg ul/Psf] 5 . o:t}, ;/sf/L<br />

;]jfaf6 ;fy} sltko ;fj{hlgs ;+:yfgaf6 ;]jflgj[Q sd{rf/Lx¿nfO{ lgj[lQe/0f k|bfg ul/Psf]<br />

5 .<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] cfly{s ¿kn] ljkGg, czQm / c;xfo cj:yfdf /x]sf, c;xfo Psn<br />

dlxnf, ckfª\utf ePsf, afnaflnsf, cfˆgf] x]/rfx cfkm+} ug{ g;Sg] tyf nf]kf]Gd'v hfltsf<br />

gful/snfO{ sfg'gadf]lhd ;fdflhs ;'/Iff pknAw u/fOg] s'/f df}lns xssf ¿kdf Joj:yf<br />

u/]sf] 5 . g]kfnsf clwsfz kl/jf/sf] cfly{s cj:yf sdhf]/ /x]sf] 5 . cfwf/e"t<br />

cfjZostfsf] ¿kdf /x]sf] :jf:Yo ;]jf lgs} vlr{nf] x'g uPsf] 5 . c:ktfndf a:fL pkrf/<br />

u/fpg'kg]{ vfnsf /f]ux¿ nfu]df jf b'3{6gfdf k/L pkrf/ u/fpg'kg]{ cj:yf k/]df w]/}h;f]<br />

kl/jf/nfO{ :jf:Yof]krf/afkt a]xf]g'{kg]{ vr{sf] Joj:yf ug{ ufx|f] k5{ eg] ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf<br />

kl/jf/sf] nflu eg] o:tf] vr{ h'6fpg k|foM c;Dej g} x'G5 . o;y{ ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd,<br />

lgj[lQe/0f of]hgfh:tf /fHosf]ifaf6 Aoxf]l/g] ;'ljwf kfpg] ;]jflgj[Q ePsf ;fy} axfnjfnf<br />

lghfdtL sd{rf/L, k|x/L, g]kfnL ;]gf, lzIfsafx]s tf]lsPsf] cfly{s ;fdflhs ljsf;sf] :t/<br />

ePsf JolQmx¿nfO{ :jf:Yof]krf/sf nflu cfly{s ;xfotf pknAw u/fpg cfjZos ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;/sf/L tyf lghL If]qaf6 pknAw u/fOg] :jf:Yo ;]jfx¿sf] af/]df u|fdL0f If]qsf<br />

w]/}eGbf w]/} JolQmx¿nfO{ hfgsf/L pknAw u/fpg', :jf:Yo ladfaf/]df ;';"lrt ug{' / ;fdflhs<br />

ladf sfo{qmdn] ;d]6\g'kg]{ hg:fª\Vofsf] cfsf/ 7"nf] ePsfn] /fHon] w]/} 7"nf] /sd Aoxf]g'{kg]{<br />

cj:yf l;h{gf ePsf] ;Gbe{df lbuf] ;dfwfgsf pkfo klxrfg ug{'h:tf r'gf}tLx¿ /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] cfly{s ¿kn] ljkGg, czQm / c;xfo cj:yfdf /x]sf, c;xfo Psn<br />

dlxnf, ckfª\utf ePsf, afnaflnsf, cfˆgf] x]/rfx cfkm+} ug{ g;Sg] tyf nf]kf]Gd'v hfltsf<br />

gful/snfO{ sfg'gadf]lhd ;fdflhs ;'/Iff pknAw u/fOg] s'/f df}lns xssf ¿kdf Joj:yf<br />

u/]sf]n] ;fdflhs ladf sfo{qmdcGtu{t :jf:Yo pkrf/sf nflu cfly{s ;xfotfsf] Joj:yf ug]{<br />

cj;/ /x]sf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;fdflhs ladf ;]jfdfkm{t cfdhgtfsf] :jf:Yo l:yltdf ;'wf/ .<br />

#=@ nIo<br />

;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd, lgj[lQe/0f of]hgfh:tf /fHosf]ifaf6 Aoxf]l/g] ;'ljwfx¿<br />

gkfPsf JolQmx¿sf] :jf:Yof]krf/sf] nflu ;fdflhs ladfsf] Joj:yf ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

nlIftju{ tyf ;d'bfosf] nflu ;fdflhs ladf sf]if ;~rfng u/L pgLx¿sf] :jf:Yo<br />

l:yltdf ;'wf/ ug'{ .<br />

170 | rf}wf}+ of]hgf<br />

170


#=$ /0fgLlt<br />

1. nlIft ju{ tyf ;d'bfosf JolQmx¿sf] :jf:Yo pkrf/df ;xof]u k'¥ofpg ;fdflhs<br />

ladfsf]if :yfkgf ug]{ .<br />

2. ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd, lgj[lQe/0f of]hgfh:tf /fHosf]ifaf6 ;'ljwf kfpg] ;]jf lgj[Q<br />

;fy} axfnjfnf lghfdtL sd{rf/L, k|x/L, g]kfnL ;]gf / lzIfsafx]s tf]lsPsf] ju{ jf<br />

;d'bfosf JolQmx¿nfO{ c:ktfndf egf{ eO{ pkrf/ u/fpFbf /fxt:j¿k cfly{s<br />

;xfotf k|bfg ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. sfg'gL Joj:yf u/L ;fdflhs ladfsf]if ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

2. ;fdflhs ladfcGtu{t :jf:Yof]krf/afkt k|bfg ul/g] cfly{s ;xfotf;DaGwL lgb]{lzsf<br />

tof/ ul/g]5 . -!_<br />

3. ;fdflhs sf]ifaf6 tf]lsPsf ju{ jf ;d'bfosf JolStx¿n] c:ktfndf egf{ eO{<br />

:jf:Yof]krf/ u/fPdf ;fdflhs ladfsf]ifaf6 cfly{s ;xfotf pknAw u/fOg]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. /fHosf]ifaf6 Aoxf]l/g] ;'ljwfx¿ gkfPsf JolQmx¿sf] :jf:Yof]krf/sf] nflu ;fdflhs<br />

ladf tyf ;fdflhs ladfsf]if ;~rfng tyf cGo cfly{s ;xfotf;DaGwL sfg'gL<br />

Joj:yf .<br />

2. ;fdflhs ladfcGtu{t ;fdflhs ;'/Iff, d]l8s]o/, d]l8sP8, a]/f]huf/ eQf ljt/0f .<br />

3. Ho]i7 gful/s, Psn dlxnf, ckfª\utf ePsf JolQm, nf]kf]Gd'v, cflbjf;L hghfltsf<br />

kl/jf/x¿nfO{ ;fdflhs ;'/Iff eQf .<br />

4. clt ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf kl/jf/nfO{ lgMz'Ns :jf:Yo ladf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

sfg'gL Joj:yf;lxtsf] ;fdflhs ladfsf]if :yfkgf ul/Psf] x'g]5 / ;f] sf]ifaf6 tf]lsPsf<br />

ju{ jf ;d'bfosf JolQmx¿n] :jf:Yof]krf/sf nflu cfly{s ;xfotf kfPsf x'g]5g\ .<br />

$=$=!# ;fd'bflos tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L<br />

;+:yfx¿;d]t dxŒjk"0f{ ;fem]bf/sf] ¿kdf /x]sf 5g\ . g]kfnsf] ;+ljwfgn] o; lsl;dsf<br />

;ª\3;+:yfsf] nufgL / e"ldsfnfO{ /fli6«o cfjZostf / k|fyldstf k|fKt If]qdf ;+nUg u/fpg]<br />

ljifo k|i6 kf/]sf] 5 . cf=j= @)&@÷&# sf] cGt;Dddf $#,*)& /fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿ /<br />

@^) cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yf ;dfh sNof0f kl/ifb\df cfa4 ePsf 5g\ . u}/;/sf/L<br />

;+:yfx¿nfO{ ;/sf/sf] ljsf; k|of;df ;xof]uLsf] ¿kdf of]ubfg ug{;Sg] jftfj/0f lgdf{0f ug]{<br />

/ pgLx¿af6 kf/bzL{ / pQ/bfoL ;]jf k|jfx u/fpg]tkm{ hf]8 lbg' cfjZos 5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 171


@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cGt/f{l{i6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;~rfng Pjd\ ;xhLs/0fdf Psåf/ k|0ffnL ckgfpg',<br />

g]kfndf sfof{no gePsf u}/;/sf/L ;+:yfsf] ;xhLs/0f ug{', ;+:yfx¿sf] ;~rfng /<br />

Joj:yfkgdf k|efjsf/L lgodg ug{', ;dfh sNof0f kl/ifb\sf] ;+/rgfut Pjd\ Joj:yfksLo<br />

Ifdtf clej[l4 ug{' / u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ kf/bzL{ / hjfkmb]xL agfO{ /fli6«o k|fyldstfsf<br />

If]qdf kl/rfng ug{' o; If]qsf r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿ ;+:yfut kF'hL cfh{g u/L :jlge{/tftkm{ pGd'v x'Fb} hfg', ljsf;<br />

;xfotf gLlt, @)&! Aff6 logLx¿sf] e"ldsf ;'lglZrt ul/g', ;dfh sNof0f kl/ifb\af6<br />

kl/of]hgf ;Demf}tf;DaGwL lgb]{lzsf, @)&!, u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] kl/of]hgf ;xhLs/0f<br />

sfo{ljlw, @)&), ;fdflhs ;ª\3;+:yfsf] cg'udg, ;'kl/j]If0f Pjd\ d"Nofª\sg lgb]{lzsf, @)&!<br />

sf] sfof{Gjog x'g', cfly{s hLjgdf u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] e"ldsf Pjd\ nufgLdf pNn]vgLo<br />

lj:tf/ x'g', u}/;/sf/L If]qsf] lqmofsnfksf] j[l4;Fu} ;fdflhs Pjd\ cfly{s ljsf;sf] sfo{df<br />

lj:tf/ x'g', ;/sf/L :t/af6 ;fdflhs Pjd\ cfly{s lqmofsnfkdf nufgL ug{ g;Sg] If]qdf<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ ljsf; ;fe]mbf/sf] ¿kdf kl/rfng ug]{ ;Defjgf /xg'h:tf s'/f o;<br />

If]qsf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

/fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;'b[9, dof{lbt / kf/bzL{ e"ldsfdfkm{t<br />

b]zsf] cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0f .<br />

#=@ nIo<br />

/fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ ;/sf/sf] k|ToIf pkl:ylt gePsf] /<br />

/fli6«o k|fyldstf k|fKt If]qdf kl/rfng u/L hgtfsf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ /fli6«o k|fyldstfsf] If]qdf kl/rfng<br />

ug{' .<br />

2. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ kf/bzL{ / pQ/bfoL agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] nufgL /fli6«o k|fyldstfsf] If]qtkm{<br />

lglb{i6 u/L ;dfh sNof0fsf] sfo{df yk ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

172 | rf}wf}+ of]hgf<br />

172


2. :yfgLo u}/;/sf/L ;+:yf tyf ;fd'bflos ;+:yfx¿sf] :yfgLo lgsfo;Fusf] ;dGjo,<br />

;xeflutf / ;xsfo{nfO{ pRr, lbuf] / km/flsnf] agfO{ ;dfhsf] cfly{s tyf<br />

;fdflhs ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg] .<br />

3. u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] kl/rfng, lgodg, cg'dug / d"NofÍgnfO{ k|efjsf/L agfO{<br />

cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;'zf;g sfod ug{ ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. :yfgLo txdf pknAw x'g] ef}lts, dfgjLo tyf k|ljlwhGo ;|f]tsf] pkof]unfO{<br />

k|fyldstf lbFb} /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;|f]t k|jflxt x'g]5 . -!_<br />

2. dfgj ljsf; ;"rsfÍdf k5fl8 k/]sf] If]q, nlIft ;d"x, ;LdfGts[t ;d'bfo, lk5l8Psf]<br />

If]q, u|fdL0f ljkGg If]q tyf ;d'bfosf] ;zQmLs/0f, hLljsfsf] k|j4{g, lzIff, :jf:Yo,<br />

vfg]kfgL, jftfj/0f ;+/If0f tyf ljkb\ Joj:yfkg, ljkb\kl5sf] gjlgdf{0f tyf<br />

k'glg{df{0fh:tf /fli6«o k|fyldstfsf If]qdf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfsf<br />

sfo{qmdx¿ kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfnfO{ ljsf; ;xfotf gLlt, @)&! cg'¿k<br />

kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

4. g]kfndf sfof{no gePsf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfaf6 ;f]em} k|fKt x'g] ;|f]tsf<br />

sfo{qmd;d]t ;xhLs/0f ;ldltaf6 l;kmfl/; ug'{kg]{ k|fjwfgnfO{ k|efjsf/L<br />

sfof{Gjogdf NofOg]5 . -!_<br />

5. cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfn] lhNnfdf sfo{qmd sfof{Gjog ubf{ :yfgLo txdf sfo{/t<br />

;+:yf 5gf]6 ug'{kg]{ / pknAw gePdf dfq glhssf] sfo{/t ;+:yf 5gf]6 ug'{kg]{<br />

k|0ffnLnfO{ yk k|efjsfl/tfsf ;fy cjnDag ul/g]5 . -@_<br />

6. u}/;/sf/L ;+:yfsf lqmofsnfkx¿df kf/blz{tf, hjfkmb]lxtf / pQ/bfloTj ;'lglZrt<br />

ug{ of]hgf lgdf{0fb]lv sfof{Gjog;Ddsf ;a} r/0fx¿df :yfgLo ;/f]sf/jfnf tyf<br />

:yfgLo lgsfosf] ;xeflutf, ;xsfo{ / ;dGjonfO{ ;'lglZrt ul/g]5 . -@_<br />

7. cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] g]kfndf sfo{qmd ;~rfng ubf{ dxfn]vf lgoGqs<br />

sfof{noaf6 lglb{i6 ul/Psf] jfl0fHo a}Ídf vftf ;~rfng ug'{kg]{ Joj:yf k|efjsf/L<br />

¿kdf nfu' ul/g]5 . -@_<br />

8. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfsf] vr{sf] dfkb08 lgb]{lzsf agfO{ k|efjsf/L<br />

¿kdf sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

9. låkIfLo, ax'kIfLo / cGt/;/sf/L :t/df ;Demf}tf eO{ g]kfnsf nflu 5'6\ofOPsf] sf]if<br />

cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] cGo b]zsf] nflu pkof]u ug{ gkfOg] Joj:yf<br />

ul/g]5 . -#_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 173


10. cGt/f{li6«o tyf /fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ Psåf/ k|0ffnLaf6 kl/rfng ug{<br />

cfjZos Joj:yf ldnfOg]5 . -#_<br />

11. dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno / ;dfh sNof0f kl/ifb\df /fli6«o tyf<br />

cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿;DaGwL ljB'tLo ;"rgf k|0ffnL tof/ ul/g]5 . -#_<br />

12. u}/;/sf/L ;+:yfn] ;~rfng u/]sf] sfo{qmdsf] ;DaGwdf ;fj{hlgs n]vfk/LIf0f tyf<br />

;fj{hlgs ;'g'jfOsf] Joj:yf clgjfo{ ¿kdf ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . -#_<br />

13. u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] sfo{df yk kf/blz{tf, hjfkmb]lxtf / pQ/bfloTj sfod ug{<br />

cfrf/;+lxtf lgdf{0f u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

14. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfaf6 ;~rflnt sfo{qmdx¿sf] clen]vfª\sg,<br />

;dGjo, cg'udg tyf d"NofÍg ;DalGwt ljifout dGqfnoaf6 ul/g]5 . -#_<br />

15. u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ sfo{k|s[lt / sfo{If]qsf] cfwf/df juL{s/0f u/L lgodg sfo{<br />

Psåf/ k|0ffnLaf6 ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf<br />

1. u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;~rfng, kl/rfng / lgodgnfO{ k|efjsf/L agfpg gofF<br />

;dfhsNof0f P]g th{'df tyf sfof{Gjog .<br />

2. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfsf] vr{;DaGwL dfkb08 tyf lgb]{lzsf<br />

th{'df tyf sfof{Gjog .<br />

3. u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] sfo{df yk kf/blz{tf, hjfkmb]lxtf / pQ/bfloTj sfod<br />

ug{ cfrf/;+lxtf lgdf{0f tyf sfof{Gjog .<br />

4. g]kfndf ;Dks{ lgsfo gePsf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfaf6 ;f]em} k|fKt x'g]<br />

;|f]taf6 ;~rflnt sfo{qmd ;xhLs/0f ;ldltsf] l;kmfl/;df sfof{Gjogsf]<br />

Joj:yf .<br />

v= ;+:yfut ;'b[9Ls/0f<br />

1. dGqfno / ;dfh sNof0f kl/ifb\df /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L<br />

;+:yfx¿;DaGwL ljB'tLo ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

2. ;dfh sNof0f kl/ifb\sf] ;+:yfut ;'b[9Ls/0f .<br />

u= cg'udg tyf d"Nof°g<br />

1. ljifout dGqfnoaf6 /fli6«o tyf cGt{/fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 ;~rflnt<br />

sfo{qmdx¿sf] clen]vfÍg, ;dGjo, cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

174 | rf}wf}+ of]hgf<br />

174


$= ck]lIft pknlAw<br />

/fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿ kf/bzL{ / pQ/bfoL eO{ /fli6«o k|fyldstfsf]<br />

If]qdf kl/rfng ePsf], gofF ;dfh sNof0f P]g sfof{Gjogdf cfPsf] / u}/;/sf/L ;+:yfsf]<br />

clwstd ;|f]t;fwg cfly{s tyf ;fdflhs kF'hL lgdf{0fdf k|of]u ePsf] x'g]5 .<br />

$=% o'jf, v]ns'b / :jo+;]js ;]jf<br />

$=%=! o'jf<br />

!= k[i7e"ld<br />

/fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts ¿kfGt/0fdf o'jfju{sf] e"ldsf dxŒjk"0f{ /x]sf]<br />

x'G5 . ;fx;, l;h{gzLntf, l;Sg] Ifdtf Pjd\ pRr cfTdljZjf;sf sf/0f of] ju{nfO{ /fi6«<br />

lgdf{0fsf] k|d'v ;|f]t;d]t dflgPsf] 5 . g]kfndf !^ b]lv $) jif{ pd]/ ;d"xsf] hg;ª\Vof s'n<br />

hg;ª\Vofsf] $)=# k|ltzt /x]sf] 5 . lzlIft, ;Lko'Qm, cg'zfl;t / pBdzLn o'jfzlQm ljsf;<br />

u/L of] hg;fª\lVos k|j[lQnfO{ kF'hLs[t ub}{ /fi6« lgdf{0fdf nufpg ;lsPdf o'jfx¿n] b]zsf]<br />

;fdflhs Pjd\ cfly{s ljsf;df g]t[TjbfoL e"ldsf lgjf{x ug{ ;Sb5g\ . o;nfO{ dWogh/ u/L<br />

/fli6«o o'jf gLlt, @)&@ Pjd\ /fli6«o o'jf kl/ifb\sf] u7g ul/Psf] 5 . /fli6«o o'jf gLlt, @)&@<br />

sf] k|efjsf/L sfof{Gjog ub}{ o'jfzlQmn] ljsf;sf nflu /fli6«o / cGt/f{li6«o cg'ejx¿af6<br />

l;s]sf kf7x¿nfO{;d]t dgg ub}{ pgLx¿nfO{ b]zsf] ;fdflhs cfly{s ¿kfGt/0fdf<br />

d"nk|jfxLs/0f ug'{kg]{ ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

:jb]zdf dWod / pRr lzIff k|fKt o'jf ljb]z knfog x'g] k|j[lt /f]Sg', ;fdflhs /<br />

cfly{s ;]jfx¿df o'jfsf] kx'Fr j[l4 ug{', Jofjxfl/s / Jofj;flos lzIff ;j{;'ne ¿kdf pknAw<br />

u/fpg' / o'jfsf] Ifdtf clej[l4;DaGwL tflnd ;~rfng ug{sf nflu tflnd k|bfos<br />

lgsfox¿aLr ;dGjo ;'b[9 ug{' o; If]qsf r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

a9\bf] o'jf hg;ª\VofnfO{ ;Lk / pBdzLntfo'Qm agfO{ hg;fª\lVos nfef+z xfl;n ug]{<br />

kof{Kt ;Defjgf /xg', nf]stGqsf] k'g:yf{kgfkl5sf ;/sf/x¿df o'jfnfO{ /fi6« lgdf{0fdf<br />

d"nk|jfxLs/0f ug]{ /fhgLlts ;f]r / OR5fzlQm b]lvg', o'jfdf cfˆgf] zlQm / e"ldsfk|lt<br />

hfu¿stf cfpg', o'jf nlIft sfo{qmdx¿nfO{ lj:tf/ ug{sf nflu cfwf/ tof/ x'g', /fli6«o<br />

ljsf;df o'jf ;xeflutf clej[l4 ub}{ pgLx¿sf clwsf/x¿sf] pkof]u ug]{ jftfj/0f l;h{gf ug]{<br />

;+j}wflgs k|lta4tf cflb o; If]qsf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

ljsf;df o'jf ;xeflutfaf6 ;d[4 /fi6« lgdf{0f .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 175


#=@ nIo<br />

o'jfx¿nfO{ /fi6«sf] ;jf{ª\uL0f ljsf;df d"nk|jfxLs/0f ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. o'jfsf] bIftf, pBdzLntf / cGj]if0ffTds Ifdtfsf] ljsf; ub}{ cfly{s–;fdflhs<br />

ljsf;df o'jf ;xeflutf clej[l4 ug{' .<br />

2. o'jfnfO{ ;jf{ª\uL0f /fi6« lgdf{0fsf] ;+jfxs agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. o'jfnfO{ k|fljlws lzIff tyf ;Lkd"ns tflnddfkm{t bIf, pBdzLn / cfTdlge{/<br />

agfpg] .<br />

2. /fHosf ;a} txsf] gLlt tyf lg0f{o k|lqmofdf o'jf ;xeflutf a9fpg] .<br />

3. o'jfnfO{ ljkb\ Joj:yfkg, ;fdflhs ljsf;, jftfj/0f ;+/If0f, v]ns'bnufotsf If]qdf<br />

:jo+;]jssf] ¿kdf kl/rfng ug]{ .<br />

4. v]ns'b, of]ufEof; / ;fdflhs lqmofsnfkdf o'jfx¿sf] ;+nUgtf a9fpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. o'jfdf k|fljlws lzIff / Ifdtf clej[l4 sfo{qmddfkm{t pBdzLntf k|j4{g ul/g]5 . -!_<br />

2. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/df pbfx/0fLo tyf cGj]if0ffTds sfo{ u/L ;dfhdf of]ubfg<br />

k'¥ofPsf o'jfnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -!_<br />

3. :jb]zdf g} /f]huf/Lsf cj;/x¿ l;h{gf u/L o'jf a]/f]huf/sf ;d:ofnfO{ qmlds ¿kdf<br />

;dfwfg ul/g]5 . -!_<br />

4. /fli6«o o'jf kl/ifb\dfk{mt\ o'jf;DaGwL sfo{qmd k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

5. o'jfnfO{ :j/f]huf/df ;+nUg u/fpg o'jf :j/f]huf/ sf]ifnfO{ k|efjsf/L ¿kdf kl/rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

6. j}b]lzs /f]huf/af6 kms]{sf o'jfsf nflu :j/f]huf/ tyf pBdzLn aGg cfjZos<br />

tflnd tyf k/fdz{ sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

7. k/Dk/fut k]zfnfO{ k|j4{g u/L cfw'lgsLs/0f ub}{} pTkfbgnfO{ ahf/;Dd ;xh kx'Frsf]<br />

Joj:yf u/L To; If]qdf ;+nUg o'jfnfO{ k|f]T;fxg / ;Ddfg ug]{ sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

8. /fli6«o ljsf;sf] g]t[Tj / gLlt lgdf{0fsf] txdf o'jfsf] kx'Fr k'¥ofpg ;DalGwt If]qdf<br />

pgLx¿sf] Ifdtf clej[l4 ug{sf nflu g]t[Tj ljsf; tflnd ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

9. ;dfhdf ljBdfg ul/aL, clzIff, 5'jf5't, lje]b, n}lËs lx+;f tyf cdfgjLo sfo{x¿sf]<br />

cGTosf nflu o'jf kl/rfng ug{ ;DalGwt If]qut lgsfox¿, u}/;/sf/L ;+:yfx¿;Fusf]<br />

176 | rf}wf}+ of]hgf<br />

176


;xsfo{ tyf ;dGjodf :jo+;]jf, ;dfh;]jfnufot ljz]if sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

10. ;a} txsf ljsf; lgdf{0f lqmofsnfksf] of]hgf th{'df, sfof{Gjog / cg'udg tyf<br />

d"NofÍg sfo{df o'jfsf] ;xeflutf ;'lglZrt ul/g]5 . -@_<br />

11. ;fdflhs tyf cfly{s ¿kfGt/0f, k|sf]k Joj:yfkg / jftfj/0fLo ;d:of Go"gLs/0f<br />

ug{sf nflu cGo lgsfo;Fusf] ;dGjodf o'jfnfO{ :jo+;]jf sfo{df nfUg clek|]l/t<br />

ug'{sf ;fy} :sfp6 ;]jf lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

12. o'jfdf g}ltstf, rfl/lqs u'0f Pjd\ cg'zf;gsf] ljsf; u/L /fHo / ;dfhk|lt<br />

bfloTjaf]w u/fpg] tyf >dk|lt ;Ddfg ug{] ;+:sf/ ljsf; ug{] sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

ul/g]5 . -$_<br />

13. v]ns'b Pj of]ufEof;df o'jfx¿nfO{ clek|]l/t ug{ k"jf{wf/ ljsf;sf ;fy} ljleGg<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= Ifdtf ljsf;;DaGwL sfo{qmd<br />

1. :jb]z tyf ljb]zdf o'jf e|d0f tyf cg'ej cfbfgk|bfg sfo{qmd .<br />

2. s[lif, kz'kfng, pBf]unufot If]qdf :j/f]huf/d"ns tflnd, ;Lk tyf g]t[Tj<br />

ljsf;;DaGwL tflnd .<br />

v= /f]huf/d"ns tyf cGo sfo{qmd<br />

1. g]kfn ;/sf/ / lghL If]q;Fusf] ;fem]bf/Ldf ;ftj6} k|b]zdf /fli6«o :j/f]huf/<br />

sfo{qmd .<br />

2. k|To]s lgjf{rg If]qdf u|fdL0f o'jf pBd sfo{qmdcGtu{t …!) o'jf Ps pBdÚ<br />

sfo{qmd .<br />

3. o'jf ljk|]if0f nufgL tyf ;fdflhs ;'/Iff sf]if :yfkgf .<br />

4. o'jf ;~rf/ sfo{qmd ;~rfng / o'jf ;"rgf s]G›sf] :t/f]Gglt .<br />

u= o'jf ;Ddfg sfo{qmd<br />

1. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o If]qdf /fi6«sf] uf}/j a9fpg of]ubfg k'¥ofpg] o'jf / o'jfsf]<br />

If]qdf pTs[i6 sfo{ ug]{ ;+:yfnfO{ ;Ddfg / k'/:sf/ k|bfg .<br />

3= k|wfgdGqLsf] ;+of]hsTjdf :jo+;]js kl/rfng<br />

1. k|sf]k Joj:yfkg .<br />

2. ;fIf/tf cleofg, v]ns'b tyf of]u .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 177


3. :jf:Yo ;r]tgf, /Qmbfg, ;/;kmfO, j[If/f]k0f tyf jftfj/0f ;+/If0f sfo{qmd .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

o'jfx¿df ;sf/fTds ;f]rsf] ljsf; eO{ :jo+;]jfdf ;+nUg ePsf x'g]5g\ . o'jfsf] Ifdtf<br />

clej[l4 eO{ :j/f]huf/ / pBdzLn ePsf], o'jf k|ltefx¿ ;Ddflgt ePsf] / :jo+;]jf ug{<br />

OR5's !) nfv o'jfx¿ /fli6«o :jo+;]jf cleofgdf ;+nUg ePsf x'g]5g\ .<br />

$=%=@ v]ns'b ljsf;<br />

!= k[i7e"ld<br />

:j:y tyf cg'zfl;t gful/s / ;dfhsf] ;[hgf ug{ v]ns'bnfO{ k|d'v cfwf/sf] ¿kdf<br />

lnOG5 . /fi6«sf] k|lti7f j[l4 ug]{ / ljleGg ;Dk|bfo, efiff tyf ;+:s[lt Pjd\ ;d'bfoaLr Pstf<br />

sfod u/L /fli6«o ljsf;sf] cleofgdf Psh'6 agfpg v]ns'bsf] of]ubfg dxŒjk"0f{ /x]sf] x'G5 .<br />

g]kfnsf] v]ns'b If]qnfO{ ljZjJofkL d"No / dfGotfcg';f/ ;fË7lgs 9fFrfdf ;do;fk]If ;'wf/<br />

ug]{ tyf ;/sf/L, u}/;/sf/L Pjd\ lghL If]qaLr ;dGjo, ;xsfo{ Pjd\ ;fem]bf/Lsf] jftfj/0f<br />

l;h{gf u/L v]ns'bsf] ljsf; / lj:tf/ ub}{ o;nfO{ hghLjgsf] cleGg cª\u agfpg] k|of;<br />

ul/Psf] 5 . v]ns'bsf] dfWodaf6 zf/Ll/s, dfgl;s, af}l4s, ;+j]ufTds / g}ltsjfg\ dfgj<br />

;+zfwgsf] ljsf; u/L cg'zfl;t / dof{lbt ;dfh lgdf{0f ub}{ v]ns'bnfO{ /f]huf/d"ns<br />

Joj;fosf] ¿kdf ;d]t :yflkt ug{ :yfgLo txb]lv g} sfo{qmd ;~rfng u/L …;a}sf] nflu<br />

v]ns'bÚ eGg] cleofgnfO{ ;fsf/ kfg{ v]ns'b;Fu ;DalGwt k"jf{wf/ lgdf{0f, k|lzIf0f, k|ltof]lutf<br />

/ k|f]T;fxgsf sfo{qmdx¿ sfof{Gjog ug{ cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

/fli6«o / cGt/f{li6«o :t/sf v]ns'b ultljlwx¿ ;~rfng ug{ ef}lts k"jf{wf/x¿sf]<br />

Joj:yf ug{', v]ns'b ;Da4 lgsfox¿aLr cfk;L ;xof]u, ;dGjo / ;xsfo{ a9fpg', v]ns'b<br />

ultljlwdf lghL If]qnfO{ kl/rfng ug'{, v]nf8L tyf k|lzIfsx¿sf nflu ;do;fk]If cGt/f{li6«o<br />

:t/sf] k|lzIf0f tyf cEof;sf] Joj:yf / :sfp6 sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng Pjd\<br />

lj:tf/ ug{' v]ns'b tyf :sfp6 If]qsf d'Vo r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

zf/Ll/s Jofofd tyf v]ns'b ultljlwx¿sf] dxŒjk|lt ?lr / hfu¿stf a9\b} hfg',<br />

v]ns'b k"jf{wf/sf] lgdf{0f, :t/f]Gglt tyf ljsf;, v]n k|lzIf0f, v]ns'b k|ltof]lutfx¿ / v]nf8L<br />

k|f]T;fxgsf sfo{qmd ;~rfng x'g', v]ns'bnfO{ /fli6«o Pstf ;'b[9 ug]{ Pjd\ cGt/f{li6«o If]qdf<br />

/fli6«o ;Ddfg clej[l4 ug]{ dfWodsf] ¿kdf ljsf; ug]{ ;+j}wflgs k|lta4tf cflbnfO{ o; If]qsf]<br />

cj;/sf] ¿kdf lnOPsf] 5 .<br />

178 | rf}wf}+ of]hgf<br />

178


#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

v]ns'bsf dfWodaf6 /fli6«o Pstfsf] ;'b[9Ls/0f Pjd\ cGt/f{li6«o If]qdf /fli6«o ;Ddfg<br />

clej[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

v]ns'b If]qsf] ljsf; u/L :j:y, cg'zfl;t, ;[hgfTds / lqmofzLn gful/s lgdf{0f ug{] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. v]n k"jf{wf/sf] ljsf; tyf lj:tf/ ug{' .<br />

2. v]nf8L tyf v]ns'b k|ltof]lutfnfO{ u'0ffTds agfpg' .<br />

3. :sfp6sf] ;'b[9Ls/0f tyf lj:tf/ ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. lghL If]qsf] ;+nUgtf;d]t a9fO{ v]ns'bsf] ljsf;sf nflu ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f,<br />

ljsf; / lj:tf/ ug]{ .<br />

2. ;do;fk]If cGt/f{li6«o :t/sf] k|lzIf0f k|bfg ub}{ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o v]ns'b<br />

k|ltof]lutfsf] cfof]hgf tyf o:tf k|ltof]lutfdf x'g] ;xeflutfdf u'0ffTds j[l4 ug]{ .<br />

3. :sfpl6ªsf lqmofsnfkx¿nfO{ k|efjsf/L ¿kdf lj:tf/ tyf ;'b[9Ls/0f ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. v]ns'bsf :yfgLo tyf /fli6«o :t/sf ef}lts ;+/rgf tyf k"jf{wf/x¿nfO{ cGt/f{li6«o<br />

:t/sf] dfkb08adf]lhd ;'wf/ ul/g]5 . -!_<br />

2. ljBfno / ljZjljBfnox¿df v]ns'bsf] k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{nfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -!_<br />

3. cGt/f{li6«o Pjd\ /fli6«o :t/sf] /ª\uzfnf ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/Ldfk{mt lgdf{0f<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. ;ª\3Lo, k|fb]lzs tyf :yfgLo :t/df ;DefJotfsf cfwf/df v]n k|lti7fg / k|lzIf0f<br />

s]Gb|sf] :yfkgf ul/g]5 . -!_<br />

5. k|ltefzfnL v]nf8Lx¿sf] vf]hL u/L ltgLx¿sf] nflu lgoldt ¿kdf :jb]zL tyf<br />

j}b]lzs k|lzIf0fsf] Joj:yf ul/g]5 . -@_<br />

6. /fi6«sf] cfly{s / ;fdflhs ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg] lsl;dsf ljleGg k/Dk/fut,<br />

;fxl;s, ko{6sLo / dgf]/~hgfTds v]ns'b k|ltof]lutfx¿ cfof]hgf ul/g]5 . -@_<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 179


7. ljz]if tyf kf/f v]ns'bx¿sf] ljsf; / lj:tf/df hf]8 lbOg'sf ;fy} ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿;Fu ;DalGwt v]ns'b k|ltof]lutfsf] ;~rfng tyf pgLx¿sf] ;xeflutfsf<br />

nflu k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

8. v]n If]qsf] ljsf; / lj:tf/df of]ubfg k'¥ofpg] tyf pTs[i6 v]n sf}zn k|bz{g ug]{<br />

JolQmnfO{ k|f]T;fxg ul/g'sf ;fy} v]nsdL{x¿sf] ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

9. v]ns'bsf] ljsf; / lj:tf/sf nflu ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf lghL If]qsf ;+:yfx¿;Fu<br />

PsLs[t ¿kdf, ;dGjo / ;xsfo{ ub}{ v]ns'bsf] ;+:yfut ;+/rgfdf ;do;fk]If ;'wf/<br />

ul/g]5 . -@_<br />

10. ;a} lhNnfsf ljBfnox¿df :sfp6sf] sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

11. :jo+;]jf / ;dfh;]jfsf sfo{df :sfp6/x¿nfO{ kl/rfng ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= v]ns'b tyf :sfp6sf k"jf{wf/ ljsf; tyf k'glg{df{0f<br />

1. ;a} k|b]zdf sDtLdf Pp6f ;'ljwf ;DkGg /Ëzfnf, se8{xn, v]nu|fd, lqms]6<br />

d}bfg lgdf{0f .<br />

2. k|To]s lgjf{rg If]qdf sDtLdf Pp6f v]n d}bfg lgdf{0f .<br />

3. e"sDkn] Ifltu|:t ePsf v]ns'bsf k"jf{wf/x¿sf] k'glg{df{0f .<br />

4. :sfp6 ejgx¿sf] lgdf{0f tyf dd{t;Def/ .<br />

v= v]ns'b;DaGwL sfo{qmd<br />

1. /fi6«klt /lgª l;N8 k|ltof]lutf, kf/f / :k];n v]ns'b, blIf0f Pl;ofnL v]ns'b,<br />

;ftf}+ /fli6«o v]ns'b, cGt/f{li6«o k|ltof]lutfsf] cfof]hgf tyf Pl;ofnL / cGo<br />

cGt/f{li6«o k|ltof]lutfdf ;xeflutf .<br />

2. lghL If]qsf ;+:yf tyf ljBfno;Fusf] ;xsfo{df v]ns'b k|ltof]lutf ;~rfng .<br />

3. ;fd'bflos ljBfnosf v]ns'b lzIfsx¿ tyf ljleGg v]nsf v]nf8L tyf OR5's<br />

JolQmnfO{ k|lzIf0f / ljleGg v]nsf k|lzIfsx¿nfO{ cGt/f{li6«o :t/sf] k|lzIf0f .<br />

4. v]ns'bdf k|ltalGwt cf}ifwL ;]jg lj?4 v]nf8L, k|lzIfs, lzIfs tyf<br />

ljBfyL{x¿sf] nflu ;r]tgf sfo{qmd .<br />

5. v]nf8Lx¿nfO{ k'/:sf/ tyf ;Ddfg sfo{qmd .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;a} k|b]zdf sDtLdf Pp6f /Ëzfnfsf] lgdf{0f tyf :t/f]Gglt ePsf], !! cf]6f lqms]6<br />

d}bfg / #* cf]6f lhNnf:t/Lo se8{xn lgdf{0f ePsf], /fli6«o tyf cGt/f{li6«o v]ns'b<br />

k|ltof]lutfx¿sf] ;~rfng tyf ;f]df ;xeflutf j[l4 ePsf], k|lzIf0f k|fKt ug]{ v]nf8Lx¿sf]<br />

180 | rf}wf}+ of]hgf<br />

180


;ª\Vof jflif{s !%,))) k'u]sf], cGt/f{li6«o v]ns'bdf ljhoL v]nf8Lx¿ k'/:s[t ePsf],<br />

:sfp6/sf] ;ª\Vof #),))) n] j[l4 ePsf] / ^),))) :sfp6 :jo+;]js kl/rfng ePsf] x'g]5 .<br />

$=%=# :jo+;]js ;]jf<br />

!= k[i7e"ld<br />

:jo+;]js ;]jf Pp6f Jofj;flos Pjd\ ;Ël7t If]qsf] ¿kdf ljsf; x'Fb} cfPsf] / b]z<br />

ljsf;sf] /fli6«o nIo k|flKtdf of]ubfg k'¥ofpg]tkm{ d'vl/t x'Fb} uPsf] b]lvG5 . jt{dfg cj:yfdf<br />

:jo+;]jL lqmofsnfkx¿ ;~rfng ug{ ;/sf/L lgsfox¿, u}/;/sf/L ;ª\3;+:yf, gful/s ;dfh<br />

tyf cGt/f{li6«o ;ª\3;+:yfx¿ lqmofzLn /x]sf 5g\ . o:tf lgsfo Pjd\ ;ª\3;+:yfx¿n] :jo+;]jL<br />

lqmofsnfksf] ;~rfng / :jo+;]js kl/rfng ug]{h:tf sfo{x¿af6 :jf:Yo, lzIff, ljkb\<br />

Joj:yfkg, ;fj{hlgs ;]jf k|jfx, cfsl:ds sfo{df ;xof]u, hgr]tgf clej[l4, lgM;xfox¿sf]<br />

pTyfg÷x]/rfx / :jo+;]jL efjgfsf] k|j4{gh:tf sfo{x¿df of]ubfg k'¥ofO/x]sf 5g\ .<br />

/fli6«o ljsf; :jo+;]js ;]jfaf6 :jo+;]jfsf] k|j4{g / kl/rfng ug]{ qmddf @)%^<br />

;fnb]lv xfn;Dd ljleGg ljifoIf]qsf] of]Uotf xfl;n u/]sf !! xhf/eGbf a9Ln] :jo+;]js eO{<br />

of]ubfg k'¥ofPsf 5g\ . ;f] cjlwdf ;fdflhs kl/rfng, cfocfh{g k|j4{g, ;–;fgf k"jf{wf/<br />

lgdf{0f, hgr]tgf clej[l4, ;fIf/tf clej[l4, :yfgLo k|ljlw k|j4{g, lzIff, :Jff:Yo, s[lif tyf<br />

kz'kfng, ;fj{hlgs ;]jf k|jfxh:tf If]qx¿df :jod\:f]jsx¿ kl/rfng ePsf 5g\ . pgLx¿<br />

:jf:Yo ;]jf, s[lif ljsf; ;]jf, kz' ;]jf / OlGhlgol/ª If]qaf6 5gf]6 ul/Psf] / logLx¿<br />

d'n'ssf ljleGg ;fj{hlgs ;]jf s]Gb|x¿df sfo{/t /x]sf 5g\ . ;fy}, :jo+;]jL k|s[ltsf<br />

/fli6«o÷cGt/f{li6«o ;ª\3–;+:yfx¿aLrsf] efOrf/fdf clej[l4, :jo+;]jL efjgfsf] k|j4{g Pjd\<br />

:jo+;]jL lgsfo / ;ª\3÷;+:yfx¿aLrsf] ;~hfnLs/0fdf clej[l4 ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

:jo+;]jfsf] dxŒjnfO{ ;dfh / :yfgLo :t/df :yfkgf u/L o;nfO{ cleofgs} ¿kdf<br />

cufl8 a9fpg] / :jo+;]jsx¿sf] dfu–cfk"lt{ Joj:yfkg o; If]qsf r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

:jo+;]jsx¿n] ;fj{hlgs ;]jf k|jfxdf dxŒjk"0f{ of]ubfg k'¥ofPsf / cem} b'u{d If]qsf<br />

;fj{hlgs ;]jf s]Gb|x¿df cfjZos hgzlQmsf] sdL k"/f ug]{, gful/ssf] u'0f:t/Lo, l56f]÷5l/tf]<br />

Pjd\ kof{Kt ;]jfk|flKtsf] cfsfª\Iff al9/x]sf], @)&@ ;fn j}zfv !@ kl5sf] e"sDkLo ljkb\, af9L,<br />

klx/f], dxfdf/Lh:tf k|fs[lts k|sf]ksf cj:yfx¿df :jo+;]jL lqmofsnfksf] cfjZostf, e"ldsf<br />

Pjd\ of]ubfg dgg ul/Psf]n] :jo+;]jfsf] ;fGble{stf cem k'li6 ePsf] / :jo+;]jL<br />

lqmofsnfkx¿nfO{ cufl8 a9fpg] cj;/ /x]sf] 5 . :jo+;]jfsf] bfo/fnfO{ /fli6«o Pjd\ ;fdflhs<br />

hLjgsf cGo kIf÷cfofdx¿df lj:tf/ u/L ;d'bfo:t/af6} :jo+;]jL lqmofsnfknfO{ cufl8<br />

a9fpg] cj;/ klg /x]sf] 5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 181


#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

:jo+;]js ;]jfaf6 ;Eo, ;xof]uL / cGtlge{/ ;dfh lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

:jo+;]jL efjgfsf] k|j4{g / :jo+;]jssf ¿kdf ;]jf ug{ rfxg] JolQm tyf ;+:yfx¿nfO{<br />

kl/rfng u/L ljsf;sf] /fli6«o cleofgdf ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

ljsf;sf] nflu tTsfn cfjZos kg]{ hgzlQm cfk"lt{ ug'{sf ;fy} ;a} If]qdf :jo+;]jL<br />

efjgfsf] ljsf; ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ljsf; sfo{ tyf ;fj{hlgs ;]jfk|jfx sdL ePsf] If]qdf ;xhLs/0f ug{ o'jfx¿nufot<br />

ljleGg ljifo / If]qsf JolQmx¿nfO{ :Jfo+;]jssf] ¿kdf kl/rfng ug]{ .<br />

2. ljkb\sf] cj:yf tyf cGo cfsl:ds sfo{df :jo+;]jfdfkm{t ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

3. :jo+;]jfsf] If]qdf ul/Psf /fli6«o÷cGt/f{li6«o cEof;x¿sf] cfwf/df :jo+;]jf;DaGwL<br />

hfu/0f Pjd\ k|j4{gfTds sfo{qmd ;~rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. :yfgLo dfusf cfwf/df ljsf; lgdf{0f, ;]jfk|jfx tyf ljifout k|ljlwsf] If]qdf<br />

:jo+;]jL hgzlQmx¿sf] kl/rfng x'g ;Sg] If]qx¿sf] klxrfg / sfof{Gjog ul/g]5 . -<br />

!_<br />

2. ;/sf/L ;]jfdf /xL ljleGg If]qsf] nfdf] cg'ej xfl;n u/]sf cjsfzk|fKt<br />

/fi6«;]jsx¿nfO{ ;fy} o'jfx¿nfO{ :jo+;]jfdf lqmofzLn t'NofOg]5 . -!_<br />

3. :jo+;]jssf] ;]jf If]qnfO{ km/flsnf] / Jofjxfl/s agfpg gLltut vfsf tof/ u/L<br />

ljsf;sf cfofdx¿df of]ubfg k'¥ofpg ;Sg] JolQmx¿nfO{ :jo+;]jssf] ¿kdf<br />

kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

4. ljkb\sf] cj:yf tyf cGo cfsl:ds sfo{df cfJfZos kg]{ :jo+;]jsx¿ kl/rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

5. ljleGg z}lIfs, k|fljlws tyf k|fl1s ;+:yfx¿df cWoog/t o'jfx¿nfO{ cWoogs} cËsf]<br />

¿kdf :jo+;]jfdf ;+nUg u/fOg]5 . -@_<br />

6. :jo+;]jfnfO{ ;fdflhs ;+:s[ltsf] ¿kdf ljsf; ug{ ljBfno txsf] kf7\oqmddf ;dfj]z<br />

ul/g]5 . -#_<br />

182 | rf}wf}+ of]hgf<br />

182


7. :jo+;]js kl/rfng ug]{ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;+:yfx¿;Fu ;~hfn lj:tf/ u/L<br />

:jo+;]jf k|j4{g sfo{nfO{ lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

8. /fli6«o ljsf; :jo+;]js ;]jfnfO{ :jo+;]js kl/rfng ug]{ ;ª\3÷;+:yfx¿sf] ;dGjo<br />

lgsfo tyf ;|f]ts]Gb|sf] ¿kdf ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. :jo+;]jf;DaGwL /fli6«o gLlt th{'df .<br />

2. :jo+;]js kl/rfng;DaGwL k|m]djs{ th{'df u/L kl/rfngdf ljljwLs/0f .<br />

3. /fli6«o / cGt/f{li6«o ;ª\3;+:yfx¿;Fusf] ;xsfo{df :jo+;]js kl/rfng / :jo+;]jfsf]<br />

k|j4{g sfo{qmd .<br />

4. :jo+;]jf;DaGwL k}/aL sfo{qmd .<br />

5. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :jo+;]jL ;ª\3;+:yfx¿aLr ;dGjo / ;~hfnLs/0f .<br />

6. :jo+;]jf;DaGwL c;n cEof;sf] klxrfg tyf cjnDag .<br />

7. :jo+;]jsx¿sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

kl/rfng ul/g] :jo+;]jssf] sfo{If]q / ;ª\Vofdf j[l4 ePsf] x'g]5 . :jo+;]js<br />

kl/rfngsf] bfo/f lj:tf/ x'g uO{ :yfgLo :t/;Dd k'u]sf] x'g]5 . To;}u/L yk gful/sx¿df<br />

;fj{hlgs ;]jfdf kx'Fr j[l4df ;xof]u k'u]sf] / :jo+;]jL lqmofsnfkx¿sf] dfWodaf6 ;Eo<br />

;dfh k|j4{g ePsf] x'g]5 .<br />

If]qut ljsf; gLltx¿ | 183


kl/R5]b M %<br />

k"jf{wf/ If]q ljsf; gLltx¿<br />

%=! pmhf{<br />

%=!=! hnljB't\<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] nflu hnljB't\ g} pmhf{sf] dxŒjk"0f{ Pjd\ e/kbf{] ;|f]t xf] . g]kfnsf] ;+ljwfgn]<br />

hg;xeflutfdf cfwfl/t :jb]zL nufgLnfO{ k|fyldstf lbFb} hn;|f]tsf] ax'pkof]uL ljsf; ug]{<br />

gLltut Joj:yf u/]sf] 5 . pmhf{ d'n'ssf] ljsf;sf] d]¿b08 ePsf]n] g]kfnsf kl5Nnf cfjlws<br />

of]hgfx¿df pmhf{ If]qn] pRr k|fyldstf kfpFb} cfPsf] 5 . ;/sf/L, lghL / ;fd'bflos<br />

nufgLsf ;fy;fy} ljb]zL nufgLdfkm{t hnljB't\ If]qsf] ljsf; tyf k|j4{g ug{] k|of; eO/x]sf]<br />

5 . ;d;fdlos P]g, lgod, gLltx¿sf] lgdf{0f tyf ltgsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu<br />

;+:yfut Joj:yfsf afah'b ;Defljt Ifdtfsf] Go"g dfqfdf dfq pTkfbg ;Dej x'g;s]sf] 5 .<br />

s'n hnljB't\ h8fg Ifdtf *%! d]ufjf6 k'u]sf] 5 eg] ljB't\df hg;ª\Vofsf] kx'Fr &$ k|ltzt<br />

5 . ljB't\ k|;f/0f nfOgsf] ^^ s]=eL= jf ;f]eGbf dflysf] s'n nDafO @,(&) lsnf]ld6/ k'u]sf] 5<br />

. @,*(@ uf=lj=;=df ljB'tLo k"jf{wf/ k'u]sf] 5 . ctM pmhf{df cfTdlge{/ x'g hnljB't\sf ;fgf,<br />

demf}nf tyf 7"nf cfof]hgfx¿nfO{ k|fyldstfsf cfwf/df sfof{Gjogdf n}hfg cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

d'n'ssf] cfw'lgsLs/0f / cf}Bf}lusLs/0f;Fu} tLj| j[l4 x'g yfn]sf] hnljB't\sf] dfu k"/f ug'{,<br />

cfof]hgfx¿ lgwf{l/t ;do / nfutdf ;DkGg ug{', cfof]hgf ;~rfngsf nflu ljleGg<br />

;/f]sf/jfnf lgsfox¿aLr ;dGjo ug'{', lgofds tyf ljt/0f lgsfosf] ljt/0f k|0ffnL lj:tf/ /<br />

;'b[9Ls/0f ug'{ Pjd\ hnljB't\ pTkfbgdf lghL If]qsf] of]ubfg ;Lldt /xg' hnljB't\ ljsf;sf<br />

k|d'v r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

pmhf{nfO{ cfly{s ljsf;sf] d]¿b08sf ¿kdf cËLsf/ u/L cfly{s ;d[l4sf] dfWddsf ¿kdf<br />

klxrfg x'g', pmhf{ If]q k|fyldstf k|fKt If]qsf] ¿kdf /xg', nufgLsf k|z:t cj;/ b]lvg',<br />

j}b]lzs nufgLsf] nflu kof{Kt ;Defjgf /xg', lghL If]q tyf :yfgLo hgtfsf] ;]o/ nufgL a9\b}<br />

uO{ hgtfsf] :jfldTj sfod x'g' hnljB't\ If]qsf cj;/sf ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

184 | rf}wf}+ of]hgf<br />

184


#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

hnljB't\sf] tLj| ljsf;dfkm{t d'n'ssf lbuf] ljsf; / ;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

pmhf{ ;'/Iff;lxtsf] hnljB't\ ljsf;af6 ljB't\df cfTdlge{/tf xfl;n u/L cfly{s tyf<br />

;fdflhs ;d'Ggltdf of]ubfg k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

hnljB't\ ;]jfsf] lj:tf/ u/L ;a} 3/kl/jf/ / If]qsf] ;xh kx'Fr ;'lglZrt ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. hnljB't\df nufgL a9fO{ ljB't\ pTkfbgdf j[l4 ug]{ .<br />

2. ljB't\sf] k|;f/0f Joj:yfnfO{ yk ;'b[9 tyf lj:tf/ ug]{ .<br />

3. ljt/0f k|0ffnLnfO{ k|efjsf/L agfO{ ljB't\sf] kx'Fr ;j{;'ne agfpg] .<br />

4. ljB't\ pTkfbg ;lDd>0f ;d]tsf] dfWodaf6 pmhf{ ;'/Iffsf] k|Tofe"lt ug{] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. hnfzoo'Qm hnljB't\ pTkfbgnfO{ k|fyldstfdf /fvL sfo{qmd÷cfof]hgf ;~rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

2. lgdf{0ffwLg cj:yfdf /x]sf ljB't\ pTkfbg, k|;f/0f tyf ljt/0f cfof]hgfx¿nfO{<br />

;dodf g} ;DkGg ul/g]5 . -!_<br />

3. demf}nf tyf 7"nf hnljB't\ kl/of]hgfx¿df ;d]t :yfgLo ;d'bfox¿nfO{ ;]o/ nufgL<br />

ug]{ cj;/ pknAw u/fpg] Joj:yf cjnDag ul/g]5 . -!_<br />

4. lghL nufgL a9fpg ljB't\ vl/bb/ k'g/fjnf]sgsf ;fy} lklsª tyf hnfzoo'Qm<br />

cfof]hgfx¿sf nflu ;d]t ljB't\ vl/bb/ lgwf{/0f ul/g]5 . -!_<br />

5. lghL If]qnfO{ ;xhLs/0f ug{ / ;/sf/L ;]jf l56f] 5l/tf] ¿kdf pknAw u/fpg<br />

cfjZos ;+oGq lgdf{0f ul/g]5 . -!_<br />

6. cGt/b]zLo k|;f/0f nfOgx¿sf] cWoog / ;j]{If0f u/L lgdf{0f sfo{ k|fyldstfsf ;fy<br />

;DkGg ul/g]5 . -@_<br />

7. k|;f/0f nfOg lgdf{0fdf lghL If]qnfO{ cfslif{t ug{ cfjZos ljlw tof/ u/L sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -@_<br />

8. hnljB't\sf] pTkfbgnfO{ ljB't\ ljt/0f;Fu hf]8\g cfGtl/s k|;f/0f nfOgsf] lgdf{0fnfO{<br />

tLj|tf lbOg]5 . -@_<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 185


9. u|fdL0f ljB'tLs/0fnfO{ lj:tf/ u/L cfly{s lqmofsnfk;Fu cfa4 ul/g]5 . -#_<br />

10. ljB't\ r'xfj6 lgoGq0f ug{ cfjZos sfg'g kl/dfh{g Pjd\ k|fljlws tyf k|zf;lgs<br />

pkfox¿ cjnDag ul/g]5 . -#_<br />

11. ;3g ;x/L If]qdf e"ldut ljt/0f nfOgsf] lgdf{0f sfo{ cufl8 a9fOg]5 . -#_<br />

12. hnljB't\ cfof]hgf ljsf; ubf{ clgjfo{ ¿kdf hnjfo' kl/jt{gaf6 kg]{ c;/nfO{ Wofg<br />

lbOg]5 . -$_<br />

13. :df6{ ld6/ tyf :df6{ lu|8sf] cjwf/0ffnfO{ qmlds ¿kdf nfu' ub}{ nlug]5 . -$_<br />

14. ljB't\ pTkfbg sDkgL, ljB't\ k|;f/0f sDkgL, ljB't\ ljt/0f sDkgL tyf ljB't\ Jofkf/<br />

sDkgLsf] :yfkgf u/L sfo{ cufl8 a9fOg]5 . -$_<br />

15. ljB'tLo pmhf{ pkof]usf] cl86, ljB'tLo pkof]u;DaGwL hgr]tgf, pmhf{ bIftfsf]<br />

dfkb08 lgwf{/0fh:tf sfo{ u/L pkof]u k|0ffnLdf pmhf{ bIftf k|j4{g ul/g]5 . -$_<br />

16. ljZjljBfnox¿ ;d]tsf] ;+nUgtfdf cWoog tyf cg';Gwfg sfo{ ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= hnfzoo'Qm tyf 7"nf hnljB't\ cfof]hgfx¿sf] lgdf{0f tyf ljsf;<br />

1. bf]nvf lhNnfdf lgdf{0ffwLg $%^ d]ufjf6 Ifdtfsf] /fli6«o uf}/jsf] dflyNnf]<br />

tfdfsf]zL hnljB't\ cfof]hgfsf] lgdf{0f ;DkGg .<br />

2. !$) d]ufjf6 Ifdtfsf] tgx'F ;]tL hnfzoo'Qm hnljB't\ cfof]hgfsf] lgdf{0fk"j{sf<br />

sfo{x¿ ;DkGg u/L d'Vo ;+/rgfx¿sf] lgdf{0f k|f/De .<br />

3. !@)) d]ufjf6 Ifdtfsf] /fli6«o uf}/jsf] a'9Lu08sL hnfzoo'Qm hnljB't\ cfof]hgf,<br />

&%) d]ufjf6 Ifdtfsf] /fli6«o uf}/jsf] klZrd ;]tL hnljB't\ cfof]hgf / $!)<br />

d]ufjf6 Ifdtfsf] gnl;ªuf8 hnfzoo'Qm hnljB't\ cfof]hgfsf] ljsf; lgdf{0f .<br />

v= hnljB't\ cfof]hgfx¿sf] cWoog<br />

1. hnfzoo'Qm cfof]hgfx¿sf] u'? of]hgf ljsf; .<br />

2. 7"nf hnfzoo'Qm cfof]hgfx¿ ;'gsf]zL–@ -!!)) d]=jf=_, ;'gsf]zL–# -%#) d]=jf=_,<br />

cfFwL vf]nf -!*) d]=jf=_, pQ/ uª\uf -#)) d]=jf=_, b"wsf]zL -#)) d]=jf=_,<br />

sfnLu08sL–@ -^^) d]=jf=_ / gf}d'/] -@$) d]=jf=_ sf] lj:t[t ;DefJotf tyf<br />

jftfj/0fLo cWoog sfo{ ;DkGg ug'{sf] ;fy} lgdf{0fsf] df]8fln6L tof/ u/L qmdzM<br />

sfof{Gjog .<br />

3. dflyNnf] c?0f -##% d]=jf=_, e]/L–! -$$) d]=jf=_, c?0f–$ -#)) d]=jf=_, e]/L–@ -<br />

@$# d]=jf=_, km"nsf]6 s0f{fnL -@!) d]=jf=_, r}gk'/ ;]tL -@!) d]=jf=_, ;fgLe]/L -!%)<br />

d]=jf=_, dflyNnf] e]/L -*% d]=jf=_, l;Da'jf vf]nf -%# d]=jf=_, b"wsf]zL–$ -$( d]=jf_,<br />

186 | rf}wf}+ of]hgf<br />

186


a]gL—sfnL u08sL -%) d]=jf=_, ;ª\v'jfvf]nf–! -#) d]=jf=_, Ov'jf / sfa]nL<br />

hnljB't\ cfof]hgfsf] ;DefJotf tyf jftfj/0fLo cWoog ;DkGg .<br />

u= qmdfut cfof]hgfx¿sf] lgdf{0f<br />

1. lgdf{0ffwLg s'n]vfgL t];|f] -!$ d]=jf=_ / rd]lnof -#) d]=jf=_ ;DkGg ug]{ tyf ^)<br />

d]ufjf6 Ifdtfsf] lqz'nL t]:f|f] æPÆ hnljB't\ cfof]hgf / /fx'3f6 -#@ d]=jf=_<br />

hnljB't\ cfof]hgfx¿sf] clwsf+z lgdf{0f sfo{ ;DkGg .<br />

2. dflyNnf] lqz'nL–# aL -$) d]=jf=_, dflyNnf] df]bL -$@ d]=jf=_ c5fd lhNnfl:yt<br />

a'9Luª\uf -@) d]=jf=_, tfdfsf]zL–% -*& d]=jf=_ / /f]Nkfsf] df8L hnljB't\ cfof]hgf<br />

-!@ d]=jf=_ sf] lgdf{0f sfo{ k|f/De .<br />

3. lghL If]qaf6 k|jl4{t lgdf{0ffwLg hnljB't\ cfof]hgfx¿sf] cg'udg tyf cfjZos<br />

lg0f{o k|lqmofdf tbf?stf ckgfO{ lgwf{l/t ;dod} lgdf{0f ;DkGg .<br />

3= k|;f/0f nfOg cfof]hgfx¿<br />

1. ;|f]tsf] clwstd ;b'kof]u ub{} ljB't\ k|;f/0f nfOgsf] Jofjxfl/s u'?of]hgf tof/ /<br />

sfof{Gjog .<br />

2. g]kfn / ef/taLr ljB't\ Jofkf/ k|of]hgsf] nflu g]kfn ljB't\ k|flws/0f / lghL<br />

If]qsf] ;+o'Qm nufgLdf g]kfn ef/taLr 9Ns]a/ – aygfxf – d'hkm/k'/ $)) s]=eL=<br />

Ifdtfsf] cGt/b]zLo k|;f/0f nfOg tyf ;a:6];gsf] lgdf{0f oyflz3| ;DkGg .<br />

3. Go'a'6jn–;'gf}nL–uf]/vk'/, b'xaL–hf]uagL–k"l0f{of, bf];|f] 9Ns]a/–d'hˆkm/k'/, Go'<br />

sf]xnk'/–nvgp, nDsL–a/]nL, kxndfgk'/–a/]nL, lrlnd]xa–s]?ªh:tf cGt/b]zLo<br />

k|;f/0fnfO{gx¿sf] lgdf{0f / 8L=;L= nfOgsf] ;DefJotf cWoog .<br />

4. ljB't\ cfof]hgfx¿af6 pTkflbt ljB't\ zlQm k|;f/0f ug{ sfnLu08sL, d:of{ª\bL,<br />

sf]zL, ;f]n', sfa]nL, e]/L / s0ff{nL sf]l/8f]/x¿ tyf Og?jf–cgf/dgL, cQl/of–<br />

dx]Gb|gu/, dx]Gb|gu/–a'6jn, a'6jn–x]6f}8f–9Ns]a/nufotsf k|;f/0f nfOgx¿sf]<br />

lgdf{0f .<br />

5. gbL a]l;gdf cfwfl/t pRr Ifdtfsf ljB't\ k|;f/0f nfOgx¿sf] ;DefJotf cWoog .<br />

ª= cGo sfo{qmd<br />

1. hn tyf pmhf{ ljsf;sf] b"/b[li6sf] tof/L, ;ª\3Lo :j?kdf ljB't\ ljt/0f;DaGwL<br />

cWoog, s'n ;DefJo hnljB't\ Ifdtf lgwf{/0f;DaGwL cWoog / ljB't\ pTkfbg<br />

cfof]hgfx¿sf] 5gf}6, If]qut dfusf] cfwf/ Pjd\ k|;f/0f / ljt/0fdf ;dGjo .<br />

2. jt{dfg pmhf{ ;Í6 Go"gLs/0f ug{ cGo j}slNks pmhf{;|f]tsf] ;DefJotf cWoog<br />

Pjd\ pTkfbg .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 187


3. hnljB't\ cfof]hgfx¿sf] cg'dltkq k|bfg ug]{ k|lqmofnfO{ ;/nLs/0f Pjd\<br />

k|j4{sx¿sf] lgodg tyf sf/afxL ug'{sf cltl/Qm To:tf cfof]hgfx¿ g]kfn ;/sf/<br />

jf k|lt:kwf{sf] dfWodaf6 jf pko'Qm k|j4{sdfkm{t ljsf; .<br />

4. ljB't\ r'xfj6 Go"gLs/0f / lgoGq0fsf nflu cfjZos k|fljlws Pjd\ Joj:yfksLo<br />

sfo{of]hgfsf] sfof{Gjog .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

hnljB't\ hl8t Ifdtf @,#)! d]ufjf6 k'u]sf], @,%%@ d]=jf= Ifdtfsf ljB't\ cfof]hgfx¿<br />

lgdf{0f k|ls|ofdf ePsf], ^^ s]=eL= jf dflysf] &*% ls=ld=gofF k|;f/0f nfOg lgdf{0f ePsf],<br />

ljB't\ r'xfj6 @$ k|ltztdf ;Lldt ePsf], /fli6«o ljB't\ k|0ffnLaf6 ljB't\ ;]jf k|fKt ug]{<br />

hg;ª\Vof cg'kft &) k|ltzt k'u]sf], yk !)* ufpF ljsf; ;ldltdf ljB't\ ;]jfsf] kx'Fr k'u]sf],<br />

yk &&! ls=ld= ## s]=eL= k|;f/0f nfOg / yk !,%%) ls=ld= !! s]=eL= k|;f/0f nfOg lj:tf/<br />

ul/Psf], /fli6«o k|;f/0f nfOgaf6 yk $ nfv %) xhf/ 3/w'/Ldf ljB't\ ;]jf k'u]sf] / k|ltJolQm<br />

ljB't\ vkt !^) ls=jf= 306f k'u]sf] x'g]5 .<br />

%=!=@ gjLs/0fLo pmhf{<br />

!= k[i7e"ld<br />

lbuf] ljsf;sf nIo, ;a}sf nflu lbuf] pmhf{sf] cjwf/0ff, hnjfo' kl/jt{gsf c;/<br />

Go"gLs/0f, n}lËs ;dfgtf nufotsf cGt/f{li6«o k|lta4tfx¿ sfof{Gjog ug{ / xl/t<br />

cy{tGqnfO{ k|j4{g ub}{ pmhf{ ;'/Iffsf] ;'lglZrttf, pmhf{sf] kx'Fr / jftfj/0fLo ;Gt'ng :yflkt<br />

ug{ gjLs/0fLo If]qsf] tLj| ljsf; x'g' cfjZos 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgn] gjLs/0fLo pmhf{sf]<br />

ljsf; u/L cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf nflu ;'ky / ;'ne ¿kdf e/kbf]{ pmhf{sf] cfk"lt{<br />

ug]{ gLlt cËLsf/ u/]sf] 5 . /fli6«o ljB't\ k|;f/0f nfOg k'¥ofpg sl7g ePsf / 5l/P/ /x]sf<br />

u|fdL0f a:tLx¿df ;]jf k'¥ofpg, ;x/L If]qdf a9\bf] pmhf{ ;ª\s6nfO{ Go"gLs/0f ug{ ;xof]u<br />

k'¥ofpg / k/Dk/fut Pjd\ cfofltt pmhf{dflysf] lge{/tfnfO{ sd ug{ ljleGg lsl;dsf<br />

gjLs/0fLo pmhf{sf] ljsf; / k|j4{g u/L o; If]qnfO{ ljsf;sf] d"n k|jfxdf Nofpg' h?/L 5 .<br />

xfn;Dd o;cGtu{t afof]Uof; KnfG6sf] h8fg ;ª\Vof # nfv ^$ xhf/, ;f}o{ pmhf{ k|0ffnL<br />

ljB't\ h8fg ;ª\Vof ^ nfv *% xhf/ / n3' tyf ;fgf hnljB't\af6 pTkflbt Ifdtf #$<br />

d]ufjf6 k'u]sf] 5 eg] gjLs/0fLo pmhf{ af6 ;du| nfeflGjt hg;ª\Vof !* k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

gjLs/0fLo pmhf{sf] dfu / cfk"lt{aLr ;Gt'ng sfod /fVg', nlIft ;d"xnfO{ pmhf{sf]<br />

kx'Frdf j[l4 ug{', hgtfsf] sdhf]/ cfly{s l:yltsf sf/0f cTolws cg'bfg dfu x'g', sfo{qmdsf]<br />

lbuf]kgf, k|ljlw x:tfGt/0f, /fli6«o k|;f/0f nfOg k'u]kl5 gjLs/0fLo pmhf{af6 pTkflbt ljB'tsf]<br />

188 | rf}wf}+ of]hgf<br />

188


plrt ;b'kof]u, pkef]QmfnfO{ ;xh ¿kdf shf{sf] Joj:yf ug{' tyf lbuf] ljsf;sf] nflu<br />

bL3{sfnLg of]hgf agfO{ sfof{Gjog ug'{ gjLs/0fLo pmhf{ If]qsf r'gf}tLx¿ x'g\ . gjLs/0fLo<br />

pmhf{sf nflu rflxg] clwsf+z pks/0fx¿ cfoft ug'{kg]{ / dxFuf] x'g' yk r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

Go"g cfo ePsf hg;d'bfodf gjLs/0fLo pmhf{sf] kx'Frdf j[l4 x'g' tyf ;x/L If]qdf klg<br />

;f}o{ pmhf{k|ltsf] cfsif{0f a9\b} hfg', o; If]qdf ljleGg ljsf; ;fem]bf/x¿sf] ;xeflutf a9\b}<br />

hfg', gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] k|j4{gdf ljQLo ;+:yf tyf lghL If]qx¿sf] ;xeflutf a9\b}<br />

hfg', :jR5 pmhf{ sf] ljsf; / k|of]udf ljZjJofkL nx/ cfpg', gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwx¿nfO{<br />

:jR5 ljsf; ;+oGqsf] ¿kdf ljsf; ug{ ;DefJotf cWoog u/L ;DefJo k|ljlwx¿nfO{ qmdzM<br />

sfa{g kl/of]hgf tyf sfo{qmdsf] ¿kdf ljsf; ub}{ n}hfg ;lsg] cj:yf /xg' nufotsf<br />

cj;/x¿ ljBdfg 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

gjLs/0fLo pmhf{sf] k|of]uaf6 lbuf] cfly{s ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

:jR5 / gjLs/0fLo pmhf{sf] dfWodaf6 k/Dk/fut / k]6«f]lnod pmhf{dflysf] lge{/tfnfO{<br />

sd ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. :jR5 / gjLs/0fLo pmhf{sf] pTkfbg a9fO{ cfw'lgs pmhf{sf] kx'Fr a9fpg' .<br />

2. /fli6«o ljB't\ k|;f/0f nfOg gk'u]sf tyf k'¥ofpg nfut k|efjsf/L gePsf If]qx¿df<br />

j}slNks ljB't\ ;]jfsf] kx'Fr a9fO{ cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df 6]jf k'¥ofpg' .<br />

#=$ /0fgLltx¿<br />

1. gjLs/0fLo pmhf{sf] lj:tf/ u/L pmhf{ cfk"lt{ k|0ffnLsf] pNn]Vo c+zsf] ¿kdf o;nfO{<br />

ljsf; ug]{ .<br />

2. kx'Fr gk'u]sf If]q, ju{ / ;d"x;Dd gjLs/0fLo pmhf{ / o;sf] k|ljlwsf] kx'Fr a9fpg] .<br />

3. gjLs/0fLo pmhf{df hgtfsf] kx'Fr a9fO{ hLjg:t/df ;'wf/ / /f]huf/Ldf j[l4 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. bfp/fsf] k|of]unfO{ sd ub}{ n}hfg afof]Uof; tyf ;'wfl/Psf] r'nf], Uof;Lkmfo/,<br />

afof]la|s]6 h:tf lskmfotL h}ljs pmhf{ k|ljlwx¿sf] k|j4{g Pjd\ lj:tf/ ul/g]5 . -!,#_<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 189


2. a}Í tyf ljQLo ;+:yfx¿nfO{ gjLs/0fLo pmhf{ If]qdf nufgL ug]{ jftfj/0f l;h{gf<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. pmhf{ ;ª\s6 Go"gLs/0f ug{ ;x/L If]qsf lghL tyf ;fj{hlgs ejgx¿df ;f}o{ pmhf{af6<br />

ljB't\ cfk"lt{ ul/g]5 . -!_<br />

4. k]6«f]lnod kbfy{sf] cf+lzs ljsNksf ¿kdf b]zleq} h}ljs OGwg -afof]–ˆo'n_ sf] pTkfbg<br />

ug{ cfjZos gLlt th'{df ul/g]5 . -!_<br />

5. ;DefJo 7fpFdf jfo' tyf ;f}o{ pmhf{af6 ljB't\ pTkfbg tyf t/fO{df l;FrfOsf nflu kfgL<br />

tfGg jfo' tyf ;f}o{ kDksf] ljsf; / lj:tf/ ul/g]5 . -!,#_<br />

6. n3' tyf ;fgf hnljB't\, ;f}o{ pmhf{, h}ljs pmhf{ tyf jfo' pmhf{h:tf gjLs/0fLo<br />

pmhf{sf] k|j4{g, ljsf; Pjd\ lj:tf/ ul/g]5 . -@,#_<br />

7. ljleGg If]qaf6 pTkfbg x'g] kmf]xf]/sf] ;d'lrt Joj:yfkgaf6 pmhf{ pTkfbg ug{sf nflu<br />

cfjZos k|ljlw / k|0ffnLx¿sf] k|j4{g / lj:tf/ ul/g]5 . -@,#_<br />

8. ;f}o{ Kofgn tyf cGo gjLs/0fLo pmhf{sf pks/0f cfoft ubf{ u'0f:t/ dfkg ug]{<br />

k4ltnfO{ yk ;'b[9 ul/g]5 . -@_<br />

9. /fli6«o ljB't\ k|;f/0f nfOg k'u]sf If]qx¿df n3' tyf ;fgf hnljB't\, ;f}o{ pmhf{<br />

nufotsf gjLs/0fLo pmhf{af6 pTkflbt ljB't\nfO{ /fli6«o ljB't\ k|;f/0f nfOgdf hf]8\g]<br />

Joj:yf ul/g]5 . -@,#_<br />

10. gjLs/0fLo pmhf{sf] lbuf] tyf ;d'lrt ljsf;sf nflu s]Gb|Lo gjLs/0fLo pmhf{<br />

sf]ifdfkm{t dfq cg'bfg / shf{ kl/rfngsf] Joj:yf ul/g]5 . -@_<br />

11. ul/a tyf ljkGg ju{;Dd gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] ;'ne / ;/n kx'Fr k'¥ofpg<br />

k|j4{gfTds sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

12. k|fb]lzs Pjd\ :yfgLo lgsfox¿sf] gjLs/0fLo pmhf{;DaGwL of]hgf th'{df, sfof{Gjog,<br />

k|j4{g, cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL lqmofsnfkx¿df Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;f}o{ pmhf{ sfo{qmd<br />

1. /fli6«o ljB't\ k|0ffnL gk'u]sf tyf n3' hnljB'tsf] ;Defjgf sd ePsf 7fpFx¿df<br />

;f}o{ ljB't\ k|0ffnL h8fg .<br />

2. ;x/L If]qdf a9bf] ljB't\ ;Í6nfO{ Go"gLs/0f ug{ ;f}o{ pmhf{ k|0ffnLdf h8fg .<br />

3. b'u{d kxf8L If]qdf vfg]kfgL tyf ;–;fgf l;FrfOsf] nflu ;f}o{ ljB't kDk h8fg .<br />

190 | rf}wf}+ of]hgf<br />

190


4. ;fd'bflos ;+:yfx¿df ;+:yfut ;f}o{ ljB't\ k|0ffnL h8fg, ;f}o{ 8«fo/ / s's/<br />

h8fg ug'{sf ;fy} ;f}o{ ldlg lu|8dfkm{t ljB't\ ;]jf .<br />

5. lghL–;fj{hlgs ;fem]bf/L cjwf/0ffg';f/ Aof6«L k|zf]wg s]G›sf] :yfkgf tyf<br />

;~rfng .<br />

v= n3' tyf ;fgf hnljB't\ sfo{qmd<br />

1. n3' tyf ;fgf hnljB't\ cfof]hgfx¿dfkm{t ljB't\ pTkfbg .<br />

2. vfB kbfy{ s'6fgL tyf lk;fgLsf] nflu k/Dk/fut kfgL3§ ;'wf/ tyf gofF kfgL3§<br />

h8fg .<br />

3. n3' tyf ;fgf hnljB't\ cfof]hgfx¿nfO{ /fli6«o k|;f/0f lu|8df ;d]t<br />

hf]8\g];DaGwL ;DefJotf cWoog .<br />

4. n3' hnljB't\ cfof]hgfx¿nfO{ Ps–cfk;df hf]8L /fli6«o k|;f/0f nfOgdf cfa4<br />

Pjd\ :yfgLo lu|8sf] ¿kdf ljsf; u/L /fli6«o k|;f/0f nfOgdf hf]8\g] .<br />

5. xfn n3' tyf ;fgf hnljB't\ cfof]hgfdfkm{t ljB'tLs/0f ePsf gu/f]Gd'v If]q /<br />

kxf8L lhNnf ;b/d'sfddf ljB't\ cfk"lt{sf] ;d:of ;dfwfg ug{ yk n3' tyf ;fgf<br />

hnljB't\ lgdf{0f .<br />

u= h}ljs pmhf{ sfo{qmd<br />

1. afof]Uof;, ;'wfl/Psf] r'nf] tyf afof]la|s]6sf] Jofks k|j4{g tyf lj:tf/ ug{<br />

3/fof;L afof]Uof; KnfG6, 7"nf afof]Uof; KnfG6 / ;fd'bflos Pjd\ ;+:yfut<br />

afof]Uof; KnfG6 lgdf{0f tyf ;'wfl/Psf] r'nf] h8fg .<br />

2. afof]la|s]6x¿ pTkfbg tyf ljt/0f, h}ljs OGwg pTkfbg;DaGwL gLlt th{'df tyf<br />

sfof{Gjog / ;x/L If]qdf pTkfbg x'g] kmf]xf]/, v]/ uPsf s[lif tyf jghGo<br />

kbfy{x¿ k|of]u u/L ljB't\ pTkfbg Pjd\ oftfoft If]qdf afof] Oyfgf]n / afof]<br />

l8h]nsf] k|of]u .<br />

3= jfo' pmhf{ sfo{qmd<br />

1. jfo' pmhf{ ;|f]tsf] gS;f -P6n;_ tof/, jfo' tYofÍ pknAw ePsf / jfo' Doflkª<br />

tof/ ul/Psf lhNnfx¿df n3' tyf ;fgf jfo' 6af{Og h8fg u/L ljB't\ pTkfbg .<br />

2. ;f}o{ tyf jfo' pmhf{sf] ldl>t k|ljlwsf] ;DefJotf cWoogsf cfwf/df ljB't\<br />

pTkfbg u/L lghL If]qsf] ;d]t ;xeflutfdf u|fdL0f ljB'tLs/0f tyf t/fO{sf<br />

;DefJo lhNnfx¿df l;FrfOsf nflu kfgL tfGg jfo'kDksf] ljsf; / lj:tf/ .<br />

ª= cWoog, cg';Gwfg tyf Ifdtf ;'b[9Ls/0f sfo{qmd<br />

1. :yfgLo lgsfodf :yfkgf ePsf lhNnf jftfj/0f, pmhf{ tyf hnjfo' kl/jt{g<br />

zfvfx¿sf] Ifdtf ljsf; .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 191


2. gjLs/0fLo pmhf{;DaGwL @) jif]{ of]hgf, /fli6«o gjLs/0fLo pmhf{ gLlt tyf P]g<br />

th{'df .<br />

3. j}slNks pmhf{ k|j4{g s]G›sf] ;+:yfut ;+/rgfdf ;'wf/ .<br />

4. gjLs/0fLo pmhf{;DaGwL ;j]{If0f, ;DefJotf cWoog, cg';Gwfg tyf ljsf;,<br />

k|j4{g, k|bz{g tyf hgr]tgf sfo{qmd, pks/0f tyf ;fdfgx¿sf] /fli6«o :t/<br />

u'0f:t/ dfkb08 lgwf{/0f, cg'udg, gLlt tyf of]hgf th{'df, tflnd, ;~rfng .<br />

5. k|To]s @ jif{df x/]s pmhf{ sfo{qmdsf] cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo k|efj<br />

d"NofÍg .<br />

5= gjLs/0fLo pmhf{ kfs{;DaGwL sfo{qmd<br />

1. gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] ljsf; / k|j4{gnfO{ k|efjsf/L ¿kdf cl3 a9fpg tyf<br />

hgr]tgf hufpg gjLs/0fLo pmhf{sf k|ljlwx¿ h8fg u/L pko'Qm 7fpFdf<br />

gjLs/0fLo pmhf{ kfs{ :yfkgf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

n3' tyf ;fgf hnljB't\af6 !! d]ufjf6, ;fgf tyf 3/fo;L ;f}o{ ljB't\ k|0ffnLaf6 !^<br />

d]ufjf6 / jfo' pmhf{af6 ! d]ufjf6 ljB't\ pTkfbg eO{ yk sl/a ( k|ltzt hgtfnfO{ ljB't\<br />

;]jf k'u]sf] x'g]5 . @,)),))) cf]6f 3/fo;L afof]Uof; KnfG6 / !),^%,))) ;'wfl/Psf] r'nf]<br />

h8fg ePsf] x'g]5 . ;du| gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlw;Fu ufFl;Psf Joj;fo tyf pTkfbgd"ns<br />

k|of]uaf6 @,%)) gofF pBd ;[hgf tyf yk !*,))) /f]huf/L l;h{gf ePsf] x'g'sf ;fy} !%,%))<br />

3/w'/Ldf ljleGg cfocfh{gsf lqmofsnfkx¿ klg ;~rfng ePsf] x'g]5 .<br />

%=@ oftfoft k"jf{wf/<br />

%=@=! ;8s<br />

!= k[i7e"ld<br />

d'n'ssf] cfly{s–;fdflhs ljsf;nfO{ ultzLn kfg{, ;j{;fwf/0fnfO{ k'¥ofOg] ;]jfnfO{ ;xh<br />

tyf ;/n kfg{ / cfly{s ;fdflhs PsLs/0f Pjd\ k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng sfod u/L<br />

;jf{ËL0f ljsf;df 6]jf k'¥ofpg ;8s oftfoftsf] dxTjk"0f{ of]ubfg /xG5 . ljutsf cfjlws<br />

of]hgfx¿n] ;8s oftfoftnfO{ pRr k|fyldstfdf /fVb} cfPsf 5g\ . g]kfnsf] cfly{s–;fdflhs<br />

ljsf;df dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng] /0fgLlts dxTjsf ;8sx¿nfO{ ljz]if hf]8 lbOFb} cfPsf] 5 .<br />

cf=j= @)&@÷&# sf] cGTo;Dddf b]zsf b'O{ lhNnf ;b/d'sfd -8f]Nkf / x'Dnf_ afx]s cGo<br />

lhNnf ;b/d'sfd ;8s ;~hfn;Fu hf]l8Psf 5g\ eg] If]qLo :t/ / /0fgLlts dxTj ePsf<br />

@(,)#! ls=ld= ;8s ;~rfngdf /x]sf 5g\ . o;sf cltl/Qm :yfgLo :t/af6 lgld{t sl/a<br />

192 | rf}wf}+ of]hgf<br />

192


%#,))) ls=ld= ;8sdWo] sl/a #),))) ls=ld= oftfoftof]Uo ePsf]df sl/a !&,)))<br />

ls=ld=dfq afx|} dlxgf ;~rfngof]Uo /x]sf] 5 . ;fy} !,(%@ df]6/of]Uo k'nx¿ lgdf{0f ePsf 5g\<br />

. ;8s ;~hfn gk'u]sf b'O{ lhNnf ;b/d'sfddf ;8ssf] kx'Fr k'¥ofpg tbf?stf;fy sfd<br />

eO/x]sf] 5 . xfn;Dd ^& lhNnf ;b/d'sfd -ef]hk'/, vf]6fª, d':tfª, afh'/f, dgfª, d'u', x'Dnf /<br />

8f]Nkfafx]s_ df sfnf]kq] ;8s ;~hfnsf] kx'Fr k'lu;s]sf] 5 . ;a} ;b/d'sfdx¿df sfnf]kq]<br />

;8ssf] ;~hfn k'¥ofpg rf}wf}F of]hgfdf ;8s pk–If]qdf ePsf ljutsf k|of;x¿sf ;fy;fy}<br />

s]xL gjLgtd k|oTgx¿nfO{ klg k|fyldstf lbOg]5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

sl7g ef}uf}lns cj:yfsf sf/0f vlr{nf] ePsf] lgdf{0f sfo{sf] Joj:yfkg ug'{, lgld{t<br />

;+/rgfx¿sf] dd{t;Def/ / ;DklQ ;'/Iffsf nflu ;|f]t–;fwgsf] kof{Kt Joj:yf ug'{, cTolws<br />

dfusf sf/0f ;|f]t ;fwgsf] k|fyldsLs/0f ug'{, 5l/P/ /x]sf a:tLx¿df ;8s lj:tf/ ug'{, afx|}<br />

dlxgf e/kbf]{ / ;'/lIft ;8s ;+/rgf lgdf{0f ug'{, k|fs[lts k|sf]k Pjd\ hnjfo' kl/jt{gsf]<br />

kIfnfO{ ;d]t Wofgdf /fvL ;8s lgdf{0f ug'{, ljleGg lgsfoaLr ;dGjo sfod u/L<br />

k|efjsfl/tf j[l4 ug'{ / lghL If]qsf] Ifdtf, ;Defjgf tyf nufgL cfsif{0f ug'{ k|d'v r'gf}tLsf<br />

¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

b]z ljsf;sf] nflu ;8s ;~hfnsf] ljsf; Pjd\ ;'b[9Ls/0fsf] /0fgLlt tof/ x'g', :yfgLo<br />

:t/af6 ;8s ljsf;sf] nflu cTolws pT;fx / dfu /xg', ;8s pkIf]qnfO{ /fli6«o ljsf;sf]<br />

pRr k|fyldstfdf /flvg' / ljsf; ;fem]bf/x¿sf] pNn]Vo ;xof]u /xg' ;8s If]qsf cj;/x¿<br />

x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo ,p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;8s oftfoftsf] ljsf;dfkm{t cfly{s ;fdflhs PsLs/0f, k|fb]lzs ;Gt'ng / cfly{s<br />

;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

/fli6«o ;8s ;~hfnsf] lj:tf/ u/L cfly{s–;fdflhs ljsf;, Jofkf/ lj:tf/ Pjd\<br />

ljljwLs/0f tyf cGt/f{li6«o ;DaGw ;'b[9Ls/0fdf 6]jf k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. k|efjsf/L, lbuf], e/kbf]{, ;'/lIft, jftfj/0fd}qL / sd vlr{nf] oftfoft ;]jfdfkm{t<br />

cfly{s lqmofsnfk lj:tf/ / ;]jf k|jfxsf] k|efjsfl/tf a9fpg' .<br />

2. ;ª\3 / k|b]zx¿aLr, k|b]z–k|b]zaLr, k|b]z / :yfgLo txaLr tyf l5d]sL<br />

d'n'sx¿;Fusf] Jofkfl/s ;DaGw lj:tf/ ug'{ .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 193


#=$ /0fgLlt<br />

1. k|fb]lzs kx'Fr / cfly{s j[l4nfO{ of]ubfg k'Ug] u/L ;'/lIft oftfoft kx'Fr / ;'ljwf<br />

lj:tf/ ug]{ .<br />

2. s[lif, pBf]u, Jofkf/, hnljB't\, ko{6g, lzIff / :jf:Yo ;]jfdf kxF'r a9fpg] u/L<br />

oftfoft lj:tf/ ug]{ .<br />

3. cGt/b]zLo gfsf / oftfoft ;~hfn hf]8\g] ;8sx¿sf] ljsf;, lj:tf/ / ;'b[9Ls/0f<br />

ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. kfFrjif]{ ;8s /0fgLlts of]hgfg';f/ /0fgLlts ;8sx¿sf] ;'b[9Ls/0f Pjd\ :t/f]Gglt<br />

sfo{nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -!_<br />

2. k|fb]lzs /fhwfgLx¿aLr ;8s ;~hfn lj:tf/ ul/g]5 . -!_<br />

3. ;8s ;~hfndf cfa4 eOg;s]sf lhNnf tyf ufpFx¿df ;8s ;DaGw lj:tf/<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. x'nfsL tyf dWokxf8L /fhdfu{ lgdf{0fdf tLj|tf lbO{ e/kbf]{ Pjd\ ;xh kx'Frof]Uo<br />

agfOg]5 . -!_<br />

5. sf7df08f} pkTosfleq ;8s ;'b[9Ls/0f tyf ˆnfOcf]e/ ;8s lgdf{0fdf hf]8<br />

lbOg]5 . -!_<br />

6. sf7df08f}–lghu9 b'|tdfu{nufot sf7df08f} pkTosf hf]8\g] 5f]6f] b"/Lsf j}slNks<br />

dfu{x¿sf] lgdf{0f sfo{nfO{ cufl8 a9fOg]5 . -!_<br />

7. /0fgLlts tyf :yfgLo ;8sx¿sf k'nx¿ lgdf{0f ug{'sf ;fy} hL0f{ cj:yfdf /x]sf<br />

k'nx¿sf] dd{t sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . -!_<br />

8. /fhdfu{ Pjd\ ;xfos /fhdfu{x¿df b'3{6gf Go"gLs/0fsf nflu l8hfOg, lgdf{0f Pjd\<br />

:t/f]Gglth:tf ;a} r/0fdf ;8s ;'/Iff hfFrsf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

9. ;8s dfu{nfO{ ;'/lIft / 5f]6f] agfpg ;'?ª k|ljlwnfO{ cjnDag ul/g]5 . -!_<br />

10. e"sDkaf6 Ifltu|:t ;8s ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f ul/g]5 . -!_<br />

11. ;8ssf] bfofFafofF xl/ofnL sfod ug{ sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

12. ;8s ;~hfn lgdf{0f ubf{ s[lif, pmhf{, ko{6g tyf pBf]u Joj;fosf] ;d]t k|j4{g<br />

x'g]u/L ul/g]5 . -@_<br />

13. ;8s tyf k'nx¿sf] lgdf{0f tyf dd{t;Def/df ;fdflhs Pjd\ jftfj/0fLo kIfsf]<br />

gsf/fTds c;/ Go"gLs/0fsf] nflu cfjZos pkfox¿sf] cjnDag ul/g]5 . -@_<br />

14. ;fj{hlgs lgdf{0fdf ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L, lgdf{0f, ;~rfng tyf x:tfGt/0f<br />

k|lqmofh:tf ljlwx¿ cjnDag ul/g]5 . -@_<br />

15. ;8s oftfoftsf] ljsf; / lj:tf/df k|fb]lzs tyf :yfgLo tx / lghL If]qsf] e"ldsf<br />

kl/eflift ul/g]5 . -@_<br />

16. ;8s ;DklQ ;+/If0f, dd{t ;Def/, k'glg{df{0f Pjd\ Joj:yfkgnfO{ yk k|efjsf/L<br />

agfOg]5 . -#_<br />

17. pQ/–blIf0f hf]8\g] k|d'v /0fgLlts Pjd\ Jofkfl/s b[li6sf]0fn] dxTjk"0f{ ;8sx¿sf]<br />

ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

194 | rf}wf}+ of]hgf<br />

194


18. l5d]sL d'n'sx¿;Fu ;8s ;~hfn sfod u/L Jofkfl/s tyf cf}Bf]lus ljsf;sf] nflu<br />

pkof]u ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= e"sDkaf6 Ifltu|:t ;8s ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f<br />

1. c/lgsf] /fhdfu{, aL=kL= /fhdfu{, uf]/vf– af/kfs ;8snufot e"sDkaf6 Ifltu|:t<br />

ePsf ;Dk"0f{ ;8s Pjd\ k'nx¿sf] k'g:Yff{kgf .<br />

2. bf]nvf–l;Fu6L, kfFrvfn–d]nDrL / wflbª–cf?3f6–uf]/vf u/L hDdf !#% ls=ld=<br />

;8snfO{ e"sDkkl5sf] k'glg{df{0fsf] gd'gf ;8ssf] ¿kdf :t/f]Gglt tyf k'glg{df{0f .<br />

v= cfwf/e"t ;8s ;~hfn lj:tf/<br />

1. ;8s ;~hfnaf6 ghf]l8Psf b'O{ lhNnf ;b/d'sfd x'Dnfsf] l;dLsf]6 -x'Dnfsf] pQ/L<br />

l;dfgf lxN;ftkm{af6_ / 8f]Nkfsf] b'g}nfO{ /fli6«o ;8s ;~hfn;Fu cfa4tf .<br />

2. ef]hk'/, vf]6fª, d':tfª / afh'/f lhNNff ;b/d'sfd;Dd ;8s sfnf]kq] :t/df lgdf{0f .<br />

u= k|d'v /fhdfu{x¿sf] ljsf;<br />

1. k"j{–klZrd /fhdfu{sf] sfs/le§f–a'6jn %** ls=ld= v08 rf/ n]g, w/fg–rt/f–<br />

ufO{3f6–s6f/L–l;Gw'nLahf/–x]6f}F8f ;8s -#!* ls=ld=_ / t'N;Lk'/–k'/Gwf/f–af]6]rf}/<br />

;8s -*^ ls=ld=_ nfO{ b'O{ n]g :t/df lgdf{0f tyf :t/f]Gglt .<br />

2. k[YjL /fhdfu{sf] d'lUng–kf]v/f v08 -() ls=ld=_, /Tg /fhdfu{sf] sf]xnk'/–;'v]{t v08<br />

-*% ls=ld=_ / l;¢fy{ /fhdfu{sf] a'6jn–kf]v/f v08 -!%& ls=ld=_ ;8s :t/f]Gglt .<br />

3. dWokxf8L nf]sdfu{sf] l;Gw'nL–bf]nfn3f6 v08sf] sl/a !!% ls=ld= lgdf{0f ;DkGg tyf<br />

^&% ls=ld= ;8snfO{ b'O{ n]gsf] sfnf]kq] :t/df :t/f]Gglt / ;Dk"0f{ k'nx¿sf] lgdf{0f<br />

;DkGg .<br />

4. x'nfsL /fhdfu{cGtu{t k|yd r/0fsf] @! cf]6f ;8ssf] ^)& ls=ld= lgdf{0f ;DkGg,<br />

!)% cf]6f k'nx¿ lgdf{0f / bf];|f] r/0fsf] !,!*% ls=ld= ;8ssf] l8lkcf/ tof/ u/L<br />

lgdf{0f sfo{ cf/De .<br />

3= pQ/–blIf0f hf]8\g] k|d'v Jofkfl/s Pjd\ dxTjk"0f{ ;8sx¿sf] ljsf;<br />

1. sf]zL sl/8f]/ vfFbjf/L—lsdfyfª\sf -!^@ ls=ld=_ sf] afFsL *$ ls=ld= / hd'lgof—<br />

g]kfnu~h—afª\u]l;dn—v'nfn'—n}km'—l;dLsf]6–lxN;f -%@! ls=ld=_ sf] afFsL !$#<br />

ls=ld= ;8s 6«ofs lgdf{0f .<br />

2. a]nlxof–e}/xjf–kfNkf–/fDbL–sfnLu08sL–?b|a]gL–dfn9'ª\uf–a]gL–hf]d;f]d–r}n]–sf]/nf<br />

;8s -#() ls=ld=_ sf] /fDbL–sfnLu08sL–?b|a]gL–dfn9'ª\uf–a]gL–hf]d;f]d -@)@<br />

ls=ld=_ b'O{ n]gsf] sfnf]kq] :t/df / hf]d;f]d–sf]/nf -!)) ls=ld=_ b'O{ n]gsf] u|fe]n<br />

:t/df :t/f]Gglt .<br />

3. 7f]/L–e08f/f–dn]v'–uN5L–lqz'nL–j]qfjtL–:ofk|m'a]zL–/;'jfu9L -!** ls=ld=_ ;8snfO{<br />

b'O{ n]gdf :t/f]Gglt / 7f]/L–e08f/f–dn]v' -!)^ ls=ld=_ ;8ssf] lgdf{0f k|f/De .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 195


4. le§fdf]8–9Ns]a/–l;Gw'nL–dGynL–bf]nvf–l;Fu6L–nfdfau/–nfKrf -#!) ls=ld=_ ;8ssf]<br />

nfdfau/–nfKrf ;8ssf] afFsL !* ls=ld= 6«ofs lgdf{0f ;DkGg u/L :t/f]Gglt .<br />

5. jL/uGh–sf7df08f}–tftf]kfgL sl/8f]/sf] d'lUnª–gf}lj;]–sf7df08f} v08 / w'lnv]n–<br />

bf]nfn3f6–afx|aL;] v08 -^@ ls=ld=_ ;8snfO{ rf/ n]gdf :t/f]Gglt / afx|aL;]—sf]bf/L<br />

-@% ls=ld=_ v08nfO{ b'O{ n]gdf :t/f]Gglt sfo{ k|f/De .<br />

ª= låb]zLo Jofkfl/s gfsf hf]8\g] ;8sx¿sf] ljsf;<br />

1. blIf0f ;Ldfsf] /fgL lj/f6gu/ O6x/L -#) ls=ld=_, h6xL–hgsk'/–9Ns]a/ -#^ ls=ld=_,<br />

jL/uGh–kyn}of -@* ls=ld=_, a]nlxof–a'6jn -@$ ls=ld=_ / df]xgf k'n–cQl/of–<br />

uf]bfj/L -@) ls=ld=_ ;8snfO{ rf/ n]gdf lj:tf/ ;DkGg .<br />

2. cGo ;Defljt ;8s v08x¿sf] ;DefJotf cWoog u/L lgdf{0f k|f/De .<br />

3. s]rgf–rf/cfnL–Onfd–lkmlbd–tfKn]h'ª–cf]nfª\r'ª\uf]nf–3fl/nf -#%( ls=ld=_ sf] afFsL<br />

^) ls=ld= nufot cGo $ cf]6f ;8ssf] #)) ls=ld= 6«ofs vf]nL :t/f]Gglt k|f/De .<br />

r= sf7df08f} pkTosf kx'“r tyf pkTosf ;8s ;'b[9Ls/0f<br />

1. sf7df08f}+ lghu9 b'|tdfu{ lgdf{0f sfo{ k|f/De .<br />

2. lj:tfl/t gf/fo0f3f6–d'lUnª v08sf] sfo{ ;DkGg .<br />

3. gf/fo0f3f6–d'lUnªsf] j}slNks dfu{sf] ¿kdf d'lUnªaf6 l7d'/f hf]8\g] @& ls=ld= ;8s<br />

b'O{ n]gdf lgdf{0f sfo{ k|f/De tyf sfGtL nf]sdfu{ -(@ ls=ld=_, blIf0fsfnL–5}dn]–<br />

l;:g]/L–s'n]vfgL -$% ls=ld=_ / ;LtfkfOnf–wfs]{ -@$ ls=ld=_ nfO{ b'O{ n]gsf] sfnf]kq]<br />

:t/df :t/f]Gglt .<br />

4. sf7df08f} pkTosfdf lj:tf/df /x]sf ;8s -!%& ls=ld=_ dWo] af+FsL *! ls=ld= ;8s<br />

/ cGo ;8sx¿sf] lj:tf/ .<br />

5. rqmky lj:tf/cGtu{t snª\sL–sf]6]Zj/ v08sf] ;8snfO{ ^ n]gdf lj:tf/ ;DkGg u/L<br />

afFsL !& ls=ld= v08sf] lj:tf/ sfo{ k|f/De .<br />

6. ;"o{ljgfos–w'lnv]nsf] & ls=ld= ;8snfO{ rf/ n]gdf :t/f]Gglt .<br />

5= k'n lgdf{0f tyf ;Def/<br />

1. /0fgLlts ;8sx¿df @)) cf]6f / :yfgLo ;8sx¿df sl/a $%) cf]6f k'nx¿ u/L<br />

s'n ^%) cf]6f lgdf{0fwLg k'nx¿ dWo] #)) cf]6fsf] lgdf{0f ;DkGg .<br />

2. lgdf{0f ;DkGg ePsf k'nx¿sf] dd{t ;Def/ / hL0f{ ePsf k'nx¿sf] 7fpFdf gofF k'n<br />

lgdf{0f .<br />

3. ;fdl/s dxTjsf ;8sx¿ tyf ;b/d'sfd hf]8\g] ;8sx¿df kg]{ gbLx¿df tTsfn<br />

oftfoft ;'rf? ug{ a]nL la|h h8fg .<br />

4. /fhwfgL tyf cGo e"–efudf ;d]t ljz]if k|sf/sf cfsif{s k'nx¿sf] lgdf{0f .<br />

h= ;'?ª dfu{ lgdf{0f<br />

1. lqe'jg /fhkysf] gfu9'ª\ufdf ;'?ª dfu{ lgdf{0f .<br />

196 | rf}wf}+ of]hgf<br />

196


2. 6f]vf–u'h]{ e~Hofª ;8s, l;¢fy{ /fhdfu{sf] l;¢afaf nufot cGo ;DefJo ;8s<br />

v08x¿df ;'?ª dfu{sf] ;DefJotf cWoog k|f/De .<br />

em= ;8s ;~hfnsf] dd{t ;Def/<br />

1. ;8s ;DklQsf] k|efjsf/L ;+/If0f, dd{t ;Def/ Pjd\ Joj:yfkg .<br />

2. oftfoft ;~rfng nfut Go"gtd /xg] u/L ;8s dd{t ;Def/ .<br />

3. ;8ssf] ;]jf :t/ -Service Quality_ sf] cfwf/df ;8s dd{t ;Def/ .<br />

`= ;8s ;'/Iff<br />

1. /fhdfu{ Pjd\ ;xfos /fhdfu{x¿df b'3{6gf Go"gLs/0fsf nflu l8hfOg lgdf{0f Pjd\<br />

:t/f]Gglth:tf ;a} r/0fdf /f]8 ;]ˆ6L cl86sf] Joj:yf .<br />

2. ;8s ;'/Iff;DaGwL sfo{of]hgf -Nepal Road Safety Action Plan 2013-2020) sf]<br />

sfof{Gjog .<br />

6= cGo sfo{qmd<br />

1. ;8s tyf k'nx¿sf] lgdf{0f tyf dd{t;Def/af6 ;fdflhs Pjd\ jftfj/0fLo kIfdf kg]{<br />

gsf/fTds c;/ Go"gLs/0f .<br />

2. k/Dk/fut ljlwsf cltl/Qm ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L, l8hfOg PG8 ljN8, lgdf{0f<br />

;~rfng tyf x:tfGt/0f k|lqmofaf6 k"jf{wf/ lj:tf/ .<br />

3. x/]s k|b]zdf sDtLdf Pp6f ;8s lgdf{0fsf] u'0f:t/ k/LIf0f k|of]uzfnf :yfkgf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

e"sDkaf6 Ifltu|:t ;8s ;+/rgfx¿sf] #%) ls=ld= k'glg{df{0f / k'nx¿ dd{t ;Def/<br />

ePsf] x'g]5 . yk @,))) ls=ld= gofF ;8s lgdf{0f ePsf], ^%$ ls=ld= ;8s<br />

OG6/ldl8o6÷8an n]gdf lgdf{0f ePsf], #,))) ls=ld= ;8ssf] :t/f]Gglt ePsf], !,*)) ls=ld=<br />

;8ssf] cfjlws dd{t ePsf] / #),))) ls=ld= ;8ssf] lgoldt dd{t ePsf] x'g]5 . yk #))<br />

k'n lgdf{0f ePsf] / %)) gofF k'nsf] lgdf{0f sfo{ yfngL ePsf] x'g]5 . To;}u/L ;8s 3gTj !=#<br />

ls=ld=÷ju{ ls=ld= k'u]sf], &! lhNNff ;b/d'sfd;Dd sfnf]kq] ;8ssf] kx'Fr k'u]sf] / ;Dk"0f{<br />

lhNnf ;b/d'sfdx¿df ;8s ;~hfn k'u]sf] x'g]5 .<br />

%=@=@ xjfO{ oftfoft<br />

!= k[i7e"ld<br />

d'n'ssf] ;jf{ËL0f ljsf;sf] Pp6f dxŒjk"0f{ cfwf/sf] ¿kdf /x]sf] gful/s p8\8og ;]jfnfO{<br />

;'/lIft, lgoldt, ;j{;'ne / ljZj;gLo agfpg cfw'lgs k|ljlw / ;'ljwf ;DkGg<br />

ljdfg:ynnufotsf k"jf{wf/x¿sf] lgdf{0f u/L ljsf; / lj:tf/ ug{' cfjZos /x]sf] 5 . Psftkm{<br />

lghL If]q;d]tsf] ;xeflutfdf gful/s p8\8og ;]jfnfO{ ;j{;'ne, ;Ifd / ;'b[9 agfpg'kg]{5<br />

eg] csf]{tkm{ g]kfn jfo';]jf lgudsf] ;du| ;+/rgfdf ;'wf/ ub}{ nfdf] / 5f]6f] b"/L p8fgsf nflu<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 197


pko'tm jfo'ofgx¿sf] ;ª\Vofdf j[l4 u/L lgudsf] cfGtl/s Pjd\ cGt/f{li6«o ahf/ lx:;f<br />

clej[l4 ug{ klg plQs} h?/L b]lvG5 .<br />

g]kfnsf] jfo'If]qleq /x]sf] p8\8og ;'/Iffsf] r'gf}tLnfO{ Joj:yfkg ub}{ p8\8og ;'/IffnfO{<br />

yk ;'b[9Ls/0f u/L g]kfnL jfo'If]q ;'/lIft /x]sf] ;Gb]z ljZj;fd' k'¥ofP/ ko{6g k|j4{gdf<br />

pNn]vgLo of]ubfg ug{' cfjZos 5 . g]kfndf xjfO{ ;]jfsf] ;'?jftb]lv xfn;Dd %) cf]6f<br />

ljdfg:ynx¿ lgdf{0f eO;s]sf] / ^ cf]6f lgdf{0ffwLg u/L %^ cf]6f ljdfg:ynx¿ ePsf]df ##<br />

cf]6f ljdfg:ynx¿ ;~rfngdf /x]sf] cj:yf 5 . låkIfLo xjfO{ ;]jf ;Demf}tf ePsf<br />

d'n'sx¿sf] ;ª\Vof #* k'u]sf] 5 eg] g]kfndf p8fg eg]{ cGt/f{li6«o jfo'ofgsf] ;ª\Vof @^ 5 .<br />

cGt/f{li6«o gful/s p8\8og ;ª\u7gsf] dfGotfadf]lhd lgodgsf/L / ;]jf k|bfos lgsfox¿sf]<br />

:ki6 sfo{ ljefhg x'g'kg]{ ePsf] oyfy{nfO{ dWogh/ ub}{ gful/s p8\8og If]qsf] k'g;{+/rgf ug]{<br />

sfo{sf] yfngL ul/Psf] 5 . xjfO{ ;]jfnfO{ ;'/lIft / ;j{;'ne t'NofO{ cfGtl/s / cGt/f{li6«o<br />

xjfO{ ;]jf ;'b[9 ug'{kg]{ ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cfjZos ;ª\Vofdf p8fgdfu{ lj:tf/ u/L ;]jfnfO{ ;dofg's"n cfw'lgsLs/0f ug'{,<br />

cGt/f{li6«o ahf/df k|efjsf/L pkl:ylt k'¥ofpg', g]kfn jfo';]jf lgudsf] Joj:yfkgnfO{ r':t<br />

b?:t agfpg', lgudn] ck]Iff u/]cg';f/ Jofj;flos Ifdtf j[l4 u/L cfdhgtfnfO{ :t/Lo ;]jf<br />

lbg', /fli6«o Wjhfafxs xjfO{ ;]jfsf] ;du| ahf/ lx:;f / k|lt:kwf{Tds Ifdtfdf j[l4 ug{',<br />

pknAw hgzlQmsf] plrt Joj:yfkg ug{', ;~rfngdf /x]sf ljdfg:ynaf6 :t/Lo ;]jf pknAw<br />

u/fpg' gful/s p8\8og If]qdf /x]sf k|d'v r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

gful/s p8\8og If]qsf] ;'b[9Ls/0f, jfo'dfu{sf] lj:tf/, jfo';]jfx¿sf] ljsf; / lj:tf/,<br />

p8\8og ;'/Iff tyf xjfO{ ;'/Iff clej[l4sf nflu cGt/f{li6«o ;ª\3–;+:yf tyf l5d]sL /fi6«x¿;Fu<br />

;xsfo{ / ;dGjo x'g', If]qLo÷cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] lgdf{0f sfo{ k|fyldstfdf /xg' / xjfO{<br />

ofq'x¿sf] rfk a9\b} uPaf6 g]kfnL ljdfg sDkgLx¿n] cGt/f{li6«o p8fg yk ug{;Sg] cj:yf<br />

ljBdfg x'g' xjfO{ If]qsf] ljsf;df dxŒjk"0f{ cj;/x¿ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

xjfO{ oftfoftsf] ljsf; / lj:tf/dfkm{t ;'/lIft, :t/Lo / e/kbf]{ ;]jf pknAw u/fO{<br />

ko{6g k|j4{g, /f]huf/L l;h{gf / lbuf] cfly{s ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

;'/lIft, e/kbf]{, Jofj;flos / ljZj;gLo xjfO{ ;]jf lj:tf/ ub}{ /fli6«o Pjd\ cGt/f{li6«o<br />

:t/df :t/Lo ;]jfsf] k|Tofe"lt lbnfpg] .<br />

198 | rf}wf}+ of]hgf<br />

198


#=# p2]Zo<br />

1. ;'/lIft / k|efjsf/L xjfO{ oftfoftdfkm{t tf]lsPsf /fli6«o Pjd\ cGt/f{li6«o<br />

uGtJox¿df kx'Fr lj:tf/ ug'{ .<br />

2. ;'/lIft tyf u'0f:t/Lo ;]jfsf] dfWodaf6 gful/s p8\8ogsf] If]qnfO{ d'n'ssf]<br />

;jf{ª\uL0f ljsf;df dxŒjk"0f{ If]qsf] ¿kdf ljsf; ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. xjfO{ ;]jfsf] If]qdf ljsf; eO/x]sf gofF cfofdx¿nfO{ ;d]6\b} gjLgtd k|ljlwx¿sf]<br />

pkof]u tyf ;+:yfut ;'wf/ u/L p8fg ;'/IffnfO{ pRr k|fyldstfsf ;fy k|j4{g ug]{ .<br />

2. lghL If]q;d]tsf] ;xeflutfdf xjfO{ ;]jfnfO{ e/kbf]{, ;'/lIft, ;j{;'ne tyf lgoldt<br />

oftfoftsf] ¿kdf ;~rfng u/L] /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/df kx'Fr lj:tf/ ug]{ .<br />

3. d'n'ssf] k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng sfod x'g] u/L xjfO{ ;]jf tyf k"jf{wf/x¿sf]<br />

ljsf; / lj:tf/ ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ljBdfg g]kfn gful/s p8\8og k|flws/0fnfO{ k'g;{+/rgf u/L ;]jf k|bfos / lgofds<br />

5'§f5'§} lgsfo x'g]u/L sfg'gL Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

2. gful/s p8\8og If]qnfO{ ;'/lIft tyf e/kbf]{ agfpg cg'udg / lgodg k|lqmofnfO{<br />

kf/bzL{ / k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

3. xjfO{ ;]jfnfO{ ;'/lIft agfpg ljdfg:ynx¿df cfw'lgs p8\8og ;xfos pks/0f<br />

Pjd\ pko'Qm k|ljlwsf] Joj:yfsf ;fy} ljdfgx¿sf] p8fg ;'/Iff, cg'udg / hfFr<br />

k|0ffnLnfO{ cGt/f{li6«o dfkb08 cg's"n agfOg]5 . -!_<br />

4. b'u{d If]q xjfO{ ljsf; sf]ifnfO{ k|efjsf/L 9ª\uaf6 kl/rfng u/L b'u{d If]qx¿df xjfO{<br />

oftfoftnfO{ lgoldt / ;j{;fwf/0fsf] kx'Frof]Uo agfOg]5 . -@_<br />

5. cGt/f{li6«o gful/s p8\8og ;ª\u7gn] k|ltkfbg u/]sf] dfGotf tyf /fli6«o<br />

cfjZostfcg';f/ x'g]u/L cGt/f{li6«o xjfO{ ;]jf ;Demf}tf ul/g]5 . ;Demf}tf eO;s]sf<br />

d'n'sx¿;Fusf] xjfO{ ;Demf}tfnfO{ ;do;fk]If k'g/fjnf]sg ub}{ nlug]5 . -@_<br />

6. g]kfn jfo';]jf lgudsf] Joj:yfkgnfO{ r':t, b'?:t / k|lt:kwL{ agfO{ cfjZos<br />

ljdfgx¿sf] vl/b tyf ;]jfdf ;'wf/ ul/g]5 . -@_<br />

7. xjfO{ ;]jfnfO{ k|lt:kwL{, Jofj;flos / pQ/bfoL agfpg lghL If]qnfO{ k|f]T;fxg<br />

ul/g]5 . -@_<br />

8. ko{6sLo ¿kn] dxŒjk"0f{ ljdfg:ynnfO{ afx|} dlxgf ;~rfngof]Uo agfOg]5 . -@_<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 199


9. If]qLo tyf cGt/f{li6«o :t/sf] ;'ljwf;DkGg ljdfg:ynsf] lgdf{0fnfO{ pRr k|fyldstfdf<br />

/flvg]5 . -#_<br />

10. lqe'jg cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] Ifdtf clej[l4 ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . -#_<br />

11. cfkt\sfnLg k|of]hgsf nflu ;a} uf=lj=;= / gu/kflnsfdf x]lnKof8 lgdf{0f<br />

ul/g]5 . -@, #_<br />

12. ;8s ;~hfn gk'u]sf b'u{d If]qdf xjfO{ ;]jf lj:tf/ u/L ko{6g k|j4{gdf lghL If]qnfO{<br />

k|f]T;fxg ul/g]5 . -@, #_<br />

13. k|of]udf gcfPsf tyf k"0f{ Ifdtfdf ;~rfng gePsf ljdfg:ynx¿sf] :t/f]Gglt /<br />

;fxl;s Pjd\ dgf]/~hgfTds jfo';]jf ;~rfng u/L ko{6g k|j{4gdf pkof]u<br />

ul/g]5 . -#_<br />

14. k|To]s k|b]zdf sDtLdf Ps :t/Lo ljdfg:yn lgdf{0f ul/g]5 . -@, #_<br />

15. lgdf{0ffwLg ljdfg:ynx¿nfO{ k|fyldstf lbO{ lgdf{0f sfo{ ;DkGg ul/g]5 . -#_<br />

16. cGt/f{li6«o÷If]qLo ljdfg:ynnfO{ cGt/f{li6«o 6«flGh6sf] ¿kdf k|of]u x'g]u/L ljsf;<br />

ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut tyf ;+:yfut ;'wf/<br />

1. xjfO{ oftfoftnfO{ ;'/lIft, e/kbf]{ / ;j{;'ne agfpg tyf g]kfnnfO{ cGt/f{li6«o<br />

xjfO{ 6«flGh6sf] ¿kdf ljsf; / lj:tf/ ug{ xjfO{ gLltdf ;dofg's"n kl/dfh{g .<br />

2. xjfO{ oftfoft tyf ljdfg:yn Joj:yfkg;DaGwL cfly{s lgodg -Ohfht z'Ns,<br />

ef8f lgwf{/0f cflb_ ljifodf cWoog cg';Gwfg u/L pko'Qm gLlt th'{df .<br />

3. ljdfg:yn lgdf{0f tyf ;~rfng gLlt th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

4. ljdfg:yn k"jf{wf/ ljsf; / :t/f]Gglt, k|ljlwsf] ljsf;, jfo';]jf ;~rfngdf lghL<br />

If]qsf nufgLstf{nfO{ cfslif{t ug{ ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L cjwf/0ffnfO{ cl3<br />

a9fpg] .<br />

5. ofq' ;]jf ;'ljwfsf cfwf/df ;"rs tof/ u/L ljdfg:ynx¿sf] juL{s/0f .<br />

v= ljdfg:yn lgdf{0f<br />

1. e}/xjfl:yt uf}tda'4 cGt/f{li6«o ljdfg:yn lgdf{0f sfo{ ;DkGg u/L ;~rfng .<br />

2. kf]v/fl:yt If]qLo cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] lj:t[t l8hfOg sfo{ ;DkGg u/L<br />

lgdf{0f k|f/De .<br />

200 | rf}wf}+ of]hgf<br />

200


3. bf];|f] cGt/f{li6«o ljdfg:yn, lghu9sf nflu cfjZos hUuf clwu|x0f nufot<br />

hUuf k|flKt, 3]/af/, k'gjf{;, ;fdflhs jftfj/0fLo k|efj d"NofÍg ;DkGg .<br />

4. lqe'jg cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] Ifdtf / ofq';]jf ;'ljwfdf j[l4 ub}{ cfjZos<br />

;~rf/ pks/0fsf] Joj:yf .<br />

5. k|of]udf gcfPsf ljdfg:ynx¿nfO{ :t/f]Gglt u/L ;fxl;s Pjd\ dgf]/~hgfTds<br />

jfo';]jf ;~rfng x'g] u/L ko{6g k|j{4gdf pkof]u ug]{ .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

uf}td a'4 If]qLo ljdfg:ynsf] lgdf{0f sfo{ ;DkGg ePsf] / kf]v/f If]qLo ljdfg:yn /<br />

af/fdf bf];|f] cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] sfo{ k|f/De ePsf] x'g]5 . lqe'jg cGt/f{li6«o<br />

ljdfg:ynsf] Ifdtf clej[l4 ePsf] / ;a} df};ddf ;~rfng x'g] ljdfg:ynx¿sf] ;ª\Vof #)<br />

k'u]sf] x'g]5 . cfGtl/s p8fg ug]{ jfo';]jfx¿sf] ;ª\Vof @% k'u]sf], g]kfn cfpg] ljb]zL ljdfg<br />

sDkgLx¿sf] ;ª\Vof #! k'u]sf], xjfO{ l;6sf] ;ª\Vof jflif{s *% nfv k'u]sf] / låkIfLo xjfO{ ;]jf<br />

;Demf}Tff ePsf b]zx¿sf] ;ª\Vof $@ k'u]sf] x'g]5 . To;}u/L k|To]s uf=lj=;=df Ps x]lnKof8<br />

ePsf] / k|To]s k|b]zdf Ps :t/Lo ljdfg:yn ePsf] x'g]5 .<br />

%=@=# /]n tyf cGo oftfoft<br />

!= k[i7e"ld<br />

/]n oftfoft ;]jfsf] lj:tf/af6 ;j{:ffwf/0fdf kx'Fr k'¥ofO{ d'n'ssf] ;fdflhs–cfly{s<br />

ljsf;df dxTjk"0f{ of]ubfg ug]{ p2]Zon] /]Nf oftfoft If]qsf] klxrfg ul/Psf] 5 . ljutdf sd}<br />

k|fyldstfdf /xg] u/]sf] / guGo ;'ljwf ePsf] eP tfklg /]n ;]jfsf] dxTj cfFsng eO{ k"j{ -<br />

d]rL_—klZrd -dxfsfnL_, /;'jfu9L—sf7df8f+}—kf]v/f—n'lDagL, ef/tLo ;Ldfaf6 dxTjk"0f{<br />

cf}Bf]lus Jofkfl/s ;x/÷If]qx¿df /]n ;]jf ;~rfng ug{ hogu/–hgsk'/–alb{af; tyf<br />

aygfxf–s6x/L–lj/f6gu/ /]n lgdf{0fsf] sfd cufl8 a9fOPsf] 5 . To:t} /Hh' dfu{ / hn<br />

oftfoft ;]jf ;DefJotfsf] cfwf/df ljsf; / lj:tf/ ug'{ d'n'ssf] nflu cfjZos b]lvPsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

/]n ;]jf :yfkgf / ;~rfngsf nflu k|f/lDes nfut clws x'g', k|:tfljt k"j{–klZrd<br />

/]ndfu{sf] ;dfgfGt/ ¿kdf k"j{–klZrd /fhdfu{ / x'nfsL dfu{sf] lgdf{0fkZrft\ klg nfut<br />

k|efjsfl/tf sfod /fVg', /]n tyf cGo oftfoft ;]jfdf lghL If]qsf] nufgLnfO{ cfslif{t ug{'kg]{<br />

cfjZostf b]lvg', /]n ;]jfsf] k|efjsf/L Joj:yfkg ug'{, ef/t ;/sf/af6 lgdf{0ffwLg<br />

/]ndfu{x¿df nf]sf]df]l6e tyf af]uLx¿ / rfns÷;xrfnssf] Joj:yf u/L o;nfO{ nfut<br />

k|efjsf/L agfpg' r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 201


cj;/<br />

ljb]zL nufgLstf{ cfslif{t x'g', t}No kbfy{sf] vr{df sdL x'guO{ /fli6«o ;l~rltdf a9f]Q/L<br />

x'g', #&@ ls=ld= lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ x'g', l5d]sL d'n'sx¿df ePsf] /]Nj]sf]<br />

ljsf;af6 pTk|]/0ff k|fKt x'g' / o;df ;xof]u k|fKt x'g'nfO{ cj;/sf ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;j{;'ne / cfw'lgs /]ndfu{ tyf /Hh'dfu{;lxt cGo oftfoftsf dfWodaf6 lbuf] ljsf; /<br />

;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

lbuf] ljsf;sf nflu ;'/lIft, e/kbf]{, ;j{;'ne / kof{j/0fd}qL /fli6«o /]n tyf /Hh'dfu{<br />

;lxt cGo oftfoft ;~hfn lj:tf/ u/L cfly{s ljsf;df 6]jf k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

cfd oftfoft ;'ljwf lj:tf/, cGt/b]zLo Jofkf/ ;DaGw, /fli6«o cfly{s–;fdflhs<br />

PsLs/0f, k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng / ljsf;df of]ubfg k'Ug] u/L e/kbf]{ / ;'/lIft /]n<br />

tyf cGo oftfoft ;~hfndf hgtfsf] kx'Fr k'¥ofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ;'/lIft /]n;]jfsf] lj:tf/ u/L ofqL, oftfoft / j:t'sf] 9'jfgL ;xh t'Nofpg] .<br />

2. s]ansf/nufotsf /Hh'dfu{ tyf hn oftfofth:tf cGo j}slNks oftfoft ;~hfnsf]<br />

ljsf; / lj:tf/ ug]{] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. Df]rLb]lv dxfsfnL hf]8\g] u/L ljB'tLo /]ndfu{ lgdf{0f sfo{ cufl8 a9fOg]5 . -!_<br />

2. /;'jfu9L–sf7df08f}–kf]v/f–n'lDagL hf]8\g] u/L /0fgLlts Pjd\ Jofkfl/s ljB'tLo<br />

/]ndfu{sf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ kf/L lgdf{0f sfo{ cf/De ul/g]5 . -!_<br />

3. blIf0fL ;Ldfdf klxrfg ul/Psf ljleGg kfFr :yfgsf] /]ndfu{ lgdf{0f sfo{ k|f/De<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. ;x/L If]qdf /]n tyf s]ansf/ oftfoftdf nufgL ug{ ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/Lsf<br />

sfo{nfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -!,@_<br />

5. ;DefJotfsf] cfwf/df /Hh' dfu{ tyf hn oftfoftsf] ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

6. j}slNks oftfoft ;~hfn lj:tf/ sfo{ ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/Ldf cl3 a9fOg]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= sfo{ljlw tyf dfkb08<br />

1. /]n oftfoftsf] k|fljlws dfkb08 tof/L .<br />

202 | rf}wf}+ of]hgf<br />

202


2. /Hh'dfu{ ;~rfng cg'dltkq;DaGwL sfo{ljlw th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

v= cWoog, :t/f]Gglt / lgdf{0f<br />

1. sf7df08f}–t/fO{ hf]8\g] /]ndfu{sf] cWoog .<br />

2. d]rL dxfsfnL ljB'tLo /]ndfu{sf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ .<br />

3. sf7df08f} d]6«f] /]nsf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ .<br />

4. sf7df08f} pkTosfdf ;DefJotfsf cfwf/df d]6«f]÷df]gf] /]nsf] lgdf{0f k|f/De .<br />

5. alb{jf;–l;d/f ljB'tLo /]ndfu{ lgdf{0f k|f/De .<br />

6. aygfxf–s6x/L tyf hogu/–hgsk'/–alb{jf; /]Nj] 6«ofs :t/f]Gglt .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

lgld{t 6«ofs nDafO &) ls=ld= k'u]sf] x'g], :t/f]Gglt ePsf] /]ndfu{sf] nDafO *@ ls=ld=<br />

k'u]sf] x'g], tyf !,%&^ ls=ld= /]n dfu{ / &* ls=ld= d]6«f] /]nsf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/<br />

ePsf] x'g]5 .<br />

%=@=$ oftfoft Joj:yfkg<br />

!= k[i7e"ld<br />

cfly{s ultljlw lj:tf/sf nflu nfut–k|efjL, s'zn / e/kbf]{ oftfoft ;]jfsf] e"ldsf<br />

dxTjk"0f{ x'G5 . t/ of] If]q cfjZos k"jf{wf/sf] cefj / cfofltt k]6«f]lnod kbfy{dflysf]<br />

lge{/tfsf sf/0f e/kbf]{ / lbuf] x'g;s]sf] 5}g . ;8s oftfoft vlghhGo OGwgdf k"0f{ ¿kdf<br />

lge{/ /x]sf] xfnsf] cj:yfdf pmhf{sf cGo ljsNkx¿af6 ;~rfng ug{ ;lsg] ;jf/L ;fwgsf]<br />

k|of]u ug'{kg]{ cj:yf cfO;s]sf] 5 . ;fy}, o; If]qnfO{ yk Jojl:yt tyf dof{lbt agfO{ ;'ne<br />

tl/sfaf6 gful/sn] d'n'ssf] s'g} klg e"efudf cfjthfjt ug{ kfpg] df}lns clwsf/nfO{<br />

;+/If0f ug'{ o; If]q;Fu ;+nUg ;a}sf] st{Jo xf] . ;8s ;~hfnsf] lj:tf/ / ;jf/L ;fwgx¿sf]<br />

pknAwtfn] dfq ;fj{hlgs oftfoft Jojl:yt x'g g;Sg] x'Fbf ;j{;'ne, ;'/lIft, u'0f:t/Lo /<br />

jftfj/0fd}qL ;]jfsf] nflu ;/sf/L lgsfox¿sf] ;+:yfut Ifdtf clej[l4sf ;fy} lghL If]qsf<br />

oftfoft Joj;foLx¿sf] e"ldsfnfO{ cem} a9L lhDd]jf/ / ofq'd}qL agfpg' cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;jf/L ;fwgsf] j[l4;Fu} o;sf] plrt Joj:yfkg ug'{, a9\bf] ;jf/L b'3{6gf, ;x/L If]qdf<br />

;jf/Laf6 x'g] Wjlg tyf jfo' k|b"if0fsf] :t/ / 6«flkms hfdsf] ;d:of ;dfwfg ug'{, k'/fgf ;jf/L<br />

;fwgx¿sf] Joj:Yffkg / clgolGqt cfoft lgoGq0f ug{', ;fj{hlgs oftfoftnfO{ u'0f:t/Lo<br />

Pjd\ kx'Frof]Uo t'Nofpg', cb[Zo ¿kdf sfod} /x]sf] l;lG8s]6 k|0ffnL x6fpg', oftfoft If]qdf<br />

;Da4 lgsfoaLr ;dGjo sfod ug'{, oftfoftsf] cg'udg sfo{nfO{ yk k|efjsf/L t'Nofpg',<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 203


sfof{noaf6 k|bfg ul/g] ;]jf k|jfxnfO{ gful/sd}qL agfpg' / hgtfsf] ljZjf; xfl;n ug'{<br />

oftfoft If]qsf] r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

;fj{hlgs ;jf/L ;fwgsf] sDkgL df]8]ndf ;~rfngsf] yfngL x'g', cfw'lgs / ;'ljwf<br />

;DkGg ;jf/L ;fwgx¿df j[l4 x'g', jftfj/0fd}qL ;jf/L ;fwg ;~rfngsf] yfngL x'g',<br />

;fj{hlgs oftfoft kx'Frof]Uo x'Fb} hfg' tyf oftfoft Joj:yfkgaf6 k|bfg ul/g] ;]jfx¿df<br />

;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] k|of]udf j[l4 x'g' k|d'v cj;/x¿ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo ,p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

sd vlr{nf], e/kbf]{, ;'/lIft / k|lt:kwL{ oftfoft k|0ffnLsf] ;'lglZrttf .<br />

#=@ nIo<br />

oftfoft ;]jfnfO{ kx'Frof]Uo, ;'/lIft, ;j{;'ne, Jojl:yt / jftfj/0fd}qL agfpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

oftfoft Joj:yfkg k|0ffnLdf ;'wf/ u/L ;j{;fwf/0fsf] cfjfudg tyf 9'jfgLnfO{ kx'Frof]Uo,<br />

;'/lIft / Jojl:yt agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. oftfoft Joj:yfkgdf k|lqmofut ;'wf/ u/L ;+:yfut Ifdtf clej[l4 ug]{ .<br />

2. ;fj{hlgs oftfoftnfO{ :t/Lo, ;dfj]zL tyf gful/sd}qL agfpg] .<br />

3. oftfoft Joj:yfkgdf lghL tyf ;xsf/L If]qsf] e"ldsfnfO{ k|efjsf/L agfpFb} lgodg<br />

k|0ffnLnfO{ ;'b[9 u/fpg] .<br />

4. ;jf/L ;fwgx¿nfO{ jftfj/0fd}qL agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. k|d'v If]qx¿df ;jf/L k|b"if0f dfkgsf nflu :jrflnt k|ljlwsf] :yfkgf ul/g]5 . -!_<br />

2. k|fb]lzs :t/df ;jf/L ;fwgsf] pko'Qm k/LIf0f s]Gb| :yfkgf ul/g]5 . -!_<br />

3. sf7df08f} pkTosfsf] ;8s ;~hfndf ;fj{hlgs oftfoft k|0ffnLnfO{ l/–?l6ª u/L<br />

df; 6«flGh6d'vL agfOg]5 . -@_<br />

4. sf7df8f}+ pkTosfsf] 6«flkms Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpg OG6]lnh]G; 6«flkms<br />

k|0ffnL cjnDag ul/g]5 . -@_<br />

204 | rf}wf}+ of]hgf<br />

204


5. Ho]i7 gful/snfO{ l;6 cf/If0f tyf ef8fdf ;x'lnotsf ;fy} ckfª\utf ePsf JolQm /<br />

dlxnfnfO{ l;6 cf/If0f x'g] Joj:yf ldnfOg]5 . -@_<br />

6. oftfoft If]qdf ;+nUg hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; Pjd\ cled'vLs/0f sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

7. ;jf/L b'3{6gf Go"gLs/0f tyf ;]jfsf] u'0f:t/ ;'wf/ ug{ ;jf/L cg'udgnfO{ k|efjsf/L<br />

agfOg]5 . -@_<br />

8. ;fj{hlgs oftfoft k|j4{g ug{ ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/L If]q;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -#_<br />

9. ;jf/L dfkb08sf] kl/kfng tyf cg'udgdf ;]jf k|bfos ;+:yf;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -#_<br />

10. j}slNks tyf gjLs/0fLo pmhf{af6 rNg] ;jf/L ;fwgx¿nfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -$_<br />

11. ;jf/L ;fwgsf] cfo', k|b"if0f dfkb08 / Ifdtfsf] k'gdf{kg u/L sfg'gdf ePsf Joj:yf<br />

s8fOsf ;fy nfu' ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;jf/L rfns cg'dltkqdf ;'wf/<br />

1. ;jf/L rfns cg'dltkqsf] b/vf:t k|0ffnLnfO{ cgnfOg ug]{ .<br />

2. ;jf/L btf{ k|df0fkq / ;jf/L rfns cg'dltkqnfO{ :df6{ sf8{df kl/0ft .<br />

v= ;jf/L tyf 6f«lkms Joj:yfkg<br />

1. ;du| oftfoft Joj:yfnfO{ k|efjsf/L ¿kdf lgodg ug{ sfg'gL Joj:yf .<br />

2. ;jf/L ;fwgsf] gDa/ Kn]6nfO{ ODaf]:8 gDa/ Kn]6df ¿kfGt/0f .<br />

3. e]lxsn lkm6g]; 6]l:6ª ;]G6/ :yfkgf .<br />

4. /0fgLlts :yfgx¿df 6«flkms ;ª\s]t lrGxx¿ lgdf{0f u/L :yflkt .<br />

5. 6«flkms;DaGwL ;r]tgfd"ns sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

6. k'/fgf ;jf/L ;fwgx¿sf] Joj:yfkg .<br />

u= oftfoft k|zf;gsf] Ifdtf ljsf;<br />

1. oftfoft k|zf;gsf] ;+:yfut Ifdtf clej[l4sf nflu sfof{nosf] hUUff vl/b tyf<br />

ejg lgdf{0f .<br />

2. sd{rf/Lx¿sf] Ifdtf / pTk|]0ffsf] :t/df clej[l4 .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

oftfoft ;]jf ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] k|of]uaf6 Jojl:yt ePsf] x'g], & cf]6f e]lxsn<br />

lkm6g]; 6]l:6ª ;]G6/x¿ :yflkt eO{ ;~rfngdf /x]sf, $ cf]6f jf]Oª la|hx¿ tof/ eO{<br />

;~rfng ePsf, !,%)) :yfgdf 6«flkms ;ª\s]t lrGxx¿ lgdf{0f ePsf, !@ nfv ;]jfu|fxLn]<br />

cgnfOg b/vf:t k|0ffnLsf] pkof]u u/]sf, @% nfv ;jf/L btf{ k|df0fkq / ;jf/L rfns<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 205


cg'dltkq :df6{ sf8{df kl/0ft ePsf], !# nfv ;jf/L ;fwgx¿n] ODaf]:8 gDa/ Kn]6 k|of]u<br />

u/]sf, oftfoft k|zf;gdf k|lqmofut ;'wf/ tyf ;+:yfut Ifdtfdf j[l4 ePsf], ;jf/L b'3{6gfnfO{<br />

Go"gLs/0f ug{ ;jf/L cg'udg k|0ffnL ;+:yfut ePsf], l;lG8s]6 k|0ffnLsf] cGTo ePsf] / ;du|<br />

oftfoft If]qsf] u'0f:t/df ;'wf/ ePsf] x'g]5 .<br />

%=# ;"rgf tyf ;~rf/<br />

!= k[i7e"ld<br />

gful/ssf] ;+ljwfg k|bQ df}lns xssf] ¿kdf /x]sf] ;"rgfsf] xssf] ;+/If0f / ;+j4{g ub}{<br />

cfd;~rf/nfO{ :jR5, ;Ifd, lgikIf, dof{lbt, lhDd]jf/ / Jofj;flos agfpg cfjZos Joj:yf<br />

ug]{ /fHosf] gLlt x'g] ;+j}wflgs Joj:yf /x]sf] 5 . jt{dfg cj:yfdf ;"rgf tyf ;~rf/ If]qdf<br />

lelqPsf cTofw'lgs k|ljlwx¿sf] Jofks pkof]u u/L ;j{;'ne ¿kdf ;]jf ;'ljwfdf ljljwLs/0f<br />

ub}{ u|fdL0fnufot ;x/L If]q;Dd u'0f:t/Lo, k|lt:kwL{ Pjd\ ;j{;'ne ¿kdf ;]jf ;'ljwf pknAw<br />

u/fO{ b]zsf] /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs nIo k|flKtdf 6]jf k'¥ofpg'k/]sf] 5 . e"d08nLs/0fsf]<br />

d"nk|jfxdf ;dflxt x'g;d]t o; If]qnfO{ k"jf{wf/sf] ¿kdf ljsf; Pjd\ lj:tf/ ub}{ hfg' cfhsf]<br />

cfjZostf xf] . kl5Nnf] ;dodf o; If]qaf6 k|bfg xF'b} cfPsf] ;]jfdf ;ª\VofTds j[l4 tyf kx'Fr<br />

lj:tf/ pT;fxhgs /Xof] eg] u'0ffTds ;'wf/sf nflu yk k|of; hf/L /x]sf] 5 . 6]lnkmf]g 3gTj<br />

!!)=# k|ltzt, OG6/g]6 u|fxs 3gTj $^=% k|ltzt / /]l8of]sf] /fli6«o k|;f/0fdf kx'Fr **<br />

k|ltzt k'u]sf] 5 . d'n'snfO{ cNkljsl;t d'n'saf6 :t/f]Gglt u/L ljsf;zLn /fi6«sf] kª\lQmdf<br />

pEofpg ;"rgf / ;~rf/sf] dxTjnfO{ ÅboËd u/L o; If]qsf] ljsf;df hf]8 lbg'k/]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

u|fdL0f :t/;Dd b"/;~rf/ ;]jfsf] kx'Fr lj:tf/;Fu} u'0f:t/ sfod ug{' / ;/sf/sf]<br />

:jfldTjdf /x]sf cfd;~rf/ dfWodx¿nfO{ Jofj;flos, k|lt:kwL{, u'0ffTds, cfw'lgs k|ljlwo'Qm<br />

/ ljs]lG›t ub}{ :jlge{/ t'Nofpg' Ps k|d'v r'gf}tLsf] ¿kdf b]lvPsf] 5 . x'nfs ;]jfsf]<br />

k'g;+{/rgf u/L ax'pkof]uL ;+:yfsf] ¿kdf ljsf; ug{', ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfno tyf<br />

dftxtsf lgsfox¿sf] P]ltxfl;s dxTjsf j:t' / ;]jfx¿nfO{ l8lh6n csf{Oedf ;'/lIft /fVg',<br />

ljB'tLo ;~rf/ dfWodsf] cg'udg ug{', ;'/If0f d'›0f;DaGwL sfo{ :jb]zdf ug{ cfjZos k"jf{wf/<br />

tof/ ug'{, k|;f/0f ;+:yfn] k|;f/0f ug]{ ljifoj:t', To;sf] u'0f:t/, To;df u/]sf] nufgL, k|of]u<br />

ePsf] k|ljlw / hgzlQmsf] af/]df cg'udg ug'{, g]kfn 6]lnsdsf] /fi6«JofkL kx'Fr lj:tf/ ug{' /<br />

;fj{hlgs lgsfodf /x]sf] ;"rgfnfO{ l8lh6fOH8 u/L cgnfOgaf6 ;"rgf k|jfx ug'{ o; If]qsf<br />

cGo r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

;"rgf tyf ;~rf/sf] dfWodaf6 hgtfsf] ;';"lrt x'g kfpg] ;+j}wflgs xssf] k|Tofe"lt<br />

x'g', ;]jf k|efjsfl/tf a9fpg zf;g ;+oGqnfO{ a9L ;xeflutfd"ns Pjd\ kf/bzL{ agfpg',<br />

206 | rf}wf}+ of]hgf<br />

206


;fj{hlgs k|;f/0fnfO{ ;dfj]zL, lgikIf, :jtGq / :jfoQ agfO{ wfld{s, ;f+:s[lts / eflifs<br />

cltqmd0fnfO{ /f]sL /fli6«o Pstf k|j4{g ug{ ;lsg] jftfj/0f aGg', /fHosf] v'nf gLltsf sf/0f<br />

lghL If]qsf ;~rf/ dfWodx¿n] b]zJofkL ¿kdf k|;f/0f ug'{ / OG6/g]6sf] a9\bf] k|of]un] ljsf;<br />

k|lqmof ;xh x'g' o; If]qsf cj;/x¿ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

gjLg k|ljlwx¿sf] clwstd pkof]u ub}{ ;"rgf tyf ;~rf/ ;]jfdfkm{t ;fdflhs,<br />

;f+:s[lts ljsf; tyf cfly{s ;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

d'n'sel/ ;"rgf tyf ;~rf/sf] ;~hfn :yfkgf u/L ;"rgfsf] dfWodaf6 cfly{s ljsf;,<br />

;fdflhs ;b\efj / ;f+:s[lts ;+/If0fdf 6]jf k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwnfO{ gjLgtd, e/kbf]{, u'0f:t/Lo / kx'Frof]Uo agfO{ /fi6«sf]<br />

;dli6ut ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. b"/;~rf/ If]qdf pknAw ePsf gjLgtd k|ljlwsf] k|of]u u/L b]ze/ ;j{;'ne ¿kdf<br />

e/kbf]{ u'0f:t/Lo EjfO; PG8 8f6f ;]jf pknAw u/fpg] .<br />

2. ;fj{hlgs ;~rf/ dfWodx¿nfO{ k|lt:kwL{, Jofj;flos, cfw'lgs / :jfoQ agfpg] .<br />

3. ;'/If0f d'›0f;DaGwL ;a} k"jf{wf/ tof/ u/L d'›0f ljefunfO{ ;'/If0f d'›0ffnosf ¿kdf<br />

ljsf; ug]{ .<br />

4. ;fdflhs tyf ;f+:s[lts d"No, dfGotf, ;b\efj, ;lxi0f'tf / /fli6«o Pstf k|j4{g x'g]<br />

tyf g]kfnsf] ;f+:s[lts ljljwtfsf] ;+/If0f / k|j4{g x'g] vfnsf df}lns Pjd\ cfw'lgs<br />

rnlrq lgdf{0f ug{ hf]8 lbg] .<br />

5. ;ª\3Lo ;+/rgfadf]lhd x'nfs ;]jfsf] k'g;{+/rgf u/L yk cfw'lgs, Jofj;flos,<br />

k|lt:kwL{ tyf ax'pkof]uL agfpg] .<br />

6. hgtfsf] ;';"lrt x'g kfpg] ;"rgfsf] xssf] k|Tofe"lt ug{ plrt Joj:yf ldnfpg] .<br />

7. k"0f{ k|]; :jtGqtfsf] ;Ddfg ub}{ cfd;~rf/ dfWodx¿nfO{ dof{lbt, lhDd]jf/ /<br />

pQ/bfoL agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. b"/;~rf/ If]qsf] ;du| ljsf;sf nflu cfjZos kg]{ gLltut, sfg'gL lgodgsf If]qdf<br />

;dof]lrt ;'wf/ ul/g]5 . -!_<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 207


2. a|f]8AofG8 ;]jfsf] /fi6«JofkL kx'Fr ;'lglZrt ug{ /fli6«o a|f]8AofG8 k"jf{wf/ / a|f]8AofG8<br />

OG6/g]6 kx'Fr ;~hfnsf] ljsf;, lj:tf/ tyf :t/f]Gglt ul/g]5 . -!_<br />

3. ljkb\sf] cj:yfdf klg ;fj{hlgs k|;f/0fnfO{ cj?4 gx'g] Joj:yf ldnfOg]5 . -@_<br />

4. k|;f/0f k|ljlwdf ljljwtf sfod u/L Internet Protocol Television (IPTV),<br />

Multichannel Multipoint Distribution Service (MMDS) tyf e"pku|x k|ljlwsf]<br />

k|of]u ul/g]5 . -@_<br />

5. /]l8of] g]kfn / g]kfn 6]lnlehgnfO{ ;fj{hlgs k|;f/0f ;]jfdf ¿kfGt/0f ug{ sfg'gL<br />

tyf ;+:yfut Joj:yf u/L l8lh6n k|ljlwdf cfwfl/t k|;f/0f k|f/De ul/g]5 . -@_<br />

6. uf]/vfkqsf k|sfzgx¿nfO{ If]qLo :t/;Dd lj:tf/ ub}{ nuL k|sfzgsf] ljB'tLo<br />

clen]vLs/0f u/L cgnfOgsf] dfWodaf6 kf7s Pjd\ cWo]tfx¿sf] kx'Frdf<br />

k'¥ofOg]5 . -@_<br />

7. ;fj{hlgs ;~rf/ dfWodsf] Jofj;flos sfo{of]hgf agfO{ ;|f]tx¿sf] clwstd k|of]u<br />

u/L ;~rf/ ;]jf lj:tf/ / ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -@_<br />

8. ;fj{hlgs k|;f/0fsf] kx'Fr :yfgLo :t/;Dd k'¥ofOg]5 . -@_<br />

9. ;'/If0f d'›0f;DaGwL sfo{ :jbzd} ug{ cfjZos sfg'gL Pjd\ ef}lts k"jf{wf/ / ;+:yfut<br />

Joj:yf u/L d'b|0f k|f/De ul/g]5 . -#_<br />

10. rnlrqsf] pTkfbg, ljt/0f / k|bz{gdf k|ltlnlk clwsf/sf] Joj:yfkg, ;+/If0f /<br />

sfof{GjognfO{ Jojl:yt, kf/bzL{ / k|efjsf/L agfpg ;Da4 kIfx¿aLr ljlw;Ddt<br />

;Demf}tf ug]{÷u/fpg] k4ltsf] ljsf; ul/g]5 . -$_<br />

11. g]kfnL rnlrqx¿nfO{ ;+/lIft ug{ l8lh6fOh];g, rnlrq k':tsfno / /fli6«o rnlrq<br />

;ª\u|xfnosf] :yfkgf ul/g]5 . rnlrq If]qdf aS;clkm; ;]jf nfu' ul/g]5 . -$_<br />

12. s'g} klg x'nfs sfof{noaf6 u|fxsnfO{ art / C0fsf] ;]jf kfpg] k|0ffnLdf cfa4 u/L<br />

x'nfs art a}Ísf] nufgLsf] If]q / ;]jf lj:tf/ ul/g]5 . -%_<br />

13. 6]nL;]G6/ / cltl/Qm x'nfsnfO{ x'nfs sfof{no;Fusf] cfa4tf /xg] u/L ;|f]t ;fwg /<br />

lhDd]jf/L;lxt :yfgLo lgsfodf x:tfGt/0f ul/g]5 . -%_<br />

14. ;"rgfsf] xssf] sfof{Gjog ug{sf nflu /fli6«o ;"rgf cfof]unfO{ k|efjsf/L / ;Ifd<br />

agfOg]5 . -^_<br />

15. ;fj{hlgs lgsfoaf6 k|To]s rf/ dlxgfdf cfkm"n] u/]sf sfo{x¿ ;fj{hlgsLs/0f ug]{<br />

k4ltsf] ljsf; ul/g]5 .<br />

16. ljleGg lgsfox¿sf P]ltxfl;s dxTjsf j:t' / ;]jfx¿nfO{ l8lh6n csf{Oedf ;'/lIft<br />

ul/g]5 . -^_<br />

17. k|]; sfplG;n g]kfnnfO{ ;'b[9Ls/0f ub}{ o;sf] e"ldsf / ;]jf lj:tf/ ul/g]5 . -&_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;"rgfsf] xssf] sfo{fGjog<br />

1. ;"rgfsf] xs;DaGwL P]g lgodfjnLdf ;'wf/ tyf k|efjsf/L sfof{Gjog .<br />

208 | rf}wf}+ of]hgf<br />

208


2. ;"rgfsf] xssf] sfof{Gjog / cEof;sf] k/LIf0f .<br />

3. Nff]ssNof0fsf/L lj1fkgdf ;"rgfsf] xs;DaGwL ;Gb]zd"ns ;fdu|Lsf] k|sfzg /<br />

k|;f/0f .<br />

4. ;"rgf dfu ePsf] / k|jfx ePsf] tYofÍ x'nfs k|zf;gdfkm{t lng] k|0ffnL :yfkgf .<br />

v= b"/;~rf/ If]qsf] ljsf;<br />

1. b"/;~rf/ ;]jf k|bfossf] dh{/ tyf PlSjlh;g / qm; xf]lN8ª / k"jf{wf/ ;x–<br />

k|of]u;DaGwL sfg'g lgdf{0f / sfof{Gjog .<br />

2. clK6sn kmfOa/ / 6]/]l:6«on dfOqmf]j]e g]6js{sf] ljsf;, lj:tf/ / :t/f]Gglt .<br />

3. /fi6«JofkL a|f]8AofG8 OG6/g]6sf] kx'Fr ;~hfn lgdf{0f ug{ tf/ jf t];|f] jf rf}yf]<br />

k':tf k|ljlwsf] lj:tf/ .<br />

4. a|f]8AofG8 kx'Fr;lxt ;fd'bflos ;"rgf PsfO :yfkgf .<br />

5. g]kfnnfO{ k|fKt clj{6n :n6 k|of]u u/L e"-pku|x k|If]k0f;DaGwL sfo{sf] ;'?jft .<br />

u= 5fkf tyf ljB'tLo ;~rf/ dfWodsf] ljsf;, lj:tf/ / ;'b[9Ls/0f<br />

1. sfg'gL tyf ;+/rgfTds Joj:yf u/L cfd;~rf/ gLlt, @)&# sf] sfof{Gjog .<br />

2. uf]/vfkq, g]kfn 6]lnlehg, /]l8of] g]kfn, k|]; sfplG;n tyf /fli6«o ;dfrf/<br />

;ldltnfO{ l8lh6n k|ljlwd}qL agfpg] .<br />

3. kqsfl/tf;DaGwL k|lzIf0f ;~rfng tyf kqsf/ j[lQ sf]if :yfkgf . k|];<br />

sfplG;nnfO{ ldl8of kl/ifb\df k'gu{7g / cfd;~rf/ cWoog k|lti7fg :yfkgf .<br />

4. ;~rf/ k|lti7fg / cgnfOg ;~rf/ dfWodx¿sf] lgodg .<br />

5. :jlgodg / cg'udgsf cfwf/x¿sf] ljsf; tyf sfof{Gjog .<br />

6. /]l8of] g]kfn / g]kfn 6]lnlehgdf cfkt\sfnLg k|;f/0f k|0ffnL :yfkgf .<br />

7. Pkm=Pd= /]l8of]x¿sf] k|;f/0f If]q :yfgLo tx;Dd lj:tf/ .<br />

3= x'nfs ;]jfsf] ljsf; / cfw'lgsLs/0f<br />

1. x'nfs ;]jfdf lghL If]qsf] lgodgsf] nflu sfg'g tyf ;+/rgf lgdf{0f .<br />

2. 8fFs /]vf k'g/fjnf]sg / b|'t 8fFs;]jfsf] lj:tf/ .<br />

3. sf7df08f}, eQmk'/ / nlntk'/nfO{ Ps} x'nfs If]q dfgL pkTosfsf] x'nfs ;]jfnfO{<br />

uf]:jf/f x'nfsdfkm{t ;~rfng .<br />

4. sf7df08f} pkTosf / ;a} pkdxfgu/kflnsfx¿df x'nfs ;]jf s]Gb| :yfkgf .<br />

5. x'nfs art a}Ísf] nufgLsf] If]q / ;]jf tyf wgfb]z ;]jf / sfpG6/ c6f]d];g<br />

lj:tf/ .<br />

6. 6]ln;]G6/ / cltl/Qm x'nfssf] :yfgLo txdf lgIf]k0f .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 209


7. o'jf nlIft ;"rgf k|ljlw tflnd, ;"rgf k|ljlw d]nf / k|bz{gL ;~rfng .<br />

ª= d'b|0f Joj:yf<br />

1. ;'/If0f d'b|0f;DaGwL sfg'gL / ;+:yfut cfwf/ tof/ u/L /fxbfgL, cGtMz'Ns<br />

l:6s/, C0fkq, r]sa'snufotsf ;fdu|Lx¿sf] d'b|0f .<br />

2. g]kfn /fhkqnfO{ l8lh6fOh];g u/L j]a;fO6af6 x]g{ ;lsg] Joj:yf .<br />

3. lghL If]qsf d'b|0ffnosf] lgodg .<br />

5= Rfnlrq If]qsf] ljsf;, lj:tf/ / k|j4{g<br />

1. /fli6«o rnlrq gLltsf] sfo{fGjog tyf rnlrq;DaGwL dfkb08 / juL{s/0f .<br />

2. rnlrq k':tsfno / ;ª\u|xfno :yfkgf tyf rnlrqsf] ljt/0f / k|bz{gdf<br />

aS;clkm; k|0ffnL nfu' .<br />

3. bf]nvfnufot ljleGg If]qdf ;'ljwf;DkGg rnlrq gu/L tyf 5fofª\sg :yn<br />

lgdf{0f k|f/De .<br />

4. rnlrqsdL{ kl/rokq ljt/0f / j[lQsf]if :yfkgf .<br />

h= ;"rgf k|ljlw tyf ;~rf/ k"jf{wf/ ljsf;<br />

1. ;~rf/;DaGwL ljleGg lgsfox¿ / ;fd'bflos ;"rgf s]Gb|sf] k"jf{wf/ lgdf{0f .<br />

2. clK6sn kmfOa/ g]6js{ lgdf{0f tyf lj:tf/ .<br />

3. dfO{qmf]j]e 6«fG;ld;g l;:6d lgdf{0f .<br />

4. ;]6]nfO6df cfwfl/t le:of6 nufot ;–;fgf pks/0fsf] h8fg / 6ld{gnsf]<br />

Joj:yf .<br />

5. cfd;~rf/ dfWodsf] ljB'tLo cg'udg .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

of]hgf cjlwdf 6]lnkmf]g 3gTj !!& k|ltzt / OG6/g]6 3gTj ^% k|ltzt k'u]sf] x'g]5 .<br />

;a} lhNnf ;b/d'sfd tyf gu/kflnsfdf clK6sn kmfOa/ ;~hfn k'u]sf], cfwf/e"t lkP;l6Pg<br />

6]lnkmf]gsf] u|fxs ;ª\Vof !) nfv k'u]sf] / t];|f] tyf rf}yf] k':tf ;]jf b]zsf k|d'v ;x/x¿df<br />

lj:tf/ ePsf] x'g]5 . ;a} lhNnfdf ;fd'bflos ;"rgf s]Gb|sf] lj:tf/ ePsf], /]l8of] g]kfnsf]<br />

k|;f/0f zt k|ltzt e"–efudf ePsf] / g]kfn 6]lnlehgsf Rofgnx¿af6 ;fj{hlgs ;/f]sf/sf<br />

ljifoj:t'x¿ k|;f/0f ePsf] x'g]5 . To;}u/L $)! x'nfs 6]ln;]G6/sf] Ifdtf ljsf; ePsf] /<br />

j}b]lzs 8fFs ;]jf %) b]zdf k'u]sf] x'g]5 . rnlrq ljt/0f / k|bz{gdf aS;clkm; k|0ffnL nfu'<br />

ePsf], x'nfs ;]jf k'g;{+/rgf eO{ Jofj;flos tyf ljljwLs/0f ePsf] tyf cgnfOg ;]jf<br />

Jojl:yt ePsf] x'g]5 . ;du|df cfd;~rf/ dfWod Jofj;flos, dof{lbt / lhDd]jf/ ePsf],<br />

hgtfsf] ;';"lrt x'g] clwsf/ ;+/lIft ePsf] / ;fj{hlgs tyf lghL ;~rf/ dfWodaf6 d'n'ssf]<br />

;f+:s[lts d"No–dfGotf ;+/If0f tyf ;fdflhs ;b\efj clej[l4 ug{ d2t k'u]sf] x'g]5 .<br />

210 | rf}wf}+ of]hgf<br />

210


%=$ ejg, cfjf; tyf ;x/L ljsf;<br />

%=$=! ejg tyf cfjf;<br />

!= k[i7e"ld<br />

lghL If]q;d]tsf] ;lqmotfdf ;a}sf nflu Ifdtfg';f/sf] ;'/lIft cfjf;sf] Joj:yf ug{<br />

lskmfotL, jftfj/0fd}qL tyf e"sDksf] hf]lvdd'Qm ;fj{hlgs tyf lghL ejgx¿ lgdf{0f tyf<br />

ljsf; ug{'kg]{ cfjZostf /x]sf] 5 . @)&@ j}zfvdf uPsf] ljgfzsf/L e"sDk / o;n] k'¥ofPsf]<br />

IfltnfO{ ;d]t dWogh/ u/L ejg ;+lxtfnfO{ s8fOsf ;fy sfof{Gjog ug{] tyf ePsf<br />

ejgx¿sf] hf]lvd k/LIf0f u/L cfjZostfg';f/ ;anLs/0f ug'{ plQs} h¿/L 5 . k|To]s<br />

gful/snfO{ pko'Qm cfjf;sf] xs x'g] ;+j}wflgs k|fjwfgcg';f/ ;d]t ;a}sf nflu ;'/lIft,<br />

kof{Kt / cf}sftcg';f/sf] cfjf; pknAw u/fpg] b"/b[li6;lxtsf] /fli6«o cfjf; gLlt, @)^* sf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog ug'{kg]{5 .<br />

/fli6«o hgu0fgf, @)^* cg';f/ g]kfndf s'n $& nfv ^& xhf/ 3/÷ejg -cfjf;Lo<br />

;+/rgf_ /x]sf 5g\, h;df %$ nfv @& xhf/ kl/jf/ a;f]jf; ub{5g\ . cfjf;Lo 3/x¿dWo] ##<br />

k|ltzt c:yfoL k|s[ltsf 5g\, h;dWo] *%=@^ k|ltzt 3/kl/jf/ cfˆg} :jfldTjsf] 3/df<br />

a:b5g\ . ljut !% jif{df 3/ef8fdf a:g]sf] lx:;f @ k|ltztaf6 a9]/ !@=*! k|ltzt k'u]sf] 5 .<br />

clt ljkGg nlIft ju{sf nflu ;/sf/af6 hgtf cfjf; sfo{qmd / Jofj;flos If]qdf cfjf;<br />

PsfO lgdf{0f sfo{ cl3 a9]sf] 5 . :yfgLo lgdf{0f ;fdu|L / k|ljlw k|of]u u/L agfOPsf ;/sf/L<br />

ejgx¿sf] k|f¿k tof/ u/L lskmfotL cfjf;sf ljleGg gd'gfx¿ tof/ ePsf 5g\ . e"sDk<br />

kLl8t kl/jf/x¿sf nflu ;/sf/sf] cg'bfg ;xof]udf ;'/lIft cfjf; lgdf{0f ;'? ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;'/lIft a:tL ljsf;sf nflu hUuf k|fKt ug{' tyf hf]lvddf /x]sf a:tL :yfgfGt/0f ug'{,<br />

:yfgLo lgdf{0f ;fdu|Lx¿sf] u'0f:t/df ;'wf/ Nofpg cfjZos cg';Gwfg u/L dfkb08 tof/ ug{'<br />

/ ;dofg's"n cfjf; tyf ejg If]qdf gofF k|ljlwx¿sf] k|of]u ug{', /fli6«o ejg ;+lxtfsf] kfng<br />

u/L ;a} lsl;dsf ejg ;'/lIft tj/n] lgdf{0f ug'{, ;/sf/L ejgsf] lgdf{0f sfo{ Psåf/<br />

k|0ffnLaf6 ;Dkfbg u/fpg', Go"g cfo ju{sf nflu ;'/lIft a;f]jf;sf] Joj:yf ug'{, 7"nf]<br />

;ª\Vofdf cfjZos kg]{ l;sdL{ / 8sdL{x¿nfO{ ejg lgdf{0f k|ljlw / ejg ;+lxtf;DaGwL tflnd<br />

lbO{ bIf agfpg', 7"nf] ;ª\Vofdf /x]sf] cfjf;sf] dfu k"/f ug'{ / e"sDkaf6 cfjf;sf] If]qdf<br />

ePsf] IfltnfO{ ;Daf]wg u/L ;a}nfO{ ;'/lIft, ;'ne / Jojl:yt cfjf; pknAw u/fpg' k|d'v<br />

r'gf}tL /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

;/sf/L ejgsf] lgdf{0f, dd{t ;Def/, /]vb]v / ;'/Iff;DaGwdf dlGqkl/ifb\af6 PsLs[t<br />

sfof{no ejg lgdf{0f;DaGwL gLltut lg0f{o x'g', ;+o'Qm cfjf; ejg lgdf{0f :jLs[lt tyf<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 211


cg'udg sfo{l{jlw, @)&) :jLs[t u/L sfof{Gjog ul/g', ;+o'Qm cfjf;, ;fd"lxs / of]hgfa4<br />

cfjf;;DaGwL dfkb08 tof/ ul/g', ejg dd{t ;"rgf k|0ffnL ;ˆ6j]o/ ljsf; ul/g', e"sDkaf6<br />

Ifltu|:t ejgx¿sf] k'glg{df{0f ug]{ qmddf lgdf{0f x'g] gofF ;+/rgf / cfjf;nfO{ Jojl:yt /<br />

k|sf]kk|lt/f]wL agfpg] k|lta4tf ;a} If]qaf6 cfpg' k|d'v cj;/x¿ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;a} gful/ssf] ;'/lIft, ;'ne / Jojl:yt cfjf;df kx'Fr .<br />

#=@ nIo<br />

jftfj/0fd}qL, ;'/lIft / ;'ne ;fj{hlgs ejg tyf lghL cfjf;sf] ljsf; ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. Jojl:yt a:tL ljsf; u/L ;a}sf nflu ;'ne, ;'/lIft / jftfj/0fd}qL cfjf;sf] k|j4{g<br />

ug{' .<br />

2. e"–sDknufot ;a} k|sf/sf k|sf]kk|lt/f]wL ;fj{hlgs tyf lghL ejgx¿ lgdf{0f ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ljkGg / ;LdfGtLs[t ju{ tyf hf]lvddf /x]sf gful/ssf nflu ;'/lIft, lskmfotL /<br />

jftfj/0fd}qL cfjf; ;'ljwfsf] Joj:yf ug]{ .<br />

2. ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L;d]tdf jftfj/0fLo b[li6n] ;Gt'lnt, ljQLo b[li6n] ;DefJo /<br />

k|fljlws b[li6n] pko'Qm Pjd\ ;'/lIft a:tL ljsf; tyf ejg lgdf{0fnfO{ k|f]T;flxt<br />

ug{] .<br />

3. ;/sf/L ;]jfnfO{ PsLs[t, ;'ne / ;xh agfpg PsLs[t k|zf;lgs Sn:6/ tyf<br />

ejgsf] ljsf; ug]{ .<br />

4. e"sDknufotsf ;a} k|sf/sf ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0f ug{ cfjf; / a:tL ljsf; ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. åGå kLl8t, ckfËtf ePsf JolQmx¿, h]i7 gful/s, ;8s afnaflnsfnufot hf]lvddf<br />

/x]sf JolQmx¿sf nflu ljz]if ;fdflhs cfjf;sf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

2. clt ljkGg tyf ;LdfGtLs[t ju{sf nflu …hgtf cfjf; sfo{qmdÚ ;a} k|b]zdf lj:tf/<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. 5l/P/ /x]sf] a;f]jf;nfO{ Jojl:yt ug{ k"jf{wf/;lxtsf] gd'gf PsLs[t a:tL ljsf;sf]<br />

sfo{ cufl8 a9fOg]5 . -@_<br />

212 | rf}wf}+ of]hgf<br />

212


4. /fli6«o e"–pkof]u gLltcg';f/ clgolGqt a:tL ljsf; / lj:tf/nfO{ Jojl:yt agfpg<br />

…a:tL ljsf; k|j4{g If]qÚ / …a:tL ljsf; lgif]lwt If]qÚ sf] ¿kdf 5'6\ofpg] Joj:yf<br />

ldnfOg]5 . -@_<br />

5. …;a}sf nflu ;'/lIft / ;'ne cfjf;Ú nIo xfl;n ug{ ;'/lIft / ;'ne cfjf;<br />

lgdf{0fnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -@_<br />

6. ;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/Ldf 7"nf] ;ª\Vofdf cfjf; tyf ;xsf/L cfjf;x¿ lgdf{0f<br />

ul/g]5 . -@_<br />

7. ;fj{hlgs / lghL ejg lgdf{0f ubf{ /fli6«o ejg ;+lxtfsf] sfof{Gjogdf hf]8<br />

lbOg]5 . -@_<br />

8. :yfgLo k|ljlw / pknAw lgdf{0f ;fdu|Lx¿sf] k|of]unfO{ k|fyldstf lbO{ k|rlnt ejg<br />

l8hfOg / k|ljlwsf] nflu cfjZos dfkb08sf] ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

9. 3/hUuf axfnnfO{ Jojl:yt ug{ tyf lghL tyf ;xsf/L nufgLdf …axfn ejgx¿Ú<br />

lgdf{0f / ;~rfng ug{ 3/hUuf axfn;DaGwL sfg'gsf] lgdf{0f ul/g]5 . -@_<br />

10. k|zf;lgs ;]jf ;xh / ldtJooL agfpg k|zf;lgs Knfhf Pjd\ PsLs[t ;/sf/L ejg<br />

:yfgLo :t/;Dd lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

11. ljleGg e"uf]nnfO{ ;'xfpFbf] gd'gf ejgsf] gS;f tof/ ul/g]5 . -#_<br />

12. ;'/lIft cfjf; Pjd\ ejg lgdf{0fsf nflu l;sdL{ tyf 8sdL{ tflndsf ;fy} hgr]tgf<br />

sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

13. ;d'bfosf] Ifdtf clej[l4 u/L e"sDknufotsf k|sf]kaf6 x'g] hLpwgsf] gf]S;fgL tyf<br />

hf]lvd Go"gLs/0f ug{ tflnd sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

14. ejg tyf cfjf; lgdf{0fsf If]qdf k|of]u x'g ;Sg] cem lskmfotL, ;'/lIft /<br />

jftfj/0fd}qL lgdf{0f ;fdu|L / gjLgtd k|ljlwsf] k|j4{gsf nflu lgoldt cg';Gwfg /<br />

ljsf; sfo{df z}lIfs k|lti7fgnfO{ kl/rfng ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut ;'wf/<br />

1. ;xsf/L cfjf;;DaGwL gLlt tyf lgb]{lzsf th'{df .<br />

2. ;/sf/L Pjd\ ;fj{hlgs ejg, d7dlGb/ Pjd\ cGo wfld{s ;Dkbfx¿sf] lgoldt<br />

dd{t;Def/ ug]{ lgb]{lzsf th'{df tyf sfof{Gjog .<br />

3. …k|wfgdGqL cfjf; of]hgfÚ ;~rfng sfo{ljlwsf] tof/L tyf cfjf; lgdf{0f k|f/De .<br />

v= Jojl:yt a:tL ljsf; tyf cfjf; Joj:yfkg<br />

1. 5l/P/ /x]sf] a;f]jf;nfO{ Jojl:yt ug{ k"jf{wf/;lxt gd'gf PsLs[t a:tL ljsf; .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 213


214 | rf}wf}+ of]hgf<br />

214<br />

2. Ifdtf ljsf;cGt{ut :yfgLo lgsfo, lgdf{0f Joj;foL, sflnu9x¿nfO{ ejg<br />

;+lxtf tyf e"sDkk|lt/f]wL ejg lgdf{0f;DaGwL ;Lkd"ns tflnd / k|lzIfs k|lzIf0f<br />

tflnd ;~rfng .<br />

u= nlIft ju{sf nflu cfjf; Joj:yf<br />

1. blnt, ;LdfGts[t, ul/a, u|fdL0f If]qdf nlIft hfthflt tyf ju{ ;d'bfosf nflu<br />

cfjf; ;+/rgfx¿nufot hgtf cfjf; lgdf{0f .<br />

2. ljz]if cfjf;cGt{ut ;a} k|b]zdf h]i7 gful/s cfjf; Pjd\ ;fd'bflos cfjf;<br />

lgdf{0f .<br />

3. ;x/L ul/aL lgjf/0fsf] nflu ul/a nlIft k"jf{wf/ lgdf{0f / Joj;fo ljsf;;DaGwL<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

3= ;/sf/L ejg tyf cfjf; Joj:yfkg<br />

1. s]Gb|Lo k|zf;lgs Knfhf, PsLs[t tyf cGo ;/sf/L ejg, Joj:yflksf ;+;b\ ejg,<br />

dGqfno ejg, ;jf]{Rr cbfnt, dxfGofoflwjQmfsf] sfof{nosf] ejg lgdf{0f .<br />

2. cGt/f{li6«o, /fli6«o / If]qLo :t/sf ;ef xnx¿sf] lgdf{0f .<br />

3. Joj:yflksf ;+;b\–;b:o tyf pRr kb:y kbflwsf/Lsf nflu cfjf; lgdf{0f .<br />

4. k|fb]lzs ;+/rgfsf] nflu cfjZos kg]{ ;/sf/L ejg tyf cfjf;sf nflu k|f/lDes<br />

sfo{ .<br />

5. k|frLg tyf /f0ffsfnLg ejgx¿sf] k'glg{df{0f / cGo ejgx¿ k|anLs/0f .<br />

6. ;LdfIf]qdf PsLs[t hfFr rf}sLx¿ lgdf{0f .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

hgtf cfjf; s'n @),))) lgdf{0f ePsf] / !$ cf]6f ljz]if cfjf;, h]i7 gful/s cfjf; /<br />

;fd'bflos cfjf; lgdf{0f ePsf] x'g]5 . k|wfgdGqL cfjf; of]hgfcGtu{t #,))) cfjf; PsfO<br />

lgdf{0f ;'? ePsf] / k"jf{wf/;lxtsf] & cf]6f gd'gf PsLs[t a:tL ljsf; ePsf] x'g]5 . s]Gb|Lo<br />

lgsfosf nflu # cf]6f k|zf;lgs Knfhf lgdf{0f sfo{ ;'? ePsf], @! cf]6f PsLs[t ;/sf/L<br />

sfof{no ejg, ^ cf]6f ;efxn / *) cf]6f ;/sf/L sfof{no ejg lgdf{0f ePsf] x'g]5 .<br />

%=$=@ ;x/L ljsf;<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] cJojl:yt a;f]jf;nfO{ Joj:yfkg ug]{ tyf of]hgfa4 / Jojl:yt<br />

a:tL ljsf; ug]{ gLltut Joj:yf u/]sf] 5 . ;x/df ;]jf, ;'ljwf / cj;/x¿ a9L x'g] ePsfn]<br />

dflg;x¿sf] :jfefljs cfsif{0f ;x/tk{m x'g] ub{5 . kl5Nnf] hgu0fgfcg';f/ g]kfndf sl/a !&<br />

k|ltzt hg;ª\Vof gu/kflnsf If]qdf a;f]jf; u/L/x]sf] eP tfklg hgu0fgfeGbf kl5 yk<br />

ePsf gofF gu/kflnsfx¿;d]t u/]/ xfn @!& gu/kflnsfx¿ /x]sf 5g\, h;cg';f/ xfn ;x/L<br />

If]qdf a;f]jf; u/L/x]sf] hg;ª\Vof sl/a $@ k|ltzt /x]sf] cg'dfg 5 . ;]jf, ;'ljwf /<br />

cj;/x¿sf] vf]hL tyf gofF ;x/x¿sf] j[l4sf] sf/0fn] ;x/L If]qsf] hg;ª\Vof tLj| j[l4 x'Fb}


uPsf] 5 . o;sf] kl/0ffd:j¿k ;x/df pknAw ;Lldt cfly{s–;fdflhs / ef}lts k"jf{wf/<br />

;]jfx¿df cltl/Qm rfk kg{ uPsf] 5 . ;x/sf] ef}uf]lns, k|fs[lts, ;fdflhs, P]ltxfl;s tyf<br />

cfly{s kIfx¿ ljZn]if0f u/L ;an kIfnfO{ 7DofO{ …Ps ;x/ Ps klxrfgÚ sf] cjwf/0ffdf ;x/<br />

;'xfpFbf] df}lns klxrfg emNsg] lx;fan] klxrfg;lxtsf] ;x/L ljsf; of]hgfa4 9ª\un] ug{<br />

;s]df ;x/n] t'ngfTds ¿kdf a9L nfe k|fKt u/L df}lns lsl;dn] ;x/L ljsf; cufl8<br />

a9\g;Sg] b]lvG5 . t;y{ of]hgfa4 ;x/L ljsf;dfkm{t :jR5, ;'/lIft / ;d[4 klxrfgdo<br />

;x/x¿sf] ljsf; u/L dfucg';f/ gful/sx¿nfO{ ;j{;'ne / e/kbf]{ tl/sfn] u'0f:t/Lo ;x/L<br />

;]jf tyf ;'ljwf pknAw u/fO{ ;x/L afl;Gbfsf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg' cfjZos ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cJojl:yt ;x/Ls/0fsf ePsf :yfgdf cfwf/e"t ;]jf k'¥ofpg', gu/f]Gd'v a:tLx¿df ;]jf<br />

;'ljwf lj:tf/ ug{', hUuf k|flKt k|lqmof ljsf;d}qL agfpg', :yfgLo lgsfodf hgk|ltlglwx¿<br />

gx'Fbf klg ;x/L If]qsf] ljsf;df kof{Kt Wofg k'¥ofpg', ;x/L If]qdf vfg]kfgL, 9n lgsf;,<br />

kmf]x/d}nfsf] lbuf] Joj:yfkg ug'{, a9\bf] k|b"if0fsf sf/0f jftfj/0fLo ;Gt'ng sfod /fVg', ;x/L<br />

If]qsf gbL lsgf/f / ;fj{hlgs e"ldsf] cltqmd0f /f]Sg', ;x/L If]qdf dgf]/~hg:yn zf}rfno /<br />

v'nf:ynsf] Joj:yf ug'{, PsLs[t ;x/L Joj:yfkg tyf ;x/L ;f}Gbo{sf nflu xl/ofnL /<br />

jftfj/0f ;+/If0f ug'{, lbuf] ¿kdf cfwf/e"t ;]jf ;'ljwf pknAw u/fpg' / ;x/nfO{ cfly{s<br />

;fdflhs s]Gb|sf ¿kdf ljsf; ug'{ k|d'v r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

PsLs[t a:tL ljsf; tyf 3gfa:tL sfo{qmdx¿ sfof{Gjogdf NofOg', ljleGg %# cf]6f<br />

gu/kflnsfx¿df vfg]kfgL, ;8s, 9n k|zf]wgzfnf, a;kfs{ tyf cGo ;fdflhs / cfly{s<br />

k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{x¿n] k|fyldstf kfpg', dxŒjk"0f{ P]ltxfl;s, wfld{s, ;f+:s[lts tyf<br />

ko{6sLo :ynx¿sf] dd{t ;Def/ tyf ;+/If0f sfo{x¿ ;~rfngdf x'g', gofF ;x/ cfof]hgf<br />

sfof{Gjogdf cfpg', gu/kflnsf 3f]if0ff ePsf @$ cf]6f lhNnf ;b/d'sfdx¿, ## cf]6f ;fgf<br />

;x/ -gj3f]lift gu/kflnsfx¿dWo]_ tyf ;ftcf]6f gu/kflnsf gePsf lhNnf ;b/d'sfdx¿sf]<br />

ef}lts k"jf{wf/ ljsf; ug]{ sfo{qmd ;~rfngdf x'g', dWokxf8L nf]sdfu{df sDtLdf Ps nfv<br />

hg;ª\Vof a:g ldNg]u/L cfufdL !) jif{leq ;x/x¿sf] ljsf; ug]{ k|lqmof cufl8 a9\g' /<br />

:df6{l;6L lgdf{0fsf] nflu ;DefJotf cWoog cufl8 a9\g'nfO{ ;x/L ljsf;sf] cj;/sf ¿kdf<br />

lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

Jojl:yt ;x/Ls/0fdfkm{t lbuf] cfly{s ;fdflhs ¿kfGt/0f .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 215


#=@ nIo<br />

kof{Kt k"jf{wf/;lxt ;'ljwfo'Qm Jojl:yt / klxrfgo'Qm ;x/x¿sf] ljsf; ug{] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm, Jojl:yt, ;'/lIft Pjd\ klxrfgo'Qm ;x/sf] ljsf; ug'{ .<br />

2. cfly{s cj;/x¿sf] ;[hgf tyf /f]huf/L clej[l4 x'g] u/L ;x/L If]qsf] ljsf; ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. cfwf/e"t k"jf{wf/ tyf ;'ljwf;lxtsf] PsLs[t 3gf a:tL / ;'/lIft tyf klxrfgo'Qm<br />

;x/L If]qsf] ljsf;nfO{ k|f]T;fxg ug]{ .<br />

2. e"–pkof]u gLltdf cfwfl/t eO{ gu/kflnsfx¿sf] k"jf{wf/ ljsf; ug]{ .<br />

3. ;x/–ufpF cGt/;DaGwnfO{ ;'b[9 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. /fhdfu{ glhs tyf gu/f]Gd'v If]qx¿df Jojl:yt ;x/x¿sf] ljsf; ;3g ¿kdf<br />

ul/g]5 . -!_<br />

2. k"jf{wf/ / ;]jf ;'ljwf ;DkGg 3gfa:tLsf] ljsf;nfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -!_<br />

3. k|To]s ;x/nfO{ 5'§} klxrfg lbO{ …Ps ;x/ Ps klxrfgÚ sf] ¿kdf k"jf{wf/ ljsf; /<br />

k|j4{gsf] k|lqmof cufl8 a9fOg]5 . k|To]s k|b]zdf sDtLdf b'O{cf]6f ;x/nfO{ klxrfg<br />

lbO{ …Ps ;x/ Ps klxrfgÚ sf] ¿kdf k"jf{wf/ ljsf; / k|j4{g ug{ gd'gf sfo{qmd<br />

cufl8 a9fOg]5 . -!_<br />

4. k|d'v ;x/x¿df ;Defljt k|fs[lts k|sf]k x'g;Sg] 7fpFx¿sf] gS;f tof/ kfg]{, k"j{;"rgf<br />

k|0ffnLsf] ljsf; ug]{ / k|fs[lts k|sf]kkl5 ;j{;fwf/0fnfO{ ;'/lIft p4f/ ug]{ of]hgf<br />

th'{df ul/g]5 . -!_<br />

5. s[lif e"ldsf] ;+/If0fnfO{ ljz]if Vofn /fVb} xl/ofnL / vfB;'/Iffsf] k|Tofe"lt lbnfpg<br />

…vfB xl/ofnL ;x/Ú lgdf{0f ul/g]5 . -!_<br />

6. ;DefJo sl/8f]/ l;6Lsf] :yfkgfåf/f PsLs[t ;x/L ljsf; sfo{qmd cl3 a9fOg]5 . -!_<br />

7. 5flgPsf s]xL ;x/x¿nfO{ :df6{l;6Lsf] cjwf/0ffcg'¿k ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

8. ;fj{hlgs, ;xsf/L, ;d'bfo / lghL ;fem]bf/Ldf …PsLs[t ;x/L ;]jf s]Gb|Ú :yfkgf<br />

ul/g]5 . -@_<br />

9. gu/f]Gd'v ufpFx¿df klg ejg lgdf{0f dfkb08 / e"–pkof]u dfkb08 lgdf{0f u/L nfu'<br />

ul/g]5 . -@_<br />

10. :jLs[t e"–pkof]u gLltdf cfwfl/t eO{ gu/ If]qsf] PsLs[t k"jf{wf/ ljsf;<br />

ul/g]5 . -@_<br />

216 | rf}wf}+ of]hgf<br />

216


11. ;x/L k"jf{wf/ tyf ;]jfx¿sf] ljsf;sf nflu lghL If]qsf] nufgL / ;fj{hlgs–lghL<br />

;fem]bf/Ldf nufgL k|j4{g ul/g]5 . -#_<br />

12. gu/f]Gd'v If]qx¿df k"jf{wf/ ljsf; / ;x/L ;]jfsf nflu ;Da4 lgsfox¿aLr ;dGjo<br />

sfod ub}{ ef}lts, ;fdflhs tyf cfly{s ;DaGwsf] dfWodaf6 ;x/–ufpF<br />

cGt/;DaGwnfO{ ;'b[9 ul/g]5 . -#_<br />

13. ;x/L of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog k|efjsf/L ¿kdf ug{sf] nflu ;DalGwt :yfgLo<br />

lgsfox¿sf] ;+:yfut Ifdtf ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;3g tyf PsLs[t ;x/L ljsf;<br />

1. gu/kflnsfx¿sf] cfjlws of]hgf tyf PsLs[t k"jf{wf/ ljsf; of]hgfn] klxrfg<br />

u/]sf sfo{qmd .<br />

2. 7"nf ;x/L sf]l/8f]/x¿, …Ps ;x/ Ps klxrfgÚ sfo{qmd .<br />

3. vfB xl/ofnL ;x/x¿ -km'8 lu|g l;6L_, :df6{ l;6Lx¿ / d]uf l;6Lx¿sf] klxrfg<br />

tyf PsLs[t k"jf{wf/ ljsf; .<br />

4. PsLs[t 3gf a:tL, ;'/lIft xl/t Pjd\ klxrfgo'Qm ;x/L If]qsf] ljsf; .<br />

5. PsLs[t ;x/L ;]jf k|bfg ug{sf nflu PsLs[t ;x/L ;]jfs]Gb|x¿ :yfkgf .<br />

6. lbuf] ;x/L ljsf; ;"rsfÍ tof/ u/L nfu' .<br />

v= PsLs[t sfo{d"ns of]hgf tyf sfof{Gjog<br />

1. gu/ If]qsf] cfjlws of]hgf cBfjlws Pjd\ tof/L .<br />

2. gofF gu/kflnsfx¿sf] PsLs[t ;x/L ljsf; of]hgf th{'df .<br />

3. ljleGg dxTjk"0f{ :yfgx¿sf] ;DefJotf cWoog, ;x/L ljsf;;DaGwL<br />

k"jf{wf/x¿sf] lj:t[t OlGhlgol/ª k|ltj]bg, ;x/L gS;fÍg cBfjlws tyf<br />

cWoog .<br />

u= ;x/L If]qsf] k"jf{wf/ tyf Ifdtf ljsf;<br />

1. gu/kflnsf gePsf lhNnf ;b/d'sfdx¿ tyf u|fdL0f a:tLx¿sf] PsLs[t k"jf{wf/<br />

ljsf; .<br />

2. ;x/L kfs{ Pjd\ kf]v/L lgdf{0f, ;txL gfnL / 9n lgdf{0f, ;8s :t/f]Gglt / hUuf<br />

ljsf; sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. e"–pkof]u gLltdf cfwfl/t eO{ gu/kflnsfx¿sf] k"jf{wf/ ljsf; .<br />

4. sf7df08f} pkTosfsf] aflx/L rqmky lgdf{0f k|f/De .<br />

5. dWokxf8L / x'nfsL /fhdfu{df Jojl:yt ;x/x¿ lgdf{0f<br />

6. ljkb\sf] ;dodf k|of]u x'g] u/L klxrfg ePsf :yfgx¿df cfjZos k"jf{wf/x¿sf]<br />

lgdf{0f .<br />

7. ;x/L If]qdf h]i7 gful/sd}qL kfs{ / ;]jfs]Gb| lgdf{0f .<br />

8. sf7df08f}df jfudtL ;ª\u|xfno :yfkgf .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 217


9. gu/kflnsfx¿sf] zf;sLo Ifdtf clej[l4 .<br />

3= cGo sfo{qmd<br />

1. ;x/ ufFpsf] cGt/;DaGw ;'b[9 u/L PsLs[t of]hgfa4 ;x/L ljsf; dfkb08<br />

th'{df tyf sfof{Gjog :df6{ len]h ljsf;;DaGwL dfkb08 tof/ u/L b]zsf<br />

ljleGg :yfgx¿df :df6{ len]hx¿sf] ljsf; .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

#% cf]6f a;kfs{, $&& ls=ld= ;tx gfnL, $)) ls=ld= 9n lgdf{0f, %)) ls=ld= ;8s<br />

:t/f]Gglt / !)) x]S6/df hUuf ljsf; sfo{qmd sfof{Gjog ePsf] x'g]5 . Ps ;x/ Ps<br />

klxrfgcGtu{t !* cf]6f ;x/df PsLs[t ;x/L ljsf; sfo{qmd ;~rfng ePsf], sDtLdf !#<br />

cf]6f ;x/nfO{ :df6{l;6Lsf ¿kdf ljsf; ug]{ sfo{ ;'? ePsf], # cf]6f vfB xl/ofnL ;x/ -k'm8<br />

lu|g l;6L_ sf ¿kdf ljsf; ug]{ sfo{ ;'? ePsf], & cf]6f PsLs[t ;x/L ;]jf s]Gb| lgdf{0f ePsf]<br />

/ @! cf]6f ;x/L kfs{ Pjd\ kf]v/L ljsf; ePsf] x'g]5 .<br />

%=% k'glg{df{0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

@)&@ ;fnsf] ljgfzsf/L e"sDk tyf tTkZrft\sf k/fsDksf sf/0f ljleGg !$ lhNnfx¿<br />

uDeL/ ¿kdf k|efljt x'gk'u] . pQm e"sDksf sf/0f ;fj{hlgs tyf lghL u/L sl/a * nfv<br />

ejg, ljBfno tyf k'/ftflTjs ;+/rgfx¿ k"0f{tM Ifltu|:t eP . *,*(! sf] ;ª\Vofdf dfgjLo<br />

Iflt eof] eg] xhf/f}+ 3fOt] tyf a]kQf ePsf 5g\ . o;/L k|fs[lts k|sf]kaf6 7"nf] wghgsf] Iflt<br />

k'u]sf]n] g]kfn ;/sf/n] /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;ª\3–;+:yf, ldq/fi6«, bft[lgsfo tyf<br />

JolQmx¿sf] ;xof]udf tTsfn vf]h tyf p4f/ / /fxtsf] Joj:yf u/] tfklg k"0f{ ¿kdf Ifltu|:t<br />

eO{ k|of]uof]Uo gePsf ;+/rgfx¿, ;fj{hlgs ejg, k'/ftflTjs :df/s ;+/rgf, ef}lts k"jf{wf/,<br />

ljBfno Pjd\ :jf:Yo s]Gb|x¿;d]tsf] k'glg{df{0f ug{ u/fpg /fli6«o k'glg{df{0f k|flws/0fsf] u7g<br />

ePsf] 5 . e"sDkåf/f k|efljt ;+/rgfsf] k'glg{df{0f;DaGwL P]g–@)&@ adf]lhd u7g ePsf] o;<br />

k|flws/0fsf] sfof{jlw % jif{ tf]lsPsf] 5 . e"sDkaf6 ePsf] Ifltsf] olsg u/L<br />

cfjZostfcg';f/ k'glg{df{0f ug]{, PsLs[t a:tL ljsf; ug]{ Pjd\ sfg'gadf]lhd Ifltk"lt{ k|bfg<br />

ug]{ Joj:yfsf nflu cGt/f{li6«o bft[ ;+:yf tyf ldq/fi6«sf] klg pNn]vgLo ;xof]u /xg]5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

e"sDkaf6 nfvf}Fsf] ;ª\Vofdf Wj:t ePsf cfjf;, ;f+:s[lts ;Dkbf, ef}lts tyf ;fdflhs<br />

k"jf{wf/;DaGwL ;+/rgfx¿sf] ;dodf k'glg{df{0f ug'{, ljkGg kl/jf/x¿ klg e"sDk k|efljt<br />

ePaf6 cTofjZosLo ;'ljwfsf] ¿kdf k|fyldstfdf /fvL ;'/lIft tyf nfut k|efjsf/L<br />

cfjf;sf] Joj:yf ug{', k|flws/0fsf] u7g u/L k|efjsf/L ;~rfngsf] nflu cfjZos cfwf/e"t<br />

sfg'gL ;+/rgfsf] lgdf{0f / hgzlQmsf] Joj:yf ug{df w]/} ;do JotLt eO;s]sf]n] ;dod} k"0f{<br />

218 | rf}wf}+ of]hgf<br />

218


¿kdf k|flws/0fsf] nIo xfl;n ug'{, jf:tljs e"sDk kLl8tx¿sf] ;ª\Vof tYout ¿kdf olsg<br />

ug'{, k|flws/0fsf] sfo{ k|s[ltcg';f/ zL3| ;]jf k|bfg ug{'kg]{ t/ ljBdfg vl/b;DaGwL sfg'gL<br />

Joj:yf Jofjxfl/s gePsf] sf/0f ck]lIft ;dodf lgdf{0f ;DkGg ug{' tyf ;/;fdfg pknAw<br />

u/fpgdf lanDa x'g uPsf]n] pTkGg hgc;Gtf]ifnfO{ ;Daf]wg ug'{ r'gf}tLk"0f{ 5 .<br />

cj;/<br />

clwsf/;DkGg /fli6«o k'glg{df{0f k|flws/0fsf] u7g 5'§} P]gåf/f ePsf]n] o;nfO{ /fli6«o<br />

k|fyldstfsf] cleofgsf] :j¿k lbOg', k'glg{df{0fsf] nflu /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;xof]usf]<br />

k|lta4tf JoQm ePsf]n] ;|f]t;fwgsf] ;'lglZrttf x'g', ;flassf] sdhf]/ ;+/rgfnfO{ kl/is[t u/L<br />

lbuf] Pjd\ ;'/lIft ;+/rgfsf] ¿kdf k'glg{df{0f ug]{ cj;/ k|fKt x'g', k'glg{df{0fsf] nflu s]Gb|,<br />

lhNnf tyf :yfgLo :t/df ljBdfg ;/sf/L ;+oGqsf] kl/rfng u/L cfof]hgf sfo{fnox¿<br />

:yfkgf / ;~rfng ul/g] ePsf]n] kof{Kt lj1tf tyf hgzlQm kl/rfng ug]{ ;Defjgf /xg',<br />

e"sDknufot cGo k|fs[lts tyf dfgj l;lh{t k|sf]kaf6 ;'/lIft ;+/rgf lgdf{0f ug{sf] nflu<br />

;DalGwt lj1, Joj;foL tyf hg:t/df ;d]t ;r]tgf tyf pTk|]/0ff hufpg] cj;/ k|fKt x'g'<br />

cfkmF}df 7"nf] cj;/ xf] .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

Jojl:yt tyf ;'/lIft a:tL ljsf;nufot ef}lts ;+/rgf / cfjf; ejgx¿sf] cem<br />

alnof] Pjd\ cem /fd|f] k'glg{df{0f .<br />

#=@ nIo<br />

e"sDkaf6 Ifltu|:t ;+/rgfsf] k'glg{df{0f / hf]lvdk"0f{ a:tLsf] :yfgfGt/0faf6 /fli6«o lxt<br />

k|j4{g tyf ;fdflhs Gofo k|bfg ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

e"sDkaf6 Ifltu|:t ;+/rgfsf] lbuf], ;'/lIft / of]hgfa4 ¿kdf oyfzL3| lgdf{0f u/L kLl8t<br />

JolQm tyf ;d'bfosf] hghLjgnfO{ sDtLdf klg k|sf]kk"j{sf] cj:yfdf k'g:yf{kgf ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. k|fyldstfsf] cfwf/df Ifltu|:t ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f tyf a:tL ljsf; ug]{ .+<br />

2. hf]lvdk"0f{ a:tLsf] :yfgfGt/0f ug]{ .<br />

3. k'glg{df{0f, k'g:yf{kgf tyf a:tL :yfgfGt/0fsf] of]hgf sfof{Gjog ug{ pko'Qm ;+oGq<br />

:yfkgf ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. Ifltu|:t ;+/rgfx¿ tyf a:tLsf] oyfy{ cBfjlws clen]v tyf ljj/0f tof/<br />

ul/g]5 . -!_<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 219


2. Ifltu|:t ;+/rgfsf] k'glg{df{0f tyf k|anLs/0f k|fyldstf lgwf{/0f u/L of]hgf th'{df<br />

tyf sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

3. Ifltu|:t a:tLsf] ef}lts tyf ;fdflhs k"jf{wf/ ljsf; tyf ;f+:s[lts ;Dkbf<br />

;+/If0f;lxtsf] a[xQ/ of]hgf th'{df tyf sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

4. e"sDk kLl8t kl/jf/x¿sf] cfjf; lgdf{0fsf] nflu cg'bfg tyf ;/n shf{sf] Joj:yf<br />

ul/g]5 . -!_<br />

5. hf]lvdk"0f{ a:tLsf] k'glg{df{0fsf] l;nl;nfdf k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0fsf cfwf/e"t<br />

cjwf/0ffx¿nfO{ cjnDag ul/g]5 . -!_<br />

6. k'glg{df{0f tyf k'g:yf{kgf sfo{df oyfzSo :yfgLo lgdf{0f ;fdu|L, jf:t'snf /<br />

;'wfl/Psf] k|ljlwsf] pkof]u ul/g]5 . -!_<br />

7. hf]lvdk"0f{ a:tLsf] oyfy{ cBfjlws clen]v tyf ljj/0f tof/ ul/g]5 . -@_<br />

8. a:tL :yfgfGt/0fsf] nflu ;Da4 kLl8t kl/jf/sf] cfly{s ;fdflhs ;+/rgfsf] cfwf/df<br />

:yfgfGt/0f ug]{ pko'Qm :yfgsf] klxrfg ul/g]5 . -@_<br />

9. a:tL :yfgfGt/0f of]hgf th'{df tyf sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

10. :yfgfGt/0f x'g] a:tLsf afl;Gbfsf] nflu cltl/Qm ;xfotf sfo{qmd sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -#_<br />

11. /fli6«o k'glg{df{0f k|flws/0fsf] ;dGjo tyf :jLs[ltdf If]qut dGqfnox¿åf/f k'glg{df{0f,<br />

k'g:yf{kgf tyf a:tL :yfgfGt/0fsf] sfo{qmd th'{df tyf sfof{Gjog ul/g]5 . -#_<br />

12. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o bft[ lgsfo, ldq/fi6« tyf lghL Pjd\ u}/;/sf/L<br />

;ª\3;+:yfx¿af6 pknAw x'g;Sg] ;xof]u kl/rfng ul/g]5 . -#_<br />

13. ;'/lIft ;+/rgf lgdf{0fsf nflu ljleGg If]qdf sfo{/t lj1, Joj;foL tyf hg;fwf/0fsf<br />

nflu ljleGg k|sf/sf] Ifdtf clej[l4 tyf k|rf/k|;f/sf] sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

14. cfjZos sfg'gL, Joj:yfksLo tyf k|zf;lgs ;+/rgfsf] :yfkgf tyf :t/f]Gglt<br />

ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= e"sDkkl5sf] k'glg{df0f tyf k'g:yf{kgf<br />

1. ljkb\kl5sf] Ifltsf] cfFsng -lkl8PgP_ / k'glg{df{0f tyf k'g:yf{kgf;DaGwL k~rjifL{o<br />

vfsf -lkl8cf/Pkm_ df plNnlvt sfo{qmd sfof{Gjog .<br />

v= lghL cfjf; k'glg{df{0f<br />

1. 5gf}6 ;"rLdf k/]sf #! lhNnfsf 3/wgLx¿nfO{ lghL cfjf; cg'bfg ljt/0f .<br />

2. u}/;/sf/L If]q;d]tsf] ;+nUgtfdf PsLs[t gd'gf a:tL ljsf; .<br />

u= a:tL :yfgfGt/0f tyf a:tL ljsf; sfo{qmd<br />

1. dfgj a;f]jf; x'g g;Sg] elgPsf yk #%* a:tLx¿sf] cWoog .<br />

220 | rf}wf}+ of]hgf<br />

220


2. ;'/lIft / PsLs[t a:tL ljsf; sfo{qmd .<br />

3. u}/;/sf/L If]q;d]tsf] ;+nUgtfdf c;'/lIft a:tLx¿sf] :yfgfGt/0f .<br />

3= z}lIfs ;+:yf tyf :jf:Yo ;+:yfx¿sf] k'glg{df{0f<br />

1. Iflt ePsf ljZjljBfno tyf ljBfnox¿sf] r/0fa4 k'glg{df{0f .<br />

2. :jf:Yo ;]jf ;'rf? /x]sf lk|km]la|s]6]8 ;+/rgfdf :jf:Yo s]Gb| tyf c:ktfnsf]<br />

lgdf{0f .<br />

3. Ifltu|:t c:ktfn tyf :jf:Yo ;+:yfsf] k'glg{df{0f .<br />

ª= ;f+:s[lts tyf k'/ftflTjs ;Dkbf k'glg{df{0f tyf ;+/If0f<br />

1. ljZj ;Dkbf ;"rL tyf ;Defljt ljZj ;Dkbf ;"rLdf ;dfj]z ;Dkbf If]qx¿df<br />

;Dkbfsf] k|efj d"NofÍg .<br />

2. :yfgLo pkef]Qmf ;ldltsf] cu'jfOdf a'ª\dtL, ;fFv', vf]sgfh:tf k'/fgf a:tLx¿sf]<br />

k'glg{df{0f .<br />

3. w/x/f k'glg{df{0f .<br />

r= ;/sf/L Pjd\ ;'/Iff lgsfosf ejg tyf ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f<br />

1. l;+xb/af/, /fi6«klt / pk/fi6«klt ejgsf] k'glg{df{0f l8hfOg tyf yfngL .<br />

2. g]kfnL ;]gf, k|x/L / ;z:q k|x/L ansf Ifltu|:t ejg tyf ;+/rgfsf] k'glg{df{0f .<br />

3. Ifltu|:t ;/sf/L ejg -:yfgLo lgsfo;d]t_ sf] ;+/rgf k'glg{df{0f .<br />

5= cGo k"jf{wf/x¿sf] k'glg{df{0f<br />

1. u|fdL0f vfg]kfgL tyf ;8s / /0fgLlts ;8sx¿sf] k'glg{df{0f .<br />

h= k'glg{df{0fsf nflu ;fdflhs kl/rfng tyf k|efljt If]qsf] cfly{s ljsf;<br />

1. bIf hgzlQm pTkfbg, cfocfh{g / hLljsf]kfh{g;DaGwL sfo{qmd .<br />

2. cNksfnLg tyf dWodsfnLg cjlwsf lgMz'Ns Jofj;flos ;Lk ljsf; tflnd .<br />

em= k'glg{df{0f k|flws/0fsf] ;ª\u7gfTds ;'b[9Ls/0f<br />

1. ljsf; ;fem]bf/, bft[ /fi6« tyf lgsfox¿;Fusf] ;dGjodf PsLs[t Joj:yfkg ;"rgf<br />

k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

2. s]Gb|Lo cfof]hgf sfof{Gjog PsfO;Fu sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

o; of]hgf cjlwdf !&* lk|km]a ;+/rgf / !,))) :yfoL ;+/rgfsf ;fj{hlgs tyf ;/sf/L<br />

ejg, :yfgLo lgsfotkm{ ^) k|ltzt ejgx¿, g]kfnL ;]gftkm{ !,!)( Aof/]s÷ejgx¿, g]kfn<br />

k|x/Ltkm{ !@) k|x/L rf}sL / @# Onfsf k|x/L sfof{no ejgx¿, ;z:q k|x/L antkm{ #%<br />

ejgx¿, @,()) P]ltxfl;s k'/ftflTjs ;Dkbf tyf u'Dafx¿, (,))) ljBfnox¿, !,!))<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 221


c:ktfn tyf :jf:Yo ;+:yfx¿, !)) ls=ld= /0fg}lts ;8s, &)) ls=ld= lhNnf:t/Lo ;8s /<br />

%,@)) vfg]kfgL tyf ;/;kmfO cfof]hgfsf] k'glgdf{0f ePsf] x'g]5 . sDtLdf % nfv JolQmn]<br />

cNksfnLg tyf dWodsfnLg cjlwsf lgMz'Ns Jofj;flos ;Lk ljsf; tflnd kfPsf x'g]5g\ .<br />

e"sDkaf6 Ifltu|:t ;+/rgf tyf a:tLx¿sf] k'glg{df{0f, dd{t;Def/ tyf k|anLs/0f ePsf]<br />

x'g], e"sDk kLl8t kl/jf/x¿n] cfjf; lgdf{0fsf] nflu cg'bfg tyf ;/n shf{ ;'ljwf k|fKt u/]sf]<br />

x'g], hf]lvdk"0f{ a:tLsf afl;Gbfx¿sf] cfly{s–;fdflhs ;+/rgfsf] cfwf/df pko'Qm :yfgdf<br />

:yfgfGt/0f ePsf] x'g], ljleGg If]qdf sfo{/t lj1, Joj;foL tyf hg;fwf/0fsf nflu ;~rflnt<br />

Ifdtf clej[l4 tyf k|rf/ k|;f/sf] sfo{qmdaf6 ;'/lIft ;+/rgf lgdf{0fsf nflu ;r]tgf j[l4<br />

ePsf] x'g]5 / ljleGg nlIft ;d"xsf nflu ;~rflnt sfo{qmdaf6 nfeu|fxLx¿nfO{<br />

hLljsf]kfh{gdf ;xof]u k'u]sf] x'g]5 .<br />

%=^ k|fb]lzs tyf :yfgLo k"jf{wf/<br />

!= k[i7e"ld<br />

;ª\3Lotfsf] ;Gbe{df :yfgLo k"jf{wf/ ljsf; cem} dxŒjk"0f{ ag]sf] 5 . k|fb]lzs tyf<br />

:yfgLo txdf j}1flgs / Jojl:yt of]hgf th'{df u/L cfjZos :yfgLo oftfoft, vfg]kfgL,<br />

;fgf l;FrfO tyf gbL lgoGq0f, n3' hnljB't\ tyf j}slNks pmhf{, cfjf; tyf ;x/L ljsf;,<br />

hnjfo' kl/jt{g tyf ljkb\ Joj:yfkg, kmf]x/d}nf Joj:yfkgh:tf :yfgLo k"jf{wf/x¿sf] lgdf{0f<br />

ug{'sf ;fy} ;b/d'sfdx¿nfO{ ;'ljwf;DkGg k|zf;lgs s]Gb|sf ¿kdf :yfkgf ug'{kg]{ ePsf] 5 .<br />

:yfgLo txx¿ / k|b]zx¿aLrsf] cfly{s tyf ;fdflhs cGt/;DaGwnfO{ dha't agfpg<br />

ltgLx¿nfO{ Pscfk;df oftfoft, ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw, ;|f]t tyf ljrf/sf] cfbfg–k|bfg /<br />

Jofkfl/s sf/f]af/sf] dfWodaf6 cfa4 ug'{kg]{ x'gcfpF5 . o;sf nflu k|fb]lzs tyf :yfgLo<br />

k"jf{wf/ lgdf{0fdf 7"nf] dfqfdf nufgL u/L of]hgfa4 9ª\un] sfo{ ug'{ cfjZos 5 .<br />

;ª\3Lo zf;g k|0ffnLdf ¿kfGtl/t x'g] qmddf /x]sf] d'n'ssf] ljBdfg ;ª\qmd0fsfnsf]<br />

cj:yfnfO{ Joj:yfkg ub}{ :yfgLo zf;gnfO{ dha't t'Nofpg rf}wf}F of]hgf ;ª\3Lotf, :yfgLo<br />

:jfoQ zf;g / :yfgLo k"jf{wf/ ljsf;sf If]qx¿df s]lGb|t /x]sf] 5 . ;fy} :yfgLo txdf<br />

gful/ssf] k|ToIf / lg0ff{os ;xeflutfaf6 ljsf; sfo{qmdx¿sf] 5gf]6 Pjd\ ;~rfng u/L<br />

To;af6 k|fKt pknlAwaf6 cfly{s ;fdflhs ¿kfGt/0f ug]{ cj:yf ;[hgf ug{ ;fwg–;|f]t /<br />

k|oTgsf] ;+of]lht k|aGw ug'{ klg plQs} cfjZos b]lvG5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

:yfgLo lgsfosf] cfGtl/s cfo tyf ljQLo ;|f]tsf] Joj:yfkg k|efjsf/L agfpg', k"jf{wf/<br />

ljsf;sf] a9\bf] dfu / cfjZostfnfO{ Joj:yfkg ug{', k"jf{wf/sf sfo{qmdnfO{ k|fyldstfdf<br />

/fVg', ;xeflutfd"ns of]hgf k4ltsf] sfof{Gjog kIf dha't u/L of]hgfdf cg'zf;g /fVg',<br />

222 | rf}wf}+ of]hgf<br />

222


cfof]hgf lgdf{0fnfO{ u'0f:t/Lo agfpg', gofF 3f]if0ff ePsf gu/kflnsfx¿sf] Ifdtf ljsf; ug{',<br />

pkef]Qmf ;ldltnfO{ dfkb08sf] kfngf u/fpg] sfo{df pQ/bfoL agfO{ pgLx¿dfkm{t lgld{t<br />

k"Jff{wf/ of]hgfx¿ lbuf], u'0f:t/Lo / jftfj/0fd}qL agfpg' / ;8s lgdf{0fdf ePsf] nufgLsf]<br />

cg'kftdf pkof]lutfdf j[l4 ug'{ k|d'v r'gf}tL b]lvPsf 5g\ .<br />

cj;/<br />

gofF /fhgLlts ljsf;qmd / /fHo k'g;{+/rgfsf] ljBdfg dfxf]nn] cfdhgtfdf pdª\u,<br />

cfzf / pT;fx clej[l4 ug{', ;/sf/n] kl5Nnf] ;dodf !%( gofF gu/kflnsf 3f]if0ff u/];Fu}<br />

ltgdf Jojl:yt ;x/Ls/0f, of]hgfa4 a:tL ljsf;, k"jf{wf/ ljsf;, /fh:jsf] bfo/fdf lj:tf/ /<br />

ljsf; Pjd\ ;]jf k|jfxsf cj;/x¿df a9f]Q/L x'g', :yfgLo txdf ;|f]t;fwgsf] k|jfx a9\b} hfg',<br />

:yfgLo cfjZostfdf cfwfl/t ljsf; lgdf{0f / ;]jf ;'ljwfsf] Joj:yfkgdf :yfgLo lgsfosf]<br />

Ifdtf j[l4 x'g' / ;dfj]zL, ;Gt'lnt Pjd\ clwsf/df cfwfl/t Gofof]lrt ljsf;sf] k|f/De ug]{<br />

pko'Qm ynf]sf] ¿kdf :yfgLo lgsfox¿ :yflkt x'g'nfO{ :yfgLo k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu<br />

dxŒjk"0f{ cj;/sf ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

k|fb]lzs tyf :yfgLo k"jf{wf/x¿sf] ljsf; u/L ;Gt'lnt Pjd\ ;dfj]zL ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

k|b]z tyf :yfgLo txx¿aLr cGt/;DaGwsf cfwf/df k"jf{wf/x¿sf] ljsf; u/L cfly{s<br />

tyf ;fdflhs cj;/x¿df gful/ssf] kx'Fr clej[l4 ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. :yfgLo :t/df k"jf{wf/x¿sf] ljsf; u/L ;xh Pjd\ ;j{;'ne ¿kdf hgtfnfO{<br />

cfwf/e"t ;]jf / ;'ljwf pknAw u/fpg' .<br />

2. k"jf{wf/ ljsf;af6 :yfgLo :t/df cfocfh{g tyf /f]huf/Lsf cj;/x¿df j[l4 ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. :yfgLo >d, ;Lk, ;|f]t;fwg tyf k|ljlwnfO{ pkof]u u/L jftfj/0fd}qL k"jf{wf/ ljsf;<br />

ug]{ .<br />

2. :yfgLo hg;xeflutf / hg:jfldTjdf k"jf{wf/ ljsf; u/L ;a}sf] kx'Fr k'¥ofpg] .<br />

3. k|fb]lzs / :yfgLo ;/sf/x¿aLr cGt/;DaGw :yfkgf ug]{u/L k"jf{wf/ ljsf; ug]{ .<br />

#=$ sfo{gLlt<br />

1. k"jf{wf/ ljsf; lgdf{0fdf jftfj/0f ;+/If0f, hnjfo' kl/jt{g cg's"ngnfO{ cGt/lglxt<br />

ljifoj:t'sf ¿kdf nfu' u/L lbuf] ljsf;sf] cjwf/0ff cjnDag ul/g]5 . -!_<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 223


2. :yfgLo k"jf{wf/ ljsf;sf sfo{x¿ cfjlws tyf If]qut of]hgf tyf k|fyldstfsf<br />

cfwf/df dfq 5gf]6, lgdf{0f / ;~rfngsf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

3. gu/f]Gd'v ufpFdf gbLgfnf tyf hldgh:tf k|fs[lts ;|f]tnfO{ k|b"if0faf6 arfpg Ps<br />

gu/kflnsf Ps kmf]x/d}nf k|zf]wg tyf Joj:yfkg s]Gb| ljsf; ug]{u/L lgdf{0f sfo{<br />

cufl8 a9fOg]5 . -!_<br />

4. gu/kflnsfx¿df PsLs[t ;x/L / k"jf{wf/ ljsf;sf] u'?of]hgf r/0fa4 ¿kdf<br />

sfof{Gjog ub}{ nlug]5 . -!_<br />

5. ufpF:t/Lo hn;Dkbfx¿sf] k|efjsf/L tyf Gofof]lrt pkof]u ug{ :yfgLo txdf<br />

hnpkof]u u'?of]hgfx¿ tof/ u/L vfg]kfgL, l;FrfO, ;fgf hnljB't\ tyf<br />

hLljsf]kfh{g;DaGwL cGo hn;Dkbfdf cfwfl/t lqmofsnfk ;~rfng ug{ PsLs[t<br />

hn;|f]t Joj:yfkg tyf k"jf{wf/ lgdf{0f ul/g]5 . -!_<br />

6. l;FrfO ;'ljwf lj:tf/df ;xsf/L tyf l;FrfO ljsf; sf]ifsf] cjwf/0ffnfO{ k|j4{g<br />

ul/g]5 . hldgd'lgsf] kfgL k'ge{/0f;d]t x'g] u/L ;DefJo :yndf …Ps ufpF Ps<br />

kf]v/L lgdf{0fÚ Pjd\ k|fs[lts tfnx¿sf] ;+/If0f Pjd\ ;+j4{gnfO{ cleofgsf] ¿kdf<br />

;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

7. k"jf{wf/ ljsf; lgdf{0fsf ;a} sfo{x¿ k|f/De ePsf] ldltn] a9Ldf b'O{ jif{leq ;DkGg<br />

e};Sg] Joj:yf ldnfOg]5 -!_ .<br />

8. lgdf{0fdf k|of]u x'g] ;fdu|L, lgdf{0f ul/g] ;do / To;df ;+nUg x'g] hgzlQmsf]<br />

u'0f:t/ ;'lglZrt u/L k"jf{wf/ lgdf{0fsf] ;du| u'0f:t/ kIfdf ;'wf/ ul/g]5 . -!_<br />

9. :yfgLo oftfoftnfO{ e/kbf]{, ;'/lIft / ;'ljwfo'Qm agfpg ;8ssf] ju{ /<br />

dfkb08cg';f/ qmdzM b'O{ n]gsf] cjwf/0ffdf lgdf{0f ul/g]5 . --!_<br />

10. cfof]hgfx¿sf] lbuf] ;~rfngsf nflu lgoldt / cfsl:ds dd{t–;Def/ ug{<br />

cfjZos sf]ifsf] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

11. k|of]u eO/x]sf lgdf{0f k|ljlwsf] k'g/fjnf]sg u/L gofF, >dd"ns Pjd\ oflGqs<br />

pks/0fdf cfwfl/t :k]l;lkms];g / cfwf/ tof/ u/L nfu' ul/g]5 . -!_<br />

12. gofF tyf lgdf{0f ePsf :yfgLo k"jf{wf/x¿nfO{ :yfgLo hgtfsf] hLljsf]kfh{g tyf<br />

cfly{s–;fdflhs ljsf;df s]lGb|t u/fO{ ;~rfng Pjd\ k|j4{g ul/g]5 . -!_<br />

13. :yfgLo k"jf{wf/ ljsf;df hg;xeflutfsf] dfWodaf6 :yfgLo ;|f]t, ;fwg / ;Lk<br />

kl/rfng k|0ffnLnfO{ k|fyldstf lbO{ yk Jojl:yt / k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

14. u'0f:t/ ;'lglZrttfsf nflu k|To]s k|b]zdf u'0f:t/ k|of]uzfnfx¿sf] :yfkgf tyf<br />

;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

15. k|To]s k|b]zdf sDtLdf b'O{cf]6f gofF k|fb]lzs nf]sdfu{sf] vfsf tof/ ul/g]5 . -@_<br />

224 | rf}wf}+ of]hgf<br />

224


16. :yfgLo hgtf tyf pkef]Qmfsf] ;d]t ;xeflutfdf :yfgLo k"jf{wf/x¿sf] cg'udg<br />

tyf d"NofÍg ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . -@_<br />

17. :yfgLo tx / k|b]zx¿df k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpg ;DalGwt k|fljlws<br />

lgsfox¿sf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

18. lgdf{0f ePsf ;8sx¿df afx|} dlxgf oftfoftnfO{ ;~rfngdf Nofpg lgoldt<br />

dd{t;Def/sf] e/kbf]{ Joj:yf ul/g] / ;8s ;+/rgf lgdf{0f, :t/f]Gglt / 6«ofs vf]Ng]<br />

sfddf k|b]z / :yfgLo txdf ;dGjo u/L ;Gt'ng ldnfOg]5 . -#_<br />

19. ;Dk"0f{ lhNnf:t/Lo / gu/kflnsf ;8s u'?of]hgfx¿ ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnLcg';f/<br />

cBfjlws ub}{ nlug] tyf ufpF / k|b]z :t/df ;d]t ;8s u'¿of]hgfx¿ qmdzM tof/<br />

u/L sfof{Gjog ub}{ nlug]5 . -#_<br />

20. k|b]z tyf :yfgLo txdf cfly{s–;fdflhs ;DaGw :yflkt x'g] u/L k|fljlws ¿kdf<br />

;DefJo ;a} uf=lj=;=df ;8s ;~hfn k'¥ofOg]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= k"jf{wf/ ljsf;<br />

1. ;ª\3Lo tyf k|fb]lzs /fhwfgL tyf :yfgLo txsf ;b/d'sfdx¿nfO{ ;'ljwf ;DkGg<br />

cTofw'lgs k|zf;lgs s]Gb|sf ¿kdf ljsf; ug{ cfjZos k"jf{wf/x¿sf] lgdf{0f .<br />

2. ;8sx¿sf] dfkb08 k/LIf0f, lgoldt dd{t;Def/, 3'DtL tyf df]8x¿df ;'wf/,<br />

;'/Iff ;ª\s]tx¿sf] k|of]u Pjd\ b'3{6gfu|:t If]qx¿sf] klxrfg .<br />

3. :yfgLo ;8s ;~hfndf ghf]l8Psf uf=lj=;=x¿df gofF 6«ofs lgdf{0f Pjd\<br />

:t/f]Gglt .<br />

4. ef}uf]lns tyf jftfj/0fLo b[li6sf]0fn] ;8s ;~hfndf hf]8\g sl7g b]lvPsf<br />

a:tLx¿sf] :yfgfGt/0f jf j}slNks oftfoftsf] Joj:yfkgsf] cWoog .<br />

5. lhNnfleqsf ahf/ s]G›;Dd ;8s ;~hfn lgdf{0f u/L cfly{s tyf ;fdflhs<br />

ljsf;df ;xof]u .<br />

6. lgMzt{, ;zt{, ;dk"/s / ljz]if cg'bfgcGtu{t :yfgLo txdfkm{t ;8s, u|fdL0f<br />

vfg]kfgL, emf]n'Ë] k'n, ;8s k'n, ;fgf l;FrfO / gbL lgoGq0f, j}slNks pmhf{,<br />

;fdflhs k"jf{wf/ tyf cGo k"jf{wf/ ljsf; .<br />

7. of]hgfsf] bf];|f] jif{;Dddf b]zel/sf t'Ogx¿nfO{ lj:yflkt u/L emf]n'Ë] k'nx¿<br />

lgdf{0f .<br />

8. g]kfn ;/sf/, :yfgLo lgsfo / pkef]QmfaLr nfut ;xeflutfsf] cfwf/df<br />

gu/kflnsfx¿sf] k"jf{wf/ lgdf{0f -cf]e/x]8 la|h, ;fj{hlgs zf}rfno, a;kfs{;d]t_<br />

/ cfly{s lqmofsnfk ;~rfng .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 225


9. dxfgu/kflnsf / pkdxfgu/kflnsf lhlkP;df cfwfl/t oftfoft k|0ffnL]<br />

;'?jft .<br />

10. ufpF tyf gu/ If]qdf /]n, b|'t a; ;]jfnufotsf ;fj{hlgs oftfoft k|0ffnLsf]<br />

cWoog, ljsf; / ;~rfng .<br />

11. s[lif, ko{6gnufotsf If]qsf] ljsf;sf nflu :yfgLo k"jf{wf/ lgdf{0f .<br />

12. :yfgLo txdf hnfwf/ If]qsf] ;+/If0f, ;+j4{g / pkof]u .<br />

13. gful/snfO{ cfwf/e"t vfg]kfgL tyf 9n lgsf; ;'ljwf Joj:yf .<br />

14. :yfgLo txdf ljkb\ Joj:yfkgdf k"j{ tof/L nufotsf k"jf{wf/ ljsf; .<br />

v= a:tL ljsf;<br />

1. 5l/P/ /x]sf a:tLx¿nfO{ PsLs[t u/L Jojl:yt a:tL ljsf; sfo{qmd ;~rfng<br />

ug]{, u|fdL0f If]qdf;d]t hUuf PsLs/0f -NofG8 k'lnª_ / hUuf ljsf; .<br />

2. uf=lj=;= / gu/kflnsfdf a;f]jf; ug]{ e"ldxLg gful/sx¿sf] nflu ;fd"lxs<br />

cfjf; :ynx¿sf] klxrfg / ljsf; .<br />

3. uf=lj=;= / gu/kflnsfx¿df ;8s tyf 3/ gDa/ ljt/0f ug]{ sfo{nfO{<br />

k|efjsf/L agfO{ qmdzM ;a}df lj:tf/ .<br />

u= kmf]x/d}nf Joj:yfkg<br />

1. kmf]xf]/d}nf Joj:yfkgdf pko'Qm k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/ ub}{ gu/kflnsfx¿sf]<br />

;femf NofG8 lkmN8 ;fO6sf] klxrfg Pjd\ k"jf{wf/x¿sf] ljsf; .<br />

2. ;fj{hlgs–lghL] ;fem]bf/Ldf :yfgLo lgsfox¿df kmf]xf]/d}nfsf] j}1flgs<br />

Joj:yfkg .<br />

3= jftfj/0f ;+/If0f<br />

1. jftfj/0f ;+/If0f / ;x/L ;f}Gbo{sf] k|j4{g ub}{ v'nf If]q tyf dgf]/~hgfTds<br />

:ynx¿sf] Joj:yfkg .<br />

2. ljkb\ k|lt/f]wL lgdf{0f sfo{ cflbnfO{ s]Gb|ljGb'df /fv]/ P]ltxfl;s, ;f+:s[lts Pjd\<br />

k'/ftflTjs ;Dkbfx¿sf] ;+/If0f;Fu} ;dli6ut ;x/L ljsf; .<br />

3. :yfgLo txsf] cu'jfOdf ;a} 3/kl/jf/sf] ;+nUgtfdf Go"gtd cfwf/e"t / qmdzM<br />

pRr:t/sf ;"rsx¿ lgwf{/0f u/L jftfj/0fd}qL ljsf; / :jR5 jftfj/0f<br />

k|j4{g .<br />

4. hnjfo' kl/jt{gsf] u|x0fzLntf clej[l4 ug{ :yfgLo hnjfo' kl/jt{g cg's"ng<br />

sfo{of]hgfsf] k|efjsf/L sfof{Gjog .<br />

5. :yfgLo ;d'bfonfO{ kl/jlt{t hnjfo' cg's"nsf] hLjgz}nL, pTkfbg / pkef]u<br />

k4ltsf] cEof; ug{ cfjZos 1fg, ;Lk, Ifdtf / k|f]T;fxg .<br />

26 | rf}wf}+ of]hgf<br />

226<br />

26


$= ck]lIft pknlAw<br />

:yfgLo txsf] k'g;{+/rgf eO{ gful/sx¿sf nflu k|jfx x'g] ;]jf yk k|efjsf/L ePsf],<br />

;dfj]zL tyf nlIft sfo{qmdx¿sf] k|efjsfl/tfdf clej[l4 eO{ ljkGg, lk5l8Psf] If]q /<br />

;LdfGts[t ju{ tyf ;d'bfo yk nfeflGjt ePsf] x'g]5g\ . ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd a}+lsË<br />

k|0ffnLdf k"0f{ cfa4 eO{ Jojl:yt ePsf], afnd}qL :yfgLo zf;g sfo{qmdaf6 afnaflnsfsf]<br />

;jf{ËL0f ljsf;df pNn]vgLo ;'wf/ ePsf], lbuf] cfly{s–;fdflhs ljsf;, k|efjsf/L ;]jf<br />

k|jfxåf/f ;Lk ljsf; / cfocfh{gsf cj;/nfO{ lj:tf/ ub}{ ul/aL Go"gLs/0fdf 6]jf k'u]sf],<br />

;r]tgf clej[l4 tyf ;zQmLs/0f lqmofsnfkx¿dfkm{t ;fj{hlgs ;]jfdf ;j{;fwf/0fsf] ;Gt'li6<br />

clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

k"jf{wf/ If]qsf ljsf; gLltx¿ | 227


228<br />

228 | rf}wf}+ of]hgf<br />

kl/R5]b M ^<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx¿<br />

^=! n}l·s ;dfgtf, ;dfj]zLs/0f / d"n k|jfxLs/0f<br />

^=!=! n}l·s ;dfgtf tyf dlxnf ;zQmLs/0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

dlxnfx¿sf] cfly{s, ;fdflhs ljsf; / ;zQmLs/0fsf nflu ;+ljwfgdf dlxnfsf] xs<br />

k|Tofe"t ul/Psf] 5 . n}lËs d"nk|jfxLs/0fsf nflu ljleGg P]g, lgod, /0fgLlt /<br />

sfo{of]hgf sfof{Gjogdf cfPsf 5g\ . ljljw ;/sf/L k|of;sf sf/0f dlxnf 3/d"nL @%=&<br />

k|ltzt, ;DklQdfly dlxnfsf] :jfldTj @^ k|ltzt, lghfdtL k|zf;gdf dlxnfsf]<br />

k|ltlglwTj !& k|ltzt, dlxnf ;fIf/tf %&=$ k|ltzt / >d ;xeflutf b/ %$ k|ltzt<br />

k'u]sf] 5 . n}lËs c;dfgtf ;"rs )=$*(, dlxnfsf] dfgj ljsf; ;"rs )=%@! / ;+;b\df<br />

;xeflutf @(=( k|ltzt k'u]sf] 5 . To;}u/L ;/sf/åf/f ;~rflnt sfo{qmdx¿df n}lËs<br />

pQ/bfoL ah]6 cf=j= @)&@÷&# df @@=# k|ltzt k'u]sf] 5 . clxn] klg n}lËs lx+;f @^<br />

k|ltzt / afnljjfx @( k|ltzt /x]sf] 5 h'g dlxnf ljsf;sf] cj/f]wsf] ¿kdf /x]sf] 5 .<br />

cfdfsf] gfdaf6 gful/stf k|fKt ug{ ;lsg], dlxnfnfO{ n}lËs e]befjljgf ;dfg j+zLo<br />

xs x'g], dlxnfnfO{ ;'/lIft dft[Tj / k|hgg :jf:Yosf] xs x'g], /fHosf ;a} lgsfodf<br />

dlxnfsf] ;dfg'kflts ;dfj]zL l;4fGtsf] cfwf/df ;xeflutf /xg], dlxnfn] lzIff, :jf:Yo,<br />

/f]huf/L / ;fdflhs ;'/Iffdf ;sf/fTds lje]bsf cfwf/df ljz]if cj;/ k|fKt ug]{, ;DklQ<br />

tyf kfl/jfl/s dfldnfdf bDktLsf] ;dfg xs x'g], ;ª\3Lo ;+;b\ / k|b]z ;efdf lgjf{lrt<br />

x'g] s'n ;b:osf] sDtLdf PsltxfO dlxnf ;b:o x'g], k|ltlglw ;efsf] ;efd'v /<br />

pk;efd'vdWo] Pshgf / /fli6«o ;efsf] cWoIf / pkfWoIfdWo] Pshgf dlxnf x'g], k|b]z<br />

;efd'v jf k|b]z pk;efd'vdWo] Pshgf dlxnf x'g], ufpF sfo{kflnsfdf rf/hgf tyf gu/<br />

sfo{kflnsfdf kfFrhgf dlxnf ;b:o /xg], lhNnf ;dGjo ;ldltdf sDtLdf tLghgf<br />

dlxnf /xg], ufpFkflnsf / gu/kflnsfsf] k|To]s j8faf6 sDtLdf b'O{hgf dlxnfsf]<br />

k|ltlglwTj x'g]u/L ufpF;ef / gu/;efsf] u7g x'g], /fli6«o dlxnf cfof]u ;+j}wflgs<br />

lgsfosf] ¿kdf /xg] / ;f]sf cWoIf / ;b:ox¿ dlxnfdfq /xg];d]tsf dxTjk"0f{ xs<br />

clwsf/x¿ g]kfnsf] ;+ljwfgdf Joj:yf ul/Psf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

cfly{s–;fdflhs hLjgdf dlxnfnfO{ k'?ifs} xf/fxf/Ldf Nofpg', n}lËs lx+;f tyf 3/]n'<br />

lx+;f 36fpg', dlxnfx¿aLr hftLo, If]qLo / juL{o lje]b ;dfKt kfg{', u|fdL0f dlxnfx¿sf]


cfly{s cj:yfdf ;'wf/ Nofpg] sfo{qmd ;~Rffngdf Nofpg' / afnljjfx, bfOhf] k|yf,<br />

5fpk8L / af]S;Lh:tf s'/LlthGo Jojxf/ cGTo ug{' o; If]qsf r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

cj;/<br />

n}lËs ;dfgtf tyf dlxnf ;zQmLs/0fsf] nflu sfo{:yndf x'g] of}ghGo b'Jo{jxf/ -<br />

lgjf/0f_ P]g, @)&!, af]S;L;DaGwL -s;'/ / ;hfo_ P]g, @)&@ sf] sfof{Gjog, ;a}<br />

;/f]sf/jfnf lgsfox¿df n}lËs ;Dks{ ljGb'x¿sf] :yfkgf, 3/]n' lx+;faf6 kLl8t<br />

dlxnfx¿sf nflu ;'/lIft cNksfnLg cf>o:ynsf] Joj:yf x'g', ;fd'bflos ;]jf s]Gb|<br />

;~rfng x'g', n}lËs lx+;f lgjf/0f sf]if / Psn dlxnf ;'/Iff sf]ifsf] :yfkgf tyf ;~rfng<br />

x'g', cbfntdf n}lËs lx+;f;DaGwL ;'g'jfOsf nflu l56f]5l/tf] k|lqmof cjnDag ul/g',<br />

;+ljwfgdf dlxnf;DaGWfL xsx¿nfO{ df}lns xssf] ¿kdf :yflkt ul/g' / ;ª\3b]lv :yfgLo<br />

tx;Dd dlxnf k|ltlglwTjsf] ;'lglZrttf, n}lËs lx+;fnfO{ dlxnf ;dfgtf / ;zQmLs/0fsf]<br />

afwssf] ¿kdf /fHoåf/f :jLsf/ u/L To;sf] lg/fs/0fsf] nflu ljleGg gLlt, of]hgf tyf<br />

sfo{qmd ;~rfng ul/g'nfO{ o; If]qsf] cj;/sf] ¿kdf lnOPsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

n}lËs ;dfgtfdfkm{t dof{lbt, Gofok"0f{, ;'/lIft / ;Eo ;dfhsf] ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

;fdflhs / cfly{s cj;/x¿df ;dfg ;xeflutf ;'lglZrt u/L n}lËs d"nk|jfxLs/0f<br />

/ ;zQmLs/0f ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. ;a} ju{ / If]qsf dlxnfx¿sf] ;fdflhs, cfly{s tyf /fhgLlts ;zQmLs/0f ub}{<br />

dlxnfsf] d'ne"t clwsf/ ;'lglZrt ug'{ .<br />

2. n}lËstfdf cfwfl/t lx+;f, e]befj / alxis/0fsf] cGTo ug'{ .<br />

3. /fhgLlts, cfly{s, ;fj{hlgsnufot ;Dk"0f{ lg0ff{os txdf dlxnfx¿sf] ;fy{s /<br />

;dfg kx'Frsf nflu ;dfg cj;/x¿sf] l;h{gf ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. n}lËs d"nk|jfxLs/0f ub}{ zf;g k|0ffnLsf] k|To]s tx / ljsf; k|lqmofsf ;a}<br />

r/0fdf dlxnfx¿sf] pNn]vgLo / lg0f{odf k|efj kfg{ ;Sg] u/L cy{k"0f{ ;xeflutf<br />

a9fpg] .<br />

2. n}lËs lx+;f, e]befj / alxis/0f cGTosf] nflu lg/f]wfTds Gofodf kx'Fr /<br />

;+/If0ffTds pkfox¿ cjnDag ug]{ .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 229


3. nlIft tyf ;LdfGts[t dlxnfx¿sf] Ifdtf clej[l4 / hLjg:t/ ;'wf/sf nflu<br />

;+/If0ffTds ;]jf pknAw u/fO{ ;zQmLs/0f ug]{ .<br />

4. dft[:jf:Yo / k|hgg :jf:Yonufotsf cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfx¿sf af/]df<br />

dlxnfsf] r]tgf a9fO{ tL ;]jfdf ;xh kx'Fr ;'lglZrt ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. dlxnfx¿sf] xs clwsf/sf] ;+/If0fsf] nflu n}lËs lx+;f lgjf/0fnufot cfjZos<br />

gofF sfg'gx¿sf] lgdf{0f, lje]bsf/L sfg'gx¿sf] kl/dfh{g / k|efjsf/L sfof{Gjog<br />

Pjd\ ;f]sf] cg'udg tyf d"Nofª\sg ul/g]5 . -!_<br />

2. n}lËs ;dfgtf / dlxnf ;zQmLs/0f;DaGwL g]kfn kIf /fi6« ePsf cGt/f{li6«o<br />

;lGw tyf dxf;lGwsf] k|efjsf/L sfof{Gjog tyf cg'udg ul/g]5 . -!_<br />

3. ljsf; sfo{qmd÷cfof]hgfx¿nfO{ a9LeGbf a9L /f]huf/Ld"ns / n}lËs b[li6n]<br />

pQ/bfoL agfpg cfof]hgfsf ;a} r/0fdf n}lËs k4ltx¿sf] ljsf;, sfof{Gjog /<br />

cg'udg ul/g]5 . -!_<br />

4. d'n'ssf] k|zf;g tyf gLlt lgdf{0f txdf dlxnfx¿sf] kxF'r j[l4 u/L /fHosf<br />

;Dk"0f{ ;+/rgfdf dlxnfsf] k|ltlglwTj a9fOg]5 . -!_<br />

5. ;a} lghL / u}/;/sf/L If]qsf] gLlt lgdf{0f, sfo{qmd sfof{Gjognufot k|ltkmndf<br />

dlxnfsf] ;f/e"t k|ltlglwTj ;'lglZrt x'g] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

6. n}lËs ;dfgtf tyf ;zQmLs/0fsf] nflu k|efjsf/L ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnLsf]<br />

ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

7. n}lËs lx+;f;DaGwL sfo{nfO{ ;dfhdf g} bafak"j{s ldnfpg] k4ltnfO{ lg?T;flxt<br />

ug{ ;fd'bflos ;+:yfx¿sf] kl/rfng ul/g]5 . -@_<br />

8. n}lËs lx+;fsf gofF :j¿kx¿sf] cWoog cg';Gwfgsf] yfngL tyf n}lËs lx+;fd'Qm<br />

uf=lj=;=÷gu/ 3f]if0ff ug{sf] nflu ;"rsx¿sf] ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

9. dlxnf lj?4 x'g] ;a} k|sf/sf lx+;f, zf]if0f tyf lje]b / alxis/0f lj?4 z"Go<br />

;xgzLntfsf] gLlt cjnDag u/L ltgsf] /f]syfd Pjd\ lgoGq0fsf nflu sfg'gL<br />

pkrf/ k|0ffnLnfO{ ;xh, l56f] / ;a}sf] nflu kx'Frof]Uo agfOg]5 . -@_<br />

10. n}lËs lx+;f kLl8t tyf k|efljtsf nflu ;~rfngdf /x]sf ;'/lIft cNksfnLg ;]jf<br />

s]Gb|x¿sf] lj:tf/ tyf :t/f]Gglt ul/g]5 . -@_<br />

11. k|To]s k|b]zdf n}lËs lx+;fkLl8t/k|efljtx¿sf] nflu cfjZos ;]jf;lxtsf]<br />

bL3{sfnLg k'g:yf{kgf s]Gb|x¿ :yfkgf ul/g]5 . -@_<br />

230<br />

230 | rf}wf}+ of]hgf


12. of}lgs tyf n}lËs cNk;ª\Vosx¿k|lt ;fdflhs lje]b tyf e|d x6fpg ;/f]sf/<br />

;+:yfs} ;xeflutfdf k}/aL / k|rf/k|;f/ ul/g]5 . -@_<br />

13. cfly{s ;fdflhs ¿kn] ljkGg Pjd\ Psn dlxnfsf] nflu cfocfh{g, Ifdtf ljsf;<br />

/ ;zQmLs/0f ug]{ sfo{qmdx¿ sfof{Gjogdf NofOg]5 . -#_<br />

14. ckfËtf ePsf JolQm / ljz]if u/L dlxnfdfly x'g;Sg] lx+;fsf] cGTo ub}{ /f]huf/L<br />

/ :j/f]huf/Lsf nflu sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

15. dlxnf ljsf; sfo{qmdsf] If]q lj:tf/, k|jl4{t ;+:yfx¿sf] :t/f]Ggltdfkm{t nlIft<br />

dlxnfsf] ;zQmLs/0f tyf Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

16. jfbL, sdn/L, sd}of, r]kfª / /fp6]nufot jl~rltdf k/]sf ;a} ;d'bfosf dlxnf<br />

tyf lszf]/Lx¿sf nflu nlIft cfly{s–;fdflhs ljsf;sf sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

ul/g]5 . -#_<br />

17. dlxnfx¿nfO{ Joj;fo ;~rfng tyf cfod"ns sfo{ u/L :j/f]huf/L, pBdzLntf<br />

ljsf; ug{ ;x'lnot C0f tyf ljQLo kx'Frsf] Joj:yf ldnfOg]5 . -#_<br />

18. dlxnfsf] >d / ;dosf] art ug]{ k|ljlwsf] ljsf; / k|of]udf hf]8 lbOg]5 . -#_<br />

19. dlxnf ;d"x, ;+:yfåf/f pTkflbt ;fdu|Lx¿sf] u'0f:t/ k|j4{g / ahf/ kx'Frsf]<br />

;'lglZrttf ul/g]5 . -#_<br />

20. s]Gb|Lo ah]6 k|0ffnLdf n}lËs pQ/bfoL ah]6 ljlgof]hg j[l4 ub}{ of] k|0ffnLnfO{<br />

:yfgLo :t/;Dd ;+:yfut ul/g]5 . -#_<br />

21. of}lgs tyf n}lËs cNk;ª\Vosx¿sf] Ifdtf clej[l¢ / pkof]u ug]{ sfo{qmd<br />

;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

22. dft[:jf:Yo / k|hgg :jf:Yonufotsf cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfx¿sf af/]df ;r]tgf<br />

clej[l4 ug]{ sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

23. dft[:jf:Yo / k|hgg :jf:Yonufotsf cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfx¿ ;dGjofTds<br />

¿kdf u|fdL0f dlxnfx¿;dIf k'¥ofOg]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= dlxnf ljsf; sfo{qmd<br />

1. cfly{s tyf ;fdflhs ¿kn] k5fl8 k/]sf u|fdL0f ljkGg dlxnfsf] j}olQms,<br />

cfly{s tyf ;fdflhs ;zQmLs/0fsf] nflu ;d'bfo txd} ;fdflhs kl/rfng .<br />

2. nlIft ;d"xsf] ;xeflutf, JolQmTj ljsf;sf] nflu k|lzIf0f / df}h'bf ;+:yfsf]<br />

;'b[9Ls/0f .<br />

3. dlxnf ;ldltcGtu{t Joj;flos ;d"xsf] ljsf; / ul/aL lj?4 dlxnf cleofg .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 231


4. ljBfnoljd'v lszf]/Lsf] ax'cfoflds ljsf; .<br />

5. afnaflnsfpk/ x'g] zf/Ll/s tyf dfgl;s HofbtLlj?4 cleefjsLo ;r]tgf .<br />

6. 5fpk8L k|yf lj?4 ;fdflhs hfu/0f .<br />

7. ;fd'bflos dgf];fdflhs k/fdz{ s]Gb| :yfkgf / ;~rfng .<br />

8. ljkb\ hf]lvd;DaGwL cfkt\sfnLg ;+/If0f ;]jfdf dlxnf ;d"xx¿sf] kl/rfng .<br />

9. d"nk|jfxLs/0f tyf n}lËs lx+;f lj?4 cled'vLs/0f / 3/]n' lx+;faf6 kLl8t<br />

dlxnfx¿sf] nflu cNksfnLg k'g:yf{kgf s]Gb| :yfkgf, xfn ;~rfngdf /x]sf<br />

k'g:yf{kgf s]Gb|x¿sf] :t/f]Gglt, ;ft cf]6} k|b]zdf ;'ljwf ;DkGg bL3{sfnLg<br />

k'g:yf{kgf s]Gb| :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

10. dfgj a]rlavg lgoGq0fsf] nflu ufpF:t/Lo ;ldlt u7g, ;fd'bflos sfo{of]hgf<br />

th{'df tyf sfof{Gjog .<br />

v= n}l·s lx+;f lgjf/0fsf nflu PsLs[t ljsf; sfo{qmd<br />

1. u|fdL0f ;d'bfodf n}lËs ;dfgtf sfod ug{ dlxnf tyf afnaflnsfdfly x'g]<br />

l{x+;fsf] /f]syfdsf nflu jt{dfg sfg'gL cj:yfaf/] ;r]tgf clej[l4 .<br />

2. dlxnf tyf afnaflnsfdfly x'g] n}lËs lx+;f lgjf/0fsf nflu /f]syfd /<br />

;fd'bflos ;+/If0f Pjd\ ;Dk|]if0f ;]jf .<br />

3. dlxnf tyf afnaflnsfsf ;+ljwfg k|bt clwsf/ tyf sfg'gdf ePsf kl5NNff<br />

kl/jt{g;DaGwL hfgsf/Ld"ns sfo{qmd .<br />

4. afnljjfx, a]rlavg, of}ghGo b'Jo{jxf/, >d zf]if0f, bfOhf] k|yf, 5fpk8L<br />

k|yfh:tf s'/LlthGo ;fdflhs k/Dk/f lj?4 cleofg .<br />

5. n}lËstfdf cfwfl/t lx+;f, afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/L / dlxnfsf] ;Defljt<br />

cf];f/k;f/ / ;+/If0fsf] lgx'Fdf x'g ;Sg] zf]if0fsf] /f]syfdsf] nflu lgu/fgL ;d"x<br />

tyf ;ldltsf] kl/rfng / Ifdtf ljsf; .<br />

6. n}lËs lx+;f lgjf/0fdf k'?if ;xeflutf k|j{4g, ;"rgfd"ns ;Gb]z k|jfx, lhNnf<br />

tyf ;fd'bflos ;]jf s]Gb| tyf cf>o :yn ;~rfnsx¿nfO{ 36gf Joj:yfkg<br />

tflnd .<br />

u= d"nk|jfxLs/0f sfo{qmd<br />

1. dGqfno÷lgsfoaf6 n}lËs d"nk|jfxLs/0fsf] ljifodf eO/x]sf sfo{qmdx¿sf]<br />

;dGjo, n}lËs ;~hfn ;d"xsf] a}7s tyf n}lËs ;Dks{ JolQmx¿sf] Ifdtf<br />

clej[l4 .<br />

2. Psn dlxnf ;'/Iff sf]if ;~rfng tyf Psn dlxnfsf] Ifdtf clej[l4 .<br />

3. dlxnf lj?4 x'g] ;a} k|sf/sf e]befj pGd"ng;DaGwL dxf;lGw / a]Olhª Kn]6kmd{<br />

km/ PS;g;DaGwL sfo{qmd .<br />

4. /fi6«klt dlxnf pTyfg sfo{qmd .<br />

232<br />

232 | rf}wf}+ of]hgf


$= ck]lIft pknlAw<br />

cfly{s tyf ;fdflhs hLjgdf k'?if / dlxnfsf] pkl:ylt ;dfgtf pGd'v ePsf], /fHo<br />

;+oGqdf dlxnf k|ltlglwTj Go"gtd ## k|ltzt k'u]sf], k|ToIf ¿kn] n}lËs pQ/bfoL ah]6<br />

ljlgof]hgsf] cg'kft sDtLdf @& k|ltzt k'u]sf], dlxnf ljsf; sfo{qmddfkm{t ;d"x ;b:o<br />

;ª\Vof !@ nfv %) xhf/ k'u]sf], n}lËs lx+;f 36]sf], lx+;f kLl8t dlxnfx¿sf] nflu yk<br />

@% cf]6f k'g:yf{kgf s]Gb| :yfkgf eO{ ltgLx¿sf] k'g:yf{kgf ePsf] x'g]5 .<br />

^=!=@ ;dfj]zLs/0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] cfly{s, ;fdflhs jf z}lIfs b[li6n] k5fl8 k/]sf dlxnf, blnt,<br />

cflbjf;L hghflt, dw]zL, yf¿, d'l:nd ;d'bfo, lk58fju{, cNk;ª\Vos, ;LdfGtLs[t,<br />

ckfª\utf ePsf JolQm, n}lËs tyf of}lgs cNk;ª\Vos, ls;fg, >lds, pTkLl8t jf<br />

lk5l8Psf] If]qsf gful/s tyf cfly{s ¿kn] ljkGg v; cfo{nfO{ ;dfg'kflts ;dfj]zL<br />

l;4fGtsf cfwf/df /fHosf] lgsfodf ;xeflutf x'g kfpg] xsnfO{ df}lns xssf] ¿kdf<br />

Joj:yf u/]sf] 5 . o;}u/L ;+ljwfgdf ;dfj]zLs/0fnfO{ a9L Jojl:yt tyf k|efjsf/L<br />

agfpg] p2]Zon] /fli6«o dlxnf cfof]u, /fli6«o blnt cfof]u, /fli6«o ;dfj]zL cfof]u,<br />

cflbjf;L hghflt cfof]u, dw]zL cfof]u, yf¿ cfof]u / d'l:nd cfof]usf] Joj:yf ul/Psf]<br />

5 .<br />

dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt, dw]zL, d'l:nd ;d'bfo, lk58f ju{, cNk;ª\Vos,<br />

nf]kf]Gd'v hflt, b'u{d kxf8L tyf lxdfnL If]qsf afl;Gbf, ljkGg ju{h:tf al~rtdf k/]sf<br />

tyf kfl/Psf ;d'bfo tyf JolQmx¿sf] nflu :fLk ljsf; tflnd, 5fqj[lQ, shf{ /<br />

/f]huf/d"ns nlIft sfo{qmd, lzIff tyf ;fj{hlgs If]qsf] /f]huf/Ldf cf/If0f, dft[efiffsf]<br />

;+/If0f / ;+j4{g;DaGwL sfo{qmd ;~rfng x'Fb} cfPsf eP tfklg ljleGg hflt, ju{ Pjd\<br />

If]qaLr cfly{s, z}lIfs tyf :jf:Yo If]qdf /x]sf] cGt/sf] cGTo ug'{ cfjZos ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

nlIft ;d'bfodf ul/aL JofKt x'g', ljleGg ;d'bfox¿ tyf ju{x¿aLr cfly{s, z}lIfs<br />

tyf :jf:Yo If]qdf lgs} 7"nf] cGt/ /xg', ;|f]t;fwg tyf ;]jf ;'ljwfdf o:tf ;d'bfosf]<br />

Gofof]lrt kxF'r x'g g;Sg', gsf/fTds ;fdflhs d"No–dfGotf x'g', k|zf;lgs ;+/rgfdf<br />

Go"g k|ltlglwTj /xg'h:tf r'gf}tLx¿ /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] ljleGg hflt, ju{ / lk5l8Psf] If]qsf gful/snfO{ ;dfg'kflts<br />

;dfj]zL l;4fGtsf cfwf/df /fHosf] lgsfodf ;xeflutf x'g kfpg] xsnfO{ df}lns xssf]<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 233


¿kdf Joj:yf u/]sf], ;dfj]zLs/0fnfO{ a9L Jojl:yt tyf k|efjsf/L agfpg ljleGg<br />

;+j}wflgs cfof]ux¿sf] Joj:yf u/]sf], d'n's ;ftcf]6f k|b]z;lxtsf] ;ª\3Lo nf]stflGqs<br />

u0ftGqdf k|j]z u/]sf], cfˆgf] wd{, ;+:s[lt, efiffsf] ;+/If0f / ;+j4{gsf nflu ;r]tgf tyf<br />

lqmofzLntfdf clej[l4 ePsf] / /fHosf ljleGg cª\u tyf If]qdf o:tf ;d'bfox¿sf]<br />

k|ltlglwTj a9\b} uPsfn] ;dfj]zLs/0fsf] k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg] cj;/ l;h{gf<br />

ePsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;a} gful/ssf] cy{k"0f{ ;xeflutfdf d'n'ssf] ;dfj]zL ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

cfly{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ljsf;df k5fl8 k/]sf ;d'bfox¿sf] dfgj ljsf;<br />

;"rsfÍ tyf ;zQmLs/0f ;"rsfÍdf ;'wf/ ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

cfly{s, ;fdflhs jf z}lIfs cj;/af6 al~rltdf k/]sf blnt, cflbjf;L hghflt,<br />

dw]zL, yf¿, d'l:nd ;d'bfo, lk58f ju{, cNk;ª\Vos, ;LdfGts[t, ckfª\utf ePsf JolQm,<br />

n}lËs tyf of}lgs cNk;ª\Vos, ls;fg, >lds, pTkLl8t jf lk5l8Psf] If]qsf gful/s<br />

tyf cfly{s ¿kn] ljkGg v; cfo{sf nflu d'n'sdf pknAw ;fwg;|f]t, ;]jf tyf ;'ljwfdf<br />

kx'Fr ;'lglZrt ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. d'n'sdf pknAw ;|f]t;fwgx¿df dlxnf, cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd<br />

;d'bfo, ckfª\utf ePsf JolQm Pjd\ lk58f ju{sf] kx'Fr a9fpg] .<br />

2. /fHosf] lg0f{o k|lqmof tyf ;+/rgfdf ;sf/fTds lje]b / cf/If0fsf] dfWodaf6<br />

cy{k"0f{ ;xeflutf ;'lglZrttf ug]{ .<br />

3. ;Lk ljsf; tflnd k|bfg u/L d'n'sdf pknAw /f]huf/Lsf cj;/x¿ pkof]u ug{<br />

;Ifd t'Nofpg] .<br />

4. cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd ;d'bfo, lk58f ju{sf] efiff tyf<br />

;+:s[ltsf] ;+/If0f Pjd\ ;+j4{g ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. d'n'sdf pknAw ;|f]t;fwgx¿df dlxnf, cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd<br />

;d'bfo, cNk;ª\Vos, nf]kf]Gd'v hflt, lk58f ju{, s0ff{nL If]qnufot b'u{d lxdfnL<br />

tyf kxf8L lhNnfsf gful/sx¿sf] kx'Fr a9fOg]5 .-!_<br />

234<br />

234 | rf}wf}+ of]hgf


2. dlxnf, cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd ;d'bfo, cNk;ª\Vos, nf]kf]Gd'v<br />

hflt, lk58f ju{, s0ff{nL If]qnufot b'u{d lxdfnL tyf kxf8L lhNnfsf<br />

gful/sx¿sf] cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;sf nflu nlIft sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. zf;g ;~rfng tyf ljsf;sf ;a} If]qsf] lg0f{o k|lqmofdf ;xeflutf ;'lglZrt<br />

ul/g]5 . -@_<br />

4. dlxnf, cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd ;d'bfo, cNk;ª\Vos, nf]kf]Gd'v<br />

hflt, lk58f ju{, ljkGg Pjd\ s0ff{nL If]qnufot b'u{d lxdfnL tyf kxf8L<br />

lhNnfsf gful/sx¿nfO{ ;sf/fTds lje]b / cf/If0fsf] dfWodaf6 cy{k"0f{<br />

;xeflutfsf] ;'lglZrttf ul/g]5 . -@_<br />

5. d'n'sdf pknAw /f]huf/Lsf cj;/x¿ pkof]u ug{ ;Ifd t'Nofpg dlxnf,<br />

cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd ;d'bfo, cNk;ª\Vos, nf]kf]Gd'v hflt,<br />

lk58f ju{, ls;fg / >lds, s0ff{nL If]qnufot b'u{d lxdfnL tyf kxf8L<br />

lhNnfsf gful/sx¿nfO{ ;Lk ljsf; tflnd k|bfg u/L pgLx¿sf] Ifdtf clej[l4<br />

ul/g]5 . -#_<br />

6. ljleGg hflt tyf ;d'bfosf] nf]kf]Gd'v efiff Pjd\ ;+:s[ltx¿nfO{ ;+/If0f<br />

ul/g]5 . -$_<br />

#=^=k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut sfo{qmd<br />

1. ;dfj]zL;DaGwL gLlt, P]g, sfg'gx¿sf] ;dLIff u/L ;do;fk]If kl/dfh{g, ;'wf/<br />

tyf gofF sfg'gsf] lgdf{0f .<br />

v= ;Lkd"ns sfo{qmd<br />

1. blnt, cflbjf;L hghflt, dw]zL, yf¿, d'l:nd ;d'bfo, lk58f ju{,<br />

cNk;ª\Vos, ;LdfGts[t, ckfª\utf ePsf JolQm, n}lËs tyf of}lgs<br />

cNk;ª\Vos, ls;fg, >lds, pTkLl8t, lk5l8Psf] If]qsf gful/s / cfly{s<br />

¿kn] ljkGg v; cfo{x¿nfO{ /f]huf/d"ns ;Lk ljsf;;DaGwL tflnd tyf<br />

Ifdtf clej[l4 .<br />

u= k]zf, efiff tyf ;+:s[ltsf] ;+/If0f;DaGwL sfo{qmd<br />

1. blnt, cflbjf;L hghflt, dw]zL, yf¿, d'l:nd ;d'bfosf k/Dk/fut k]zfx¿sf]<br />

ljsf;, ;+/If0f / ;+j4{g tyf k]zfsf] cfw'lgsLs/0f .<br />

2. efiff Pjd\ ;+:s[ltsf] ;+/If0f / ;+j4{g.<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 235


236<br />

3= nlIft sfo{qmd<br />

1. dlxnf, cflbjf;L hghflt, blnt, dw]zL, d'l:nd ;d'bfo, cNk;ª\Vos,<br />

nf]kf]Gd'v hflt, lk58f ju{, ls;fg, >lds, s0ff{nL If]qnufot b'u{d lxdfnL<br />

tyf kxf8L lhNnfsf gful/sx¿sf] cfly{s tyf ;dflhs ljsf;sf nflu nlIft<br />

sfo{qmdx¿sf] dfWodaf6 d'n'sdf pknAw /f]huf/Lsf cj;/x¿sf] pkof]u ug{<br />

;Ifd agfpg];DaGwL .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

/fHosf] lg0f{o k|lqmofdf gful/s ;xeflutf ;'lglZrt ePsf] x'g], pknAw<br />

;|f]t;fwgx¿df ;d'bfosf] kx'Fr a9]sf] x'g], /fhgLlts, k|zf;lgs, z}lIfs If]qdf ;sf/fTds<br />

lje]b / cf/If0fsf] dfWodaf6 cy{k"0f{ ;xeflutf ePsf] x'g] / cflbjf;L hghflt, dw]zL,<br />

d'l:nd ;d'bfo, lk58f ju{sf] efiff tyf ;+:s[ltsf] ;+/If0f Pjd\ ;+j4{g ePsf] x'g]5 .<br />

^=!=# nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t tyf ;LdfGts[t hflt÷hghflt<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] cfly{s, ;fdflhs jf z}lIfs b[li6n] k5fl8 k/]sf cflbjf;L<br />

hghflt, dw]zL, yf¿, d'l:nd ;d'bfo, lk58f ju{, cNk;ª\Vos, ;LdfGts[t ;d'bfosf<br />

gful/sx¿nfO{ ;dfg'kflts ;dfj]zL l;4fGtsf cfwf/df /fHosf] lgsfodf ;xeflutf<br />

u/fpg] xssf ;fy} cfly{s ¿kn] ljkGg tyf nf]kf]Gd'v ;d'bfosf gful/ssf] ;+/If0f,<br />

pTyfg, ;zQmLs/0f / ljsf;sf nflu lzIff, :jf:Yo, cfjf;, /f]huf/L, vfBfGg / ;fdflhs<br />

;'/Iffdf ljz]if cj;/ tyf nfe kfpg] xsnfO{ df}lns xssf ¿kdf Joj:yf u/]sf] 5 .<br />

cflbjf;L hghfltx¿sf] cfly{s, ;fdflhs Pjd\ z}lIfs l:ylt ;'wf/ ug{ tyf logLx¿nfO{<br />

ljsf;sf] d"nwf/df d"nk|jfxLs/0f ug{ ljleGg sfo{qmdx¿ ;~rfng eO/x]sf 5g\ tfklg<br />

logLx¿sf] cj:yfdf ck]lIft ;'wf/ eg] x'g;s]sf] 5}g .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghflt / cGo ;d'bfox¿ Pjd\<br />

ju{x¿aLr /x]sf] cfly{s tyf z}lIfs cGt/ sd ug'{, cflbjf;L hghfltsf] ;|f]t;fwg tyf<br />

;]jf ;'ljwfdf ;dtfd"ns Pjd\ Gofof]lrt kxF'r a9fpg', efiff ;+:s[lt tyf hfltsf<br />

cfwf/df x'g] e]befjnfO{ x6fpg', k|zf;lgsnufot /fHosf ljleGg ;+/rgfdf /x]sf]<br />

logLx¿sf] Go"g k|ltlglwTjnfO{ a9fpg'h:tf s'/fx¿ r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf gful/sx¿nfO{<br />

;dfg'kflts ;dfj]zL l;4fGtsf cfwf/df /fHosf] lgsfodf ;xeflutf u/fpg] / nf]kf]Gd'v<br />

236 | rf}wf}+ of]hgf


;d'bfosf gful/ssf] ;+/If0f, pTyfg, ;zQmLs/0f / ljsf;sf nflu lzIff, :jf:Yo, cfjf;,<br />

/f]huf/L, vfBfGg / ;fdflhs ;'/Iffdf ljz]if cj;/ tyf nfe pknAw u/fpg] s'/fx¿<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgdf df}lns xssf ¿kdf :yflkt ePsf 5g\ . o;}u/L cflbjf;L hghflt<br />

cfof]u ;+j}wflgs cfof]usf] ¿kdf /x]sf], k/Dk/fut ;LknfO{ k|j4{g Pjd\ ljsf; ub}{ ;Lkdf<br />

cfwfl/t cfocfh{gsf sfo{qmd cufl8 a9fpg ;lsg] cj:yf, cflbjf;L hghflt<br />

dxf;ª\3sf] lqmofzLntf, dft[efiffsf] dfWodaf6 lzIff kfpg] Joj:yf, ;+ljwfgdf Joj:yf<br />

ePsf] wd{lg/k]Iftf cflb ;d'bfosf] cfly{s, ;fdflhs Pjd\ ;f+:s[lts ljsf; ug{sf nflu<br />

cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] cfly{s, ;fdflhs tyf<br />

;f+:s[lts ;'wf/af6 ;dtfd"ns tyf Gofok"0f{ ;dfhsf] l;h{gf .<br />

#=@ nIo<br />

cfly{s, ;fdflhs tyf zf;sLo If]qdf nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t<br />

cflbjf;L hghfltsf] kx'Fr j[l4 u/L pgLx¿sf] hLjg:t/ dfly psf:g] .<br />

#=# p2]Zo<br />

nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] Ifdtf ljsf; / ;|f]t–<br />

;fwgx¿df kx'Fr j[l4 / lj:tf/ ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf o'jfx¿sf] Ifdtf<br />

clej[l4 ug]{ .<br />

2. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] nflu /f]huf/L tyf<br />

:j/f]huf/sf sfo{qmdx¿ ;~rfng ug]{ .<br />

3. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] efiff tyf ;+:s[ltsf]<br />

;+/If0f tyf ;+j4{g ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf o'jfx¿sf] Ifdtf<br />

ljsf;sf nflu Jofj;flos tyf ;Lkd"ns tflnd k|bfg ul/g]5 . -!_<br />

2. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t tyf hf]lvddf k/]sf ;d'bfosf ljBfyL{sf] l;sfO<br />

cfjZostf ;Daf]wg ug{ v'nf, j}slNks, cfjf;Lo / ljz]if lzIff sfo{qmdnfO{ yk<br />

;'b[9 ul/g]5 . -!_<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 237


3. ;d'bfosf] z}lIfs :t/ j[l4 ug{ cfjZostfdf cfwfl/t 5fqj[lQ Joj:yf<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltx¿sf] cfwf/e"t :jf:Yo<br />

;]jfdf kx'Fr k'¥ofOg]5 . -!_<br />

5. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] cfly{s cj:Yffdf<br />

;'wf/ Nofpgsf nflu /f]huf/L tyf :j/f]huf/sf cj;/ l;h{gf ug{ ljz]if nlIft<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

6. lghfdtL ;]jfnufot /fHosf ljleGg cª\udf logLx¿sf] k|ltlglwTj a9fpg ljz]if<br />

tof/L sIffx¿ ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

7. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] efiff tyf ;+:s[ltsf]<br />

;+/If0f tyf ;+j4{gsf nflu sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLlt tyf ;+:yfut ;'wf/<br />

1. nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t tyf ;LdfGts[t hflt÷hghfltx¿nfO{ lzIff, :jf:Yo,<br />

/f]huf/sf] cj;/ pknAw u/fpg cfjZos gLlt tyf sfg'g th{'df .<br />

2. efiff tyf ;+:s[ltsf] ;+/If0f tyf ;+j4{g;DaGwL .<br />

3. o'jfx¿sf] Ifdtf ljsf; u/L :j/f]huf/ ;[hgf ug{sf] nflu ljleGg ;Lkd"ns<br />

tflnd .<br />

v= cGo sfo{qmd<br />

1. afnaflnsf nlIft Ps÷Ps cf]6f cfjf;Lo ljBfno lgdf{0f, cfjf;Lo 5fqj[lQ,<br />

z}lIfs 5fqj[lQ / z}lIfs cg'bfg .<br />

2. hgtf cfjf; sfo{qmdnfO{ cGo ;LdfGts[t, clt;LdfGts[t tyf nf]kf]Gd'v<br />

hghflt Pjd\ ;d'bfodf lj:tf/ .<br />

3. :jf:Yodf kxF'r :yflkt ug{ :jf:Yo ladf sfo{qmd, :jf:Yo pkrf/sf nflu<br />

cfly{s tyf ljQLo ;xfotf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

nf]kf]Gd'v, clt;LdfGts[t / ;LdfGts[t cflbjf;L hghfltsf] cfly{s tyf ;fdflhs<br />

l:yltdf ;'wf/ cfPsf], /fHosf ljleGg lgsfox¿df ;xeflutf j[l4 ePsf] / efiff tyf<br />

;+:s[ltsf] ;+/If0f tyf ;+j4{g ePsf] x'g]5 .<br />

238<br />

238 | rf}wf}+ of]hgf


^=@ lj1fg, ;"rgf tyf k|ljlw<br />

^=@=! lj1fg k|ljlw<br />

!= k[i7e"ld<br />

1fgdf cfwfl/t cfw'lgs cy{tGqsf] lgdf{0f ub}{ lbuf] ljsf; ug{ lj1fg k|ljlw<br />

dxTjk"0f{ x'g cfpF5 . vf;u/L k/df0f' k|ljlw, cGtl/If lj1fg, h}ljs k|ljlw, clt;"Id<br />

k|ljlw / cGo gjLgtd vf]hsf If]qnufotsf ljwfdf ;'? ePsf sfo{nfO{ k|efjsf/L ¿kdf<br />

cl3 a9fpFb} ltgsf] k|of]uaf6 b|'tt/ cfly{s ljsf;df nfUg'kg]{ cfjZostf 68\sf/f]<br />

b]lvPsf] 5 .<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgdf j}1flgs cWoog, cg';Gwfg Pjd\ lj1fg / k|ljlwsf] cfljisf/,<br />

pGgog / ljsf;df nufgL clej[l4 ug]{ tyf j}1flgs, k|fljlws, af}l4s / ljlzi6<br />

k|ltefx¿sf] ;+/If0f ug]{ gLltut Joj:yf ePsf] 5 . o; If]qdf b]lvPsf gLltut tyf<br />

sfg'gL c:ki6tf / ;dGjosf] sdLnfO{ x6fpg] / cg';Gwfgsf pknlAwx¿nfO{ hgtfsf<br />

cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{df s]lG›t ub}{ d'n'sdf pknAw k|fs[lts ;|f]t;fwgsf] cTo'Qd<br />

pkof]udf hf]8 lbg'kg]{ cfjZostf 5 . lj1fg / k|ljlwsf] cGj]if0f Pjd\ ljsf;sf] nflu<br />

nufgL j[l4 ug'{ cfjZos 5 . lj1fgsf pknlAwnfO{ cfly{s j[l4, ;fdflhs ;]jfsf] lj:tf/<br />

/ ul/aL lgjf/0fdf ;xof]u k'¥ofpg] sfo{qmddf k|of]u ug'{ tyf b]zleq pknAw<br />

k|ltefx¿sf] 1fg / ;LknfO{ :jb]zd} pkof]u ug]{ jftfj/0f lgdf0f{ ug{' k|fylds bfloTj x'g<br />

cfpF5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

lj1fg k|ljlw / cg';Gwfgsf] If]qdf b]zsf] nufgL a9fpg', d'n'sdf /x]sf cg';Gwfg<br />

lgsfox¿nfO{ Pp6} 5ftf gLltcGtu{t Nofpg', o'jf j}1flgs tyf k|ltefx¿nfO{ d'n'sleq}<br />

sfd ug]{ jftfj/0f tof/ kfg{', k|fs[lts ;|f]tsf] lbuf] / cTo"Qd pkof]u / ul/aL lgjf/0fdf<br />

;xof]u k'¥ofpg', b]zleq lj1fg tyf k|ljlw lzIffk|ltsf] cfsif{0f a9fpg', cfkm"v';L k|of]u<br />

eO/x]sf /]l8of]wdL{ kbfy{x¿sf] k|efjsf/L lgodg ug{'h:tf r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

lj1fg / k|ljlwsf] If]qdf ;fdlos ;'wf/ ug]{ jftfj/0f lgdf{0f x'g', b]zaflx/ 5l/P/<br />

/x]sf xhf/f}F k|ltefx¿nfO{ b]zleq kmsf{pg ;Sg] ;Defjgf sfod /xg', b]zleq cWoog<br />

tyf vf]h cg';Gwfgsf nflu k|z:t cj;/x¿ ljBdfg /xg', vf]h cg';Gwfgsf nflu<br />

hfu¿s o'jf ;d"xsf] ;ª\Vof a9\b} hfg', cfw'lgsLs/0f;Fu} cGt/f{li6«o ;xof]u / ;dGjosf]<br />

If]q km/flsnf] x'g'h:tf cj;/x¿ /x]sf 5g\ .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 239


#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

lj1fg tyf k|ljlwsf] ljsf;af6 ;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

lj1fg / k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/ u/L ;fdflhs, cfly{s, ef}lts / jftfj/0fLo<br />

ljsf;sf kIf;Fu cfa4 ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

lj1fg tyf k|ljlwsf] ljsf;, lj:tf/ / pkof]u Ifdtf j[l4 ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. j}1flgs cg';Gwfg, cGj]if0f / ljsf;nfO{ ultzLn agfpg cfjZos kg]{ k"jf{wf/ /<br />

Ifdtfsf] ljsf; ug]{ .<br />

2. pRr Ifdtfo'Qm k|fljlws o'jf hgzlQmsf] ljsf; u/L d'n'sd} pgLx¿sf] Ifdtf<br />

pkof]u ug]{ .<br />

3. j}1flgs vf]h / cg';Gwfgaf6 ljsf; ul/Psf k|ljlwx¿nfO{ d'n'ssf] ;du| ljsf;<br />

k|lqmofdf k|efjsf/L pkof]u ug{ k/Dk/fut / :yfgLo k|ljlwsf] ;+j4{g / ;+/If0f<br />

ug{] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. lj1fg tyf k|ljlw;DaGwL gLltsf] k'g/fjnf]sg / u'?of]hgf th{'df u/L ltgsf]<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

2. kf/df0fljs sfg'g tof/ u/L /]l8of]wdL{ kbfy{sf] lgodg k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

3. cg';Gwfg tyf ljsf;df ;fj{hlgs If]qsf] nufgL clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

4. cf}Bf]lus k|lti7fgx¿df cg';Gwfg / ljsf; PsfO :yfkgf u/L jflif{s ¿kdf<br />

lglZrt ah]6 ljlgof]hg ug{] Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

5. k/df0f' k|ljlw, cGtl/If k|ljlw, h}ljs k|ljlw / ;"Id k|ljlwnufotsf k|ljlwx¿sf]<br />

ljsf; tyf pkof]usf nflu ;do;fk]If gLlt lgdf{0f tyf kl/dfh{g ul/g]5 . -!_<br />

6. lj1fg tyf k|ljlwsf] cg';Gwfg, ljsf; / lj:tf/sf nflu g]kfn lj1fg tyf k|ljlw<br />

k|1f k|lti7fgnufot o; If]qdf ;+nUg ;+:yfx¿sf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

7. lj1fg lzIffnfO{ Jofjxfl/s / ?lrs/ t'Nofpg ;a} ljBfnox¿df lj1fg<br />

k|of]uzfnf agfpg hf]8 lbOg]5 . -@_<br />

8. pRr lzIffnfO{ cg';Gwfgd'vL agfpg] / ljZjljBfno tyf cg';Gwfg k|lti7fgaLr<br />

ljz]if1 / cg';GwfgsdL{x¿ cfbfgk|bfg ug]{ jftfj/0f agfOg]5 . -@_<br />

240<br />

240 | rf}wf}+ of]hgf


9. Ifdtfjfg\ o'jf hgzlQmnfO{ :jb]zdf l6sfO/fVg cg';Gwfgsf sfo{qmdx¿ lj:tf/<br />

ug'{sf ;fy} k|ltef k|j4{gsf] nflu gjk|j4{g s]G› :yfkgf / ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

10. ljleGg lgsfocGtu{t ;]jf k|bfg ub}{ cfPsf k|of]uzfnfx¿nfO{ ;'b[9 u/L /fli6«o<br />

:t/sf cg';Gwfgzfnf agfO{ ltgnfO{ :jfoQ / k|fl1s ;+:yfcGtu{t Jojl:yt<br />

ul/g]5 . -#_<br />

11. cGt/f{li6«o ;xof]u lgof]u Pjd\ ljb]zdf sfo{/t g]kfnL ljz]if1x¿;d]tsf]<br />

;+nUgtfdf j}1flgs tyf k|fljlws 1fg ;~ro e08f/ :yfkgf u/L :jb]zL<br />

k|ltefx¿sf] kx'Fr x'g] jftfj/0f ldnfOg]5 . -#_<br />

12. lj1fg tyf k|ljlwsf] k|ltkmn hgtf;dIf k'¥ofpg cfjZos ;+oGqx¿sf] ljsf;<br />

ul/g]5 . -#_<br />

13. ljB'tLo ck/fwsf] k|fljlws cg';GwfgnfO{ k|efjsf/L agfpg ;fOa/ kmf]/]lG;s<br />

Nofasf] k|fljlws k"jf{wf/sf] ljsf; ul/g'sf ;fy} y|]6 cg'udg s]Gb| -6L=Pd=;L=_<br />

nfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -#_<br />

14. cGtl/If k|ljlw, h}ljs k|ljlw, ;fOa/ k|ljlw tyf k/df0f' k|ljlwsf] ljsf;sf nflu<br />

/fli6«o cg';Gwfg s]G›x¿sf] :yfkgf ul/g]5 . -#_<br />

15. pRr:t/Lo j]wzfnf, Knfg]6f]l/od tyf lj1fg ;ª\u|xfnonfO{ lzIf0f / ko{6g<br />

k|j4{gdf pkof]uL x'g]u/L ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

16. j}1flgs pTkfbg, cg';Gwfg tyf k/LIf0fsf] u'0f:t/ k|df0fLs/0f ug{ ;+:yfut<br />

Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;+:yfut / ;+/rgfut ;'wf/<br />

1. ;d[4 g]kfnsf] nflu /fli6«o lj1fg, k|ljlw / gjLgtf;DaGwL /0fgLlt tyf gLlt<br />

tof/ .<br />

2. g]kfn lj1fg tyf k|ljlw k|1f k|lti7fgsf] Jofj;flos of]hgf -;g\ @)!^–<br />

@)#)_ tof/ tyf sfof{Gjog .<br />

3. cf;kf;sf cGo ;fd'bflos ljBfno tyf o'jfx¿n] ;d]t cWoog, cg';Gwfgsf<br />

nflu pkof]u ug{ ;Sg] u/L k|To]s lgjf{rg If]qdf sDtLdf Ps ;fd'bflos<br />

ljBfnodf ;'ljwf ;DkGg lj1fg k|of]uzfnf, k':tsfno;lxtsf] cWoog s]G›sf]<br />

:yfkgf .<br />

4. ;a} k|b]zdf g]kfn lj1fg tyf k|ljlw k|1f k|lti7fgcGtu{t cg';Gwfg<br />

s]G›x¿sf] :yfkgf / sDtLdf Ps÷Ps cf]6f lj1fg tyf k|ljlw;DaGwL cWoog<br />

/ cg';Gwfg k|of]hgsf lgldQ pTs[i6tf s]G› :yfkgf .<br />

5. ljBfno txb]lv g} lj1fg, k|ljlw / gjLgtd ;f]rsf] u|x0f ug]{ jftfj/0f<br />

l;h{gf ug{ cfjZos k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{ lj1fg cWoog s]G› :yfkgf .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 241


6. ljlw lj1fg k|of]uzfnf / g]kfn lj1fg tyf k|ljlw k|1f k|lti7fgsf<br />

k|of]uzfnfx¿nfO{ cGt/f{li6«o :t/sf] t'Nofpg] .<br />

7. lj1fg k|ljlw;Fu ;DalGwt cg';GwfgfTds ;+:yf / o;;DaGwL sfo{/t dfgj<br />

;|f]t ;fwgsf] cfFsng u/L oL ;+:yfx¿sf] PsLs[t ¿kdf ljsf; / ;ª\VofTds<br />

Pjd\ u'0ffTds dfgj ;|f]t;fwgsf] j[l4 ug{ /fli6«o lj1fg, k|ljlw / gjLgtf<br />

kl/ifb\sf] :yfkgf .<br />

v= j}1flgs vf]h, cg';Gwfg / k|ljlwsf] ljsf;<br />

1. lj1fg tyf k|ljlwsf ljleGg ljwfdf vf]h, cGj]if0f ug{ rfxg] o'jf / dlxnf<br />

j}1flgsx¿nfO{ lglZrt dfkb08sf] cfwf/df cWoog tyf cg';Gwfgsf<br />

cj;/sf] ;[hgf / j[lQ ljsf; sfo{qmd .<br />

2. ljsf;sf k|fyldstf If]qx¿, k/Dk/fut k|ljlwsf] ;+/If0f tyf k|rf/ ug]{ Pjd\<br />

pko'Qm k|ljlwsf] ljsf;dfkm{t /f]huf/L l;h{gf / hLjg:t/ ;'wf/h:tf If]qsf<br />

cfljisf/, cg';Gwfg / k|ljlw k|j4{g .<br />

u= cGo sfo{qmd<br />

1. ax'd"No h8La'6L tyf hLjx¿sf] qmdzM 8L=Pg=P= k/LIf0f u/L h}ljs<br />

ljz]iftf;lxtsf] k|f]kmfOn tof/ .<br />

2. kf/df0fljs sfg'g tof/ u/L /]l8of]wdL{ kbfy{sf] lgodg .<br />

3. ljb]zdf /x]sf k|lzlIft j}1flgsx¿nfO{ g]kfndf kmsf{P/ sfd ug{ k|f]T;fxg .<br />

4. lj1fg / k|ljlwdf dlxnf j}1flgsx¿sf] e"ldsf j[l4;DaGwL ljz]if sfo{qmd .<br />

5. lj1fg tyf k|ljlw ;x/ / gd'gf j}1flgs ufpFsf] :yfkgf ug{ cWoog k|f/De .<br />

6. ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L dfkm{t cg';Gwfg s]G›, z}lIfs s]G›, lj1fg tyf<br />

k|ljlw k|b{zgL Pjd\ ;ª\u|fxnox¿ ;~rfng .<br />

7. ljZjljBfnox¿df lghL If]q;Fu ;xsfo{ ub}{ o'jf j}1flgsx¿nfO{<br />

k|ljlw;DaGwL cWoog cg';Gwfg u/L cg';Gwfgsf] kl/0ffdnfO{ Jofj;flos<br />

k|of]hgfdf Nofpg OGSo'j];g ;]G6/ / k|ljlw x:tfGt/0f s]Gb| :yfkgf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

k|To]s lgjf{rg If]qdf Ps÷Ps cf]6f lj1fg cWoog s]Gb| :yfkgf ePsf] x'g]5 . !))<br />

cf]6f cg';Gwfg j[lQ pknAw u/fpg], /fli6«o lj1fg, k|ljlw / gjLgtf;DaGwL /0fgLlt kq /<br />

gLlt tof/ ePsf], lj1fg / k|ljlw If]qdf ;ª\VofTds / u'0ffTds lx;fan] hgzlQmsf] yk<br />

ljsf; ePsf] x'g]5 . To;}u/L lj1fg / k|ljlwsf] If]qdf yk gLltut / ;+:yfut ;+/rgf<br />

lgdf{0f / ;'b[9Ls/0f eO{ cg';Gwfg / ljsf; sfo{df ;xhtf ePsf], g]kfndf lj1fg tyf<br />

k|ljlwsf] ljsf; Pjd\ ltgsf] pkof]usf] :ki6 dfu{lrq tof/ ePsf] x'g]5 .<br />

242<br />

242 | rf}wf}+ of]hgf


^=@=@ ;"rgf k|ljlw<br />

!= k[i7e"ld<br />

;"rgf k|ljlwsf] ljsf;n] d'n'ssf] lzIff, :jf:Yo, s[lif, ko{6g, Jofkf/nufotsf cfly{s<br />

tyf ;fdflhs If]qsf] lbuf] / tLj| ljsf; ug]{ cj;/x¿ k|bfg u/]sf] 5 . ;fj{hlgs<br />

;]jfx¿sf] k|jfxdf k|efjsfl/tf xfl;n u/L ;]jfu|fxLx¿sf] kx'FrnfO{ ;xh t'NofO{ ;'zf;g<br />

sfod ug{ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]unfO{ a9fpg' cfjZos 5 . ;fj{hlgs tyf lghL If]q<br />

b'j}sf] sfo{ Ifdtf clej[l4 ug{ ;"rgf k|ljlwsf] dxQd pkof]u ckl/xfo{ eO;s]sf] 5 .<br />

v'nf cy{tGqn] lgDTofPsf] k|lt:kwf{TdstfnfO{ ;fdgf ug{ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u ;zQm<br />

dfWod x'g ;Sb5 . g]kfndf lghL If]qn] ;"rgf k|ljlwsf] k|efjsf/L pkof]u ub}{ cfPsf 5g\<br />

. o;af6 lghL If]qsf] sfo{;Dkfbg:t/df pNn]Vo ¿kdf clej[l4 x'g;s]sf] 5 . lghL If]qdf<br />

;"rgf k|ljlwsf] a9\bf] k|of]unfO{ ljZj;gLo t'Nofpg lgodgsf] k|efjsf/L Joj:yf eg]<br />

x'g;s]sf] 5}g . s]G›b]lv :yfgLo :t/;Dd lghL If]qcGtu{t ;"rgf k|ljlwsf] a9\bf]<br />

pkof]unfO{ Jojl:yt ¿kn] k|j4{g u/L ;Defljt ck/fwsf] hf]lvdnfO{ Go"gLs/0f ug{ Pjd\<br />

;f]af6 cfpg;Sg] ljs[ltx¿ lgoGq0f ug{ k|efjsf/L lgodgsf] cefj /x]sf] 5 .;"rgf<br />

k|ljlw If]qdf bIf hgzlQm pknAw x'Fbfx'Fb} klg b]zleq} pkof]u x'g g;ls/x]sf] cj:yf 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;"rgf k|ljlwsf] ljsf; / ;'zf;gsf ;a} cª\ux¿df dxQd pkof]u ug{', lgsfout<br />

;xdlt / ;xsfo{ ug{', bIf hgzlQm knfog x'gaf6 /f]Sg', ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;af6<br />

cfpg;Sg] ljs[lt / lj;ª\ult lgoGq0fsf lglDt kof{Kt pkfox¿ ug'{ r'gf}tLk"0f{ 5 .<br />

cj;/<br />

;"rgf k|ljlwsf] k"jf{wf/ ljsf; x'g', o; If]qdf ;+nUg hgzlQmsf] dfqfTds /<br />

u'0ffTds ;'wf/ x'Fb} hfg', e/kbf]{ / ;'/lIft ;"rgf k|ljlwsf] k|of]udf j[l4 x'g' / o;sf]<br />

k|of]unfO{ cem e/kbf]{ / ;'/lIft agfpg]tkm{ ;hu x'g', lghL If]qaf6 ;"rgf k|ljlwsf]<br />

ljsf; / lj:tf/df dxTjk"0f{ of]ubfg /xg' o; If]qsf] ljsf;sf nflu cj;/ /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;"rgf k|ljlwsf] pRrtd pkof]udfkm{t 1fgdf cfwfl/t ;dfhsf] ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

b]zsf ;a} If]qdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]uåf/f d'n'ssf] ljsf;df 6]jf k'¥ofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

;"rgf k|ljlwsf] dfWodaf6 ;fj{hlgs ;]jf tyf cfly{s ;fdflhs ultljlwx¿df<br />

l8lh6n g]kfnsf] cjwf/0ff ;fsf/ t'Nofpg' .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 243


#=$ /0fgLlt<br />

1. ;"rgf k|ljlwsf] dfWodaf6 ;'zf;gdf 6]jf k'¥ofpg] .<br />

2. cfly{s tyf ;fdflhs ultljlwdf l8lh6n g]kfnsf] cjwf/0ff sfof{Gjog ug]{ .<br />

3. ;"rgf k|ljlwsf] k|of]unfO{ ;'/lIft, e/kbf]{ / ;j{;'ne agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;"rgf k|ljlw If]qsf] ljsf; tyf lj:tf/;Fu ;Da4 ljBdfg sfg'gL k|fjwfgx¿nfO{<br />

kl/dfh{g u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

2. g]kfnsf] ;"rgf k|ljlw If]qsf] ljsf;sf] nflu cfjZos hgzlQm tyf k"jf{wf/sf]<br />

ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

3. ljB'tLo zf;gsf] nflu ;"rgf k|ljlw;DaGwL ;femf k"jf{wf/sf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

4. ljB'tLo zf;gsf] k|efjsf/L sfof{Gjog tyf ;~rfngsf nflu ljleGg :t/sf]<br />

bIftf;lxtsf] dfgjLo ;+;fwg tof/ kfl/g]5 . -!_<br />

5. ;"rgf k|ljlw pBf]usf] ljsf;sf nflu cfjZos ;|f]t ;fwgsf] Joj:yf / ;+oGqsf]<br />

ljsf;, s[lif, ko{6g, lzIff, :jf:Yo Pjd\ sltko k"jf{wf/ If]qsf] ljsf;df ;"rgf<br />

k|ljlwnfO{ clwstd pkof]u ul/g]5 . . -@_<br />

6. ;"rgf k|ljlwdf ;'?jftL sDkgLx¿nfO{ cfp6;f]l;{ª ug{ k|f]T;flxt ul/g]5 . -@_<br />

7. ;"rgf k|ljlw kfs{nfO{ k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog ug]{ tyf ;"rgf k|ljlwdf<br />

cfwfl/t pBf]ux¿sf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

8. ljleGg lgsfox¿aLrsf] ;dGjo a9fpFb} ;"rgf k|ljlw k|0ffnLx¿df Ps¿ktf<br />

NofOg]5 . -@_<br />

9. ;d'bfo;Fusf] ;xsfo{df u|fdL0f :t/df ;"rgf k|ljlw k"jf{wf/ ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

10. g]kfndf ;fgf tyf demf}nf pBf]u, :yfgLo pTkfbg tyf Jofkf/ k|j4{gsf nflu<br />

;"rgf k|ljlw k|of]u ug]{ jftfj/0f tof/ ul/g]5 . -@_<br />

11. ;"rgf k|ljlw k|0ffnLsf] ;'/Iff If]qdf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;/f]sf/jfnf tyf<br />

lgodgsf/L lgsfoaLr ;dGjo sfod u/L k|fljlws Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

12. ;"rgf k|ljlw k|0ffnLx¿sf] ;'/Iff, ljZj;gLotf / u'0f:t/df clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

13. ;"rgf k|ljlwsf] k|of]uaf6 x'g;Sg] ck/fwnfO{ Go"gLs/0f ub}{ ;fOa/ ;'/IffnfO{<br />

ljz]if Wofg lbOg]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. ;"rgf k|ljlwaf6 k|fKt x'g] nfef+zsf] kx'Fr u|fdL0f :t/df k'¥ofpg O{–len]h;DaGwL<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

244<br />

244 | rf}wf}+ of]hgf


2. ;/sf/L sfdsfh / ;]jfdf k|of]u x'g] ;"rgf k|ljlw ;+/rgfnfO{ k|fb]lzs tx;Dd<br />

lj:tf/ Pjd\ PsLs[t ;+/rgfsf] lgdf{0f u/L k|0ffnLx¿df Ps¿ktf / ldtJolotf<br />

sfod ug{ ;/sf/L Snfp8sf] Joj:yfkg .<br />

3. g]kfn ;/sf/sf ljleGg lgsfox¿n] ;~rfngdf NofPsf ;"rgf k|ljlw<br />

k|0ffnLx¿df Ps¿ktf .<br />

4. g]kfn ;/sf/sf ljleGg lgsfosf j]a ;fO6x¿nfO{ /fli6«o kf]6{ndf cfa4 u/L<br />

Psåf/ k|0ffnLdfkm{t ;]jf k|bfg .<br />

5. 8f6f ;]G6/ tyf l8hf:6/ l/se/L ;]G6/sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

ljB'tLo zf;gsf] nflu cfjZos k"jf{wf/ tyf gLltut Joj:yf ePsf] / ;"rgf k|ljlw<br />

If]qsf] cfjZos hgzlQmsf] dfu k"/f ePsf] x'g]5 . To;}u/L ;"rgf k|ljlw pBf]usf] ljsf;<br />

eO{ /f]huf/Ldf j[l4 Pjd\ k|ltef knfog Go"gLs/0f ePsf], ;"rgf k|ljlwdf gjLgtd tyf<br />

lbuf] k|ljlwsf] k|of]u ePsf], ;"rgf k|ljlw Ps e/kbf]{ tyf ;'/lIft dfWodsf] ¿kdf :yflkt<br />

ePsf] x'g]5 . ;fy} ;dfhsf ;a} ju{ / If]qsf dflg;x¿n] ;"rgf k|ljlwsf] nfe lng;Sg]<br />

jftfj/0f sfod ePsf] tyf ;a} k|sf/sf ;/sf/L lqmofsnfk tyf ;"rgfx¿ kf/bzL{ /<br />

;xh ¿kdf k|fKt ePsf] x'g]5 .<br />

^=# dfgj ;+;fwg ljsf;<br />

!= k[i7e"ld<br />

u'0f:t/Lo dfgj ;+;fwgsf] ljsf;n] s[lif tyf u}/s[lif If]qsf] pTkfbsTj a9fpg,<br />

;/sf/L If]qsf] sfo{s'zntf clej[l4 ug{ tyf If]qLo Pjd\ cGt/f{li6«o >d ahf/df kx'Fr<br />

k'¥ofpg ;3fp k'U5 . d'n'ssf] s'n hg;ª\Vofdf cfly{s ¿kdf ;lqmo hgzlQmsf] lx:;f<br />

%& k|ltzt /x]sf] 5 . dfgj ;+;fwgsf] ljsf; / pkof]usf nflu ljutdf sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ul/P klg ck]lIft pknlAw x'g ;s]sf] 5}g . >d zlQmdf j[l4 ePcg'¿k :jb]zdf<br />

/f]huf/Lsf cj;/x¿df j[l4 x'g g;Sbf 7"nf] ;ª\Vofdf o'jfx¿ ljleGg d'n'sdf /f]huf/Lsf<br />

nflu ljb]lzg] u/]sf 5g\ . oLdWo] clwsf+z cbIf sfdbf/sf ¿kdf /x]sf 5g\ . o:tf<br />

o'jfx¿nfO{ Jofj;flos tyf k|fljlws lzIff tyf ;Lkd"ns tflndsf] dfWodaf6 ;Lko'Qm<br />

tyf Ifdtfo'Qm hgzlQmdf kl/0ft u/L :jb]z tyf cGt/f{li6«o >d ahf/df k|lt:kwf{<br />

ug{;Sg] t'Nofpg h?/L b]lvPsf] 5 . d'n'sleq} pTkGg /f]huf/Lsf cj;/x¿ g]kfnLn] g}<br />

pkof]u ug{;Sg] jftfj/0f klg l;h{gf ug'{k/]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

k|fljlws tyf Jofj;flos lzIff tyf tflnd k|bfg ug]{ ;+:yfx¿df ;|f]t;fwgsf] sdL<br />

x'g'Ù pTkflbt hgzlQmdf ck]lIft u'0f:t/ sfod x'g g;Sg'Ù hLjg pkof]uL lzIffsf] sdL<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 245


246<br />

x'g'Ù j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg] o'jfx¿dWo] clwsf+z cbIf x'g'Ù cw{bIf tyf bIf hgzlQmsf]<br />

;ª\Vofdf lgs} j[l4 eP tfklg If]qut÷hfltut ljifdtf lgs} /xg'Ù dfgj ;+;fwgsf] ljsf;<br />

/ pkof]usf] nflu of]hgf gx'g' cflb o; If]qsf k|d'v r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

hg;ª\Vofsf] pd]/ut ;+/rgfcg';f/ cfl>t hg;ª\Vofsf] cg'kft lgs} sd ePsf] /<br />

sfd ug]{ pd]/ ;d"xsf] hg;ª\Vof a9]sf]Ù e"sDkaf6 Ifltu|:t ;+/rgfsf] k'glg{df{0fnufot<br />

ljsf; lgdf{0fsf ljleGg If]qx¿df bIf tyf cw{bIf hgzlQmsf] dfu eO/x]sf]Ù cGt/f{li6«o<br />

>dahf/df ;Lko'Qm hgzlQmsf] dfu a9\b} uPsf]Ù tLj| ¿kdf cfly{s ljsf; ub}{ uPsf b'O{<br />

l5d]sL d'n'snufot cGt/f{li6«o ahf/df bIf hgzlQmsf] dfu a9\b} uPsf]Ù pRr:t/Lo /<br />

dWod:t/Lo k|fljlws ;Lk ljsf; ug]{ ;+:yfx¿sf] lj:tf/ pNn]Vo ¿kdf ePsf]n] d'n'sleq<br />

u'0f:t/Lo dfgj ;+;fwgsf] ljsf; ug]{ / ;f]sf] pkof]u ug]{ cj;/ /x]sf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

Ifdtfo'Qm dfgj ;+;fwgsf] ljsf;dfkm{t pRr cfly{s j[l4;lxtsf] lbuf] ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

1fgdf cfwfl/t cy{tGqsf] ljsf; x'g]u/L dfgj ;+:ffwgsf] ljsf; ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

d'n'ssf] ljsf;sf nflu >d ahf/df k|lt:kwf{ ug{;Sg] ;Ifd tyf u'0f:t/Lo dfgj<br />

;+;fwgsf] ljsf; ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. d'n'sleq cfjZos kg]{ bIf tyf cw{bIf dfgj ;+;fwgsf] ljsf; / pkof]usf]<br />

lglDt dfgj ;+;fwg of]hgf tof/ ug]{]{ .<br />

2. j}1flgs, k|fljlws tyf Jofj;flos lzIff tyf ;Lkd"ns tflnddf hf]8 lbg] .<br />

3. dfgj ;+;fwgsf] ljsf; / pkof]udf ;/sf/L, ;fd'bflos / lghL If]qaLr ;xsfo{<br />

ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. b]z ljsf;sf nflu cfjZos kg]{ bIf tyf cw{bIf hgzlQm ljsf; / To;sf]<br />

Jojl:yt pkof]usf lglDt lgHfL If]qsf] ;d]t ;xeflutfdf PsLs[t dfgj ;+;fwg<br />

ljsf; of]hgf tof/ ul/g]5 . -!_<br />

2. pRr j}1flgs tyf k|fljlws lzIffsf cj;/x¿ pknAw u/fP/ >dahf/df<br />

k|lt:kwf{ ug{;Sg] u'0f:t/Lo hgzlQm tof/ ul/g]5 . -@_<br />

246 | rf}wf}+ of]hgf


3. cfGtl/s >dahf/sf] dfucg';f/sf ljleGg lsl;dsf Jofj;flos tyf ;Lkd"ns<br />

tflnd ;~rfng ul/g]5 . -@_<br />

4. NflIft ;d"xsf] Ifdtf ljsf;sf nflu 5fqj[lQnufotsf ;'ljwfx¿ pkNfAw<br />

u/fOg]5 . -@_<br />

5. lghL If]qsf k|fljlws Pjd\ Jofj;flos lzIff tyf tflnd k|bfg ug]{ ;+:yfx¿nfO{<br />

cfˆgf] k"jf{wf/ tyf hgzlQm ljsf;sf nflu k|f]T;flxt ul/g]5 . -#_<br />

6. pTkflbt hgzlQm / >dahf/df pknAw /f]huf/Lsf cj;/aLr tfbfDo ;DaGw<br />

sfod ul/g]5 . -#_<br />

7. dfgj ;+;fwgsf] pkof]usf nflu /f]huf/Lsf cj;/x¿ w]/} ePsf] lghL If]q;Fu<br />

;xsfo{ ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. dfgj ;+;fwg Joj:yfkg /fli6«o gLlt tyf PsLs[t sfo{of]hgf tof/ .<br />

2. dfgj ;+;fwgsf] pTkfbg / ljsf;;DaGwL sfo{df ;+nUg ;/sf/L, u}/;/sf/L,<br />

lghL / z}lIfs ;+:yf tyf lgsfox¿aLr ;dGjo .<br />

3. tflnd tyf ;Lk ljsf;;DaGwL sfo{qmd ;~rfng .<br />

4. ;/sf/L / lghL If]qaLr cg'ej cfbfgk|bfg / OG6g{;Lk sfo{qmd k|f/De Pjd\<br />

;~rfng .<br />

5. cGt/f{li6«o cg'ejsf] cfbfgk|bfg / c;n Jojxf/sf] k|of]u .<br />

6. dfgj ;+;fwgsf] dfu tyf cfk"lt{ Joj:yfkg .<br />

7. cled'vLs/0f tyf Ifdtf ljsf; .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

dfgj ;+;fwgsf] ljsf; tyf pkof]usf lglDt PsLs[t of]hgf tof/ ePsf], 1fg /<br />

;Lko'Qm hgzlQm pTkfbg ePsf], dfgj ljsf; / pkof]udf ;/sf/L / lghL If]qaLr<br />

;xsfo{ ul/Psf] x'g]5 .<br />

^=$ >d tyf /f]huf/L<br />

!= k[i7e"ld<br />

k|To]s gful/snfO{ /f]huf/Lsf] k|Tofe"lt ug{ ;+ljwfgdf /f]huf/Lsf] xssf] Joj:yf<br />

ul/Psf] 5 . g]kfndf s'n hg;ª\Vofsf] sl/a #) k|ltzt cw{a]/f]huf/ /x]sf] / @=# k|ltzt<br />

k"0f{ a]/f]huf/ /x]sf] cj:yf 5 . b]zsf] s'n hg;ª\Vofdf %& k|ltzt cfly{s ¿kn] ;lqmo<br />

hgzlQmsf] lx:;f /x]sf] 5 . h;dWo] b]zdf pBf]u / ;]jf If]qsf] ljsf; pko'Qm ¿kdf x'g<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 247


g;s]sfn] s[lif If]qdf a9L cfl>t x'g'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 . ;fy} s[lif If]qdf<br />

cw{a]/f]huf/Lsf] cj:yf pRr 5 . jt{dfg cj:yfdf jflif{s % nfveGbf a9L JolQm >d<br />

ahf/df k|j]z ub{5g\ . t/ b]zleq kof{Kt /f]huf/Lsf cj;/x¿ gePsf]n] 7"nf] ;ª\Vofdf<br />

o'jfx¿ /f]huf/Lsf nflu ljb]lzg' kl//x]sf] 5 .<br />

;/sf/n] /f]huf/sf] Joj:yfsf] nflu /fli6«o /f]huf/ gLlt, @)&! sf] th{'df,<br />

a]/f]huf/x¿sf] nut ;Íng, Go"gtd Hofnfb/ lgwf{/0f, lgs[i6 k|s[ltsf >ddf ;+nUg<br />

afn>ldssf] p4f/, lbjf lzz' :ofxf/ tyf cgf}krfl/s lzIff s]G›x¿sf] ;~rfng, j}b]lzs<br />

/f]huf/sf] qmddf ;d:ofdf k/]sf g]kfnLx¿sf] p4f/ tyf cfly{s /fxtsf] Joj:yf,<br />

cfk|jf;g ;"rgf s]G›sf] :yfkgf, ^ b]zdf >d ;xrf/Lsf] Joj:yf, ^ b]z;Fu >d ;Demf}tf<br />

;DkGg, lqe'jg ljdfg:yndf >dsIfsf] :yfkgf tyf ;~rfng, ;'/lIft j}b]lzs<br />

/f]huf/;DaGwL /fli6«o sfo{of]hgfsf] th{'df, j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg]x¿sf nflu lgMz'Ns<br />

k|j]zf1f / xjfO{ l6s6;DaGwL lg0f{o Pjd\ ;f]sf] sfof{Gjog, j}b]lzs /f]huf/Ldf 3/]n'<br />

sfdbf/ k7fpg];DaGwL lgb]{lzsf @)&@ nfu' ul/g' / rf/ b]zdf ;'/lIft ;]jfu[x<br />

;~rfngdf /xg' o; If]qsf ;sf/fTds k|of;x¿ x'g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

>d ahf/df k|j]z ug]{ o'jfnfO{ kof{Kt /f]huf/L l;h{gf ug'{, nlaFbf] ;ª\qmd0fsfnsf<br />

;fy} a]nfavt x'g] k|sf]kaf6 ;[lht c;xh kl/l:yltnfO{ ;Daf]wg u/L yk /f]huf/L ;[hgf<br />

ug'{, /f]huf/d"ns tflnd sfo{qmd ;~rfngdf b]lvPsf] bf]xf]/f]kgf x6fpg', j}b]lzs<br />

/f]huf/Lsf ;a} r/0fx¿nfO{ Jojl:yt, e/kbf]{ / ;'/lIft agfpg', ljk]|if0faf6 k|fKt clwsf+z<br />

/sd pTkfbgzLn If]qdf kl/rfng ug'{, >d ahf/df /x]sf] ;Lko'Qm >dsf] dfu /<br />

cfk"lt{aLrsf] c;Gt'ngnfO{ sd ug'{, cf}Bf]lus If]qdf yk /f]huf/L a9fpg', ;fdflhs<br />

;'/IffnfO{ of]ubfgd"ns agfpFb} kx'Fr j[l4 ug'{, dof{lbt /f]huf/L ;'lglZrt ug'{ / /f]huf/L<br />

;"rgfnfO{ k|efjsf/L agfpg' k|d'v r'gf}tLx¿ /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

ko{6g, s[lif, k"jf{wf/ ljsf; tyf e"sDkkl5sf] k'glg{df{0fh:tf >d–;3g If]q /fli6«o<br />

k|fyldstfdf kg'{, /fli6«o uf}/jsf cfof]hgfx¿ / /f]huf/ s]lGb|t ljsf;sf] cjwf/0ffn]<br />

k|fyldstf kfpg', lzlIft hgzlQm a9g', cGt/f{li6«o ahf/df g]kfnL sfdbf/x¿sf] dfu<br />

a9g', j}b]lzs /f]huf/af6 kmls{Psf JolQmx¿ ;Lko'Qm / sfdk|lt ;dlk{t x'g', lbuf]<br />

ljsf;sf] nIoh:tf cGt/f{li6«o k|lta4tf hfx]/ ul/g', ;"rgf / k|ljlwdf ePsf] ljsf;n]<br />

/f]huf/L / :j/f]huf/Lsf ljifodf hgr]tgfsf] lj:tf/ x'g', s'n hg;ª\Vofdf cfly{s ¿kn]<br />

;lqmo hg;ª\Vofsf] lx:;f a9\g' / >d ahf/df bIf hgzlQmsf] dfu a9\b} hfg' >d tyf<br />

/f]huf/sf nflu cj;/ x'g\ .<br />

248<br />

248 | rf}wf}+ of]hgf


#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

bIf, ;Lko'Qm / pTkfbgd"ns dfgj ;+;fwgsf] ljsf;åf/f kof{Kt /f]huf/L Pjd\<br />

:j/f]huf/sf cj;/x¿ ;[hgf .<br />

#=@ nIo<br />

d'n'sleq} jflif{s sl/a $ nfv /f]huf/L l;h{gf ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. :jb]zdf dof{lbt /f]huf/Lsf cj;/x¿ ;[hgf u/L a]/f]huf/L tyf cw{a]/f]huf/L<br />

Go"gLs/0f ub}{ /f]huf/Lsf] xsnfO{ ;'lglZrt ug'{ .<br />

2. /f]huf/Lsf nflu ;Lk tyf tflndsf cj;/x¿ j[l4 u/L k|lt:kwf{ ug{;Sg]<br />

>dzlQmsf] ljsf; ug'{ .<br />

3. j}b]lzs /f]huf/LnfO{ a9L pTkfbs, ;'/lIft, dof{lbt / Jojl:yt agfpFb} hfg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. nufgLd}qL jftfj/0f ;[hgf u/L :jb]zd} kof{Kt / dof{lbt /f]huf/L Pjd\ :j–<br />

/f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf ug]{ .<br />

2. ;Lk tyf Jofj;flos tflndsf cj;/x¿sf] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ub}{ cGt/f{li6«o<br />

If]qdf k|lt:kwf{ ug{;Sg] >d zlQmsf] pTkfbg ug]{ .<br />

3. >ldssf] xs clwsf/sf] ;+/If0f tyf c;n >d ;DaGw :yfkgf ug]{ .<br />

4. j}b]lzs /f]huf/LnfO{ ;'/lIft, dof{lbt, e/kbf]{ / k|ltkmno'Qm agfpg] / k|fKt<br />

ljk|]if0fnfO{ pTkfbgd"ns If]qdf kl/rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. >dk|wfg pTkfbg If]qsf] lj:tf/ / k|ljlwsf] pkof]uaf6 /f]huf/L a9fOg]5 . -!_<br />

2. >d tyf /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

3. /f]huf/;DaGwL dfu / cfk"lt{aLr ;Gt'ng Nofpg cfjZos sfo{qmdx¿ sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. ;Lk k|bfos tflnd s]G›x¿nfO{ qmdzM PsLs[t u/L Ps} 7fpmFaf6 ;Lk ljsf;<br />

tflnd lbOg]5 . k|To]s k|b]zdf Pp6f ljifout ;Lk ljsf; tflnd s]G› :yfkgf<br />

ul/g]5 . -@_<br />

5. ;Lk / ;"rgf pknAw u/fO{ j}b]lzs /f]huf/df hfg rfxg] dlxnfx¿nfO{ tflndsf]<br />

Joj:yf ul/g]5 .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 249


6. ;Lko'Qm hgzlQmnfO{ tflndkl5sf ;]jfx¿ h:t}M pBdzLntf ljsf;, j:t'ut<br />

;xfotf, ljQLo ;xfotf, pTkfbgsf] u'0f:t/ k/LIf0f / ahf/ ;xh kx'Fr;DaGwL<br />

Joj:yf ul/g]5 . -@_<br />

7. /fli6«o /f]huf/ gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ub} >ldssf] xs Pjd\ /f]huf/Lsf]<br />

xs;DaGwL sfg'g lgdf{0f ul/g]5 . -#_<br />

8. PsLs[t ;fdflhs ;'/Iff P]g / >d P]g hf/L u/L ;fdflhs ;'/Iff of]hgf<br />

sfof{Gjog / c;n >d ;DaGw ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

9. /f]huf/Ldf dlxnfsf] ;'/Iff ;'lglZrt x'g] k|0ffnLsf] Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

10. j}1flgs dfkb08sf cfwf/df ljleGg If]qsf sfdbf/x¿sf] Go"gtd kfl/>lds<br />

lgwf{/0f ul/g]5 . -#_<br />

11. ljleGg If]qdf /x]sf cgf}krfl/s dhb'/x¿sf] cf}krfl/sLs/0f ul/g]5 . -#_<br />

12. afn >d;DaGwL gLlt, sfg'g / sfo{qmddf ;'wf/ ul/g]5 . -#_<br />

13. cf}Bf]lus k|lti7fgx¿df Joj;fohGo :jf:Yo tyf ;'/Iff;DaGwL dfkb08 nfu'<br />

ul/g]5 . -#_<br />

14. hf]lvddf k/L j}b]lzs /f]huf/Laf6 kms]{sf dlxnf sfdbf/x¿nfO{ ljz]if ;fdflhs<br />

;'/Iffsf] k|Tofe"lt ul/g]5 . -#_<br />

15. j}b]lzs >d ahf/nfO{ sfdbf/d}qL agfpg hgzlQmsf] ljsf; / yk uGtJo<br />

d'n'sx¿;Fu låkIfLo >d ;Demf}tf ul/g]5 . -$_<br />

16. ljk|]if0fnfO{ cf}krfl/s dfWodaf6 b]zdf Nofpg] Joj:yf ug]{ / ;f]sf] pTkfbgzLn<br />

If]qdf nufgL ug]{ gLlt cjnDag ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= cfGtl/s >d tyf /f]huf/L<br />

1. Joj;fohGo :jf:Yo / ;'/Iff;DaGwL gLlt lgdf{0f / Wjlg, k|sfz /<br />

w'nf];DaGwL dfkb08sf] sfof{Gjog .<br />

2. cfGtl/s >d Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L t'Nofpg >d cWoog k|lti7fgsf]<br />

:yfkgfsf nflu cWoog .<br />

3. c;n cf}Bf]lus ;DaGw sfod ug{ ;/sf/, /f]huf/bftf / 6«]8 o'lgogsf]<br />

e"ldsfnfO{ k|efjsf/L agfpg :yfoL ;+oGqsf] lgdf{0f .<br />

4. 3/]n' >ldssf] k];fnfO{ dof{lbt / ;'/lIft u/fpg tyfÍ ;Íng / ljZn]if0f .<br />

5. /f]huf/ ahf/sf] ljZn]if0fsf] cfwf/df Joj;fo tyf ;Lk ljsf; tflnd .<br />

6. /f]huf/ ;"rgf s]G›nfO{ ;'b[9Ls/0f ub}{ /f]huf/ ljlgdo s]G›sf] :yfkgf .<br />

250<br />

250 | rf}wf}+ of]hgf


7. ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t /f]huf/ ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf;.<br />

8. /f]huf/ k|Tofe"t sfg'g th{'df / sfof{Gjog .<br />

9. cgf}krfl/s If]qsf dhb'/x¿sf] k~hLs/0f / pgLx¿sf] b'3{6gf ladf .<br />

v= j}b]lzs /f]huf/<br />

1. j}b]lzs /f]huf/ P]g, @)^$ / j}b]lzs /f]huf/ lgodfjnL, @)^$ sf]<br />

;dofg's"n kl/dfh{g .<br />

2. sfdbf/x¿sf] lxt clej[l4 ug{ ;"rgfd"ns / k|j4{gfTds sfo{qmd .<br />

3. sf]nDaf] k|f];]; -sfdbf/x¿ k7fpg] /fi6«x¿sf] ;Ë7g_ / ca'wfaL jftf{ -<br />

sfdbf/x¿ k7fpg] / lng] /fi6«x¿sf] ;+u7g_ ;xefuL eO{ sfdbf/x¿sf]<br />

;femf xslxt;DaGwL ljifodf ;xsfo{sf] vf]hL .<br />

4. cfk|jf;g;DaGwL ;fs{:t/Lo 3f]if0ffkqsf] tof/L / a}7s cfof]hgf .<br />

5. j}b]lzs /f]huf/Laf6 kmls{Psf sfdbf/x¿sf] ;Lk tyf Ifdtfsf] pkof]u /<br />

k'gP{sLs/0fsf nflu ;fdflhs kl/rfng .<br />

6. j}b]lzs /f]huf/LnfO{ ;dfj]zL / ljkGgd'vL agfpg lgb{]lzsf th{'df u/L<br />

;Lkd"ns tflnd .<br />

7. j}b]lzs /f]huf/df hfg rfxg] dlxnfx¿nfO{ ;Lk / ;xL ;"rgf pknAw u/fpg<br />

ljz]if tflnd .<br />

8. ;fdflhs lzIffsf lzIfsx¿sf] nflu j}b]lzs /f]huf/L;DaGwL ;"rgfd"ns tyf<br />

r]tgfd"ns sfo{qmd .<br />

9. j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg rfxg]x¿nfO{ a}Í tyf ljQLo ;+:yfaf6 C0f Joj:yf .<br />

10. ;Lk k/LIf0f ug]{ ;+oGqdfkm{t k/LIf0f k|df0fkq k|fKt u/]sfnfO{ dfq j}b]lzs<br />

/f]huf/L .<br />

11. lqe"jg cGt/f{li6«o ljdfg:yndf j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg] / kms{g]x¿sf nflu<br />

5'§} sIf / ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf .<br />

12. j}b]lzs /f]huf/;DaGwL clen]v k|0ffnLdf ;'wf/ .<br />

13. j}b]lzs /f]huf/Ldf uPsfx¿sf] ;d:of / ph'/L ;'g'jfO / ;d:of ;dfwfg ug{<br />

6f]n–k|mL gDa/;lxtsf] ;+oGqsf] Joj:yf .<br />

14. j}b]lzs /f]huf/Lsf ljljw kIfsf] lgoldt cg'udgåf/f ;a} k|sf/sf zf]if0fsf]<br />

cGTo .<br />

u= afn>d lgjf/0f<br />

1. afn>d lgjf/0fsf] nflu u'?of]hgfsf] th{'df / sfof{Gjog .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 251


2. lgs[i6 k|s[ltsf afn>dsf] cGTo ug{ r]tgf clej[l4 / :yfgLo<br />

lgsfox¿dfkm{t afn>d k|of]usf] lg/LIf0f tyf cg'udg .<br />

3. afn>ldsx¿sf] p4f/ Pjd\ k'g:yf{kgfsf nflu s]G›x¿sf] :yfkgf .<br />

3= ;fdflhs ;'/Iff<br />

1. ;fdflhs ;'/Iff sf]ifsf] k|efjsf/L sfof{Gjog .<br />

2. ;fdflhs ;'/Iff k|j4{gsf] nflu of]ubfgstf{sf] kl/ro kq ljt/0f sfo{qmd /<br />

of]ubfgdf cfwfl/t ;fdflhs ;'/Iff sf]if of]hgf .<br />

3. ;fdflhs ladf tyf n3'ljQ sfo{qmdsf] cgf}krfl/s If]qdf;d]t lj:tf/ .<br />

4. ;fdflhs ;'/Iff;DaGwL hgr]tgf tyf k|rf/k|;f/ .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

d'n'sleq} jflif{s $ nfv /f]huf/L l;h{gf ePsf] / >d ahf/sf] dfucg'¿k bIf Pjd\<br />

k|lt:kwL{ >dzlQm tof/ eO{ >lds cfk"lt{ ePsf] x'g]5 . a]/f]huf/L / cw{a]/f]huf/L b/<br />

36]sf] x'g]5 . c;n >d ;DaGwsf] ljsf; ePsf] x'g]5 . lgs[i6 k|s[ltsf] afn>dsf]<br />

pGd"ng ePsf] x'g]5 . jflif{s b'O{nfv o'jfnfO{ sDtLdf tLg dlxgfsf] /f]huf/d"ns ;Lk<br />

ljsf; tflnd k|bfg ul/Psf] / :jb]zleq} :j/f]huf/sf] cj;/ j[l4 ePsf] x'g]5 . ljb]zdf<br />

hf]lvddf k/]sf ;a} sfdbf/ ljz]ift dlxnfx¿sf] xslxtsf] ;'/Iff clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

^=% ljkb\ Joj:yfkg, jftfj/0f tyf hnjfo' kl/jt{g<br />

^=%=! ljkb\ Joj:yfkg<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfn ljkb\sf] pRr hf]lvddf /x]sfn] ljkb\sf sf/0f jif]{gL wghgsf] 7"nf] Iflt x'g]<br />

u/]sf] 5 . d'VotM e"sDk, cltj[li6, af9L, klx/f], xfjfx'/L, r6\ofª\, cfunfuL, v8]/L,<br />

dxfdf/L, zLtnx/ / lxdtfn ljikmf]6g x'g;Sg] sf/0f ljkb\sf] hf]lvd pRr /x]sf] 5 .<br />

o;}u/L x}hf, a8{ˆn', :jfOg ˆn'h:tf /f]ux¿ klg ljkb\sf] sf/ssf ¿kdf b]lvPsf 5g\ .<br />

ljkb\sf ;dodf cf>o :ynsf nflu sf7df08f} pkTosfsf *# cf]6f If]qx¿nfO{ v'Nnf If]q<br />

sfod ul/Psf] 5 . ;fy} ;a} lhNnfsf ;x/L If]qdf v'Nnf If]q sfod ug]{ sfo{x¿ cuf8L<br />

a9fOPsf] 5 . x]6f}F8f, Og?jf, kf]v/f / wgu9L u/L $ :yfgdf cfkt\sfnLg uf]bfd 3/sf]<br />

:yfkgf u/L u}x|vfB ;fdu|Lx¿sf] e08f/0f u/L ;~rfngdf cfPsf], ;"v]{t If]qLo<br />

cfkt\sfnLg sfo{ ;~rfng s]Gb| lgdf{0f sfo{ hf/L /x]sf] 5 . ;fy} cGt/f{li6«o ;xof]udf<br />

k|fKt x'g] ;fdu|Lx¿sf] Joj:yfkgsf] nflu lqe'jg cGt/f{li6«o ljdfg:yndf dfgjLo<br />

;xfotf sIfsf] Joj:yf eO{ sfof{Gjogdf /x]sf] 5 . s]Gb|df /fli6«o cfkt\sfnLg sfo{<br />

;~rfng s]Gb| (NEOC), % cf]6f If]qdf If]qLo cfkt\sfnLg sfo{ ;~rfng s]Gb| (REOC) /<br />

252<br />

252 | rf}wf}+ of]hgf


$( cf]6f lhNnfdf lhNnf cfkt\sfnLg sfo{ ;~rfng s]Gb| (DEOC) :yfkgf u/L ;~rfngdf<br />

/x]sf 5g\ . ;fy} ;'/Iff lgsfox¿df /a/ af]6 / df]6/ af]6 tof/L cj:yfdf /flvPsf] 5 .<br />

ljkb\sf] ;dodf gbLx¿n] k'n aufO{ jf efFlrO{ ;8s cj?4 ePdf tTsfn<br />

;8s oftfoft ;'rf? ug{ tTsfn k|of]u ug{ ;lsg] u/L g]kfnL ;]gfåf/f # :yfgdf c:yfoL<br />

k'n -Acrobridge_ /flvPsf] 5 . ;'/Iff lgsfox¿ cfjZos OlSjkd]G6 / Go"gtd /fxt<br />

;fdu|L;lxt vf]h tyf p4f/ sfo{df vl6g k"j{tof/L cj:yfdf /x]sf 5g\ . k|sf]k kLl8t<br />

p4f/ / /fxt;DaGwL dfkb08, @)^$ adf]lhd u[x dGqfnodfkm{t /fxt ljt/0f sfo{<br />

eO/x]sf] 5 . ljkb\kl5 n]vfhf]vfdf Ps?ktf sfod ug{ ljkb\ n]vfhf]vf lgb]{lzsf hf/L<br />

ePsf], lhNnf ljkb\ k"j{tof/L k|ltsfo{ of]hgf ;a} lhNnfdf tof/ ug'{sf ;fy} cBfjlws<br />

ul/Psf], :yfgLo ljkb\ hf]lvd Joj:yfkg of]hgf tyf lhNnf hf]lvd Joj:yfkg of]hgf<br />

lhNnfdf th'{df u/L sfof{Gjogdf /x]sf] cj:yf 5 .<br />

cfkt\sfnLg cj:yfdf s]Gb|Lo, If]qLo, lhNnf b}jL k|sf]k ;ldltx¿ ;lqmo x'g] u/]sf]<br />

cj:yf 5 . ljkb\sf] ;dodf dfgjLo ;xfotfsf sfo{ ug]{ ljleGg ;ª\3 ;+:yfx¿sf] ;xof]u<br />

lng] ul/Psf] 5 . ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0f ug{, vf]h, p4f/ / tTsfn /fxt sfo{nfO{<br />

Jojl:yt ug{ / ljsf; ;+/rgf ;'/lIft ug{ ljsf;sf ;a} k|lqmofdf ljkb\ Joj:yfkgnfO{<br />

d"nk|jfxLs/0f ug]{ sfo{nfO{ k|efjsf/L agfO{ ljifout÷If]qut ¿kdf nfu' u/L lbuf] /<br />

;'/lIft ljsf;sf] cj:yf ;'lglZrt ug'{ h?/L 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

g]kfndf x'g] ljkb\sf ;a} sf/0fx¿sf] c;/ tyf k|efjsf] j}1flgs cg';Gwfg u/L<br />

If]qut ljsf; of]hgf th'{df ug]{, ef}lts ljsf;sf] :j¿knfO{ eljiosf] cfly{s ljsf;sf]<br />

afws aGg glbg :yfgLo txsf ;]jfs]Gb| tyf a:tLx¿sf] cfly{s–;fdflhs tyf ef}lts<br />

;Dks{nfO{ cfly{s pTkfbg;Fu hf]8\g], ;'/lIft a:tL ljsf;sf] cjwf/0ffleq ;x/ tyf a:tL<br />

ljsf;sf] of]hgf th'{df / sfof{Gjog ug]{ / ;Dk"0f{ ef}lts k"jf{wf/;lxtsf] ljkb\ pTyfgzLn<br />

PsLs[t a:tL ljsf; ug]{ r'gf}tL ¿kdf /x]sf 5g\ . To;/L g} ljkb\ k|ltsfo{sf] ;dodf<br />

;+nUg ;/sf/L lgsfo, u}/;/sf/L ;+:yf tyf gful/saLrsf] cGt/;DaGw sfod u/L<br />

;dGjo ug]{ ljifodf r'gf}tL b]lvPsf] 5 . kLl8tsf] klxrfg, kLl8tnfO{ tTsfn /fxt tyf<br />

k'g:yf{kgf;DaGwL sfo{df Ps¿ktf NofO{ bf]xf]/f]kgf l;h{gf x'g glbg';d]t r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

@)&@ ;fnsf] zlQmzfnL e"sDkkl5sf] l;sfOnfO{ ;d]t cfwf/ lnO{ lbuf] tyf ;'/lIft<br />

ljsf; ;'lglZrt ug]{Ù :yfgLo k"jf{wf/ ljsf; tyf PsLs[t al:t ljsf; sfo{nfO{ tfnd]n<br />

x'g] u/L ljsf; ug]{, cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0fsf nflu hghLljsfdf ;'wf/ ePsf] ljkb\<br />

k|lt/f]wL u'0f:t/Lo k"jf{wf/;lxt ljkb\ pTyfgzLn ;x/ tyf a:tL ljsf; ug]{, ;a} k|sf/sf<br />

ljkb\sf] ;fdgf ug{ cfw'lgs k|ljlwo'Qm ;+/rgf / bIf hgzlQmsf] ljsf; ug]{ tyf ljsf;<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 253


;fem]bf/x¿af6 k|fKt ;xof]unfO{ k|efjsf/L ¿kdf kl/rfng u/L cfTdlge{/ aGGf]h:tf<br />

cj;/x¿ /x]sf 5g\ . ljkb\nfO{ ljsf;;Fu hf]8L of]hgf k|lqmofsf ljleGg r/0fdf ;Daf]wg<br />

x'g] u/L d"nk|jfxLs/0f ug]{ k|of;, ljkb\sf] nflu k"j{tof/L ug]{ kl/kf6Lsf] k|f/De,<br />

k|ltsfo{sf] nflu lhNnf ljkb\ k|ltsfo{ sfo{of]hgf th'{dfnufotsf] k"j{ tof/Lsf gLltut<br />

tyf ;+:yfut Joj:yfsf] ;'b[9Ls/0f / sfo{ljlwx¿sf] tof/L / s]Gb|b]lv :yfgLo tx;Ddsf<br />

;+:yfut Joj:yfx¿nfO{ cj;/sf] ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;a} k|sf/sf ljkb\x¿sf] k|efjsf/L Joj:yfkgaf6 ljkb\ pTyfgzLn d'n'ssf] ¿kdf<br />

g]kfnnfO{ ljsf; ug]{ .<br />

#=@ nIo<br />

ljkb\af6 x'g] dfgjLo, ef}lts, cfly{s, ;fdflhs, ;+f:s[lts / kof{j/0fLo Ifltdf sdL<br />

Nofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

ljsf;sf ;a} cfofd / r/0fdf ljkb\ Joj:yfkgnfO{ ;dflxt u/fO{ ljkb\af6 x'g]<br />

dfgjLo Pjd\ ef}ltsnufotsf IfltnfO{ Go"gLs/0f ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ljleGg lgsfoaf6 x'g] ljkb\ Joj:yfkgsf] sfo{nfO{ ;dGjo u/L PsLs[t ¿kdf<br />

;~rfng ug]{ .<br />

2. cfkt\sfnLg vf]h, p4f/, pkrf/ tyf tTsfn /fxtsf nflu Ifdtf clej[l4 ug{<br />

ljz]if sfo{qmd ;~rfng ug]{ .<br />

3. ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0fnfO{ ljsf;sf ;a} cfofd tyf r/0fdf d"nk|jfxLs/0f ug]{ .<br />

4. ljkb\ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpg gLltut Joj:yfnfO{ ;do ;fk]If /<br />

Jojxfl/s agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. vf]h tyf p4f/ sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg PsLs[t ;"rgf s]Gb| Pjd\ /fli6«o,<br />

If]qLo tyf lhNnf cfkt\sfnLg sfo{ ;~rfng s]Gb|x¿nfO{ cTofw'lgs oGqsf]<br />

pkof]u u/L k|efjsf/L ¿kdf ;~rfngdf NofOg]5 .<br />

2. ljkb\ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng ug{ ljleGg /fli6«o tyf cGt/f{li6«o<br />

;ª\3–;+:yf tyf bft[ lgsfo;Fusf] ;dGjo / ;xsfo{sf nflu ljkb\ hf]lvd<br />

Go"gLs/0f tyf cNkLs/0fsf ljleGg sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 .<br />

254<br />

254 | rf}wf}+ of]hgf


3. :yfgLo txsf] of]hgf th'{df tyf sfof{Gjog k|lqmofdf ;dflxt ug]{ sfo{nfO{<br />

k|fyldstfsf ;fy cufl8 a9fOg]5 .<br />

4. a:tL÷;d'bfo :t/;Dd ljkb\ k"j{tof/L tyf k|ltsfo{ Ifdtf ljsf; Joj:yfkg u/L<br />

ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0f tyf cNkLs/0f ug{sf nflu gu/kflnsf / ufpFkflnsfsf<br />

j8f tx;Dd hg;r]tgfd"ns sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .<br />

5. ljBfno tyf ljZjljBfnox¿sf kf7\oqmdx¿df ljkb\ Joj:yfkg;DaGwL ljifonfO{<br />

;dfj]z ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . ;fy}, OlGhlgol/ª ljifosf] cWoogdf :yfgLo<br />

;fdu|L pkof]u u/L e"sDk k|lt/f]wL ;+/rgf lgdf{0f;DaGwL kf7\oqmd ljsf; u/L<br />

nfu' ul/g]5 .<br />

6. vf]h tyf p4f/sf] lglDt k|fb]lzs :t/df ;'/Iff lgsfosf] sDtLdf Pp6f ljlzi6<br />

Ifdtfo'Qm 6f]nL /xg] Joj:yf ul/g]5 . ;fy} p4f/, pkrf/ tyf tTsfn /fxtsf<br />

nflu ;a} ;'/Iff lgsfox¿nfO{ kl/rfng ug{ cfjZos tflnd tyf ;|f]t;fwg<br />

;DkGg agfO{ tof/L cj:yfdf /flvg]5 .<br />

7. PsLs[t a:tL ljsf;sf] ;'?jftL r/0fb]lv g} ljkb\ lj1, :yfgLo lgsfo,<br />

of]hgfljb\x¿nfO{ ;xefuL u/fP/ e"–pkof]u gLlt cg's"n x'g] u/L bL3{sfnLg a:tL<br />

ljsf; of]hgf agfO{ nfu' ul/g]5 .<br />

8. ljkb\ Joj:yfkgnfO{ lbuf] agfpg ljleGg k|sf/sf k|sf]ksf ljifodf cWoog tyf<br />

cg';Gwfg ul/g]5 .<br />

9. ljkb\ Joj:yfkgdf ;+nUg k|zf;lgs lgsfo / sd{rf/Lx¿sf] nflu Ifdtf ljsf;<br />

sfo{qmd ;~rfng u/L ljkb\sf] k"j{tof/L tyf ljkb\ k|ltsfo{nfO{ yk k|efjsf/L /<br />

;dlGjt agfOg]5 .<br />

10. df};d k"j{;"rgf k|0ffnL tyf hn;tx k"j{;"rgf k|0ffnL :yfkgf u/L ;d'bfonfO{<br />

hfgsf/L u/fpg] k4ltsf] ljsf; ul/g]5 .<br />

11. ljkb\ Joj:yfkgsf] ;a} txdf hnjfo' kl/jt{g cg's"ngsf] cjwf/0ffnfO{ cfTd;ft\<br />

u/L hnjfo' kl/jt{gsf] gsf/fTds c;/ Go"gLs/0f ug]{ ljz]if sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ul/g]5 .<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. /fli6«o cfjZostf, ;Defljt ljkb\ / cGt/f{li6«o k|lta4tf;DaGwL ;a} kIfnfO{<br />

;d]6]/ ljkb\ Joj:yfkg P]g, gLlt / sfo{of]hgf tof/ .<br />

2. ljkb\sf] k"jf{g'dfg, cg'udg / tTsfnLg p4f/;DaGwL sfo{nfO{ r':t / ;+:yfut<br />

agfpg ljkb\ Joj:yfkgsf] nflu cfjZos ;a} ;/sf/L lgsfo, lghL tyf<br />

;fd'bflos If]q / gful/s ;dfh;d]t ;lDdlnt s]Gb|Lo ;dGjo tyf p4f/<br />

lgsfosf] Joj:yf .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 255


3. hgr]tgf clej[l4 / cfkt\sfnLg vf]h tyf p4f/sf] nflu cfjZos kg]{<br />

hgzlQmsf] ljsf; / cf}hf/ pks/0fsf] Joj:yf .<br />

4. k|b]z tyf :yfgLo tx;Dd ljkb\ Joj:yfkg, cfkt\sfnLg p4f/ tyf vf]h / df};d<br />

k"jf{g'dfg, hn;tx dfkg k|0ffnL;lxtsf] ;"rgf k|jfx;DaGwL s]Gb|sf] :yfkgf .<br />

5. e"sDkLo hf]lvd Go"gLs/0f;DaGwL hgr]tgf, ;fj{hlgs hfgsf/L / cfjf;<br />

Joj:yfkg;DaGwL sfo{qmd .<br />

6. ;Defljt ljkb\af6 kg{ ;Sg] c;/ / Ifltsf] Go"gLs/0f tyf hf]lvd<br />

x:tfGt/0f;DaGwL ladfsf] Joj:yf .<br />

7. ljkb\ Joj:yfkgsf] nflu ;'/Iff lgsfox¿df ;an / ;Ifd ;+:yfut Joj:yf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

ljkb\ Joj:yfkg;Fu ;DalGwt sfg'gL, gLltut tyf ;+:yfut Joj:yf / o;;Fu<br />

;DalGwt If]qut of]hgf, gLlt tyf sfo{qmd th'{df u/L nfu' ePsf] x'g]5 . sfg'g th'{df<br />

tyf dfkb08 to u/L nfu' ePsf], k'glg{df{0fsf] nflu of]hgf th'{df eO{ nfu' ePsf] ;fy}<br />

hnjfo' kl/jt{gaf6 l;h{gf x'g] ljkb\sf] hf]lvd Go"gLs/0f ePsf] x'g]5 . ljkb\sf gofF<br />

cfofd / l;sfOx¿ k|ltljlDat x'g] u/L ljkb\ Joj:yfkg;DaGwL sfg'gL tyf ;+:yfut<br />

Joj:yf ul/g]5 . ljkb\ k"j{tof/L, hf]lvd Go"gLs/0f, ljkb\ k|ltsfo{ nufot ljkb\<br />

Joj:yfkgsf ljljw kIfx¿nfO{ ;d]6L gLltut Joj:yfdf ;d;fdlos kl/jt{g tyf<br />

sfo{ljlwx¿sf] ;+zf]wg, kl/dfh{g / th'{df;d]t u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 .<br />

^=%=@ jftfj/0f tyf hnjfo' kl/jt{g<br />

!= k[i7e"ld<br />

hnjfo' kl/jt{gsf c;/x¿ Pscfk;df ;DalGwt x'g] ePsf]n] o;sf] k|efjsf] ;fdgf<br />

ug{ jftfj/0f ;+/If0f tyf hnjfo' kl/jt{gsf] k|efj cg's"ng ub}{ ;dli6ut ljsf;sf<br />

nIox¿ xfl;n ug]{ dxTjk"0f{ ;jfnnfO{ dWogh/ u/L g]kfnn] o; If]qdf ePsf cGt/f{li6«o<br />

dxf;lGw tyf ;lGwx¿sf] cg'df]bg tyf ;lDdng ub}{ tb\g'¿k /fli6«o gLlt, sfg'g tyf<br />

;+:yfut ;+oGqx¿sf] Joj:yf u/]sf] 5 . jftfj/0fLo kIfdf kg]{ k|efj tyf hnjfo'<br />

kl/jt{gsf] c;/ Go"gLs/0f ug{ xl/t ljsf;sf] cjwf/0ffnfO{ cfTd;ft\ ul/Psf] 5 .<br />

;/sf/L tyf /fli6«o÷cGt/f{li6«o ;ª\3–;+:yf;d]tsf] ;lqmotfdf /fli6«o tyf :yfgLo<br />

cg's"ngsf nflu /0fgLlts sfo{qmdx¿, sfa{g Jofkf/sf] yfngL, jftfj/0fLo<br />

;+j]bgzLntfsf d'2fx¿sf] cfGtl/sLs/0f / ;Daf]wgh:tf k|of;x¿ eO/x]sf 5g\ .<br />

hnjfo' kl/jt{gsf If]qdf nufgL olsg ug{ hnjfo' kl/jt{g ah]6 ;ª\s]tsf] Joj:yf<br />

u/L ljut of]hgf cjlwb]lv g} sfof{Gjogdf cfO;s]sf] 5 . /fli6«o cg's"ng sfo{qmdnfO{<br />

sfof{Gjog ug]{ l;nl;nfdf :yfgLo cg's"ng sfo{qmd sfof{Gjog eO/x]sf] 5 . g]kfnn] ;g\<br />

256<br />

256 | rf}wf}+ of]hgf


@)!% df ePsf] hnjfo' kl/jt{g;DaGwL k]l/; ;Demf}tf sfof{Gjog k|f/De u/]sf] 5 .<br />

jftfj/0f Joj:yfkgnfO{ ljsf; sfo{;Fu cfa4 ug]{ qmddf jftfj/0fLo k|efj d"Nofª\sgnfO{<br />

;+:yfut ug]{ k|oTg ePsf] 5 . jfo'sf] u'0f:t/;DaGwL dfkb08 Pjd\ g]kfn ;jf/L<br />

k|b"if0f;DaGwL dfkb08x¿ lgwf{/0f u/L sfof{Gjogdf NofOPsf] 5 . Sof]6f] k|f]6f]sncGtu{t<br />

sfa{g Jofkf/af6 g]kfnn] cfDbfgL k|fKt ug{ ;'? ul/;s]sf] 5 . !! lhNNffdf jftfj/0fd}qL<br />

:yfgLo zf;g sfo{qmd ;~rfng eO/x]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

hnfwf/ ;+/If0f ug'{, hnjfo' kl/jt{gsf] c;/af6 cg's"lnt x'g', pBf]u, snsf/vfgf,<br />

oftfoft tyf cGo dfgjLo lqmofsnfkx¿af6 x'g] kmf]x/ tyf xl/tu[x Uof;sf] pT;h{gnfO{<br />

Go"g ug'{, ul/aL / cGo sf/0fx¿af6 x'g] jg ljgf;nfO{ /f]Sg', hnjfo' ljQdf kx'Fr a9fO{<br />

glthfd"ns sfo{qmd ;~rfng ug'{, hnjfo' kl/jt{gsf] c;/af6 hf]lvddf /x]sf If]q /<br />

;d'bfodf sfo{qmd ;~rfng ug'{, hnjfo' kl/jt{g;DaGwL sfo{qmdx¿nfO{ hg:t/df g}<br />

cfGtl/sLs/0f ug'{ / hnjfo' kl/jt{gsf ljifodf cGt/f{li6«o d~rx¿df hnjfo'<br />

kl/jt{gaf6 hf]lvddf k/]sf b]zx¿sf] ;femf cfjfh :yflkt ug'{ r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

lbuf] ljsf;sf nIox¿df cGt/f{li6«o ;d'bfo / ;/sf/af6 k|lta4tf hfx]/ ug'{,<br />

hnjfo' ljQsf] Joj:yf x'g', k|s[lt ;+/If0f cg's"ngsf] Ifdtf a9fpg /fli6«o sfo{of]hgf<br />

5ftf /0fgLlt tof/ x'g' / hnjfo' kl/jt{gsf If]qdf pknAw cGt/f{li6«o ;xof]unfO{ /fli6«o<br />

ah]6 k|0ffnLdf PsLs[t ug]{h:tf gofF cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

:jR5 Pjd\ :j:y jftfj/0fdfkm{t lbuf] ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

jftfj/0fd}qL / hnjfo' kl/jt{g;Fu cg's"lnt x'g] u/L ljsf; sfo{qmdx¿ ;~rfng<br />

ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. lbuf] ljsf;sf] nIo xfl;n ug{ jftfj/0f ;+/If0f u/fpg' .<br />

2. a9\bf] ;x/Ls/0faf6 pT;lh{t k|b'if0f Go"gLs/0f u/fpg' .<br />

3. xl/t ljsf;sf] cjwf/0ffcg'¿k dfgjLo lqmofsnfk / ljsf; k|lqmofnfO{ hnjfo'<br />

kl/jt{g cg's"lnt u/fpg' .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 257


#=$ /0fgLlt<br />

1. jftfj/0f Joj:yfkgnfO{ cfGtl/sLs/0f ub}{ jftfj/0f ;+/If0f Pjd\ k|b"if0f<br />

lgoGq0fsf nflu ;+:yfut Ifdtf clej[l4 u/L ljsf; sfo{qmdsf] cleGg cËsf<br />

¿kdf ;~rfng ug]{ .<br />

2. hnjfo' kl/jt{gsf] c;/ sd ug{ /fli6«o / cGt/f{li6«o hnjfo' ljQ nufgLnfO{<br />

/fli6«o ah]6 k|0ffnLdf ;dflxt u/L o; If]qdf nufgL a9fpFb} hfg] .<br />

3. hn tyf df};dL ;]jfnfO{ ljZj;gLo, e/kbf]{, lgoldt, u'0ffTds agfO{ hnjfo'<br />

kl/jt{g tyf k|sf]kn] kfg]{ c;/nfO{ Go"gLs/0f ug]{ sfo{df kl/rflnt ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. jftfj/0f ;+/If0f;Fu ;DalGwt sfg'gx¿sf] th'{df / ljBdfg sfg'gx¿, jftfj/0fLo<br />

gLlt lgod cBfjlws, ;+oGqsf] ;anLs/0f / ;+:yfut Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

2. hg:t/df jftfj/0fLo r]tgf / ;fjwfgL hufpg] sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. jftfj/0f / hnjfo' kl/jt{gsf lqmofsnfkdf bft[ lgsfo, u}/;/sf/L ;+:yf,<br />

:yfgLo lgsfo, ;fd'bflos ;+:yf Pjd\ cGo lgsfox¿aLr ;dGjo / ;fem]bf/L<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. jftfj/0fd}qL of]hgfcg'¿k of]hgf th'{df tyf sfof{Gjogdf cGt/lgsfo<br />

;dGjonfO{ ;'b[9 ul/g]5 . -!_<br />

5. /fhwfgL nufotsf 7"nf ;x/df /x]sf gbLx¿sf] k|b"if0f Go"gLs/0f ug]{ tyf hn,<br />

hldg, Wjlg tyf jfo' k|b"if0f /f]syfd ul/g]5 . -!_<br />

6. …k|b"ifsn] ltg'{k5{Ú eGg] l;4fGt nfu' ug{ cfjZos ;+oGqsf] ljsf; Pjd\ sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -!_<br />

7. k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt cfosf] lglZrt k|ltzt /sd k|fs[lts ;|f]t / ;fwgsf]<br />

;+/If0f tyf jftfj/0fLo cg';Gwfg / ljsf;df vr{ ug]{ Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

8. :yfgLo cg's"ng sfo{of]hgf dfkm{t /fli6«o cg's"ng sfo{of]hgfnfO{ :yfgLo txdf<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

9. xl/t cy{tGqsf] ljsf;;DaGwL sfo{qmdnfO{ cfly{s lqmofsnfksf ;a} If]qdf<br />

cfGtl/sLs/0f ul/g]5 . -@_<br />

10. g]kfn kIf ePsf jftfj/0f;DaGwL ;lGw tyf dxf;lGwx¿sf] sfof{Gjog u/L<br />

To;sf k|fjwfg / ;+oGqaf6 a9LeGbf a9L nfe lng ;DalGwt lgsfox¿nfO{<br />

kl/rfng ul/g]5 . -@_<br />

258<br />

258 | rf}wf}+ of]hgf


11. hnjfo' kl/jt{g zLif{ssf ah]6sf] 7"nf] lx:;f :yfgLo txdf vr{ x'g] Joj:yf<br />

ul/g]5 . -@_<br />

12. jftfj/0fd}qL tyf hnjfo' kl/jt{g cg's"ng x'g] vfnsf k"jf{wf/ ljsf;df hf]8<br />

lbOg]5 . -@_<br />

13. s[lif, hn;|f]t tyf pmhf{h:tf hnjfo' kl/jt{gaf6 k|ToIf k|efljt If]qdf pko'Qm<br />

k|ljlwsf] klxrfg, ;+/If0f, k|j4{g / k|;f/ ul/g]5 . -@_<br />

14. hn tyf df};d ;]jfnfO{ dfgj s]lG›t tYofÍ ;Íng k4ltaf6 :jrflnt k|0ffnL -<br />

pRr k|ljlwo'Qm df};dL /f8f/, dflyNnf] jfo'd08nsf] ;"rgf lng], r6\ofª;DaGwL<br />

;"rgf lbg] ;+oGq / pRr ultsf] sDKo'6/ k|0ffnL_df ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

15. hn tyf df};d lj1fg ljefusf] ;]jfnfO{ ljZj df};d ;+u7g, hnjfo'<br />

kl/jt{g;DaGwL cGt/;/sf/L lgsfo / cGt/f{li6«o xjfO{ ;Ëu7gsf] cfjZostf<br />

tyf dfkb08 cg'¿k x'g] ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

16. cGt/f{li6«o tyf If]qLo ljdfg:yndf df};d xjfO{ ;]jfsf] ;'?jft ul/g]5 . -#_<br />

17. xfnsf] df};d k"jf{g'dfg k|0ffnLdf ;'wf/ NofO{ a9L e/kbf]{ Pjd\ ljZj;gLo<br />

agfOg]5 . -#_<br />

18. cfw'lgs k|ljlwcg'¿k af9L eljiojf0fL k|0ffnLsf] ;'?jft ul/g]5 . -#_<br />

19. pRr If]qdf /x]sf hf]lvddf /x]sf lxdtfnx¿sf] ;j]{If0f, cg'udg Pjd\ hf]lvd<br />

Go"gLs/0fsf sfo{x¿ ul/g] / s]xL dxTjk"0f{ gbL k|0ffnLsf If]qdf af9L cg'udg<br />

;"rgf k|0ffnL lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;+:yfut ;'b[9Ls/0f<br />

1. xl/t cy{tGqsf] vfsf th'{df .<br />

2. jftfj/0f ;+/If0f P]g tyf lgodfjnLdf ;+zf]wg .<br />

3. kj{tLo d'2f / hnjfo' kl/j{tgsf ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ Joj:yfkg<br />

;j]{If0f u/L ;+/rgfTds ;'wf/ .<br />

4. jftfj/0f ;+/If0f tyf hnjfo' kl/jt{g If]qdf ;+:yfut Ifdtf ;'b[9Ls/0f /<br />

hgzlQm ljsf; .<br />

v= jftfj/0f ;+/If0f, k|j4{g tyf k|f]T;fxg sfo{qmd<br />

1. jftfj/0f lzIff, jftfj/0f;Fu ;DalGwt ;Gb]zd"ns ;fdu|L pTkfbg /<br />

k|rf/k|;f/, jftfj/0fLo ;/;kmfO, jftfj/0fd}qL k|ljlw k|of]u ug{ k|f]T;fxg,<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 259


jftfj/0f;Fu ;DalGwt n}lËsd}qL sfo{qmd, xl/t ;x/ lgdf{0fdf ;r]tgf /<br />

;fOsn k|of]unfO{ k|j4{g / k|f]T;fxg .<br />

2. jftfj/0f k|of]uzfnfsf] :yfkgf tyf ;~rfng .<br />

3. jftfj/0f d}qL pBf]unfO{ lu|g ;l6{l{kms]6sf] Joj:yf .<br />

4. hnjfo' cg's"lnt ufpF (Climate Smart Village) sf] :yfkgf / ljsf; .<br />

u= jftfj/0fLo k|b"if0f lgoGq0f / cg'udg<br />

1. jftfj/0f ;+/If0f;DaGwL P]g, lgod, lgb]{lzsf tyf dfkb08sf] k|efjsf/L<br />

sfof{Gjog .<br />

2. jfo', Wjlg, hn, kmf]xf]/d}nf nufotsf k|b"if0f lgoGq0fsf nflu cWoog Pjd\<br />

dfkg .<br />

3. Knfl:6ssf emf]nfsf] k|of]udf lgoGq0f Pjd\ lgodg .<br />

4. ljB'tLo, nfdf] ;do;Dd c;/ /xg] ljiffbL tyf xflgsf/s kmf]xf]/d}nf<br />

Joj:yfkg .<br />

3= jftfj/0f k|efj d"Nof°g tyf k/LIf0f sfo{qmd<br />

1. If]qut lgb]{lzsf lbUbz{g tof/L, jftfj/0f k|efj d"NofÍg ePsf<br />

cfof]hgfx¿sf] cg'udg Pjd\ /fo ;'emfj ;Íngsf sfo{qmd / /0fg}lts<br />

jftfj/0fLo cWoog .<br />

ª= hnjfo' kl/jt{g Go"gLs/0f cg's"ng tyf ;dfg's"ng sfo{qmd<br />

1. /fli6«o cg's"ng sfo{qmdn] lglb{i6 u/]sf sfo{qmdx¿, hnjfo' kl/jt{gaf6<br />

k/]sf] k|efj Go"gLs/0f tyf cg's"ng lqmofsnfk ;~rfng, hnjfo' kl/jt{gsf]<br />

k|efj hf]lvd;DaGwL cWoog tyf cg';Gwfg ug]{, hnjfo' kl/jt{gsf] If]qdf<br />

sfd ug]{ ;ª\3;+:yf Pjd\ pQm If]qsf ljz]if1x¿sf] of]Uotf;lxtsf] ljj/0f<br />

tof/ .<br />

2. :jR5 ljsf; ;+oGq;DaGwL Ifdtf clej[l4 ug]{, hnjfo' kl/jt{g<br />

;dfg's"ngsf nflu gd'gf sfo{qmdx¿, hnjfo' kl/jt{g ;xof]u sfo{qmd tyf<br />

If]qut sfo{qmdx¿, ;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo hnjfo' kl/jt{g dxf;lGwsf k|fawfg<br />

sfof{Gjog .<br />

r= hn tyf df};dL ;]jfsf] ;'b[9Ls/0f sfo{qmd<br />

1. nfdf] ;dosf] aiff{, tfkqmd, cf›tf, hn;tx / hn k|jfx;DaGwL tYofÍx¿<br />

pknAw u/fpg] k4ltsf] ljsf;, ljZn]if0f / j}1flgs k|df0fx;lxtsf] ;"rgf<br />

tyf hfgsf/L ;Dk|]if0f .<br />

260<br />

260 | rf}wf}+ of]hgf


2. hn tyf df};d dfkg s]G›x¿sf] kl/df0ffTds tyf u'0ffTds ;'wf/ .<br />

3. xjfO{ df};dL ;]jf tyf s[lif xfjfkfgL ;]jfdf ;'wf/ .<br />

4. df};dL k"jf{g'dfg ;]jf, af9L k"jf{g'dfg ;]jf, lxdtfn lj:kmf]6g;DaGwL<br />

k"jf{g'dfg ;]jf, jf:tljs ;do (Real Time) df k|fKt x'g] hn tyf df};dL<br />

tYofÍ ;]jfnfO{ e/kbf]{ ¿kdf pknAw u/fpg'sf ;fy} hnjfo' tYofÍ kf]6{nsf]<br />

ljsf; .<br />

5= hnjfo' kl/jt{g k|sf]k ;d'Tyfg lgdf{0f sfo{qmd<br />

1. hn tyf df};d lj1fg ljefusf] Ifdtf clej[l4, cfw'lgsLs/0f / df};dL<br />

/f8f/sf] Joj:yf .<br />

2. pkNnf] jfo'd08nsf] df};dL ;"rgf k|fKt ug{ k|If]k0f ul/g] a]n'g,<br />

r6\ofª;DaGwL hfgsf/L k|fKt ug{ cfjZos ;+oGqsf] ljsf;sf ;fy} af9L /<br />

df};dsf] k"jf{g'dfgnfO{ yk kl/:s[t .<br />

h= lxdtfn hf]lvdsf] cWoog tyf Joj:yfkg<br />

1. lxdtfnx¿sf] If]qkmn tyf kfgLsf] ;txdf x'g] j[l4 nufot lxdgbLx¿df x'g]<br />

kl/jt{gsf] cWoog tyf cg';Gwfg .<br />

2. lxdtfnsf] lj:kmf]6gaf6 x'g] ;Sg] af9Lsf] k"jf{g'dfg ug]{ / lxdtfnsf]<br />

lj:kmf]6gaf6 x'g ;Sg] hf]lvd Go'gLs/0f .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

hnjfo' kl/jt{gsf] hf]lvd Go"gLs/0f, cg's"ng / ;dofg's"ng sfod ePsf], hnjfo'<br />

ljQsf] vfsf tof/ ePsf] / /fli6«o cg's"ng of]hgf tof/ ePsf] x'g]5 . ;ª\3 / k|b]zdf<br />

k|of]uzfnfsf] :yfkgf ePsf], !)% cf]6f jftfj/0fLo k|efj d"NofÍg ePsf cfof]hgfx¿sf]<br />

k/LIf0f ePsf], jftfj/0fLo lzIff / ;r]tgf clej[l4 ePsf], !%* cf]6f hn dfkg tyf<br />

df};d dfkg s]Gb|x¿sf] :yfkgf tyf :t/f]lGt / # cf]6f df};dL /f8f/ h8fg, % lbg;Ddsf]<br />

df};d k"jf{g'dfg, !) cf]6f k|d'v gbLx¿df af9L k"jf{g'dfg ;]jf ;~rfng ePsf] x'g]5 .<br />

cGt/;DalGwt ljsf; gLltx? | 261


kl/R5]b M &<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt / ;'zf;g<br />

&=! ul/aL lgjf/0f tyf ;d[l4<br />

!= k[i7e"ld<br />

d'n'sdf sl/a 5 bzsb]lvsf] of]hgfa4 ljsf;sf] cEof; Pjd\ gjf}F of]hgfb]lv ul/aL<br />

lgjf/0fnfO{ Psdfq d"n p2]Zosf] ¿kdf ljsf; of]hgfsf] s]G›df /fvL ul/Psf ljleGg<br />

k|of;x¿af6 ul/aL Go"gLs/0fsf] lbzfdf pNn]Vo k|ult ePsf] 5 . ul/aL lgjf/0f ug]{ ;/sf/sf]<br />

k|d'v bfloTj eP klg of] Ps cGt/;DalGwt ljifo ePsf]n] o;sf nflu ;/sf/sf k|To]s<br />

cª\ux¿sf] e"ldsf ckl/xfo{ x'G5 .<br />

ljut !& jif{sf] cjlwdf lg/k]If ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\Vof 36]sf] b]lvP tfklg<br />

;x/L tyf u|fdL0f Pjd\ ljleGg ef}uf]lns If]q / ;fdflhs ;d"xaLrsf] vf8n cem} klg pRr<br />

/x]sf] b]lvG5 . t/ ljz]if u/L dlxnf, cflbjf;L, cNk;ª\Vos tyf b'u{d u|fdL0f If]qdf a:g]<br />

cfdgful/sx¿df ul/aLsf] uxgtf a9L ePsf] x'Fbf ul/aL lgjf/0fsf k|of;x¿df logsf] cy{k"0f{<br />

;xeflutf cfhsf] 68\sf/f] cfjZostf b]lvG5 . o;y{ ul/aL Go"gLs/0f k|of;nfO{ lg/Gt/tf lbFb}<br />

ul/a / wgLaLrsf] c;dfgtf 36fpg' / cfly{s ;d[l4 k|fKt ug'{ cfhsf] cfjZostf xf] . o;<br />

sfo{sf] lhDd]jf/L ;du| ;/sf/sf cª\ux¿ tyf ;/f]sf/jfnfx¿;d]tsf] ePsf]n] ljleGg<br />

lgsfox¿af6 ;~rfng x'g] o:tf sfo{qmdx¿ k|efjsf/L x'g'sf] ;fy} tL lgsfox¿aLr ;dGjo<br />

x'g' h?/L 5 .<br />

ul/aLsf] ljt/0f ef}uf]lns÷If]qLo ¿kdf dfq geO{ hftLo ¿kdf ;d]t c;dfg /x]sf]<br />

b]lvG5 . o;;Fu} ul/aL lgjf/0fsf nflu ul/a 3/kl/jf/sf] klxrfg sfo{ x'g g;Sg', nlIot<br />

3/kl/jf/df ;fdflhs ;'/If0f sfo{qmdx¿ s]lG›t ug{ g;lsg', ljleGg lgsfox¿af6 ;~rflnt<br />

ul/aL lgjf/0f sfo{qmdx¿aLr ;dGjosf] cefj /xg', Ifdtf ljsf;sf sfo{x¿ kof{Kt gx'g'<br />

Pjd\ gLlt, of]hgf / ah]6 sfo{qmdaLr ;dfgh:o gx'g'h:tf ;d:ofx¿ ljBdfg 5g\ .<br />

;ª\VofTds ¿kn] ul/aLsf] tYofÍdf ;'wf/ cfPsf] b]lvP tfklg cfly{s c;dfgtf sfod g} /x]sf]<br />

b]lvPsfn] ul/aL lgjf/0fsf] sfo{ yk hl6n ag]sf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ul/aL Go"gLs/0fsf] k|of;nfO{ tLj|tf lbFb} ef}uf]lns, n}lËs, hftLo / cfo ju{aLr /x]sf]<br />

ul/aLsf] df/ / c;dfgtfsf] cGt/nfO{ sd ug'{, Go"g cfly{s j[l4, ljgfzsf/L e"sDk /<br />

;LdfIf]qsf] Jofkfl/s cj/f]waf6 l;lh{t ;d:ofaf6 ul/aLsf] cj:yfdf k/]sf] k|lts"n c;/ l56f]<br />

lgjf/0f ug'{, ;Lk, k'FhL / k|ljlwdf ax';ª\Vos hgtfsf] cfjZos kx'Fr gePsf] cj:yfdf<br />

:j/f]huf/ k|j4{g ug'{, åGåsf] cGTo eP klg k"0f{ zflGtsf] k|Tofe"lt ;'lglZrt gePsf]n]<br />

262 | rf}wf}+ of]hgf


nufgLd}qL jftfj/0f s'l07t xF'bf gofF /f]huf/Lsf cj;/x¿ l;h{gf ug'{ / j}b]lzs /f]huf/Ldf<br />

hfg]nfO{ lg?T;flxt ug{' r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cgf}krfl/s If]qdf cTolws ¿kdf s]lGb|t ljBdfg a9\bf] cb[Zo a]/f]huf/LnfO{ 36fpg',<br />

s[lifdf cfl>t cfjZostfeGbf a9L hg;ª\VofnfO{ qmlds ¿kn] u}/s[lif If]qdf :yfgfGt/0f<br />

u/fpg', gofF /f]huf/Lsf] cj;/ l;h{gf ug'{, :yfgLo ;Lk, k'FhL / k|ljlwdf kx'Fr ePsf :jb]zL<br />

pBdLx¿sf] lgldQ :j/f]huf/ k|j4{g ug'{, cf}krfl/s jf ;ª\ul7t If]qdf ;+o'Qm nufgLdf<br />

cfwfl/t pBf]usf] dfWodaf6 bIf hgzlQmnfO{ /f]huf/Lsf cj;/x¿ pknAw u/fpg' tyf<br />

k|lt:kwf{sf] cfwf/df ;'/lIft j}b]lzs /f]huf/L k|j4{g ug'{ / ;x/L tyf u|fdL0f Pjd\ ljleGg<br />

ef}uf]lns If]q / ;d"xx¿aLrsf] vf8n cem} sd ug{' r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

ljleGg lgsfox¿af6 ;~rfng x'g] o;;DaGwL sfo{qmdx¿sf] ;dGjo / cg'udgsf]<br />

dfWodaf6 o; sfo{df kl/rfng x'g] 7"nf] kl/df0fsf] ;|f]t;fwgnfO{ ul/a 3/kl/jf/sf] klxrfg<br />

u/L pgLx¿sf] ;d[l4sf nflu kl/nlIft ug{ u/fpg ;lsg] cj;/ l;h{gf ePsf] 5 .<br />

ul/a 3/ kl/jf/ klxrfg / kl/rokq ljt/0fsf] ;'?jft;Fu} ul/a nlIft sfo{qmd cl3<br />

a9fpg] cj;/ k|fKt x'g]5 . s[lif, ko{6g, lgdf{0f tyf cGo ;]jf If]qsf] lj:tf/n] cfly{s j[l4<br />

Pjd\ /f]huf/L l;h{gf eO{ ul/aL 36fpg] alnof] cj;/ k|fKt 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

pTkfbgsf ;fwg tyf cj;/x¿df kx'Fr j[l4, cfo / /f]huf/Lsf cj;/ j[l4 ub}{ ul/aL<br />

Go"gLs/0f / cfly{s ;d[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

lg/k]If ul/aL lgjf/0f ub}{ cfly{s ;d[l4sf] cfwf/ tof/ ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\Vof !& k|ltztdf Nofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. pTkfbgd"ns /f]huf/L tyf cj;/x¿sf] clej[l4 ug]{ .<br />

2. cfly{s j[l4dfkm{t ;[hgf x'g] /f]huf/Lnufotsf ;Dk"0f{ cj;/x¿sf] Gofof]lrt ljt/0f /<br />

;dtfd"ns ljsf; x'g]u/L ;Da4 ;a} If]qut gLltx¿nfO{ kl/nlIft ug]{ .<br />

3. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o nufgL÷;xof]u, j}b]lzs ;xfotf Pjd\ u}/;/sf/L ;ª\3<br />

;+:yfx¿aLr k|efjsf/L ;dGjo / ;xsfo{nfO{ ;'b[9 ub}{ ul/aL Go"gLs/0f / cfly{s<br />

;d[l4sf nflu ;|f]t kl/rfng ug]{ .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 263


4. ul/aL lgjf/0f / cfly{s ;d[l4;Fu ;DalGwt ljleGg If]qdf ;~rfng ug{ ;lsg]<br />

sfo{qmd / cfof]hgfx¿sf] ;DefJotfsf] cWoog u/L dfudf cfwfl/t nlIft sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ug]{ .<br />

5. ul/aL Go"gLs/0f;DaGwL gLlt tyf sfo{qmdx¿sf] k'g;{+/rgf Pjd\ k|fyldsLs/0f ub}{<br />

;Da4 gLlt tyf sfo{qmdx¿nfO{ k"jf{g'dfgof]Uo agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. pTkfbgd"ns /f]huf/LnfO{ s]Gb|ljGb'df /fvL /fli6«o ul/aL lgjf/0f sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -!_<br />

2. ljsf; cfof]hgf th'{df / sfof{Gjog ubf{ >dd"ns k|ljlwsf] k|of]unfO{ k|f]T;fxg<br />

ul/g]5 . -!_<br />

3. ul/aL 36fpg / cfly{s ;d[l4sf] cfwf/ tof/ ug{ k|fs[lts ;|f]t;fwgsf] ;Gt'lnt<br />

Joj:yfkg tyf pkof]udf hf]8 lbOg]5 . -@_<br />

4. klxrfg ePsf ul/ax¿nfO{ ;fdflhs ;'/If0fsf] dfWodaf6 Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

5. s[lif, ko{6g, pmhf{, k"jf{wf/ ljsf; / ;fgf pBdx¿nfO{ ul/aL lgjf/0f pGd'v<br />

t'NofOg]5 . -@_<br />

6. dWo tyf ;'b"/klZrdsf pRr kxf8L e]u / dWo t/fO{sf ul/a tyf ljkGg<br />

3/kl/jf/nfO{ nlIft u/L Ifdtf ljsf;, cfocfh{g tyf /f]huf/d"ns sfo{qmd ;~rfng<br />

ul/g]5 . -@_<br />

7. ul/aL lgjf/0fsf nflu ljleGg lgsfoaf6 ;~rflnt sfo{qmdaLr k|efjsf/L ;dGjo<br />

ul/g]5 . -#_<br />

8. ul/aL lgjf/0fsf nflu ;~rflnt sfo{qmdx¿sf] k|efjsfl/tf d"NofÍg ul/g]5 . -#_<br />

9. ul/aL lgjf/0fdf ;xof]u k'¥ofpg] cGt/f{li6«o÷If]qLo ;ª\3;+:yf tyf ljsf; ;fem]bf/;Fu<br />

;dGjo / ;DaGw lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

10. ljleGg ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfox¿af6 ;~rflnt ul/aL lgjf/0fsf<br />

sfo{qmdx¿sf] ;dGjo ub}{ sfof{Gjogdf k|efjsfl/tf NofOg]5 . -#_<br />

11. cfly{s ;d[l4sf If]q klxrfg u/L tL If]qdf nufgL j[l4 ul/g]5 . -#_<br />

12. ul/a 3/kl/jf/ klxrfg tyf juL{s/0f u/L kl/rokq pknAw u/fOg]5 . -$_<br />

13. ljleGg If]q / ;d'bfodf /x]sf] ul/aL Go"gLs/0fsf] nflu pTkfbgd"ns sfo{qmd<br />

;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

14. u|fdL0f tyf ;x/L ul/aLnfO{ nlIft u/L sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5g\ . -$_<br />

15. ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmdx¿sf] cWoog / ;"rgf ;Íng ul/g] / xfn ljleGg<br />

lgsfox¿dfkm{t sfof{Gjogdf /x]sf ;fdflhs ;'/If0fsf dfWodx¿sf] k|f]kmfOn /<br />

dfkb08 tof/ ul/g]5 . -$_<br />

264 | rf}wf}+ of]hgf


16. lbuf] ljsf; nIo -ul/aL;Fu ;DalGwt nIo_ sf] sfo{qmd / ;"rsx¿sf] k|ult cg'udg<br />

ul/g]5 . -%_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. :yfgLo ;|f]t;fwg tyf ;Lksf] k|of]u u/L ul/aL lgjf/0fd'vL k|ljlwx¿sf] ljsf; .<br />

2. ul/aL lgjf/0f gLlt tyf sfo{of]hgf tof/ u/L ul/aL Go"gLs/0fsf] nflu ;d'bfo tyf<br />

k|b]z nlIft pTkfbgd"ns / /f]huf/Ld"ns sfo{qmd .<br />

3. ;ª\3Lo ;/sf/L lgsfo, k|fb]lzs ;/sf/L lgsfo, bft[ lgsfo / /fli6«o tyf cGt/f{li6«o<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 ;~rflnt ul/aL lgjf/0f;DaGwL sfo{qmdx¿sf] cBfjlws<br />

ljj/0f tof/ ug]{, Psåf/ k|0ffnLåf/f ;dGjo ug]{ / bf]xf]/f]kg x6fpg] .<br />

4. ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmdx¿sf] cWoog / ;"rgf ;Íng u/L xfn ljleGg<br />

lgsfox¿dfkm{t sfof{Gjogdf /x]sf ;fdflhs ;'/If0fsf dfWodx¿sf] k|f]kmfOn, 8f6fa];<br />

cBfjlws dfkb08 tof/ .<br />

5. ul/a 3/kl/jf/ klxrfg / kl/ro kq Joj:yfkg tyf ljt/0f sfo{qmdnfO{ lj:tf/ ug]{<br />

/ klxrfg ePsf 3/kl/jf/nfO{ nlIft u/L ;zQmLs/0f Ifdtf ljsf; tyf cfocfh{gsf<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng .<br />

6. klxrfg ePsf 3/kl/jf/sf] Ifdtf ljsf; tyf cj;/x¿df kx'Fr j[l4 ug{], ;fdflhs<br />

;'/Iff / klxrfg ePsf ul/a 3/kl/jf/;DaGwL cWofjlws ljj/0f .<br />

7. ul/aL lgjf/0f sf]if, u|fdL0f :jfjnDag sf]if, o'jf tyf ;fgf pBdL :j/f]huf/ sf]if /<br />

;xsf/L ljsf; sf]ifnufot ul/aL lgjf/0f;Fu ;DalGwt cGo lgsfosf] /sdnfO{<br />

pTkfbgzLn If]qdf nufgL ug{ PsLs[t k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

8. ljleGg ;/sf/L lgsfo, ;xsf/L / u}/;/sf/L If]qaf6 ul/aL lgjf/0fsf] If]qdf ;~rflnt<br />

sfo{qmdx¿sf] clen]vLs/0f u/L ;kmn tyf k|efjsf/L 7xl/Psf sfo{qmd / c;n<br />

Jojxf/x¿sf] lj:tf/ .<br />

9. lbuf] ljsf; nIo -ul/aL;Fu ;DalGwt k|ToIf nIo_ sf] sfo{qmd ;~rfng tyf cGo<br />

lgsfox¿af6 ;~rflnt ul/aL lgjf/0f;DaGwL sfo{qmd tyf cg'udg ;"rssf]<br />

Joj:yfkg .<br />

10. ;x/L ul/aL 36fpg cfocfh{g / Ifdtf ljsf; tyf cj;/x¿df kx'Fr j[l4 .<br />

11. ul/aL lgjf/0f;DaGwL P]g, sfg'g tyf gLltx¿sf] k|f]kmfOn tof/ u/L ul/asf nflu<br />

cfwf/e"t sfg'gL ;r]tgf sfo{qmd ;~rfng, Ifdtf ljsf; tyf cj;/df kx'Fr j[l4 .<br />

12. k|fs[lts k|sf]k tyf df};d kl/jt{gsf sf/0f l;lh{t ul/aLsf] hf]lvddf k/]sf /<br />

cltljkGg JolQm, kl/jf/ / ;d'bfox¿sf] klxrfg u/L hf]lvd Go"gLs/0f tyf tfTsflng<br />

/fxt .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 265


13. Go"gtd hLjg:t/ lgjf{xsf dfkb08x¿ ljsf; u/L /f]huf/d"ns sfo{qmd / cj;/df<br />

j[l4 .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

ul/aL Go"gLs/0f;DaGwL gLlt tyf sfo{qmdx¿ k"jf{g'dfgof]Uo ePsf] / bL3{sfnLg ul/aL<br />

Go"gLs/0fsf sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{ gLltut cfwf/ tof/ ePsf] x'g]5 . ljleGg lgsfox¿af6<br />

ul/aL lgjf/0fsf If]qdf /fxt tyf ljsf;fTds sfo{qmd ;~rfng ug{ tYok"0f{ cfwf/ tof/<br />

ePsf], ul/a 3/kl/jf/ klxrfg ePsf], ;fdflhs ;'/If0fsf cf}hf/x¿ klxrfg eO{ ljt/0f;d]t<br />

ePsf] x'g] / ul/aL !& k|ltztdf em/L cfly{s ;d[l4sf] cfwf/ tof/ ePsf] x'g]5 .<br />

&=@ ;ª\3Lotf, k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng<br />

&=@=! ;ª\3Lotf tyf :yfgLo :jfoQ zf;g<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgn] /fHozlQmsf] k|of]u ;ª\3, k|b]z / :yfgLo u/L tLg txsf] ;+/rgfaf6<br />

x'g] Joj:yf u/L 5'§f5'§} Pjd\ ;femf clwsf/x¿;d]t :ki6 lgwf{/0f u/]sf] 5 . o:tf] Joj:yfaf6<br />

;/sf/nfO{ hgtfsf] glhs k'¥ofO{ zlQm / ;|f]tdfly gful/ssf] kx'Fr :yflkt ug]{ / ljsf; tyf<br />

;]jf k|jfxdf :yfgLo ;xeflutf / :jfldTj sfod x'g] cj:yf l;h{gf ePsf] 5 .<br />

o;af6 hgtfnfO{ jf:tljs ¿kd} ;fj{ef}d;Qf ;DkGg t'NofO{ zf;gdf pgLx¿sf] cy{k"0f{<br />

;xeflutf ;'lglZrt ub}{ nf]stGqnfO{ :yfgLo txb]lv g} ;+:yfut / dha't agfpg] cj;/ k|fKt<br />

ePsf] 5 . :yfgLo :jfoQ zf;gcGtu{t :yfgLo ;'zf;g, u'0f:t/Lo cfwf/e"t ;]jf k|jfxdf<br />

;a}sf] ;xh kx'Fr, :yfgLo k"jf{wf/ lgdf{0f, nlIft ju{ tyf If]qsf] cfly{s ;fdflhs ;zQmLs/0f<br />

Pjd\ ;dfj]zLs/0f, ;fdflhs kl/rfng, ;xeflutfd"ns of]hgf tyf ljsf;, :yfgLo<br />

hLljsf]kfh{g Pjd\ /f]huf/L, ;fdflhs ;'/Iff / :yfgLo txdf ;~rfng ul/g] cleofgd"ns<br />

/rgfTds s'/fx¿sf] ;'lglZrttf x'g] b]lvPsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljut 8]9 bzseGbf nfdf] ;dob]lv lgjf{rg x'g g;Sbf :yfgLo lgsfodf hjfkmb]lxtf<br />

sdhf]/ x'g uPsf] 5 . ;fy}, :yfgLo lgsfox¿sf] ;do ;fk]If k'g;{+/rgf / Ifdtf ljsf; ug{',<br />

;ª\3Lo ;+/rgf cg';f/ k|b]z / :yfgLo txdf sd{rf/Lx¿sf] Joj:yfkg ug{', ljifout lgIf]k0fsf]<br />

sfo{ k|efjsf/L agfpg', :yfgLo lgsfonfO{ gofF ;+j}wflgs Joj:yfcg'¿k :yfgLo ;/sf/df<br />

¿kfGt/0f u/L /fhgLlts, cfly{s, k|zf;lgs ;]jf k|jfx / ljsf; Joj:yfkgsf] b[li6n] ;Ifd<br />

PsfOsf] ¿kdf :yflkt ug{' k|d'v r'gf}tLx¿ x'g\ .<br />

266 | rf}wf}+ of]hgf


cj;/<br />

;+ljwfg hf/L ePkZrft\ hgtfsf] ljZjf;sf ;fy ljsf; sfo{ cufl8 a9\g] jftfj/0f tof/<br />

x'g', s]G›Lo :t/sf sfo{qmdx¿ qmdzM :yfgLo :t/df sfof{Gjog x'g] u/]af6 cg'ej / bIftf<br />

j[l4 x'g', :yfgLo :jfoQ zf;gsf] cEof;n] hgtfdf zf;gk|ltsf] ;r]tgf, ;xeflutf tyf<br />

clwsf/k|ltsf] rf;f] a9\b} hfg', :yfgLo txdf j8f gful/s d~rnufot ;d'bfodf cfwfl/t<br />

;ª\3;:yfx¿ u7g eO{ ;/sf/L Pjd\ :yfgLo lgsfox¿;Fu ;xsfo{ x'g' tyf ljsf; k|lqmofdf<br />

:yfgLo hgtfsf] ;xeflutf / :jfldTj a9\g'h:tf cj;/ /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

;ª\3Lo ;+/rgf cg's"n ;xeflutfd"ns, ;dfj]zL, ;dGoflos, pQ/bfoL / :yfgLo :jfoQ<br />

zf;g .<br />

#=@ nIo<br />

hgk|ltlglwd"ns Pjd\ pQ/bfoL :jfoQ zf;g k4ltsf] ;'b[9Ls/0fåf/f ;fwg–;|f]t tyf<br />

cj;/x¿df hgtfsf] ;xeflutf ;'lglZrt ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g tyf ;xeflutfd"ns k4ltsf dfWodaf6 hgtfnfO{ cfwf/e"t ;]jf<br />

;'ljwf pknAw u/fpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. :yfgLo ;+/rgfx¿sf] :yfkgf, Joj:yfkg / lqmofzLntf a9fpg] .<br />

2. :yfgLo :jfoQ zf;g / ;]jf k|jfxsf] ;'b[9Ls/0f ug]{ .<br />

3. ;fdflhs kl/rfng tyf nlIft sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L agfpg] . :yfgLo zf;gdf<br />

hg:jfldTj :yfkgf ug{ hgtfsf] ;xeflutfdf of]hgf th{'df, sfof{Gjog tyf cg'udg<br />

k|0ffnL] ;'b[9Ls/0f ug]{ .<br />

4. afnd}qL :yfgLo zf;gnfO{ d'n'se/ lj:tf/ ug]{ .<br />

5. lbuf] cfly{s–;fdflhs ljsf;, jftfj/0fd}qL u'0f:t/Lo :yfgLo k"jf{wf/ tyf k|efjsf/L<br />

;]jf k|jfxåf/f ;Lk ljsf; / cfo cfh{gsf cj;/nfO{ lj:tf/ ub}{ ul/aL Go"gLs/0fdf<br />

6]jf k'¥ofpg] .<br />

6. hnjfo' kl/jt{g cg's'ng tyf ljkb\ Joj:yfkg;DaGwL sfo{x¿df hgtfsf] ;xeflutf<br />

a9fO{ ;dGjofTds ¿kdf jftfj/0fd}qL :yfgLo zf;g k|j4{g ug]{ .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 267


#=% sfo{gLlt<br />

1. :yfgLo ;/sf/af6 ljsf; lgdf{0f sfo{ tyf ;]jf k|jfxsf] nflu cfjZos ;|f]t;fwg,<br />

;+:yfut ;+/rgf tyf hgzlQm Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

2. :yfgLo lgsfox¿sf] ;+/rgfnfO{ ;DefJo PsfOsf] ¿kdf k'g;{+/rgf u/L :yfgLo ;]jf<br />

k|bfossf] ¿kdf :yflkt ul/g]5 . -!_<br />

3. :yfgLo txdf ;]jf k|jfxsf] k|efjsfl/tfsf nflu Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

4. :yfgLo lgsfonfO{ ;]jfu|fxLk|lt a9L pQ/bfoL agfpg] u/L sfo{k|0ffnLnfO{ kf/bzL{<br />

agfOg]5 . -@_<br />

5. :yfgLo tYofÍLo k|0ffnL tyf clen]vnfO{ ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u u/L Jojl:yt<br />

ul/g]5 . -@_<br />

6. :yfgLo :t/df ;~rfng x'g] u}/;/sf/L ;+:yfsf sfo{qmdx¿nfO{ :yfgLo ;/sf/sf]<br />

;dGjodf ;~rfng x'g] Joj:yf ul/g]5 . -#_<br />

7. j8f gful/s d~r / gful/s ;r]tgf s]G›nfO{ yk ;'b[9 ul/g]5 . -#_<br />

8. ljkGg Pjd\ ;LdfGts[t 3/w'/Lsf dlxnfx¿nfO{ ;+nUg u/fO{ gful/s ;r]tgf s]G›sf]<br />

lj:tf/ ul/g]5 . -#_<br />

9. ;xeflutfd"ns of]hgf k|0ffnLnfO{ a:tL txb]lv g} cfa4 u/L :yfgLo txsf] of]hgf<br />

th{'df k|0ffnLnfO{ ;'b[9 ul/g]5 . -$_<br />

10. :yfgLo txsf] of]hgf th{'df sfof{Gjog, cg'udg / nfesf] lx:;]bf/Ldf :yfgLo<br />

;d'bfosf] cy{k"0f{ ;xeflutf ;'lglZrt x'g] Joj:yf ldnfOg]5 . -$_<br />

11. ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u u/L :yfgLo txsf] of]hgfnfO{ /fli6«o of]hgf;Fu cfa4 x'g]<br />

Joj:yf ldnfOg]5 . -$_<br />

12. cg'udgnfO{ cfof]hgf rqmsf r/0fx¿sf] cleGg cËsf ¿kdf ljsf; u/L glthfd"ns<br />

cg'udg k|0ffnLsf] sfof{Gjog ul/g]5 . -$_<br />

13. cfof]hgfsf] ;fdflhs k/LIf0f, ;fj{hlgs k/LIf0f, ;fj{hlgs ;'g'jfOnufotsf ;fdflhs<br />

pQ/bfloTjsf ljlwx¿sf] dfWodaf6 :yfgLo txsf] ljsf; k|lqmofnfO{ kf/bzL{ tyf<br />

pQ/bfoL agfOg]5 . -$_<br />

14. :yfgLo txdf afnd}qL :yfgLo zf;g /fli6«o sfo{of]hgf k|efjsf/L sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -%_<br />

15. :yfgLo k"jf{wf/ lgdf{0fdf cfjZos k|fljlws hgzlQmsf] Joj:yf / k|fljlws dfkb08<br />

Pjd\ lgodsf] kfngf u/L u'0f:t/ sfod ul/g]5 . -^_<br />

16. >dd"ns, cfw'lgs / jftfj/0f cg's'n k|ljlwsf] pko'Qm ;+of]hg ub}{ :yfgLo k"jf{wf/<br />

tyf cfly{s–;fdflhs ljsf;sf sfo{x¿ ;~rfng ul/g]5 . -^_<br />

268 | rf}wf}+ of]hgf


17. :yfgLo txdf e"–pkof]u gLlt sfof{Gjog ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . -^_<br />

18. jftfj/0fd}qL :yfgLo zf;gsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug]{ / :yfgLo ;|f]t kl/rfng ubf{<br />

jftfj/0fd}qL pkfox¿ cjnDag ul/g]5 . -&_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ;ª\3Lo ;+/rgf Joj:yfkg<br />

1. ;ª\3Lo, k|fb]lzs tyf :yfgLo txsf] ;+/rgf lgdf{0f, Ifdtf clej[l4 tyf k"jf{wf/<br />

ljsf; .<br />

2. ;+ljwfgsf] dd{ / p2]Zoadf]lhd ljifout dGqfnox¿sf If]qut sfo{x¿ k|b]z /<br />

:yfgLo txdf lgIf]k0f .<br />

3. ;ª\3Lo zf;g k|0ffnLcg';f/ :yfkgf x'g] k|b]zx¿sf] cfjlws tyf jflif{s of]hgf<br />

th{'df k|lqmofsf] Joj:yfkg .<br />

v= :yfgLo :jfoQ zf;g<br />

1. lgjf{lrt hgk|ltlglwsf] Ifdtf clej[l4 ub}{ :yfgLo zf;gdf g]t[Tj ljsf; .<br />

2. ;"rgf, lzIff tyf ;~rf/sf] dfWodaf6 gful/sx¿sf] ;zQmLs/0f tyf :yfgLo<br />

;'zf;g k|j{4g / cTofjZos If]qdf ;fdflhs kl/rfng .<br />

3. :yfgLo of]hgf tyf ljsf; k|lqmofdf ;d'bfosf] ;xeflutf clej[l4 ug{ :yfgLo<br />

lgsfosf j8fx¿df cfwf/e"t txsf] gful/s d~r / 6f]n ljsf; ;+:yf tyf<br />

gful/s ;r]tgf s]Gb| k'gu{7g / ;~rfng .<br />

4. gu/kflnsfx¿df Jojl:yt / of]hgfa4 ljsf;sf nflu ;dli6ut ;x/L ljsf;<br />

of]hgf, e"–pkof]u of]hgf, gu/kflnsf oftfoft u'?of]hgf, :yfgLo ljkb\<br />

Joj:yfkg of]hgf, Jojl:yt cfjf; ljsf; of]hgf;lxtsf] cfjlws of]hgf th'{df<br />

Pjd\ sfof{Gjog .<br />

5. :yfgLo lgsfox¿df ;fdflhs k/LIf0f, ;fj{hlgs k/LIf0f / ;fj{hlgs<br />

;g'jfOh:tf ljlwx¿sf] k|of]u u/L ;fj{hlgs pQ/bfloTj clej[l4 .<br />

u= ljQLo ljs]Gb|Ls/0f ;'b[9Ls/0f<br />

1. ;fj{hlgs ljQ Joj:yfkgsf] ;'b[9Ls/0f u/L :yfgLo txdf glthf tyf k|lqmofdf<br />

b]lvg] ljQLo ;'zf;g hf]lvdnfO{ Go"gLs/0f ug{ ljQLo ;'zf;g sfo{of]hgf<br />

sfof{Gjog .<br />

2. /fli6«o k|fs[lts ;|f]t / ljQ cfof]usf] u7g u/L /fh:j tyf cg'bfg afF8kmfF8sf]<br />

9fFrf lgwf{/0f ;DaGwdf lj:t[t cWoog cg';Gwfg Pjd\ ;+ljwfg k|bQ cGo<br />

sfo{x¿sf] sfof{Gjog .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 269


3. :yfgLo txsf] cg'bfg j}1flgs, Gofof]lrt Pjd\ glthfd"ns agfpg ;"qdf<br />

cfwfl/t afF8kmfF8 k4ltsf] ;'b[9Ls/0f .<br />

3= ;"rgf k|ljlw tyf clen]v Joj:yfkg<br />

1. ;"rgfdf cfwfl/t :yfgLo of]hgf k4lt :yflkt ug{ :yfgLo txdf ;[hgf x'g]<br />

;"rgfnfO{ ljB'tLo dfWodaf6 ;Íng, k|zf]wg / kl/rfng .<br />

2. ;ª\3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo cg'udg tyf d"NofÍg k|0ffnLnfO{ cfw'lgs / Jojl:yt<br />

t'Nofpg ljifout dGqfno ah]6 ;"rgf k|0ffnLsf] lj:tf/ .<br />

3. ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t k|ltj]bg k|0ffnL, cfly{s tyf ljQLo k|0ffnL, of]hgf<br />

cg'udg tyf ljZn]if0f k|0ffnL / Go"gtd ;t{ sfo{;Dkfbg dfkgsf] k|of]u tyf<br />

;'b[9Ls/0f .<br />

4. ;"rgf k|ljlwsf] k|of]uaf6 ;]jf k|jfxdf ;'wf/ .<br />

ª= ;fdflhs ;'/Iff<br />

1. Ho]i7 gful/s, Psn dlxnf, blnt, nf]kf]Gd'v, cflbjf;L / hghflt Pjd\ czQm,<br />

ckfËtf ePsf gful/sx¿nfO{ k|bfg ul/Fb} cfPsf] ;fdflhs ;'/Iff eQf a}lͪ<br />

k|0ffnLdfkm{t ljt/0f .<br />

2. ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmdsf] k|efj, lbuf]kgf / cGo kIfsf] k'g/fjnf]sg u/L<br />

PsLs[t, lbuf], j}1flgs / Jojl:yt ub}{ cfjZostf cg';f/sf yk gofF sfo{qmd<br />

Joj:yf .<br />

3. hgtf lgj[lQe/0f of]hgf nfu' ug{ ;/f]sf/jfnf dGqfnox¿sf] ;dGjo / ;xsfo{df<br />

sfg'gL ;+/rgf tof/ .<br />

r= ;]jf k|jfxsf] ;'b[9Ls/0f<br />

1. ;+ljwfgn] lgwf{/0f u/]sf /fHo k'g;{+/rgf / zf;sLo :j¿kadf]lhd :yfgLo<br />

lgsfonfO{ ;fdflhs, k|zf;sLo tyf ljQLo ¿kdf ;an / k|efjsf/L PsfOsf]<br />

¿kdf ¿kfGt/0f .<br />

2. lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL nufotsf ;fdflhs If]qdf nufgL clej[l4 .<br />

3. of]hgf / cg'udg tyf d"NofÍg k|0ffnL b'j}nfO{ glthfdf cfwfl/t t'Nofpg<br />

sfo{;Dkfbg s/f/ u/L ;f]xL cfwf/df d"NofÍg ug]{ k4ltsf] ljsf; .<br />

4. ;fd'bflos d]nldnfksf] dfWodaf6 ;;fgf d]nldnfkof]Uo em}emu8fsf] :yfgLo<br />

:t/df g} ;dfwfg;DaGwL sfo{ lj:tf/ .<br />

5. ;a} gful/snfO{ ;fIf/ agfpg ;fIf/tf sfo{qmdnfO{ :yfgLo txsf ;/sf/sf]<br />

g]t[Tjdf sfof{Gjog / cg'udg .<br />

6. ufpF tyf gu/ If]qx¿df gu/ tyf 3'DtL oftfoft k|0ffnLsf] ljsf; / ;~rfng .<br />

270 | rf}wf}+ of]hgf


$= ck]lIft pknlAw<br />

:yfgLo txsf] k'g;{+/rgf eO{ gful/sx¿sf nflu k|jfx x'g] ;]jf yk k|efjsf/L ePsf],<br />

;dfj]zL tyf nlIft sfo{qmdx¿sf] k|efjsfl/tf clej[l4 eO{ ljkGg, lk5l8Psf] If]q /<br />

;LdfGts[t ju{ tyf ;d'bfo yk nfeflGjt ePsf x'g]5g\ . To;}u/L ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd<br />

a}lͪ k|0ffnLdf k"0f{ cfa4 eO{ Jojl:yt ePsf], afnd}qL :yfgLo zf;g sfo{qmdaf6<br />

afnaflnsfsf] ;jf{ËL0f ljsf;df pNn]vgLo ;'wf/ ePsf] / lbuf] cfly{s ;fdflhs ljsf;,<br />

k|efjsf/L ;]jf k|jfxåf/f ;Lk ljsf; / cfocfh{gsf cj;/nfO{ lj:tf/ ub}{ ul/aL Go"gLs/0fdf<br />

6]jf k'u]sf] x'g]5 . dft[ lzz' tyf kf]if0fsf] l:yltdf ;'wf/ / tbg';f/ dft[lzz' tyf<br />

afnaflnsfsf] bL3{ s'kf]if0f Go"gLs/0f eO{ cfdfx¿sf] zf/Ll/s 3gTj ;"rsfÍ ;'wf/ /<br />

aRrfx¿sf] k'8\sf]kgfdf Ps ltxfOn] sdL cfPsf], ;fdflhs k"jf{wf/ ljsf;, cfocfh{gsf<br />

lqmofsnfkx¿ ;~rfng ePsf], ;r]tgf clej[l4 tyf ;zQmLs/0f lqmofsnfkx¿dfkm{t<br />

;fj{hlgs ;]jfdf ;j{;fw/0fsf] ;Gt'li6 clej[l4 ePsf] / ljQLo ;'zf;g sfod ePsf] x'g]5 .<br />

&=@=@ k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng<br />

!= k[i7e"ld<br />

Nffdf] ;dob]lv ;Gt'lnt If]qLo ljsf;sf] dfGotfadf]lhd k5fl8 k/]sf ju{, ;d'bfo /<br />

If]qnfO{ ljsf;sf] d"nwf/df NofO{ ;dfg ¿kdf ljsf;sf] k|ltkmn pknAw u/fpg] k|of; x'Fb}<br />

cfPsf] xf] . g]kfnsf] ;+ljwfgn] oxL cGt/j:t'nfO{ cfTd;ft\ ub}{ ljsf;sf b[li6n] kl5 k/]sf<br />

If]qnfO{ k|fyldstf lbFb} ;Gt'lnt, jftfj/0f cg's"n, u'0f:t/Lo tyf lbuf] ¿kdf k"jf{wf/sf] ljsf;<br />

ug]{ gLlt lnPsf] 5 . ljutsf cfjlws of]hgfx¿df klg s]Gb|Lo :t/ tyf :yfgLo<br />

lgsfox¿dfkm{t ;~rfng ul/g] ljsf; of]hgfsf cltl/Qm s0ff{nL ljsf; cfof]u, ;'b"/klZrd<br />

ljsf; cfof]uh:tf ;+:yfut Joj:yfsf ;fy} :yfgLo lgsfo cg'bfg sfo{qmd, b'u{d If]q ljsf;<br />

sfo{qmd, sfdsf nflu vfBfGg, ul/aL lgjf/0f cfof]hgf, s0ff{nL /f]huf/ sfo{qmd, ;LdfjtL{ If]q<br />

ljsf; sfo{qmd, ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmdh:tf ljz]if sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/Psf lyP .<br />

;ª\3Lo ;+/rgfsf] ;Gbe{df klg ;ª\3, k|b]z / :yfgLo txaLr k|fs[lts ;|f]t;fwgk|ltsf] clwsf/<br />

/ pknAw ;|f]t;fwgsf] afF8kmfF8 ubf{ ljleGg k|b]zx¿sf] ;Gt'lnt ljsf;sf] cjwf/0ffnfO{<br />

cfTd;ft\ u/L pknAw ;|f]t ;fwg / cj;/df ;dfg kx'Fr;lxt ;dGoflos ljsf;sf]<br />

;'lglZrttf ug'{kg]{ x'G5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljsf;df k5fl8 k/]sf If]qx¿df ef}uf]lns ljs6tfsf] sf/0f k"jf{wf/ lgdf{0fdf sl7gfO x'g',<br />

ljsf;sf ;fem]bf/x¿sf] ;xof]unfO{ ljs6 7fFpx¿df k'¥ofpg', b'u{d tyf kxf8L If]qdf k"jf{wf/<br />

ljsf;sf nflu cfjZos kg]{ ;|f]t ;fwgsf] Joj:yf ug'{, e"sDkkZrft\sf] k'glg{df{0f, ;ª\3Lotf<br />

sfof{Gjog / bL3{sfnLg ljsf;sf lgoldt sfo{qmd / cof]hgfx¿sf aLrdf tfbfDotf NofO{<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 271


;|f]t;fwgsf] ;Gt'lnt ;+of]hg sfod ug'{, :yfgLo txdf hg;xeflutf, kf/blz{tf / pQ/bfloTj<br />

k|j4{g u/L ;'zf;g k|j4{g ug'{ / nlIft sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg' r'gf}tLk"0f{ 5 .<br />

cj;/<br />

;jf{ËL0f ljsf;sf] :yfgLos/0fsf] ck]Iff;lxt ;ª\3Lotf;lxtsf] ;+/rgf sfof{Gjogdf<br />

cfpg', ;+j}wflgs ¿kdf g} lk5l8Psf] If]q / ju{nfO{ ljz]if k|fyldstf lbg] gLltut Joj:yf x'g',<br />

ul/aL lgjf/0f tyf /f]huf/Lsf nflu ljz]if sfo{qmd;lxt ;+:yfut Joj:yf x'g', ljsf;<br />

sfo{qmdx¿sf] dfudf cTolws j[l¢ x'g' / hgtfsf] k|ToIf ;xeflutfdf :yfgLo of]hgf th'{df /<br />

sfof{Gjog ul/g] k|j[lQdf a9f]Q/L x'g', b'u{d tyf lk5l8Psf] If]qdf cGt/f{li6«o nufgL / ;xof]u<br />

j[l¢ x'g' ;Gt'lnt ljsf;sf cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng / gful/sx¿aLrsf] hLjg:t/df ;dfgtf .<br />

#=@ nIo<br />

;a} k|b]z / ef}uf]lns If]qdf ;Gt'lnt ljsf; u/L hgtfsf] hLjg:t/df ;'wf/ ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. Eff}uf]lns ¿kdf ljs6 / lk5l8Psf] If]qdf :yfgLo pTkfbg / /f]huf/Ldf j[l4 ug'{ .<br />

2. ;a} If]qsf hgtfnfO{ b}lgs cfjZostfsf j:t' tyf ;]jfdf ;dGoflos ¿kdf ;xh<br />

kx'Fr k'¥ofpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. :yfgLo :t/df ;Defjgf klxrfg u/L tL If]qdf nufgL j[l4 ug]{ .<br />

2. ljleGg k|b]zx¿sf aLr ;x;DaGw sfod u/L cfly{s tyf ;fdflhs ultljlwx¿nfO{<br />

cufl8 a9fpg] .<br />

3. k5fl8 k/]sf If]q, ;LdfGts[t JolQm, ju{ / ;d'bfosf] pTyfg tyf ;+/If0fsf] nflu<br />

ljz]if sfo{qmd ;~rfng ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;DefJo k|fs[lts Pjd\ dfgjLo ;Dkbfx¿sf] klxrfg u/L To;sf] pRrtd pkof]u ub{}<br />

t'ngfTds ¿kdf a9L k|ltkmn lbg] cfof]hgf÷sfo{qmdnfO{ pRr k|fyldstf<br />

lbOg]5 . -!_<br />

2. lghL If]q cfslif{t x'g] t'ngfTds nfesf s[lif tyf u}/s[lif If]qx¿sf] klxrfg u/L<br />

To:tf If]qdf lghL nufgLnfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 . -!_<br />

272 | rf}wf}+ of]hgf


3. ;ª\3, k|b]z / :yfgLo txaLr k|fs[lts ;|f]t;fwg tyf /fh:jsf] kl/rfng ubf{ ljleGg<br />

k|b]zx¿sf] ;Gt'lnt ljsf;sf] cjwf/0ffnfO{ cfTd;ft\ ul/g]5 . -@_<br />

4. :yfgLo ;|f]t;fwgdf cfwfl/t cfly{s ljsf; sfo{qmddfkm{t pBdzLntf / /f]huf/L<br />

;[hgf ul/g]5 . -@_<br />

5. ;ª\3, k|b]z / :yfgLo txaLr j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg / lgjf{w cfjfudgsf] Joj:yf<br />

ul/g]5 . -@_<br />

6. k|b]z–k|b]z / :yfgLo txx¿ hf]8\g] ;8s k"jf{wf/x¿sf] ljsf; u/L k|b]z tyf :yfgLo<br />

txx¿sf aLr ;x;DaGw / ;Defjgfx¿sf] pRrtd pkof]u ul/g]5 . -@_<br />

7. k5fl8 k/]sf If]qdf ljz]if nlIft cfly{s, ;fdflhs tyf k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmdx¿sf]<br />

;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

8. dfgjLo ;fwgsf] ljsf;df kl5 k/]sf If]qdf dfgj ;+;fwgsf] ljsf;sf sfo{qmd<br />

k|fyldstfsf ;fy ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. ;ª\3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo txdf pknAw k|fs[lts / dfgjLo ;|f]tsf] k|f]kmfOn tof/<br />

tyf pkof]u .<br />

2. k|fb]lzs tyf :yfgLo ljlzi6tf, ;|f]t;fwgsf] pknAwtf, cfjZostfsf] cfwf/df lghL<br />

If]q cfslif{t x'g] t'ngfTds nfesf If]qx¿sf] klxrfg, ljsf; / k|j4{g .<br />

3. ;fj{hlgs–lghL / ;ª\3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo ;/sf/aLr cfly{s–;fdflhs tyf<br />

;dfj]zL ljsf;df ;xof]u k'Ug] If]qx¿sf] klxrfg / ljsf; .<br />

4. cGt/k|fb]lzs / cGt/:yfgLo cfjfudg / Jofkf/ ;xhLs/0f .<br />

5. cGt/k|b]z / :yfgLo tx hf]8\g] ;8s / kl/k"/ssf] ¿kdf k|of]u÷pkof]u ug{ ;Sg] cGo<br />

k"jf{wf/x¿sf] ljsf; .<br />

6. :yfgLo /f]huf/L k|j4{g tyf nlIft ljsf; sfo{qmd .<br />

7. cfwf/e"t cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts / jftfj/0fLo ljsf;sf tYofÍ tyf ;"rsfÍsf]<br />

cfwf/df ;"qdf cfwfl/t s]Gb|Lo ;|f]t tyf ah]6sf] ljlgof]hg .<br />

8. dfgj ;+;fwg tyf ;Lk / Ifdtf ljsf; .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

:yfgLo txdf ;dfj]zL tyf nlIft sfo{qmdx¿sf] k|efjsfl/tfdf clej[l4 eO{ ljkGg,<br />

lk5l8Psf] If]q / ;LdfGts[t ju{ tyf ;d'bfo yk nfeflGjt ePsf], afnd}qL :yfgLo zf;g<br />

sfo{qmdaf6 afnaflnsfsf] ;jf{ËL0f ljsf;df pNn]vgLo ;'wf/ ePsf] x'g]5 . To;}u/L k|efjsf/L<br />

;]jf k|jfxåf/f ;Lk ljsf; / cfo cfh{gsf cj;/nfO{ lj:tf/ ub}{ ul/aL Go"gLs/0fdf 6]jf k'u]sf],<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 273


dft[ lzz' tyf kf]if0fsf] l:yltdf ;'wf/ cfPsf], ;r]tgf clej[l4 tyf ;zQmLs/0f<br />

lqmofsnfkx¿dfkm{t ;fj{hlgs ;]jfdf ;j{;fwf/0fsf] ;Gt'li6 clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

&=# zflGt tyf k'g:yf{kgf<br />

!= k[i7e"ld<br />

;z:q åGåkZrft\ lj:t[t zflGt ;Demf}tfcg';f/ ;'? ePsf] zflGt k|lqmof ;+ljwfg;efaf6<br />

g]kfnsf] ;+ljwfg hf/L eP;Fu} ;d[4, zfGt / Gofok"0f{ g]kfn lgdf{0fsf] lbzfdf cufl8 a9]sf] 5 .<br />

o;sf] nflu ljleGg cfGbf]ngsf qmddf hLjg pT;u{ u/]sf ;lxbx¿sf] ;Ddfg, a]kQf kfl/Psf<br />

JolQmx¿sf] vf]hL, cfk;L ;b\efj / ;lxi0f'tf clej[l4 ug]{ ;f]r;lxt ;dfhdf lbuf] zflGt /<br />

;'Joj:yf sfod u/L /fVg] nIo lnO{ åGåkZrft\ /fHosf cfly{s, ;fdflhs tyf ef}lts<br />

k"jf{wf/x¿sf] lgdf{0f, /fxt tyf k'g:yf{kgf, k'gP{sLs/0f, d]nldnfk / ;ª\qmd0fsfnLg Gofo<br />

k|bfgsf nflu ;Tolg¿k0f tyf d]nldnfk / a]kQf kfl/Psf JolQmsf] 5fglag cfof]u<br />

u7gnufotsf pknlAw xfl;n ePsf 5g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

åGåf]Q/ k'glg{df{0f tyf k'g:y{fkgfsf afFsL sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L 9ª\un] zL3| sfo{fGjog<br />

ug{', ljleGg kIfx¿;Fu ePsf jftf{ / ;xdltnfO{ Jofjxfl/s ¿kdf sfof{Gjog ug{', ;z:q<br />

åGåsf] dgf]–;fdflhs c;/nfO{ ;fdfGoLs/0f ug{', ;z:q åGåsf qmddf ePsf dfgj clwsf/sf]<br />

uDeL/ pNnª\3g tyf dfgjtf lj?4sf] ck/fwsf] 36gfdf ;+nUgsf] ;TotYo cGj]if0f, 5fglag<br />

tyf lg¿k0f u/L lbuf] zflGt sfod ug{' cem} r'gf}tLk"0f{ 5 .<br />

cj;/<br />

;+ljwfg lgd{f0f eO{ b]zsf] ;du| zflGt k|lqmof lgisif{df k'Ug] cj:yf l;h{gf x'g', zflGt /<br />

ljsf;sf nflu hgtfdf r]tgf j[l4 x'g', ;+:yfut ;+/rgfsf] k'glg{df{0fsf sfo{x¿ / /fxt tyf<br />

k'g:yf{kgf sfo{qmddfkm{t ;dfhdf lbuf] zflGt, ;b\efj / Pstf j[l4 x'Fb} hfg' / ;ª\qmd0fsfnLg<br />

Gofo;DaGwL sfd ug{ a]kQf ePsf JolQmsf] 5fglag ug{ / ;Tolg¿k0f tyf d]nldnfk u/fpg<br />

cfof]ux¿ u7g eO{ lqmofzLn /xg'nfO{ cj;/sf] ¿kdf lng ;lsG5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

d]nldnfk, cfk;L ;b\efj / ;'zf;gdfkm{t lbuf], zfGt / ;d[4 Pjd\ Gofok"0f{ g]kfn<br />

lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

åGåf]Q/ zflGt k|lqmofsf ;a} kIfnfO{ lgisif{df k'¥ofpg] tyf k'glg{df{0f sfo{nfO{ ;DkGg<br />

ug]{ .<br />

274 | rf}wf}+ of]hgf


#=# p2]Zo<br />

åGåsf sf/0faf6 Ifltu|:t ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f tyf ;fdflhs, cfly{s Pjd\ dfgjLo<br />

Iflt / k|efjnfO{ Joj:yfkg ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. åGå k|efljt JolQm, kl/jf/ tyf ;d"xx¿sf nflu kl/k"/0f, Ifltk"lt{, k'g:yf{kgf Pjd\<br />

k'gP{sLs/0fsf sfd ;DkGg ug{] .<br />

2. åGåsf sf/0faf6 Iflt ePsf / xfn lgdf{0ffwLg ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f sfo{ ;DkGg<br />

ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ljutdf ePsf åGå tyf cfGbf]ngsf sf/0f kLl8t JolQm tyf kl/jf/nfO{ Ifltk"lt{<br />

lbnfOg]5 . -!_<br />

2. åGå k|efljt JolQm tyf ;d"xx¿nfO{ ;fdflhs k'g:yf{kg Pjd\ k'gM ;fdflhsLs/0f ug]{<br />

qmddf cfjZos dgf];fdflhs k/fdz{nufotsf ;]jf pknAw u/fOg]5 . -!_<br />

3. ;dfhdf åGåsf sf/0fx¿ klxrfg u/L To;sf] lg/fs/0fsf nflu zflGt ;+j]bgzLn gLlt<br />

tyf sfo{qmd nfu' ul/g]5 . -!_<br />

4. :yfgLo txdf ul7t :yfgLo zflGt ;ldltdfkm{t zflGt k|j4{g ul/g]5 . -!_<br />

5. åGåaf6 Iflt eO{ k'glg{df{0f ug{ afFsL /x]sf ef}lts k"jf{wf/x¿sf] k'glg{df{0f sfo{ ;DkGg<br />

ul/g]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= k'glg{df{0f<br />

1. åGåaf6 Iflt ePsf ef}lts ;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f .<br />

2. ;fdflhs ;b\efj tyf lbuf] zflGtsf nflu k|To]s k|b]zdf zflGtu|fdsf] :yfkgf .<br />

v= k'g:yf{kgf tyf cGo sfo{qmd<br />

1. k'glg{df{0f tyf k'g:yf{kgf sfo{qmdcGtu{t /fxt, Ifltk"lt{ tyf cfly{s ;xfotfsf]<br />

Gofof]lrt / kf/bzL{ ljt/0f .<br />

2. a]kQf kfl/Psf JolQmsf] 5fglag cfof]u / ;Tolg¿k0f tyf d]nldnfk cfof]udfkm{t<br />

;ª\qmd0fsfnLg Gofo;Fu ;DalGwt kl/k"/0f .<br />

3. :yfgLo :t/df x'g] åGånfO{ Go"gLs/0f ug{ ;xof]u .<br />

4. lbuf] zflGtsf nflu ljsf; .<br />

5. åGå kLl8t JolQmx¿sf nflu dgf];fdflhs k/fdz{ ;]jf tyf kL8f ;dg sfo{qmd<br />

;~rfng .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 275


6. lbuf] zflGtsf nflu zflGt ;+j]bgzLn ljsf; gLlt cjnDag .<br />

7. åGå Go"gLs/0f, k'gP{sLs/0f tyf /f]huf/÷:j/f]huf/ .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

/fxt, k'g:yf{kgf, k'gP{sLs/0f, d]nldnfk / ;ª\qmd0fsfnLg Gofo k|flKt ePsf] x'g]5 .<br />

åGåaf6 Ifltu|:t ePsf lgdf{0ffwLg ;+/rgfx¿dWo] sl/a @@)) cf]6f ;+/rgfsf] k'glg{df{0f k"/f<br />

ePsf] / /fxt kfpg afFsL åGå k|efljt JolQm tyf kl/jf/sf nflu /fxt tyf k'g:yf{kgf;DaGwL<br />

sfo{qmdx¿ ;DkGg ePsf] x'g]5 .<br />

&=$ zf;sLo ;'wf/<br />

&=$=! k|zf;sLo ;'zf;g<br />

!= k[i7e"ld<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgdf /fHosf gLltcGtu{t ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ :jR5, lgikIf, kf/bzL{,<br />

e|i6frf/d'Qm, hgpQ/bfoL / ;xeflutfd"ns agfpFb} /fHoaf6 k|fKtx'g] ;]jf ;'ljwfdf hgtfsf]<br />

;dfg / ;xh kx'Fr ;'lglZrt u/L ;'zf;gsf] k|Tofe"lt ug]{ s'/f pNn]v 5 . ;fj{hlgs<br />

k|zf;gdf ;'zf;g sfod ug]{ ;DaGwdf ljleGg k|of; eO/x]sf 5g\ . rfn' of]hgfdf x]nf] ;/sf/<br />

tyf u'gf;f] Joj:yfkg, e|i6frf/lj¿4sf] sfo{of]hgf, /fli6«o uf}/jsf cfof]hgfdf glthfdf<br />

cfwfl/t Joj:yfkg k|0ffnL, /fi6«;]js sd{rf/Lx¿sf] cfrf/;+lxtfh:tf sfo{x¿ yk<br />

k|efjsfl/tfsf ;fy ;'rf? ul/Psf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfgn] Joj:Yff u/]sf k|zf;lgs<br />

k'g;{+/rgfsf sfo{x¿nfO{ tbf¿stfsf ;fy cufl8 a9fpg k|zf;sLo k'g;{+/rgf cfof]usf]<br />

k|ltj]bgdf ePsf l;kmfl/;x¿sf] sfof{Gjogsf cltl/Qm cfjZos kg]{ sfg'gx¿sf] th'{df sfo{<br />

cufl8 a9fOPsf 5g\ . ;j{;fwf/0f hgtfsf] b}lgs sfd kg]{ / k|ToIf hg;Dks{ x'g] s]xL<br />

ljefux¿ / cGtu{tsf sfof{nox¿df Ifltk"lt{;lxtsf] gful/s a8fkq nfu' ul/Psf] 5 . ;/sf/L<br />

sfof{nox¿df ;"rgf k|ljlwsf] k|of]udf lj:tf/ ul/Psf] 5 . lglZrt cjlwleq ;a}sf] nflu<br />

tflndsf] Joj:yf ldnfpgsf cltl/Qm ljleGg tflnd k|bfos ;+:yfx¿af6 k|bfg ul/g]<br />

tflndnfO{ ;d;fdlos / Jofjxfl/s agfpg] k|of; ul/Psf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;+ljwfgn] Joj:Yff u/]sf k|zf;lgs k'g;{+/rgfsf sfo{x¿nfO{ k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng<br />

ub}{ ;ª\qmd0f sfnsf] k|efjsf/L Joj:yfkg u/L hgtfsf 3/b}nf]df ;fj{hlgs ;]jfk|jfxsf]<br />

;'lglZrttf k|bfg ug{', cGt/ lgsfo ;dGjo ug{' / cfjZos ;fwg ;|f]tsf] Joj:yf ug'{,<br />

hg;xeflutf, kf/blz{tf tyf hjfkmb]lxtf a9fpg', ;du| ;fj{hlgs k|zf;gsf] g}ltstfsf]<br />

clej[l4 u/L pTk|]/0ff a9fpg', ;/sf/L ;]jfsf] k|jfxNffO{ ;xh / k|efjsf/L agfpg', ;fj{hlgs<br />

;]jfdf /x]sf /fi6«;]jsx¿df /fi6«k|lt ;dk{0f / hgtfk|ltsf] ;]jfefjsf] efjgf hufpg'h:tf<br />

r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

276 | rf}wf}+ of]hgf


cj;/<br />

;fj{hlgs k|zf;gnfO{ :jR5, lgikIf, kf/bzL{, e|i6frf/d'Qm, hgpQ/bfoL / ;xeflutfd"ns<br />

agfpFb} /fHoaf6 k|fKt x'g] ;]jf ;'ljwfdf hgtfsf] ;dfg / ;xh kx'Fr ;'lglZrt u/L ;'zf;gsf]<br />

Joj:yf ug]{ eGg] ;+ljwfgsf] Joj:yf, ;fj{hlgs ;]jfdf ;'Zff;g k|j4{g ug]{ ljleGg<br />

P]g÷lgodx¿sf] Joj:yf tyf ;]jf k|jfxdf ;"rgf k|ljlwsf] a9\bf] k|of]u cj;/sf ¿kdf /x]sf<br />

5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

hgd'vL, :jR5, hjfkmb]xL ;ª\3Lo zf;g Joj:yf .<br />

#=@ nIo<br />

;Dk"0f{ ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ hgtfk|lt pQ/bfoL / ;]jfd"ns tyf ljsf;d}qL agfpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

;fj{hlgs k|zf;gnfO{ :jR5, kl/0ffdd'vL, hjfkmb]xL / kf/bzL{ agfO{ ;fj{hlgs ;]jfk|jfx<br />

/ ljsf; k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ;fj{hlgs ;]jfx¿nfO{ u'0f:t/Lo / ;j{;fwf/0fsf] kx'Frof]Uo agfpg ;ª\3Lo<br />

k|0ffnLcg'¿k k|zf;g ;+oGqsf] k'g;{+/rgf ug]{ .<br />

2. ;fj{hlgs lgsfosf sfd sf/afxL;DaGwL ;"rgfdf gful/ssf] kx'Fr a9fpg] .<br />

3. /fi6«;]jsx¿nfO{ sfdk|lt kl/0ffdd'vL / pQ/bfoL agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. g]kfnsf] ;+ljwfgadf]lhd tLgtxsf] zf;g k4ltcg'¿k xfnsf] k|zf;g oGqsf]<br />

k'g;{+/rgf ul/g]5 . -!_<br />

2. ;fj{hlgs ;]jfk|jfxnfO{ u'0f:t/Lo, ;dfj]zL Pjd\ ;xh agfpg ljB'tLo zf;g<br />

k|0ffnLsf] cjnDag u/L k|zf;lgs sfo{ljlwnfO{ ;/nLs/0f / ;ª\If]kLs/0f ul/g]5 . -!_<br />

3. hgtfsf cTofjZos :yfgLo ;]jfx¿ :yfgLo txaf6 Jojl:yt ¿kdf k|jfx ug]{<br />

Joj:yf ldnfOg]5 . -!_<br />

4. ;]jfk|jfxnfO{ hgd'vL / ;]jfd"ns agfpg Ifltk"lt{;lxtsf] a8fkq qmdzM sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -!_<br />

5. hgu'gf;f]nfO{ k|ToIf ¿kdf cg'e"t ug{] u/L Joj:yfkg ul/g]5 . -@_<br />

6. ;fj{hlgs ;/f]sf/sf ljifo;Fu ;DalGwt ;fj{hlgs lgsfodf /x]sf ;"rgfdf<br />

sfg'gadf]lhd gful/ssf] kx'Fr clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 277


7. cfof]hgf :yndf cfof]hgf;DaGwL ljj/0f v'n]sf] xf]l8{ª af]8{ /fVg] Joj:yfnfO{ clgjfo{<br />

agfOg]5 . -@_<br />

8. ;fj{hlgs lgsfosf] g]t[Tj ug]{ kbflwsf/Lsf] lhDd]jf/L / st{JonfO{ hjfkmb]xLk"0f{<br />

agfpg ;"rs;lxt sfo{;Dkfbg ;Demf}tf ug}{ kg]{ sfg'gL Joj:yf u/L sfof{Gjog<br />

ul/g]5 . -#_<br />

9. e|i6frf/ lj?4sf] cGt/f{li6«o dxf;lGwdfkm{t JoQm ul/Psf k|lta4tfcg'¿k x'g] u/L<br />

e|i6frf/ lj?4sf] z"Go ;xgzLntfsf] gLltcg'¿kf ;fj{hlgs k|zf;gdf ;bfrfl/tf<br />

clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

10. ;/sf/L sd{rf/L tyf pgLx¿sf cfl>t kl/jf/sf] nflu b'3{6gf / :jf:Yo ladf nfu'<br />

ul/g]5 . -#_<br />

11. cGt/f{li6«o k|rng / ;Ldfdf /xL lghfdtL sd{rf/L 6«]8 o'lgognfO{ Jojl:yt<br />

ul/g]5 . -#_<br />

12. lghfdtL sd{rf/LnfO{ ;Ifd / k|lt:kwL{ agfpg Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. lghfdtL ;]jf;DaGwL /fli6«o gLlt th{'df, lghfdtL ;]jf P]g / lgodfjnLdf<br />

;d;fdlos ;+zf]wg .<br />

2. lghfdtL ;]jf / cGo ;/sf/L ;]jfdf sfo{/t /fi6«;]js sd{rf/Lx¿nfO{ ;ª\3, k|b]z /<br />

:yfgLo txdf ;dfof]hg ug{sf nflu sfg'gsf] th{'df tyf ;dfof]hg .<br />

3. ;/sf/sf txut sfo{ ljZn]if0fsf cfwf/df ;Ë7g ;+/rgf u/L hgzlQm Joj:yfkg .<br />

4. lghfdtL sd{rf/Lx¿sf] dgf]an / pTk|]/0ff clej[l4sf nflu sd{rf/Lx¿sf] ;fdflhs<br />

;'/Iff sfo{qmd h:t}M :jf:Yo tyf b'3{6gf ladf, sd{rf/L cfjf;, lzz':ofxf/ s]G›,<br />

lghfdtL sd{rf/L ;Gtlt 5fqj[lQ, lghfdtL sd{rf/L ;Gtltsf nflu cfjf;Lo ljBfno<br />

/ lghfdtL sd{rf/L c:ktfn ;~rfng tyf ;'b[9Ls/0f .<br />

5. lghfdtL ;]jfdf sfo{/t sd{rf/Lx¿sf …;a}sf nflu tflndÚ .<br />

6. lghfdtL sd{rf/Lx¿nfO{ g]kfn ;/sf/nfO{ cfjZos ePsf] ljifodf :jb]z tyf<br />

ljb]zdf cWoog tyf tflnd .<br />

7. ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/åf/f ljB'tLo k|0ffnLsf] clwstd k|of]u u/L :jrflnt<br />

sfo{k|0ffnLsf] lj:tf/ .<br />

8. lgoldt Joj:yfkg k/LIf0f .<br />

9. sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL cjnDag u/L JolQmsf] sfo{;DkfbgnfO{<br />

lghsf] sfof{nosf] sfo{ k|ult;Fu cfa4 .<br />

278 | rf}wf}+ of]hgf


10. ;]jf lgj[Qx¿sf] 1fg, ;Lk, bIftf / cg'ejsf] pkof]u ug{ ;]jflgj[Q sd{rf/L kl/ifb\sf]<br />

Joj:yf .<br />

11. hgu'gf;f] Joj:yfkgsf] nflu u'gf;f] ;'g'jfO 6«oflsª k4lt -Grievance Handling<br />

Tracking System_ sf] ljsf; .<br />

12. gful/s a8fkqnfO{ :yfgLo efiffdf ;d]t lgdf{0f u/L df]afOn PK; tyf ;"rgf k|ljlwsf]<br />

pkof]udfkm{t k|of]u Pjd\ Ifltk"lt{;lxtsf] gful/s a8fkqsf] k|fyldstfsf cfwf/df<br />

;]jf k|jfx .<br />

13. g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f k|lti7fg, sd{rf/L k|lzIf0f k|lti7fgnufotsf cGo ;/sf/L<br />

tflnd k|bfos lgsfosf] hgzlQm / ef}lts k"jf{wf/sf] ljsf; / Ifdtf clej[l4 .<br />

14. lghfdtL sd{rf/L / ltgsf cfl>t kl/jf/sf nflu lghfdtL sd{rf/L c:ktfnnufot<br />

cGo c:ktfnsf] ;xsfo{df b'3{6gf tyf :jf:Yo ladf .<br />

15. lghfdtL sd{rf/L 6«]8 o'lgogsf] cfrf/;+lxtf th{'df tyf sfof{Gjog .<br />

16. ;a} ;fj{hlgs lgsfo / ;a} tx tyf g]t[Tj txsf kbflwsf/Lsf] lhDd]jf/L / st{JonfO{<br />

hjfkmb]xLk"0f{ agfpg ;"rs;lxt sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tf .<br />

#=^ ck]lIft pknlAw<br />

;+j}wflgs k|fjwfg cg'¿ksf] k|zf;lgs k'g;+{/rgfsf nflu cTofjZos gLlt / P]g<br />

sfg'gx¿ th{'df eO{ sfof{Gjog ePsf x'g]5g\ . lghfdtL sd{rf/Lx¿ tyf pgLx¿sf cfl>t<br />

kl/jf/sf] :jf:Yo tyf b'3{6gf ladf nfu' ePsf] x'g]5 . ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/åf/f<br />

;fj{hlgs k|zf;gnfO{ ljB'tLo zf;g k|0ffnLsf] ¿kdf cl3 a9fO{ ;a} ;/sf/L sfof{nox¿df<br />

:jrflnt sfo{k|0ffnLsf] lj:tf/ ePsf] x'g]5 . ;]jf k|jfxdf Go"g nfut, pRr u'0f:t/ / ;/n<br />

kxF'rsf] ;'lgZrttf ePsf] x'g]5 . /fi6«;]js sd{rf/Lx¿sf] Ifdtf clej[l4 eO{ ;]jf k|jfx<br />

k|efjsf/L ePsf] x'g]5 / g]t[Tj txdf ul/g] sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tfaf6 ;/sf/L lgsfox¿sf]<br />

:ki6 lhDd]jf/L / pQ/bfloTj ls6fg ePsf] x'g]5 .<br />

&=$=@ Gofo Joj:yf<br />

!= k[i7e"ld<br />

nf]stflGqs zf;g k|0ffnLsf] lbuf] cfwf/ Gofosf] ;'lglZrttf xf] . hgtfsf] ^ bzseGbf<br />

nfdf] cys ;ª\3if{sf] kl/0ffd:j¿k ev{/} k|fKt ePsf] g]kfnsf] ;+ljwfgn] Gofo Joj:yfsf]<br />

cfwf/e"t vfsf lgwf{/0f u/]sf] 5 . ;+ljwfgk|bQ df}lns xs ;+/If0f u/L hgtfdf Gofo ;'lglZrt<br />

ug{ s]an ;+ljwfgdf xsx¿ pb\3f]if u/]/ dfq k'Ub}g, Goflos k4ltsf] k|efjsf/L sfof{Gjog<br />

;'lglZrt x'g}kb{5 . GofoJoj:yfsf] k|efjsf/L sfof{Gjogaf6 dfq ;+j}wflgs Joj:yfn] kl/sNkgf<br />

u/]sf] sfg'gsf] zf;g, df}lns xs / dfgj clwsf/sf] ;+/If0f / k|j4{g tyf zflGt, ;'zf;g /<br />

ljsf;sf dfWodaf6 /fli6«o hLjgsf ;a} If]qdf Gofok"0f{ Joj:yf sfod ug{ ;Dej x'G5 .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 279


fn' of]hgf cjlwdf b]jfgL tyf kmf}hbf/L ;+lxtf ljw]os Joj:yflksf ;+;b\df k]; ul/Psf],<br />

ljBdfg sfg'gnfO{ ;dfj]zL / n}lËsd}qL agfpg ljleGg sfg'gx¿ ;+zf]wg ul/Psf, sfg'gL<br />

lzIff ;r]tgf sfo{qmd ;~rfng ePsf], jlsnx¿df Jofj;flos bIftfsf] ljsf;, ef}lts<br />

k"jf{wf/sf] lgdf{0f, Goflos sfd sf/afxLdf ;"rgf k|ljlwsf] lj:tf/, afn Gofok|0ffnLnfO{<br />

k|efjsf/L agfpg]tkm{ ;+:yfut tyf sfo{ljlwdf ;'wf/Hf:tf sfo{x¿ ePsf 5g\ . ;d:t Gofo<br />

k|0ffnLsf] ljsf; / lj:tf/lagf ;+ljwfgsf] sfof{Gjog / b]zsf] ;du| ljsf; x'g g;Sg] ePsfn]<br />

Gofo k|zf;gnfO{ ljsf;sf] d]?b08sf] ¿kdf :yflkt ug'{ h?/L b]lvPsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

/fHosf txx¿ s]Gb|Lo, k|b]z / :yfgLo u/L tLg tx x'g] ePsf]n] :yfgLo tx;Dd g} Gofo<br />

k|zf;g ;~rfng ug'{ kg]{ s'/f ;+j}wflgs ¿kdf kl/sNkgf ul/Psf] / To;cg';f/ ;a} txdf<br />

hgzlQmsf] kl/rfng / Joj:yfkg ug{', ePsf ef}lts ;+/rgfx¿ ufEg', vf/]h ug'{, k'glg{df{0f<br />

tyf gofF lgdf{0f ;DkGg ug'{ / ;dfhdf b]lvg] ljjfb ;dfwfgsf nflu j}slNks pkfox¿<br />

cfjZos ¿kdf cjnDag ug'{, d'2fx¿sf] rfkdf j[l4 / To;sf] ;xL Joj:yfkg ug{'Ù cfsng<br />

aflx/sf kmf}hbf/L ck/fw If]qdf cfPsf gofF gofF of]hgfx¿ / To;sf] ;dfwfg ug'{Ù km};nf<br />

sfof{Gjog, Gofo k|zf;gdf ;dlk{t hgzlQmx¿sf] ;]jfsf] ;'/Iff, ;'ljwf / pTk|]/0ff hufpg]<br />

jftfj/0f tof/ ug'{h:tf ljifox¿ r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

jt{dfg g]kfnsf] ;+ljwfgn] sfg'gL zf;g, dfgj clwsf/ tyf ;dfj]zLo'Qm ;fd"lxs efjgf<br />

ufFl;Psf] Gofo k|zf;gsf] ljsf;nfO{ gofF 9ª\un] Jojl:yt u/]sf]df /fHosf] k'g;+{/rgfaf6<br />

k|zfl;t x'g] Gofo k|zf;gn] w]/} ;Defjgfx¿ af]s]sf] cj:yf 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

:jtGq, ;Ifd, :jR5, lgikIf Pjd\ k|efjsf/L Gofok|0ffnLdfkm{t …;a}sf nflu GofoÚ .<br />

#=@ nIo<br />

gful/ssf] hLp, wg, ;dfgtf / :jtGqtfsf] ;+/If0f u/L sfg'gsf] zf;g, df}lns xs /<br />

dfgj clwsf/sf] ;+/If0f / k|j4{g tyf ;fdflhs Gofosf] dfWodaf6 /fli6«o hLjgsf ;a} If]qdf<br />

Gofok"0f{ Joj:yf sfod ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. Gofo k|zf;gnfO{ l56f], 5l/tf], ;j{;'ne, ldtJooL, lgikIf, k|efjsf/L / hgpQ/bfoL<br />

agfpg' .<br />

2. ;a}sf nflu Gofo ;'lglZrt ug{ Gofodf ;xh kx'Fr sfod u/fpg' .<br />

280 | rf}wf}+ of]hgf


3. :jtGq / lgikIf Gofosf] l;4fGtnfO{ s'l07t agfpg] u/L /fhgLlts, k|zf;lgs, ;Dk"0f{<br />

Gofo k|zf;g / ;dflhs If]qaf6 x'g] lj;ª\ult / clgoldttfsf] u'gf;f]nfO{ Go"gLs/0f<br />

ug]{ pkfox¿ cjnDag u/L e|i6frf/d'Qm sfg'gL /fHosf] :yfkgfy{ cu|;/tf b]vfpg' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. Goflos k4ltdf ;'wf/ NofO{ Gofo k|zf;gnfO{ cfw'lgsLs/0f ug]{ .<br />

2. Goflos k|lqmofnfO{ ;/n, emGem6d'Qm / cg'dfgof]Uo agfpFb} Gofok|0ffnLdf ;a}sf] kx'Fr<br />

k'¥ofpg] .<br />

3. ;dfj]zL nf]stflGqs d"NodfGotfcg'¿ksf] ;Ifd Gofo k|zf;gsf] ljsf; u/L gful/s<br />

pGd'v sfg'gL zf;g sfod ug'{sf ;fy} dfgj clwsf/ ;+/If0f ug]{ .<br />

4. ;dfhdf ePsf / x'g;Sg] ljjfbx¿nfO{ k|f/lDes r/0fd} :yfoL ;dfwfg ug{ ljjfb<br />

;dfwfgsf j}slNks pkfox¿nfO{ k|f]T;fxg ug]{ .<br />

5. g]kfnsf] ;+ljwfgn] kl/sNkgf u/]cg'¿k :yfgLo tx;Dd Goflos Joj:yfsf] ;+/rgf<br />

tof/ u/L Gofok|0ffnLsf] k'g;{+/rgf ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. b]jfgL tyf kmf}hbf/L sfg'g ;+lxtf zL3| kfl/t u/L k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

2. cbfnt Joj:yfkg ;'\b[9Ls/0f ub}{ ;"rgf ;~rf/ k|ljlw k|of]unfO{ ;+:yfut ul/g]5 . -!_<br />

3. Gofodf ;xh kx'Fr clej[l4sf] nflu cfjZos sfg'gL k"jf{wf/x¿ tof/ u/L k|efjsf/L<br />

¿kdf sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

4. gful/ssf df}lns xsx¿sf] k|efjsf/L ;+/If0f / k|rngsf nflu g]kfn kIf ePsf<br />

cGt/f{li6«o ;lGw;Demf}tfcg'¿ksf sfg'gL Joj:yf l;h{gf ug{ Gofo k|zf;g;Fu<br />

;DalGwt sfg'gx¿sf] k'g/fjnf]sg ul/g]5 . -!_<br />

5. ck/fw cg';Gwfg / cleof]hgfnfO{ :jR5, lgikIf, j}1flgs, j:t'ut / k|efjsf/L<br />

agfpg ;+:yfut ;'b[9Ls/0f u/L Jofj;flos hgzlQmsf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

6. ;jf]{Rr cbfnt / dxfGofoflwjQmfsf] sfof{nosf] /0fgLlts of]hgf k|efjsf/L ¿kdf<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

7. ;dfhdf cgfjZos ¿kdf d'2fdfldnf ug]{ k|j[lQnfO{ lg?T;flxt u/L<br />

;/f]sf/jfnfx¿nfO{ pQ/bfloTjsf] af]w u/fpg d'2fdfldnfdf nfUg] vr{nfO{ kf/bzL{<br />

u/fpg] / lhTg] kIfnfO{ xfg]{ kIfaf6 nfu]sf] vr{ e/fpg] k4ltsf] ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

8. km};nf sfof{Gjog k|0ffnLnfO{ k|efjsf/L agfpg ;DalGwt lgsfox¿nfO{ lhDd]jf/<br />

agfOg]5 . -@_<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 281


9. ul/a, c;xfo tyf lk5l8Psf] ;d'bfosf JolQmx¿sf] Gofodf ;xh kx'Fr ;'lglZrt ug{<br />

/0fgLlt tyf sfo{qmd th'{df ul/g['sf ;fy} ;f]sf nflu cfjZos ;fwg Joj:yf u/L<br />

sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

10. ;dfj]zL nf]stflGqs d"NodfGotfcg'¿ksf] ;Ifd Gofo k|zf;gsf] ljsf; u/L gful/s<br />

pGd'v sfg'gL zf;g sfod ug'{sf ;fy} dfgj clwsf/ ;+/If0f ul/g]5 . -#_<br />

11. Gofofnodf sfo{af]emsf] cg'kftdf cfjZos hgzlQm pknAw u/fO{ Gofo k|zf;gnfO{<br />

Jofj;flos ¿kdf bIf agfpg Gofo;]jfnfO{ k|lt:kwf{Tds / cfsif{s x'g] ljleGg<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . -#_<br />

12. d]nldnfk k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpg'sf ;fy} ljjfb ;dfwfgsf cGo j}slNks<br />

pkfox¿sf] k|efjsf/L k|of]usf] nflu cfjZos of]hgfx¿ to ul/g]5 . -$_<br />

13. sfg'gL lzIff tyf ;r]tgf sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . -$_<br />

14. cbfntx¿sf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf; u/L cfw'lgs dfkb08cg'¿k t'NofOg]5 . -%_<br />

15. :yfgLo tx;Dd Goflos Joj:yfsf] ;+/rgf tof/ u/L Gofok|0ffnLsf] k'g;+{/rgf<br />

ul/g]5 . -%_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. ;+ljwfg cg's"n x'g] u/L Gofo k|zf;g;Fu ;DalGwt sfg'gsf] k'g/fjnf]sg / ;f];Fu<br />

;DalGwt lgsfox¿sf] k'g;{+/rgf .<br />

2. Gofo k|zf;g;Fu ;DalGwt lgsfo / clwsf/Lx¿sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

3. sfg'gL ;xfotf;DaGwL Joj:yfsf] k|j4{gsf] nflu PsLs[t sfg'gL ;xfotf gLlt th'{df .<br />

4. b]jfgL tyf kmf}hbf/L sfo{ljlw ;+lxtf kl/dfh{g .<br />

5. d'2f Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpg j}1flgs k4ltsf] ljsf; / cjnDag .<br />

6. cbfntx¿, dxfGofoflwjQmf / cGtu{tsf sfof{nox¿sf] ef}lts k"jf{wf/sf] ;'b[9Ls/0f,<br />

;fy} d'2fsf clen]vx¿sf] ;+/If0fsf nflu cfjZos ef}lts k"jf{wf/x¿sf] Joj:yf .<br />

7. km};nf sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfpg ;+:yfut ;'wf/, Ifdtf clej[l4 tyf<br />

;/f]sf/jfnfx¿sf] ;xof]usf] kl/rfng .<br />

8. Goflos sfd sf/afxLx¿df ;"rgf k|ljlwsf] k|of]usf] lj:tf/ .<br />

9. Gofodf ;xh kx'Fr clej[l4 tyf Goflos k|0ffnL k|ltsf] hgcf:yf clej[l4 ug{ lgMz'Ns<br />

sfg'gL ;xfotf tyf sfg'gL lzIff ;r]tgf .<br />

10. ;fdfGo k|s[ltsf ljjfb ;dfwfgsf nflu j}slNks pkfox¿sf] k|j4{g ug{ ;d'bfo<br />

:t/df d]nldnfk s]Gb|x¿sf] Joj:yfkg .<br />

11. cgfjZos ¿kdf d'2f dfldnf ug]{ k|j[lQnfO{ lg?T;flxt ug{ tyf d'2fdf nfUg] vr{nfO{<br />

kf/bzL{ agfpg] / lhTg] kIfnfO{ xfg]{ kIfaf6 nfu]sf] vr{ e/fpg] ;DaGwdf cfjZos<br />

sfg'gsf] th'{df / sfof{Gjog .<br />

282 | rf}wf}+ of]hgf


12. g]kfn kIf ePsf cGt/f{li6«o ;lGw ;Demf}tfcg'¿ksf bfloTj k"/f ug{ ;lGw ;DkGg ug]{<br />

lgb]{lzsf th'{df / sfof{Gjog .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

sfg'gL zf;g tyf sfg'gL /fHosf] :yfkgfy{ zflGt tyf ljsf;sf] d"nk|jfxLs/0f u/L<br />

gful/ssf] df}lns xsclwsf/ / dfgj clwsf/sf] ;+/If0f ul/Psf], Gofo k|zf;gsf]<br />

k'g;+{/rgfdfkm{t cfw'lgsLs/0f eO{ ;do;fk]If Goflos k4ltdf ;'wf/ cfO{ ;Dk"0f{ Gofo k|zf;g<br />

l56f]5l/tf] tyf :jR5 ePsf], Joj:yfk|lt gful/ssf] hgljZjf; / hgcf:yf a9]sf] /<br />

b08xLgtfsf] cGTo g} Gofo k|zf;gsf] d'vl/t p2]Zo /x]sf]n] ;a} gful/s sfg'gsf] kl/lwleq<br />

x'g'kg]{ st{Joaf]w ePsf] x'g] .<br />

&=$=# e|i6frf/ lgoGq0f<br />

!= k[i7e"ld<br />

;/sf/L sfo{k|0ffnLdf hgck]Iffcg'¿ksf] ;'wf/ ub}{ hgtfdf k|jflxt x'g] j:t' / ;]jf<br />

kf/bzL{, pQ/bfoL, hgd'vL / sfg'g;Ddt ¿kdf ;xh / ;/n tl/sfn] pknAw u/fO{ ;a} tx /<br />

¿ksf e|i6frf/ Pjd\ clgoldttfnfO{ lgoGq0f u/L ;bfrf/o'Qm, g}ltsjfg\ Pjd\ ;';+:s[t g]kfnL<br />

;dfhsf] lgdf{0f ug{ cfjZos Joj:yf ug'{k/]sf] 5 . g]kfn kIf /fi6« ag]sf] e|i6frf/ lj?4sf]<br />

;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo dxf;lGwn] ;b:o /fi6«x¿sf] sfg'g, ;ª\u7g / Jojxf/df c;/ kfg]{u/L<br />

Jofks / lj:t[t ¿kdf e|i6frf/ lj?4 pko'St ljlw cjnDag ug]{ / ;f] ljlwcGtu{t e|i6frf/<br />

lg/f]w, sfg'g sfof{Gjog, cGt/f{li6«o ;xof]u, ;DklQsf] k'gk|f{lKt, k|fljlws ;xof]u / ;"rgf<br />

cfbfgk|bfg tyf sfof{Gjog;DaGwL ;+oGqnfO{ k|j4{g ug]{ nIo lnPsf] 5 . kIf /fi6« ag]kl5<br />

dxf;lGwn] l;h{gf u/]sf bfloTj k"/f ug{ g]kfn ;b}j k|lta4 /x]sf] 5 .<br />

rfn' of]hgfsf] ;dLIff cjlwdf ;fj{hlgs lgsfodf x'g] e|i6frf/hGo lqmofsnfk,<br />

clgoldttf, l9nf;':tL tyf clg0f{oh:tf ljs[ltx¿sf] lg/fs/0f ug{ clVtof/ b'¿kof]u<br />

cg';Gwfg cfof]un] ;]jfu|fxL, gful/s ;dfh, ;~rf/ hut\ tyf cfd hg;d'bfo;Fu oyfy{k/s<br />

;"rgf, hfgsf/L pknAw u/fpgsf nflu 6]lnkmf]g, ˆofS;, O{d]n / 6f]n–k|mL gDa/sf] Joj:yf<br />

u/]sf] 5 . ljleGg lhNnfdf e|i6frf/ lgoGq0fdf :yfgLo hg;xeflutf ljifos cGtlq{mof tyf<br />

hgr]tgfd"ns ;fd'bflos lzIff sfo{qmd ;~rfng ul/Psf 5g\ .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

e|i6frf/nfO{ ;fdflhs ck/fwsf] ¿kdf :yflkt ug'{, e|i6frf/hGo ck/fwn] gofF–gofF<br />

:j¿k / cfofd lnFb} uPsf]df ;f]cg'¿ksf] cg';Gwfg / txlssft;DaGwL Ifdtf ljsf; ug{',<br />

e|i6frf/sf] ph'/L lbg], ;fIfL a:g] JolQm tyf cleof]hg ug]{ sd{rf/Lx¿sf] plrt ;+/If0f ug'{,<br />

bIf hgzlStsf] sdL /xg' cflb r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 283


cj;/<br />

e|i6frf/ lj?4sf] ;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo dxf;lGwnfO{ g]kfnn] cg'df]bg u/L;s]sf]Ù e|i6frf/<br />

lj?4sf sfg'gL ;+/rgfx¿ t'ngfTds ¿kdf ;Ifd ePsf]Ù e|i6frf/ lgoGq0fsf nflu gful/s<br />

;dfh tyf ;~rf/ hut\nufot ;fdflhs ;~hfnx¿sf] alnof] ;xof]u / ;xsfo{ /x]sf]Ù<br />

e|i6frf/ lgoGq0fsf nflu cGt/f{li6«o ;xof]u, ;xsfo{ / ;dGjosf ;fy} clVtof/ b'¿kof]u<br />

cg';Gwfg cfof]usf] If]qLo / ;Dks{ sfof{nox¿sf] :yfkgfn] e|i6frf/ lj?4sf] cleofgnfO{<br />

k|efjsf/L ¿kdf cufl8 a9fpg] cj;/ k|fKt ePsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

e|i6frf/hGo lqmofsnfksf] lgoGq0f u/L :jR5 ;dfh lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

e|i6frf/hGo sfo{sf] z"Go ;xgzLntfsf] gLltdfkm{t ;'zf;g k|j4{g ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

e|i6frf/hGo lqmofsnfksf] lgoGq0f u/L ;'zf;g sfod ug{ ;xof]u ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ;a} e|i6frf/hGo sfdsf/afxL ck/fw x'g] sfg'gL Joj:yf u/L ;f]sf] sfof{Gjogsf<br />

dfWodaf6 To:tf] e|i6frf/hGo sfddf z"Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDag ug]{ .<br />

2. e|i6frf/ lj?4sf] ;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo dxf;lGwsf] sfof{Gjog ub}{ lgjf/0ffTds pkfo<br />

cjnDag u/L e|i6frf/ lgjf/0f ug]{ .<br />

3. e|i6frf/;Fu ;DalGwt kmf}hbf/L ljifo, ;k'b{uL / kfl/:kl/s sfg'gL ;xof]usf nflu kIf<br />

/fi6«x¿aLrsf] ;xof]unfO{ k|j4{g ug]{ .<br />

4. e|i6frf/ lgjf/0fsf nflu k|fljlws ;xfotf / ;"rgf cfbfgk|bfg;DaGwL dxf;lGwsf]<br />

Joj:yfnfO{ oyf;Dej sfof{Gjog ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;'zf;g;DaGwL ljBdfg sfg'g÷sfo{ljlwx¿df ;fdlos kl/dfh{g÷;+zf]wg u/L<br />

sfof{Gjogdf NofOg]5 . -!_<br />

2. ;/sf/n] lgdf{0f u/L sfof{Gjogdf NofPsf] e|i6frf/ lj?4sf] /fli6«o /0fgLlt tyf<br />

lgsfout sfo{of]hgfsf] cfjlws sfo{k|ultsf] cg'udg;lxt o;nfO{ ;d;fdlos<br />

kl/dfh{g ul/g]5 . -!_<br />

3. e|i6frf/hGo ck/fwsf] cg';Gwfg, txlssft / cleof]hg;d]tsf r/0fx¿df cfjZos<br />

kg]{ 1fg, ;Lk / cGt/f{li6«o c;n cEof;x¿sf] a9LeGbf a9L pkof]u ug]{ u/L<br />

lgofds lgsfosf hgzlQmnfO{ Ifdtfo'Qm agfOg]5 . -!_<br />

284 | rf}wf}+ of]hgf


4. e|i6frf/ lj?4 cfjfh / hgdt l;h{gf ug]{ gful/s ;dfh÷u}/;/sf/L ;+:yf Pjd\<br />

;fd'bflos ;+:yf / ;~rf/ If]qaf6 ePsf ;Tk|of;sf] plrt sb/;lxt ;Ddfg ug]{u/L<br />

sfg'gdf ljz]if Joj:yf ldnfOg]5 . -!_<br />

5. ;DklQ z'4Ls/0f sfo{nfO{ b'¿T;fxg ug{ df}h'bf sfg'gnfO{ yk sfo{d'vL agfOg]5 .<br />

o;pk/ sf/afxL ug]{ lgofds lgsfox¿nfO{ cfjZos ;|f]t;fwgo'Qm / lqmofzLn<br />

t'NofOg]5 . -!_<br />

6. e|i6frf/ lj?4sf] /fi6« ;ª\3Lo dxf;lGwn] Joj:yf u/]sf cj;/ tyf bfloTj lgjf{x ug]{<br />

u/L /fli6«o sfg'gnfO{ ;d;fdlos kl/dfh{g÷Joj:yf;lxt sfof{Gogdf NofOg]5 . -@_<br />

7. e|i6frf/ lgoGq0f÷Go"gLs/0fdf lqmofzLn ;+:yfx¿sf ;fy} ;'zf;g sfod ug{<br />

lqmofzLn ;fj{hlgs lgodgsf/L ;+:yfx¿nfO{ lglZrt sfo{of]hgf;lxt sfo{;Dkfbgsf]<br />

dfkg ug]{u/L kl/rfng ul/g]5 . -@_<br />

8. e|i6frf/;Fu ;DalGwt kmf}hbf/L ljifo, ;DklQ lkmtf{;DaGwL sfg'g lgdf{0f, ;'k'b{uL /<br />

kf/:kl/s sfg'gL ;xof]usf nflu kIf /fi6«x¿aLrsf] ;xof]unfO{ k|j4{g ul/g]5 . -#_<br />

9. e|i6frf/ lgjf/0fsf nflu k|fljlws ;xfotf / ;"rgf cfbfgk|bfg;DaGwL dxf;lGwsf]<br />

Joj:yfnfO{ oyf;Dej sfof{Gjog ub}{ nlug]5 . -$_<br />

10. ;fj{hlgs lgdf{0f / ;fj{hlgs ;]jf k|bfg ug]{ lgsfonfO{ Jojl:yt, k|lt:kwL{, kf/bzL{<br />

/ pQ/bfoL agfOg]5 . -$_<br />

11. e|i6frf/hGo s;'/ ck/fw / k|zf;lgs cg'lrt sfo{sf] cg';Gwfg tyf 5fglagsf<br />

qmddf cGt/lgsfo ;dGjo Pjd\ ;"rgf cfbfgk|bfgnfO{ ;3g / k|efjsf/L agfO{ ul/g]<br />

sf/afxLnfO{ e/kbf]{÷ljZj;gLo÷k|dfl0ftof]Uo t'NofOg]5 . -$_<br />

12. ;a} ;]jfsf /fi6«;]js sd{rf/Lx¿nfO{ cf–cfˆgf Jofj;flos lgi7f;lxt sfo{:yndf<br />

;fbf hLjg / ;xof]uL Jojxf/;lxt ;]jfu|fxLd}qL ;]jf k|jfx ug{ k|]l/t u/L ;f]sf]<br />

cg'udg ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. e|i6frf/ lj?4sf] cGt/f{li6«o dxf;lGwsf k|fjwfgadf]lhd /fli6«o gLlt / sfg'gsf]<br />

kl/dfh{g, cfjZos sfg'g th{'df / sfof{Gjog .<br />

2. e|i6frf/ lj?4sf] /fli6«o /0fgLlt tyf lgsfout sfo{of]hgfsf] cfjlws sfo{k|ultsf]<br />

cg'udgsf cfwf/df ;d;fdlos kl/dfh{g;lxtsf] sfo{of]hgf sfof{Gjog .<br />

3. e|i6frf/ lgoGq0f;DaGwL sfg'gx¿sf] kl/kfngf / sfof{Gjogsf] nflu cGt/fl{\i6«o<br />

;fem]bf/L, ;dGjo / ;Ël7t k|of;nfO{ clej[l4 ug{ cfjZos gLltut, ;+/rgfut /<br />

sfo{ut Joj:yf .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 285


4. e|i6frf/ lj?4sf] gful/s ;r]tgf clej[l4sf nflu s]G›b]lv :yfgLo tx;Dd e|i6frf/<br />

lj?4 k|jw{gfTds Pjd\ lg/f]wfTds sfo{qmd;DaGwL .<br />

5. e|i6frf/sf] hf]lvdk"0f{ If]qsf] klxrfgsf] nflu cfwf/e"t ;"rssf] lgwf{/0f u/L cfjZos<br />

cWoog / cg';Gwfg .<br />

6. e|i6frf/ lgoGq0f;Fu ;Da4 lgsfox¿sf] ;+:yfut Ifdtf ljsf;sf nflu cfw'lgs<br />

;"rgf k|ljlwsf] k|of]u .<br />

7. cg';Gwfg sfo{nfO{ j}1flgs, j:t'k/s / glthfd"ns agfpg Ifdtf clej[l4 .<br />

8. ;fj{hlgs lgdf{0f / ;fj{hlgs ;]jf k|bfg ug]{ lgsfox¿nfO{ sfdsf] u'0f:t/k|lt<br />

pQ/bfoL agfpg k|fljlws k/LIf0f / lj:tf/ .<br />

9. c;n Jojxf/x¿sf] k|of]u, g}lts d"No / dfGotfdf hf]8, ;fdflhs cf8Da/df lgoGq0f,<br />

hgr]tgf clej[l4 / ;'zf;g k|j4{g .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

e|i6frf/ lgoGq0fdf cfk;L ;xof]u / ;xsfo{sf] jftfj/0f lgdf{0f ePsf], e|i6frf/ lj?4<br />

lgof]lht ¿kdf cleofg ;~rfng eO{ o;sf ;a} ;f/, ¿k / /Ësf] lgoGq0f ePsf] x'g]5 .<br />

o;sf ;fy} ;/sf/sf] e|i6frf/ lj?4sf] z"Go ;xgzLntfsf] gLltnfO{ an ldn]sf], e|i6frf/<br />

lgoGq0fsf] va/bf/Ldf gful/s ;dfh, u}/;/sf/L ;+:yf tyf ;fd'bflos ;+:yf;Fu ;xsfo{ j[l4<br />

ePsf] / e|i6frf/ lj?4sf] sf/afxLdf cfjZos ;dGjo Pjd\ ;"rgf cfbfgk|bfgdf k|efjsfl/tf<br />

cfPsf] x'g]5 .<br />

&=$=$ ;'/Iff Joj:yf<br />

!= k[i7e"ld<br />

k|efjsf/L ;'/Iff k|aGw ;'zf;g / ljsf;sf] k"j{;t{ xf] . d'n'sdf zflGt ;'/Iff / ;'Joj:yf<br />

sfod u/L hgtfsf] lhp, wg / :jtGqtfsf] ;+/If0f ug{, zflGtk"j{s afFRg kfpg] clwsf/<br />

;'lglZrt ug{ / pRr, km/flsnf] / ;dfj]zL cfly{s ljsf;sf nflu ;d]t k|efjsf/L ;'/Iff<br />

Joj:yf x'g cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;'/Iff lgsfox¿sf] cfw'lgsLs/0f ug'{Ù e/kbf]{ ;"rgf ;~hfnsf] Joj:yf ug{Ù v'nf<br />

;Ldfgfsf] sf/0f x'g] ;fgf tyf cj}w xltof/sf] k|of]u lgoGq0f ug'{, ;/sf/L Pjd\ ;fj{hlgs<br />

;DklQsf] a9\bf] cltqmd0f /f]Sg'Ù oy]i6 ;|f]t;fwgsf] Joj:yf ug'{, ;'/Iffsf] nflu lhDd]jf/<br />

lgsfox¿aLrsf] ;dGjo sfod ug'{ tyf dfgj a]rlavgh:tf ;d:ofx¿ /f]Sg' r'gf}tLsf ¿kdf<br />

/x]sf 5g\ .<br />

286 | rf}wf}+ of]hgf


cj;/<br />

;'/Iff lgsfox¿sf ;+/rgfx¿ d'n'se/ lj:tf/, hgr]tgfdf cfPsf] ;'wf/, cg';Gwfg<br />

k|ljlwdf ljsf;, ;"rgf k|ljlwdf ePsf] ljsf; / ;~rf/ ;'ljwfsf] tLj| lj:tf/ o; If]qsf cj;/<br />

x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

gful/s :jtGqtf, ljlwsf] ;fzg / dfgj clwsf/sf] ;+/If0fdfkm{t zfGt / ;'/lIft ;dfh<br />

lgdf{0f .<br />

#=@ nIo<br />

b]zdf e/kbf]{ zflGt ;'/Iff / ;'Joj:yf sfod ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. d'n'sdf zflGt, ;'Joj:yf / cdgrog sfod u/L hgtfsf] lhp, wg / :jtGqtfsf]<br />

;+/If0f ug'{ .<br />

2. gful/s ;'/Iff / ck/fw cg';Gwfgsf nflu pko'Qm k|ljlw / k|0ffnLsf] :yfkgf / ljsf;<br />

ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. gful/ssf] lhp, wg, :jtGqtf tyf ;fj{hlgs ;DklQsf] ;'/Iff ug{sf] lglDt ;'/Iff<br />

lgsfonfO{ cfw'lgs, Jofj;flos tyf ;fwg–;|f]t ;DkGg agfpg] .<br />

2. ;'/Iff k|zf;gdf ljlwsf] zf;gnfO{ klxnf] k|fyldstfdf /fvL hgtfnfO{ ;'zf;gsf]<br />

k|Tofe"lt lbg] .<br />

3. dfgj a]rlavg, ck/fw lgoGq0f tyf nfu' cf}ifw lgoGq0f ug]{ .<br />

4. ljkb\ Joj:yfkg sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. gful/s ;'/Iffsf nflu lghfdtL lgsfo, g]kfn k|x/L, ;z:q k|x/L an / /fli6«o<br />

cg';Gwfg ljefunfO{ ;dGjofTds ¿kdf kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

2. clt ;+j]bgzLn Pjd\ dxŒjk"0f{ k|lti7fg tyf ef}lts k"jf{wf/sf] ljz]if ;'/Iff k|aGw<br />

ldnfOg]5 . -!_<br />

3. ;fd'bflos k|x/Ldf ljz]if hf]8 lbOg] tyf k|x/LnfO{ hgd}qL agfOg]5 . -@_<br />

4. ;"rgf ;Dk|]if0f k|0ffnLnfO{ s]Gb|Lo ;~hfndf cfa4 u/L ;'/Iff k|0ffnLnfO{ k|ljlwo'Qm<br />

agfOg]5 . -@_<br />

5. ck/fw lgoGq0fdf ;xof]u k'Ug] gofF k|ljlwnfO{ k|of]udf NofOg]5 . -@_<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 287


6. d'n'ssf] /fli6«o lxtcg'¿k /fli6«o ;'/Iff gLlt, k|lt/Iff gLlt, /fli6«o ;'/Iff;DaGwL sfg'g<br />

lgdf{0f u/L k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 . -@_<br />

7. nfu' cf}ifwsf] cj}w pTkfbg, laqmL ljt/0f Pjd\ cf];f/k;f/nfO{ s8fOsf ;fy lgoGq0f<br />

ul/g]5 . -#_<br />

8. dfgj a]rljvgh:tf] cdfgjLo sfo{nfO{ lgoGq0f ul/g]5 . -#_<br />

9. dfgj clwsf/ pNnª\3gstf{nfO{ sfg'gsf] bfo/fdf NofO{ dfgj clwsf/sf] ;+/If0f /<br />

;+j4{g ul/g]5 . -#_<br />

10. ljkb\sf] cj:yfdf tTsfn vf]h, p4f/ / /fxt ljt/0f ug{ tflnd k|fKt bIf hgzlSt<br />

tof/ ug'{sf ;fy} If]qLo txdf cfktsfnLg p4f/sf nflu uf]bfd :yfkgf ul/g]5 . -$_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut tyf ;+:yfut ;'wf/<br />

1. u[x tyf cfGtl/s k|zf;g -g]kfn k|x/L, ;z:q k|x/L an, /fli6«o cg';Gwfg ljefu /<br />

sf/fuf/ k|zf;g_ sf] k'g;{+/rgf tyf ;'b[9Ls/0f .<br />

2. zflGt ;'/Iff sfod ug{ cfk/flws lqmofsnfkx¿ Tfyf ;Ël7t ck/fw lgoGq0f ug{sf]<br />

nflu k|ljlwd}qL ck/fw cg';Gwfg .<br />

3. cfGtl/s ;'/Iff gLltsf] kl/dfh{g .<br />

4. ;+ljwfg cg's"n x'g] u/L ljBdfg sfg'gx¿sf] ;+zf]wg, kl/dfh{g Pjd\ cfjZos gofF<br />

sfg'gx¿sf] lgdf{0f .<br />

5. ;]jf k|jfxnfO{ k|efjsf/L agfpg ;Ë7gfTds k'g;{+/rgf .<br />

v= cGo sfo{qmd<br />

1. ljB'tLo zf;gsf] cjwf/0ffnfO{ k|efjsf/L sfof{Gjog .<br />

2. /fli6«o kl/rokqsf] tof/L tyf ljt/0fsf] yfngL .<br />

3. pkTosf k|j]znufot ljleGg :yfg / k|d'v $) ;x/x¿df Snf]h ;ls{6 6]lnlehg<br />

h8fg .<br />

4. nfu' cf}ifwsf] dfu 36fpg, cfk"lt{ lgoGq0f ug{ tyf Iflt Go"gLs/0f ug{ ;+:yfut<br />

;'b[9Ls/0f tyf ;r]tgf, /f]syfd / k'g:yf{kgf .<br />

5. cj}w ufFhf / clkmd v]tL lg?T;flxt ug{ sfg'gL sf/afxL ;Fu;Fu} s[lif, kz'kfng<br />

tyf cGo /f]huf/d"ns Joj;fosf] k|j4{g .<br />

6. nfu' cf}ifw lgoGq0f / cg'udgdf k|efjsfl/tf / k'gP{sLs/0f tyf ;dfhdf<br />

k'g:yf{kgf ug]{ sfo{df k|efjsfl/tf .<br />

7. cWofudg tyf k|j]zf1f k|0ffnLdf ;'wf/ / Jojl:yt ;"rgf k|0ffnL .<br />

288 | rf}wf}+ of]hgf


8. :yfgLo k|zf;g ;'b[9Ls/0f .<br />

9. af9L, klx/f], cfunfuL / cGo k|fs[lts k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"gLs/0f ug{ l56f] / 5f]6f]<br />

hfgsf/L tyf k"j{;"rgf k|0ffnL lj:tf/ .<br />

10. dxTjk"0f{ k|lti7fg, ;+/rgf / cf}Bf]lus If]qsf] ;'/Iff .<br />

11. xltof/ tyf v/vhfgf / ljz]if u/L ;fgf xltof/sf] laulauLaf6 cfGtl/s ;'/Iffdf<br />

vnn k'Ug uO{ ;fdflhs j}dgiotf a9\g] vt/fnfO{ k"0f{tof /f]s nufpg xltof/ tyf<br />

v/vhfgf;DaGwL P]g lgodx¿sf] kl/dfh{g tyf ;+zf]wg .<br />

12. e"sDk, af9L, klx/f], v8]/L, cltj[li6, cl;gfh:tf k|fs[lts k|sf]k / cGo dfgjhGo<br />

k|sf]ksf] ;Defljt IfltnfO{ Go"g u/fpg ;r]tgf / ;'/Iffsf pkfo;DaGwL r]tgf<br />

hufpg] / ljkb tyf k|sf]kkl5sf] l:yltnfO{ lgoGq0fdf lnO{ k'g:yf{kgf;DaGwL<br />

sfo{sf] Joj:yfkg .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

ljkb\ Joj:yfkgsf ;a} ljifout If]qdf d"nk|jfxLs/0f ePsf] x'g]Ù IfltnfO{ Go"gLs/0f ug{<br />

k"j{tof/L tyf k|ltsfo{ Ifdtf clej[l4 ePsf] x'g]Ù ;'/Iff lgsfosf] Ifdtf clej[l4 tyf ;ª\u7g<br />

;'b[9Ls/0f eO{ hgtfdf sfg'g sfof{Gjogsf] k|efjsfl/tf, b08xLgtfsf] cGTo, ck/fwsf<br />

36gfx¿sf] Go"gLs/0f tyf ;fdflhs zflGt sfod ePsf] x'g]5 .<br />

&=$=% hg;xeflutf<br />

!= k[i7e"ld<br />

hgtf;Fu k|ToIf ¿kdf ;/f]sf/ /fVg] ljsf; k|lqmofx¿df hgtfsf] cy{k"0f{ ;xeflutf<br />

cfjZos x'G5 . ljsf; sfo{qmdsf] th'{dfsf] r/0fdf dfq} geP/ sfof{Gjog / cg'udg tyf<br />

d"Nofª\sgsf r/0fx¿df ;d]t hg;xeflutf x'g'kb{5 . xfn;Ddsf kxnx¿af6 ljleGg k|sf/sf<br />

;fd'bflos ;+:yfx¿dfkm{t ljsf; lgdf{0fsf ;fy} ;d'bfosf] ljsf;df hgtf k|ToIf ¿kdf<br />

;xefuL xF'b} cfPsf 5g\ . cfly{s ultljlwx¿ :jtGq ¿kdf ;~rfng ug{, ;fdflhs hLjgsf<br />

ljleGg kIfx¿df ;+nUg x'g / tNnf] txb]lv /fli6«o :t/;Ddsf ;/sf/x¿ r'Gg] / kl/jt{g<br />

ug{;d]t hgtf ;Ifd x'g' cfjZos 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

hgtfdfkm{t ;~rflnt x'g] cfof]hgfx¿df hjfkmb]lxtf sdhf]/ x'g', ljsf; lgdf{0fdf<br />

hg;xeflutfsf] gfpFdf 7]s]bf/L k|yf a9\b} hfg', ljsf; lgdf{0fdf ;+nUg ;fd'bflos ;+:yfx¿aLr<br />

:j:y k|lt:kwf{ tyf ;dGjosf] sdL x'g', :yfgLo lgsfox¿ nfdf] ;do;Dd hgk|ltlglwljxLg<br />

x'g', hg;xeflutfnfO{ kmnbfoL agfpg g;lsg' cflb o; If]qsf r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 289


cj;/<br />

b]zsf] cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df ;xefuL ePsf ;fd'bflos tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿<br />

/ ufpF tyf 6f]n ;'wf/ tyf ljsf; ;ldltx¿sf] ;ª\Vof pNn]Vo ¿kdf j[l4 ePsf], :yfgLo<br />

:t/sf ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf sfo{qmdx¿df hgtfsf] ;xeflutf a9\b} uPsf], cf–<br />

cfˆgf] If]qdf u/]sf] ljsf; sfo{qmd / k'¥ofPsf] of]ubfgsf] cfwf/df ljleGg txdf<br />

hgk|ltlglwx¿ rog x'g] cj:yf ePsf] cflb sf/0fn] ljleGg If]qsf] ljsf;df hg;xeflutf<br />

clej[l4 ug]{ cj;/ l;h{gf ePsf] 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

/fi6« lgdf{0fsf nflu ljsf; k|lqmofdf cy{k"0f{ hg;xeflutf clej[l4 .<br />

#=@ nIo<br />

cfly{s, ;fdflhs tyf /fhgLlts ljsf; k|lqmofdf hgtfsf] ;xeflutf ;'lglZrt ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

;fdflhs, cfly{s tyf ;f+:s[lts ljsf; k|lqmofsf ljleGg r/0fx¿df gful/ssf] cy{k"0f{<br />

;xeflutf clej[l4 ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ljsf:f lgdf{0fsf x/]s r/0f / ;]jf k|jfxdf hg;xeflutf k|j4{g ug]{ .<br />

2. :yfgLo:t/df sfo{/t ;fd'bflos tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] Ifdtf clej[l4 ug]{ .<br />

3. gful/s;Fu k|ToIf ;/f]sf/ /fVg] ljsf; lgdf{0f sfo{qmd / lgjf{rgnufotsf ;fj{hlgs<br />

dxŒjsf lqmofsnfkdf gful/sx¿sf] e"ldsf a9fpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. cfly{s ;fdflhs ljsf; sfo{qmd tyf ;]jf k|jfxdf gful/sx¿sf] e"ldsf af/]df<br />

hgr]tgf clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

2. :yfgLo :t/df ;~rfng x'g] ljsf; sfo{qmd÷cfof]hgfsf] th'{dfsf] r/0fb]lv<br />

sfof{Gjog / cg'udg tyf d"Nofª\sgsf r/0f;Dd hgtfnfO{ ;xefuL agfOg]5 . -!_<br />

3. ljleGg If]qx¿af6 hgtfdf k|jfx x'g] ;]jfx¿nfO{ ;xh, e/kbf]{ / kf/bzL{ agfpg<br />

hg;xeflutf clej[l4 ul/g]5 . -!_<br />

4. ljsf; lgdf{0f sfo{;Fu k|ToIf ;/f]sf/ /fVg] ;fdfhsf cu'jf, ;fdflhs cleoGtf,<br />

;fdflhs kl/rfns, ;fd'bflos tyf u}/;/sf/L :f+:yfsf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

5. pkef]Qmf ;ldlt / ltgsf lqmofsnfknfO{ kf/bzL{ agfOg]5 . -@_<br />

290 | rf}wf}+ of]hgf


6. ;fj{hlgs dxŒjsf lqmofsnfkdf gful/s ;r]tgf hufpg /fHo ;~rfngdf x'g'kg]{<br />

gful/sx¿sf] e"ldsfsf] af/]df hgtfdf ;r]tgf hufO{ ljleGg txsf] lgjf{rg k|lqmofdf<br />

;lqmo ¿kdf ;xefuL aGg pTk|]l/t ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. ;+j}wflgs k|fjwfgcg';f/ ;a} txdf lgjf{rgåf/f hgk|ltlglwTjsf] Joj:yf .<br />

2. /fli6«o, ;ª\3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo :t/sf of]hgf k|lqmofdf :yfgLo txb]lv g}<br />

hg;xeflutf clej[l4 .<br />

3. of]hgf k|0ffnLdf ;fj{hlgs ;'g'jfO / sfof{Gjogdf ;fj{hlgs n]vfk/LIf0f .<br />

4. jftfj/0f ;+/If0f, vfg]kfgL tyf ;/;kmfO, s[lif, hnjfo' kl/jt{g cg's"ng sfo{qmd,<br />

:jR5 pmhf{ / ljkb\ Joj:yfkgh:tf If]qdf sfo{ ug]{ ;a} lgsfo Pjd\ ljsf;<br />

;fem]bf/nfO{ ;dGjofTds ¿kdf kl/rfng .<br />

5. hg;xeflutfdf cfwfl/t ;f}o{ ;8s tyf ;fj{hlgs :yn pmhf{ sfo{qmd / ;x'lnotk"0f{<br />

lghL cfjf;Lo ;f}o{ tyf cGo j}slNks pmhf{ sfo{qmdnfO{ pRr k|fyldstfsf ;fy<br />

sfof{Gjog .<br />

6. :yfgLo ;d'bfosf] kl/rfng u/L ;fgf l;FrfO ;fd'bflos ejg, n3' pmhf{ nufotsf<br />

;fd'bflos k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmdx¿sf dfWodaf6 /f]huf/L / cfo .<br />

7. nfut ;xeflutfsf] cfwf/df cfly{s tyf ;fdflhs k"jf{wf/ lqmofsnfk ;~rfng .<br />

8. :yfgLo ;|f]t, ;fwg, ;Lk / k|ljlwsf] k|of]u u/L k"jf{wf/ lgdf{0f, cfo cfh{g, /f]huf/L /<br />

Ifdtf ljsf; .<br />

9. jl~rltdf k/]sf jf lk5l8Psf ju{, If]q / ;d'bfosf] a9LeGbf a9L ;xeflutf .<br />

10. :yfgLo hgtfsf] nfut ;xeflutfdf :yfgLo 3gf a:tLx¿df cfly{s s[ofsnfkx¿sf]<br />

lj:tf/ tyf ;x/L ;'/Iffsf] k|j4{g .<br />

11. ;x/L ;f}Gbo{ sfod ug]{ sfo{df ;xof]u k'¥ofpg] p2]Zon] :yfgLo dfusf cfwf/df<br />

hg;xeflutfdf cfwfl/t ;f}o{ ;8s aQL .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

:yfgLo txsf gLlt, ljsf;, ;]jf k|jfxdf ;dfj]zL ¿kdf pkef]Stfsf] ;xeflutf eO{<br />

;~rflnt sfo{qmdx¿sf] k|efjsfl/tfdf clej[l4 eO{ ljkGg, lk5l8Psf] If]q / ;LdfGts[t ju{<br />

tyf ;d'bfo yk nfeflGjt ePsf x'g]5g\ . lbuf] cfly{s–;fdflhs ljsf;, jftfj/0fd}qL<br />

u'0f:t/Lo :yfgLo k"jf{wf/ tyf k|efjsf/L ;]jf k|jfxåf/f ;Lk ljsf; / cfocfh{gsf cj;/<br />

lj:tf/ ub}{ ul/aL Go"gLs/0fdf 6]jf k'u]sf], ;fdflhs k"jf{wf/ ljsf;, cfo cfh{gsf<br />

lqmofsnfkx¿ ;~rfng ePsf] x'g], ;r]tgf clej[l4 tyf ;zQmLs/0f lqmofsnfkx¿ dfkm{t<br />

;fj{hlgs ;]jfdf ;j{;fwf/0fsf] ;Gt'li6 clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 291


&=% ljQLo ;'zf;g<br />

!= k[i7e"ld<br />

k|efjsf/L ljQLo Joj:yfkgdfkm{t ;fj{hlgs ;|f]tsf] bIf Pjd\ ;jf]{Qd kl/rfng, To;sf]<br />

n]vfª\sg, k|ltj]bg tyf n]vfk/LIf0fdfkm{t ljQLo Joj:yfkgdf kf/blz{tf / hjfkmb]lxtf clej[l4<br />

u/L e|i6frf/ lgoGq0f / ;bfrf/ k|j4{g ub}{ hg;fwf/0fnfO{ ljQLo z';f;gsf] k|Tofe"lt lbg'<br />

;/sf/sf] bfloTj xf] . ;fj{hlgs ljQLo Joj:yfkgnfO{ kf/bzL{ / hjfkmb]xL agfpg, /fHosf]<br />

;fj{hlgs vr{ / ;fj{hlgs cfosf] cBfjlws l:yltsf] n]vfª\sg tyf k|ltj]bg k|0ffnLnfO{<br />

lgoldt / Ps¿ktf sfod u/L k|efjsf/L agfpFb} n}hfgsf nflu ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t<br />

ljQLo Joj:yfkgsf] ljsf;df hf]8 lbFb} Psn vftfsf]if k|0ffnL / /fh:j Joj:yfkg ;"rgf<br />

k|0ffnLx¿sf] ljsf; ul/Psf] 5 . ;fj{hlgs vr{sf] kf/blz{tf clej[l4 ug{ ;/sf/L lgsfosf<br />

sfo{qmd tyf vr{x¿nfO{ ;fj{hlgsLs/0f ug]{ k4ltsf] ;d]t ljsf; ePsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ah]6 cg'dfg sfo{qmddf cfwfl/t tyf oyfy{k/s agfpg', ;dod} sfo{qmd :jLs[t u/L<br />

jflif{s vl/b of]hgf tof/ ug{', ;dodf 7]Ssf aGbf]a:t ug'{, rfn' vr{sf] dfqfTds j[l4 sd u/L<br />

k'FhLut vr{ j[l4 ug'{, cfGtl/s n]vfk/LIf0f tyf lgoGq0f k|0ffnL ;'b[9Ls/0f ug'{, clGtd<br />

n]vfk/LIf0fnfO{ j:t'ut agfpg', a]?h'sf] dfqf 36fO{ a]?h' g} gx'g]u/L vr{ Joj:yfkg ug'{h:tf<br />

r'gf}tLx¿ /x]sf 5g\ . ;fy}, vl/b sfo{nfO{ ;fj{hlgs vl/b P]gsf] dd{cg'¿k ldtJooL /<br />

k|lt:kwL{ agfpFb} nuL cfly{s jif{sf] cGTodf dfq cTolws vr{ ug{] k|j[lQdf /f]s nufpg]<br />

sfo{x¿ yk r'gf}tLk"0f{ /x]sf 5g\ . ;/sf/L n]vfk|0ffnLnfO{ gubdf cfwfl/t k|0ffnLaf6 qmdzM<br />

k|f]befjL k|0ffnLdf ¿kfGt/ ub}{ cGt/f{li6«o :t/sf] ¿kdf ljsf; ug'{ yk r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .<br />

cj;/<br />

g]kfn ;/sf/sf] /fh:j / Joosf] cg'dfg k|To]s jif{ h]7 dlxgfsf] !% ut] ;ª\3Lo ;+;b\df<br />

k]; ug'{kg]{ ;+j}wflgs Joj:yf, ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t ljQLo Joj:yfkgsf] nflu Psn<br />

vftfsf]if k|0ffnL, dGqfnout ah]6 ;"rgf k|0ffnL / /fh:j Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf;,<br />

g]kfn ;/sf/sf] ljQLo k|ltj]bg k|0ffnLnfO{ cGt/f{li6«o :t/sf] agfpg cGt/f{li6«o ;fj{hlgs<br />

;]jf n]vfdfg (IPSAS) sf] cfwf/df g]kfn ;fj{hlgs ;]jf n]vfdfg (NPSAS) tof/ u/L<br />

;f]cg';f/sf] k|ltj]bg k|0ffnL, ;fj{hlgs vr{sf] kf/blz{tf clej[l4 ug{ e'QmfgL x'g] lanx¿sf]<br />

;fj{hlgsLs/0f ;fy} dxfn]vf k/LIfs, ;+:fbLo ;ldlt, clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]u,<br />

;fj{hlgs vl/b cg'udg sfof{noh:tf lgofds lgsfosf] a9\b} uPsf] ;lqmotf ljQLo ;'zf;g<br />

k|j4{gsf nflu cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

292 | rf}wf}+ of]hgf


#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

ljQLo ;'zf;gdfkm{t k|efjsf/L ;fj{hlgs ljQLo Joj:yfkg .<br />

#=@ nIo<br />

;fj{hlgs cfo / vr{nfO{ Jojl:yt, kf/bzL{ / cg'dfgof]Uo agfO{ ;du| ljsf; k|lqmofnfO{<br />

k|efjsf/L t'Nofpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

;fj{hlgs cfo / vr{ k|0ffnLsf] k|efjsfl/tf clej[l4 ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ljQLo Joj:yfkg k|0ffnL ;'b[9Ls/0f ug{] .<br />

2. ;fj{hlgs cfo–Joo / vl/bnfO{ k|efjsf/L, Jojl:yt / kf/bzL{ agfpg] .<br />

3. cfGtl/s lgoGq0f / n]vfk/LIf0fnfO{ ljZj;gLo tyf k|efjsf/L agfpg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ljQLo Joj:yfkg;DaGwL lgsfosf] ;+:yfut ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -!_<br />

2. ljQLo cg'udg lgsfo tyf n]vfk/LIf0f ;+:yfsf] ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . -!_<br />

3. ljQLo Joj:yfkgsf ;a} If]qdf ;"rgf k|ljlwsf] k|of]unfO{ lj:tf/ ul/g]5 . -!_<br />

4. ;+;b\df jflif{s ah]6 k|:t'lt;Fu} jflif{s vl/b of]hgf tof/LnfO{ clgjfo{ ul/g]5 . -@_<br />

5. ljsf; cfof]hgfx¿sf] 7]Ssfk§f lgwf{l/t ;doleq} ug]{ tyf ljB'tLo af]nkq<br />

(E-bidding) sf] bfo/fnfO{ lj:tf/ ul/g]5 . -@_<br />

6. cfly{s jif{sf] clGtd tLg dlxgfdf jflif{s sfo{qmd ;+zf]wg ug]{ / ljlgof]lht ah]6sf]<br />

%) k|ltzteGbf a9L vr{ ug]{ k|j[ltdf /f]s nufOg]5 . -!_<br />

7. a]?h'nfO{ lgoGq0f ug{ cfGtl/s n]vfk/LIf0fnfO{ ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t agfOg'sf ;fy}<br />

n]vf pQ/bfoL clwsf/LnfO{ lhDd]jf/ t'NofOg]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= ah]6 Joj:yfkg<br />

1. ah]6 ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnL / dGqfnout ah]6 ;"rgf k|0ffnLnfO{ ;+:yfut u/L<br />

ah]6 lgdf{0f k|lqmofnfO{ qmdzM sfuhljxLg agfpg];DaGwL sfo{qmd .<br />

2. nfut / nfesf] ljZn]if0f;lxt of]hgf tyf sfo{qmd cjlw olsg u/L jflif{s ah]6<br />

ljlgof]hg .<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 293


3. ax'jifL{o 7]Ssf Joj:yfkg lgb]{lzsf tof/ .<br />

4. jflif{s sfo{qmd / cfjlws of]hgfaLr tfnd]n / rqmLo ;DaGw sfod ug{<br />

dWodsfnLg vr{ ;+/rgf ;+:yfut .<br />

v= ;fj{hlgs cfo–Joo / vl/b Joj:yfkg<br />

1. ;fj{hlgs vl/b cg'udg sfof{no / /fli6«o ;ts{tf s]Gb|sf] ;'b[9Ls/0f .<br />

2. ;fj{hlgs vl/b of]hgfsf] lgwf{l/t ;doleq} :jLs[lt tyf ;f]sf] k|efjsf/L<br />

sfof{Gjog .<br />

3. ljQLo hjfkmb]lxtf;DaGwL sfg'gL Joj:yf tyf sfof{Gjog .<br />

4. dxfn]vf k/LIfssf] sfof{noaf6 x'g] clGtd n]vfk/LIf0f, cfGtl/s n]vfk/LIf0f tyf<br />

lgoGq0f k|0ffnLdf ;'wf/ .<br />

u= ;"rgf k|0ffnL<br />

1. ah]6 ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnL, ljQLo ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnL, j}b]lzs ;xfotf<br />

Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL / cfof]hgf sfo{;Dkfbg ;"rgf k|0ffnLaLr ;"rgf<br />

cfbfgk|bfgsf] Joj:yf .<br />

2. eG;f/ ;"rgf k|0ffnL / d"No clej[l4, cGtMz'Ns tyf cfos/;DaGwL ;"rgf<br />

k|0ffnLnfO{ cfa4 u/L s/ 5nL tyf k'FhL knfog x'g]h:tf cj}wflgs lqmofsnfkdf<br />

/f]s .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

jflif{s vl/b of]hgf lgwf{l/t ;dod} tof/ eO{ vl/b sfo{ ePsf], /fh:j kl/rfng<br />

k|efjsf/L ¿kdf ePsf], ;fj{hlgs vr{ Jojl:yt eO{ a]?h' sd ePsf] / cfGtl/s tyf clGtd<br />

n]vfk/LIf0f k|efjsf/L ePsf] x'g]5 .<br />

&=^ dfgj clwsf/<br />

!= k[i7e"ld<br />

;+o'Qm /fi6«;ª\3sf] :yfkgf ePkl5 dfgj clwsf/sf] :yfkgf, ;Ddfg, ;+/If0f / k|j4{gdf<br />

cGt/f{li6«o k|of;sf] yfngL ePsf] xf] . dfgj clwsf/nfO{ zflGt / ljsf;sf] d"n cfwf/sf ¿kdf<br />

:jLsf/ ub}{ ;+o'Qm /fi6« ;ª\3sf] dxf;efn] !) l8;]Da/ !($* df dfgj clwsf/sf] ljZjJofkL<br />

3f]if0ffkq hf/L u/]sf] lyof], h;df klxnf] k6s dfgjsf hGdl;4 Pjd\ g};lu{s clwsf/x¿nfO{<br />

dfgj clwsf/sf ¿kdf kl/eflift ul/Psf] lyof] . ;+o'Qm /fi6«;ª\3sf] a8fkq / dfgj clwsf/sf]<br />

ljZjJofkL 3f]if0ffkqnfO{ cfwf/ dfg]/ dfgj clwsf/sf ljljw kIfx¿nfO{ ;d]6\g] u/L ;+o'Qm<br />

/fi6«;ª\3åf/f dfgj clwsf/;DaGwL ljleGg cGt/f{li6«o dxf;lGwx¿ hf/L x'Fb} cfPsf 5g\ .<br />

rfn' of]hgf cjlwdf dfgj clwsf/ pNnª\3g tyf Hofbltsf lj¿4 cg';Gwfg u/L<br />

kL8snfO{ sf/afxL / kLl8tnfO{ Ifltk"lt{ lbg g]kfn ;/sf/nfO{ l;kmfl/; ul/Psf], ;LdfGts[t<br />

294 | rf}wf}+ of]hgf


;d'bfosf nflu OG6g{;Lk sfo{qmd ;~rfng ul/Psf], dfjg clwsf/ ;DaGwdf cled'vLs/0f<br />

tflnd ;~rfng ul/Psf], ljBfnosf lzIfssf nflu dfgj clwsf/ ;|f]t k'l:tsf, @)&) tof/<br />

ul/Psf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;+ljwfg, sfg'g / cGt/f{li6«o k|lta4tfcg'¿k ;+:yfut / ;+/rgfut tyf kof{Kt<br />

;|f]t;fwgsf] Joj:yf u/L cfd gful/snfO{ dfgj clwsf/sf] k"0f{ k|Tofe"lt lbnfpg' r'gf}tLk"0f{<br />

sfo{ /lxcfPsf] 5 .<br />

cj;/<br />

g]kfn ;/sf/sf If]qut sfo{qmdx¿df dfgj clwsf/nfO{ k|fyldstfdf /fVg', dfgj<br />

clwsf/;DaGwL hgr]tgf a9fpg', g]kfn dfgj clwsf/;DaGwL d'Vo b:tfj]hx¿ / gf} d'Vo<br />

dxf;lGwx¿dWo] ;ft;d]t u/L dfgj clwsf/;DaGwL @@ cGt/f{li6«o dxf;lGwx¿sf] kIf /fi6«<br />

aGg', dfgj clwsf/sf] ;+/If0f tyf k|j4{Gfsf] nflu g]kfnn] hgfPsf cGt/f{li6«o k|lta4tfx¿ /<br />

g]kfnsf] ;+ljwfgdf Joj:yf ul/Psf gful/ssf ljleGg df}lns xsx¿ dfgj clwsf/sf] ;+/If0f<br />

tyf ;+j4{gsf lglDt cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

dfgj clwsf/sf] ;+/If0fsf nflu ;a} k|sf/sf lje]bx¿ cGTo u/L ;dfj]zL, dof{lbt /<br />

;dtfd"ns ;dfhsf] ljsf; .<br />

#=@ nIo<br />

dfgj clwsf/;DaGwL ;+:yfx¿aLr ;dGjo, ;xsfo{ / ;xeflutf a9fO{ dfgj clwsf/<br />

;+:s[ltsf] ljsf; ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

dfgj clwsf/k|ltsf] k|lta4tfnfO{ Jofjxfl/s ¿kdf ;'lglZrt ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. dfgj clwsf/ pNnª\3gsf 36gfsf] cg';Gwfg tyf dfgj clwsf/ cj:yfsf] cg'udg<br />

ug]{ .<br />

2. dfgj clwsf/nfO{ ljsf;sf d'2fx¿;Fu ;+/rgfut / sfof{Tds ¿kn] hf]8\g] .<br />

3. dfgj clwsf/;DaGwL /fli6«o tyf cGt/f{li6«o bfloTj sfof{Gjog ug]{ .<br />

#=$ sfo{gLlt<br />

1. dfgj clwsf/ pNnª\3gsf 36gfsf] cg';Gwfg sfo{nfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -!_<br />

ul/aL lgjf/0f, zflGt tyf ;'zf;g | 295


2. dfgj clwsf/ cj:yfsf] lgoldt ¿kdf cg'udg ul/g]5 . -!_<br />

3. ljkGg, ;LdfGts[t Pjd\ lk5l8Psf ju{sf clwsf/ ;'lglZrt ul/g]5 . -!_<br />

4. dfgj clwsf/sf If]qdf sfo{/t /fli6«o ;+:yfx¿nfO{ ;'b[9 ub}{ dfgj clwsf/sf] ;+/If0f<br />

tyf ;+j4{gdf 6]jf k'¥ofOg]5 . -!_<br />

5. dfgj clwsf/nfO{ d'n'ssf] cfjlws ljsf; of]hgf;Fu ;DalGwt gLltx¿df ;+/rgfTds<br />

/ sfof{Tds ¿kdf ;dflxt ul/g]5 . -@_<br />

6. dfgj clwsf/sf] ;Ddfg, ;+/If0f / k|f]T;fxg ug]{ qmddf ljBdfg cj/f]wx¿nfO{ x6fO{<br />

dfgj clwsf/ ;+:s[ltsf] ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

7. dfgj clwsf/ ;DaGwdf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o bfloTj sfof{Gjog u/L dfjg<br />

clwsf/sf] ;+/If0f tyf k|j4{g ul/g]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. ;+ljwfgn] k|Tofe"t u/]sf] dfgj clwsf/sf] ;'lglZrttfsf nflu ;DalGwt lgsfox¿sf]<br />

;+:yfut ;'b[9Ls/0f .<br />

2. /fHosf gLlt, of]hgf / sfo{qmdx¿ th{'df, sfof{Gjog / cg'udg ubf{ clwsf/df<br />

cfwfl/t k4lt cjnDag ug]{ / ;f]sf nflu hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; .<br />

3. dfgj clwsf/ / dfgjLo sfg'gsf ;DaGwdf ;/sf/L lgsfox¿sf cltl/Qm gful/s<br />

;dfh, clwsf/sdL{x¿ tyf ;~rf/hut\;d]tsf] ;dGjo / ;xsfo{df ;r]tgfd"ns<br />

sfo{qmd ;~rfng .<br />

4. dfgj clwsf/;DaGwL /fli6«o Pjd\ cGt/f{li6«o k|lta4tfx¿sf] ;+/If0f, ;+j4{g tyf<br />

k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu ljBdfg sfg'gx¿sf] ;+zf]wg, kl/dfh{g ;fy} cfjZos<br />

gofF sfg'g th{'df .<br />

5. dfgj clwsf/sf] ;+/If0f, ;+j4{g / k|j4{gdf hjfkmb]lxtf clej[l4 .<br />

6. dfgj clwsf/ sfo{of]hgfn] klxrfg u/]sf ljifox¿nfO{ ;DalGwt dGqfnosf] jflif{s<br />

sfo{qmddf ;dfj]z .<br />

7. g]kfnn] kIf /fi6«sf ¿kdf a'emfpg'kg]{ cfjlws k|ltj]bgx¿ ;dodf g} a'emfpg<br />

;DalGwt lgsfox¿aLr ;dGjo .<br />

8. ljZjJofkL cfjlws ;dLIff k|ltj]bgdf :jLsf/ ul/Psf k|lta4tfx¿sf] sfof{Gjogdf<br />

k|efjsfl/tf .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

dfgj clwsf/;DaGwL sfg'gx¿ k'g/fjnf]sg eO{ gofF sfg'gx¿sf] lgdf{0f ePsf] / dfgj<br />

clwsf/;DaGwL /fli6«o ;+:yfx¿ ;'b[9 ePsf x'g]5g\ . To;}u/L dfgj clwsf/sf ljifox¿ /fli6«o<br />

gLltx¿df ;+/rgfTds / sfof{Tds ¿kdf ;dflxt ePsf] / dfgj clwsf/ ;+:s[ltsf] k|j4{g<br />

ePsf] x'g]5 .<br />

296 | rf}wf}+ of]hgf


kl/R5]b M *<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pjd\ cg';Gwfg<br />

*=! of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog<br />

!= k[i7e"ld<br />

nlIft ljsf; k|ltkmn xfl;n ug{ oyfy{k/s / Jofjxfl/s of]hgf th{'df tyf ;f]sf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjogsf] cu|0fL e"ldsf /xG5 . t]x|f}F of]hgfdf of]hgf k|lqmofnfO{ ;"rgf tyf tYo<br />

/ k|df0fdf cfwfl/t, glthfd'vL / oyfy{k/s agfpg cfjlws of]hgfsf] glthf vfsf tof/ u/L<br />

sfof{Gjogdf NofOPsf] / dWosfnLg vr{ ;+/rgfnfO{ yk yyfy{k/s agfpFb} nluPsf] 5 . ;fy}<br />

nlIft ;d"xsf] ;xeflutf / ;dfj]lztfnfO{ hf]8 lbOPsf], /fli6«o cg'udg tyf d"Nofª\sg<br />

lbUbz{g–@)&) hf/L eO{ PsLs[t glthfd"ns cg'udg tyf d"Nofª\sg k|0ffnL ljsf; ul/Psf] /<br />

sfo{;Dkfbg s/f/ -;Demf}tf_ sf] k|f/De ul/Psf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljsf;sf] bL3{sfnLg ;f]r th{'df u/L ;f]cg';f/ of]hgf tyf sfo{qmd th{'df ug{',<br />

;|f]t;fwgsf] ;'lglZrttf u/L cfjlws of]hgf / jflif{s ah]6aLr ;fd~h:otf sfod ug{',<br />

k'glg{df{0f sfo{qmd th{'df tyf sfof{Gjog k|efjsf/L agfpg', ;ª\3Lotfcg'¿k of]hgf<br />

th{'df;DaGwL ;ª\u7gfTds ;+/rgf, k|lqmof tyf ljlwdf ;'wf/ ug{' / of]hgf th{'df;DaGwL<br />

hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; u/L ;+:yfut ;'b[9Ls/0f ug{' of]hgf th{'df k|lqmofdf b]lvPsf<br />

r'gf}tLx¿ x'g\ . To:t} of]hgf sfof{Gjog ug]{ lgsfox¿sf] Ifdtf clej[l4 ug{', sfof{Gjogdf<br />

;+nUg hgzlQmsf] pTk|]/0ff / sfo{;Dkfbg:t/ clej[l4 ug{', of]hgf sfof{GjognfO{ k|fyldstfdf<br />

/fVg' / ;fj{hlgs vl/b tyf hUuf k|flKt;DaGwL sfg'gL tyf k|lqmofut hl6ntf x6fpg' of]hgf<br />

sfof{Gjog;DaGwL d'Vo r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

lbuf] ljsf; nIox¿sf] sfof{Gjog tyf bL3{sfnLg cfly{s ;fdflhs ljsf; /0fgLlt<br />

th{'dfsf] r/0fdf /x]sf], ;+ljwfgsf] sfof{Gjog tyf ;ª\3Lo 9fFrfcg'¿k of]hgf k|lqmofnfO{ yk<br />

;Gt'lnt, ;dGoflos / ;dfj]zL agfpg], ljsf; ;fem]bf/nufotsf] ;xof]usf] a9\bf] k|lta4tf,<br />

e"sDkkl5sf] k'glg{df{0fsf] qmddf k|sf]k pTygzLn of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog / lzIffdf<br />

a9\bf] nufgLsf sf/0f bIf hgzlQmsf] a9\bf] pTkfbg / pknAwtf of]hgf k|lqmofnfO{ k|efjsf/L<br />

agfpg] cj;/sf ¿kdf /x]sf 5g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

tYok/s / glthfd'vL of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog k|0ffnL .<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pj+ cg';Gwfg | 297


#=@ nIo<br />

ljsf; of]hgf, sfo{qmd / cfof]hgfnfO{ lgwf{l/t kl/df0f, nfut, u'0f:t/ / ;dodf ;DkGg<br />

ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. of]hgf th{'df k4ltnfO{ k|fljlws ¿kdf ;an, Jofjxfl/s ¿kdf sfof{Gjogof]Uo /<br />

;+:yfut ¿kdf ;'b[9 agfpg' .<br />

2. ljsf; sfo{qmd tyf cfof]hgfsf] sfof{Gjogsf] nflu sfof{Gjog Ifdtf clej[l4 tyf<br />

cg's"n jftfj/0f l;h{gf ug{' .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. ;ª\3Lo ;+/rgf cg's"n x'g]u/L ljBdfg of]hgf th'{df k|0ffnL tyf sfof{Gjog<br />

Joj:yfsf] ;'b[9Ls/0f tyf ljsf; ug]{ .<br />

2. of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog ug]{ ;fj{hlgs lgsfo Pjd\ lghL, ;xsf/L tyf<br />

;fd'bflos If]qsf] Ifdtf ljsf; tyf ;'b[9Ls/0f u/L u|x0fIfdtf clej[l4 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;ª\3Lo ;+/rgf cg's"n ;ª\3, k|b]z / :yfgLo txdf of]hgf k|0ffnL ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

2. ;ª\3Lo ;+/rgfcg'¿k x'g]u/L of]hgf sfof{Gjogsf] ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -!_<br />

3. k|df0fdf cfwfl/t glthfd'vL of]hgf / dWosfnLg vr{ ;+/rgfnfO{ ;+:yfut u/L<br />

of]hgfsf ljleGg tx / cjojaLr sfo{d"ns ;DaGw sfod ul/g]5 . -!_<br />

4. ;fj{hlgs vl/b, k|fs[lts ;fwg;|f]t tyf hgzlQm kl/rfng;DaGwL sfg'gL, gLltut,<br />

;+:yfut / k|lqmofut ;'wf/ ul/g]5 . -@_<br />

5. of]hgf th{'df tyf sfof{Gjogdf ;+nUg x'g] hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; tyf hjfkmb]lxtf<br />

clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

6. ljsf; lgdf{0f sfo{df ;+nUg x'g] ;/f]sf/jfnfx¿sf] ;+:yfut tyf hgzlQmsf] Ifdtf<br />

clej[l4 ul/g]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= bL3{sfnLg ljsf;sf] k|f¿k<br />

1. jflif{s, cfjlws, k|fb]lzs tyf If]qut of]hgfx¿aLr tfbfDotf sfod u/L /fi6«sf]<br />

;jf{ËL0f ljsf; / ;d[l4sf] ¿k/]vf;lxtsf] …g]kfnsf] cfly{s ;fdflhs ljsf;sf]<br />

bL3{sfnLg of]hgfÚ tof/ .<br />

v= ;ª\3Lo k|0ffnL cg'¿k of]hgf th'{df<br />

1. ;ª\3Lo ;+/rgf cg's"nsf] of]hgf ;+/rgf / k|0ffnLsf] ljsf; .<br />

298<br />

298 | rf}wf}+ of]hgf


2. qmdfut ¿kdf ;~rflnt sfo{qmd÷cfof]hgfx¿sf] l:ylt ;dLIff / txut<br />

;/sf/nfO{ lhDd]jf/L x:tfGt/0f .<br />

3. of]hgf th'{df k|lqmofdf cfjZos tYofÍ tyf ;"rgfsf] k[i7kf]if0f ug{ cWoog,<br />

cg';Gwfg tyf ;j]{If0f .<br />

4. cg'udg tyf d"NofÍg glthfnfO{ of]hgf th'{dfsf] k|To]s r/0f / k|lqmofdf k|of]u .<br />

5. dWodsfnLg vr{ ;+/rgfsf] ;'b[9Ls/0f .<br />

u= of]hgf sfof{Gjog kIfdf ;'wf/<br />

1. ;fj{hlgs vl/b lgodfjnLdf cfjZos ;+zf]wg .<br />

2. sfg'gL Joj:yf u/L hUuf k|flKtdf ;/nLs/0f .<br />

3. of]hgf th'{df tyf sfof{Gjog ug]{ ;fj{hlgs lgsfox¿sf] ;'b[9Ls/0f .<br />

4. ljsf; lgdf{0fdf ;+nUg x'g] lghL sDkgLx¿sf] lgodg;DaGwL sfg'gL tyf<br />

;+:yfut Joj:yfdf ;'wf/ tyf Ifdtf ljsf; .<br />

5. ljsf; lgdf{0fdf ;+nUg ;xsf/L, u}/;/sf/L tyf ;fd'bflos ;+:yfx¿sf] k|f]T;fxg<br />

tyf Ifdtf ljsf; .<br />

6. cfof]hgf Joj:yfkg tyf sfo{;Dkfbg ;"rgf k|0ffnLsf] ;'b[9Ls/0f .<br />

7. of]hgf th'{df tyf sfof{Gjogdf ;+nUg x'g] hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; .<br />

8. sfof{Gjogdf ;+nUg x'g] hgzlQmsf] nflu sfo{;Dkfbg s/f/ tyf k|f]T;fxg k|0ffnL .<br />

9. gbLhGonufot ;a} lsl;dsf k|fs[lts ;|f]t;fwgsf] ljsf;d}qL lbuf] pkof]u .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

;ª\3Lo :j¿k;Fu tfbfDo x'g] u/L of]hgf k|0ffnL ljsf; tyf sfof{Gjog Joj:Yff ePsf]<br />

x'g]5 . ;fy} dWodsfnLg vr{ ;+/rgf ;+:yfut ePsf], jflif{s ljsf; sfo{qmd / cfjlws<br />

of]hgfaLr tfnd]n sfod ePsf] x'g]5 . To;}u/L of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog lgsfox¿sf]<br />

;+:yfut ;'b[9Ls/0f ePsf], ljsf; lgdf{0f sfo{df ;+nUg ;/f]sf/jfnfx¿sf] Ifdtf clej[l4<br />

ePsf], of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog;DaGwL tflnd Joj:yf ePsf], sfo{;Dkfbg s/f/ tyf<br />

k|f]T;fxg k|0ffnL nfu' ePsf], hUuf tyf cGo k|fs[lts ;fwg;|f]t kl/rfng;DaGwL P]g tyf<br />

lgodfjnLdf ;'wf/ ePsf] / sfo{qmd tyf cfof]hgf lgwf{l/t u'0f:t/, nfut Pjd\ ;doleq}<br />

;DkGg ePsf] x'g]5 .<br />

*=@ cg'udg tyf d"Nof°g<br />

!= k[i7e"ld<br />

ljsf; of]hgf, gLlt, sfo{qmd tyf cfof]hgfsf] sfof{Gjog kIfnfO{ k|efjsf/L, glthfd'vL /<br />

hjfkmb]xLk"0f{ agfpg cg'udg tyf d"NofÍgsf] e"ldsf /xG5 . t]x|f}F of]hgfdf cg'udg tyf<br />

d"NofÍgnfO{ glthfd"ns agfpg of]hgfsf] glthf vfsf tof/ ul/Psf], glthfd"ns cg'udg<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pj+ cg';Gwfg | 299


tyf d"NofÍg lbUbz{g sfof{Gjogdf NofOPsf] / cg'udg tyf d"NofÍg ljw]ossf] d:of}bf tof/<br />

ug{'sf ;fy} Ifdtf ljsf;df hf]8 lbOPsf] lyof] . o;}u/L ljsf; cfof]hgfx¿sf] k|ult k|ltj]bg<br />

ug]{ k|0ffnLnfO{ ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u / glthfd"ns agfpg cfof]hgf Joj:yfkg ;"rgf<br />

k|0ffnLsf] ;ˆ6j]o/ ljsf; u/L kfOnl6ª;d]t ul/Psf] 5 . ;fy} tLgcf]6f cfof]hgfsf] cfGtl/s /<br />

!) cf]6f cfof]hgfsf] t];|f] kIfaf6 :jtGq d"NofÍg u/fOPsf] 5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;ª\3Lo, k|fb]lzs tyf :yfgLo txdf of]hgf k|lqmof tyf cGt/;DalGwt cg'udg tyf<br />

d"NofÍg k4ltnfO{ ;+:yfut ug'{, lbuf] ljsf;sf nIo nufotsf c;/ tyf k|efjtxsf<br />

;"rsx¿sf] v08Ls[t Pjd\ ;j]{If0fdf cfwfl/t ;"rgf l;h{gf ug{' / ljleGg tx tyf lgsfodf<br />

cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL Ifdtf ljsf; ug'{ / bIf hgzlQmnfO{ o; sfo{df cfslif{t<br />

u/L/fVg' k|d'v r'gf}tL /x]sf 5g\ .<br />

cj;/<br />

gof+ ;+ljwfg cg'¿k k|zf;sLo k'g;{+/rgfsf qmddf ;fª\u7lgs k'gu{7g tyf Ifdtf<br />

ljsf; ubf{ cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL Joj:yfnfO{ yk ;'b[9 ug{ ;lsg] / lbuf] ljsf;sf<br />

nIosf] cg'udg tyf d"Nofª\sgnfO{ hf]8 lbg]u/L ;g\ @)!^ b]lv @)@) ;Ddsf] cGt/f{li6«o<br />

d"NofÍg sfo{;"rL NofOPsfn] ljsf; ;fem]bf/nufotsf] ;xof]udf ;d]t o;nfO{ yk ;+:yfut<br />

ug{ ;lsg] cj;/ 5 .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

glthfd"ns cg'udg tyf d"NofÍg Joj:yfdfkm{t ;dfj]zL, ;dGoflos tyf lbuf] ljsf; .<br />

#=@= nIo<br />

ljsf; sfo{qmd tyf cfof]hgfnfO{ nlIft kl/df0f, u'0f:t/, nfut / ;dodf ;DkGg u/fO{<br />

of]hgfsf nIox¿ xfl;n ug{ ;xof]u ug'{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

of]hgf, gLlt, sfo{qmd tyf cfof]hgfsf nIox¿ xfl;n ug{ cfjZos ;"rgf ;dod}<br />

pknAw u/fpg ;Sg]u/L ;a} txdf glthfd"ns cg'udg tyf d"NofÍgnfO{ ;+:yfut ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. sfg'gL / gLltut Joj:yf Pjd\ ;'wf/ u/L ljsf; of]hgf, gLlt, sfo{qmd tyf<br />

cfof]hgfsf] cg'udg tyf d"NofÍgnfO{ ;+:yfut ug]{ .<br />

2. d"Nofª\sgnfO{ :jtGq / :t/Lo u/fpg'sf ;fy} lg0f{o k|lqmofdf d"Nofª\sgsf glthfsf]<br />

k|of]unfO{ Jojl:yt ug]{ .<br />

300<br />

300 | rf}wf}+ of]hgf


3. cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL lgsfo / hgzlQmsf] Ifdtf ljsf;nfO{ ljz]if hf]8 lbg] .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. cg'udg tyf d"Nofª\sg sfg'g th{'df u/L sfof{Gjog ul/g]5 . -!_<br />

2. lbuf] ljsf;sf nIo;d]tsf] cg'udg tyf d"Nofª\sg ug{ ;lsg] u/L glthfd"ns<br />

cg'udg tyf d"NofÍg k|0ffnLnfO{ yk ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

3. cg'udg tyf d"Nofª\sgdf ;xeflutfd"ns ljlwx¿ cjnDag ub}{ nlug]5 . -!_<br />

4. t];|f] kIfaf6 ul/g] d"NofÍgnfO{ lj:tf/ ug{'sf ;fy} yk u'0f:t/Lo agfOg]5 . -@_<br />

5. d"NofÍgstf{x¿sf ;ª\u7g;Fu ;dGjo u/L d"NofÍgsf] ;xhLs/0f ug]{, d"Nofª\sg ug]{<br />

/ o;sf ;'emfjx¿sf] k|of]u ug]{ Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -@_<br />

6. gLlt, of]hgf tyf cfof]hgf th{'dfnfO{ :t/Lo ;"rgfdf cfwfl/t u/fpg /fli6«o of]hgf<br />

cfof]udf ;"rgf jf tYofÍsf] clen]vLs/0f ul/g]5 . -@_<br />

7. ljleGg lgsfo;Fu ;dGjo u/L cg'udg tyf d"NofÍg sfo{df ;+nUg hgzlQmnfO{<br />

tflnd tyf cGo sfo{qmddfkm{t Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -#_<br />

8. ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u a9fO{ cg'udg tyf d"NofÍg sfo{nfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -#_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmd<br />

s= gLltut Joj:yf<br />

1. cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL P]g / lgodfjnLsf] th'{df .<br />

2. /fli6«o cg'udg tyf d"NofÍg lbUbz{g, @)&) df lbuf] ljsf;sf nIox¿nfO{<br />

cfGtl/sLs/0f ub}{ kl/dfh{g tyf sfof{Gjog .<br />

3. rf}wf}F of]hgfsf] glthfvfsfsf] tof/L tyf k|of]u .<br />

v= ;"rgf k|ljlw<br />

1. ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t cfof]hgf sfo{;Dkfbg ;"rgf k|0ffnLdfkm{t ;a} cfof]hgfsf]<br />

k|ult k|ltj]bg / ;dLIff .<br />

2. sfo{qmd tyf cfof]hgfx¿sf] cg'udg tyf d"NofÍg k|ltj]bg clgjfo{ ¿kdf<br />

;DalGwt lgsfosf] j]j;fO6df /fVg] .<br />

u= Ifdtf ljsf;<br />

1. glthfd"ns cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL tflndx¿sf] ;~rfng .<br />

2. cg'udg tyf d"NofÍg ;Da4 sd{rf/LnfO{ ;"rgf–k|ljlwsf] k|of]u;DaGwL tflnd<br />

;~rfng .<br />

3. ljZjljBfno tyf ljleGg tflnd k|lti7fgx¿df cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL<br />

k|lzIf0f .<br />

4. of]hgf, cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL sfo{df ;+nUg cg'ejL hgzlQmnfO{ sfo{k|lt<br />

pTk|]l/t ug]{ ljz]if Joj:yf .<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pj+ cg';Gwfg | 301


3= d"Nof°g<br />

1. /fli6«o of]hgf cfof]uaf6 5flgPsf sfo{qmd tyf cfof]hgfx¿sf] cfGtl/s / t];|f]<br />

kIfaf6 d"NofÍg .<br />

2. ;a} ljsf;;Fu ;DalGwt dGqfnox¿af6 aflif{s sDtLdf Pp6f cfof]hgf jf<br />

sfo{qmdsf] cfGtl/s d"NofÍg .<br />

3. ;xeflutfTds cg'udg tyf d"NofÍg ljlwx¿sf] k|of]udf j[l4 .<br />

4. /fli6«o tyf cGt/f{li6«o d"NofÍgstf{ ;+:yf / d"NofÍgstf{x¿sf] :jtGq ;ª\u7g;Fu<br />

;~hfnLs/0f / ;xsfo{ u/L k|efj d"NofÍg / Ifdtf clej[l4sf sfo{qmd ;~rfng .<br />

5. lbuf] ljsf;sf nIox¿sf] d"NofÍgnfO{ k|efjsf/L u/fpg ;+o'Qm /fi6«;ª\3Lo<br />

lgsfox¿, d"NofÍgstf{x¿sf ;ª\u7g;d]tsf] ;dGjodf ljZj d"NofÍg sfo{;"rL<br />

cg's"n x'g]u/L n}lËs tyf ;dtfd}qL PsLs[t d"NofÍg sfo{of]hgfsf] tof/L tyf<br />

sfof{Gjog .<br />

ª= cg'udg<br />

1. Joj:yflksf–;+;b\df g]kfn ;/sf/n] k|:t't u/]sf] gLlt tyf sfo{qmdsf] ljz]if<br />

cg'udg .<br />

2. /fli6«o of]hgf cfof]usf ;b:ox¿nfO{ Ps÷Ps k|b]zsf] lhDd]jf/L tf]sL ToxfF<br />

;~rflnt cfof]hgfx¿sf] lgoldt cg'udg .<br />

3. /fli6«o uf}/j, k|yd k|fyldstfdf /x]sf / ;d:ofd"ns sfo{qmd tyf cfof]hgfx¿sf]<br />

pRr kbflwsf/Lx¿ ;d]taf6 ljz]if cg'udg .<br />

4. lj1;d]tsf] ;]jf lnO{ s]xL ljifout If]q jf sfo{qmdsf] ;fj{hlgs vr{sf] 6«oflsª<br />

;j]{If0f .<br />

5. ljleGg lgsfox¿ ;+nUg 6f]nLaf6 ;+o'Qm cg'udg tyf d"NofÍg .<br />

6. cg'udg tyf d"NofÍgdf n]vfk/LIf0f k|ltj]bgsf] ;d]t cfwf/ lng] Joj:yf .<br />

r= ;+:yfut ;lqmotf tyf k|efjsfl/tf<br />

1. /fli6«o ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldlt tyf dGqfno:t/Lo ljsf; ;d:of ;dfwfg<br />

;ldltsf] a}7snfO{ glthfk/s agfO{ ;f] a}7saf6 ePsf lg0f{ox¿sf] sfof{Gjogsf]<br />

cg'udg .<br />

2. cg'udg tyf d"NofÍgdfkm{t ;fdflhs hjfkmb]lxtf k|j4{g ug{ sfo{qmd ;~rfng .<br />

3. cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 ;~rflnt sfo{qmdx¿sf] cg'udg tyf<br />

d"NofÍgnfO{ k|efjsf/L agfpg ;dfhsNof0f kl/ifb\sf] Ifdtf clej[l4 .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

cg'udg tyf d"NofÍg;DaGwL P]g hf/L ePsf] / /fli6«o cg'udg tyf d"NofÍg lbUbz{g<br />

@)&) lbuf] ljsf;sf nIod}qL ePsf] x'g]5 . To;}u/L cg'udg tyf d"NofÍgdf ;"rgf k|ljlwsf]<br />

k|of]u a9]sf], ljleGg txdf #)) hgfn] glthfd"ns cg'udg tyf d"Nofª\sg;DaGwL tflnd<br />

k|fKt u/]sf], cfGtl/s / afXo u/L sDtLdf !% cf]6f cfof]hgf jf sfo{qmdsf] d"Nofª\sg ul/Psf],<br />

302<br />

302 | rf}wf}+ of]hgf


gLlt tyf lg0f{o k|lqmof ;"rgfdf cfwfl/t ePsf] x'g] / ;fj{hlgs hjfkmb]lxtf clej[l4 ePsf]<br />

x'g]5 .<br />

*=# tYof° k|0ffnL<br />

!= k[i7e"ld<br />

tYofÍ, of]hgf / ljsf;sf] lqcfoflds ;'b[9 ;DaGwn] oyfy{k/s of]hgf th'{df, sfof{Gjog<br />

/ ;f]sf] cg'dug tyf d"NofÍg ;Dej eO{ lbuf] ljsf;df 6]jf k'Ug;Sb5 . lbuf] ljsf; nIosf]<br />

ljZjJofkL 3f]if0ffdf klg tYofÍ ljsf; tyf ;dofg's'n pGgogsf nflu ljz]if hf]8 lbOPsf] 5<br />

. ;do;fk]If, lj:tfl/t, v08Ls[t, e/kbf]{ / dfu;fk]If tYofÍsf] lgoldt cfk"lt{ / pRrtd<br />

k|of]un] g} tYodf cfwfl/t ljsf; cjwf/0ffnfO{ ;fsf/ kfg{ ;lsg] x'Fbf rfn' of]hgfdf tYofÍnfO{<br />

/fHosf] s]Gb|b]lv :yfgLo tx / ljifout If]qsf of]hgf tyf gLlt th'{dfdf pkof]u ul/g]5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

;do;fk]If tYofÍ P]gsf] th'{df ug'{, s]Gb|Lo / :yfgLo :t/sf tYofÍLo lqmofsnfkx¿df<br />

;dGjo ug'{, ;ª\3Lo / :yfgLo lgsfox¿sf] tYofÍ Joj:yfkg / ;+/rgf lgdf{0f ug{', pTkflbt<br />

tYofÍdf bf]xf]/f]kgf x6fpg', tYofÍsf] pkof]u j[l4 ug'{, hgzlQmsf] bIftf j[l4 ug'{ / cgflws[t<br />

tYofª\ssf] k|of]u x6fpg' k|d'v r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

g]kfnsf] /fli6«o tYofÍ k|0ffnLdf d"ntM dfu / k|of]udf lj:tf/ x'g', b]lvPsf] a9\bf] Pjd\<br />

lj:tfl/t hfu¿stf x'g', gofF–gofF tYofÍLo k|ljlwx¿sf] ljsf; x'g', ljsf; ;fem]bf/x¿af6<br />

tYofÍLo ljsf;df rf;f] / ;xof]u x'g', gofF tYofÍ P]gsf] ckl/xfo{tf dx;'; x'g', ;DalGwt<br />

lgsfox¿df tYofÍLo hgzlQmn] cfh{g u/]sf] k]zfut lj1tf ljBdfg x'g' d'Vo cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

k|efjsf/L, ;dGjofTds / lqmofzLn /fli6«o tYofÍ k|0ffnLsf] :yfkgf .<br />

#=@ nIo<br />

of]hgf tyf ljsf;sf gLltsf nflu cfjZos kg]{ tYofÍ tyf tYofÍLo ;]jf pknAw<br />

u/fpg] .<br />

#=# p2]Zo<br />

1. tYodf cfwfl/t gLlt lgdf{0ffy{ kl/df0fhgs / kl/0ffdhGo tYofÍ pTkfbg u/L<br />

;/sf/sf ;a} txsf k|of]ustf{x¿sf] dfu / cfjZostf ;Daf]wg ug'{ .<br />

2. nfut–k|efjL tYofÍLo ljsf; / ultljlwx¿sf nflu ;fGble{s gLlt, cEof; / Ifdtf<br />

ljsf; ug'{ .<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pj+ cg';Gwfg | 303


#=$ /0fgLlt<br />

1. pRr u'0f:t/Lo tYofÍ pTkfbg, ;'wf/ / cfk"lt{ ug]{ .<br />

2. tYofÍsf pTkfbgsf ;a} ;DefJo ljlw / ;|f]tx¿sf] pkof]u ug]{ .<br />

3. ;ª\3Lo ;+/rgfcg';f/ tYofÍsf] u'0f:t/ ;'lglZrt ug{ ;+:yfut Ifdtf clej[l4 ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. pko'Qm sfg'gL k"jf{wf/ tof/ u/L /fli6«o Pjd\ cGt/f{li6«o k|of]ustf{x¿sf] dfusf]<br />

clwstd ;Daf]wg x'g] u/L tYofÍsf] pTkfbg ul/g]5 . -!_<br />

2. /fli6«o tYofÍ kl/ifb\nfO{ lqmofzLn agfO{ cflwsfl/s tYofÍsf pTkfbsx¿sf] e"ldsf /<br />

clwsf/ If]qnfO{ ;':ki6 ul/g]5 . -!_<br />

3. /fli6«o tYofÍ k|0ffnLleq dfkb08, cjwf/0ffx¿, kl/efiffx¿, juL{s/0fx¿ / k|rlnt<br />

Pjd\ ;d'lrt tYofÍLo ljlwx¿nfO{ Psfsf/ ul/g]5 . -@_<br />

4. /fli6«o tYofÍ k|0ffnLnfO{ PsLs[t 9Ëdf lqmofzLn t'NofOg]5 . -@_<br />

5. s]Gb|Lo tYofÍ ljefusf] ;Ë7g k'g;{+/rgf ul/g]5 . -#_<br />

6. lbuf] ljsf;sf] nIox¿sf] cg'udg tyf d"NofÍgsf nflu lgwf{l/t /fHosf ;a} txsf<br />

;"rsx¿ cfk"lt{ ug{sf nflu cfjZostfcg';f/ u0fgf / ;j]{If0fx¿ ;~rfngsf ;fy}<br />

Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL tyf k|zf;lgs b:tfa]hx¿sf] ;fdlos / u'0f:t/Lo<br />

Joj:yfkg ul/g]5 . -$_<br />

7. g]kfn cfly{s of]hgf tyf tYofÍ ;]jfsf ljleGg kbx¿sf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf, ;]jf<br />

;~rfng, ;]jfsf ;t{x¿, tflnd / j[lQ ljsf;sf cGo cj;/ cflbdf ;'wf/ ub}{<br />

nlug]5 . -%_<br />

8. of]hgf cjlwdf /fli6«o tYofÍ k|lzIf0f s]Gb|sf] :yfkgfy{ k|f/lDes tof/Lx¿ ;DkGg<br />

ul/g]5 . -%_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

s= gLltut, sfg'gL / ;+:yfut Joj:yf<br />

1. g]kfnsf] ;+ljwfgdf Joj:yf eP adf]lhdsf] tYofÍ ;Da4 clwsf/sf] cfwf/df<br />

s]Gb|Lo tYofÍ ljefu / k|b]z tyf :yfgLo :t/df /xg] tYofÍ sfof{nox¿sf]<br />

;Ë7g ;+/rgf tyf sfo{If]q lgwf{/0f u/L lj:t[t sfo{ljlw tof/ .<br />

2. tYofÍ ljsf;sf nflu /fli6«o /0fgLlt :jLs[t u/L] rqmLo / r/0fa4 sfof{Gjog .<br />

3. gofF tYofÍ P]g / lgodfjnL th'{df .<br />

4. g]kfn ;/sf/sf ljleGg lgsfox¿df /x]sf] tYofÍ PsfOsf] ;fË7lgs ;'wf/ .<br />

304<br />

304 | rf}wf}+ of]hgf


5. g]kfn cfly{s of]hgf tyf tYofÍ ;]jfcGtu{tsf] of]hgf ;d"xsf] lqmofzLntf .<br />

6. /fli6«o tYofÍ k|lzIf0f tyf cg';Gwfg s]Gb|sf] :yfkgf . ljifout ¿kdf cGt/<br />

dGqfno÷lgsfout tYofÍ sfo{ ;d"xsf] :yfkgf .<br />

7. g]kfn ;/sf/sf tYofÍ pTkfbg ug]{ ljleGg lgsfox¿aLr sDo'6/ ;~hfnsf]<br />

dfWodaf6 PsLs[t ;"rgf cfbfgk|bfg ;+oGq :yfkgf .<br />

8. /fli6«o tYofÍ clen]vg sfo{sf] If]q lj:tf/ u/L cGo lgsfosf tYofÍx¿nfO{<br />

s]Gb|Lo tYofÍ ljefusf] /fli6«o tYofÍ clen]v ;+oGqdf ;dfj]z / tYofÍ k|bfos,<br />

pTkfbs / k|of]ustf{x¿aLrsf] lqcfoflds ;DaGw ljsf; .<br />

9. g]kfn :t/Lo juL{s/0f tyf lgb]{lzsfx¿ tof/ .<br />

v= ljleGg /fli6«o u0fgf tyf ;j]{If0f<br />

1. afx|fF} /fli6«o hgu0fgf, @)&* sf] tof/L .<br />

2. klxnf] /fli6«o cfly{s u0fgf .<br />

3. cf}Bf]lus u0fgf, @)&$ .<br />

4. t];|f] >dzlQm ;j]{If0fsf] ljZn]if0f;lxtsf] glthf k|sfzg .<br />

5. rf}yf] g]kfn hLjg:t/ ;j]{If0f .<br />

6. >d;Fu ;DalGwt ;do–pkof]u ;j]{If0f .<br />

7. /fli6«o s[lif u0fgf, @)&* sf] tof/L .<br />

u= cGo sfo{qmd<br />

1. /fli6«o n]vf tYofÍsf] cfwf/ jif{ kl/jt{g tyf /fli6«o n]vf k|0ffnL, @))* cg's"n<br />

x'g] u/L n]vfx¿ tof/ .<br />

2. t];|f] cfk"lt{ / pkof]u tflnsf .<br />

3. lbuf] ljsf;sf nIox¿sf] k|ult dfkgsf nflu rflxg] tYofÍ Joj:yfkg .<br />

4. /fli6«o, k|b]z, :yfgLo tx tyf ljwfut ¿kdf lbuf] ljsf;sf nIo ;"rsx¿sf]<br />

lgwf{/0f, pTkfbg tyf k|sfzg .<br />

5. k|zf;lgs clen]vx¿nfO{ k|of]u u/L PsLs[t tYofÍ Joj:yfkg .<br />

6. hgu0fgf, s[lif u0fgf cfly{s u0fgf, cf}Bf]lus u0fgf / hnjfo' kl/jt{g ;j]{If0f,<br />

jflif{s 3/kl/jf/ ;j]{If0fnufot cGo /fli6«o :t/sf ;j]{If0fx¿nfO{ b[li6ut u/L<br />

u0fgf If]q gS;fÍg .<br />

7. lbuf] ljsf;sf nIox¿;Fu ;DalGwt cfwf/ jif{sf a]~rdfs{ ;"rsx¿ tof/Lsf<br />

nflu ljBdfg tYofÍ cfwf/sf] yk k|zf]wg tyf cfjZostfg';f/ ;j]{If0f .<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pj+ cg';Gwfg | 305


8. xfn pknAw ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnL / k|zf;lgs b:tfa]hx¿sf] ;d]t pko'Qm<br />

Joj:yfkg / pkof]usf nflu PsLs[t tYofÍLo ;~hfn :yfkgf .<br />

9. s]Gb| tyf :yfgLo:t/df k|of]ustf{ nlIft tYofÍ ;fIf/tf .<br />

10. s'n ufx{:Yo pTkfbgsf] q}dfl;s k|sfzg .<br />

11. pkef]Qmf d"No ;"rsfÍ;DaGwL sfo{ .<br />

$= ck]lIft pknlAw<br />

tYofÍ ljsf;sf nflu /fli6«o /0fgLlt sfof{Gjogdf cfPsf] tyf /fli6«o tYofÍ k|0ffnLsf]<br />

sfg'gL / ;+:yfut ljsf; ePsf] x'g]5 . ;fy} s]Gb|Lo tYofÍ ljefusf] k'g;{+/rgf ePsf], tYofÍLo<br />

hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ePsf], gjLg tYofÍLo ljlw / k|ljlwsf] cg';/0f;lxt u'0f:t/Lo<br />

tYofÍsf] dfu, cfk"lt{ / k|of]udf j[l4 ePsf] Pjd\ gLlt lgdf{0f / of]hgfsf nflu tYofÍ<br />

ckl/xfo{ tŒjsf ¿kdf :yflkt eO{ d'n'ssf] ljsf;;Fu PsLs[t ePsf] x'g]5 .<br />

*=$ cg';Gwfg tyf ljsf;<br />

!= k[i7e"ld<br />

ljsf;sf] k|zf;g / Joj:yfkgsf nflu ljsf;;Da4 lqmofsnfkdf ljBdfg ;d:of, r'gf}tL<br />

/ cj;/sf] klxrfg ug{ / cfjZos ;'wf/sf] dfu{ klxNofpg ljleGg ljifo If]qut cWoog /<br />

cg';Gwfgsf] uxg e"ldsf /xG5 . xfn;Dd klxrfg gePsf ;|f]t;fwg klxrfg u/L ltgLx¿sf]<br />

Jojl:yt kl/rfng ug]{ tf}/tl/sf kQf nufpg, pknAw ;|f]t;fwgsf] kl/rfngsf] cj:yf<br />

cfsng u/L ltgLx¿sf] cTo'Qd pkof]u ug{ / ckof{Kt ;|f]t;fwgsf] Joj:yfkgsf nflu dfu{<br />

k|z:t ug{ ;d]t cg';Gwfg / ljsf; dxŒjk"0f{ dflgG5 .<br />

@= r'gf}tL tyf cj;/<br />

r'gf}tL<br />

ljsf;;Da4 cg';Gwfgsf nflu oyfy{k/s / ;fdlos ;"rgf tyf tYofÍx¿ dfucg'¿k<br />

pknAw u/fpg', gLlt lgdf{0f, ljZn]if0f / k[i7kf]if0f;Fu cWoog cg';Gwfgsf] Jojl:yt /<br />

k|efjsf/L ;DaGw ljsf; ug{', k|To]s ljifo If]qdf cWoog cg';GwfgnfO{ k|f]T;flxt ug{', cWoog<br />

/ cg';GwfgnfO{ :t/Lo / ljZj;gLo agfpg', cg';Gwfgsf] If]qnfO{ k|fyldstfdf /fVg', cWoog<br />

ePsf ljifosf lgisif{x¿nfO{ ;+:yfut ug{' / ljleGg ljifo If]qdf ul/g'kg]{ cWoog cg';Gwfgsf]<br />

cfjZostf klxrfg ug{' k|d'v r'gf}tL x'g\ .<br />

cj;/<br />

ljsf; k|lqmofdf cg';Gwfg / ljsf;sf] dxŒj :yflkt x'g', d'n'ssf] gLlt tyf sfo{qmd<br />

th'{df ubf{ cWoog cg';Gwfgsf lgisif{x¿sf] k|of]u a9\b} hfg', cg';Gwfgsf] nflu ah]6<br />

ljlgof]hg ug{ ;'? x'g', cWoog cg';Gwfgsf] nflu cGt/f{li6«o:t/df ;fem]bf/L lj:tf/ x'Fb}<br />

306<br />

306 | rf}wf}+ of]hgf


hfg'h:tf cj;/x¿ /x]sf 5g\ . o;}u/L ;DkGg ePsf cWoog cg';Gwfgsf glthfx¿nfO{<br />

gLltut tyf sfo{ut ¿kdf sfof{Gjogdf n}hfg] / gLlt lgdf{0f txdf /x]sf JolQmx¿n]<br />

k[i7kf]if0fsf] ¿kdf pkof]u ug]{ kl/kf6L a9]/ hfg', ljsf;;Da4 ljifodf u'0ffTds tyf<br />

kl/df0ffTds cg';Gwfgsf nflu ;|f]t / ;fwg kl/rfng x'Fb} hfg' k|d'v cj;/ x'g\ .<br />

#= ;f]r, nIo, p2]Zo, /0fgLlt / sfo{gLlt<br />

#=! ;f]r<br />

cg';Gwfg / ljsf;af6 e/kbf]{ ;fdflhs, cfly{s Pjd\ k|fljlws ljsf; Joj:yfkg .<br />

#=@ nIo<br />

cg';Gwfgsf lgisif{df cfwfl/t gLltlgdf{0f, of]hgf th'{df / sfo{qmd to ug]{ k|0ffnLsf]<br />

ljsf; ug]{ .<br />

#=# p2]Zo<br />

u'0ffTds cWoog cg';Gwfgdf cfwfl/t ljsf; gLlt, glthfd"ns of]hgf lgdf{0f tyf<br />

cg'udg / d"NofÍg k|0ffnLsf] ljsf; ug'{ .<br />

#=$ /0fgLlt<br />

1. t'ngfTds ¿kdf ljsf;sf ;Defjgf a9L ePsf If]qx¿df cg';Gwfg / ljsf;nfO{<br />

;+:yfut ug]{ .<br />

2. cg';Gwfg / ljsf;sf nflu lghL If]q;Fu /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/df ;xsfo{ ug]{ .<br />

#=% sfo{gLlt<br />

1. ;fdflhs cfly{s ljsf;sf ;Defjgfx¿sf] klxrfgsf nflu k|fyldstfsf If]qx¿df<br />

s]lGb|t cg';GwfgnfO{ k|>o lbOg]5 . -!_<br />

2. cWoog cg';Gwfgsf nflu ;/sf/L tyf u}/;/sf/L If]q / z}lIfs÷k|fl1s If]qsf ljifo<br />

lj1x¿nfO{ kl/rfng ul/g]5 . -!_<br />

3. cWoog cg';Gwfg tyf ljsf;sf If]qdf ljlzi6 of]ubfg u/]sf ;]jflgj[Q /fi6«;]js<br />

Pjd\ :jtGq JolQmTjnfO{ cWoog cg';Gwfgsf] sfddf cfslif{t u/L kl/rflnt<br />

ul/g]5 . -!_<br />

4. cWoog cg';Gwfgsf] If]qdf cfjZos hgzlQm ljsf;sf nflu z}lIfs ;+:yfx¿sf<br />

kf7\oqmddf ;f] ljwfnfO{ ;dfj]z ul/g]5 . -!_<br />

5. cg';Gwfg / ljsf;sf nflu cfjZos kg]{ nufgL ;'lglZrt ug{ ljifo If]qut<br />

lgsfox¿df 5'§} ah]6sf] Joj:yf ug{ k|f]T;flxt ul/g]5 . -!_<br />

6. k|To]s ljifo If]qut lgsfox¿df /x]sf of]hgf;DaGwL ;+/rgfnfO{ cg';Gwfg PsfOsf]<br />

¿kdf ;d]t sfd ug{]u/L Joj:yf ldnfOg]5 . -!_<br />

of]hgf k|lqmof, tYofª\s k|0ffnL Pj+ cg';Gwfg | 307


7. cg';Gwfgstf{ tyf k|fljlws hgzlQmnfO{ cg';Gwfg sfo{df ;+nUg x'g k|f]T;fxg<br />

k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 . -!_<br />

8. cg';Gwfg;DaGwL bIftf clej[l4sf] nflu z}lIfs ;+:yfx¿;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -@_<br />

9. cg';GwfgfTds 1fg / ;Lk ljsf;sf] nflu cg';Gwfg / ljsf;;DaGwL ljifonfO{<br />

dfWolds :t/b]lvs} kf7\oqmddf ;dfj]z ug{ ;'? ul/g]5 . -@_<br />

10. cWoog cg';Gwfgsf nflu ;DalGwt lgsfox¿;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . -@_<br />

11. cg';Gwfg / ljsf;sf If]qdf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;xof]u / ;xsfo{df lj:tf/<br />

ul/g]5 . -@_<br />

12. lghL If]q ;Ifd ePsf If]qx¿df k|f]T;fxg k|0ffnLsf] ljsf; u/L lghL If]q;Fusf]<br />

;xsfo{df cWoog cg';GwfgnfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . -@_<br />

#=^ k|d'v sfo{qmdx¿<br />

1. cg';Gwfg tyf ljsf;;DaGwL sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy Jojl:yt ug{ s]Gb|, k|b]z /<br />

:yfgLo txdf ;+/rgfut Joj:yf .<br />

2. ;/sf/L tyf u}/;/sf/L / z}lIfs tyf k|fl1s If]qaLr lgoldt cGt/lqmof .<br />

3. cg';Gwfg;DaGwL bIf hgzlQmsf] ljsf; tyf tflnd .<br />

4. cfly{s j[l4 ug{ k|ToIf of]ubfg ug]{ k|d'v kfFr If]qx¿sf] cg';Gwfg;lxtsf] ljZn]if0f .<br />

5. cfly{s j[l4sf afws / cj/f]wx¿sf] cg';Gwfg tyf ljZn]if0f .<br />

6. ;fj{hlgs–lghL cg';Gwfg tyf ljsf; PsfOsf] :yfkgf .<br />

$= ck]lIft pknlJw<br />

cfly{s–;fdflhsnufotsf If]qdf ug'{kg]{ ljsf; / ;Defjgfx¿sf] tYok/s / j}1flgs<br />

¿kdf klxrfg ePsf] x'g]5 . ;dli6ut pTkfbg tyf pTkfbsTj, pBdzLntf / l;h{gzLntfsf]<br />

;+:sf/ ljsf;sf nflu ;+:yfut k"jf{wf/ tof/ ePsf], cg';Gwfg / ljsf;sf] If]qdf cfjZos<br />

hgzlQm ljsf; / pkof]u ePsf], lj1 cg';Gwfgstf{x¿sf] ;]jf k|fKt eO{ cg';Gwfg sfo{ yk<br />

kl/is[t ePsf], ;DalGwt sfo{sf nflu cfjZos kg]{ nufgL ;'lglZrt ePsf] / cg';Gwfg tyf<br />

ljsf; sfo{df /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;xof]u / ;xsfo{ h'6L cg';Gwfg sfo{ u'0f:t/Lo ePsf]<br />

x'g]5 .<br />

308<br />

308 | rf}wf}+ of]hgf


(=! k[i7e"ld<br />

kl/R5]b M (<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf<br />

of]hgf k|lqmofnfO{ glthfd'vL agfpg ljifout If]qsf] gLltut vfsfsf] tof/L, glthf<br />

;"rsx¿sf] lgwf{/0f / cfof]hgfx¿n] ;d]t nuk|m]d agfpg'kg]{ Joj:yf bzf}F of]hgfb]lv k|f/De<br />

ul/Psf] xf] . t]x|f}F of]hgfdf of]hgf, sfo{qmd jf cfof]hgfaLr ;"rssf dfWodaf6 cGt/;DaGw<br />

:yfkgf ug]{ / glthf ;"rssf cfwf/df of]hgfsf] ;dLIff ug{ ;3fp k'¥ofpg] u/L glthf vfsf<br />

sfof{Gjogdf NofOPsf] lyof] . ljutsf cg'ejaf6 l;Sb} s]xL gofF ljz]iftf;lxt o; rf}wf}F<br />

of]hgfsf] glthf vfsf tof/ ul/Psf] 5 . of] glthf vfsf tof/ ubf{ s'n !% cf]6f k|d'v glthf<br />

If]q -Key result areas_ lgwf{/0f u/L ;f];Fu ;a} ljifout If]q tyf pkIf]qsf] of]ubfgnfO{<br />

cGt/;DalGwt u/fpg] k|of; ul/Psf] 5 . w]/} ljifout pkIf]q tyf lgsfox¿n] ;femf c;/ tyf<br />

k|efj xfl;n ug{ of]ubfg k'¥ofpg] ePsfn] klg o;/L k|d'v glthf If]qdf ;d"xLs[t u/L<br />

glthfvfsf agfpg h?/L b]lvPsf] xf] . o;n] of]hgfnfO{ lgsfo -Agency_ cjwf/0ffaf6 ljifo<br />

If]qut -Sectoral_ cjwf/0ffdf n}hfg d2t k'Ug] ck]Iff ul/Psf] 5 . o;df /x]sf glthf<br />

;"rsx¿dfkm{t of]hgfsf] k|ult cg'udg u/L lg0f{o k|lqmofnfO{ k|df0fdf cfwfl/t agfpg Pjd\<br />

glthfk|ltsf] hjfkmb]lxtf ;'lglZrt ug{ ;xof]u k'Ug] ck]Iff ul/Psf] 5 .<br />

(=@ glthf vfsfdf ;dfj]z ul/Psf ljifox¿<br />

ljsf; of]hgf, sfo{qmd tyf cfof]hgfx¿sf] sfof{Gjog ug{] lhDd]jf/L /x]sf ;Da4<br />

dGqfno tyf s]Gb|Lo lgsfox¿sf] ;lqmo ;xeflutf tyf ;xof]udf /fli6«o of]hgf cfof]uaf6<br />

tof/ ul/Psf] o; glthf vfsfn] b]xfosf ljifox¿ ;d]6]sf] 5 M<br />

-s_ k|:t't glthf vfsfdf !% cf]6f k|d'v ljifout glthf If]q lgwf{/0f u/L ;f]sf<br />

cfwf/df tLg txsf glthf -k|ltkmn, c;/ / k|efj tx_ kl/eflift u/L ltgLx¿sf]<br />

cGt/;DaGw olsg ul/Psf] 5 .<br />

-v_ plNnlvt k|ltkmn, c;/ / k|efjsf] dfkgsf nflu ljifo If]qut glthf ;"rsx¿nfO{<br />

kl/dfh{g u/L Jofjxfl/s agfOPsf] 5 .<br />

-u_ oL ;"rsx¿sf] cfjlws cg'udg tyf d"NofÍgnfO{ ;lhnf] agfpg ;Dej eP;Dd<br />

x/]s ;"rsx¿sf] cfwf/ tYofÍ / rf}wf}F of]hgf cjlwe/sf nflu jflif{s nIo /<br />

tYofÍ pknAw u/fpg] k'i6\ofOFsf] ;|f]t;lxt lhDd]jf/ lgsfo k|i6 ul/Psf] 5 .<br />

-3_ ljifo If]qut ¿kdf /flvPsf k|ltkmn, c;/ / k|efj ;"rsx¿ xfl;n ug{sf nflu<br />

cfjZos kg]{ Go"gtd afXo jftfj/0fLo kIf tyf ;Defljt hf]lvd cg'dfg ul/Psf]<br />

5 .<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 309


(=# glthf vfsfsf] k|of]u<br />

glthf vfsfsf] th{'dfsf ;fy;fy} cj:yfdf klg o;sf] k|of]u a9fpg' dxTjk"0f{ x'G5 .<br />

dGqfnox¿ tyf cGo s]Gb|Lo lgsfodf sfo{/t hgzlQmnfO{ o;sf] k|of]u / dxTj af/]df<br />

cled'vLs/0f Pjd\ k|lzIf0f lbg h?/L ePsfn] /fli6«o of]hgf cfof]uaf6 o:tf sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ul/g]5 . of]hgf tyf cg'udgdf ;+nUg hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ePkl5 o;sf] k|of]u<br />

gofF cfof]hgf th'{df, ah]6 k|lqmof / cg'udg tyf d"NofÍgdf ;d]t a9fpg ;lsG5 . o;<br />

glthf vfsfsf] k|of]u of]hgf k|lqmofsf ljleGg r/0fx¿df b]xfo adf]lhd x'g ;Sb5 M<br />

-s_ jflif{s ljsf; sfo{qmd tyf ah]6nfO{ glthfd"ns agfpg o;sf] k|of]u ug{'kb{5 . jflif{s<br />

ljsf; sfo{qmd tof/ ubf{ ;Da4 ljifo If]qut v08df o; glthf vfsfsf ;"rsx¿<br />

d"ntM k|ltkmn, c;/ / k|efj txsf ;"rsx¿ ;dfj]z ug'{kb{5 . o;n] s'g} vf; cfly{s<br />

jif{df ;Da4 ljifout If]qdf xfl;n ug]{ glthfnfO{ k|i6 kfb{5 .<br />

-v_ dWodsfnLg vr{ ;+/rgfnfO{ glthfd'vL agfpg klg o; vfsfdf /x]sf ;"rsx¿sf] k|of]u<br />

ug'{kb{5 . ;fy}] dWodsfnLg sfo{;Dkfbg vfsf -Medium-term performance framework_ sf]<br />

¿kdf ;d]t o;n] sfd ub{5 .<br />

-u_ j}b]lzs ;xof]u lng'kbf{ cfof]hgf jf sfo{qmdn] ljifo If]qut / /fli6«o :t/sf nIox¿<br />

xfl;n ug{ ;xof]u u5{ egL hfGg pT;'s x'G5g\ . o:tf] l:yltdf pgLx¿sf] ;xof]u /xg]<br />

cd's cfof]hgfn] ;Da4 ljifout If]qsf] k|ltkmn, c;/ x'Fb} k|efj xfl;n ug{ k'¥ofpg]<br />

of]ubfg olsg ug{ o;n] d2t k'¥ofpF5 .<br />

-3_ cfjlws of]hgfsf ljifo If]qut k|fjwfgx¿sf] ;dLIff u/L jflif{s k|ult k|ltj]bg tof/ ug{<br />

o;sf] dxTj /xG5 .<br />

Tflnsf (=! M rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf<br />

;f]rM :jfwLg, ;d'Ggt tyf ;dfhjfb pGd'v /fli6«o cy{tGq Pjd\ ;d[4 g]kfnL .<br />

nIoM ;fdflhs Gofo;lxtsf] nf]ssNof0fsf/L /fHo x'Fb} dWod cfo ePsf d'n'ssf] :t/df k'Ug] .<br />

p2]ZoM pTkfbgzLn /f]huf/L pGd'v / Gofok"0f{ ljt/0f;lxtsf] pRr cfly{s j[l4åf/f b|'t ul/aL<br />

Go"gLs/0f ub}{ cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0f ug{' .<br />

qm=;+<br />

Kf|d'v glthf If]qx¿<br />

-c;/x¿_<br />

! ;dli6ut cfly{s :yfloTj /<br />

ljsf;<br />

@ pBf]u, ko{6g / ;]jfIf]qsf]<br />

ljsf;<br />

# s[lif pTkfbg j[l4 / vfB<br />

;'/Iff<br />

!=<br />

pTkfbg<br />

j[l4<br />

√<br />

√<br />

√<br />

@=<br />

k"jf{wf/<br />

lgdf{0f<br />

/0fgLltx¿<br />

#=<br />

dfgj<br />

ljsf;<br />

$=<br />

;'zf;g<br />

k|j4{g<br />

√<br />

√<br />

%=<br />

cGt/;DalGwt<br />

ljifo<br />

310 | rf}wf}+ of]hgf


$ k|fs[lts :f|f]t Joj:yfkg,<br />

√<br />

√<br />

jftfj/0f / hnjfo' kl/jt{g<br />

% Jofkf/ / cfk"lt{ Joj:yfkg √ √<br />

^ ;fdflhs tyf dfgj ljsf; √ √<br />

& pmhf{ ljsf; √ √ √<br />

* Eff}lts k"jf{wf/, oftfoft /<br />

√ √ √<br />

;"rgf tyf ;~rf/<br />

( Kf|fb]lzs tyf :yfgLo<br />

√ √<br />

k"jf{wf/<br />

!) ;ª\3Lotf tyf :yfgLo<br />

√ √<br />

:jfoQ zf;g<br />

!! Efjg, cfjf; / ;x/L ljsf; √ √<br />

!@ ljkb\ Joj:yfkg / Kf'glg{df{0f √ √<br />

!# >d tyf /f]huf/L Joj:yfkg √ √ √<br />

!$ lj1fg, ;"rgf tyf k|ljlw √ √ √ √<br />

!% Zff;sLo If]q / ;'zf;g √ √<br />

k|d'v glthf<br />

If]qx¿<br />

! ;dli6ut cfly{s<br />

:yfloTj / ljsf;<br />

qm=;+=<br />

@ pBf]u, ko{6g /<br />

;]jf If]qsf]<br />

ljsf;<br />

# s[lif pTkfbg j[l4<br />

/ vfB ;'/Iff<br />

tflnsf (=@ M k|d'v glthf If]q, tfTsflns / ljifo If]qut c;/x¿<br />

tfTsflns c;/x¿<br />

ljQLo If]qsf] lj:tf/ tyf<br />

lbuf]kgf sfod ePsf] x'g]<br />

df}lb|s If]qsf] of]ubfg;lxtsf]<br />

cfly{s j[l4 xfl;n ePsf] x'g]<br />

afXo If]qsf] ljsf; tyf lbuf]kgf<br />

xfl;n ePsf] x'g]<br />

Jofj;flos jftfj/0f ;'wf/ ePsf]<br />

x'g]<br />

pTkfbsTj j[l4 ePsf] x'g]<br />

pkef]Qmfsf] lxt ;+/If0f ePsf] x'g]<br />

ko{6g k|j4{g ePsf] x'g]<br />

pTkfbg / pTkfbsTj j[l4 ePsf]<br />

x'g]<br />

vfB ;'/Iffdf ;'wf/ ePsf] x'g]<br />

s[ifsx¿sf] cfDbfgL j[l4 ePsf]<br />

x'g]<br />

ljifo If]qut c;/x¿<br />

;dli6ut cfly{s :yfloTj<br />

xfl;n ePsf] x'g]<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf<br />

cf}Bf]lus tyf ;]jf If]qsf]<br />

of]ubfg a9]sf] x'g]<br />

s[lif If]qsf] j[l4b/ a9]sf]<br />

x'g]<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 311


qm=;+=<br />

k|d'v glthf<br />

If]qx¿<br />

$ k|fs[lts :f|f]t<br />

Joj:yfkg /<br />

jftfj/0f<br />

% Jofkf/ / cfk"lt{<br />

Joj:yfkg<br />

^<br />

;fdflhs tyf<br />

dfgj ljsf;<br />

312 | rf}wf}+ of]hgf<br />

tfTsflns c;/x¿<br />

jftfj/0f cg's"ng ;DaGwdf<br />

l/lhn]G; a9]sf] x'g]<br />

jg tyf hnfwf/sf] lbuf] ¿kdf<br />

Joj:yfkg x'g]<br />

h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f tyf<br />

;+j4{g ePsf] x'g]<br />

e"ldsf] Joj:yfkg / k|of]udf<br />

;'wf/ ePsf] x'g]<br />

Jofkf/ ljljwLs/0f ePsf] x'g]<br />

Jofkf/ 3f6fdf sdL ePsf] x'g]<br />

vfBfGg / g"g cfk"lt{ ;xh ePsf]<br />

x'g]<br />

:t/Lo :jf:Yo ;]jfdf kx'Fr j[l4<br />

ePsf] x'g]<br />

lzIff If]qdf kxF'r, u'0f:t/ /<br />

;dtfsf] l:yltdf ;'wf/ ePsf] x'g]<br />

u'0f:t/Lo vfg]kfgL tyf ;/;kmfO<br />

;]jfdf kx'Fr j[l4 ePsf] x'g]<br />

;fdflhs ;+/If0fsf sfo{qmdx¿sf]<br />

lj:tf/ ePsf] x'g]<br />

& pmhf{ ljsf; hnljB't\ Ifdtf @,#)! d]ufjf6<br />

k'u]sf] x'g]<br />

gjLs/0fLo pmhf{sf] k|j4{g ePsf]<br />

x'g]<br />

* Eff}lts k"jf{wf/,<br />

oftfoft / ;"rgf<br />

tyf ;~rf/<br />

:t/Lo k"jf{wf/x¿sf] lj:tf/ tyf<br />

kx'Frdf clej[l4 ePsf] x'g]<br />

ljifo If]qut c;/x¿<br />

k|fs[lts :f|f]tsf] ;+/If0f,<br />

k'g:yf{kgf / ;b'kof]u<br />

ePsf] x'g]<br />

jftfj/0fLo :jR5tfsf]<br />

l:yltdf ;'wf/ ePsf] x'g]<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf<br />

lgsf;Lsf] of]ubfg a9]sf]<br />

x'g], Jofkf/ 3f6f 36]sf]<br />

x'g]<br />

;'ky d"Nodf j:t' tyf<br />

;]jf pknAw ePsf] x'g]<br />

Dffgj ljsf;sf] l:yltdf<br />

;'wf/ ePsf] x'g]<br />

k|ltJolQm ljB't\ vkt<br />

a9]sf] x'g]<br />

s[lif, pBf]u, ko{6g / ;]jf<br />

If]qsf] j[l4b/ a9]sf] x'g]<br />

( Kf|fb]lzs tyf<br />

:yfgLo k"jf{wf/<br />

Kf|fb]lzs tyf :yfgLo<br />

k"jf{wf/x¿sf] lj:tf/ tyf kx'Frdf<br />

clej[l4 ePsf] x'g]<br />

Kf|fb]lzs tyf :yfgLo<br />

txdf s[lif, pBf]u, ko{6g<br />

/ ;]jfIf]qdf cg's"n k|efj<br />

k/]sf] x'g]<br />

!) ;ª\3Lotf tyf Kf|fb]lzs ;+/rgf / :yfgLo tx zf;g Joj:yfdf hgtfsf]


qm=;+=<br />

k|d'v glthf<br />

If]qx¿<br />

:yfgLo :jfoQ<br />

zf;g<br />

!! Efjg, cfjf; /<br />

;x/L ljsf;<br />

!@<br />

ljkb\ Joj:yfkg<br />

/ Kf'glg{df{0f<br />

!# >d tyf /f]huf/L<br />

Joj:yfkg<br />

!$ lj1fg, ;"rgf<br />

tyf k|ljlw<br />

!% Zff;sLo If]q,<br />

zflGt / ;'zf;g<br />

tfTsflns c;/x¿<br />

k'g;{+/rgf ePsf] x'g]<br />

:yfgLo txsf] ;]jf k|jfx yk<br />

k|efjsf/L ePsf] x'g]<br />

/fHoaf6 pknAw ;]jf ;'ljwfdf<br />

hgtfsf] kx'Frdf clej[l4 ePsf]<br />

x'g]<br />

PsLs[t ;/sf/L sfof{no ejg,<br />

hgtf cfjf; lgdf{0f ePsf] x'g]<br />

PsLs[t a:tL ljsf; ePsf] x'g]<br />

xl/t ;x/L ljsf; ePsf] x'g]<br />

ljkb\ k|lt/f]wL cfjf; lgdf{0f<br />

ePsf] x'g]<br />

:df6{ ;x/x¿sf] ljsf; ePsf] x'g]<br />

k'glg{df{0f / gj lgdf{0fdf ljkb<br />

hf]lvd Go"gLs/0f ePsf] x'g]<br />

hf]lvdk"0f{ a:tL pko'Qm :yfgdf<br />

:yfgfGt/0f ePsf] x'g]<br />

j]/f]huf/L / cw{ a]/f]huf/L b/<br />

36]sf] x'g]<br />

c;n >d ;DaGwsf] ljsf; ePsf]<br />

x'g]<br />

bIf >dzlQmsf] ljsf; ePsf] x'g]<br />

lj1fg / k|ljlwsf] If]qdf<br />

;ª\VofTds / u'0ffTds<br />

hgzlQmsf] yk ljsf; ePsf] x'g]<br />

;"rgf k|ljlw pBf]usf] ljsf;<br />

ePsf] x'g]<br />

Gofodf kx'Fr j[l4 ePsf] x'g]<br />

åGåsf] Joj:yfkg zflGtk"0f{<br />

tl/sfn] ug]{ k|0ffnL ljsf; ePsf]<br />

x'g]<br />

åGåsf] ;dodf elTsPsf<br />

ljifo If]qut c;/x¿<br />

;xeflutf clej[l4 ePsf]<br />

x'g]<br />

;'zf;gsf] k|j4{g ePsf]<br />

x'g]<br />

;dfj]zL ljsf;sf] cfwf/<br />

lgdf{0f ePsf] x'g]<br />

;x/L If]qsf] hLjg:t/df<br />

;'wf/ ePsf] x'g]<br />

ljkb\ pTyfgzLn<br />

;d'bfosf] ljsf; ePsf]<br />

x'g]<br />

hLljsf]kfh{gdf ;xof]u<br />

k'u]sf] x'g]<br />

d'n'sleq} jflif{s rf/ nfv<br />

/f]huf/L l;h{gf ePsf] x'g]<br />

lgs[i6 k|s[ltsf] afn>dsf]<br />

pGd"ng ePsf] x'g]<br />

j}1flgs cg';Gwfg lj:tf/<br />

eO{ ljsf; k|lqmofdf<br />

of]ubfg k'Uf]sf] x'g]<br />

ljB'tLo ;'zf;g nfu' eO{<br />

;]jf k|jfxdf ;'wf/ ePsf]<br />

x'g]<br />

Zff;g Joj:yfdf<br />

Kff/blz{tf / hjfkmb]lxtf<br />

clej[l4 ePsf] x'g]<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 313


qm=;+=<br />

k|d'v glthf<br />

If]qx¿<br />

tfTsflns c;/x¿<br />

;+/rgfx¿sf] k'glg{df{0f ;DkGg<br />

ePsf] x'g]<br />

cfGtl/s zflGt / cdgrogsf]<br />

l:yltdf ;'wf/ ePsf] x'g]<br />

;'/Iffsf ;a} If]qdf cfw'lgsLs/0f<br />

/ Ifdtf ljsf; ePsf] x'g]<br />

ljifo If]qut c;/x¿<br />

tflnsf (=# M ljifout c;/x¿, pkIf]q / k|d'v glthf If]q<br />

qm=;+= Kf|d'v glthf If]qx¿ ljifout If]q ljifout If]qsf k|d'v glthf If]qx¿<br />

! ;dli6ut cfly{s :yfloTj /<br />

ljsf;<br />

cfly{s If]q<br />

;fj{hlgs If]q<br />

314 | rf}wf}+ of]hgf<br />

ljQLo÷df}lb|s<br />

If]q<br />

afXo If]q<br />

pBf]u / ;]jf<br />

If]q<br />

ko{6g<br />

s[lif<br />

l;FrfO<br />

kz'kfng<br />

vfB ;'/Iff<br />

Jfg<br />

e"ld;'wf/<br />

jftfj/0f<br />

hnjfo' kl/jt{g<br />

art, nufgL,<br />

/fh:j, ;fj{hlgs vr{, ;fj{hlgs<br />

C0f, j}b]lzs ;xof]u<br />

a}lͪ tyf ljQ, ladf, kF'hLahf/<br />

ljb]zL ljlgdo, j}b]lzs Jofkf/,<br />

j}b]lzs nufgL<br />

@ pBf]u, ko{6g / ;]jf If]qsf]<br />

ljsf;<br />

cf}Bf]lus jftfj/0f / pTkfbsTj<br />

j[l4,<br />

ko{6sLo If]q, cfudg, a;fOF, cfo<br />

# s[lif pTkfbg j[l4 / vfB<br />

s[lif pTkfbsTj / pTkfbg<br />

;'/Iff<br />

l;l~rt If]q<br />

kz'kfng<br />

vfB ;'/Iff<br />

$ k|fs[lts :f|f]t Joj:yfkg /<br />

Jfg, e";+/If0f,<br />

jftfj/0f<br />

Ef"ld;'wf/, gfkL<br />

jftfj/0f<br />

hnjfo' kl/jt{g<br />

% Jofkf/ / cfk"lt{ Joj:yfkg Jffl0fHo, cfk"lt{ Jffl0fHo, cfk"lt{<br />

^ ;fdflhs tyf dfgj ljsf; lzIff<br />

:jf:Yo<br />

o'jf tyf v]ns'b<br />

k|ff/lDes afn ljsf;, cfwf/e"t,<br />

dfWolds, pRr, k|fljlws,<br />

cgf}krfl/s<br />

:jf:Yo tyf kf]if0f<br />

o'jf, v]ns'b


qm=;+= Kf|d'v glthf If]qx¿ ljifout If]q ljifout If]qsf k|d'v glthf If]qx¿<br />

n}lËs ;dfgtf /<br />

;fdflhs ;+/If0f<br />

;dfj]zLs/0f<br />

Vffg]kfgL,<br />

;/;kmfO<br />

Hfg;ª\Vof<br />

;+:s[lt<br />

& pmhf{ ljsf; HfnljB't\<br />

* Eff}lts k"jf{wf/, oftfoft /<br />

;"rgf tyf ;~rf/<br />

gjLs/0fLo pmhf{<br />

Eff}lts k"jf{wf/<br />

oftfoft<br />

;"rgf tyf<br />

;~rf/<br />

( Kf|fb]lzs tyf :yfgLo k"jf{wf/ k|fb]lzs k"jf{wf/<br />

:yfgLo k"jf{wf/<br />

!) ;ª\3Lotf tyf :yfgLo<br />

:jfoQ zf;g<br />

;ª\3Lotf<br />

:jfoQ zf;g<br />

!! Efjg, cfjf; / ;x/L ljsf; Efjg tyf<br />

cfjf;<br />

;x/L ljsf;<br />

!@ ljkb\ Joj:yfkg / Kf'glg{df{0f ljkb\ Joj:yfkg<br />

Kf'glg{df{0f<br />

!# >d tyf /f]huf/L Joj:yfkg >d Joj:yf<br />

/f]huf/L<br />

!$ lj1fg tyf ;"rgf k|ljlw lj1fg, ;"rgf<br />

k|ljlw<br />

!% Zff;sLo If]q, zflGt / Zff;sLo ;'wf/<br />

;'zf;g<br />

of]hgf k|lqmof<br />

n}lus ;dfgtf, dlxnf, afnaflnsf,<br />

Ho]i7 gful/s, ckfËtf ePsf JolQm,<br />

lszf]/lszf]/L,<br />

nlIft ;d'bfo / If]q<br />

vfg]kfgL, ;/;kmfO,<br />

hg;ª\Vof<br />

;+:s[lt<br />

hnljB't\, pTkfbg, k|;f/0f, ljt/0f<br />

gjLs/0fLo pmhf{<br />

/0fg}lts ;8s, k"n, xjfO{, /]n tyf<br />

cGo oftfoft<br />

oftfoft Joj:yf<br />

;"rgf tyf ;~rf/<br />

;8s, vfg]kfgL, l;FrfO, emf]n'Ë] k'n,<br />

n3' hnljB't\, Nof08lkmn ;fO6,<br />

a:tL ljsf;<br />

;ª\3Lotf, :yfgLo :jfoQ zf;g,<br />

k|fb]lzs tyf ef}uf]lns ;Gt'ng<br />

Efjg tyf cfjf;<br />

;x/L ljsf;<br />

ljkb\ Joj:yfkg<br />

Kf'glg{df{0f<br />

>d Joj:yf, :jb]zL /f]huf/L<br />

j}b]lzs /f]huf/L<br />

lj1fg, ;"rgf k|ljlw<br />

k|zf;sLo ;'zf;g, ljQLo ;'zf;g,<br />

dfgj clwsf/, zflGt<br />

of]hgf k|lqmof tyf sfof{Gjog,<br />

tYofÍ, cg'udg tyf d"NofÍg<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 315


(=$ glthf ;"rs<br />

(=$=! ;dli6ut cfly{s :yfloTj / ljsf;<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg -cf=j=<br />

@)&#÷&$ sf] l:y/ d"Nodf_<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg -rfn'<br />

?=<br />

ca{df<br />

,,<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

2248.7 2396.9 2570.0 2778.3 /fli6«o<br />

n]vf<br />

2248.7 2564.7 2942.4 3403.6<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

d"Nodf_<br />

cfly{s j[l4b/ k|ltzt 0.77 6.5 7.2 7.9 ,, ,,<br />

s[lif If]qsf] j[l4b/ ,, 1.33 4.5 4.7 4.9 ,, ,,<br />

u}/s[lif If]qsf] j[l4b/ ,, 0.63 7.6 8.4 9.3 ,, ,,<br />

c;/<br />

a]/f]huf/L b/ k|ltzt 2.7 2.4 2.2 2 3/kl/jf/<br />

;j{]If0f<br />

s'n ufx{:Yo art -s'n<br />

ufx{:Yo pTkfbgsf]<br />

cg'kftdf_<br />

,, 5.3 7 8.5 10.5 /fli6«o<br />

n]vf<br />

s]=t=lj=<br />

,,<br />

s]=t=lj=÷<br />

g]=/f=a}+=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

316 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

,, 42.9 43.6 44.3 45 ,, ,,<br />

/fli6«o art (s'n ufx{:Yo<br />

pTkfbgsf] cg'kftdf_<br />

pkef]Qmf d"No ;"rsfÍ ,, 9.5 7.5 7.5 7.5 jflif{s<br />

l:ylt<br />

;dLIff<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

g]=/f=a}+=<br />

lj:t[t d'b|f k|bfo j[l4b/ ,, 19.5 17.0 18.5 19.0 ,, ,,<br />

e'QmfgL ;Gt'ng ?= ca{ 191.24 – – – ,, ,,<br />

lghL If]qdf hfg] shf{ k|ltzt 23.2 20.0 19.5 20.4 ,, g]=/f=a}+=<br />

jflif{s j[l4b/<br />

s'n cfGtl/s shf{ jflif{s ,, 17.4 25.0 20.5 21.0 ,, ,,<br />

j[l4b/<br />

Jofkf/ 3f6f÷s'n ufx{:Yo ,,<br />

Jofkf/ g]=/f=a}+,<br />

pTkfbg<br />

tYofÍ s]=t=lj=<br />

31.3 32.0 31.0 30.0<br />

/fli6«o<br />

n]vf<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

k|ltkmn<br />

-!_ cfly{s If]q<br />

cfoft ,, 773.6 910.7 1012.1 1136.1 ,, ,, ljb]zL ljlgdodf lglZrt<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 317


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

318 | rf}wf}+ of]hgf<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lgof{t ,, 70.12 90 100 115 ,, ,,<br />

Jofkf/ 3f6f ,, 703.48 820.7 912.1 1021.1 ,, ,,<br />

s'n /fh:j ,,<br />

482.8 550.3 668.7 814.9<br />

cfly{s<br />

;j]{If0f<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

d=n]=lg=sf=<br />

÷cy{<br />

dGqfno<br />

s'n ah]6 ,, 600.2 1046.6 1210.5 1430.9 ,, ,,<br />

j}b]lzs cg'bfg ,, 43.1 106.0 124.2 141.7 ,, ,,<br />

s'n vr{ ?= ca{ 494.6 903.1 1042.7 1212.4 ,, ,,<br />

rfn' vr{ ,, 371.3 618.8 685.1 751.4 ,, ,,<br />

k'FhLut vr{ ,,<br />

123.3 284.3 357.6 461.1<br />

ljQLo Joj:yf ,, 39.2 209.6 249.7 255.9 ,, ,,<br />

s'n C0f ,, 131.5 347.6 414.9 471.5 ,, ,,<br />

cfGtl/s C0f ,, 87.8 123.5 166.1 190.5 ,, ,,<br />

afXo C0f ,, 43.8 224.1 248.8 281.0 ,, ,,<br />

nufgL ,, 562.0 716.4 903.9 1183.4 /fli6«o s]=t=lj=÷<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

;LdfeGbf a9L 36a9<br />

gePdf<br />

,, ,, cfof]hgf Joj:yfkgdf<br />

pNn]Vo ;'wf/ ePdf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

n]vf<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

g]=/f=a}=<br />

;/sf/L ,, 132.6 275.2 357.6 471.5 ,, ,,<br />

lghL ,,<br />

429.4 396.6 493.0 644.4<br />

;xsf/L ,,<br />

44.5 53.3 67.5<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] gLltut zLif{sdf ;dfj]z /x]sf] .<br />

(=$=@ pBf]u, ko{6g / ;]jf If]qsf] ljsf;<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf of]ubfg<br />

-s_ pBf]u<br />

-v_ ko{6g<br />

k|ltzt<br />

,,<br />

@)&@÷&#<br />

5.5<br />

2.6<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

5.6<br />

3<br />

5.5<br />

3.5<br />

5.4<br />

4<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

,, ,, lghL If]qsf] nufgL<br />

k|If]k0f cg'dfg cg'¿k<br />

nufgL ePdf<br />

,, ,, ;xsf/L If]qsf] nufgL<br />

k|If]k0f cg'dfg cg'¿k<br />

nufgL ePdf<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

/fli6«o<br />

n]vf /<br />

Jo=;"=k|=<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

p=d=<br />

;+=k=gf=p=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 319


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

c;/<br />

pBf]u<br />

cf}Bf]lus nufgLdf jflif{s j[l4 k|ltzt 15.69 13.8 7.11 8.2 ,, ,,<br />

pTkfbgd"ns pBf]u If]qdf lghL<br />

If]qsf] nufgL<br />

?= s/f]8df 134074 23900 25600 27700<br />

jflif{s<br />

k|sfzg<br />

pBf]u d=<br />

lgof{tdf cf}Bf]lus pTkfbgsf]<br />

c+z<br />

k|ltzt 35 36 38 40 Jo=;"=k|= pBf]u d=<br />

pBf]u If]qdf /f]huf/Lsf] l;h{gf<br />

-7"nf, demf}nf, ;fgf, 3/]n' / n3'<br />

pBf]u_<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

3197 168 174 181 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

nufgL jftfj/0f<br />

;sf/fTds<br />

ePdf<br />

ko{6g<br />

ljb]zL d'b|f cfh{g<br />

cd]l/sL<br />

8n/<br />

nfvdf<br />

hgf<br />

-nfvdf_<br />

4978 5940 8004 10800<br />

/fli6«o<br />

n]vf /<br />

Jo=;"=k|=<br />

;+=k==gf=<br />

p=d=<br />

lghL If]qsf]<br />

;xeflutf /x]df<br />

ko{6s cfudg<br />

&=! * !) !@ Jo=;"=k|=<br />

;+=k==gf=<br />

p=d=<br />

,,<br />

k|lt ko{6s a;fO{ cjlw lbg !@=$ !#=% !$ !% ,, ,, ,,<br />

320 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

k|lt ko{6s k|ltlbg vr{<br />

cd]l/sL<br />

8n/<br />

53 55 58 60 ,, ,, ,,<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

hgf<br />

,, ÷cf=<br />

90 25 40 45<br />

-xhf/df_<br />

;j{]If0f<br />

,, ,,<br />

k|ltkmn<br />

pBf]u<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

7"nf pBf]u btf{ ;ª\Vof 855 85 90 100 Jo=;"=k|= pBf]u d+=<br />

>d ;DaGwdf<br />

;d:of gcfPdf<br />

P]g sfg'g<br />

;dod} :jLs[t<br />

ePdf<br />

demf}nf pBf]u btf{ ,, 1481 85 90 100 ,, ,, ,,<br />

3/]n' tyf ;fgf pBf]u btf{<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

270 20 20 20 ,, ,, ,,<br />

n3' pBdLsf] :t/f]Gglt ,, 18 17 19 21 ,, ,,<br />

n3' pBdL l;h{gf ,, 103 19 21 23 ,, ,,<br />

l;d]G6 pBf]usf] nflu kx'Frdfu{<br />

lgdf{0f<br />

ls=ld= 456.8 75 75 75 ,,<br />

ef}=k"=of=<br />

d=<br />

k"jf{wf/ lgdf{0f<br />

cg'dflgt ;do<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 321


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

vfgL cGj]if0fsf] If]qkmn j=ls=ld= 41600 25 25 25 ,, pBf]u d=<br />

vlgh cGj]if0ffTds l8«lnË ld6/ 1435 600 250 150 ,, ,,<br />

vlgh cGj]if0ffTds ;j]{ x]S6/ 1500 300 350 400 ,, ,,<br />

u'0f:t/ k|of]uzfnf :yfkgf /<br />

;~rfng<br />

sDkgL btf{sf] l8lh6fOh]zg<br />

;ª\Vof 5 1 2 2 ,, ,,<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

153 16 18 20 ,, ,,<br />

pBf]u btf{sf] l8lh6fOh]zg ,, 65 23 25 25 ,,<br />

u'=tyf<br />

gf=tf}=lj=<br />

g]kfn u'0f:t/ lgwf{/0f ;ª\Vof 880 40 40 40 ,, ,,<br />

g]kfn u'0f:t/ k|df0f lrGx<br />

Ohfht<br />

,, 271 25 25 25 ,, ,,<br />

ljz]if cfly{s If]q lj:tf/ ,, 1 – 1 2 ,, lj=cf=lj=;<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

/ nfutd}<br />

;DkGg ePdf<br />

pks/0f vl/b<br />

tyf hgzlQmsf]<br />

k"lt{df ;d:of<br />

gcfPdf<br />

pkef]Qmf<br />

;r]tgf<br />

clej[l4 ePdf<br />

322 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

cf}Bf]lus If]q lj:tf/ ,, 11 – 1 1 ,, cf}=If]=Jo=ln<br />

ko{6g ,,<br />

jif}{el/ ;~rfng x'g] ljdfg:yn ,, 22 25 27 30 ,,<br />

;+=k==gf=<br />

p=d=<br />

g]kfn cfpg] cGt/f{li6«o ljdfg<br />

;]jf<br />

;ª\Vof 26 27 29 31 ,, ,,<br />

ko{6g :t/sf] xf]6n / a]8<br />

;ª\Vofdf yk j[l4<br />

xf]6n<br />

;ª\Vof<br />

% tf/]<br />

!–$ tf/]<br />

cGo<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

1067 73 66 82 ,, ,, lghL If]qsf]<br />

nufgL lg/Gt/<br />

j[l4 ePdf<br />

xf]d:6]sf] ;ª\Vof / Ifdtf ;ª\Vof ,, ,,<br />

ko{6g If]qdf pTkflbt bIf<br />

hgzlQm<br />

lgld{t gofF kbdfu{sf] nDafO<br />

-u|]6 lxdfnog 6«]n;d]t_<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

10 1 2 ,, ,,<br />

ls=ld= 100 15 15 20 ,, ,,<br />

xf]d:6]<br />

;~rfngdf<br />

:yfgLo<br />

;xeflutf /x]df<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 323


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

:t/f]Gglt÷gjlgdf{0f ePsf<br />

ko{6sLo ;Dkbf<br />

;ª\Vof 957 58 50 60 ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] gLltut zLif{sx¿df ;dfj]z /x]sf] .<br />

(=$=# s[lif pTkfbg j[l4 / vfB ;'/Iff<br />

glthf ;"rsx¿<br />

324 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

/fli6«o<br />

n]vf<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

k|efj<br />

s[lif If]qsf] j[l4 b/<br />

k|ltzt 1.4 4.5 4.7 4.9<br />

s]=t=lj=<br />

s'n ufx{:Yo<br />

pTkfbgdf of]ubfg<br />

31.7 31.1 30.4 29.5 ,, ,,<br />

k|ltzt<br />

-s[lif If]q_<br />

s'n ufx{:Yo<br />

pTkfbgdf of]ubfg k|ltzt ,, ,,<br />

-;xsf/L If]q_<br />

c;/<br />

s[lif<br />

k|ToIf /f]huf/L hgf 100 25 33 33 Jo=;"=k|= s[=lj=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿


glthf ;"rsx¿<br />

vfBj:t' pTkfbg<br />

Wfg<br />

ux'F<br />

PsfO<br />

-xhf/df_<br />

xhf/<br />

d]=6g<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

4299 4950 5198 5561 ,, s[=lj=d=, jf=d=<br />

,, 1570 1975 2074 2219<br />

,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

l;FrfOsf] ;xh<br />

Joj:yfkg ePdf<br />

df};d cg's'n ePdf<br />

l;FrfOsf] ;xh<br />

Joj:yfkg ePdf<br />

ds} ,, 2231 2400 2520 2696 ,, ,, ,,<br />

cfn' ,, 2850 3000 3100 3250 ,, ,, ,,<br />

t]nxg ,, 225 210 221 236 ,, ,, ,,<br />

bnxg ,, 360 390 410 438 ,, ,, ,,<br />

pv' ,, 3750 3600 3500 3400 ,, ,, ,,<br />

kmnkm"n ,, 1096 1211 1339 1480 ,, ,, ,,<br />

t/sf/L ,, 3580 3700 3800 4000 ,, ,, ,,<br />

lrof ,, 23.18 26 27 30 ,, ,, ,,<br />

Dff5f ,, 77.67 87.6 95 103 ,, ,, ,,<br />

vfB ;'/Iff tyf kf]if0f<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 325


cfwf/ jif{<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

@)&@÷&#<br />

k|ltJolQm k|ltjif{ s[lifhGo j:t'sf] pknAwtf<br />

vfBfGg<br />

s]=hL=<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

302 323 347 376<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

k|ult<br />

k|ltj]bgx¿<br />

;j]{If0f<br />

k|ltj]bgx¿<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

s[=lj=d=÷ k=lj=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

/f;folgs dnsf] ;xh<br />

cfk"lt{ / ljt/0f ;+oGq<br />

;'b[9 ePdf<br />

kz'kG5L /f]usf]<br />

c:jfefljs k|sf]k<br />

gb]lvPdf<br />

bnxg ,, 12.38 12.57 12.76 13.15 ,, ,, ,,<br />

cfn' ,, 82.1 86.9 88.7 89.2 ,, ,, ,,<br />

t/sf/L ,, 109.6 110.4 110.7 112.5 ,, ,, ,,<br />

kmnk"mn ,, 36.1 38.2 40 42 ,, ,, ,,<br />

t]n ln6/ 2.94 3.05 3.18 3.36 ,, ,, ,,<br />

b"w ,, 66.7 73.32 81.78 91.17 ,, ,, ,,<br />

df5f s]=hL= 2.75 2.93 3.1 3.26 ,, ,, ,,<br />

df;' ,, 11.7 12.42 13.5 14.66 ,, ,, ,,<br />

cG8f uf]6f 44.4 48.74 51.65 55.18 ,, ,, ,,<br />

s[lif If]qdf nfu]sf<br />

k|lt >ldssf] jflif{s<br />

cd]l/sL<br />

8n/df<br />

794 831 868 905<br />

s[lif<br />

ljsf;<br />

s[=lj=d=<br />

s[lif ljsf; /0fgLltn]<br />

k|If]k0f u/] cg';f/ kof{Kt<br />

326 | rf}wf}+ of]hgf


cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf]<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

@)&@÷&#<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/ lgsfo cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

pTkfbsTj<br />

/0fgLlt<br />

ah]6 ljlgof]hg ePdf<br />

k|ult<br />

u|fdL0f ljB'tLs/0f<br />

k|ltj]bg,<br />

nufot l;FrfO / s[lif<br />

;j]{If0f<br />

;8s nufot cfjZos<br />

k|ltj]bgx¿<br />

k"jf{wf/x¿ ljsf; ePdf<br />

vfBhlgt ul/aL k|ltzt 24 22.4 20.8 19 ,, ,, ,,<br />

% jif{d'lgsf sd tf}n<br />

hg;+lVos<br />

,,<br />

ePsf<br />

,, 30.1 28.0 26.5 :jf:Yo<br />

24<br />

s[=lj=d=÷ :jf=d=<br />

afnaflnsfx¿sf]<br />

;j]{If0f<br />

;ª\Vof<br />

k|ltj]bgx¿<br />

;xsf/L<br />

;ª\Vof<br />

61 28 32 33 Jo=;"=k|= ;=u=lg=d=<br />

k|ToIf /f]huf/L -xhf/df_<br />

;xsf/L ;ª\3;+:yfsf]<br />

?=ca{df 210 215 220 225 ,, ,,<br />

s'n art<br />

;xsf/L ;ª\3;+:yfsf]<br />

,, 185 200 220 245 ,, ,,<br />

C0f nufgL<br />

;xsf/L ;ª\3;+:yfsf]<br />

?=ca{df 65 70 75 80 ,, ,,<br />

;]o/ kF'hL<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 327


glthf ;"rsx¿<br />

l;FrfO<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

s[lifof]Uo e"lddWo]<br />

l;l~rt If]qkmn<br />

kz'kG5L<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

b"w<br />

df;'<br />

cG8f<br />

s[lqd uef{wfg -g:n<br />

;'wf/sf] nflu_<br />

kz'kG5L kfngdf<br />

;+nUg s'n ;lqmo<br />

328 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

hgf<br />

-xhf/df_ 9000 10800 13000<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

,,<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

x]S6/ 1392177 48085 55530 56880 ,, ,,<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

d]=6g<br />

-xhf/df_<br />

d]=6g<br />

-xhf/df_<br />

uf]6f<br />

-s/f]8df_<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

l;=d=<br />

29 50 80 100 ,, k=lj=d=<br />

1854 2031 2296 2594 ,, ,,<br />

318 344 379 417 ,, ,,<br />

120 135 145 157 ,, ,,<br />

491 500 600 700 ,, ,,<br />

;ª\Vof 18762 19000 19500 20000 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

w"nf] b"wsf] cfoft /<br />

To;sf] d"No c;/o'Qm<br />

lsl;dn] kl/jt{g gePdf<br />

b"w, df;' / cG8f pTkfbg<br />

ug]{ kz'kG5Lsf /f]usf]<br />

c:jfefljs k|sf]k<br />

gb]lvPdf<br />

ljBdfg ue{wf/0f b/ /<br />

t/n gfO6«f]hgsf]<br />

kof{Kttfdf sdL gcfPdf<br />

;d"xut ¿kdf sfo{ ug]{<br />

k|j[lQdf sdL gcfPdf


glthf ;"rsx¿<br />

s[ifs ;d"x<br />

;'wf/ ul/Psf] :j:y<br />

df;' k;n<br />

kz'kG5Lsf] vf]k<br />

pTkfbg<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

,, 741 815 896 986 ,, ,,<br />

;ª\Vof<br />

nfvdf<br />

258 275 303 333 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

:yfgLo lgsfo tyf<br />

k=lj=d=sf] lgodg e"ldsf<br />

j[l4 ePdf<br />

:j:y df;';DaGwL<br />

r]tgfdf j[l4 ePdf<br />

vf]k pTkfbgsf] k|:tfljt<br />

k"jf{wf/ ljsf; ;dod}<br />

;DkGg ePdf<br />

cfjZos vf]k pknAw<br />

ePdf<br />

lj/fdL kz'kG5Lsf] pkrf/<br />

kz'kG5Ldf vf]k ;]jf ,, 43.12 50 55 60<br />

kz'kG5Lsf] pkrf/<br />

;]jf<br />

,, 26.1 28 30 35 ,, ,,<br />

jflif{s 3fF;sf] lap<br />

pTkfbg<br />

d]=6g 375 468 571 685 ,, ,,<br />

k|ltkmn<br />

s[lif cg';Gwfg<br />

;|f]t lap pTkfbg d]=6g 1220 1550 1700 1850 ,, ,, df};d cg's"n ePdf<br />

af/]df l/kf]l6ª u/]df<br />

3fF; nufpg] If]qsf]<br />

pknAwtfdf sdL gcfPdf<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 329


glthf ;"rsx¿<br />

kl/df0f<br />

lap lahg÷pGgt hft<br />

dnvfb<br />

-/f;folgs÷cuf{lgs_<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

d]=6g<br />

;j]{If0f<br />

258.9 350 500 650<br />

-xhf/df_<br />

k|ltj]bgx¿<br />

,,<br />

;fgf l;FrfO x]S6/ 2969 4272 5022 7022 ,, ,, ,,<br />

vfB k|of]uzfnfsf]<br />

k|Tofgg (Accreditation) lsl;d 27 27 29 30<br />

sf] bfo/f<br />

zLt3/ ;ª\Vof 7 10 12 14<br />

;xsf/L<br />

k|fylds,<br />

,, 32663 1000 1000 1000<br />

låtLo<br />

;xsf/L ;ª\3÷;+:yf<br />

;xsf/L ;ª\3÷;+:yfsf]<br />

s'n ;b:otf<br />

;ª\Vof<br />

-nfvdf_<br />

52 1 1 1 ,, ,,<br />

;xsf/L ;ª\3÷;+:yfsf] ?=<br />

;]o/ k'FhL<br />

ca{df<br />

63 0.5 1 1.5 ,, ,,<br />

C0f k|jfx<br />

;xsf/L ;b:onfO{<br />

,, 185 10 12 14 ,, ,,<br />

;xsf/L v]tL of]hgf ;ª\Vof 30 5 10 15 ,, ,,<br />

dGqfno÷ljefu÷<br />

l8=;=sf=<br />

rfn' cf=j=sf] cg'kftdf<br />

ah]6 ljlgof]hg ePdf<br />

330 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

-rSnfaGbL ;d]t_<br />

;xsf/L ;fgf tyf<br />

demf}nf pBf]u<br />

;~rfng<br />

dlxnf ;b:o<br />

;xeflutf<br />

dlxnfåf/f ;~rfng<br />

ul/Psf] ;xsf/L ;+:yf<br />

v'b art -gfkmf_df<br />

;~rflnt ;ª\3<br />

;+:yfsf] cg'kft<br />

l;FrfO<br />

l;l~rt If]qkmn<br />

lj:tf/<br />

;tx l;FrfO<br />

cfof]hgfx¿af6<br />

l;l~rt If]qkmn<br />

lj:tf/<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

,, 21 100 150 200 ,, ,,<br />

k|ltzt 45.97 48 49 50 ,, ,,<br />

;ª\Vof 4011 ,, ,,<br />

cg'kft 75 80 85 90 ,, ,,<br />

x]S6/ 740659 6155 8610 10980<br />

,, l;=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

pko'Qm k|ljlwsf] pkof]u<br />

/ hUuf k|flKtdf ;xhtf<br />

ePdf<br />

e"ldut l;FrfO ,, 408093 37730 42670 41700 ,, ,, ,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 331


glthf ;"rsx¿<br />

cfof]hgfx¿af6 l;+lrt<br />

If]qkmn lj:tf/<br />

gofF k|ljlw l;FrfO<br />

sfo{qmdaf6 l;l~rt<br />

If]qkmn lj:tf/<br />

dd{t;Def/af6 x'g]<br />

l;l~rt If]qkmn–<br />

;/sf/ Jojl:yt<br />

332 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

,,<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

5900<br />

@)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/ lgsfo<br />

4200 4250 4200 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

,,<br />

cfjZos ah]6 / ls;fgsf]<br />

;xeflutf ePdf<br />

x]S6/ 324600 324600 324600 324600<br />

,, ,,<br />

– s[ifs Jojl:yt ,, 237525 21300 17400 16200 ,, ,, ,,<br />

– l8k 6\o'j]n ,, 950 1400 800 ,, ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] gLltut zLif{sx¿df ;dfj]z ePsf]<br />

(=$=$ k|fs[lts ;|f]t Joj:yfkg / jftfj/0f<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf<br />

jg If]qsf] of]ubfg<br />

PsfO<br />

k|ltzt<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

/fli6«o<br />

n]vf<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

s]=t=lj=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿


glthf ;"rsx¿<br />

c;/<br />

jg tyf e" ;+/If0f<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

PsfO<br />

>d lbg<br />

-xhf/df_<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

370 390 400 410<br />

jg If]qn] cf]u6]sf] If]q k|ltzt $$=& $$=& $$=& $$=&<br />

;3g jgn] cf]u6]sf]<br />

If]q<br />

;+/lIft If]qn] cf]u6]sf]<br />

If]q<br />

jg If]qaf6 cg'dflgt<br />

/fh:j /sd<br />

;+/If0fsf] of]hgfdf<br />

/x]sf hLjsf k|hfltsf]<br />

;ª\Vof<br />

;+/If0fsf] of]hgfdf<br />

/x]sf jg:kltsf<br />

k|hfltsf] ;ª\Vof<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

Jo=;"=k|=<br />

;j]{If0f÷Jo<br />

=;"=k|=<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

j=e"=;+=d=<br />

,, 40.36 40.36 40.36 40.36 ,, ,,<br />

,, @#=#@ @#=#@ @#=#@ @#=#@ ,, ,,<br />

?= ca{ 0.92 1.25 2 2.5 ,, ,,<br />

;ª\Vof 10 6 8 9 ,, ,,<br />

,, 3 5 5 5 ,, ,,<br />

,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

ah]6sf] ;'lglZrttf<br />

ePdf<br />

,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 333


glthf ;"rsx¿<br />

334 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

e"ld;'wf/ tyf Joj:yf<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

>d lbg<br />

-xhf/df_<br />

58 22 18 d'=s=,x=sf= e"=;'=Jo=d=<br />

k|ltkmn<br />

jg tyf e"–;+/If0f ,, ,,<br />

e"sDkaf6 Wj:t<br />

uf]6f – 31 85 84<br />

;+/rgf k'glg{df{0f<br />

;d'bfodf cfwfl/t jg<br />

Joj:yfkgsf nflu<br />

;d"x u7g tyf jg<br />

x:tfGt/0f<br />

la?jf pTkfbg<br />

jg If]qsf] cltqmd0f<br />

x6fOPsf] If]qkmn<br />

,, 308 579 500 500 ,, j=e"=;+=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

;d"xx¿ jg<br />

Joj:yfkgdf lg/Gt/<br />

;xefuL ePdf<br />

uf]6f<br />

-xhf/df_<br />

10454 16260 15000 15000 ,, ,, df};d k|lts"n gePdf<br />

cltqmd0f x6fpg]<br />

k|ltj4tf ePdf<br />

x]S6/ 1680 1620 2000 3000 ,, ,, jg If]qdf ;'s'Djf;L<br />

g/fVg] gLlt cjnDag<br />

ePdf


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

jg pBdsf] ljsf;<br />

tyf k|j4{g ;xof]u<br />

uf]6f 23 25 35 40 ,, ,,<br />

;+/lIft jg If]q ,, 12 1 1 – ,, ,,<br />

Hff]lvddf k/]sf<br />

k|hfltsf] ;+/If0f tyf k|hflt 5 3 3 4 ,, ,,<br />

Joj:yfkg<br />

h8La'6L÷u}/sfi7 jg<br />

k}bfjf/ ks]6 ljz]if ,, 15 12 15 15 ,, ,, ,,<br />

If]q k|j4{g<br />

kfgL d'xfg, kf]v/L<br />

;+/If0f / l;d;f/ If]q<br />

Joj:yfkg<br />

uf]6f 484 300 400 400 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

nufgLd}qL gLlt nfu'<br />

ePdf<br />

:yfgLo hgtfsf]<br />

;xeflutf lg/Gt/ /x]df<br />

klx/f] Joj:yfkg ,, 612 280 800 1020 ,,<br />

/]8sf] k/LIf0fsf] ¿kdf<br />

ax';/f]sf/jfnfaLr<br />

lhNNff – 12 12 12 ,, ,,<br />

sfof{Gjog<br />

;dGjo ePdf<br />

tNnf] t6Lo gbL If]qdf<br />

l/e]6d]G6 tyf t6aGw<br />

lgdf{0f<br />

ls=ld= 227 27 30 35 ,, ,,<br />

ah]6sf] ;'lglZrttf<br />

ePdf<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 335


glthf ;"rsx¿<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

j[If/f]k0f ul/Psf]<br />

If]qkmn<br />

x]S6/ 3600 4000 4000 4000 ,, ,,<br />

;d'bfoaf6 Jojl:yt<br />

jgsf] If]qkmn<br />

x]S6/ 218948 35000 30000 30000 ,, ,,<br />

sf7sf] pTkfbg 3g lkm6<br />

-nfvdf_<br />

-nfvdf_<br />

11 25 30 40 ,, ,,<br />

bfp/f pTkfbg r§f ;ª\Vof 1500 3000 3500 4000 ,, ,,<br />

e"ld Joj:yf<br />

d'Qm sd}of kl/jf/sf]<br />

k'g:yf{kgf -<br />

;§fegf{;d]t_<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;ª\Vof 26563 1940 1940 – ,, e"=;'=Jo=d+=<br />

tflnd k|fKt ug]{ d'Qm<br />

sd}of<br />

hgf 19531 180 180 – ,, ,,<br />

d'Qm xlnofsf nflu<br />

hUuf vl/b cg'bfg<br />

kl/jf/<br />

;ª\Vof<br />

381 357 900 743 ,, ,,<br />

d'Qm xlnofsf nflu kl/jf/<br />

3/ lgdf{0f cg'bfg ;ª\Vof<br />

328 521 1800 2579 ,, ,,<br />

d'Qm xlnofsf nflu kl/jf/ 568 11900 1728 5000 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

j[If/f]k0fdf<br />

hg;xeflutf h'6]df<br />

jg Joj:yfkgdf<br />

hg;xeflutf h'6]df<br />

;d'bfo / :yfgLo<br />

lgsfosf] ;sf/fTds<br />

;xof]u ePdf<br />

:yfgLo hg;d'bfo tyf<br />

lgsfoaf6 ;xof]u ePdf<br />

d'Qm sd}ofx¿sf]<br />

;xeflutf ePdf<br />

d'Qm xlnofsf]<br />

;xeflutf ePdf<br />

336 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

PsfO<br />

3/ dd{t cg'bfg ;ª\Vof<br />

e"–clen]v ;"rgf<br />

Joj:yfkg k|0ffnLaf6<br />

hUuf k|zf;g;DaGwL<br />

cgnfO{g ;]jf k|jfx<br />

lj:tf/<br />

gfk gS;f tyf e"ld<br />

Joj:yfkgdf tflnd<br />

k|fKtsd{rf/L<br />

-e"=Jo=k|=s]=af6_<br />

dfnkf]t sfof{nodf<br />

sDKo'6/ k|lji6 8f6fsf]<br />

k/LIf0f<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

sfof{no 6 10 30 33 ,, ,,<br />

hgf 4224 250 250 250 ,, ,,<br />

If]q Pjd\<br />

lhNnf<br />

16 48 16 16 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

ahf/df ;]jf k/fdz{sf]<br />

pknAwtf ePdf<br />

ejg lgdf{0f -dfnkf]t<br />

k|ult<br />

;ª\Vof 4 10 10<br />

df=kf]=sf=<br />

sfof{nox¿_<br />

k|ltj]bg<br />

cgnfOg ;]jf lj:tf/ ;ª\Vof 10 30 35 ,, e"=;'=Jo=lj= ,,<br />

ejg lgdf{0f<br />

gfkL<br />

,,<br />

;ª\Vof 10 10 10 ,,<br />

-gfkL ljefu_<br />

sfof{nox¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 337


glthf ;"rsx¿<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

gfkL<br />

sfof{nox¿<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

gfk gS;f tof/<br />

,,<br />

x]S6/ 2000 2000 – ,,<br />

-ufpF Ans_<br />

#= jftfj/0f tyf<br />

hnjfo' kl/jt{g<br />

jftfj/0fLo k|efj<br />

,,<br />

cfof]hgf 259 30 35 40<br />

d"NofÍg ePsf<br />

;ª\Vof<br />

cfof]hgfx¿sf] k/LIf0f<br />

h=jf=d=<br />

hl8t :jrflnt<br />

,,<br />

;ª\Vof 15 25 25 20<br />

hndfkg s]Gb|<br />

,,<br />

df};dL /f8f/ :yfkgf ;ª\Vof – 1 1 1 ,, ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgf ;DalGwt gLltut zLif{sx¿df ;dfj]z ePsf] .<br />

k|fKt k|:tfj :t/Lo /<br />

sfg'g adf]lhd ePdf<br />

cfjZos ;fdu|L /<br />

hgzlQm pknAw ePdf<br />

(=$=% Jofkf/ / cfk"lt{ Joj:yfkg<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf jfl0fHo k|ltzt 14.2 14.3 14.4 14.5 /fli6«o s]=t=lj=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

338 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

If]qsf] of]ubfg<br />

n]vf<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg cg'kftdf<br />

Jofkf/ 3f6f<br />

k|ltzt 31.3 32 31 30 Jo=;"=k|= jf=d=<br />

c;/<br />

jfl0fHo<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

hgf<br />

-xhf/df_<br />

1382 49 49 50 ,, ,,<br />

j:t'sf] lgof{t÷cfoft cg'kft cg'kft 1M11 1M10.1 1M10.1 1M9.9 ,, ,,<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbg j:t'<br />

lgsf;L cg'kft<br />

k|ltzt 3.12 3.5 3.4 3.4 ,, ,,<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf j:t' /<br />

;]jf lgsf;L cg'kft<br />

k|ltzt 6 8 10 12 ,, ,,<br />

Jofkf/ 3f6f /sd ?= ca{df 710 1001 1112 1251<br />

j:t'sf] cfoft ?= ca{df 781 911 1012 1136 ,, ,,<br />

j:t'sf] lgof{t ?= ca{df 70 90 100 115 ,, ,,<br />

k|ltkmn<br />

jfl0fHo<br />

jfl0fHo If]qdf lghL If]qsf] ?=s/f]8d 13951 1002 1003 1005 Jo=;"=k|= jf=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 339


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

nufgL<br />

f<br />

jfl0fHo kmd{ ;ª\Vof -xhf/df_ 462 22 22 22 ,, ,,<br />

u'0f:t/ k/LIf0f k|of]uzfnfx¿<br />

cf]6f 5 6 7 8 ,, ,,<br />

:yfkgf / ;~rfng<br />

g]kfn Jofkf/ PsLs[t /0fgLltn]<br />

?= ca{df 20 25 30 35<br />

klxrfg u/]sf j:t'x¿sf] lgof{t<br />

cn}FrL ;'sfpg cfw'lgs 8«fo/sf]<br />

cf]6f 45 70 100 150 ,, ,,<br />

lgdf{0f<br />

cfk"lt{<br />

d]=6g<br />

15 15.6 18 19 ,, cf=d=<br />

@@ b'u{d lhNnfdf vfBfGg 9'jfgL -xhf/df_<br />

/fli6«o vfB ;'/Iff e08f/df<br />

d]=6g<br />

vfBfGg e08f/<br />

25 25 25 25 ,, ,,<br />

-xhf/df_<br />

340 | rf}wf}+ of]hgf<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

9'jfgLdf Jojwfg<br />

gcfPdf<br />

afXo jftfj/0fLo<br />

k|efj vfBfGg<br />

e08f/0fdf gk/]df<br />

;fs{ vfB ;'/Iff a}Ídf vfBfGg<br />

df}Hbft<br />

,, 8 8 8 8 ,, ,, ,,<br />

b'u{d lhNnfx¿df cfof]l8go'Qm<br />

g"g 9'jfgL<br />

,, 72169 94256 94256 94256 ,, ,, ,,<br />

k]6«f]lnod kbfy{ e08f/0f Ifdtf lbg 15 30 60 90 ,, ,,


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

ahf/ cg'udg k6s 4000 5710 6500 7000 ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgf ;DalGwt zLif{sx¿df ;dfj]z ePsf] .<br />

(=$=^ ;fdflhs tyf dfgj ljsf;<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

k|efj<br />

dfgj ljsf; ;"rsf+s ;"rsfÍ 0.540 0.57<br />

dfgj ;DklQ ;"rsf+s ,, 68.7<br />

ck]lIft cfo' jif{ jif{ 69 70 71 72<br />

k|f}9 ;fIf/tf b/ k|ltzt 80 81 82 83<br />

c;/<br />

lzIff<br />

!% b]lv @$ jif{<br />

pd]/;Ddsf] ;fIf/tf b/<br />

,,<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

s]=t=lj=,<br />

ˆnf;<br />

k|ltj]bg<br />

88.6 89 90 92 /fli6«o<br />

hgu0fgf<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

lz=lj=, c=<br />

lz= s]=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

lgoldt tYofÍ pknAw<br />

ePdf<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 341


glthf ;"rsx¿<br />

sIff Psdf afn ljsf;sf]<br />

cg'ej;lxt egf{ x'g<br />

cfpg] afnaflnsfsf] b/<br />

v'b egf{ b/<br />

PsfO<br />

-sIff !–%_ ,,<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

,, 62.4 67 72 78<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

96.6 97 98 98.5 ˆnf;<br />

k|ltj]bg<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

lz=d+=<br />

lz=lj=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

cleefjssf] r]tgf:t/<br />

/ ;xof]u /x]df<br />

:yfgLo lgsfo, lghL<br />

tyf cGo If]qsf]<br />

;xeflutf / ljsf;<br />

;xof]u lg/Gt/ /x]df<br />

-sIff !–*_ ,, 89.4 91 92.5 94 ,, ,, ,,<br />

-sIff (–!@_ ,, 37.7 40 42 45 ,, ,, ,,<br />

pRr lzIffdf ;xh} b]lvg]<br />

17.1 17.5 18 20 ,, ,, ,,<br />

,,<br />

s'n egf{b/<br />

sIff * ;Ddsf] l6sfpb/ ,, 69.7 72.5 76 80 ,, ,, ,,<br />

sIff !) ;Ddsf] l6sfpb/ k|ltzt 37.9 41 45 50 ,, ,, ,,<br />

ljBfno 5f8\g] b/ ,, ,, ,,<br />

-sIff !–%_ ,, 3.9 3.4 3 2.5 ,, ,, ,,<br />

-sIff ^–*_ ,, 4.5 4.2 3.8 3.5 ,, ,, ,,<br />

342 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

-sIff (–!)_ ,, 4.9 4.5 4.2 3.6 ,, ,, ,,<br />

n}lËs ;dtf b/ ,, ,, ,,<br />

ljBfno lzIff<br />

<br />

0.99 1.00 1.00 1.00<br />

;a} lzIf0f ;+:yfaf6<br />

cg'kft<br />

,, ,, 5fqf egf{sf] lg/Gt/<br />

k|of; /x]df<br />

pRr lzIff ,, 1.05 1.00 1.00 1.00 ,, ,, ,,<br />

k|ToIf /f]huf/L l;h{gf<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

15 18 20 ,, ,,<br />

:jf:Yo<br />

dft[ d[To'b/ -k|lt nfv<br />

hLljt hGd_<br />

hgf 258 151 148 145<br />

g]=h=:jf<br />

=;=<br />

:jf=d=<br />

ljsf;sf<br />

;fe]mbf/x¿sf] ;xof]u<br />

/x]df<br />

% jif{ d'lgsf] afn d[To'b/<br />

34<br />

,,<br />

,, 38 38<br />

30 ,, ,,<br />

-k|ltxhf/ hLljt hGd_<br />

gjhft lzz' d[To'b/<br />

,,<br />

,, 23 23 21 20 ,, ,,<br />

-k|ltxhf/ hLljt hGd_<br />

s'n k|hgg b/ k|ltzt 2.3 2.3 2.2 2.1 ,, ,, ,,<br />

% jif{d'lgsf afn ,, 37 36 34 32 ,, ,, ,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 343


glthf ;"rsx¿<br />

aflnsfdf ePsf]<br />

k'8\sf]kgf<br />

Ifo/f]usf] cg'dflgt<br />

;ª\Vofsf] cfwf/df /f]u<br />

lgbfg ePsf] b/<br />

klxrfg ePsf Ifo/f]uLdWo]<br />

pkrf/sf] ;kmntf<br />

k|ToIf /f]huf/L<br />

344 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

k|ltzt 81 85 86 87 Jo=;"=k|= :jf=d=<br />

k|ltzt 90 90 90 90<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

,, ,,<br />

– – – – ,, ,,<br />

vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ,, ,,<br />

cfwf/e"t vfg]kfgL<br />

;]jfaf6 nfeflGjt<br />

hg;ª\Vof<br />

k|ltzt 83.6 86 88 90 ,, ,,<br />

pRr÷dWod:t/ vfg]kfgL<br />

vfg]kfgL tyf<br />

;'ljwfaf6 nfeflGjt ,, 15 20 25 30 ,, 9n lgsf;<br />

hg;ª\Vof<br />

ljefu<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

:yfgLo ;xeflutf /<br />

d'xfg ljjfb gk/]df<br />

ah]6 ;'lglZrttf<br />

ePdf<br />

;/;kmfO ;'ljwfaf6 ,, 81 84 87 89 ,, ,, :yfgLo ;xeflutfdf


glthf ;"rsx¿<br />

nfeflGjt hg;ª\Vof<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

k|ltkmn<br />

lzIff<br />

kfgL tyf ;/;kmfO<br />

;'ljwf;lxt zf}rfno lgdf{0f<br />

ePsf ljBfno ;ª\Vof<br />

PsfO<br />

hgf<br />

-xhf/df_<br />

cf]6f<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

9 11 13 15 ,, ,,<br />

12700 1000<br />

1000<br />

1000 ˆnf;<br />

k|ltj]bg<br />

lzIff d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

lg/Gt/tf /x]df<br />

,,<br />

:yfgLo lgsfo / lghL<br />

tyf cGo If]qsf]<br />

;xeflutf /x]df<br />

gofF sIff sf]7f lgdf{0f -xhf/df_ 76.8 8 8 8 ,, ,, ,,<br />

OG6/g]6 ;'ljwf k'u]sf]<br />

,,<br />

;ª\Vof 1748 6300 7000 8000 ,, ,,<br />

ljBfno<br />

u'0f:t/ ;'lglZrttf tyf<br />

,,<br />

,, 15 30 50 80 ,, ,,<br />

k|Tofog k|fKt SofDk;<br />

5fqj[lQ ,, ,, ,,<br />

-sIff !–!)_ ,, 3563459 3425534 3425534<br />

342553<br />

4<br />

,, ,, bf]xf]/f]kgf gePdf<br />

-sIff !!–!@_ ,, 61094 62907 62907 62907 ,, ,, ,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 345


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

;Lkd"ns Jofj;flos ;ª\Vof<br />

tflnd<br />

-xhf/df_<br />

45 50 55 60 ,, ,,<br />

;fIf/tf cleofg ;ª\Vof<br />

:jf:Yo<br />

kl/jf/ lgof]hgsf]<br />

g]=h=:jf<br />

k|ltzt 49.6 50 55 60<br />

cfw'lgs ;fwg k|of]u b/<br />

=;=<br />

:jf=d=<br />

:jf:Yo ;+:yfdf k|;'lt<br />

;]jfsf] pkef]u<br />

,, 55 60 65 70 ,, ,,<br />

:jf:YosdL{åf/f k|;'lt ;]jf<br />

g]=h=:jf<br />

k|ltzt 50 55 65 70<br />

k|fKt ug]{<br />

=;=<br />

:jf=d=<br />

rf}yf] k6s;Dd ue{jtL<br />

hfFr ug]{ dlxnf<br />

,, 59 61 63 65 ,, ,,<br />

le6fldg …PÚ k|fKt ug]{<br />

ue{jtL dlxnf<br />

,, 53 60 65 70 ,, ,,<br />

8L=kL=6L= x]k= vf]k t];|f]<br />

k|fKt ug]{ afnaflnsf<br />

,, 92 93 93 93 ,, ,,<br />

bfb'/f vf]k k|fKt ug]{ k|ltzt 88.2 90 90 90 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

ahf/sf] dfu /xg<br />

;s]df<br />

346 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

afnaflnsf<br />

lgMz'Ns d'6' /f]u pkrf/<br />

kfpg]<br />

cf}nf] /f]u kQf nfu]sf]<br />

la/fdL<br />

jflif{s gofF Pr=cfO{=eL=<br />

;+qmldt<br />

ue{jtL dlxnfdWo]<br />

kL=Pd=6L=;L=6L= ;]jf<br />

kfPsf ue{jtL dlxnf<br />

lgMz'Ns cf}ifwLsf]<br />

pknJwtf<br />

;fdflhs :jf:Yo ;'/Iff<br />

-:jf:Yo ladf_ lj:tf/<br />

o'jf tyf v]ns'b<br />

o'jf cg'ej cfbfg k|bfg<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

hgf 927 1150 1180 1200 ,, ,,<br />

;ª\Vof 1352 1000 1000 1000 ,, ,,<br />

,, 1480 1200 1200 1200 ,, ,,<br />

k|ltzt 30 40 40 40 ,, ,,<br />

k|sf/ 70 70 70 70 ,, ,,<br />

lhNnf 3 25 50 75<br />

hgf 408<br />

130 130 150 k|ult<br />

k|ltj]bg<br />

u|fdL0f o'jf pBd ;d"x ;ª\Vof 0 240 240 240 ,, ,,<br />

o'=v]=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 347


glthf ;"rsx¿<br />

lgdf{0f<br />

o'jf ;Lk tyf g]t[Tj<br />

ljsf; tflnd k|fKt o'jf<br />

/fi6«klt /lgª l;N8<br />

k|ltof]lutfsf] ;~rfng<br />

-lhNnf, If]q / s]Gb|_<br />

:sfp6x¿sf] ;ª\Vofdf<br />

j[l4<br />

:sfp6 :jo+;]js<br />

PsfO<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

4.05 0.5 1 1 ,, ,,<br />

k6s 450 81 81 81 ,, ,,<br />

xhf/df 56 10 10 10 ,, ,,<br />

,, 17 20 20 20 ,, ,,<br />

kl/rfng<br />

o'jf :jo+;]js kl/rfng ,, 10 350 350 290 ,, ,,<br />

k|lzIf0f k|fKt ug]{ v]nf8L ,, 37 15 15 15 ,, ,,<br />

lqms]6 d}bfg lgdf{0f<br />

lhNnf:t/Lo se8{ xn<br />

lgdf{0f<br />

cf]6f<br />

11<br />

-lgdf{)ffwLg_<br />

11<br />

-lgdf{)ffwLg_<br />

11<br />

-lgdf{)ffwLg_<br />

11 ,, ,,<br />

,, 37 14 14 10 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

tflnd k|bfos<br />

lgsfox¿sf] pknAwtf<br />

;dodf lj:t[t<br />

cfof]hgf k|ltj]bg<br />

tof/ ePdf<br />

,,<br />

348 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

:yfgLo:t/df v'Nnf :yfg<br />

,, 1055 405 100 100 ,, ,,<br />

;lxtsf] v]n d}bfg lgdf{0f<br />

lgjf{rg If]q:t/Lo v]n<br />

240 240 240<br />

,,<br />

240 ,, ,,<br />

d}bfg lgdf{0f<br />

-lgdf{)ffwLg_ -lgdf{)ffwLg_ -lgdf{)ffwLg_<br />

vfg]kfgL tyf ;/;kmfO ,,<br />

gofF vfg]kfgL cfof]hgf ;ª\Vof 2332 1500 1500 vf=;=d=<br />

k'gM lgld{t vfg]kfgL<br />

cfof]hgf÷k|0ffnL<br />

v'Nnf lb;fd'Qm If]q<br />

3f]if0ff ePsf uflj;<br />

v'Nnf lb;fd'Qm If]q<br />

3f]if0ff ePsf gu/kflnsf<br />

v'Nnf lb;fd'Qm If]q<br />

3f]if0ff ePsf lhNnf<br />

v'Nnf lb;fd'Qm If]q<br />

3f]if0ff ePsf c~rn<br />

,, 1379 1000 1200 1621 ,, ,,<br />

,, 2274 2810 3157 – ,, ,,<br />

,, 122 169 217 – ,, ,,<br />

,, 38 60 75 – ,, ,,<br />

,, 2 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

ah]6sf] ;'lglZrttf<br />

/x]df<br />

,,<br />

lbuf]kgfsf] ;'lglZrttf<br />

/x]df<br />

,,<br />

,,<br />

,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 349


glthf ;"rsx¿<br />

;/;kmfO sfo{qmd<br />

;~rflnt uf=lj=;=<br />

;/;kmfO sfo{qmd<br />

;~rflnt gu/kflnsf<br />

;/;kmfO sfo{qmd<br />

;~rflnt lhNnf<br />

dlxnf, afnaflnsf tyf<br />

;dfh sNof0f<br />

Ho]i7 gful/s lbjf ;]jf<br />

s]Gb| / lhNnf<br />

350 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;ª\Vof 2110 2810 3157 ,, ,,<br />

,, 89 169 217 ,, ,,<br />

,, 35 60 75 ,, ,,<br />

lhNnf<br />

s]Gb|<br />

;ª\Vof<br />

48<br />

70<br />

49<br />

87 97 107<br />

– cfjlws<br />

k|ltj]bg<br />

– :ynut<br />

cg'udg<br />

lgdf{0f ePsf] j[4f>d ;ª\Vof ^$ ^* &# &* cfjlws<br />

k|ult<br />

k|ltj]bg<br />

d=af=;=<br />

s=d=<br />

d=af=;=s=d<br />

=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

;Lkd"ns tflnd k|fKt<br />

,, ,,<br />

,, #)) @%) @%) @%)<br />

ckfËtf ePsf JolQm<br />

ckfËtf ePsf JolQmsf] ,, !%) !%) !%) ,, ,, ,,<br />

,,<br />

,,<br />

,,


glthf ;"rsx¿<br />

k'g:yf{kgf<br />

cgfy afnaflnsfsf]<br />

afnu[xdf k'g:yf{kgf<br />

afnu[xx¿nfO{ dfkb08<br />

cg's"n agfpg]<br />

dlxnf ;xsf/L<br />

;+:yfx¿sf] u7g<br />

dlxnf ;+:yfx¿sf] ef}lts<br />

k"jf{wf/ ljsf;<br />

dlxnf ljsf; sfo{qmd<br />

lj:tf/<br />

Joj;fod"ns ;Lk ljsf;<br />

tflnd k|fKt dlxnf<br />

;ª\Vof<br />

dlxnf ljsf; sfo{qmddf<br />

nlIft ;d"x ;b:ox¿sf]<br />

;xeflutf ;ª\Vof<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

,, ^^* #)) #)) #))<br />

,, !)# $& @% @%<br />

,, 1828 179 242 327<br />

;ª\Vof 157 100 135 182<br />

j8f<br />

;ª\Vof<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

,, ,, ,,<br />

,, ,, ,,<br />

,, ,,<br />

,, ,,<br />

3225 245 330 445 ,, ,,<br />

xhf/df 48.3 28.3 38.2 51.6 ,, ,,<br />

,, 1043 66=9 70 71 ,, ,,<br />

n}lËs lx+;f lgjf/0fsf] ;ª\Vof 1098 896 1210 1633 ,, ,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 351


glthf ;"rsx¿<br />

nflu j8f ;ldlt u7g<br />

ePsf uf=lj=;=<br />

k|ToIf n}lËs pQ/bfoL<br />

ah]6 ljlgof]hg cg'kft<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

k|ltzt 22.27 24 25.5 27 ,, cy{ d=<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sx¿df ;dfj]z ePsf] .<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

(=$=& pmhf{ ljsf;<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf hnljB't\<br />

/ gjLs/0fLo pmhf{sf] of]ubfg<br />

352 | rf}wf}+ of]hgf<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

k|ltzt<br />

/fli6«o<br />

n]vf<br />

s]=t=lj=<br />

c;/ P]g lgodx¿df<br />

hnljB't<br />

;do;fk]If ;'wf/<br />

k|ltzt 26 25 24.5 24 Jo=;"=k|= pmhf{ d=<br />

ljB't\ r'xfj6<br />

ePdf<br />

ljB't\df kx'Fr k|fKt uflj; ;ª\Vof<br />

2892 40 40 28<br />

;doleq k|;f/0f<br />

,, ,,<br />

nfO{g lj:tf/ ePdf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

/fli6«o ljB't\ k|0ffnLaf6 ljB't\df ;ª\Vof<br />

kx'Fr k|fKt 3/w'/L<br />

-xhf/df_<br />

2870 150 150 150 ,, ,,<br />

58<br />

66<br />

k|ltzt<br />

62<br />

kx'Fr k|fKt ug]{ hg;ª\Vof<br />

/fli6«o ljB't\ k|0ffnLaf6 ljB't\df<br />

70 ,, ,,<br />

k|ltJolQm ljB't\ vkt<br />

lsnf]jf6<br />

306f<br />

141 145 150 160 ,, ,,<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

hgf<br />

18 18<br />

– 15<br />

-xhf/df_<br />

,, ,,<br />

gjLs/0fLo pmhf{<br />

n3' tyf ;fgf hnljB't\<br />

cfof]hgfaf6 ljB't\ pTkfbg<br />

d]ufjf6 24 4.5 3.5 3 ,, h=jf=d=<br />

3/]n' ;f}o{ ljB't\ k|0ffnLaf6 ljB't\<br />

pTkfbg<br />

,, 18.58 5 5 6 ,, ,,<br />

jfo' pmhf{ k|0ffnLaf6 ljB't\<br />

lsnf]jf6 64 100 200 700 ,, ,,<br />

pTkfbg<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

k|ltkmn<br />

hnljB't<br />

hgf<br />

-xhf/df_<br />

408 6 6 6 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

,,<br />

,,<br />

,,<br />

,,<br />

k|ljlw x:tfGt/0f<br />

ePdf<br />

,,<br />

,,<br />

,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 353


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/ cg'dfg tyf<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo hf]lvdx¿<br />

hnljB't\ pTkfbg Ifdtf d]ufjf6 851 200 850 400 ,, pmhf{ d= P]g lgodx¿df<br />

;do ;fk]If ;'wf/ /<br />

cGt/ lgsfo<br />

;dGjo k|efjsf/L<br />

ePdf<br />

lgdf{0f sfo{ ;'¿ ul/g] ljB't\<br />

,,<br />

,, 1852 480 240 1430 ,, ,,<br />

cfof]hgf Ifdtf<br />

k|;f/0f nfOg lgdf{0f<br />

100 175<br />

,,<br />

ls=ld= 2970 510<br />

,, ,,<br />

-^^ s]=eL= / ;f]eGbf a9L_<br />

u|fdL0f ljB'tLs/0fsf]<br />

## s]=le= k|;f/0f nfOg lj:tf/ ,, 4345 171 300 300 ,, ,, k|efjsf/L lj:tf/<br />

ePdf<br />

!! s]=le= k|;f/0f nfOg lj:tf/ ,, 30110 350 600 600 ,, ,, ,,<br />

gjLs/0fLo pmhf{<br />

;'wfl/Psf] r'nf] h8fg<br />

;ª\Vof<br />

-xhf/df_<br />

724 300 300 300 ,, h=jf=d= gjLs/0fLo pmhf{sf]<br />

bLuf] ljsf; ePdf<br />

3/fo;L afof]UofF; KnfG6 h8fg ,, 364 60 70 70 ,, ,, ,,<br />

;+:yfut / ;fd'bflos afof]UofF; ;ª\Vof 21 150 200 250 ,, ,, ,,<br />

354 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

KnfG6 h8fg<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf] .<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

(=$=* ef}lts k"jf{wf/, oftfoft / ;"rgf tyf ;~rf/<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf<br />

oftfoft tyf ;~rf/ If]qsf]<br />

of]ubfg<br />

c;/<br />

ef}lts k"jf{wf/<br />

/f]huf/L l;h{gf -;8s_<br />

/f]huf/L l;h{gf -/]n tyf cGo<br />

oftfoft_<br />

/f]huf/L l;h{gf -;"rgf tyf<br />

;~rf/_<br />

PsfO<br />

k|ltzt<br />

hgf<br />

-xhf/df_<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

/fli6«o<br />

n]vf<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

s]=t=lj<br />

38 45 45 Jo=;"=k|= ef}=k"=of=d=<br />

,, – 3 4 4 ,, ,,<br />

,, – 3 3 3 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 355


glthf ;"rsx¿<br />

;"rgf tyf ;~rf/<br />

6]lnkmf]g 3gTj -k|lt;o<br />

JolQmdf_<br />

356 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

k|ltzt 110.25 113 115 117 ,, ;"=;+=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

lghL If]qsf]<br />

;xeflutfdf<br />

lg/Gt/tf /x]df<br />

OG6/g]6 u|fxssf] 3gTj<br />

-k|lt;o JolQmdf_<br />

,, 46.46 53 57 65 ,, ,,<br />

k|ltkmn<br />

ef}lts k"jf{wf/<br />

/0fg}lts tyf If]qLo ;8s<br />

lgdf{0f<br />

ls=ld= 29031 600 700 700 ,, ef}=k"=of=d=<br />

;8s :t/f]Gglt, k'glg{df{0f /<br />

,,<br />

,, 12233 900 1000 1100 ,, ,,<br />

;'b[9Ls/0f<br />

cfjlws dd{t;Def/ ,, – 600 600 600 Jo=;"=k|= ef}=k"=of=d= ,,<br />

lgoldt dd{t;Def/ ,, 9200 9500 10000 10500 ,, ,, ,,<br />

k'n lgdf{0f ;ª\Vof 1952 100 100 100 ,, ,, ,,<br />

oftfoft<br />

;jf/L ;fwg s/ s/f]8df 707 1025 1080 1105 ,, ,,<br />

;jf/L rfns cg'dltkq ;ª\Vof 80 500 1000 1000 ,, ,,


glthf ;"rsx¿<br />

-:df6{ sf8{_ ljt/0f<br />

/]n oftfoft<br />

lgld{t 6«ofs nDafO<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

ls=ld= – % @% $) ,, ,,<br />

cfjZos hgzlSt,<br />

j}b]lzs ;xof]usf]<br />

lg/Gt/tf /<br />

d'cfAhfsf nflu<br />

ah]6 pknAw ePdf<br />

ls=ld=<br />

– $@ @@ !*<br />

,, ,, ,,<br />

:t/f]Gglt ePsf] /]ndfu{sf]<br />

nDafO<br />

8L=kL=cf/= k|ltj]bg ,, 372 270 934 372 ,, ,, ,,<br />

d]6«f] /]n 8L=kL=cf/= k|ltj]bg ,, – – 78 –<br />

;"rgf tyf ;~rf/<br />

cfwf/e"t 6]lnkmf]g -PSTN_<br />

u|fxs<br />

;ª\Vof<br />

-nfvdf_<br />

8.47 9 9.5 10 ,, ;"=;+=d=<br />

lghL If]qsf]<br />

;xeflutf lg/Gt/<br />

/x]df<br />

df]afOn 6]lnkmf]g u|fxs ,, 280 290 300 310 ,, ,, ,,<br />

hDdf 6]lnkmf]g ,, 288 299 310 321 ,, ,, ,,<br />

OG6/g]6 u|fxs ,, 121 130 145 155 ,, ,, ,,<br />

PaLaLP; (ABBS) ;]jf ;ª\Vof 34 68 71 75 ,, ,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 357


glthf ;"rsx¿<br />

;~rfng ug]{ x'nfs art a}Í<br />

sfpG6/ c6f]d];g ePsf<br />

x'nfs<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

,, 40 50 60 75 ,, ,,<br />

x'nfs 6]ln;]G6/ Ifdtf ljsf; cf]6f – 200 300 401 ,, ,,<br />

j}b]lzs b'|t 8fFs ;]jf ePsf<br />

d'n's<br />

;ª\Vof 38 42 45 50 ,, ,,<br />

gful/s p8\oog<br />

afx|} dlxgf ;~rfng x'g]<br />

ljdfg:yn<br />

;ª\Vof @@ @% @& #) ,,<br />

g]kfn cfpg] cGt/fli6«o<br />

ljdfg ;]jf<br />

g]kfn cfpg] cGt/f{li6«o<br />

ljdfgdf pknAw l;6<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf<br />

;+=k=gf=p=d+=÷<br />

g]=gf=p=k|f=<br />

;ª\Vof @^ @& @( #! ,, ,,<br />

;ª\Vof<br />

-jflif{s<br />

xhf/_<br />

80,00 81,00 83,00 85,00 ,,<br />

;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf]<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

lghL If]qsf]<br />

;xeflutf x'g]<br />

,,<br />

358 | rf}wf}+ of]hgf


(=$=( k|fb]lzs tyf :yfgLo k"jf{wf/<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

u|fdL0f If]qsf] cfly{s j[l4<br />

c;/<br />

:yfgLo txdf /f]huf/L l;h{gf<br />

t/fO{df Ps 306f / kxf8df b'O{<br />

306fleq oftfoft ;]jfdf kx'Fr<br />

k'u]sf] hg;ª\Vof<br />

;'wfl/Psf] vfg]kfgL ;|f]tdfly lbuf]<br />

kx'Fr ePsf u|fdL0f 3/w'/L -jif{el/<br />

kfgL rNg] vf=kf=cf=_<br />

;/;kmfO ;'ljwf kfPsf yk u|fdL0f<br />

hg;ª\Vof<br />

k|ltkmn<br />

:yfgLo k"jf{wf/<br />

gofF u|fdL0f ;8s lgdf{0f tyf dd{t<br />

u|fdL0f ;8s :t/f]Gglt÷k'gM:yfkgf<br />

u|fe]n<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$<br />

nIo<br />

@)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

k|ltzt Jo=;"=k|= ;=df=:yf=<br />

lj=d=<br />

hgf<br />

-xhf/df_<br />

51 23 27 25 ,, ,,<br />

k|ltzt 45 50 56 65 ,, ,,<br />

,, 68.2 70 73 78 ,, ,,<br />

k|ltzt ,, ,,<br />

ls=dL= 38915 1420 1560 1590 ,, ,,<br />

ls=dL= 12790 2290 1620 1825 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

hnjfo' kl/jt{gsf]<br />

sf/0fn] d'xfgx¿<br />

g;s]df<br />

j}b]lzs ;xfotf<br />

k|fKt ePdf<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 359


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

u|fdL0f ;8s sfnf]kq] ls=dL= 1605 195 200 150 ,, ,,<br />

:yfgLo ;8s k'n lgdf{0fsf] ;ª\Vof cf]6f 317 118 145 115 ,, ,,<br />

emf]n'Ë] k'n lgdf{0f ;ª\Vof cf]6f 6566 522 500 500 ,, ,,<br />

:oflg6/L NofG8lkmn ;fO6sf] ljsf; ;Vof 10 12 14 24 ,, ,,<br />

n3' hnljB't\ cfof]hgfsf]<br />

;~rfngaf6 pTkflbt ljB't\ Ifdtf<br />

ls=jf= 1600 250 246 255 ,, ,,<br />

;fgf l;FrfO k'u]sf] If]qkmn x]S6/ 65000 18177 18800 22026 ,, ,,<br />

;x/L ljsf;<br />

gofF ;x/x¿sf] lgdf{0f k|ult k|ltzt ,, ;=lj=d=<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf] .<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

;8ssf] ljkb\af6<br />

Go"g Iflt ePdf<br />

(=$=!) ;ª\3Lotf, ljs]Gb|Ls/0f tyf :yfgLo :jfoQ zf;g<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

k|efj<br />

:yfgLo txsf] cfly{s j[l4<br />

k|ltzt<br />

c;/ ?= s/f]8df 1021 1205 1459 1600 Jo=;"= ;=df=:yf=lj=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

360 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

:yfgLo lgsfosf] cfGtl/s cfo k|= d=<br />

:yfgLo lgsfosf] xfn;Ddsf] a]?h' /sd ?= s/f]8df ,, ,,<br />

:yfgLo lgsfosf] s'n vr{dWo] a]?h' /sd k|ltzt 5 4.5 4 3.5<br />

:yfgLo txdf k|jflxt ;]jfk|lt nfeu|fxLsf]<br />

;Gt'i6L dfkg ;j{]If0f -:yfgLo tx_<br />

;ª\Vof 7 14 21 ,, ,,<br />

Go"gtd zt{ tyf sfo{;Dkfbg dfkg lh=lj=;= 91 95 98 100 Jo=;"=k|= ;=df=:yf=lj=d=<br />

-MCPM_ pQL0f{ ePsf :yfgLo lgsfox¿ g=kf= 83 90 94 97 ,, ,,<br />

- k|ltzt_<br />

uf=lj=;= 60 72 86 95 ,, ,,<br />

k|ltkmn<br />

;fj{hlgs ;'g'jfO{ u/]sf :yfgLo lgsfo<br />

k|ltzt 100 100 100 100 ,, ,,<br />

JolQmut 36gf btf{ ,, 80 85 90 95 ,, ,,<br />

s'n /fli6«o ah]6df :yfgLo lgsfonfO{ uPsf]<br />

lgMzt{ cg'bfg<br />

,, 2.1 3.1 4.1 5.1 ,, ,,<br />

dGqfnosf] s'n ah]6df :yfgLo lgsfonfO{<br />

uPsf] lgMzt{ cg'bfg<br />

,, 23.07 27.09 30 33 ,, ,,<br />

sDKo"6/df cfwfl/t n]vfkfng ug]{ :yfgLo lh=lj=;= 73 2 – – ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 361


glthf ;"rsx¿ PsfO cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

lgsfo g=kf= 191 26 – – ,, ,,<br />

uf=lj=;= 240 100 100 110 ,, ,,<br />

;x/L ;8s u'?of]hgf tof/ kf/]sf<br />

gu/kflnsf<br />

;ª\Vof 73 43 101 – ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf] .<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

(=$=!! ejg, cfjf; / ;x/L ljsf;<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

s'n ufx{:Yo pTkfbgdf of]ubfg<br />

c;/<br />

ejg, cfjf; / ;x/L ljsf;<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

lbuf] ;x/L ljsf; ;"rsfÍ -gofF_<br />

cfˆg} :jfldTjsf] 3/df a;f]jf;<br />

ug]{x¿sf] ;ª\Vof<br />

PsfO<br />

k|ltzt<br />

hgf<br />

-xhf/df_<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

k|ltzt 85.26<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

/fli6«o<br />

n]vf<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

s]=t=lj<br />

134 33 40 45 Jo=;"=k|= ;=lj=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

362 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

k|ltkmn<br />

ejg tyf cfjf;<br />

;/sf/L sfof{no ejg lgdf{0f ;ª\Vof 151 20 40 20 ,, ,,<br />

hgtf cfjf;dfk{mt\ lgld{t 3/ ,, 6192 4000 9000 7000 ,, ,,<br />

k|wfgdGqL cfjf; of]hgf cGtu{t<br />

lgld{t cfjf; PsfO<br />

k"jf{wf/;lxtsf] gd"gf PsLs[t a:tL<br />

ljsf;<br />

s]Gb|Lo lgsfosf] nflu k|zf;lgs<br />

Knfhf lgdf{0f<br />

;ª\Vof – 0 1500 1500 Jo=;"=k|= ;=lj=d=<br />

,, – 7 qmdfut qmdfut<br />

,, – 1 1 1 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

nfeu|fxLx¿sf nflu<br />

hUuf pknAw ePdf<br />

gLltut lg/Gt/tf<br />

ePdf<br />

sfo{ljlw tyf<br />

df]8fln6L :jLs[lt<br />

;dod} ePdf<br />

;|f]t pknAw ePdf<br />

;fljssf sfof{nox¿<br />

;xh} k'g:yf{kgf<br />

ePdf<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 363


glthf ;"rsx¿<br />

PsLs[t ;/sf/L sfof{no ejg<br />

lgdf{0f<br />

ljz]if cfjf; -pRr kb:y<br />

kbflwsf/L / sd{rf/Lx¿sf] nflu_<br />

lgdf{0f<br />

PsfO<br />

;ª\Vof<br />

;ef xn lgdf{0f ,,<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

*<br />

qmdfut<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

5 9 7 ,, ,,<br />

,, – 14 qmdfut qmdfut<br />

%<br />

qmdfut<br />

1 3 2 ,, ,,<br />

;x/L ljsf;<br />

PsLs[t ;x/L ;]jf s]Gb| lgdf{0f ,, – 2 3 2<br />

PsLs[t a:tL ljsf; ,,<br />

%%<br />

qmdfut<br />

,, ,,<br />

20 30 20 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

ejg lgdf{0fsf nflu<br />

kof{Kt / pko'Qm hUuf<br />

pknAw ePdf<br />

kof{Kt ;|f]tsf] Joj:yf<br />

ePdf<br />

,,<br />

bIf hgzlQm pknAw<br />

ePdf<br />

;|f]tsf] plrt k|aGw<br />

ePdf<br />

;"rgf k|ljlwsf] ;xL<br />

k|of]u ePdf<br />

pko'Qm hUuf k|flKtdf<br />

;d:of gePdf<br />

sfo{qmd ;DaGwdf<br />

hg;xeflutf / dfu<br />

364 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

…Ps ;x/ Ps klxrfgÚ cGtu{t<br />

PsLs[t ;x/L ljsf;<br />

:df6{ l;6Lsf ¿kdf ;x/x¿nfO{<br />

ljsf;<br />

xl/t k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd<br />

cGtu{t ;x/L kfs{ Pjd\ kf]v/L<br />

lgdf{0f<br />

vfB xl/ofnL ;x/-k'm8 lu|g l;6L_<br />

sf ¿kdf ;x/x¿sf] ljsf;<br />

b]zsf ljleGg :yfgx¿df :df6{<br />

len]hx¿sf] ljsf;<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

,, – 18<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@%<br />

qmdfut<br />

;d]t<br />

@)&%÷&^<br />

#)<br />

qmdfut<br />

;d]t<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

Jo=;"=k|=<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;=lj=d=<br />

;ª\Vof – 13 qmdfut qmdfut ,, ,,<br />

,, 10 5 9 7 ,, ,,<br />

,, – 3 qmdfut qmdfut<br />

,, – 50 50 50<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

l;h{gf ug{ ;d:of<br />

gePdf<br />

cfˆgf] ;fljssf] a:tL<br />

5f8\g tof/ ePdf<br />

sfo{ljlw k|i6 ePdf<br />

hgzlQm pknAwtf /<br />

gLltut l:y/tf ePdf<br />

tYofÍ Joj:yfkg x'g<br />

;s]df<br />

hg;ª\Vof /<br />

k"jf{wf/jLr tfnd]n<br />

ldnfpg ;xh ePdf<br />

cJojl:yt<br />

a;f]jf;nfO{ x6fpg<br />

;d:of gePdf<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 365


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

9n lgdf{0f ls=ld= 125 100 200 100 ,, ,, hUuf k|flKtdf ;d:of<br />

gePdf<br />

;tx gfnL lgdf{0f ,, 147 100 200 177 ,, ,, :yfgLox¿sf] cj/f]w<br />

gePdf<br />

a;kfs{ lgdf{0f<br />

;ª\Vof<br />

15<br />

qmdfut<br />

10 15 10 Jo=;"=k|= ;=lj=d=<br />

;8s :t/f]Gglt ls=dL= 130 100 300 100 ,, ,,<br />

hUuf ljsf; sfo{qmd sfof{Gjog x]S6/ 200 30 50 20 ,, ,,<br />

:yfgLo nfeu|fxL;Fu<br />

;xsfo{ x'g ;s]df<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf] .<br />

(=$=!@ ljkb\ Joj:yfkg / k'glg{df{0f<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

k|sf]k ;+j]bgzLn ljsf; glthf<br />

c;/<br />

k'gM lgld{t ;+/rgfx¿sf] ;~rfng<br />

366 | rf}wf}+ of]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&%<br />

@)&%÷&^<br />

3893 285 2409 2944<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

åGåf]Q/ zflGt tyf<br />

k'glg{df{0f kl/of]hgf<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

Uf[=d=<br />

/f=k'=k|f=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿


cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

lhDd]jf/<br />

glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

@)&@÷&#<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

lgsfo<br />

k|sf]k Joj:yfkg Ifdtfdf j[l4 ,, u[= d+=<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

lbg<br />

617 396 1383 1590 ,, zf=k'=d+=<br />

-s_ zflGt tyf k'glg{df{0f -xhf/df_<br />

hgf<br />

-v_ hn pTkGg<br />

10 12 13 ,, l;=d+=<br />

-xhf/df_<br />

k|ltkmn<br />

k'glg{df{0f<br />

e"sDkaf6 Iflt ePsf ;+/rgfx¿sf]<br />

tYofÍ ;Íng tyf cWofjlws<br />

PsLs[t a:tL ljsf;sf nflu<br />

cfjZos kg]{ :yfgsf] vf]hL u/L<br />

nut tof/<br />

lhNNff 11 31<br />

,, –<br />

31<br />

11 20<br />

– ,,<br />

– ,,<br />

k'gM lgld{t ;+/rgfx¿sf] ;ª\Vof ;ª\Vof ,, ,,<br />

JolQmut cfjf; ,, ,, ,,<br />

;f+:s[lts ;Dkbf ,, ,,<br />

hn pTkGg ls=ld=<br />

Uf[=d=<br />

/f=k'=k|f=<br />

;=lj=d+= /<br />

/f=k'=k|f=<br />

/f=k'=k|f=/<br />

;+=k=gf=p=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 367


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

lhDd]jf/<br />

@)&@÷&#<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

lgsfo<br />

yk t6aGwsf] lgdf{0f *%& #) #) #) ,, l;FrfO d=<br />

afof] OlGhlgol/ª u/]sf] If]qkmn x]S6/ % % % ,, ,,<br />

a:tL, ahf/ ;+/If0f ;ª\Vof 9 13 13 13 ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf] .<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

(=$=!# >d tyf /f]huf/L Joj:yfkg<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

/f]huf/Lsf] j[l4b/<br />

kfl/jfl/s cfodf j[l4<br />

-dfl;s_<br />

c;/<br />

a]/f]huf/L b/<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

k|ltzt 2.9 3.2 3.4 3.5<br />

-?=<br />

xhf/df_<br />

32.5 36.8 42.1 48.4<br />

k|ltzt 3.6 3.0 2.5 2.0<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

g]=lh=;j]{If0f<br />

>d ;j]{If0f<br />

cf=;j]{If0f<br />

/f=n]vf 3=a=<br />

;j]{If0f<br />

g]=lh=;j]{If0f<br />

>d ;j]{If0f<br />

cf=;j]{If0f<br />

Jo=;"=k|=<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

>=/f]=d=<br />

g]=/f=a}+=<br />

>=/f]=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

lghL If]qsf] nufgL j[l4 x'Fb} uPdf<br />

cGt/f{li6«o >d ahf/df g]kfnL<br />

sfdbf/sf] dfu a9]df<br />

368 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

ljk|]if0f cfo<br />

k|ltkmn<br />

>d Joj:yf / /f]huf/L<br />

/f]huf/d"ns tflnd<br />

;Lk ljsf; tflnd<br />

s]Gb|x¿sf] :t/f]Gglt<br />

j}b]lzs /f]huf/Ldf<br />

hfg]sf] ;ª\Vof<br />

j}b]lzs /f]huf/Lsf<br />

uGtJo d'n'sx¿df<br />

;'/lIft >du[xsf] lj:tf/<br />

;fdflhs ;'/Iff sf]ifdf<br />

;xefuLx¿sf] ;ª\Vof<br />

;fdflhs ;'/Iff sf]ifdf<br />

hDdf ePsf] /sd<br />

PsfO<br />

/sd<br />

-?=ca{_<br />

hgf<br />

-xhf/_<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

679 828 1011 1233 ,, cy{ d+=<br />

17 20 20 20 Jo=;"=k|= ,,<br />

;ª\Vof 3 2 2 3 Jo=;"=k|= >=/f]=d=<br />

hgf<br />

-xhf/_<br />

,, ,,<br />

;ª\Vof 5 5 5 5 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

ljk|]if0f j[l4sf] ljut rf/ jif{sf]<br />

cf}ift j[l4b/ lg/Gt/ /x]df<br />

bIf >dzlQm pTkfbg;DaGwL<br />

;+/rgfx¿sf] :t/f]Gglt / ;lqmotf<br />

ePdf<br />

hgf<br />

;fdflhs ;'/Iff P]g, @)&#<br />

700 50 50 50 ,, ,,<br />

-xhf/_<br />

sfof{Gjogdf cfPdf<br />

?=<br />

,,<br />

1210 15 16 17 ,, ,,<br />

s/f]8df<br />

;fdflhs ;'/Iff sf]ifaf6 ;ª\Vof – 4 2 3 ,, ,, ,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 369


glthf ;"rsx¿<br />

;~rfng ePsf<br />

cfof]hgf<br />

låkIfLo >d ;Demf}tf<br />

ePsf d'n's<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

b]z 6 2 2 2 ,, ,,<br />

of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf]<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

(=$=!$ lj1fg tyf ;"rgf k|ljlw<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

lj1fg k|ljlw If]qsf] s'n /fli6«o<br />

pTkfbgdf of]ubfg<br />

c;/<br />

PsfO<br />

k|ltzt<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf]<br />

;|f]t<br />

k|If]k0f÷<br />

;j]{If0f<br />

hgf -<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

-xhf/df_<br />

३ ४ ४ Jo=;"=k|= ,,<br />

cWoog cg';Gwfgsf] k|of]u ;ª\Vof %) *) () ,, ,,<br />

k|ltkmn<br />

lj1fg tyf ;"rgf k|ljlw<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

lj=k|=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

370 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

;"rgfsf] lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;|f]t lgsfo<br />

lj1fg cWoog s]Gb| :yfkgf ,, & !) &% &% ,, ,,<br />

cg';Gwfg j[lQ pknAwtf ,, - @) #) %) ,, ,,<br />

O–len]h ;~rfng ,, @* !% !& !% ,, ,,<br />

h}ljs ljljwtf cg';Gwfg ,, - !) !% !) ,, ,,<br />

dlns'n/ afof]6]Sgf]nf]hL cg';Gwfg ,, - % % % ,, ,,<br />

g]kfn lj1fg tyf k|ljlw k|lti7fgsf<br />

k|of]uzfnfx¿sf] :t/f]Gglt<br />

Jo=;"=k|= lj=k|=d=<br />

cWoog÷cg';Gwfgdf k]mnf]l;k ;ª\Vof %$) %) !)) !)) ,, ,,<br />

cg';Gwfg s]Gb| :yfkgf ,, – – 3 4<br />

cWoog÷cg';Gwfgsf] ;ª\Vof ,, @) @) @) ,, ,,<br />

cWoog÷cg';Gwfgsf] k|of]u ,, – 5 5 5 ,, ,,<br />

l8PgP 8f6fj]; ,, !)) @)) @%) @)) ,, ,,<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf<br />

of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf]<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

cGt/ lgsfo<br />

;dGjo ePdf<br />

/;fog tyf<br />

cGo ;fdu|Lx¿<br />

ljb]zaf6<br />

cfoft ug'{kg]{<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 371


(=$=!% zf;sLo If]q, zflGt / ;'zf;g<br />

glthf ;"rsx¿<br />

k|efj<br />

e|i6frf/;DaGwL<br />

;"rsfÍ<br />

;/sf/L k|efjsfl/tf<br />

sfg'gsf] zf;g<br />

PsfO<br />

:yfg<br />

c+s<br />

:yfg<br />

;"rsf+s<br />

:yfg<br />

;"rsf+s<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

130<br />

27<br />

13.46<br />

–1.04<br />

26.92<br />

–0.70<br />

kf/blz{tf;DaGwL<br />

;"rsfÍ<br />

l;PkmPP (CFAA)<br />

;"rsfÍsf] l:ylt<br />

c;/<br />

/f]huf/L l;h{gf<br />

-s_ zflGt tyf hgf 617<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&<br />

^<br />

125<br />

28<br />

17<br />

–0.90<br />

27.00<br />

–0.65<br />

120<br />

29<br />

22<br />

–0.85<br />

28.00<br />

–0.40<br />

115<br />

29<br />

23<br />

–0.80<br />

29.00<br />

–0.30<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

6«fG;k/]G;L<br />

OG6/g]zgnsf]<br />

k|ltj]bg<br />

ljZj a}Ísf]<br />

ljZj zf;g<br />

k|ltj]bg<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

k|=d=d=k=sf=<br />

k|=d=d=k=sf=<br />

,, ,,<br />

,, ,,<br />

Jo=;"=k|=<br />

cy{<br />

d=÷dn]lgsf<br />

1 1 2 ,, zf=k'=d=<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

e|i6frf/ lj?4sf]<br />

cleofgn] Jofkstf<br />

kfPdf<br />

372 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

k'glg{df{0f<br />

k|ltkmn<br />

zflGt tyf k'glg{df{0f<br />

k'glg{df{0f eO;s]sf<br />

cfof]hgf<br />

zflGtsf nflu ljsf;<br />

sfo{qmdaf6 lgdf{0f x'g]<br />

;~rfngdf /x]sf<br />

qmdfut cfof]hgf<br />

PsfO<br />

-xhf/df_<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&<br />

^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;ª\Vof 3557 200 900 1100 Jo=;"=k|= zf=k'=d=<br />

,, 336 126 1200 2400 ,, ,,<br />

,, – 2200 2000 1100 ,, ,,<br />

zflGt u|fd :yfkgf ;ª\Vof 3 4<br />

clVtof/<br />

ph'/L km5of}{6 k|ltzt - 65 67 69 Jo=;"=k|= c=b'=c=cf=<br />

d'2fdf ;kmntf ,, - 88 88 88 ,, ,,<br />

dxfn]vf kl/Ifs<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

#^%@ cfof]hgf<br />

@)&%÷&^ kl5 klg<br />

qmdfut /xg]<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 373


glthf ;"rsx¿<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&<br />

^<br />

n]vfk/LIf0f tflnd k6s 7 20 20 25 ,, d=n]=k=sf=<br />

;"rgf k|ljlwsf]<br />

pkof]u / lj:tf/<br />

of]hgf tyf tYofÍ<br />

k|0ffnL<br />

ljifo If]qut cWoog<br />

cg';Gwfg<br />

k|ltzt – 33 33 33 ,, ,,<br />

cf]6f 5 7 9 ,, /f=of]=cf=<br />

of]hgf;DaGwL tflnd hgf 150 150 200 ,, ,,<br />

cg'udg;DaGwL tflnd ,, 150 150 200 ,, ,,<br />

t];|f] kIfaf6 d"NofÍg<br />

;ª\Vof 36 3 3 3 ,, ,,<br />

ul/g] cfof]hgf<br />

cfGtl/s d"NofÍg ,, 3 2 2 2 ,, ,,<br />

/fli6«o :t/sf] ;j]{If0f ,, 2 2 2 ;j]{If0f s]=t=lj=<br />

tYofÍ;DaGwL tflnd ,, 75 75 100 Jo=;"=k|= ,,<br />

sfg'g tyf Gofo<br />

-Gofo Joj:yf_<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

374 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

PsLs[t sfg'gL<br />

;xfotf gLlt th'{df<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&<br />

^<br />

– – – 1 –<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

k|sflzt gLlt<br />

/ jflif{s<br />

k|ltj]bg<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

sf=Gof=;+=Ao=d=<br />

;lGw ;DkGg ug]{<br />

lgb]{lzsf th'{df<br />

– – 1 – – ,, ,,<br />

sd{rf/Lsf] Ifdtf<br />

clej[l4<br />

;ª\Vof 25 10 10 10 ,, ,,<br />

ck/fw ;j]{If0f ,, 1 1 1 1 ,, ,,<br />

sfg'gL lzIff /<br />

;]rtgf clej[l4<br />

,, 185 40 70 75 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 375


glthf ;"rsx¿<br />

;fdfGo k|zf;g<br />

lghfdtL ;]jf;DaGwL<br />

/fli6«o gLlt th'{df tyf<br />

sfof{Gjog<br />

;fj{hlgs lgsfosf<br />

g]t[Tj txsf<br />

kbflwsf/Lsf] lhDd]jf/L /<br />

st{JonfO{ hjfkmb]xLk"0f{<br />

agfpg ;"rs;lxt sfo{<br />

;Dkfbg ;Demf}tf;DaGwL<br />

sfg'g th'{df tyf<br />

sfof{Gjog<br />

lghfdtL sd{rf/L 6«]8<br />

o'lgogsf] cfrf/;+lxtf<br />

th'{df tyf sfof{Gjog<br />

ljleGg s]Gb|Lo tyf<br />

lhNnfl:yt ;fj{hlgs<br />

PsfO<br />

;do<br />

;Ldf<br />

,,<br />

,,<br />

lgsfout<br />

;ª\Vof<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

– 2074 c;f/<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

k|sflzt gLlt<br />

/<br />

jflif{s<br />

k|ltj]bg<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;f=k|=d=<br />

– 2074 c;f/ lg/Gt/ lg/Gt/ ,, ,,<br />

– 2074 c;f/ lg/Gt/ lg/Gt/ ,, ,,<br />

–<br />

dGqfno 10,<br />

ljefu 10,<br />

lg/Gt/ lg/Gt/ ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

376 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

;]jf k|jfx ug]{<br />

sfof{nox¿sf]<br />

Joj:yfkg k/LIf0f<br />

hgu'gf;f] Joj:yfkgsf]<br />

nflu u'gf;f] ;'g'jfO<br />

6«oflsª k4ltsf]<br />

sfof{Gjog<br />

;]jf k|jfxnfO{ kx'Frof]Uo<br />

/ ;xh agfpg<br />

;fj{hlgs lgsfox¿df<br />

ljB'tLo sfo{ k|0ffnLsf]<br />

cjnDag<br />

gful/s a8fkqnfO{<br />

:yfgLo efiffdf ;d]t<br />

lgdf{0f u/L df]afOn PK;<br />

tyf ;"rgf k|ljlwsf]<br />

pkof]udfk{mt k|of]u<br />

PsfO<br />

;do<br />

;Ldf<br />

,,<br />

,,<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

–<br />

–<br />

–<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

s]Gb|Lo<br />

lgsfo 10<br />

lhNnf:t/<br />

sfof{no 70<br />

2074 c;f/<br />

/ lg/Gt/<br />

2074 c;f/<br />

/ lg/Gt/<br />

2074 c;f/<br />

/ lg/Gt/<br />

lg/Gt/<br />

lg/Gt/<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

jflif{s<br />

k|ltj]bg<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;f=k|=d=<br />

lg/Gt/ lg/Gt/ ,, ,,<br />

lg/Gt/ lg/Gt/ ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 377


glthf ;"rsx¿ PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

nIo<br />

lhDd]jf/<br />

@)&@÷&# @)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^ ;"rgfsf] ;|f]t<br />

lgsfo<br />

;]jfsfnLg tflnd ;ª\Vof 43 59 65 70 ,, ,,<br />

;]jf k|j]z tflnd ;ª\Vof 12 22 15 15 ,, ,,<br />

cg';Gwfg÷k/fdz{ ,, 10 12 15 18 ,, ,,<br />

:6fkm sn]hsf] cfGtl/s<br />

Ifdtf ljsf;<br />

,, 16 20 25 24 ,, ,,<br />

sd{rf/L k|lzIf0f<br />

k|lti7fgaf6 tflnd k|fKt ,, 8524 3000 4000 4500 ,, ,,<br />

sd{rf/L<br />

lghfdtL c:ktfnaf6<br />

alx/Ë ;]jf k|bfg<br />

hgf<br />

k|ltlbg<br />

– 600 650 700 ,, ,,<br />

cfGtl/s cfDbfgL k|lt jif{<br />

-lghfdtL c:ktfn_ -?= s/f]8_<br />

– 14 15 16 ,, ,,<br />

u[x -;'/Iff Joj:yf_<br />

zflGtk"j{s afFRg kfpg]<br />

clwsf/sf] ;'lglZrttf<br />

-aGb x8\tfn Go"gLs/0f_<br />

;ª\Vof<br />

-k6s_<br />

2721 2000 1000 500<br />

;'/Iff lgsfo<br />

/ :yfgLo<br />

k|zf;gsf]<br />

l/kf]l6{ª,<br />

Jo=;"=k|=<br />

pkTosfsf ;a} k|j]z ;ª\Vof – 4 4 4 jflif{s k|ltj]bg ,,<br />

u[=d=÷<br />

k|=k|=sf=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

c:ktfnsf] Ifdtf<br />

lj:tf/ x'Fb} uPdf<br />

la/fdLsf] ;ª\Vof<br />

j[l4 ePdf<br />

cfd r]tgfdf<br />

clej[l4 ePdf<br />

378 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

gfsf / l;+xb/af/<br />

k|j]zåf/x¿df e]lxsn<br />

:Sofg/ h8fg<br />

b]zsf k|d'v ;x/x¿df<br />

;L;L6LeL -Snf]h ;ls{6<br />

6]lnlehg_ h8fg<br />

/fli6«o kl/ro kqsf]<br />

tof/L k"/f u/L ljt/0f<br />

nfu' cf}ifw<br />

k|of]ustf{x¿nfO{ pkrf/<br />

ug{ k|To]s k|b]zdf<br />

k'g:yf{kgf s]Gb| :yfkgf<br />

cfly{s ljsf; /<br />

;d[l4sf nflu nufgLd}qL<br />

;'/lIft jftfj/0f -rGbf<br />

c;'nL Go"gLs/0f_<br />

zflGt ;'/Iff sfod ug]{<br />

sfo{ k|efjsf/L ¿kdf<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

÷k|=k|=sf=<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;ª\Vof – 5 15 20 ,, ,,<br />

lhNnf – 3 12 25 ,, ,,<br />

;ª\Vof 1 1 2 3<br />

;ª\Vof<br />

-cf]6f_<br />

;xefuL<br />

;ª\Vof<br />

jflif{s k|ltj]bg<br />

÷k|=k|=sf=<br />

u[=d=÷<br />

k|=k|=sf=<br />

16 5 2 0 ,, ,,<br />

– 5000 3500 3500 ,, ,,<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

lgdf{0f sfo{df<br />

cgk]lIft cj/f]w<br />

gcfPdf<br />

;'/Iff lgsfo /<br />

:yfgLo k|zf;gsf]<br />

Ifdtf clej[l4 x'Fb}<br />

uPdf<br />

,,<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 379


glthf ;"rsx¿<br />

;~rfng<br />

-zflGt ;'/Iff sfo{df<br />

vl6g] ;'/IffsdL{x¿nfO{<br />

;'/Iff tflnd k|bfg_<br />

nfu' cf}ifw b'Jo{;g<br />

lgoGq0f<br />

-nfu' cf}ifw b'Jo{;g<br />

lj?4 cled'vLs/0f<br />

sfo{qmd_<br />

dlxnf tyf afnaflnsf<br />

;]jf s]Gb| ;~rfngdf<br />

/x]sf !% lhNnfx¿df<br />

ef}lts k"jf{wf/ ljsf; -<br />

ejg lgdf{0f_<br />

dlxnf tyf afnaflnsf<br />

;]jf ;DaGwdf ;Lk<br />

ljsf; tflnd tyf<br />

uf]i7L ;~rfng<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;ª\Vof 19 23 23 23 ,, ,,<br />

lhNnf<br />

;ª\Vof<br />

14 1 – – ,, ,,<br />

;ª\Vof 23 60 – –<br />

jflif{s k|ltj]bg<br />

u[=d=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

lgdf{0f sfo{df<br />

cgk]lIft cj/f]w<br />

gcfPdf<br />

380 | rf}wf}+ of]hgf


glthf ;"rsx¿<br />

k//fi6«<br />

ljb]zl:yt lgof]udf<br />

ejg÷hUuf vl/b<br />

ljsf; s"6gLltsf]<br />

k|efjsf/L sfof{Gjog<br />

tyf cg'udg<br />

k|=d=tyf d=k=sf]<br />

sfof{no<br />

-dfgj clwsf/ tyf<br />

e|i6frf/ lgoGq0f_<br />

;/sf/L lgsfox¿sf<br />

cltl/Qm gful/s ;dfh,<br />

clwsf/sdL{ tyf ;~rf/<br />

hut\;d]tsf] ;dGjo /<br />

;xsfo{df ;r]tgfd"ns<br />

sfo{qmdx¿ ;~rfng /<br />

ljBfno:t/sf]<br />

kf7\oqmddf ;dfj]z<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

;ª\Vof 3 4 7 10 ,, k=d=<br />

;ª\Vof 37 5 5 5 ,, ,,<br />

;ª\Vof – lg/Gt/ lg/Gt/ ,, k|=d=d=k=sf=<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

rf}wf}+ of]hgfsf] glthf vfsf | 381


glthf ;"rsx¿<br />

PsfO<br />

cfwf/ jif{<br />

@)&@÷&#<br />

nIo<br />

@)&#÷&$ @)&$÷&% @)&%÷&^<br />

;"rgfsf] ;|f]t<br />

dfgj clwsf/<br />

jflif{s<br />

sfo{of]hgfn] klxrfg<br />

k|ltj]bg<br />

u/]sf ljifox¿ ;DalGwt k|ltzt – lg/Gt/ lg/Gt/<br />

jflif{s<br />

dGqfnosf] jflif{s<br />

sfo{qmd<br />

sfo{qmddf ;dfj]z<br />

s]Gb|b]lv :yfgLo tx;Dd<br />

e|i6frf/ lj?4<br />

k|j4{gfTds Pjd\ – – lg/Gt/ lg/Gt/ ,,<br />

lg/f]wfTds sfo{qmdx¿<br />

;~rfng<br />

sfo{qmd tyf cfof]hgf of]hgfsf] ;DalGwt zLif{sdf ;dfj]z ePsf] .<br />

lhDd]jf/<br />

lgsfo<br />

k|=d=d=k=sf=<br />

k|=d=d=k=sf=<br />

÷ /f=;=s]Gb|<br />

cg'dfg tyf<br />

hf]lvdx¿<br />

382 | rf}wf}+ of]hgf


cg';"rL<br />

cg';"rL ! M rf}wf}+ of]hgf th'{df ubf{ ckgfOPsf] k|lqmof<br />

g]kfnsf] ;+ljwfg hf/L ePkl5sf] klxnf] tyf of]hgfa4 ljsf;sf] rf}wf}+ of]hgfsf] ?kdf<br />

k|:t't of]hgf ;+ljwfgn] lgb]{z u/]sf ljsf;sf gLltx?nfO{ cfTd;ft ub}{ lbuf] ljsf;<br />

nIox?;d]tnfO{ dWogh/ u/L lgdf{0f ul/Psf] 5 . of] of]hgf th'{dfsf ;Gbe{df g]kfnsf]<br />

;+ljwfgsf lgb]{zs l;4fGt tyf gLltx¿, /fHosf] k'gM;+/rgf / To;sf nflu cfjZos k"jf{wf/sf]<br />

tof/LnfO{ k|d'v cfwf/sf ¿kdf lnOPsf] 5 . oL cfwf/x¿nfO{ cfTd;ft\ u/L of]hgf th{'df<br />

k|lqmof lgDgfg';f/ cjnDag ul/Psf] 5 .<br />

bL3{sfnLg ;f]rsf] cjwf/0ff<br />

rf}wf}+ of]hgfn] :jfwLg, ;d'Ggt tyf ;dfhjfb pGd'v /fli6«o cy{tGq Pjd\ ;d[l4sf]<br />

;f]rsf ;fy ;fdflhs Gofo;lxtsf] nf]ssNof0fsf/L /fHo x'+b} dWod cfo ePsf] d'n'ssf] :t/df<br />

k'Ug] nIo /fv]sf] 5 . ;fy}, cGt/f{li6«o txdf g]kfnn] u/]sf] ;x;|fAbL ljsf; nIox¿ k|ltsf]<br />

k|lta4tf;d]tnfO{ cfwf/ agfO{ of]hgfsf /0fgLlt / ljifoIf]qut sfo{gLlt tyf sfo{qmd th'{df<br />

ul/Psf] 5 .<br />

cfwf/kqsf] tof/L<br />

o; of]hgfsf] d"n b:tfj]h tof/L k"j{ o;sf] cjwf/0ff kq tof/ ul/Psf] lyof] . pQm<br />

cjwf/0ff kqnfO{ ;xeflutfTds 9+uaf6 th'{df ug{ /fhgLlts bnsf k|ltlglw, ljifo lj1,<br />

of]hgf sfof{Gjogdf ;+nUg /x]sf kbflwsf/Lx¿;+u s]Gb| tyf ;ft j6} k|b]zdf lj:t[t 5nkmn,<br />

cGtlqm{of tyf uf]i7L u/L k|fKt ;'emfjx¿nfO{ ;dfj]z u/L of]hgfnfO{ jf:tljs / j:t'lgi7<br />

agfpg] k|of; ul/Psf] 5 .<br />

s]Gb|Lo :t/df cGtlqm{of<br />

of]hgfnfO{ jf:tljs tyf j:t'lgi7 agfP/ ;kmntfk"j{s sfof{Gjog ug{ th'{dfsf]<br />

qmdb]lv g} ;xeflutfd"ns k|lqmof ckgfpg' cfjZos kb{5 . oxL s'/fnfO{ dgg u/L o;<br />

of]hgfsf] th'{dfsf] qmdb]lv g} s]Gb| / k|b]z:t/df /fhgLlts bn, lj1, gful/s ;dfh, ljleGg<br />

ju{, If]qnfO{ k|ltlglwTj ug]{ k];fut ;d'bfo tyf ljsf; ;fem]bf/x¿;+u ljleGg r/0fx¿df<br />

lj:t[t 5nkmn tyf cGtlqm{of u/L ;'emfj tyf k|ltlqmof lnOPsf] xf] .<br />

k|b]z :t/df ul/Psf uf]i7L<br />

cfwf/kqsf] d:of}bfpk/ ;'emfj tyf k|ltlqmof ;+sngsf nflu k|b]z:t/df /fhgLlts<br />

bn, gful/s ;dfh, lhNnf:t/Lo ljifout lgsfosf k|ltlglwx¿, :yfgLo ;+3;+:yfx¿sf<br />

k|ltlglw, lhNnf ljsf; ;ldltsf k|ltlglw, lzIfs, kqsf/ Pj+ ;j{;fwf/0fx¿;+u ;d]t cGtlqm{of<br />

cg';'rL | 383


tyf uf]i7L ;~rfng ul/Psf] lyof] . o;k|sf/sf cGt/lqmof tyf uf]i7Lx¿df /fli6«o of]hgf<br />

cfof]usf pkfWoIf, ;b:ox¿nufot cGo sd{rf/Lx/sf] ;d]t ;xeflut /x]sf] lyof] .<br />

lj1 ;'emfj<br />

of]hgfsf] cfwf/kq tyf lj:t[t of]hgfnfO{ clGtd ¿k lbg] ;DaGwdf ljleGg r/0fdf<br />

If]qut lj1x¿sf] ;'emfjx¿ ;d]t lnOPsf] lyof] . o:tf lj1x¿n] ;DalGwt ljifoIf]qsf] ljutsf]<br />

k|ult ;dLIff tyf of]hgfn] ;d]6\g' kg]{ ljifosf] ;DaGwdf Jofjxfl/s ;'emfjx¿ cfof]u;dIf<br />

k|:t't u/]sf lyP .<br />

/fli6«o ljsf; kl/ifb\sf] lgb]{zg<br />

ljleGg r/0fdf ;d'bfo tyf lj1x¿af6 k|fKt ;'emfx¿nfO{ ;d]t ;dfj]z ul/Psf]<br />

cfwf/kqsf] d:of}bf :jLs[ltsf nflu /fli6«o ljsf; kl/ifb\df k|:t't ul/Psf] lyof] . /fhgLlts<br />

bn, /fli6«o hLjgdf dxTjk"0f{ of]ubfg lbPsf dxfg'efjx¿, a'l4hLjL, dlxnf, dw];L, blnt,<br />

hghflt, ckf+u, ;dfh;]jL, ljZjljBfnosf kbflwsf/Lnufot g]kfn ;/sf/sf dGqL Pj+<br />

;lrjx¿;d]t ;dfj]z u/L ljsf; kl/ifb\sf] k'gu{7g ul/Psf] lyof] . k'gu{l7t /fli6«o ljsf;<br />

kl/ifb\sf] sf7df8f}+df ePsf] Jofks cGt/lqmofTds 5nkmnn] /fli6«o of]hgf cfof]usf] tk{maf6<br />

k|:t't cfwf/kqsf] d:of}bfnfO{ ;'emfj;lxt clGtd ¿k lbg lgb]{zg lbPsf] lyof] .<br />

cfwf/kqsf] :jLs[lt tyf k|sfzg<br />

/fli6«o ljsf; kl/ifb\sf] a}7saf6 k|fKt ;'emfj tyf lgb]{zgx¿nfO{ ;dfj]z u/L /fli6«o<br />

of]hgf cfof]un] cfwf/kqnfO{ clGtd ¿k lbO{ @)&# c;f/df k|sfzg ul/;s]sf] 5 .<br />

dGqfno tyf cGo ;fj{hlgs lgsfox¿sf] ;+nUgtf<br />

/fli6«o ljsf; kl/ifb\af6 k|fKt ;'emfj;d]t ;dfj]z u/L k|sfzg ul/Psf] of]hgfsf]<br />

cfwf/kqsf] cfwf/df /fli6«o of]hgf cfof]u cGtu{t ul7t ljifout lj1x¿sf] ;d"xdf ljleGg<br />

dGqfno tyf ;lrjfnox¿sf] ;lqmo ;xeflutf /x]sf] lyof] . ;fy}, pQm ;d"xnfO{ ;xhLs/0f<br />

ug{sf nflu lj1x¿;d]tnfO{ ;+nUg u/fOPsf] lyof] . pQm ljifout lj1x¿sf] ;d"xdf of]hgfsf]<br />

;dli6ut vfsf / If]qut sfo{qmd aLrsf] cfa4tf sfod ug]{ u/L of]hgfsf] lj:t[t b:tfj]h<br />

tof/ ul/Psf] 5 .<br />

d"n b:tfj]hsf] d:of}bf tyf k|sfzg<br />

ljleGg r/0fdf ePsf] 5nkmnsf cfwf/df tof/ kfl/Psf] rf}wf}+ of]hgfsf] lj:t[t b:tfj]hnfO{<br />

/fli6«o of]hgf cfof]un] efiffut z'4fz'l4 ;d]t ;RofO{ hg;dIf k|:t't u/]sf] 5 .<br />

384 | rf}wf}+ of]hgf

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!