กระฎุมพี

กระฎุมพี: มโนทัศน์และความเป็นจริง

สารบัญ 

บทที 1 กระฎุมพี: มโนทัศน์และความเป็นจริง 

โดย อิมมานูเอล วอลเลอร์สไตน์ 

บทที 2 อังกฤษ ทุนนิยม และกระบวนทัศน์แห่งกระฎุมพี 

โดย เอลเลน มีกซินส์ วูด 

บทที 3 รัฐสมัยใหม่ 

โดยเอลเลน มีกซินส์ วูด 

บทที 4 ชนชั นกลางในยุโรป 

โดย เยอร์เก้น ค็อกค้า 

บทที 5 ปริทัศน์ “กระฎุมพี” : ประวัติของคํา ความคิด และการใช้ในบริบทสังคมไทย 

โดย ศราวุฒิ วิสาพรม

บทที 1 

กระฎุมพี: มโนทัศน์และความเป็ นจริง 

อิมมานูเอล วอลเลอร์สไตน์ 

“ให้นิยามคําว่ากระฎุมพีเหรอ? เราคงเห็นไม่ตรงกันหรอก” 

แอร์เนสต์ ลาบรูซส์ (1955) 

Définir le bourgeois? Nous ne serions pas d’accord. 

Ernest Labrousse (1955) 

ในตํานานปรัมปราของโลกสมัยใหม่ ตัวละครเอกทีขาดไม่ได้เลยก็คือกระฎุมพี (bourgeois) 

กระฎุมพีซึงบางคนมองว่าเป็นวีรบุรุษ บ้างเห็นเป็นตัวร้าย ขณะทีส่วนใหญ่เห็นเป็นแรงบันดาลใจหรือมี 

เสน่ห์ยัวยวน คือผู ้กําหนดทิศทางปัจจุบันและผู ้ผลาญทําลายอดีต ในภาษาอังกฤษ เรามักหลีกเลียงคําว่า 

‘กระฎุมพี’ และมักใช้คําแทนว่า ‘ชนชั นกลาง’ (หรือพวกชนชั นกลาง) มากกว่า อันทีจริงมันออกจะย้อนแย้ง 

เล็กน้อยทีในระบบความคิดของพวกแองโกล-แซกซอนซึงมักจะอวดอ้างถึงความเป็นปัจเจกชนนิยม กลับไม่ 

มีรูปเอกพจน์ของคําว่า ‘พวกชนชั นกลาง’ ทีใช้ได้โดยง่ายอยู่เลย นักภาษาศาสตร์บอกเราว่า คําว่า ‘กระฎุมพี’ 

ปรากฏขึ นครังแรกในรูปภาษาละตินว่า burgensis ใน ค.ศ. 1007 และถูกบันทึกในรูปภาษาฝรังเศสว่า 

burgeis ราว ค.ศ. 1100 ความหมายดั งเดิมของมันหมายถึงผู ้อยู่อาศัยใน bourg ทีแปลว่าเขตตัวเมือง แต่ 

เป็นผู ้อยู่อาศัยทีเป็น ‘อิสระ’1 ทว่าพวกเขาเป็นอิสระจากสิงใด คําตอบคือเป็นอิสระจากกฎระเบียบต่าง ๆ ซึง 

เป็นเครืองผูกพันทางสังคมและจุดสอดประสานทางเศรษฐกิจของระบอบฟิ วดัล กระฎุมพีไม่ได้หมายถึง 

ชาวไร่ชาวนาหรือทาสติดทีดิน (serf) แต่ก็ไม่ใช่พวกขุนนางชั นสูงด้วยเช่นกัน 

ดังนั นกระฎุมพีจึงเป็นคําทีทั งแปลกพิกลและกํากวมมาตั งแต่ต้น ทีว่าแปลกพิกลก็เพราะกระฎุมพี 

ไม่มีทีทางตามตรรกะของโครงสร้ างความสัมพันธ์แบบลําดับชั น อีกทั งระบบคุณค่าของระบบฟิ วดัลทีมีช่วง 

ชันแบบดังเดิมสามชวงชัน ก็เพิงก่อรูปขึ นจริง ๆ เมือมโนทัศน์เรือง ‘กระฎุมพี’ เกิดขึ นเท่านั น2 ส่วนทีว่า 

กํากวมก็เพราะกระฎุมพีในช่วงเวลานั น (และยังเป็นอยู่ในปัจจุบัน) เป็นทังคํายกย่องและคําดูหมิน ทังชืน 

ชมและต่อว่า กล่าวกันว่าพระเจ้าหลุยส์ที 16 ทรงภาคภูมิใจยิงทีได้รับการยกย่องให้เป็น ‘กระฎุมพีแห่งกรุง 

เบิร์น’3 กระนั น โมลิแยร์ (Molière) กลับเขียนเหน็บแนม ‘สุภาพบุรุษกระฎุมพี’ ไว้อย่างเจ็บแสบ ขณะทีโฟล 

ต้นฉบับของบทความนี มาจาก the Byrn History Lecture, Vanderbilt University, 23 มีนาคม 1987. 

1 

G. Matoré, Le vocabulaire et la société médiévale, Paris 1985, p. 292. 

2 

G. Duby, Les trois ordres ou l’imaginaire du féodalisme, Paris 1978. 

3 

M. Canard, ‘Essai de sémantique: Le mot “bourgeois”’, Revue de philosophie franÇaise et de littérature, 

XXVII, p. 33.

แบร์ต (Flaubert) กล่าวไว้ ว่า ‘ข้ าพเจ้ าขอเรี ยกผู ้ ใดก็ตามทีมีความคิดธรรมดาสามัญว่ากระฎุมพี’ 

(‘J’appelle bourgeois quiconque pense bassement.’) 

ด้วยเหตุทีเป็นขุนนางก็ไม่ใช่ ชาวไร่ชาวนาก็ไม่เชิง ลงท้ายกระฎุมพีในยุคกลางจึงถูกมองว่าเป็น 

สมาชิกของชนชันทีอยู่ระหว่างกลาง ซึงก็คือชนชั นกลางนันเอง นียังผลให้เกิดความไม่ชัดเจนอีกประการ 

หนึง คือเรานับคนทีอาศัยอยู่ในเมืองทุกคนเป็นกระฎุมพีใช่หรือไม่ หรือแค่บางคน ช่างฝีมือเป็นกระฎุมพี 

กระฎุมพีน้อย หรือไม่ใช่กระฎุมพีเลยกันแน่ ในทางปฏิบัติ คําว่ากระฎุมพีใช้ระบุถึงระดับรายได้ทีมังคัง ซึง 

บ่งบอกถึงความเป็นไปได้ในการบริโภค (รูปแบบการใช้ชีวิต) รวมถึงความเป็นไปได้ในการลงทุน (ทุน) 

คําว่ากระฎุมพีจึงใช้งานในสองด้านนี คือการบริโภคและทุน ด้านหนึง เราอาจเปรียบเทียบรูปแบบ 

การใช้ชีวิตของกระฎุมพีกับชีวิตของชนชันสูงหรือชาวไร่ชาวนา/ช่างฝีมือ เมือเทียบกับชาวไร่ชาวนา/ 

ช่างฝีมือ รูปแบบการใช้ชีวิตของกระฎุมพีสือถึงความสะดวกสบาย มารยาทสังคม และความสะอาดสะอ้าน 

แต่เมือเทียบกับชนชั นสูง ชีวิตของกระฎุมพีสือถึงการขาดความหรูหราฟุ ่ มเฟื อยทีแท้จริงบางอย่าง และ 

พฤติกรรมทางสังคมทีเงอะ ๆ งะ ๆ ในบางระดับ (ดังเช่นแนวคิดของพวกเศรษฐีใหม่ (nouveau riche)) ครัน 

เวลาผ่านไป ชีวิตในเมืองเริมรุ่มรวยและซับซ้อนขึ น รูปแบบการใช้ชีวิตของกระฎุมพียังอาจถูกนําไปเทียบ 

กับชีวิตของศิลปินหรือปัญญาชน โดยสะท้อนให้เห็นถึงระเบียบแบบแผน ธรรมเนียมทางสังคม ความสุขุม 

นุ่มลึก และความน่าเบือทือด้ าน ตรงข้ ามกับอีกฝังทีถูกมองว่าเป็นไปตามธรรมชาติ เป็นอิสระกว่า 

สนุกสนานกว่า และชาญฉลาดกว่า อันเป็นสิงซึงทุกวันนี ถูกเรียกว่า ‘วัฒนธรรมทวนกระแส’ สุดท้ายแล้ว 

พัฒนาการของทุนทําให้กรรมาชีพสามารถรับเอารูปแบบการใช้ชีวิตแบบกระฎุมพีปลอมๆ มาใช้ได้โดยไม่ 

จําเป็นต้องรับเอาบทบาททางเศรษฐกิจในฐานะนายทุนมาด้วย นีเองคือสิงทีเราเรียกว่า ‘การกลายเป็น 

กระฎุมพี’ (embourgeoisement) 

ทว่าหากกระฎุมพีเช่นบับบิตต์ (Babbitt) คือตัวชูโรงของวาทกรรมทางวัฒนธรรมสมัยใหม่ ตัวชูโรง 

ของวาทกรรมทางเศรษฐกิจ-การเมืองสมัยใหม่ย่อมต้องเป็นกระฎุมพีทีเป็นนายทุน กระฎุมพีกลายเป็นมี 

ความหมายถึงผู ้ทีใช้ประโยชน์จากปัจจัยการผลิต โดยจ้างแรงงานด้วยค่าแรงเพือให้ผลิตสินค้าไปขายใน 

ตลาด และเมือรายได้จากการขายสินค้าสูงกว่าต้นทุนการผลิตซึงรวมค่าจ้างแรงงานเข้าไปแล้ว เราจะเรียก 

สิงนั นว่ากําไร โดยสันนิษฐานว่ามันคือเป้าหมายของนายทุนกระฎุมพี ผู ้สรรเสริญคุณงามความดีของ 

บทบาททางสังคมนี มองว่ากระฎุมพีคือผู ้ประกอบการทีสร้ างสรรค์ ส่วนผู ้ประณามความเลวร้ายของ 

บทบาททางสังคมดังกล่าวมองว่ากระฎุมพีคือปรสิตขูดรีดสังคม กระนั นโดยทัวไปแล้ว ทังสองฝ่ายเห็น 

ตรงกันว่านายทุนกระฎุมพีทั งหมดคือพลังเคลือนไหวทีสําคัญยิงของชีวิตทางเศรษฐกิจสมัยใหม่ในศตวรรษ 

ที 19 อันทีจริงแล้ว สําหรับนายทุนกระฎุมพีหลายคนอาจมีบทบาทตั งแต่ศตวรรษที 16 และสําหรับบางคน 

อาจย้อนกลับไปได้ไกลกว่านั น 

นิยามในศตวรรษที 19

เมือมโนทัศน์เรือง ‘กระฎุมพี’ หมายความถึงช่วงชั นตรงกลางระหว่างชนชั นสูง/เจ้าทีดินกับชาวไร่ 

ชาวนา/ช่างฝีมือ ยุคกระฎุมพีหรือสังคมกระฎุมพีจึงถูกนิยามในสองลักษณะ หนึงคือย้อนกลับไปในอดีตใน 

ฐานะทีเป็นความก้าวหน้าเหนือระบบฟิ วดัล สองคือมุ ่งไปสู ่อนาคตเมือเผชิญหน้ากับคําสัญญา (หรือภัย 

คุกคาม) ของแนวคิดสังคมนิยม นิยามดังกล่าวเป็นปรากฏการณ์ของศตวรรษที 19 ศตวรรษทีทังคนร่วม 

สมัยและผู ้ คนส่วนมากหลังยุคนันมองว่าเป็ นศตวรรษแห่งชัยชนะของกระฎุมพี เป็นห้วงเวลาทาง 

ประวัติศาสตร์ทีเป็นตัวอย่างทีดีของกระฎุมพีทั งในฐานะทีเป็นมโนทัศน์และความเป็นจริง แล้วสิงใดจะ 

สะท้อนถึงอารยะธรรมกระฎุมพีในสํานึกร่วมของพวกเราได้ดีไปกว่าอังกฤษยุควิคตอเรียน ทีเป็นศูนย์กลาง 

การผลิตและอุตสาหกรรมของโลก ใจกลางแห่งภารกิจของคนขาว (white man’s burden) ดินแดนทีพระ 

อาทิตย์ไม่เคยตกดิน ที ๆ เรามองว่าเป็นดินแดนแห่งความรับผิดชอบ เชือในวิทยาศาสตร์ และมีอารยะธรรม 

ความเป็นจริงของกระฎุมพีทั งในทางวัฒนธรรมและเศรษฐกิจการเมืองจึงเป็นสิงทีเราทั งหลายรู ้ จัก 

กันเป็นอย่างดี ซํ ายังถูกอธิบายอย่างคล้ายคลึงกันจนน่าประหลาดจากกระแสความคิดสามสํานักทียิงใหญ่ 

ในศตวรรษที 19 ได้แก่ อนุรักษ์นิยม เสรีนิยม และมาร์กซิสม์ อุดมการณ์ทั งสามมีแนวโน้มจะยอมรับตรงกัน 

ในเรืองหน้าทีเชิงวิชาชีพ (มักจะเป็นพ่อค้าในช่วงต้น แต่ต่อมากลายเป็นนายจ้างและเจ้าของปัจจัยการผลิต 

ซึงโดยมากจ้างคนงานให้เป็นผู ้ผลิตสินค้า) แรงขับเคลือนทางเศรษฐกิจ (มุ ่งหวังกําไร ความปรารถนาทีจะ 

สะสมทุน) และรูปแบบทางวัฒนธรรม (ละเอียดถีถ้วน มีเหตุมีผล แสวงผลประโยชน์ส่วนตน) ของกระฎุมพี 

จนบางคนอาจพาลคิดว่าความเห็นทีตรงกันทีปรากฏในศตวรรษที 19 นี ช่วยให้เราสามารถใช้มโนทัศน์หลัก 

เกียวกับกระฎุมพีได้โดยไม่ต้องลังเลหรือถกเถียงกันให้มากความ ทว่าลาบรูซส์บอกว่าเราคงไม่มีทางหาข้อ 

ยุติเรืองนิยามของกระฎุมพีได้ ดังนั นเขาจึงเตือนให้เราพิจารณาถึงความเป็นจริงเชิงประจักษ์ให้ละเอียด 

และพิจารณาทางเลือกต่าง ๆ ให้มากเท่าทีจะเป็นไปได้ ยิงไปกว่านั น แม้ลาบรูซส์จะเสนอคําแนะนํานี ไว้ 

ตังแต่ปี ค.ศ. 1955 แต่ผมกลับไม่เห็นว่าชุมชนวิชาการโลกได้ตอบรับคําแนะนําของเขาแต่อย่างใด แล้ว 

ทําไมจึงควรทําเล่า ขอให้เราลองพิจารณาการใช้มโนทัศน์เรืองกระฎุมพีในงานนักประวัติศาสตร์และนัก 

สังคมศาสตร์สาขาอืนในบริบทห้าแบบต่อไปนี ซึงสร้ างความลําบากใจให้กับผู ้อ่านจํานวนมากหรืออาจ 

รวมถึงนักวิชาการเหล่านั นเองด้วย บางทีถ้าเราวิเคราะห์ถึงความลําบากใจตรงนี เราอาจเห็นเงือนงําทีเชือม 

ภาพของตัวมโนทัศน์และความเป็นจริง 

1. นักประวัติศาสตร์มักพรรณนาถึงปรากฏการณ์ทีเรียกว่า ‘การสร้ างกระฎุมพีให้เป็นอภิชน’ ยกตัวอย่าง 

เช่น นักประวัติศาสตร์บางคนเสนอว่าปรากฏการณ์ดังกล่าวเกิดขึ นในสาธารณรัฐแห่งดัตช์ (United 

Provinces) ในศตวรรษที 174 ระบบขุนนางรุ ่นใหม่ (noblesse de robe) ในยุคระบอบปกครองเก่าของ 

ฝรังเศส (Ancien Régime France) ทีเกิดจากการซื อขายตําแหน่ง เป็นเสมือนการแสดงถึงแนวคิดนี แบบ 

เป็นระบบ นีเองคือทีโธมัส มานน์ (Thomas Mann) อธิบายไว้ในหนังสือ Buddenbrooks ว่าเป็นวิธีการ 

4 

D. J. Roorda, ‘The Ruling Classes in Holland in the Seventeenth Century’, in J. S. Bromley and E. H. Kossman, 

eds., Britain and the Netherlands, II, Gröningen 1964, p. 119; and idem, ‘Party and Faction’, Acta Historiae 

Nederlandica, II, 1967, pp. 196–97.

้ 

้ 

้ 

ปกติในการปรับเปลียนแบบแผนทางสังคมของตระกูลทีรํารวยจากการเป็นผู ้ประกอบการใหญ่โตมาเป็น ผู 

กุมอํานาจทางเศรษฐกิจ เป็นผู ้อุปถัมภ์งานศิลปะ จนท้ายทีสุดในปัจจุบันกลายมาเป็น คนเสเพลทีเสือม 

โทรม หรือ คนทีหลีกจากสังคมทีเจ้าสําราญหรือเป็นนักอุดมคติ 

แล้วสิงใดเล่าทีเราควรจะสังเกตเห็น สิงนั นก็คือ เพราะเหตุบางอย่างและในบางจุดของช่วงเวลา 

กระฎุมพีเหมือนจะละทิ งแบบแผนทางวัฒนธรรมและบทบาททางเศรษฐกิจการเมือง และแสวงหาบทบาท 

ของ ‘อภิชน’ แทน ซึงตั งแต่ศตวรรษที 19 ก็ไม่ได้จําเป็นต้องเป็นตําแหน่งขุนนาง หากแต่เป็นบทบาทเศรษฐี 

เก่า สัญลักษณ์ทางการแบบดั งเดิมของปรากฎการณ์นี คือการเข้าครอบครองทรัพย์สินทีดิน ทําให้เห็นถึง 

การเปลียนแปลงจากกระฎุมพีทีเป็นเจ้ าของโรงงานและเป็นผู ้ อาศัยในเมือง กลายเป็ นชนชั นสูงผู 

ครอบครองทีดินและเป็นผู ้อาศัยในชนบท 

เหตุใดกระฎุมพีจึงทําเช่นนั น เราย่อมเห็นชัดกันอยู่แล้วว่าในแง่สถานะทางสังคมหรือในแง่วาท 

กรรมทางวัฒนธรรมของโลกสมัยใหม่ เป็นความจริงทีตั งแต่ศตวรรษที 11 เรือยมาจนถึงปัจจุบัน การเป็น 

อภิชนค่อนข้างเป็นสิงน่าพึงประสงค์กว่าหรือ ‘ดีกว่า’ การเป็นกระฎุมพี เรืองนี มีประเด็นน่าสนใจอยู่สอง 

ประการ ประการแรก คนพูดกันเสมอว่าพลังขับเคลือนทางกระบวนการทางเศรษฐกิจการเมืองของเรา 

นับตั งแต่ศตวรรษที 19 หรือ 16 หรืออาจก่อนหน้านัน ไม่ใช่ใครอืนนอกจากกระฎุมพี แล้วเหตุใดคนเราจึง 

อยากทิงบทบาทความเป็นศูนย์กลางแล้ วกลับเลือกบทบาททีดูตกยุคกันเล่า ประการทีสอง ในทาง 

อุดมการณ์แล้ว ระบบฟิ วดัลยกย่องชนชั นสูง ส่วนระบบทุนนิยมทีเกิดขึ นภายหลังให้กําเนิดอุดมการณ์ใหม่ 

ทียกย่องกระฎุมพี อุดมการณ์ใหม่นีเป็นอุดมการณ์กระแสหลักเป็นเวลาอย่างน้อย 

150 – 200 ปี โดยเฉพาะ 

ในบริเวณศูนย์กลางเศรษฐกิจโลกแบบทุนนิยม ทว่าปรากฎการณ์ Buddenbrooks เดินหน้าไปอย่างรวดเร็ว 

ในบริเตน แม้กระทังในปัจจุบัน ตําแหน่งขุนนางทีไม่สามารถตกทอดถึงลูกหลานก็ยังนับว่าเป็นเกียรติยศ 

2. แนวคิดทีสําคัญและมีข้อถกเถียงมากในความคิดร่วมสมัย ซึงเป็นทีรู ้ จักดีในงานเขียนของ (แต่ไม่ได้ 

จํากัดแค่ในงาน) มาร์กซิสต์ คือทีเกียวกับ ‘การทรยศของกระฎุมพี’ ต่อหน้าทีทางประวัติศาสตร์ของมันเอง 

อันทีจริงแล้ว แนวคิดนี หมายถึงข้อเท็จจริงทีว่าในบางประเทศ คนที ‘พัฒนา’ น้อยกว่าซึงคือ กระฎุมพี 

ท้องถิน (ในชาติ) ผละจากหน้าทีทางเศรษฐกิจทีเป็น ‘ปกติ’ หรือทีถูกคาดหวัง เพือไปเป็นเจ้าของทีดินหรือผู 

มีรายได้จากทรัพย์สิน ซึงก็คือกลายเป็น ‘อภิชน’ แต่สิงทีเกิดขึ นมันมากไปกว่าการกลายเป็นอภิชนใน 

ลักษณะของชีวประวัติส่วนบุคคล มันคือการกลายเป็นอภิชนแบบร่วมกันในลักษณะชีวประวัติร่วมกัน 

กล่าวอีกนัยหนึงได้ว่ามันเป็นคําถามเรืองจังหวะเวลาของการเปลียนในเชิงคล้ายปฏิทินของประเทศ นัยของ 

ทฤษฎีขั นตอนการพัฒนา ในจุดหนึงกระฎุมพีควรจะเข้าแทนทีกลไกรัฐ และสร้างสิงทีเรียกว่า ‘รัฐกระฎุมพี’ 

ปฏิวัติอุตสาหกรรมประเทศ และสร้ างสมทุนจํานวนมากร่วมกัน กล่าวอย่างสั นๆ ก็คือ เดินไปเส้ นทาง 

ประวัติศาสตร์ทีสันนิษฐานไว้ของบริเตนนันเอง หลักจากห้วงเวลานั น บางทีการทีกระฎุมพีแต่ละคน ‘ทํา 

ตัวเองให้เป็นอภิชน’ อาจจะไม่ใช่เรืองสําคัญเท่าเดิม แต่ก่อนห้วงเวลานั น การเปลียนของแต่ละปัจเจกทําให้ 

การเปลียนร่วมกันในระดับชาติเกิดขึ นยากกว่าเดิม (หรือเกิดขึ นไม่ได้เลย) ในศตวรรษที 20 การวิเคราะห์

แบบนี เป็นรากฐานของกลยุทธ์ทางการเมืองทีสําคัญ ถูกใช้เป็นข้ออ้างในองค์การคอมมิวนิสต์สากลและ 

องค์การทีสืบต่อของสิงทีเรียกว่า ‘ทฤษฎีสองขั นเรืองการปฏิวัติระดับชาติ’ ซึงพรรคสังคมนิยมไม่ได้มีเพียง 

หน้าทีดําเนินการปฏิวัติของชนชั นกรรมาชีพ (หรือขันสอง) แต่ยังมีบทบาททียิงใหญ่มากในการดําเนินการ 

ปฏิวัติของกระฎุมพี (หรือขันแรก) ตามข้อถกเถียงนี ขั นแรกนั นเป็นสิง ‘จําเป็น’ ทางประวัติศาสตร์ และใน 

เมือกระฎุมพีระดับชาติได้ ‘ทรยศ’ บทบาททางประวัติศาสตร์ ภาระจึงตกอยู่กับกรรมาชีพทีจะรับบทบาทนี 

ถึงตอนนี แนวคิดทั งหมดน่าสนใจขึ นเป็นทวีคูณ มันน่าแปลกทีจะคิดว่าชนชั นทางสังคมหนึง ซึงคือ 

กรรมาชีพ มีทั งหน้าทีและความเป็นไปได้ทางสังคมทีจะแสดงบทบบาททางประวัติศาสตร์ (ไม่ว่ามันจะ 

แปลว่าอะไรก็ตาม) ของอีกชนชั นทางสังคมหนึงซึงคือของกระฎุมพี (ผมขอเพิมความเห็นว่า ถึงแม้กลวิธีนี ที 

จริงแล้วเริมโดยเลนินหรืออย่างน้อยเขาก็เห็นด้วย มันก็ยังเป็นการตบใส่หน้าอย่างแรงต่อศีลธรรมซึงมาร์กซ์ 

และเอ็งเงิลส์ประณามนักสังคมนิยมอุดมคติ) แต่ความคิดเรือง ‘การทรยศ’ ยิงน่าฉงนขึ นไปอีกเมือเมือมอง 

จากมุมของกระฎุมพีเอง เหตุใดกระฎุมพีในชาติควร ‘ทรยศ’ ต่อบทบาททางประวัติศาสตร์ของตัวเอง ถ้าเรา 

มองว่าการแสดงบทบาทนีมีแต่จะได้ประโยชน์ และเพราะทุกคน –นักอนุรักษ์นิยม นักเสรีนิยม นักมาร์ก 

ซิสต์- เห็นว่านายทุนกระฎุมพีมุ ่งหวังผลประโยชน์ส่วนตัวเสมอ ดังนั นมันจะเป็นไปได้อย่างไรทีกระฎุมพีจะ 

ไม่รู ้ว่าอะไรคือผลประโยชน์ของตัวเอง มันจึงดูเหมือนยิงกว่าปริศนา มันเหมือนข้อความทีขัดกันเอง ความ 

ประหลาดของความคิดนี ถูกตอกยํ าเมือพิจารณาจากข้อเท็จจริงทีว่าจํานวนของกระฎุมพีในชาติทีถูกมองว่า 

‘ทรยศ’ ต่อหน้าทีทางประวัติศาสตร์ของตัวเองมีอยู่ไม่น้อย และอันทีจริงแล้วมีจํานวนมาก จนเกือบเป็นคน 

ส่วนมากเสียด้วยซํ า 

กรรมสิทธิ และการควบคุม 

3. ภาษาของ ‘การสร้างกระฎุมพีให้เป็นอภิชน’ มักจะใช้กับสถานการณ์ของประเทศในยุโรปหลัก ๆ ในช่วง 

ศตวรรษที 16-18 และภาษาของ ‘การทรยศของกระฎุมพี’ มักจะใช้กับสถานการณ์ในประเทศนอกยุโรปใน 

ศตวรรษที 20 แล้วยังมีภาษาทีสาม ซึงมักใช้หลัก ๆ กับสถานการณ์ในอเมริกาเหนือและยุโรปตะวันตกใน 

ท้ายศตวรรษที 19 ถึงศตวรรษที 20 ในปี 1932 เบิร์ล (Berle) และมีนส์ (Means) เขียนหนังสืออันโด่งดังซึง 

พวกเขาชี ให้เห็นถึงแนวโน้มในประวัติศาสตร์โครงสร้ างขององค์กรธุรกิจสมัยใหม่ แนวโน้มทีเรียกว่า ‘การ 

แบ่งแยกกรรมสิทธิและการควบคุม’5 ในการนี หมายถึงการเปลียนจากสถานการณ์ทีเจ้าของตามกฎหมาย 

ของกิจการยังเป็นผู ้จัดการของธุรกิจด้วย กลายเป็นการทีเจ้าของตามกฎหมายมีหลากหลายคน กระจัด 

กระจาย และแทบจะเรียกได้ว่ากลายเป็นแค่ผู ้ลงเงินทุน (ซึงก็คือ บรรษัทยุคใหม่) ขณะทีผู ้จัดการทีมี 

อํานาจการตัดสินใจทางเศรษฐกิจทีแท้จริงไม่จําเป็นทีจะมีกรรมสิทธิในกิจการเลย และเป็นพนักงานประจํา 

ตามศัพท์อย่างเป็นทางการ อย่างทีทุกคนตระหนักดีในปัจจุบัน ความจริงของศตวรรษที 20 ไม่ตรงกับ 

5 

A. Berle and G. Means, The Modern Corporation and Private Property, New York 1932.

่ 

คําอธิบายของศตวรรษที 19 ในเรืองบทบาททางเศรษฐกิจของกระฎุมพี ไม่ว่าจะจากนักเสรีนิยมหรือมาร์ก 

ซิสต์ 

การเติบโตขึ นของรูปแบบบริษัทของกิจการส่งผลมากกว่าการเปลียนโครงสร้างระดับบนของกิจการ 

แต่ยังก่อให้เกิดชนชั นทางสังคมแบบใหม่หมด ในศตวรรษที 19 มาร์กซ์คาดการณ์ว่าในขณะทีทุนรวมสู 

ศูนย์กลาง เมือเวลาผ่านไป การแบ่งแยกของชนชั นทีมากขึ น ซึงทีในทีสุดแล้วจะมีแค่กระฎุมพี (จํานวนน้อย 

มาก ๆ) และชนชั นกรรมาชีพ (จํานวนเยอะมาก ๆ) เหลืออยู่ มาร์กซ์หมายความในทางปฏิบัติว่า ในช่วงการ 

พัฒนาของระบบทุนนิยม กลุ ่มทางสังคมใหญ่สองกลุ ่มประกอบด้วยผู ้ผลิตสินค้าการเกษตรอิสระขนาดเล็ก 

และช่างฝีมือในเมืองอิสระขนาดเล็กจะหายไปผ่านกระบวนการคู ่ขนาน ซึงหมายถึงน้อยคนนักจะกลายเป็น 

ผู ้ประกอบการขนาดใหญ่ (ซึงคือกระฎุมพี) และส่วนใหญ่จะกลายเป็นชนชั นแรงงาน (ซึงคือกรรมาชีพ) 

ถึงแม้ว่า นักเสรีนิยมหลัก ๆ แล้วมิได้คาดการณ์สถาณการณ์ทีว่านี แต่หากพิจารณาแค่เรืองคําอธิบายทาง 

สังคม สิงทีมาร์กซ์คาดการณ์ก็มิได้ขัดกับความคิดของเสรีนิยม นอกจากนี นักอนุรักษ์นิยมเช่นคาร์ไลล์ 

(Carlyle) คิดว่าการคาดการณ์ของมาร์กซิสต์นั นหลัก ๆ แล้วถูกต้อง และพวกเขาก็หวันเกรงความเป็นไปได้ 

นี 

อันทีจริงแล้ว สิงทีมาร์กซ์คิดนั นถูกต้อง สมาชิกของกลุ ่มทางสังคมของสองกลุ ่มนี ได้ลดลงอย่าง 

มากทัวโลกในช่วง 150 ปีทีผ่านมา ทว่าในยุคหลังสงครามโลกครังทีสอง นักสังคมวิทยาได้สังเกต (ก่อนที 

มันจะกลายเป็นเรืองทีสังเกตเห็นได้ทัวไป) ว่า การสาบสูญของชนชั นทั งสองนี เกิดขึ นพร้ อมกับการเกิดขึ น 

ของชนชั นใหม่ ภาษาทีเริมถูกใช้คือ ‘ชนชั นกลางเก่า’ นั นเริมหายไป และ ‘ชนชั นกลางใหม่’ เริมปรากฎขึ น6 

ชนชันกลางใหม่ทีว่านี หมายถึงชนชั นทีกําลังเติบโตทีหลัก ๆ ประกอบด้วยผู ้ทํางานสายวิชาชีพทีได้รับ 

ค่าจ้างประจําซึงรับตําแหน่งทํางานบริหารจัดการหรือกึงบริหารจัดการในโครงสร้างบริษัท ซึงได้รับตําแหน่ง 

จากทักษะทีพวกเขารําเรียนมาในมหาวิทยาลัย ในช่วงแรก หลัก ๆ ก็คือ ‘วิศวกร’ ต่อมาคือผู ้ทําวิชาชีพ 

ทางด้านกฎหมายและสุขภาพ ผู ้เชียวชาญด้านการตลาด นักวิเคราะห์คอมพิวเตอร์ และอืน ๆ 

สิงทีพึงระลึกไว้มีสองประการต่อไปนี ประการแรกคือความสับสนทางภาษาศาสตร์ ‘ชนชันกลาง 

ใหม่’ เหล่านี ถูกมองว่าเป็น ‘ชนชันตรงกลาง’ (เช่น ในศตวรรษที 11) แต่ปัจจุบันตั งอยู่ระหว่าง ‘กระฎุมพี’ 

หรือ ‘นายทุน’ หรือ ‘ผู ้บริหารระดับสูง’ และ ‘กรรมาชีพ’ หรือ ‘แรงงาน’ กระฎุมพีของศตวรรษที 11เคยเป็น 

ชนชั นตรงกลาง แต่ตามศัพท์ของศตวรรษที 20 ศัพท์นี ใช้อธิบายชนชั นสูงในสถานการณ์ทีหลายคนยังอิงถึง 

ชนชั นสามแบบแบบเก่า ความสับสนในเรืองนี ยิงแย่ลงไปอีกในทศวรรษที 1960 จากความพยายามทีจะให้ 

ชือ ‘ชนชันกลางใหม่’ เป็น ‘ชนชันแรงงานใหม่’ และลดจํานวนชนชันลงให้เหลือเพียงสอง7 การเปลียนชือนี 

หลัก ๆ แล้วเพือนัยทางการเมือง แต่ไม่ได้สือถึงความจริงอีกเรืองหนึงทีเปลียนไป ซึงคือความแตกต่างของ 

วิถีชีวิตและระดับรายได้ของแรงงานมีทักษะกับนักวิชาชีพทีได้รับรายได้ประจํานั นหดใกล้ลง 

6 

ดูตัวอย่างทีดีใน C. Wright Mills, White Collar, New York 1951. 

7 

ดูตัวอย่างใน A. Gorz, Stratégie ouvrière et néocapitalisme, Paris 1964.

ประการทีสอง หากพิจารณาจากหมวดการวิเคราะห์แบบศตวรรษที ‘ชนชันกลางใหม่’ นัน 

อธิบายได้ยากมาก คือเข้าเกณฑ์บางอย่างของการเป็น ‘กระฎุมพี’ ชนชั นนี ‘มีอันจะกิน’ คือมีเงินทีจะลงทุน 

(แต่ไม่มากเกินไปและหลัก ๆ คือลงทุนในหุ ้นและพันธบัตร) และทําเพือผลประโยชน์ของตัวเองทั งทาง 

เศรษฐกิจและการเมือง แต่ชนชั นนี มักจะเทียบได้กับแรงงานทีรับค่าจ้าง ตราบเท่าทีพวกเขายังพึงรายได้ 

จากงานทีทําแบบเดือนต่อเดือนในการดํารงชีวิตเป็นหลัก (แทนทีจะเป็นผลตอบแทนจากทรัพย์สิน) ซึง 

ตราบทีเป็นเช่นนั นพวกเขาถือเป็น ‘กรรมาชีพ’ และวิถีชีวิตแบบเน้นความสําราญได้ลดความตึงเครียดจาก 

ความเคร่งครัดซึงเกียวโยงกับวัฒนธรรมของกระฎุมพีลง และตราบทีเป็นเช่นนั นพวกเขาถือเป็น ‘อภิชน’ 

4. ในโลกทีสามก็มีสิงทีคล้ายกับ ‘ชนชั นกลางใหม่’ เมือประเทศต่าง ๆ ทยอยได้รับเอกราชหลังสงครามโลก 

ครังทีสอง นักวิเคราะห์เริมสังเกตถึงการเกิดขึ นของชนชั นทีสําคัญมาก อันได้แก่กลุ ่มผู ้มีการศึกษาทีถูก 

ว่าจ้างโดยรัฐบาล ซึงได้รับรายได้ค่อนข้างดีเมือเทียบกับประชาชนในประเทศ ในแอฟริกา กลุ ่มคนเหล่านี 

โดดเด่นทีสุดเพราะแทบจะไม่มี ‘ผู ้มีอันจะกิน’ กลุ ่มอืน แนวคิดใหม่จึงเกิดขึ นเพือทีจะเรียกคนเหล่านี โดย 

เรียกว่า ‘กระฎุมพีฝ่ายบริหาร’ กระฎุมพีฝ่ายบริหารค่อนข้างทีจะเป็น ‘กระฎุมพี’ แบบดั งเดิมในเรืองวิถีชีวิต 

และค่านิยมทางสังคม และเป็นตัวแทนของรากฐานทีสําคัญทางสังคมของระบอบส่วนใหญ่ จนฟานอน 

(Fanon) ระบุว่ารัฐในแอฟริกาทีเป็นแบบพรรคเดียวเป็น ‘เผด็จการของกระฎุมพี’ ซึงก็หมายถึงกระฎุมพีทีว่า 

นี เอง8 อันทีจริงแล้ว ข้าราชการเหล่านี มิอาจเป็นกระฎุมพีได้เลย ถ้าพิจารณาจากลักษณะการแสดงบทบาท 

ทางเศรษฐกิจแบบดั งเดิมของกระฎุมพีทีเป็นผู ้ประกอบการ นายจ้างของแรงงาน ผู ้สร้างนวัตกรรม ผู ้รับ 

ความเสียง ผู ้แสวงหากําไรสูงสุด แต่การกล่าวแบบนี ก็ไม่ถูกเสียทีเดียว กระฎุมพีฝ่ ายบริหารมักจะแสดง 

บทบาททางเศรษฐกิจแบบดั งเดิม แต่เมือทําเช่นนั นกลับไม่มีใครยกย่อง และถูกประณามว่าเป็น ‘การฉ้ อ 

ราษฎร์บังหลวง’ 

5. ประการทีห้าแสดงถึงอีกด้านหนึงทีแนวคิดกระฎุมพีและ/หรือชนชั นกลางแสดงบทบาททีดูสับสนทว่า 

สําคัญยิง ซึงคือการวิเคราะห์เรืองโครงสร้ างของรัฐในโลกสมัยใหม่ เป็นอีกครังหนึงทีไม่ว่าจะมองจากมุม 

ของอนุรักษ์นิยม เสรีนิยม หรือมาร์กซิสต์ การเกิดขึ นของทุนนิยมถูกมองว่าสัมพันธ์และเกียวข้องอย่าง 

ใกล้ชิดในทางใดทางหนึงกับการควบคุมทางการเมืองของกลไกของรัฐ นักมาร์กซิสต์กล่าวว่าเศรษฐกิจทุน 

นิยมแสดงนัยถึงรัฐกระฎุมพี ซึงเป็นมุมมองทีสรุปได้อย่างกระชับในคําคมทีว่า ‘รัฐคือคณะกรรมการบริหาร 

ของชนชันปกครอง’9 หัวใจของการตีความประวัติศาสตร์แบบวิก (Whig) คือแรงขับเคลือนสู ่เสรีภาพของ 

มนุษย์เกิดขึ นไปพร้อม ๆ กันในทางเศรษฐกิจและการเมือง เศรษฐกิจเสรีมีนัยถึงประชาธิปไตยแบบตัวแทน 

หรืออย่างน้อยคือการปกครองแบบรัฐสภา สิงทีนักอนุรักษ์นิยมไม่พอใจคือความเชือมโยงอย่างลึกซึ ง 

ระหว่างการลดทอนความสัมพันธ์ของมนุษย์ให้เหลือเพียงเรืองเงินตรา (cash nexus) และการถดถอยของ 

8 

F. Fanon, The Wretched of the Earth, New York 1964, pp. 121–63. 

9 

K. Marx, F. Engels, The Communist Manifesto [1848], New York 1948.

สถาบันแบบดั งเดิม (ลําดับแรก ในระดับโครงสร้างรัฐ) เวลานักอนุรักษ์นิยมพูดถึงยุคแห่งการฟื นฟู การฟื นฟู 

ทีพวกเขาต้องการคืออภิสิทธิของระบอบกษัตริย์และอภิชน 

แม้กระนั นก็ยังมีเสียงคัดค้านอย่างต่อเนืองทีเราพึงระลึกไว้ อังกฤษในยุควิคตอเรียทีเป็นศูนย์กลาง 

ชัยชนะของกระฎุมพี ณ ช่วงแห่งชัยชนะ วอลเตอร์ แบจเจท (Walter Bagehot) พิจารณาถึงบทบาทที 

สําคัญต่อเนืองของระบอบกษัตริย์อังกฤษในการรักษาไว้ซึงเงือนไขทีทําให้รัฐสมัยใหม่และระบบทุนนิยมอยู่ 

รอดและเจริญรุ่งเรือง10 แมกซ์ เวเบอร์ (Max Weber) ยํ าว่า กระบวนการทําให้โลกเป็นระบบราชการ ซึงเป็น 

กระบวนการสําคัญของอารยธรรมทุนนิยมทีเขาสนับสนุน ไม่มีทางทีจะเกิดขึ นได้ในระดับบนสุดของระบบ 

การเมือง11 นอกจากนี โจเซฟ ชุมปีเตอร์ (Joseph Schumpeter) มองว่า เนืองจากในทางปฏิบัติกระฎุมพีมิ 

อาจให้ความสนใจต่อการเตือนของแบจเจท โครงสร้างการปกครองจําต้องล่มสลายอย่างเลียงไม่ได้ เมือยืน 

กรานทีจะปกครอง กระฎุมพีจะนํามาซึงจุดจบของตัวเอง12 ทั งสามกําลังบอกเราว่าสมการของเศรษฐกิจ 

กระฎุมพีและรัฐกระฎุมพีนั นไม่ง่ายอย่างทีคิด 

จากมุมของมาร์กซิสต์ ทฤษฎีเรืองรัฐ เรืองพื นฐานชนชั นของรัฐ (กระฎุมพี) เป็นหนึงในเรืองที 

ยุ่งยากและเป็นทีถกเถียงกันมากทีสุดในรอบสามสิบปีทีผ่านมา การถกเถียงระหว่างของ นิคอส พอลเลนซัส 

(Nicos Poulantzas) และ ราฟ มิลิแบนด์ (Ralph Miliband)13 เป็นตัวอย่างทีชัดทีสุด วลีทีว่า ‘เอกราชโดย 

สัมพัทธ์ของรัฐ’ กลายเป็นคําพูดซํ าซากทีมีคนสนับสนุนอย่างกว้างขวางแต่ในนาม ความหมายของมันจะ 

เป็นไรได้อีก หากมิใช่ข้อเท็จจริงทีว่ามันได้ รับการยอมรับให้เป็น ‘กระฎุมพี’ หรือ ‘ชนชันกลาง’ ซึงมี 

หลากหลายรูปแบบมากเสียจนยากทีจะถกเถียงว่าแบบใดควบคุมรัฐได้ในความเป็นจริง ตามรูปแบบ 

ทางตรงตามคติของมาร์กซิสต์ และไม่ใช่ว่าการผสมผสานกันของรูปแบบต่างๆ เหล่านี จะรวมเป็นชนชั นหรือ 

กลุ ่มแบบหนึงแบบใด 

ทบทวนมโนทัศน์เรื องกระฎุมพี 

ดังนันมโนทัศน์เรืองกระฎุมพี ตังแต่จุดเริมต้นในยุคกลาง ผ่านร่างอวตารของระบอบปกครองเก่าของ 

ฝรังเศส (Ancien Régime) ในยุโรปและยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมในศตวรรษที 19 จึงใช้อย่างมีความหมาย 

ชัดเจนได้ยากเมือพูดถึงโลกในศตวรรษที 21 และยากยิงขึ นไปอีกทีจะใช้เป็นด้ายของอาเรียดเน่ (Ariadne’s 

thread) เพือตีความพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของโลกในศตวรรษที 21 ทว่าก็ไม่มีใครพร้อมจะละทิ ง 

มโนทัศน์นี อย่างสิ นเชิง ตัวผมเองก็ไม่เคยเห็นการตีความเชิงประวัติศาสตร์โลกสมัยใหม่ของเราอย่างเป็น 

เรืองเป็นราวแบบใด ทีปราศจากแนวคิดเรืองกระฎุมพีหรือชนชั นกลางเลย ซึงก็เป็นเรืองทีเหมาะสมแล้ว มัน 

ยากเสมอทีจะบอกเล่าเรืองราวทีปราศจากตัวเอกของเรือง อย่างไรก็ดีเมือเราเห็นอย่างชัดเจนว่าตัวมโน 

10 

W. Bagehot, The English Constitution [1867], London 1964. 

11 

M. Weber, Economy and Society [1922], III, New York 1968, e.g. pp. 1403–05. 

12 

J. Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy, New York 1942, Chapter 12. 

13 

R. Miliband, The State in Capitalist Society, London 1969; N. Poulantzas, Political Power and Social 

Classes [1968], NLB, London 1973; และดูการถกเถียงเรืองนี ใน New Left Review 58, 59, 82 and 95.

ทัศน์เข้ากันไม่ได้กับความเป็นจริง บางทีมันอาจเป็นเวลาทีจะทบทวนตัวมโนทัศน์นี และประเมินหาลักษณะ 

ทีสําคัญทีแท้จริงเสียใหม่ 

ผมจะเริมโดยพูดถึงเกร็ดความรู ้ทางประวัติศาสตร์อีกเรืองทีน่าสนใจ เราทุกคนทราบดีว่ากรรมาชีพ 

หรือจะเรียกว่าแรงงานทีรับค่าจ้างก็ได้ ไม่ได้มีอยู่ตลอดช่วงประวัติศาสตร์ ว่าพวกเขาทีจริงแล้วถูกสร้ างขึ น 

ในช่วงเวลาหนึง กาลครังหนึง แรงงานส่วนใหญ่ของโลกเป็นผู ้ผลิตทางการเกษตรในชนบท ได้รับรายได้ใน 

หลายรูปแบบทีต่างกัน แต่แทบจะไม่เคยได้รับในรูปแบบค่าจ้าง ทุกวันนี แรงงานส่วนใหญ่ของโลก (และ 

เพิมขึ นเรือย ๆ) อยู่ในเขตเมืองและส่วนมากได้รับรายได้ในรูปแบบค่าจ้าง การเปลียนแปลงนี บางคนเรียกว่า 

‘การกลายเป็นกรรมาชีพ’ บ้างก็เรียกว่า ‘การสร้างชนชั นแรงงาน’14 มีทฤษฎีมากมายเกียวกับกระบวนการนี 

และเป็นหัวข้อของการศึกษาจํานวนมาก 

ถึงแม้ว่าอาจจะไม่เห็นเด่นชัดนักสําหรับพวกเราส่วนใหญ่ แต่เราก็รู ้กันว่าสัดส่วนของคนทีอาจเรียก 

ได้ว่ากระฎุมพี (ตามนิยามใดนิยามหนึง) มีจํานวนมากกว่าในอดีตมากมายนัก และชัดเจนว่าจํานวนก็ 

เพิมขึ นอย่างต่อเนืองอาจจะตั งแต่ศตวรรษที 11 และยิงชัดเจนนับจากศตวรรษที 16 ทว่าเท่าทีผมรู ้ เรียกได้ 

ว่าแทบไม่มีใครพูดถึง ‘การกลายเป็นกระฎุมพี’ ในฐานะกระบวนการคู ่ขนานกับ ‘การกลายเป็นกรรมาชีพ’ 

และไม่มีใครเขียนหนังสือเรืองการสร้ างกระฎุมพี แต่กลับเขียนเรือง ‘ชัยชนะของกระฎุมพี’ (les bourgeois 

conquérants)15 เหมือนกับว่ากระฎุมพีเป็นสิงทีมีของมันอยู่แล้ว และถูกให้ทําตามผู ้อืน ตามอภิชน ตามรัฐ 

ตามแรงงาน เหมือนว่ามันไม่มีจุดกําเนิด แต่ผุดขึ นมาแบบครบองค์จากศีรษะของเทพซูส (Zeus) อย่างนั น 

เราควรจะแปลกใจมากกับความประจวบเหมาะราวกับเทวดามาโปรด (deus ex machina) นี และ 

มันก็เป็นความประจวบเหมาะอย่างแท้จริง การใช้มโนทัศน์เรืองกระฎุมพี/ชนชันกลางทีสําคัญทีสุดคือใช้ 

อธิบายต้นกําเนิดของโลกสมัยใหม่ กาลครังนึง (ตามแบบเทพนิยาย) มีระบบฟิ วดัลหรือระบบเศรษฐกิจที 

ไม่เป็นพาณิชย์และไม่อิงตามความเชียวชาญ มีขุนนางและชาวไร่ชาวนา มีกระทัง (แต่มันเป็นแค่เรือง 

บังเอิญอย่างเดียวหรือ) ชาวเมืองในเขตเมืองจํานวนหยิบมือทีผลิตและค้าขายผ่านตลาด ชนชั นกลาง 

เติบโตขึ น แผ่ขยายขอบเขตของธุรกรรมทางการเงิน และสร้างสิงมหัศจรรย์ของโลกสมัยใหม่ หรือถ้าให้พูด 

อีกแบบหนึง ซึงโดยแก่นแท้แล้วก็คือความคิดเดียวกัน กระฎุมพีไม่ได้แค่เติบโตขึ น (ในทางเศรษฐกิจ) แต่ 

ต่อมาได้ลุกฮือขึ น (ในทางการเมือง) เพือโค่นล้มอภิชนทีเคยมีอํานาจครอบงํามาก่อน ในเทพนิยายเรืองนี 

กระฎุมพี/ชนชั นกลางเป็นสิงทีจําเป็นต้ องมีอยู่แล้ว มิเช่นนันเทพนิยายดังกล่าวจะไม่สมเหตุสมผล การ 

วิเคราะห์ประวัติศาสตร์เรืองการก่อกําเนิดของกระฎุมพีทําให้เห็นประเด็นทีน่าสงสัยอย่างเลียงไม่ได้ในเรือง 

ความสอดคล้องกันของคําอธิบายในตํานานเทพนิยาย ดังนั นจึงไม่มีการวิเคราะห์ หรือถ้ามีก็มีไม่มากนัก 

การทําให้ชาวเมืองในเขตเมืองในยุคกลางช่วงปลาย (ซึงเป็นตัวแสดงทีมีตัวตนจริง) เป็นรูปธรรม 

เป็นสารัตถะทีเรามิได้ทําความเข้าใจอย่างแท้จริง ซึงก็คือทําให้เป็นกระฎุมพี (หรืออีกนัยหนึงก็คือกระฎุมพี 

14 

E. P. Thompson, The Making of the English Working Class, revised edition, London 1968. 

15 

C. Morazé, Les bourgeois conquérants, Paris 1957.

่ 

ทีพิชิตโลกสมัยใหม่) สอดคล้องกับการทําให้จิตวิทยาและอุดมการณ์ของมันกลายเป็นเรืองลึกลับซ่อนเร้น 

กระฎุมพีทีว่านี ควรจะเป็น ‘คนทีเชือในลัทธิปัจเจกชน’ เป็นอีกครังหนึงทีเราเห็นถึงความคิดทีคล้ายกันของ 

นักอนุรักษ์นิยม นักเสรีนิยม และมาร์กซิสต์ สํานักคิดทั งสามเชือว่าสิงทีต่างจากในอดีต (และสําหรับมาร์ก 

ซิสต์แล้ว ยังต่างจากในอนาคตด้วย) คือครังนี มีตัวแสดงทางสังคมทีสําคัญอย่างผู ้ประกอบการกระฎุมพี ซึง 

สนใจแต่ตัวเองและตัวเองเท่านั น กระฎุมพีเหล่านี ไม่รู ้สึกถึงความรับผิดชอบต่อสังคม ไม่สนใจข้อจํากัดทาง 

สังคมต่าง ๆ (หรือสนใจน้อยมาก) และแสวงหาความสุขและหลีกเลียงความทุกข์ตามคติของเบนแธมตลอด 

เวลา นักเสรีนิยมศตวรรษที 19 นิยามการกระทําแบบนี ว่าเป็นการใช้เสรีภาพ อีกทั งยังบอก (อย่างไม่ค่อยมี 

ทีมาทีไป) อีกว่า ถ้าทุกคนทําเช่นนี อย่างเต็มที ทุกคนก็จะได้ประโยชน์อย่างถ้วนหน้า กล่าวอีกอย่างก็คือจะ 

ไม่มีผู ้เสียประโยชน์และมีแต่ผู ้ได้รับผลประโยชน์ นักอนุรักษ์นิยมในศตวรรษที 19 และมาร์กซิสต์ ยังต่าง 

รังเกียจจากมุมมองทางศีลธรรมและกังขาในเชิงสังคมวิทยาต่อความไม่แยแสเฉยเมยของเสรีนิยมนี สิงที 

เสรีนิยมเรียกว่าการใช้ ‘เสรีภาพ’ และเป็ นทีมาของการพัฒนาของมนุษย์ถูกมอง ว่าทําให้รัฐมุ ่งสู 

‘อนาธิปไตย’ ซึงเป็นสิงทีไม่น่าปรารถนาในตัวมันเอง และมีแนวโน้มทีจะทําลายความผูกพันทางสังคมทีรัด 

โยงสังคมไว้ในระยะยาว 

ผมไม่ได้ปฏิเสธว่ามีลักษณะความคิดแบบ ‘ผู ้ทีเชือในลัทธิปัจเจกชน’ อยู่ในความคิดสมัยใหม่ ซึงมี 

อิทธิพลสูงสุดในศตวรรษที 19 หรือปฏิเสธว่าลักษณะความคิดนี สะท้อนออกมาทังในฐานะเหตุและผลใน 

พฤติกรรมทางสังคมทีสําคัญ โดยตัวแสดงทางสังคมทีสําคัญในโลกสมัยใหม่ สิงทีผมต้องการให้ระวังคือ 

การด่วนสรุปอย่างไร้ เหตุผล กล่าวคือแทนทีจะมองปัจเจกนิยมในฐานะความเป็นจริงทางสังคมทีสําคัญ 

อย่างหนึง กลับมองในฐานะทีเป็นความเป็นจริงทางสังคมทีสําคัญอย่างเดียวของโลกสมัยใหม่ ของอารยะ 

ธรรมกระฎุมพี ของเศรษฐกิจโลกแบบทุนนิยม ซึงความจริงไม่ใช่เช่นนั น 

ปัญหาพื นฐานอยู่ทีมโนภาพทีเรามีต่อวิธีการทํางานของทุนนิยม เพราะทุนนิยมจําเป็นต้องมีการ 

เคลือนย้ายปัจจัยการผลิต (แรงงาน ทุน และสินค้าโภคภัณฑ์) อย่างเสรี เราจึงคาดเดาว่ามันจําเป็นต้องมี 

หรืออย่างน้อยนายทุนก็อยากทีจะมีการเคลือนย้ายอย่างเสรีเต็มที ทั ง ๆ ทีในความเป็นจริงสิงทีจําต้องมี 

หรือทีนายทุนอยากให้มีคือการเคลือนย้ายอย่างเสรีในระดับหนึงเท่านัน เนืองจากทุนนิยมทํางานภายใต้ 

กลไกตลาดบนพืนฐาน ‘กฎ’ แห่งอุปสงค์และอุปทาน เราจึงคาดเดาว่ามันจําเป็นต้องมี หรืออย่างน้อย 

นายทุนก็อยากให้มีตลาดแข่งขันเสรี แต่ในความเป็นจริงแล้วทีมันจําเป็นต้องมีหรือทีนายทุนต้องการคือ 

ตลาดทีสามารถทั งใช้ประโยชน์และหลีกเลียงได้ในเวลาเดียวกัน หรืออีกนัยหนึงก็คือเศรษฐกิจซึงมีทั งการ 

แข่งขันและผูกขาดอยู่ด้วยกันแบบผสมผสานอย่างลงตัว เนืองจากทุนนิยมเป็นระบบทีให้ รางวัลต่อ 

พฤติกรรมของผู ้เชือถือในลัทธิปัจเจกชน เราจึงคาดเดาว่ามันจําเป็นต้องมี หรืออย่างน้อยนายทุนก็อยากที 

จะให้ทุกคนมีพฤติกรรมทีขับเคลือนโดยความคิดแบบปัจเจกชน แต่ในความเป็นจริงแล้วทีมันจําเป็นต้องมี 

หรือทีนายทุนต้องการคือให้ทั งกระฎุมพีและกรรมาชีพมีความคิดทางสังคมทีต้านแนวคิดแบบปัจเจกชนอยู่ 

ด้วยมากในระดับหนึง เนืองจากทุนนิยมเป็นระบบทีถูกสร้ างบนพื นฐานทางกฎหมายสิทธิในทรัพย์สิน เรา

จึงคาดเดาว่ามันจําเป็นต้องมี หรืออย่างน้อยนายทุนก็อยากให้ทรัพย์สินเป็นสิงทีสําคัญจนแตะต้องไม่ได้ 

และให้สิทธิในทรัพย์สินส่วนบุคคลขยายขอบเขตเข้าไปในปฏิสัมพันธ์ของมนุษย์มากยิงขึ น แต่ในความเป็น 

จริงแล้ว ตามประวัติศาสตร์ของทุนนิยมตั งแต่เริมนัน สิทธิในทรัพย์สินหดตัวลงอย่างต่อเนือง ไม่ได้ขยาย 

เพิมเติม เนืองจากทุนนิยมเป็นระบบทีนายทุนเรียกร้ องเพือสิทธิการตัดสินใจทางเศรษฐกิจบนพื นฐานทาง 

เศรษฐกิจเท่านัน เราจึงคาดเดาว่านายทุนต่อต้านการแทรกแซงทางการเมืองต่อการตัดสินใจของพวกเขา 

แต่ในความเป็นจริงแล้วพวกเขาพยายามอย่างต่อเนืองทีจะใช้ประโยชน์จากกลไกรัฐและชืนชอบแนวคิด 

เรืองความสําคัญสูงสุดของการเมือง 

การสั งสมอย่างไร้จุดจบ 

กล่าวโดยย่อ ข้อผิดพลาดในแนวคิดเราเรืองกระฎุมพีของเราคือการวิเคราะห์ความเป็นจริงทาง 

ประวัติศาสตร์ของทุนนิยมแบบกลับหัว (หรือจะบอกว่าแบบแปลกประหลาดก็ได้) ถ้าทุนนิยมจะเป็นอะไร 

สักอย่าง ก็คงจะเป็นระบบทีอยู่บนพื นฐานของตรรกะการสังสมทุนอันไม่รู ้จักจบสิ น ความไม่รู ้จักจบสิ นทีถูก 

ยกย่องหรือก่นด่าประณามดังเช่นสปิริตแบบโพรเมเธียนของมัน16 มันคือความไม่รู ้จักจบสิ นซึงสําหรับเอมิล 

เดิร์กไฮม์ (Emile Durkheim) แล้วคู ่กับภาวะสังคมทีไร้ บรรทัดฐานทางคุณค่าและศีลธรรม17 นีคือความไม่ 

รู ้จักจบสิ นซึงเอริค ฟรอมม์ (Erich Fromm) ยืนกรานว่าเราทุกคนพยายามหลุดพ้นจากมัน18 

แม๊กซ์ เวเบอร์ (Max Weber) พยายามวิเคราะห์ความเชือมโยงทีจําเป็นระหว่างจริยธรรมแบบโพ 

รเทสแทนท์ (Protestant) และจิตวิญญาณของทุนนิยม เขาอธิบายถึงนัยทางสังคมของเทววิทยาแบบ 

แคลวินเรืองการกระทําต่าง ๆ ทีถูกกําหนดไว้ล่วงหน้าโดยพระเจ้า (predestination)19 หากพระเจ้ามีอํานาจ 

ทีสามารถกําหนดทุกอย่าง และหากมีแค่คนส่วนน้อยทีจะได้รับการปกป้อง มนุษย์จะไม่สามารถทําอะไรที 

จะรับประกันว่าตนจะรวมอยู่ในคนกลุ ่มน้อยนี เพราะถ้าทําได้ก็แปลว่าพวกเขาสามารถกําหนดประสงค์ของ 

พระเจ้าและแปลว่าพระเจ้าก็ไม่ได้มีอํานาจในการกําหนดทุกอย่าง อย่างไรก็ดีเวเบอร์ชี ว่าทีเขาพูดมามันถูก 

ในเชิงตรรกะ แต่ในทางตรรกะ-จิตวิทยาแล้วมันเป็นไปไม่ได้ ในทางจิตวิทยา เราอาจอนุมานจากตรรกะได้ 

ว่าพฤติกรรมใด ๆ ก็ตามนันเป็นไปได้เพราะทุกอย่างถูกกําหนดไว้แล้ว หรือไม่ก็เราอาจ รู ้ สึกหดหู่อย่าง 

รุนแรงและเลือกทีจะอยู่เฉย ๆ ไม่ทําอะไร เพราะทุกการกระทําล้วนเปล่าประโยชน์ ถ้าพิจารณาจากมุมมอง 

ทีว่าเป้าประสงค์หนึงเดียวทีชอบธรรมคือการไถ่บาป เวเบอร์ระบุว่าตรรกะทีขัดกับตรรกะ-จิตวิทยาจะไม่ 

สามารถอยู่รอดได้และจะต้องปรับเปลียนในทีสุด สิงนั นเกิดกับแคลวินิสม์ (Calvinism) นอกจากหลักการ 

เรืองทีว่าทุกสิงถูกกําหนดไว้แล้ว ความเชือนี ยังเสริมความคิดทีว่าการมองเห็นเหตุการณ์ล่วงหน้าเป็นสิง 

เป็นไปได้ หรืออย่างน้อยก็การมองเห็นล่วงหน้าในเชิงลบ ในขณะทีการกระทําของเราไม่สามารถมีอิทธิพล 

16 

D. Landes, Prometheus Unbound, Cambridge 1969. 

17 

E. Durkheim, Suicide [1897], Glencoe 1951. 

18 

E. Fromm, Escape from Freedom, New York 1941. 

19 

M. Weber, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism [1904–05], London 1930.

ต่อการการกระทําของพระเจ้า พฤติกรรมเชิงลบหรือบาปบางประเภทแสดงถึงสัญลักษณ์ของการขาดซึง 

ความดีงาม ถ้าว่าตามนีแล้วในเชิงจิตวิทยาทุกอย่างล้วนถูกต้อง เราถูกกระตุ ้นให้มีพฤติกรรมทีเหมาะสม 

เพราะหากเราไม่ทํานันแสดงว่าพระเจ้าได้ทอดทิ งเราแล้ว 

ผมขอใช้การวิเคราะห์คล้ายเวเบอร์ทีแยกระหว่างตรรกะและตรรกะ-จิตวิทยาของลักษณะพื นฐาน 

ของนายทุน หากเป้าประสงค์ของเราคือการสังสมทุนอย่างไม่รู ้ จักจบสิ น ว่ากันตามเหตุผลแล้ว การทํางาน 

หนักไปชัวกัปชัวกัลป์และการข่มใจตนเองเป็นสิงทีจําเป็นต้องทําอยู่เสมอ กฎเหล็กของกําไรยังคงอยู่เฉก 

เช่นเดียวกับกฎเหล็กของค่าจ้าง เงินทุกสลึงทีปรนเปรอตัวเองคือเงินทีเราไม่ได้นําไปลงทุนเพือสังสมทุนให้ 

เรามังคังกว่าเดิม แต่แม้ว่ากฎเหล็กของกําไรจะยืนหยัดหนักแน่นในทางตรรกะ ในทางตรรกะ-จิตวิทยาแล้ว 

นันไม่มีทางเป็นไปได้ อะไรคือเป้าหมายของการเป็นนายทุน ผู ้ประกอบการ กระฎุมพี หากไม่มีประโยชน์ 

ส่วนตัวใด ๆ มาเกียวข้อง หากเป็นเช่นนี แล้วก็ไม่มีใครอยากทําแน่นอน อย่างไรก็ดีในทางตรรกะนันคือสิงที 

ถูกเรียกร้องให้ต้องทํา ดังนั นตรรกะต้องมีการดัดแปลง มิฉะนั นระบบจะทํางานไม่ได้ และชัดเจนว่าระบบ 

ทํางานได้มาสักพักหนึงแล้ว 

เฉกเช่นทีการรวมกันของอํานาจล้นฟ้ากับการทีทุกสิงถูกกําหนดล่วงหน้าถูก ปรับเปลียน (และ 

ท้ายทีสุดได้ถูกบันทอนลง) โดยการรู ้ เห็นเหตุการณ์ล่วงหน้า การรวมกันของการสังสมกับเงินออมถูก 

ปรับเปลียน (และท้ายสุดถูกบันทอน) โดยค่าเช่าเช่นกัน ดังทีเราทราบกันดี ค่าเช่าถูกนําเสนอโดยนัก 

เศรษฐศาสตร์คลาสสิก (รวมทังมาร์กซ์ ผู ้เป็นนักเศรษฐศาสตร์คลาสสิกคนสุดท้าย) ว่าเป็นสิงตรงข้ามที 

แท้จริงของกําไร แท้จริงแล้วมันไม่ใช่เช่นนั น มันเป็นอีกร่างหนึงต่างหาก นักเศรษฐศาสตร์คลาสสิกพูดถึง 

วิวัฒนาการทางประวัติศาสตร์จากค่าเช่าสู ่กําไร ซึงนํามาสู ่ความเข้าใจผิดทางประวัติศาสตร์ว่ากระฎุมพีล้ม 

ล้างการปกครองของอภิชน ทว่าในความเป็นจริงแล้ว สิงนี ผิดในสองสถาน ตามช่วงเวลาแล้วมันเกิดใน 

ช่วงเวลาสั น ๆ มิใช่ในระยะยาว และมันดําเนินไปในอีกทิศทางหนึง นายทุนทุกคนพยายามทีจะแปรกําไร 

เป็นค่าเช่า สิงนี ก่อให้เกิดประโยคทีว่า เป้าหมายหลักของ ‘กระฎุมพี’ ทุกคนคือกลายเป็น ‘อภิชน’ นีคือสิงที 

เกิดในช่วงเวลาระยะสั น มิใช่แบบทีกินระยะเวลายาวนาน 

แล้ว ‘ค่าเช่า’ ทีจริงคืออะไร ถ้าตีความแบบเศรษฐศาสตร์อย่างแคบ ๆ ค่าเช่าคือรายได้ทีเกิดจาก 

การครอบครองความเป็นจริงทางพื นทีและเวลาอย่างเป็นรูปธรรม ซึงไม่อาจพูดได้ว่าเป็นการสร้ างสรรค์ 

ขึ นมาของเจ้าของหรือเป็นผลจากการทํางาน (แม้แต่งานในฐานะเป็นผู ้ประกอบการ) หากผมโชคดีพอมี 

ทีดินใกล้บริเวณนํ าตื นซึงสามารถใช้ข้ามแม่นํ าได้และเก็บค่าผ่านทาง สิงทีผมได้รับคือค่าเช่า หากผมให้คน 

อืนเข้ามาใช้ทีดินของผมทํามาหากินหรืออาศัยในตึกของผมและผมได้รับค่าตอบแทน ผมก็จะเป็นผู ้เลี ยงชีพ 

ด้วยเงินทีได้จากทรัพย์สินทีมีอยู่ อันทีจริงแล้วฝรังเศสในศตวรรษที 18 อาชีพนี ถูกระบุในเอกสารว่าเป็น 

‘กระฎุมพีใช้ชีวิตเช่นชนชั นสูงจากรายได้ของพวกเขา’ ซึงก็คือผู ้ทีเลียงการประกอบกิจการหรือมีวิชาชีพ20 

20 

G. V. Taylor, ‘The Paris Bourse on the Eve of the Revolution’, American Historical Review, LXVII, 4, July 1961, 

p. 954. ดูเช่นกันใน M. Vovelle and D. Roche, ‘Bourgeois, Rentiers and Property Owners: Elements for Defining a

ในแต่ละกรณีทีว่ามานี ใช่ว่าผมไม่ได้พยายามทําอะไรเพือให้มีโอกาสทีจะได้รับค่าเช่า จะด้วยการ 

มองการณ์ไกลหรือเพราะโชคดีก็ตาม ผมครอบครองสิทธิในทรัพย์สินบางประเภททีทําให้ตนเองสามารถ 

เก็บค่าเช่าได้อย่างถูกกฎหมาย ‘งาน’ ทีอยู่เบื องหลังการครอบครองสิทธิในทรัพย์สินมีลักษณะสําคัญสอง 

ประการ การกระทํานั นต้องเกิดขึ นในอดีต มิใช่ในปัจจุบัน (อันทีจริงแล้วมักจะทําในอดีตทีผ่านมานานแล้ว 

หรืออีกนัยหนึงก็คือบรรพบุรุษทําไว้ให้) และผู ้มีอํานาจทางการเมืองต้ องให้การรับรองแล้ว ซึงถ้าหาก 

ปราศจากสองประการนี แล้วมันก็จะไม่สามารถทําเงินให้แก่เจ้าของในปัจจุบันได้ ดังนั นค่าเช่าจึง=อดีต และ 

ค่าเช่า=อํานาจทางการเมือง 

ค่าเช่ายังประโยชน์แก่เจ้าของทีดินทีครอบครองอยู่ มิได้ยังประโยชน์แก่ผู ้ทีพยายามครอบครองจาก 

ผลของงานทีทําในปัจจุบัน ดังนั นค่าเช่าจึงถูกท้าทายตลอดเวลา และเนืองจากว่าค่าเช่าต้องให้การเมือง 

รับรอง ตัวมันจึงถูกท้าทายทางการเมืองตลอดเวลา ผู ้ท้าทายทีประสบความสําเร็จก็จะได้ครอบครองทีดิน 

และทันทีทีทําได้ตัวเขาก็จะปกป้องความชอบธรรมเรืองค่าเช่าเพือผลประโยชน์ตัวเอง 

ค่าเช่าคือวิธีการเพิมอัตรากําไรหากเทียบกับอัตราทีเราจะได้ในตลาดทีมีการแข่งขันอย่างสมบูรณ์ 

ลองย้อนกลับไปดูตัวอย่างการข้ามแม่นํ าอีกครัง สมมติว่ามีจุดเดียวเท่านั นทีแคบพอให้เราสามารถสร้าง 

สะพานข้ามแม่นํ าได้ เรามีทางเลือกหลายทางทีจะจัดการเรืองนี รัฐสามารถประกาศว่าทีดินทุกผืนสามารถ 

ตกเป็นกรรมสิทธิเอกชน และคนทีเป็นเจ้าของทีดินสองฟากฝังแม่นํ าส่วนทีแคบทีสุดนี สามารถสร้างสะพาน 

เองและเก็บค่าผ่านทางได้ หากพิจารณาจากสมมติฐานทีว่ามีจุดเดียวทีสามารถสร้ างสะพานข้ามนํ าได้ 

เจ้าของทีดินจะผูกขาดและสามารถเก็บค่าผ่านทางสูงลิบลิวเพือให้ได้รับมูลค่าส่วนเกินอย่างเป็นกอบเป็น 

กําจากห่วงโซ่สินค้าโภคภัณฑ์ซึงจําต้องขนส่งข้ามแม่นํ า ในทางกลับกันรัฐอาจประกาศให้ทีดินส่วนนี เป็น 

ของรัฐ ซึงจะนําไปสู ่ความเป็นไปได้แบบทัวไปทีดีทีสุดได้สองแบบดังต่อไปนี แบบทีหนึง รัฐสร้ างสะพาน 

ด้วยเงินของรัฐและไม่เก็บค่าผ่านทางใด ๆ ซึงแปลว่าจะไม่ก่อให้เกิดมูลค่าส่วนเกินจากห่วงโซ่สินค้าโภค 

ภัณฑ์นี แบบทีสอง รัฐอาจประกาศให้สองฟากฝังเป็นทีสาธารณะและอนุญาตให้ธุรกิจเรือขนส่งสินค้าข้าม 

ฟากขนาดเล็กสามารถแข่งขันกันได้ ในกรณีหลังการแข่งขันทีรุนแรงจะทําให้ค่าบริการถูกลงเสียจนเจ้าของ 

เรือมีอัตรากําไรเพียงเล็กน้อย ทําให้มูลค่าส่วนเกินเกิดขึ นน้อยมากจากห่วงโซ่สินค้าโภคภัณฑ์ทีต้องขนส่ง 

ข้ามแม่นํ า 

ค่าเช่าและการผูกขาด 

โปรดสังเกตว่าในตัวอย่างนี ค่าเช่าเหมือนจะเป็นสิงเดียวกันหรือแทบจะเป็นสิงเดียวกันกับกําไร 

จากการผูกขาด อย่างทีเรารู ้ กันว่าการผูกขาดหมายถึงสถานการณ์ทีปราศจากการแข่งขัน ซึงทําให้ 

Social Category at the End of the Eighteenth Century’, in J. Kaplow, ed., New Perspectives and the French 

Revolution: Readings in Historical Sociology, New York 1965; and R. Forster, ‘The Middle Class in Western 

Europe: An Essay’, in J. Schneider, ed., Wirtschaftskräften und Wirtschaftswege: Beitrage zur 

Wirtschaftsgeschichte, 1978.

ผู ้ดําเนินการได้รับกําไรสูง หรืออาจเรียกว่าสัดส่วนมูลค่าส่วนเกินทีสูงจากทั งห่วงโซ่สินค้าโภคภัณฑ์ซึง มี 

ส่วนผูกขาดเป็นองค์ประกอบหนึง เห็นได้ชัดว่ายิงกิจการเข้าใกล้การผูกขาดกิจกรรมทางเศรษฐกิจที 

เกียวกับสถานทีและเวลาบางแบบมากเท่าไร อัตรากําไรก็ยิงสูงตาม และยิงตลาดแข่งขันกันอย่างแท้จริง 

มากขึ น อัตรากําไรก็จะน้อยลงตาม อันทีจริงแล้วความเชือมโยงระหว่างการแข่งขันทีแท้จริงกับอัตรากําไรที 

ตํา ในตัวมันเองเป็นการให้ความชอบธรรมทางอุดมการณ์ทีสําคัญมากอันหนึงแก่ระบบเศรษฐกิจเสรี น่า 

เสียดายว่าระบบทุนนิยมไม่เคยให้กําเนิดเศรษฐกิจทีแข่งกันอย่างเสรีอย่างกว้างขวาง และทีไม่เคยเกิดขึ นก็ 

เพราะนายทุนมุ ่งหาแต่ กําไรสูงสุด เพือสังสมทุนให้มากทีสุดทีจะเป็นไปได้ ดังนั นนายทุนมิได้แค่ถูกกระตุ ้น 

ให้ผูกขาด แต่ยังถูกโครงสร้ างบังคับให้พยายามทผูกขาด ถูกผลักดันให้หากําไรสูงสุดผ่านตัวแสดงหลักซึง 

สามารถทีจะรักษาสถานการณ์นี ไว้ต่อไปได้เรือย ๆ ซึงก็คือรัฐ 

ทีนี คุณคงเห็นแล้วว่า โลกทีผมนําเสนอนั นช่างยุ่งเหยิงวุ ่นวาย นายทุนมิได้ต้องการการแข่งขัน แต่ 

ต้ องการการผูกขาด พวกเขาไม่ได้พยายามสังสมทุนจากกําไร แต่จากค่าเช่า พวกเขามิได้อยากเป็น 

กระฎุมพี แต่อยากเป็นอภิชน และนับจากศตวรรษที 16 จวบจนปัจจุบัน เราได้ขยายตรรกะทุนนิยมออกไป 

กว้างขึ นและลึกขึ นในเศรษฐกิจโลกแบบทุนนิยม การผูกขาดมีมากขึ นมิใช่น้อยลง ค่าเช่าเกิดเพิมขึ นและ 

กําไรน้อยลง การเป็นอภิชนเพิมขึ นและกระฎุมพีน้อยลง 

มาถึงตรงนีคุณคงคิดว่าทีพูดมานีก็เกินไป อวดรู ้ เกินจริง โลกทีเราอยู่ทุกวันนี มิได้ ไม่ได้มีหน้าตา 

แบบนี แล้วการตีความประวัติศาสตร์ก็ไม่ตรงกับทีเรารําเรียนมา และทีคุณว่ามาก็ถูกเพราะผมเพิงเล่าเรือง 

นี ไปแค่ครึงเดียว ทุนนิยมไม่ได้หยุดนิงแต่เป็นระบบทางประวัติศาสตร์ ตัวมันพัฒนามาจากตรรกะและ 

ความขัดแย้งภายในของมันเอง กล่าวอีกแบบหนึงคือตัวระบบมีลักษณะการปกครองแบบฆราวาสและวัฏ 

จักรของตัวมันเอง ผมขอเริมด้วยเรืองการปกครองแบบฆราวาสก่อน โดยเฉพาะส่วนทีเกียวกับประเด็น 

สําคัญทีเรากําลังศึกษาซึงคือกระฎุมพี กล่าวอีกนัยหนึงเราจะพิจารณาจากกระบวนการทางฆราวาสซึงเรา 

เรียกว่า การกลายเป็นกระฎุมพี ผมเชือว่ากระบวนการทีว่าดําเนินไปในลักษณะนี 

ตรรกะทุนนิยมต้องการผู ้ทีขี เหนียวขั นสุด คนทีอิจฉาแม้กระทังช่วงเวลาอย่างคริสต์มาส ตรรกะ- 

จิตวิทยาของทุนนิยมทีว่าเงินคือเครืองวัดความสง่างามทีเทียงธรรมยิงกว่าอํานาจ เรียกหาการแสดงความ 

มังคังและเพราะฉะนั นจึงเรียกร้ อง ‘การบริโภคอย่างอย่างหรูหราเตะตา’ ระบบดังกล่าวควบคุมความขัดแย้ง 

ในตัวโดยการเปลียนแรงผลักสองอย่างนี สู ่ลําดับทางยุคสมัย หรือทีเรียกว่าปรากฎการณ์บุดเดนบรู ้ คส์ 

(Buddenbrooks phenomenon) ทีใดก็ตามทีมีการกระจุกตัวของผู ้ประกอบการทีประสบความสําเร็จ ทีนัน 

จะมีการกระจุกตัวของคนแบบบุดเดนบรู ้ คส์ เช่น การเปลียนกระฎุมพีให้เป็นอภิชนในฮอลแลนด์สมัย 

ศตวรรษที 17 ทว่าเวลาสิงนี ปรากฎขึ นซํ าราวกับเป็นเรืองตลกชวนหัว เราเรียกมันว่าการทรยศต่อบทบาท 

ทางประวัติศาสตร์ของกระฎุมพี เช่น อียิปต์ในศตวรรษที 20 เป็นต้น 

และนีก็ไม่ใช่แค่เรืองของกระฎุมพีในฐานะผู ้บริโภคเท่านัน ความหลงใหลในชีวิตของอภิชนยังพบ 

ได้ในวิธีการดําเนินงานในฐานะผู ้ประกอบการแบบดั งเดิม จวบจนศตวรรษที 19 (และยังเหลือรอดจนถึงทุก

วันนี ) ในแง่ของความสัมพันธ์ด้านการจ้างงาน กิจการทุนนิยมมีรากฐานมาจากลักษณะแบบทีดินในระบบ 

ศักดินาในยุคกลาง เจ้าของทีดินมีลักษณะแบบพ่อปกครองลูกทีต้องคอยดูแลลูกจ้าง ให้ทีอยู่อาศัย มอบ 

ความคุ ้มครองทีคล้ายกับระบบประกันสังคม และควบคุมพฤติกรรมของลูกจ้างไม่ใช่แค่เพียงขณะทํางาน 

แต่รวมไปถึงด้านศีลธรรมด้วย แต่เมือเวลาผ่านไป ทุนมักจะกระจุกตัว นีเป็นผลของการพยายามผูกขาด 

และทําลายคู ่แข่ง กระบวนการนี กินเวลาเนืองจากกระแสต้านซึงคอยทัดทานการกึงผูกขาดทั งหลาย กระนั น 

โครงสร้างกิจการก็ค่อย ๆ ขยายขนาดใหญ่ขึ นและเริมแยกการเป็นเจ้าของออกจากอํานาจควบคุม ซึงแสดง 

ถึงจุดจบของระบบพ่อปกครองลูก การเติบโตของบริษัท และนํามาสู ่การเกิดขึ นของชนชั นกลางใหม่ ทีใดที 

‘กิจการ’ เป็นของรัฐแทนทีจะเป็นเอกชน เช่นทีรัฐทีอ่อนแอรอบนอก (peripheral) และโดยเฉพาะเขตกึงรอบ 

นอก (semi-peripheral zones) มักเป็น ชนชั นกลางใหม่มักจะแสดงบทบาทเป็นกระฎุมพีด้านบริหาร และ 

เมือเวลาผ่านไปเรือย ๆ บทบาทของเจ้าของตามกฎหมายยิงลดความสําคัญลงเรือย ๆ จนแทบไม่เหลืออยู่ 

แล้วเราควรจะทําความเข้าใจชนชั นกลางใหม่ หรือพวกกระฎุมพีทีรับเงินเดือนเหล่านี อย่างไร หาก 

ดูจากการใช้ชีวิต การบริโภค หรือแม้กระทังข้อเท็จจริงทีว่าพวกเขาเป็นผู ้ได้รับมูลค่าส่วนเกิน ชัดเจนว่าพวก 

เขาเป็นกระฎุมพี แต่พวกเขาไม่ใช่กระฎุมพี หรือมีความเป็นกระฎุมพีน้อยลงมากหากพิจารณาจากเรืองทุน 

หรือสิทธิในทรัพย์สิน ถ้าจะกล่าวอีกแบบ เทียบกับกระฎุมพี ‘แบบดั งเดิม’ พวกเขามีความสามารถน้อยกว่า 

ในการแปรกําไรเป็นค่าเช่า หรือหมายถึงความสามารถในการเปลียนตัวเองเป็นอภิชนนันเอง พวกเขาสร้ าง 

รายได้จากข้อได้เปรียบทีได้รับในปัจจุบัน มิใช่จากอภิสิทธิทีได้รับจากบรรพบุรุษ นอกจากนี พวกเขาไม่มี 

ความสามารถแปรรายได้ในปัจจุบัน (กําไร) เป็นรายได้ในอนาคต (ค่าเช่า) กล่าวอีกนัยหนึงคือพวกเขาไม่ 

สามารถมอบมรดกให้ลูกหลานได้แบบเป็นกอบเป็นกํา ไม่ใช่แค่พวกเขาทีต้องมีชีวิตอยู่กับปัจจุบัน ลูกหลาน 

ของพวกเขาก็เช่นกัน และนีก็คือทุกอย่างของการกลายเป็นกระฎุมพี อันได้แก่จุดจบความเป็นไปได้ของการ 

กลายเป็นอภิชน (ความฝันสูงสุดของกระฎุมพีดั งเดิมทีครอบครองสมบัติทุกคน) จุดจบของการสร้ างอดีต 

เพืออนาคต การประณามการมีชีวิตอยู่ในปัจจุบัน 

หากเรากลับมาพิจารณาเรืองนี ใหม่ เราจะเห็นความคล้ายคลึงอย่างไม่น่าเชือของกระบวนการนี กับ 

สิงทีเราเรียกว่าการทําให้เป็นกรรมาชีพ แต่ก็เป็นความคล้ายคลึง ใช่ว่าเหมือนกันกันทุกกระเบียดนิ วไม่ 

กรรมาชีพตามความหมายทัวไปคือแรงงานซึงไม่ใช่ชาวไร่ชาวนา (ซึงคือผู ้ควบคุมทีดินรายย่อย) หรือ 

ช่างฝีมือ (ซึงคือผู ้ควบคุมเครืองจักรรายย่อย) อีกต่อไป กรรมาชีพคือคนทีไม่มีสิงใดจะนํามาขายในตลาด 

นอกจากแรงงาน และปราศจากทรัพยากร (ซึงคือไม่มีอดีต) ทีสามารถใช้เป็นทางถอยได้ เขามีชีวิตอยู่ได้ 

จากงานทีทําในปัจจุบัน กระฎุมพีทีผมกําลังกล่าวถึงไม่ได้ควบคุมทุนอีกต่อไป (ดังนั นจึงไม่มีอดีต) และ 

เลี ยงชีพจากงานทีทําในปัจจุบัน ทว่ามีความแตกต่างทีสําคัญอยู่อย่างหนึง คือกระฎุมพีมีชีวิตทีดีกว่ามาก ๆ 

ความต่างนี ดูเหมือนจะไม่มีความเกียวข้องใด หรือมีน้อยมาก ๆ กับการควบคุมปัจจัยการผลิต แต่ ด้วย 

สาเหตุบางประการ กระฎุมพีนี ซึงเป็นผลจากการกลายเป็นกระฎุมพี ได้รับมูลค่าส่วนเกินซึงเกิดจากการ

สร้ างของกรรมาชีพ ซึงเป็นผลจากการกลายเป็นกรรมาชีพ ฉะนัน ถ้าไม่ใช่ปัจจัยการผลิต ก็ต้องมีอะไร 

บางอย่างทีกระฎุมพีได้ควบคุมซึงกรรมาชีพไม่ได้ทํา 

‘ทุนมนุษย์’ 

ณ จุดนี เราควรตระหนักถึงการเกิดขึ นมาเมือไม่นานมานี ของสิงทีเสมือนมโนทัศน์อีกอันหนึง ซึงก็ 

คือทุนมนุษย์ ทุนมนุษย์คือสิงทีกระฎุมพีแบบใหม่มีอย่างล้นเหลือ ในขณะทีกรรมาชีพไม่มี และกระฎุมพีได้ 

ทุนมนุษย์นี มาจากไหนกันเล่า คําตอบก็เป็นทีรู ้กันดี ก็คือจากระบบการศึกษา ซึงหน้าทีหลักรวมทั งหน้าทีที 

ประกาศไว้คือการเตรียมคนให้กลายเป็นสมาชิกของชนชันกลางใหม่ ซึงก็คือการเป็นผู ้มีวิชาชีพ ผู ้ทีมีความ 

ชํานาญเฉพาะด้าน ผู ้บริหารกิจการเอกชนและรัฐ ซึงเป็นชิ นส่วนในการสร้ างเศรษฐกิจให้ ดําเนินไปได้ใน 

ระบบของเรา 

แล้วระบบการศึกษาของโลกได้สร้างทุนมนุษย์ ซึงคือการฝึกคนให้ มีทักษะเฉพาะทางทีซับซ้อนซึง 

เหมาะสมจะได้รับผลตอบแทนทางเศรษฐกิจสูงขึ นจริงหรือ เราอาจบอกได้ว่านีคือสิงทีเกิดขึ นไม่มากก็น้อย 

ในส่วนบนสุดของระบบการศึกษา (แม้ในกรณีนี ก็เพียงแค่ส่วนเดียวเท่านั น) แต่ระบบการศึกษาส่วนใหญ่ 

ทําหน้าทีอย่างอืนมากกว่า เช่น การขัดเกลาทางสังคม การคอยเลี ยงดู และการกลันกรองคนทีจะขึ นมาเป็น 

ชนชั นกลางใหม่ แล้วการกลันกรองทีว่านี ทําอย่างไร พวกเรารู ้คําตอบนี ดี แน่นอนว่าการกลันกรองทําโดยวัด 

ตามความสามารถ เช่นไม่มีคนโง่ขันสุดทีไหนได้รับปริญญาเอก (หรืออย่างน้อยว่ากันว่ามีน้อยมาก) ทว่า 

เมือมีคนมากเกินไป (ไม่ใช่น้อยเกินไป) ทีมีความสามารถ (อย่างน้อยความสามารถมากพอทีจะเป็นสมาชิก 

ของชนชั นกลางใหม่) ท้ายสุดแล้วการคัดเลือกจําต้องเป็นแบบทีไม่ตามกฎเกณฑ์เท่าไร 

ไม่มีใครชอบเสียงดวง เพราะรู ้ สึกว่าควบคุมอะไรไม่ได้เกินไป คนส่วนใหญ่ยอมทําทุกอย่างเพือ 

เลียงการคัดเลือกแบบไม่มีกฎเกณฑ์แน่ชัด พวกเขาจะใช้อิทธิพลทีมีเพือรับประกันว่าตนจะชนะ ซึงก็คือการ 

มีสิทธิพิเศษนันเอง และคนทีมีข้อได้เปรียบปัจจุบันมากกว่าก็มีอิทธิพลมากกว่า สิงหนึงทีชนชั นกลางใหม่ 

มอบให้ลูกได้ ในเมือไม่สามารถมอบมรดกทีเป็นอดีตให้ได้แล้ว (หรืออย่างน้อยทําได้ยากขึ นเรือย ๆ) ก็คือ 

สิทธิพิเศษในการเข้าถึงสถาบันการศึกษา ‘ทีดีกว่า’ 

เราไม่ควรแปลกใจว่าศูนย์กลางการต่อสู ้ ทางการเมืองทีสําคัญ ทีหนึงคือเกมการแข่งขันใน 

สถานศึกษา (ตีความแบบกว้าง ๆ) ขอย้อนกลับมาทีตัวรัฐก่อน ถึงแม้ว่ารัฐยากทีจะตกรางวัลแก่อดีต 

ปกป้องสิทธิพิเศษและทําให้ค่าเช่าเป็นเรืองถูกต้องขึ นเรือย ๆ กล่าวอีกนัยหนึงคือทรัพย์สินลดความสําคัญ 

ลงขณะทีทุนนิยมดําเนินไปตามวิถีทางประวัติศาสตร์ แต่รัฐก็ยังคงไม่หายไปไหน แทนทีจะตกรางวัลแก่ 

อดีตโดยมอบตําแหน่งเกียรติยศ รัฐมอบรางวัลแก่ปัจจุบันผ่านระบบคุณธรรมนิยม ท้ายสุดกระฎุมพีวิชาชีพ 

ทีได้รับเงินเดือนแต่ไม่มีทรัพย์สินจะสามารถมี ‘อาชีพทีผู ้มีความสามารถสามารถคว้าไปได้’ ตราบใดทีเรา 

ตระหนักว่า เมือมีคนมีความสามารถมากเกินไป ใครบางคนต้องตัดสินใจว่าผู ้ใดมีความสามารถหรือไม่มี 

และเมือต้องตัดสินใจจากความต่างเพียงเล็กน้อยแล้ว มันจึงเป็นการตัดสินใจทางการเมือง

เราสามารถสรุปภาพทีอธิบายมาได้ดังนี เมือเวลาผ่านไป การพัฒนาของกระฎุมพีภายใต้โครงร่าง 

ของทุนนิยมเกิดขึ นจริง ทว่ารูปแบบปัจจุบันมีความคล้ายกับพ่อค้าในยุคกลาง (ซึงเป็นทีมาของคําว่า 

กระฎุมพีเอง) น้อยมาก และมีความคล้ายกับนักอุตสาหกรรมทุนนิยมในศตวรรษที 19 (ซึงเป็นทีมาของ 

คําอธิบายมโนทัศน์นี ในปัจจุบันตามสังคมศาสตร์แบบประวัติศาสตร์) น้อยเช่นกัน เหตุทีเราสับสนเกิดจาก 

ความบังเอิญและการถูกทําให้ไขว้เขวอย่างตั งใจจากอุดมการณ์ทีครองอํานาจอยู่ อย่างไรก็ดีมันเป็นเรือง 

จริงว่ากระฎุมพีในฐานะผู ้รับมูลค่าส่วนเกินเป็นตัวแสดงหลักของละครทุนนิยมนี กล่าวอีกนัยหนึงความคิด 

ทีว่าทุนนิยมเป็นระบบทางประวัติศาสตร์ทีมีเอกลักษณ์ในแง่ทีว่ามีแค่ระบบนี เท่านันทีพื นทีทางเศรษฐกิจ 

แยกออกจากทางการเมือง สําหรับผมแล้วเป็นความเข้าใจความเป็นจริงแบบผิดมหันต์ ทว่าเป็นความคิดที 

ปกป้องทุนนิยมมาก 

ประเด็นสุดท้ายทีผมอยากพูดถึงคือเรืองศตวรรษที 21 ปัญหาของร่างอวตารสุดท้ายของอภิสิทธิ 

ของกระฎุมพีซึงคือระบบคุณธรรมนิยม (ซึงเป็นปัญหาถ้ามองจากมุมของกระฎุมพีเป็นระบบทีปกป้องได้ 

ยากทีสุด (ไม่ใช่ง่ายทีสุด) เพราะรากฐานนันตื นเขินทีสุด ผู ้ถูกกดขีอาจยอมถูกปกครองและยกประโยชน์ 

ให้แก่ผู ้ทีมาจากชนชั นสูง แต่การถูกปกครองและยกประโยชน์แก่คนทีกล่าวอ้ าง (อย่างน่ากังขา) ว่าตน 

ฉลาดกว่านั นยากทีจะยอมรับได้ ผ้าคลุมพร้อมถูกเจาะทะลวง การกดขีเห็นได้ง่ายกว่าเดิม เมือไม่มีกษัตริย์ 

หรือนักอุตสาหกรรมแบบพ่อปกครองลูกคอยบรรเทาความโกรธ แรงงานก็พร้อมยิงกว่าเดิมทีจะต่อยอด 

พัฒนาคําอธิบายจากฐานประโยชน์ทีแคบถึงการกดขีพวกเขาและความอาภัพทั งหลายทีพวกเขาได้รับ นี 

คือสิงทีแบจเจทและชุมปีเตอร์พูดถึง แบจเจทเคยหวังว่าพระราชินีวิกตอเรียจะสามารถเติมเต็มตรงนี ได้ 

ทว่าชุมปีเตอร์ซึงเกิดภายหลังและมาจากเวียนนามิใช่ลอนดอน ได้สอนทีฮาร์วาร์ดและพบเจอประสบการณ์ 

หลากหลายนั น มองในแง่ร้ายกว่ามาก เขารู ้ว่ามันไม่ยังยืนเมือกระฎุมพีมิอาจกลายเป็นอภิชนได้อีก

บทที 2 1 

อังกฤษ ทุนนิยม และกระบวนทัศน์แห่งกระฎุมพี 

เอลเลน มีกซินส์ วูด 

ระบบทุนนิยมนั นเกิดขึ นในอังกฤษ มีแต่ในอังกฤษเท่านั นทีทุนนิยมปรากฎขึ นในยุคสมัยใหม่ตอนต้น 

(early modern period) ในฐานะทีเป็นระบบเศรษฐกิจพื นเมืองประจําชาติ โดยมีทั งภาคอุตสาหกรรมและ 

เกษตรกรรมสนับสนุนพร้อมเพรียงกัน ในบริบทของตลาดภายในประเทศทีเชือมโยงและพัฒนาแล้วอย่างดี 

เศรษฐกิจทุนนิยมอืนๆ ทีเกิดภายหลังนั นได้วิวัฒนาการภายใต้เงือนไขของหลักการใหม่ตามระบบทีมีอยู่ก่อน 

แล้ว ความกดดันของการแข่งขันทางเศรษฐกิจอย่างไม่เคยมีมาก่อนได้ก่อให้เกิดแรงผลักดันทีจะปรับปรุงพลัง 

การผลิตอยู่เสมอ ในตลาดทีมีความนานาชาติเพิมขึ นเรือยๆ และในระบบรัฐชาติซึ งความก้าวหน้าในการเพิม 

ผลผลิตนั นไม่เพียงแค่ทําให้มีการติดต่อกันทางเศรษฐกิจแต่ยังนํามาซึ งความได้เปรียบทางภูมิรัฐศาสตร์และ 

การทหารอีกด้วย 

อย่างไรก็ดี แม้ว่าอังกฤษจะเป็นแหล่งกําเนิดระบบทุนนิยมแห่งแรกของโลก วัฒนธรรมตะวันตกได้ 

ผลิตสร้างภาพลักษณ์ของทุนนิยมทีประสบการณ์แบบอังกฤษนั นไม่สามารถปรับเปลียนตนเองให้สอดคล้อง 

กับภาพลักษณ์เช่นนั นได้ ภาพลักษณ์ดังกล่าวคือ ทุนนิยมทีแท้จริงจําเป็นต้องเป็นปรากฎการณ์ทีเกิดจากเมือง 

และนายทุนทีแท้จริงควรมีต้นกําเนิดมาจากพ่อค้าวาณิชย์ หรือทีเรียกกันทัวไปว่า กระฎุมพี เมือการสร้าง 

ภาพลักษณ์ของทุนนิยมเป็นไปเช่นนั น ประสบการณ์แบบอังกฤษจึงล้มเหลว เพราะทุนนิยมอังกฤษเกิดขึ นใน 

ชนบท และถูกครอบงําโดยชนชั นอํามาตย์ผู้ถือครองทีดิน นักคิดแนวคิดกระแสหลักบางแนวจึงมองระบบ 

เช่นนี ว่าไม่สมบูรณ์ ไม่มีวุฒิภาวะ ไม่เป็นสมัยใหม่เพียงพอ ทีสําคัญทีสุดคือแปลกประหลาด เป็น “ทุนนิยม 

นอกคอก” (bastard capitalism) ชนิดหนึ งซึ งเกิดมาพร้อมกับรัฐก่อนสมัยใหม่และอุดมการณ์การปกครองแบบ 

โบรํ าโบราณ อังกฤษอาจจะเป็นประเทศแรกทีมีทุนนิยม หรือแม้แต่มีทุนนิยมอุตสาหกรรมเป็นทีแรก แต่ระบบ 

อังกฤษไปถึงจุดหมายของความเป็นทุนนิยมทีสมบูรณ์ได้โดยผ่านทางลัด อันเกือบจะเป็นความบังเอิญ และยังมี 

พื นฐานทีอ่อนแอ อยู่ในสภาพไม่มันคง ในขณะทีทุนนิยมอืนๆ ในยุโรปนั น ถึงแม้จะมีจุดเริมต้นทีช้ากว่า แต่ก็ 

มุ่งหน้าไปยังทิศทางทีถูกต้อง ภายใต้การนําของกระฎุมพีในรัฐทีมีเหตุผล และในทีสุดก็ไปถึงจุดหมายได้ใน 

สภาวะทีแข็งแกร่งกว่า มีวุฒิภาวะมากกว่า ก่อร่างสร้างขึ นอย่างสมบูรณ์กว่า และมีความเป็นสมัยใหม่อย่าง 

สมบูรณ์แท้จริงกว่า 

แนวคิดเช่นนี บ่งบอกถึงนัยยะประการหนึ ง คือ การพัฒนาระบบทุนนิยมนั นมีเส้นทางอันเป็น 

ธรรมชาติของมันอยู่ ซึ งเส้นทางนี แทบไม่เกียวข้องกับกระบวนการทีแท้จริงทางประวัติศาสตร์ ทีได้ผลิตสร้าง 

ระบบทุนนิยมแห่งแรกของโลกขึ นเลย และยังบอกเป็นนัยต่อไปอีกว่าวิวัฒนาการของทุนนิยมนั นไม่อาจ 

หลีกเลียงได้ ถึงแม้ในตอนทีระบบนี ได้อุบัติขึ นมาจริงๆ นั นจะเป็นเวลาทีผิดและอยู่ในสถานทีทีผิด ไม่ยากนัก 

1 

จากบทที 1 “England, Capitalism and the Bourgeois Paradigm” จากหนังสือ The Pristine Culture of Capitalism - Ellen 

Meiksins Wood 

1

ทีจะเห็นว่าแนวคิดเช่นนี อาจนําไปสู่การใช้เหตุผลแบบวกไปวนมา ดังเช่นทีอ้างกันว่า ระบบเศรษฐกิจของ 

อังกฤษนั นมิได้พัฒนาไปตามรูปแบบของกระฎุมพี ความอ่อนแอและล้มเหลวของระบบเช่นนี จึงขึ นอยู่กับ 

พัฒนาการทีแปลกแยกของตัวมันเอง หาได้เกียวกับกระฎุมพีไม่ 

แต่สมมติว่าถ้าเราแหกคอกออกมาจากความวกวนกํากวมเหล่านี ด้วยการแค่เริมต้นด้วยข้อเท็จจริงง่ายๆ 

ว่า ก่อนทีทุนนิยมแบบอังกฤษจะกดดันคู่แข่งหลักของตนเองด้วยแรงกดทางเศรษฐกิจและภูมิศาสตร์นั น 

เศรษฐกิจแบบทุนนิยมไม่เคยเกิดขึ นในทีใด ทีมีความเป็นสมัยใหม่หรือมีความเป็นสังคมกระฎุมพีมากกว่า 

อังกฤษเลย นันหมายความว่าลักษณะสําคัญทีถูกนํามาใช้เป็นหมุดหมายแห่งทุนนิยมสมัยใหม่อย่างไม่ใส่ใจกับ 

ประวัติศาสตร์นั นได้กลายเป็นสิงแสดงความขาดหายของมันอย่างนั นหรือ ความขาดหายของลักษณะสําคัญ 

เหล่านี เป็นสัญญาณบ่งบอกถึงการมีอยู่ของทุนนิยมหรือไม่ และข้อมูลเหล่านี บอกอะไรเราได้บ้างเกียวกับ 

ธรรมชาติของทุนนิยม นอกจากนั นแล้ว เป็นไปได้ไหมว่าความอ่อนแอของเศรษฐกิจอังกฤษนั นไม่เชิงว่าเป็น 

อาการของความเจ็บป่ วยจากการพัฒนาทีแปลกประหลาด เท่ากับเป็นความลักลันย้อนแย้งภายในระบบทุนนิยม 

เอง 

กระบวนทัศน์ของกระฎุมพี 

ในวัฒนธรรมตะวันตกนั น ได้มีกระบวนทัศน์ทางประวัติศาสตร์อย่างหนึ งซึ งเป็นทีรู้กันทัวและหยัง 

รากลึกมันคง ถึงขั นทีว่ากระบวนทัศน์นี ได้กลายเป็นกรอบคิดของการถกเถียงทางประวัติศาสตร์แทบทุกเรือง 

โดยทีบ่อยครั งผู้ร่วมการถกเถียง ไม่ว่าจะมาจากฝ่ ายไหน มิได้ตระหนักรู้ถึงกรอบคิดนี ทีครอบงําความคิดตนอยู่ 

ด้วยซํ า เห็นได้จากทฤษฎีเกียวกับการพัฒนาทีแปลกประหลาดหรือไม่สมบูรณ์ของประวัติศาสตร์อังกฤษ ซึ งได้ 

ยึดถือกันขัดแย้งกับมาตรฐานของการพัฒนาทางประวัติศาสตร์ตามกรอบคิดดังกล่าว จนสามารถนับมาวัดเทียบ 

กันได้ แม้แต่พวกนักประวัติศาสตร์ลัทธิแก้ ซึ งปฏิเสธว่า ตัวแบบ (model) ของ “การเปลียนแปลงทางสังคม” 

(social change) นั นประยุกต์ใช้ได้กับประวัติศาสตร์อังกฤษทั งหมด หรือพวกทีปฏิเสธ “การตีความทางสังคม” 

ของการปฏิวัติฝรังเศส ยังมีแนวโน้มทีจะให้คําจํากัดความว่าอะไรเข้าข่ายของ “การเปลียนแปลงทางสังคม” 

บ้าง ในบริบทของกระบวนทัศน์ทีมีอิทธิพลเช่นนี 

กรอบความคิดเกียวกับความก้าวหน้าและหนทางสู่ยุคสมัยใหม่ทีว่านี ฝังรากลึกถึงขั นทีว่า เมือหลักฐาน 

ทางประวัติศาสตร์ไม่อาจสนับสนุนกรอบดังกล่าวได้ได้ และเมือมีเหตุผลทางอุดมการณ์อันทรงพลังเกิดขึ นเพือ 

หักล้างมัน (เช่นเรืองทีเกียวกับการเติบโตขึ นของลัทธิอนุรักษ์นิยมใหม่หรือความตืนเต้นในชัยชนะของทุน 

นิยมทีเป็นกระแสอยู่ในปัจจุบัน) ดูเหมือนว่าจะเหลือทางเลือกเพียงทางเดียว คือการปฏิเสธกระบวนการทาง 

ประวัติศาสตร์ทั งหมดเท่านั น ตัวอย่างเช่น การหลีกเลียงของกระแสลัทธิแก้ (revisionist) ทีครอบงําทั ง 

ประวัติศาสตร์อังกฤษและฝรังเศส โดยเฉพาะประวัติศาสตร์อังกฤษสมัยศตวรรษที 17 และประวัติศาสตร์การ 

ปฏิวัติฝรังเศส ถ้าหลักฐานทางประวัติศาสตร์ล้มเหลวทีจะสนับสนุนกระบวนทัศน์ด้านความก้าวหน้านี (และ 

โดยเฉพาะเมือกระบวนทัศน์ดังกล่าวเกียวข้องกับประวัติศาสตร์นิพนธ์แบบลัทธิวิค ทีเน้นใช้เหตุการณ์ในอดีต 

เพืออธิบายความก้าวหน้าในปัจจุบัน และลัทธิมาร์กซ์ ซึ งใช้ชนชั นในการอธิบายความเปลียนแปลงทาง 

ประวัติศาสตร์จากเกษตรกรรมแบบบุพกาลสู่ทุนนิยมและสังคมนิยมคอมมิวนิสม์ในทีสุด ในขณะทีการปฏิเสธ 

2

แนวคิดทั งสองแนวกําลังเป็นทีนิยม) ประวัติศาสตร์จึงถูกลดทอนให้กลายเป็นความไม่แน่นอนอันไร้ 

โครงสร้าง กลายเป็นลําดับของเหตุการณ์มากกว่ากระบวนการทางประวัติศาสตร์ 

กระบวนทัศน์อันครอบงําเกียวกับความก้าวหน้าและความเปลียนแปลงทางประวัติศาสตร์ทีว่านี เป็น 

เช่นใดเล่า วิธีหนึ งทีเราสามารถอธิบายให้เห็นภาพได้คือผ่านการใช้คู่ขั วตรงข้ามทีขัดแย้งกันอย่างง่ายๆ ไม่กีขั ว 

เช่น ชนบท / เมือง การเกษตร / การค้าและอุตสาหกรรม ชุมชน / ปัจเจก ความไร้เหตุผล (เวทมนต์ ความงมงาย 

แม้แต่ศาสนา) / ความเป็นเหตุผล การบังคับ / อิสรภาพ และเหนือสิงอืนใดนั นคือ ชนชั นสูง (aristocracy) / ชน 

ชั นวาณิชย์ (bourgeoisie) หลักการของการเคลือนไหวในการแบ่งขั วระหว่างยุคโบราณและยุคสมัยใหม่คือ การ 

พัฒนาเชิงก้าวหน้าของความรู้ เหตุผล และเทคโนโลยีของมนุษย์ แต่การพัฒนาเหล่านี มักจะถูกก่อให้เป็น 

รูปร่างภายในกรอบความคิดทีรู้กันโดยทัวเกียวกับความรุ่งโรจน์และล่มสลายของแต่ละชนชั น เกียวกับชัยชนะ 

ของกระฎุมพี ซึ งนับกันว่าเป็นผู้ถือครองวิทยาการความรู้ นวัตกรรม และความก้าวหน้าแห่งยุคสมัยใหม่ และ 

ในทีสุดคือผู้นําแห่งระบบทุนนิยมตลอดจนเสรีนิยมประชาธิปไตยอีกด้วย 

ประเด็นทีน่าสงสัยเกียวกับกระบวนทัศน์เช่นนี คือ ถึงแม้ว่าจะมีส่วนของความจริงทีสําคัญอยู่มาก แต่ 

มันไม่สัมพันธ์กับรูปแบบและเรืองราวทีเกิดขึ นจริงในพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ อย่างเช่น ในอังกฤษ ทุน 

นิยมนั นมีอยู่ แต่มิได้ถูกสร้างขึ นโดยชนชั นวาณิชย์เลย ในฝรังเศส เคยมีชนชั นวาณิชย์ทีได้รับชัยชนะเหนือชน 

ชั นสูง แต่โครงการปฏิวัติของพวกเขานั นแทบไม่เกียวข้องอะไรกับระบบทุนนิยม จะว่าไปแล้ว ในประเทศทั ง 

สองแห่งนี ไม่มีทีใดทีทุนนิยมเป็นเพียงผลพวงอันเรียบง่ายของการแข่งขันระหว่างชนชั นสูง (ทีกําลังล่มสลาย) 

กับชนชั นวาณิชย์ (ทีกําลังรุ่งโรจน์) และไม่มีทีไหนทีทุนนิยมเป็นผลผลิตทีเกิดขึ นอย่างเป็นธรรมชาติของการ 

เผชิญหน้าอันหายนะระหว่างความเป็นพลวัตของเมืองและความโง่งมของชนบท รูปแบบของทุนนิยมใน 

ประเทศทั งสองนั นมีลักษณะคล้ายภาพทีประกอบขึ นจากหลายส่วนมากเกินกว่าจะลดทอนให้เหลือเพียงแค่ 

คําอธิบายเรียบง่าย ซึ งเป็นคําอธิบายทีสร้างขึ นมาได้จากการมองย้อนหลังของนักประวัติศาสตร์ เพือทีพวกเขา 

จะได้วางประสบการณ์ของการปฏิวัติฝรังเศสทับซ้อนลงบนตัวอย่างของทุนนิยมแบบอังกฤษมากกว่า 

นอกจากนั น ในทางตรงกันข้าม การมองดังกล่าวยังเป็นการตีความประสบการณ์ทางการเมืองของ 

ฝรังเศสผ่านมุมมองของการพัฒนาเศรษฐกิจอังกฤษด้วย ซึ งการตีความเช่นนี พบได้แค่ในงานเขียนเกียวกับการ 

ปฏิวัติฝรังเศสทีมองผ่านสายตาของนักประวัติศาสตร์ฝรังเศสยุคหลังปฏิวัติ (และนักปรัชญาชาวเยอรมัน) 

เท่านั น นักวิชาการเหล่านี ได้มอบเกียรติแก่เหล่ากระฎุมพีอย่างเป็นทางการในฐานะของตัวแทนแห่ง 

ความก้าวหน้า เมือมองผ่านสายตาของอุดมการณ์ยกย่องตนเองของกระฎุมพีเช่นนี จะเห็นได้ว่าความสัมพันธ์ 

ต่างๆ นอกเหนือจากความสัมพันธ์ระหว่างชนชั น ไม่ว่าจะเป็นระหว่างเมืองกับชนบท เกษตรกรรมกับการค้า 

และเหล่าขั วตรงข้ามอืนๆ นั นได้ถูกตีความไปในอีกรูปแบบหนึ ง 

ก่อนทีจะมีการล่วงลํ าก้าวก่ายทางอุดมการณ์ด้วยการมองย้อนหลังเช่นนี วิวัฒนาการของทุนนิยมใน 

อังกฤษมิได้เป็นไปตามทีบรรดาผู้สังเกตการณ์ร่วมสมัยซึ งมองโลกตามกระบวนทัศน์ของกระฎุมพีได้บรรยาย 

ไว้ ทั งนี สามารถเห็นได้จากพลวัตของทุนนิยมเกษตรกรรมอังกฤษ การทีชนชั นเจ้าทีดินเข้าไปมีส่วนร่วมใน 

การค้าขาย การขาดซึ งความขัดแย้งทีชัดเจนระหว่างชนชั นสูงกับกระฎุมพี เรืองราวเหล่านี ล้วนบ่งชี ถึงความ 

เข้าใจในการเปลียนแปลงทางประวัติศาสตร์ทีค่อนข้างแตกต่างออกไป ดังจะเห็นได้จากงานเขียนของ จอห์น 

ล็อค (John Locke) ซึ งหลายคนนับเขาเป็นต้นแบบของนักปรัชญากระฎุมพี ก็มองเรืองนี ต่างไปจากนักคิด 

3

กระฎุมพีอืนๆ กล่าวคือ เขาเห็นว่า ความขัดแย้งทีเกียวพันกันและการจัดหมวดหมู่ของความแตกต่างระหว่างยุค 

เก่ากับยุคใหม่นั นเชือมโยงกับความรู้เชิงก้าวหน้าแน่นอน แต่ไม่ได้แสดงให้เห็นผ่านทางการแบ่งแยกทางชน 

ชั นระหว่างชนชั นสูงกับกระฎุมพี หรือการเผชิญหน้าระหว่างเมืองกับชนบท เกษตรกรรมกับการค้า ในงาน 

เขียนของล็อคเกียวกับทรัพย์สิน การแบ่งแยกทีเขาเห็นว่าเกียวข้องกับความเปลียนแปลงทางประวัติศาสตร์นั น 

คือการแบ่งระหว่างผู้ไร้ผลผลิตกับผู้ก่อผลผลิต ระหว่างคนเก็บค่าเช่าทีอยู่เฉยๆ กับผู้ทีนําการเปลียนแปลง 

ปรับปรุงมาสู่เกษตรกรรม เกณฑ์กําหนดเช่นนี สามารถประยุกต์ใช้ได้เท่าเทียมกันทั งกับเจ้าทีดิน (landlord) 

และผู้อาศัยในเมือง ชนชั นสูงและกระฎุมพี โดยมองว่าผู้ไร้ผลผลิต เอาแต่เก็บค่าเช่าเฉยๆ นั น ไม่ว่าจะอยู่ใน 

เมืองหรือชนบทก็ถือว่าเป็นผลพวงจากยุคโบราณ ส่วนผู้ทีพัฒนาปรับปรุงทรัพย์สินของตนเสมอนั นจัดเป็น 

แนวหน้าของความก้าวหน้า 

ในช่วงศตวรรษทีสิบแปด แนวคิดเกียวกับความก้าวหน้าได้วิวัฒนาการไปอีก ตามที “สังคมการค้า” 

(commercial society) ได้แสดงให้เห็นถึงระยะสูงสุดของพัฒนาการมนุษย์และแนวโน้มทีจะแบ่งแยกระหว่าง 

ความรํ ารวยดั งเดิมทีได้จากทีดิน ออกจากความรํ ารวยจากการค้า โดยทั งสองแบบนั นแสดงถึงคุณลักษณะที 

แตกต่างกันทางศีลธรรม (ถึงแม้ว่าแท้จริงแล้วอาจไม่ต่างกันนัก) การเชือมโยง “สังคมการค้า” เข้ากับ 

ความก้าวหน้านั นเป็นการสันนิษฐานทีแพร่หลาย พบได้ทั งในงานอย่าง ประวัติศาสตร์ (History) ของเดวิด ฮูม 

(David Hume) หรืองานคลาสสิคด้านเศรษฐศาสตร์การเมืองอืนๆ แต่ถึงกระนั น ประเด็นไม่ได้อยู่ทีความ 

ขัดแย้งระหว่างการหยุดนิงของเกษตรกรรมและพลวัตของการค้า หรือไม่ได้เกียวกับความขัดแย้งระหว่างชน 

ชั นของชนชั นสูงผู้ให้เช่าทีทําการเกษตรและกระฎุมพีผู้ค้าขายในเมือง จริงอยู่ทีบางชนชั นตกตํ าลงขณะทีบาง 

ชนชั นเติบโตขึ น แต่เดวิด ฮูมเองก็ยังพูดถึงชนชั นผู้ดีชนบท (gentry) อันเป็นชนชั นเกียวเนืองกับเกษตรกรรมที 

เปี ยมไปด้วยพลวัต ซึ งชนชั นนี ต่างไปจากเหล่า “บารอนโบราณ” ซึ งได้ผลาญสมบัติของตนจนหมดสิน ในทาง 

ตรงกันข้าม ผู้ดีชนบทเหล่านี ได้ “พยายามทีจะแปรรูปทีดินของพวกเขาเพือให้ได้ผลกําไรมากทีสุด” ซึ งการ 

กระทําเช่นนี ได้เพิมความรํ ารวยให้ชาวเมืองและทําให้ชนชั นกลางมีเศรษฐฐานะและอํานาจมากขึ นอีกด้วย 

แม้แต่อดัม สมิธ (Adam Smith) เองก็ยังมองข้ามความสามารถในการผลิตของระบบเกษตรกรรม 

อังกฤษ และข้ามไปเริมอธิบายการเติบโตของเศรษฐกิจบนสมมติฐานนั นเลย เขาถือว่าการพัฒนานั นมาจากการ 

แบ่งแยกแรงงานระหว่างอุตสาหกรรมและเกษตรกรรม โดยมีการจัดสรรปันส่วนแรงงานกันระหว่างชนบทกับ 

เมือง ซึ งทําให้การค้าเติบโตและเพิมประสิทธิภาพทางการผลิตผ่านการแบ่งแยกแรงงานต่างๆ ไปตามความ 

ถนัด แต่ถ้านับการค้าว่าเป็นเครืองยนต์แห่งการพัฒนา และถ้าการเชือมต่อระหว่างเมืองกับชนบทนั นสําคัญต่อ 

การพัฒนา เราก็ไม่พบพลังเหล่านี เฉพาะในพลวัตของเมือง หรือในชนชั นกระฎุมพีในเมืองผู้เป็นศัตรูกับชนชั น 

เจ้าทีดินทีคอยสูบเลือดสูบเนื อเท่านั น เช่นเดียวกับฮูม สมิธไม่เห็นความสําคัญของระบบทุนนิยมเกษตรกรรม 

ของอังกฤษ ซึ งเป็นระบบทีถ้าหากมองผ่านกระบวนทัศน์ของกระฎุมพีแล้วก็ถือว่าค่อนข้างย้อนแย้งทีเดียว 

เช่นเดียวกัน ในฝรังเศส ได้มีสํานักทางความคิดเกียวกับเศรษฐกิจเกิดขึ น คือ สํานักธรรมชาตินิยม 

หรือฟิ ซิโอแครต (physiocrats) ซึ งเห็นว่าเกษตรกรรมเป็นต้นกําเนิดแห่งความก้าวหน้าและรํ ารวย นักคิดกลุ่มนี 

สนใจอังกฤษในฐานะทีเป็นต้นแบบของเกษตรกรรมทีมีอํานาจทางการผลิต แต่แนวคิดทั งหมดนี ถูกบดบัง 

กล่าวได้ว่าอาจถึงขั นลบล้างทีเดียวเนืองจากการปฏิวัติฝรังเศส อันถือกันทัวไปว่าเป็นหมุดหมายแห่ง 

ความก้าวหน้า อาจกล่าวได้ว่าสภาพแวดล้อมของฝรังเศสนั นแตกต่างจากอังกฤษอย่างยิง เพราะฝรังเศสไม่มีทุน 

4

นิยมเกษตรกรรม และกระฎุมพีกับชนชั นสูงนั นก็เกลียดชังเป็ นศัตรูกันรุนแรงกว่าในอังกฤษมาก แต่ถึงกระนั น 

ในฝรังเศสเอง รูปแบบของความก้าวหน้าทีคิดกันว่าจะสร้างมาขึ นหลังการปฏิวัติก็ยังไม่ค่อยตรงกับความจริง 

ทางประวัติศาสตร์ทีเกิดขึ น การเชือมโยงกระฎุมพีเข้ากับทุนนิยม (แท้จริงแล้วคือการระบุอย่างไม่มีข้อแม้ว่า 

กระฎุมพีนั นเป็นหนึ งเดียวกับทุนนิยมนันเอง) ซึ งในทีสุดได้ปรากฏขึ นจากกระบวนทัศน์อันประกอบรวมขึ น 

จากหลายภาคส่วนนั นแทบไม่มีสิงใดเกียวข้องกับความจริงของชีวิตกระฎุมพีในฝรังเศสมากไปกว่าเป็นเพียง 

ความรู้สึกทะเยอทะยานของเหล่าเสรีนิยมฝรังเศสทีอยากมีความก้าวหน้าแบบอังกฤษบ้าง กระฎุมพีนักปฏิวัติ 

ส่วนใหญ่ในฝรังเศสนั นประกอบไปด้วยผู้เชียวชาญในวิชาชีพต่างๆ กัน และข้าราชการ มิใช่นายทุนหรือแม้แต่ 

พ่อค้าวาณิชย์ทั งรายใหญ่รายย่อยตามแนวคิดมาร์กซิสต์แบบดั งเดิม และการเป็นเจ้าของทีดินก็ยังเป็นอาชีพใน 

ฝันของกระฎุมพีอยู่ แต่เมือมองย้อนกลับไป โดยเฉพาะในมุมของการพัฒนาเศรษฐกิจอังกฤษ ควบคู่กับ 

ความก้าวหน้าทีมีมาก่อนนี ของรัฐบาลอังกฤษแบบมีรัฐสภา การต่อสู้อันโดดเด่นน่าทึ งระหว่างกระฎุมพี 

ฝรังเศสกับเหล่าอภิชนนั นได้ถูกทําให้กลายเป็นตัวอย่างของการสู้รบปรบมือกับภาวะเศรษฐกิจชะงักงันและ 

การกีดกันทางการเมืองทุกรูปแบบ 

เมือมองผ่านกรอบคิดอันทรงพลังของอุดมการณ์หลังปฏิวัติฝรังเศสเช่นนี แม้แต่ประวัติศาสตร์ของ 

อังกฤษก็ได้เริมรับเอาสีสันแห่งการเขียนถึง “การเติบโตของกระฎุมพี” เข้ามาในประวัติศาสตร์ ซึ งแน่นอนว่ามี 

การปรับให้เข้ากับทฤษฎีของฮูมเรืองการเติบโตขึ นของชนชั นผู้ดีชนบทรายย่อย (gentry) หรือชนชั นชาวนา 

เจ้าของธุรกิจนั นก็ถูกผสานเข้ากับกระฎุมพีเช่นเดียวกัน อาจเป็นนักประวัติศาสตร์ฝรังเศส เช่นเธียร์รีและกุย 

โซต์ (Thierry and Guizot) เองด้วยซํ าทีเริมต้นเรียกสงครามกลางเมืองอังกฤษว่าการปฏิวัติของกระฎุมพี ซึง 

พวกเขาหมายถึงการต่อสู้ทางชนชั นโดยกระฎุมพีก้าวหน้าสมัยใหม่เพือโค่นล้มเหล่าชนชั นสูงทีล้าหลัง รูปแบบ 

ของการปฏิวัติฝรังเศสในฐานะตัวแทนแห่งความเปลียนแปลงทางสังคมนั นมีอิทธิพลแม้กระทังในการสร้าง 

บุคลิกให้แก่การพัฒนาอุตสาหกรรมในอังกฤษว่าเป็นการ “ปฏิวัติ” ถึงแม้ว่าการปฏิวัติทีว่านี มักปรากฎอยู่ใน 

กระบวนทัศน์กระแสหลักราวกับว่ามันเกิดขึ นภายนอกประวัติศาสตร์ของความสัมพันธ์ทางสังคม และแท้จริง 

แล้วผูกพันอยู่กับกระบวนการบางอย่างทางธรรมชาติมากกว่า (ซึ งแน่นอนว่าไม่จริง - ผู้แปล) กระบวนการทีว่า 

นี ก็อย่างเช่นวิวัฒนาการของเทคโนโลยีทีไม่มีผู้คนมาเกียวข้อง การพัฒนาเทคโนโลยีทีเป็นไปโดยอัตโนมัติอัน 

เรียกกันว่า industrialization ท้ายสุดแล้ว ทุกสิงทีรวมกันขึ นมาเป็นกระบวนทัศน์ก็ได้กลายเป็นรูปแบบทีขยาย 

ครอบคลุมทัวทั งยุโรป ก่อให้เกิดแบบแผนแบบเดียว (ทีถึงแม้อาจจะเกิดขึ นไม่พร้อมกัน) เพืออธิบายการพัฒนา 

ในยุโรป และท้ายสุดก็กลายเป็นแบบแผนทีใช้อธิบายทั งโลกได้ 

ผลลัพธ์อันลักลันย้อนแย้งของการพัฒนาทางอุดมการณ์นี คือ ลักษณะโดดเด่นเฉพาะเจาะจงของ ทุน 

นิยม อันเป็นรูปแบบทางสังคมทีมีความจําเพาะทางประวัติศาสตร์ ซึ งมีกฎการเคลือนไหวในแบบของตัวเอง 

นั นถูกมองข้ามและปิ ดบังไป ความจําเพาะเจาะจงของทุนนิยมนั นเห็นได้ชัดน้อยกว่าในเชือมโยง “นายทุน” เข้า 

กับ “กระฎุมพี” แม้แต่ในงานเขียนของล็อค ทีมุ่งเน้นให้ความสนใจกับเกษตรกรรมแบบอังกฤษ จนถึงจุดทีว่า 

กรอบความคิดของล็อค อย่างเช่นเรืองเกียวกับ “นักปรับปรุง” ทางเกษตรกรรม ได้พุ่งความสนใจไปทีความ 

แตกต่างระหว่างการใช้ทีดินแบบเพิมผลผลิตและแบบไร้ผลผลิต จนถึงจุดทีว่าเขาหมกมุ่นกับการเพิมผลผลิต 

และความมังคังทีจะได้จากการ “ปรับปรุง” มากกว่าจะไปสนใจกับการค้าขายหรือการแสวงหากําไรทางการค้า 

เช่นหลักปฏิบัติทีทํากันมาแต่โบราณในการซื อมาด้วยราคาถูกและขายไปในราคาแพง กล่าวได้ว่าล็อคได้เฉียด 

5

กรายไปใกล้ระบบอันเป็นเหตุเป็นผลของทุนนิยมมากกว่านักคิดทีระบุว่าทุนนิยมนั นเกียวข้องกับกิจกรรม 

กระฎุมพีแบบดั งเดิมหรือแค่เกิดจากการเติบโตขึ นง่ายๆ ของเมืองและการค้า ระบบของความเกียวพันทาง 

ทรัพย์สินทีดินทีล็อคได้บรรยายไว้นั น เขาร่างมันขึ นมาจากพลวัตในแคว้นเกษตรกรรมต่างๆ ทางตอนใต้ของ 

อังกฤษซึ งเขารู้จักดีทีสุด ซึ งไม่ใช่เพียงแค่การขยายของกิจกรรมทางการค้าแบบเก่าอันสืบสาวไปได้ถึงยุคโรมัน 

ล็อคเห็นว่าการปรับปรุงทีดินเพือการเกษตรของนั นก่อให้เกิดพลวัตทางสังคมแห่งการพึ งพาตนเองแบบใหม่ 

ตลอดจนการสะสมทุนทีมีรากฐานบนการปรับปรุงการเพิมผลผลิตผ่านแรงงานโดยมีความจําเป็นทีเกิดขึ นจาก 

การแข่งขันเป็นหลัก 

มีข้อสรุปน้อยมากทีสามารถอนุมานได้ด้วยการประมาณการณ์จากกิจกรรมค้าขายแบบดั งเดิมของเหล่า 

พ่อค้าวาณิชย์ในยุคโรมันโบราณหรือจากชาวเมืองในยุคกลาง อย่างไรก็ตามการเชือมโยงระหว่าง “ทุนนิยม” 

กับ “กระฎุมพี” นั นทําให้เกิดแนวโน้มทีจะมองระบบทุนนิยม กิจกรรมอันเป็นเอกลักษณ์ แรงบันดาลใจและ 

แรงบังคับ ว่าเป็นแค่เพียงการขยายตัวขึ นจากรูปแบบทางสังคมทีดูเหมือนจะเป็นเช่นนั นอยู่ชัวกาล ไม่มีอายุขัย 

ทุนนิยมก็เป็นเพียงแค่การเพิมขึ นของการค้า ตลาด เมืองต่างๆ และเหนือกว่าสิงใดคือการเติบโตขึ นของ “ชน 

ชั นกลาง” นันเอง 

แนวโน้มเช่นนี มีผลกระทบทีสําคัญอีกประการหนึ ง กล่าวคือ การมองว่าทุนนิยมนั นมีอยู่เสมอใน 

ประวัติศาสตร์ (อย่างน้อยก็อย่างซ่อนเร้นแอบแฝง) และอย่างน้อยก็อยู่มายาวนานเท่าทีเราอยากจะสืบค้นไปได้ 

ถึงนั น ทําให้ต้องเคลือนย้ายลบล้างอุปสรรคต่างๆ ทีขวางทางการพัฒนาอย่างเป็นธรรมชาติของทุนนิยมด้วย 

ทุนนิยมจึงถูกมองว่ากลายเป็น โอกาส ทีถูกเลือนออกไปเป็นเวลานานมากกว่าทีจะเป็น แรงบังคับ แบบใหม่ที 

ความจําเพาะเจาะจงทางประวัติศาสตร์ ผู้ได้ครอบครองโอกาสนั น ไม่ว่าจะเป็นพ่อค้าแม่ขายรายย่อย พ่อค้า 

วาณิชย์ผู้รํ ารวย ชาวเมือง หรือกระฎุมพีเอง ล้วนแต่ปรากฎอยู่อย่างยาวนานตราบเท่าทีมีเมืองและตลาดเกิดขึ น 

และอุปสรรคทีขวางทางพวกเขาก็จะยังคงอยู่ตราบใดทียังชนชั นขุนนางและการควบคุมชุมชน การขัดขวาง 

เหล่านี นั นแข็งแกร่งเหนียวแน่น และพวกเขาอาจต้องใช้ความรุนแรงเพือขจัดมันออกไป แต่ ถ้าหากว่ามีเรือง 

อะไรทีต้องการคําอธิบายแล้ว นันก็คือการกําจัดอุปสรรคเหล่านี แหละ ไม่ใช่การก่อเกิดขึ นเป็นรูปร่างของพลัง 

ทางสังคมแบบใหม่ 

แนวโน้มเดียวกันนี เองอาจช่วยอธิบายว่าทําไมการพัฒนาต่างๆ เช่นการเติบโตขึ นของความเป็นปัจเจก 

เสรีภาพ และชนชั นกลางนั นเพียงพอแล้วทีจะอธิบายถึงวิวัฒนาการของทุนนิยม และเป็นทีแน่นอนว่าการ 

อธิบายเหล่านี นั นเข้ากันได้เป็นอย่างดีกับพวกทีต้องการเห็นทุนนิยมเป็นกระบวนการทางธรรมชาติของสรรพ 

สิง ไม่มีอะไรทีจะดีไปกว่ามุมมองทางประวัติศ่าสตร์ซึ งเห็น “ข้อเท็จจริง” อย่างไม่มีการโต้แย้งว่าทุนนิยม หรือ 

“สังคมค้าขาย” นั นมิได้มีอยู่เสมอไป และซึ งระบุว่าเป็นปลายทางแห่งความก้าวหน้า โดยทีในขณะเดียวกันก็ 

อ้างไปด้วยว่ามันเป็นสากลและมีสถานะทีอยู่เหนือประวัติศาสตร์ อันเป็นกรอบคิดแห่งความก้าวหน้าทียอมรับ 

ในความเป็นประวัติศาสตร์ (historicity) ของทุนนินมว่าเป็นขั นตอน (stage) หนึ งของวิวัฒนาการ แต่ก็ปฎิเสธ 

ความจําเพาะเจาะจงทางประวัติศาสตร์และความไม่จีรังยังยืนของทุนนิยมไปด้วย 

ลัทธิมาร์กซ์และกระบวนทัศน์แห่งกระฎุมพี 

6

สถานะของลัทธิมาร์กซ์ในกระบวนการสร้างกระบวนทัศน์ดังกล่าวนี นั นมีความกํากวมทีลึกซึ ง 

ซับซ้อน แน่นอนว่าการ “ปฏิวัติของกระฎุมพี” นั นมีทียืนอันมันคงในลัทธิมาร์กซ์กระแสหลัก จนกระทังเป็นที 

รู้กันทัวไปว่ากระบวนทัศน์เหล่านี ถูกยกว่าเป็นส่วนหนึ งของงานมาร์กซ์และเองเกิลส์ คุณสมบัติส่วนใหญ่ของ 

รูปแบบนี ก็มักปรากฎในงานทีมีแนวคิดมาร์กซิสต์ เช่น เรืองเกียวกับความขัดแย้งระหว่างกระฎุมพีกับชนชั นสูง 

ทั งในอังกฤษและการปฏิวัติฝรังเศส ระบบทุนนิยมทีค่อยๆ แทรกขึ นมาระหว่างรอยแยกของระบบศักดินา 

สวามิภักดิ และรอคอยทีจะถูกปลดปล่อย อย่างไรก็ดี ยังมีงานด้านทฤษฏีมาร์กซิสต์จํานวนมากทีคัดค้านการ 

มองประวัติศาสตร์เช่นนี เหนือกว่าสิงใด ความเชือหลักของการวิพากษ์ทางเศรษฐศาสตร์การเมืองนั นยึดมันอยู่ 

กับความจําเพาะเจาะจงทางประวัติศาสตร์ของทุนนิยมและกฎการเคลือนไหวของมัน กล่าวคือ การปฏิเสธว่า 

ทุนนิยมนั นเป็นเพียงแค่การขยายตัวทางการค้าแบบดั งเดิม การแบ่งแยกอย่างเด็ดขาดระหว่างการสะสมทุนกับ 

การแสวงหากําไรในรูปแบบของการค้าขายแบบเก่า ตลอดจนการปฏิเสธเกียวกับความพยายามทีจะทําให้ทุน 

นิยมทีมีความเป็นระบบนั นกลายเป็นเรืองธรรมดาทีปรากฎอยู่ในทุกยุคทุกสมัย 

แนวคิดมาร์กซิสต์เรืองชนชั นว่าเป็นแรงขับเคลือนทางประวัติศาสตร์นั นได้ชวนเชิญให้เรามองหา 

หลักการแห่งการเคลือนไหว ทีไม่ได้ปรากฎอยู่ในพลวัตของชนชั นทีขึ นสูงหรือตกตํ าลง มิใช่ในการปะทะอัน 

หายนะเพียงครั งเดียวอันมีเมล็ดพันธุ์แห่งการจัดระเบียบสังคมแบบใหม่ระหว่างชนชั นได้เปรียบทีกําลังตกตํ า 

(ชนชั นสูง) กับคู่ต่อสู้ผู้ทะเยอทะยานอยากกลายเป็นผู้แสวงประโยชน์หลักฝ่ ายเดียว (กระฎุมพี) มิใช่แม้แต่ใน 

การปฏิวัติทีพ่ายแพ้ของชนชั นปกครองชนชั นหนึ ง ต่ออีกชนชั น แต่หลักการเหล่านั นอาจหาได้มากกว่าใน 

ความสัมพันธ์ต่อเนืองระหว่างผู้เอาเปรียบและผู้ถูกเอาเปรียบ ยกตัวอย่างเช่น ชนชั นเหล่านี อาจมิได้หมายถึงชน 

ชั นสูงกับกระฎุมพี แต่เป็นชนชั นเจ้าทีดินกับชาวนา และในการขัดแย้งภายในแต่ละรูปแบบทางสังคม ซึ ง 

สามารถก่อให้เกิดวิกฤต การโยกย้ายถินฐาน ความขัดแย้งทีรุนแรง (ไม่ใช่แค่เพียงระหว่างชนชั นแต่ภายในชน 

ชั นด้วยกันเอง) หรือแม้แต่การปฏิวัติ 

ในมุมมองนี ทุนนิยมจึงมิได้มีอยู่เสมอในประวัติศาสตร์ และนายทุนนั นมิได้เป็นเพียงแค่พ่อค้าที 

พัฒนามาเป็นอย่างดีจนเป็นอิสระจากโซ่ตรวนแห่งระบบศักดินาสวามิภักดิ (feudalism) การอุบัติของทุนนิยม 

ซึ งมีกฎระเบียบแห่งการเคลือนไหวอันโดดเด่นเฉพาะทางของตนเองนั นจึงต้องการคําอธิบาย และอย่างน้อย 

มาร์กซ์ก็ได้อธิบายไว้อย่างเป็นระบบบ้างแล้ว ซึ งได้มีการต่อยอดไปโยงกับความเฉพาะของประวัติศาสตร์ 

อังกฤษอีกในงานของนักคิดสายวัตถุนิยมประวัติศาสตร์ ประวัติศาสตร์ทีว่า -- เรืองราวของทุนนิยม 

เกษตรกรรมแบบอังกฤษ อันประกอบไปด้วย “คณะสาม” (triads) ซึ งคือเจ้าทีดิน นายทุนผู้เช่าที และแรงงานผู้ 

ได้รับค่าจ้าง เรืองราวของการสะสมทุนแบบบุพกาล (primitive accumulation) ดังทีมาร์กซ์ได้กล่าวไว้ เกียวกับ 

การไล่ทีเพือแย่งชิงยึดครองทีดินของชาวนาด้วยการบังคับฟ้องขับไล่และแรงกดดันจากการแข่งขันทาง 

เศรษฐกิจ นั นทําให้เกิดความเข้าใจผิดต่อกระบวนทัศน์ของกระฎุมพี 

ความเข้าใจทางประวัติศาสตร์เช่นนี (ซึ งขัดแย้งกับแนวคิดทีเชือว่าเทคโนโลยีคือสิงทีกําหนด 

ประวัติศาสตร์ในขนบมาร์กซิสต์) ยังได้ตั งคําถามกับแนวคิดนามธรรมทีว่า “อุตสาหกรรมภิวัฒน์” 

(industrialization) คือกระบวนการทางเทคนิคทีเกิดขึ นเองอีกด้วย ความเข้าใจทีเกียวข้องกับหลักการนี คือการ 

มุ่งเน้นที ทุนนิยม อุตสาหกรรม มากกว่า “สังคมอุตสาหกรรม” มันมิได้เป็นเพียงแค่อีกขั นตอนหนึ งในการ 

พัฒนาทัวไปของพลังการผลิต ซึ งมีแนวโน้มว่าจะเกิดขึ นได้ตลอด แต่มันขึ นอยู่กับกฎแห่งการเคลือนไหวที 

7

หยังรากในระบบทุนนิยม ทําให้เกิดขึ นได้ด้วยความสัมพันธ์ทางสังคมของนายทุน การเอารัดเอาเปรียบของ 

นายทุน กฎของนายทุนเกียวกับการแข่งขันและสะสมทุน จริงอยู่ทีพลังการผลิตในระดับหนึ งนั นเป็นเงือนไข 

สําคัญทีจะทําให้ทุนนิยมอุตสาหกรรมเกิดขึ นมาได้ แต่มันพอเพียงแค่ในบริบทของความสัมพันธ์เชิงทรัพย์สิน 

ในอังกฤษเท่านั น ขณะทีประวัติศาสตร์อันจําเพาะเจาะจงของอังกฤษนั นตั งอยู่ในบริบททีใหญ่กว่าของการ 

พัฒนาในโลกตะวันตกตั งแต่ยุคกรีก- โรมัน และในเครือข่ายทีกว้างกว่าของความสัมพันธ์ทางภูมิศาสตร์ 

การเมืองและเศรษฐกิจ มันก็ไม่มีคําอธิบาย รูปแบบ หรือทฤษฎีใดทีมีลักษณะเป็นหนึ งเดียว เป็นเส้นตรง และ 

สามารถครอบคลุมพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของยุโรปได้ทั งหมด 

งานทีสําคัญทีสุดในขนบวัตถุนิยมประวัติศาสตร์เกียวกับการเปลียนผ่านจากระบบศักดินาสวามิภักดิ 

ไปสู่ทุนนิยมนั นพัฒนามาจากกระบวนทัศน์ของลัทธิมาร์กซ์ทีเกียวข้องกับกระฎุมพีน้อยกว่าแนวคิดอืนตั งแต่ 

เริมต้น นักประวัติศาสตร์มาร์กซิสต์ รวมถึงตัวมาร์กซ์เองด้วย มักจะยืนยันเกียวกับช่วงเวลาอันยาวนานแห่งการ 

เปลียนผ่านจากระบบศักดินาสวามิภักดิ ไปสู่ทุนนิยม ซึ งการปฏิวัตินั นไม่ใช่แรงขับสําคัญอันจะนําไปสู่การ 

เปลียนแปลง แต่การปฏิวัติได้แสดงให้เห็นถึงวิกฤตของกระบวนการทางประวัติศาสตร์อันยาวนานและ 

ซับซ้อน ซึ งไม่จําเป็นต้องมีฉากจบเป็นการปฏิวัติเสมอไป ยิงไปกว่านั น ในการอภิปรายถกเถียงเรืองนี ตั งแต่ 

มอริซ ดอบบ์ (Maurice Dobb) ถึงรอดนีย์ ฮิลตัน (Rodney Hilton) และการโต้เถียงเรืองการเปลียนผ่านไปจนถึง 

โรเบิร์ต เบรนเนอร์ (Robert Brenner) พวกเขามักจะมุ่งความสนใจไปทีความสัมพันธ์ระหว่างชาวนาและเจ้า 

ทีดินมากกว่าชนชั นสูงกับกระฎุมพี และยังมีการปฏิเสธทีชัดเจนเกียวกับการอนุมานใดๆ ก็ตามว่าเมืองมีความ 

เป็นทุนนิยมและเป็นปฏิปักษ์ต่อระบบฟิ วดัล หรือเงินและตลาดนั นเพิมสภาพคล่องให้ระบบศักดินาสวามิภักดิ 

ได้ ตลอดจนการเติบโตของการค้านั นเป็นแรงเคลือนไหวทีสําคัญในการเปลียนผ่านสู่ระบบทุนนิยม ข้อโต้แย้ง 

เช่นนี ยังมีแนวโน้มทีจะบ่งบอกถึงนัยยะเกียวกับการแบ่งแยก “กระฎุมพี” ออกจาก “นายทุน” โดยรําลึกไว้ถึง 

ข้อมูลทีว่าทุนนิยมมิได้พัฒนาขึ นก่อนในสถานทีซึ ง “ชนชั นกลางในเมือง” นั นมี “วุฒิภาวะ” มากกว่าในอังกฤษ 

เช่น ในนครรัฐค้าขายทางตอนเหนือของอิตาลี และพวกเขาก็ตั งคําถามถึงสมมติฐานทีว่ามีสิงใดที “ก้าวหน้า” 

และ “นําสู่สมัยใหม่” อย่างเป็นธรรมชาติเกียวกับชนชั นกลางในเมืองทีมี “วุฒิภาวะ” และมันใจในตนเอง 

เหล่านี หรือมีสิงใดบ้างทีเป็นศัตรูกับระบบศักดินาสวามิภักดิ โดยเนื อแท้ 

ในงานเขียนตามขนบมาร์กซิสต์ช่วงแรกๆ ยังคงมีแนวโน้มทีจะ สันนิษฐาน ล่วงหน้าถึงสภาวะของทุน 

นิยมในช่วงเริมก่อกําเนิดราวกับว่ามันเป็นแค่การขยายตัวของการปฏิบัติทีปรากฎอยู่ก่อนแล้ว โดยเฉพาะการ 

ผลิต “สินค้าแบบบุพกาล” (primitive commodity) โดยเหล่าชาวนารายย่อยและรายทีฐานะปานกลาง 

โดยเฉพาะชาวนาทีเป็ นเจ้าของทีดินเอง (yeomanry) ยิงไปกว่านั น งานยุคแรกเหล่านี ยังทําเสมือนกับว่าตลาด 

ทุนนั นเป็น โอกาส มากกว่าทีจะเป็น ภาวะบังคับ คือเป็นการปลดปล่อยและขยายตัวมากกว่าเป็นความ 

เปลียนแปลงทีเกิดขึ นในการผลิตสินค้าเพราะพันธนาการแห่งระบอบศักดินาสวามิภักดิ นั นถูกทําลายไป 

เนืองจากการต่อสู้ทางชนชั น ในงานของเบรนเนอร์ (Brenner) แม้แต่เศษซากทีเหลืออยู่ของกระบวนทัศน์ 

กระฎุมพีก็หายไป ทุนนิยมมิได้เป็นเพียงแค่ข้อสมมติฐานหรือการคาดการณ์ล่วงหน้าตามสัญชาตญาณ ซึ งการ 

ทีมันกําลังจะถือกําเนิดขึ นมาของระบบนี นั นไม่อาจอธิบายได้และจําเป็นต้องสันนิษฐานหรือคาดการณ์ไว้เพือ 

เอาไว้อธิบายเมือมันเกิดมาแล้ว ในทางตรงข้าม เบรนเนอร์เห็นว่าทุนนิยมกําเนิดขึ นจากผลลัพธ์ทีไม่ได้ตั งใจ 

ของความสัมพันธ์ระหว่างชนชั นทีมิได้เป็นนายทุน เป็นผลพวงของจากการทําให้ผู้ผลิตตกอยู่ภายใต้อํานาจของ 

8

ภาวะบังคับ แห่งการแข่งขัน เพราะพวกเขา ถูกบีบ ให้ต้องเข้าสู่ตลาด เพือจะได้เข้าถึงปัจจัยแห่งการอยู่รอดและ 

การผลิตครั งใหม่ สาระสําคัญของคําอธิบายนี คือการแบ่งแยก “คณะสาม” (triad) แห่งกสิกรรม นันคือการ 

เชือมโยงกันของเจ้าทีดินซึ งเป็นพ่อค้า นายทุนผู้เช่าที และลูกจ้างขายแรงงาน ซึ งกลายเป็นหมุดหมายสําคัญใน 

พื นทีมีผลผลิตมากทีสุดในชนบทอังกฤษ แต่ขณะที “คณะสาม” ดังกล่าวนี เป็นหมุดหมายของการอธิบายแบบ 

มาร์กซิสต์ตั งแต่สมัยทีมาร์กซ์เองได้เล่าคร่าวๆ ถึงประวัติศาสตร์ชนบทอังกฤษ เบรนเนอร์ได้ลงลึกไปกว่านั น 

ในการอธิบายต่อไปถึงกลไกของการพัฒนาระบบทุนนิยม ด้วยการมุ่งความคิดไปทีผู้มีบทบาทสําคัญ นันคือ 

ชาวนาผู้เช่าทีดิน ซึ งมีบทบาทมากในการเพาะปลูกของอังกฤษชนิดทีว่าไม่มีทีใดทีชาวนาเช่าทีจะมีอิทธิพลมาก 

เท่านี ในยุโรป ชาวนาเหล่านี แตกต่างไปจากเจ้าทีดินหรือชาวนาเจ้าของทีในแง่ทีพวกเขาไม่มีสิทธิถาวรใน 

ทรัพย์สินทีดินเหล่านั นนอกเหนือไปจากสัญญาเช่าทีมีเงือนไขทางเศรษฐกิจ และแม้แต่การถือครองทีดินของ 

พวกเขาก็ยังถูกบังคับให้ตกอยู่ภายใต้ข้อกําหนดของกลไกตลาดทีเต็มไปด้วยการแข่งขัน ภาวะเช่นนี ผลักดันให้ 

พวกเขาจําต้องเพิมผลผลิตด้วยนวัตกรรม ความถนัดเฉพาะด้าน และการสะสมทุนหรือกักตุนสินค้า ผลกระทบ 

ของความสัมพันธ์เชิงกสิกรรมเช่นนี ได้ก่อให้เกิดพลวัตใหม่ของการเติบโตทีอยู่ได้ด้วยตนเองอย่างทีไม่เคยเกิด 

ขึ นมาก่อนในประวัติศาสตร์ 

คุณสมบัติเฉพาะ (peculiarity) ของชาวอังกฤษและการเสือมสลายของหมู่เกาะบริเตน (Britain) 

กระบวนทัศน์เกียวกับความก้าวหน้าแบบกระฎุมพีดังทีได้กล่าวมาแล้วนั นอยู่เบื องหลังข้อโต้แย้งที 

อธิบายถึงการเสือมสลายของระบบทุนนิยมในชาติต่างๆ ของหมู่เกาะบริเตน (อังกฤษ ไอร์แลนด์เหนือ เวลส์ 

สกอตแลนด์ - ผู้แปล) ว่าเกิดจากการเกิดก่อนกาลอันสมควรและการพัฒนาทีไม่สมบูรณ์ ข้อโต้แย้งเหล่านี 

เสนอว่าหมู่เกาะบริเตนนั นทนทุกข์จากการก้าวสู่ความเป็นสมัยใหม่ (modernization) ทีไม่เคยเสร็จสิน การ 

พัฒนาทางเศรษฐกิจทีหยุดเติบโตเพราะสถาบันโบรํ าโบราณและทัศนคติทางวัฒนธรรม การผิดยุคสมัยซึ งคง 

อยู่ในสังคมนี มาตั งแต่ยุคแรกเริมของการก่อตัวขึ นของระบบทุนนิยมแบบอังกฤษ หลักใหญ่ใจความของคํา 

กล่าวหานี คือเหล่าผู้ดีชนชาติต่างๆ ในหมู่เกาะนี นั นมุ่งความสนใจไปทีรูปแบบการค้าขายและหาแหล่งทุนแบบ 

ดั งเดิมจนไม่สมดุลย์และก่อให้เกิดความเสียหายแก่รูปแบบการผลิตของอุตสาหกรรมสมัยใหม่ ซึ งความ 

หมกมุ่นเช่นนี นั นแสดงให้เห็นถึงการย้อนเวลากลับไปสู่ยุคก่อนสมัยใหม่ ตลอดจนรากเหง้าของทุนนิยม 

อังกฤษทีเริมมาจากชนชั นสูง ถ้ายึดถือตามข้อโต้แย้งเช่นนี ลักษณะอันผิดยุคสมัยนั นปรากฎให้เห็นมากขึ น 

เรือยๆ ในช่วงหลังของศตวรรษทีสิบเก้า 

การโต้แย้งทีเกียวข้องกับข้อเสนอเหล่านี มีแนวโน้มทีจะมุ่งเน้นไปยังยุควิคตอเรียนและการพัฒนาของ 

ระบบเศรษฐกิจของหมู่เกาะบริเตนหลังจากนั น แต่ข้อแถลงทีทรงพลังและกินความกว้างขวางทีสุดเกียวกับ 

กรณีเกียวกับความล้าหลังของอังกฤษนั นบังคับให้เราต้องมองย้อนกลับไปถึงศตวรรษทีสิบเจ็ดเป็นอย่างน้อย 

และยังต้องมองเรืองอืนทีนอกเหนือไปจากเศรษฐกิจด้วยเช่นข้อสนับสนุนทางวัฒนธรรมและการเมือง มันยัง 

เชื อเชิญให้เราเปรียบเทียบหมู่เกาะบริเตนกับรัฐอืนๆ ในยุโรป ในข้อเสนอทีเกียวข้องกับชือของนักวิชาการ 

อย่างเพอร์รี แอนเดอร์สัน (Perry Anderson) และทอม แนร์น (Tom Nairn) ความอ่อนแอของเศรษฐกิจหมู่ 

เกาะบริเตนนั นเป็นเพราะความอยู่ยงคงกระพันของระบอบการปกครองแบบเก่า การเจริญก่อนกาลอันควรของ 

9

ทุนนิยมอังกฤษและการพัฒนาของมันภายใต้เงาของระบบโบราณทีดื อรันมันคงแน่นเหนียว แต่ข้อสําคัญใน 

ทีนี มิได้เกียวข้องเพียงแค่กับความไม่ได้สัดส่วนกันระหว่างอุตสาหกรรมและการค้า หรือเงินทุน แต่ยังเป็นเรือง 

ของการเข้ากันไม่ได้ระหว่างเศรษฐกิจแบบทุนนิยมและโครงสร้างพื นฐานทีไม่ยอมเปลียนแปลง รัฐก่อน 

สมัยใหม่และวัฒนธรรมทีผิดยุค ตาม “ทฤษฎีของแนร์นและแอนเดอร์สัน” รัฐบริเตนแทบจะไม่วิวัฒนาการไป 

เกินจุดสูงสุดของพัฒนาการทีเกิดขึ นในปี 1688 เลย ทั งนี เนืองจากเศรษฐกิจบริเตนไม่เคยถูกทําลายไปด้วยการ 

ปฏิวัติของกระฎุมพีทีสมบูรณ์ ทีได้ทําให้รัฐอืนๆ ในยุโรปเข้าสู่ความเป็นสมัยใหม่ มือตายซากของยุคอดีตใน 

รัฐล้าหลังทีถูกครอบงําด้วยวัฒนธรรมจารีตจึงทําลายเศรษฐกิจบริเตนและทอดทิงให้สินไร้ทรัพยากรแห่งการ 

ปฏิสังขรณ์ หลังจากทีการเติบโตก่อนเวลาระยะแรกและผู้นําการเติบโตกลุ่มแรกของบริเตนนั นได้สินแรงลง 

ทฤษฎีของแนร์นและแอนเดอร์สัน ได้จุดประกายให้เกิดการถกเถียงกันอย่างกว้างขวางและงอกงาม 

โดยเฉพาะกับนักประวัติศาสตร์อย่าง อี พี ทอมป์ สัน ทฤษฎีนี ได้ถูกขยายความในช่วงปี 1960-1970 ในวารสาร 

New Left Review ประเด็นหลักของคือเพืออธิบาย “จุดเริมต้นของวิกฤตการณ์ปัจจุบัน” ช่วงทีดูเหมือนว่า 

รูปแบบในการล่มสลายของอุตสาหกรรมในบริเตนนั นมีลักษณะเฉพาะทีต่างไปจากประเทศทุนนิยมอืนๆ 

ประมาณยีสิบปี ต่อมา การถกเถียงนี ถูกรื อฟื นขึ นอีกครั งในบริบทของวิกฤตการณ์นานาชาติและการปรับ 

โครงสร้างทุน ซึ งมีแนวโน้มทีจะปิ ดบังลักษณะประหลาดของวิกฤตในอังกฤษไว้ ช่วงเวลานี ยังเป็นช่วงทีระบบ 

เศรษฐกิจหลักของทุนนิยมในขณะนั น ซึ งคือระบบของสหรัฐอเมริกา เริมทีจะผลิตซํ ารูปแบบการล่มสลายที 

ครั งหนึ งเคยเป็นลักษณะเฉพาะของอังกฤษอีกด้วย ทฤษฎีอันทรงพลังและอิทธิพลของแนร์น - แอนเดอร์สันนี 

ได้ถูกสร้างขึ นในช่วงทศวรรษทีหกสิบเพืออธิบายความเสือมของบริเตนทีไม่ได้เน้นแค่ลักษณะเฉพาะของ 

วิกฤตอังกฤษ แต่ยังเกียวกับความเฉพาะทีว่านี ด้วยว่ามีลักษณะเป็นอย่างไร ในเวลาเดียวกัน ได้มีขบวนการเพือ 

การปฏิรูปรัฐธรรมนูญอังกฤษเกิดขึ น ซึ งเหล่าผู้เสนอคนสําคัญ (โดยเฉพาะพวกทีเกียวข้องกับ “กฎบัตรที 88”) 

นั นเชือมันในประเด็นทีคล้ายคลึงกับทฤษฎีของแนร์น - แอนเดอร์สันเกียวกับความไม่สมบูรณ์ของการปฏิวัติ 

กระฎุมพีและความขาดวุฒิภาวะของประชาธิปไตยแบบกระฎุมพีในหมู่เกาะบริเตนด้วย 

ต้นฉบับของทฤษฎีแนร์น - แอนเดอร์สันอิงอยู่กับข้อสันนิษฐานหลักๆ สองประการ คือ ความเสือม 

ของบริเตนนั นพิเศษและมีลักษณะเฉพาะเจาะจง กับวิกฤตเหล่านี สามารถแกะรอยกลับไปได้ว่าเป็นผลพวง 

ของการพัฒนาไปสู่ระบบทุนนิยมในบริเตนทีไม่เคยเสร็จสมบูรณ์ เนืองจากทุนนิยมในระยะแรกนั นเกิดขึ น 

ภายใต้ชนชั นสูงผู้ถือครองทีดินแทนทีจะเป็นเหล่ากระฎุมพีชาวเมืองทีเอาชนะชนชั นสูงได้ จึงทําให้ไร้ซึ งการ 

ปฏิวัติของกระฎุมพีทีสมบูรณ์ ดังทีเกิดขึ นในภาคพื นทวีปยุโรป ประเทศเหล่านั นจึงมีรัฐของกระฎุมพีที “มี 

เหตุผล” มากกว่า ในบริเตนนั น เหล่าชนชั นสูงกึ งนายทุนทียังพึ งพากสิกรรมอยู่มากไม่จําเป็นต้องเปลียนแปลง 

ระบบสังคมและวัฒนธรรมใดๆ ในขณะทีเหล่ากระฎุมพีผู้ยังขาดวุฒิภาวะก็ไม่เคยยึดแย่งอํานาจนํา (hegemony) 

มาจากชนชั นสูงผ่านทางกระบวนการทําให้ประเทศเข้าสู่สมัยใหม่ ทิงให้ทุนอุตสาหกรรมบริเตนถูกลดทอน 

ความสําคัญโดยการค้าขายและการเงินทีล้าสมัย อนุนัยทีสําคัญของทฤษฎีนี คือประเทศอืนๆ ทีทุนนิยมได้ 

พัฒนาขึ นทีหลังนั นไม่ตกอยู่ภายใต้ภาวะเดียวกันเพราะประเทศเหล่านั น “ทันสมัย” กว่าและการปฎิวัติ 

กระฎุมพีก็สมบูรณ์กว่า 

ข้อสันนิษฐานหลักเหล่านี ได้ถูกปรับปรุงตัดต่อภายหลังในหลายรูปแบบโดยตัวแอนเดอร์สันและแนร์ 

นเอง เพอร์รี แอนเดอร์สันกล่าวใน “The Figures of Descent” ว่ากรณีของบริเตนอาจเป็นการบอกเหตุล่วงหน้า 

10

สําหรับกรณีอืนๆ ดังทีเห็นได้ในสหรัฐอเมริกาและสัญญะต่างๆ ของ “การกล่าวสรุปทัวๆ ไป สําหรับสิงที 

เกิดขึ นทัวโลกทุนนิยมทีพัฒนาแล้วอืนๆ” (77) ในขณะเดียวกัน เขายอมรับมุมมองทีถูกถ่ายทอดอย่างมันอก 

มันใจโดยอาร์โน เมเยอร์ ว่า รัฐจารีตแบบเก่านั นยังปรากฎอยู่ทัวยุโรปจนกระทังถึงศตวรรษทียีสิบ ซึ งบ่งชี ว่า 

ความ “ล้าหลัง” นั นมิได้เกิดขึ นเฉพาะในอังกฤษเพียงแห่งเดียว ทอม แนร์นเองได้พัฒนาข้อโต้แย้งไปมากกว่า 

แอนเดอร์สันหรือเมเยอร์อีกเกียวกับรัฐจารีตแบบดั งเดิมในยุโรป เขาได้แนะนําในหนังสือของตนเกียวกับ 

ระบบกษัตริย์ของหมู่เกาะบริเตนว่า เฉพาะเวลานี เท่านั นทีพวกเรา “อาศัยอยู่ในทศวรรษแรกของการก้าวขึ นสู่ 

ระบบทุนนิยมอย่างแท้จริง” ซึ งแนร์นเชือมโยงทุนนิยมในทีนี เข้ากับชัยชนะของนายทุนอุตสาหกรรมและการ 

ก่อรูปของรัฐทีเกิดขึ นมาเพือรองรับ (373) 

ดังนั นหมู่เกาะบริเตนจึงมิได้โดดเด่นไม่ว่าจะเป็นสําหรับ “ความล้าหลัง” หรือแม้แต่รูปแบบของ 

วิกฤตการณ์ทีเกิดขึ น โดยเฉพาะถ้าหากแนร์นกล่าวถูกต้องเกียวกับการเลือนชัยชนะของทุนนิยมออกไปยัง 

ทศวรรษที 70 ทฤษฎีของเขาดูเหมือนยังต้องการการปรับปรุงทีสําคัญยิง คือ ทศวรรษทีแนร์นเองอ้างว่าได้เห็น 

ชัยชนะทีแท้จริงของทุนนิยมนั นยังเป็นทศวรรษทีเกิดรูปแบบของวิกฤตคล้ายๆ กันไปทัว ทั งทีลักษณะเหล่านี 

เคยถูกมองว่าจําเพาะกับอังกฤษเท่านั น และประเทศทีเกิดเหตุการณ์คล้ายกันดังกล่าวนี ไม่มีประเทศใดเลยทีมี 

ลักษณะโบราณแบบเกาะบริเตนดังทีกล่าวมา 

เพอร์รี แอนเดอร์สันสรุป “The Figures of Descent” ด้วยการชี ให้เห็นถึงสัญญะทีรูปแบบของบริเตน 

นั นแท้จริงแล้วอาจกลายเป็นรูปแบบสากลทีเกิดขึ นทัวโลกทุนนิยมทีก้าวหน้าทั งหลาย ในเวลาเดียวกัน เขายัง 

มองว่าบริเตนนั นมีลักษณะจําเพาะของตนเอง อันเห็นได้จากธรรมชาติ การกําหนดเวลา และมาตราส่วนของ 

ความเสือมสลายเช่นเดียวกับความสินไร้ของตัวช่วยและทางเลือกทีมีให้แก่ทุนนิยมบริเตนในการใช้แก้ไขความ 

เสือมโทรมของระบบอุตสาหกรรม คําถามสําหรับแอนเดอร์สันคือ ต้นฉบับคําอธิบายทางประวัติศาสตร์ของ 

เขานั นสามารถต่อสู้กับการทําให้ความล้าหลังของบริเตนเป็ นเรืองธรรมดาไม่จําเพาะ เพือทีจะนําไปใช้อธิบาย 

ประเทศทุนนิยมอืนๆ ในยุโรปได้หรือไม่ 

ตัวเลือกง่ายๆ คือทําให้สิงทีเกิดขึ นในอังกฤษกลายเป็นเรืองทีเกิดขึ นธรรมดาทัวไป (เพือทีจะใช้อธิบาย 

ความล้าหลังและการพัฒนาทีไม่เท่ากันในยุโรปอันจะใช้อธิบายวิกฤตการณ์ต่างๆ) นั นสิงทีแอนเดอร์สัน 

ยอมรับไม่ได้ มิใช่เพราะว่ามันไม่อาจนํามาอธิบายกรณีของสหรัฐอเมริกาทีดูเหมือนว่าจะเดินซํ ารอยกับอังกฤษ 

มากทีสุด แต่เพราะว่ามีลักษณะจําเพาะบางอย่างในกรณีของบริเตนจริงๆ ซึ งยังต้องการคําอธิบายอยู่ เช่น 

อัตราส่วนทีค่อนข้างเฉพาะของอุตสาหกรรมในบริเตน แนวโน้มทีจะนิยมอุตสาหกรรมขนาดย่อมเพือการผลิต 

สินค้าอุปโภคบริโภคมากกว่าอุตสาหกรรมหนัก การต่อต้านการสะสมและรวมศูนย์ของทุนและการผลิต ตลอด 

นํ าหนักการลงทุนในต่างประเทศทีไม่ได้สัดส่วน นอกจากนั นยังมีการจัดรูปแบบทางวัฒนธรรมทีค่อนข้าง 

เฉพาะตัว ซึ งแอนเดอร์สันเคยกล่าวไว้ว่าการจัดเรียงเช่นนี ได้แยกบริเตนออกจากวิถีทางวัฒนธรรมและภูมิ 

ปัญญาทัวไปในยุโรปตะวันตก ส่วนทอม แนร์นเองก็ระบุไว้เช่นกันว่าการจัดรูปนั นได้ทิงอัตลักษณ์แห่งชาติอัน 

อาจสังเกตได้จากรูปแบบความครํ าครึของสถาบันกษัตริย์และแนวคิดทางชนชั นแบบก่อนทุนนิยมไว้ให้บริเตน 

แทนทีจะเป็นความก้าวหน้า 

ถ้าหากเศรษฐกิจทุนนิยมอืนๆ ได้ถูกกําหนดไว้ให้ต้องทุกข์ทนกับชะตากรรมเดียวกันในทีสุด และถ้า 

หากมรดกแห่งความโบราณจากอดีตของอังกฤษต้องถูกนําไปวางในบริบททีรวมความล้าหลังของยุโรปไว้ด้วย 

11

แอนเดอร์สันดูเหมือนจะชี แนะว่าลักษณะเฉพาะของความเสือมในบริเตนอาจถูกอธิบายได้ด้วยลักษณะเฉพาะ 

ของระบอบเก่า (Ancien Régime) ของมันเองได้ อย่างไรก็ตาม ถึงแม้ทฤษฎีของแนร์น - แอนเดอร์สันจําต้อง 

ระบุให้ชัดเจนลงไปอีกเพืออธิบาย “ในระดับปัจเจกบุคคล” ซึ งจะให้รายละเอียดเกียวกับความเฉพาะของ 

ระบอบเก่าแบบอังกฤษทีแตกต่างไปจากระบอบเก่าทียืนยงอยู่ในประเทศอืน แอนเดอร์สันยังเห็นว่าหลักใหญ่ 

ใจความของทฤษฎีนี ก็ยังใช้ได้อยู่ โดยเฉพาะเมือตัดสินจากมุมมองทางประวัติศาสตร์ (27) 

แต่ถึงกระนั น นอกเหนือไปจากการเปลียนแปลงทางทฤษฎีดังทีได้กล่าวมาแล้วมันก็ยังเป็นไปได้ว่า 

แท้จริงแล้วทฤษฎีทั งสองทีต่างกันนั นได้แข่งกันทีจะมีความสําคัญเป็นลําดับแรกในการอธิบายประวัติศาสตร์บ 

ริเตนของแอนเดอร์สันมาตั งแต่ต้น เนืองจากทฤษฏีทั งสองมีแนวโน้มทีจะเกียวพันกันในงานของเขา ความ 

แตกต่างมักจะมองเห็นได้ไม่ชัดเจนนัก แต่ก็เป็นไปได้ทีจะแยกมันออกมาเป็นสายหลักสองสาย 

สายแรก (ซึ งโดยรวมแล้วดูเหมือนจะเป็นกระแสหลัก) บรรยายถึงทุนนิยมอันเกิดก่อนกาลและการ 

ปฏิวัติกระฎุมพี “ทีถูกไกล่เกลีย” แล้ว ซึ งคือทุนนิยมทีถูกทําให้หยุดโตโดยเหล่าชนชั นสูงและต้นกําเนิดจาก 

ระบบกสิกรรมของมันเอง เหตุเพราะชนชั นสูงและกระฎุมพีไม่ได้เป็นศัตรูกันอย่างเปิ ดเผย และความล้มเหลว 

ของเหล่ากระฎุมพีทีจะหนีจากภาวะการเป็นผู้ไร้เสียง (subaltern) ของตน หรือแม้แต่ทีจะเปลียนแปลงรัฐและ 

วัฒนธรรมกระแสหลักได้ ในทางตรงข้าม ทุนนิยมในทวีปยุโรปนั นได้ประโยชน์จากการปฏิวัติกระฎุมพีที 

สมบูรณ์และรุนแรงกว่า และจากการแบ่งแยกทีชัดเจนระหว่างชนชั นสูงกับกระฎุมพี ซึ งแสดงออกมาใน 

รูปแบบของชัยชนะเด็ดขาดของเหล่ากระฎุมพีและการเปลียนแปลงระบบพื นฐานของวัฒนธรรมและการเมือง 

แบบโบราณอย่างทัวถึง ความล้มเหลวของบริเตนและความสําเร็จของทุนนิยมอืนๆ นั นเป็นเพราะการพัฒนา 

ก่อนเวลาและไม่สมบูรณ์ของทุนนิยมในอังกฤษเอง และความมีวุฒิภาวะมากกว่าของทุนนิยมในทีอืนๆ 

สายทีสอง (ซึ งอาจจะถูกแยกออกจากสายหลักและยืนหยัดได้ด้วยตัวของมันเอง ถึงแม้ว่าจะไม่ได้เป็น 

เช่นนั นก็ตาม โดยมีการคาดคะเนทีผิดพลาดเล็กน้อย) เริมต้นทีทุนนิยมก่อนกาลอันควรเช่นกัน แต่ครั งนี ปัจจัย 

สําคัญมิใช่ความยืนยงของระบบเก่ามากเท่ากับว่าทุนนิยมทีเกิดก่อนกาลในบริเตนนี ไม่มีอุปสรรคมากระตุ้น 

หรือท้าทายให้เติบโตเลย ในทีนี ข้อบกพร่องของทุนนิยมบริเตนถูกอธิบายด้วยการ ได้เปรียบ ทีมันเริมต้น 

ก่อนทีอืน มันไม่ใช่แค่เพียงเรืองทีอธิบายได้ง่ายๆ ว่าเป็นรายแรกทีเกิดขึ น รายแรกทีเสือมลง หรือแม้แต่ด้วย 

คําถามเกียวกับสาธารณูปโภคโบรํ าโบราณ ข้อเสนอของสายนี นั นคือวิวัฒนาการของทุนนิยมทีเกิดขึ นก่อนและ 

ไร้คู่แข่งในบริเตนนั นทําให้มันไม่มีตัวช่วยทีจะพลิกผันสถานการณ์ได้เมือเกิดความเสือมขึ น ในขณะทีประเทศ 

ยุโรปอืนๆ นั นมีตัวช่วยทีเพียบพร้อมกว่า ทุนนิยมแรกเริมในอังกฤษไม่เคยเผชิญกับความต้องการทีจะก่อตั ง 

สถาบันและวิถีปฏิบัติเพือสนับสนุนหรือเร่งรัดการเติบโต อย่างเช่น การแทรกแซงบางประการโดยรัฐ หรือ 

ทักษะทางการบริหารบางอย่าง และการปฏิวัติอุตสาหกรรมอันเชืองช้าและ “เป็นไปตามธรรมชาติ” ของบริเตน 

นั นก็ต่างออกไปจากกระบวนการเปลียนสังคมให้กลายเป็นอุตสาหกรรมของเยอรมันในยุคถัดมา ซึ งทําให้บริ 

เตนไม่มีความต้องการทีจะสร้างอาชีวศึกษาทีแพร่หลาย มีประสิทธิภาพ และเป็นของราชการโดยตรง ดังนั น 

“ชัยชนะในอดีตจึงกลายเป็นหายนะแห่งปัจจุบัน” (52) 

แนวคิดทั งสองสายนี คาบเกียวกันอย่างแน่นอน และมิใช่ว่ามันไม่อาจไปด้วยกันได้ แต่ก็ยังมีความ 

แตกต่างทีสําคัญ ซึ งไม่สามารถจะนํามารวมกันได้อยู่ แนวคิดทีสองอันว่าด้วยการเป็นผู้นําในระยะเริมต้นนั น 

สามารถสนับสนุนประเด็นเรืองการคงอยู่ของระบอบเก่าทัวยุโรปได้ แนวคิดแรกอันว่าด้วยการปฏิวัติกระฎุมพี 

12

ทีไม่สมบูรณ์นั นโดยหลักการแล้วสามารถเอาตัวรอดได้ในคํากล่าวเกียวกับการขยายเวลาของการปฏิวัติ 

กระฎุมพีในยุโรป อย่างไรก็ตาม แนวคิดทีสอง สามารถอธิบายการลอกเลียนรูปแบบของอังกฤษในประเทศอืน 

ได้ ซึ งแนวคิดทีหนึ งไม่อาจนํามาใช้ได้เช่นนั น อาทิเช่น ในแนวคิดทีสอง ถึงแม้ว่าบริเตนจะยังคงมี 

ลักษณะเฉพาะเนืองจากทุนนิยมในหมู่เกาะนี ได้เกิดก่อนทีอืนและไร้ซึ งคู่แข่ง ทุนนิยมในประเทศอืนทีแม้ว่าจะ 

เกิดภายหลังและกลายเป็นผู้นําในสภาพทีมีการแข่งขันสูงกว่าก็ยังอาจเดินซํ ารอยภาวะผู้นําของบริเตนได้ คือ 

“ติดกับและโดนความรุ่งเรืองในอดีตถ่วงเอาไว้” (แอนเดอร์สัน 50) ประวัติศาสตร์เมือไม่นานมานี ของทุนนิยม 

อเมริกันได้แสดงให้เห็นว่าระยะเวลาแห่งการเป็นผู้นําสามารถสร้างภาวะเสียเปรียบในการแข่งขันให้กับตัวเอง 

ได้ โดยเฉพาะเมือผู้นําสามารถทํากําไรได้ในระยะเวลาหนึ งโดยไม่จําเป็นต้องพัฒนากําลังการผลิตของตน ใน 

แนวคิดทีสอง สิทธิพิเศษของทุนนิยมในบริเตน การเป็นผู้นําในระยะเริมต้นนั นยังสามารถนํามาใช้อธิบายการ 

เสียเปรียบของบริเตนเองได้อยู่ และไม่มีผู้นําทีเกิดขึ นยุคหลังรายใดทีสามารถเดินซํ ารอยผู้นําในระยะแรกได้ 

โดยเหมือนกันทุกประการ แต่ในแนวคิดนี ความสําเร็จและล้มเหลวของเศรษฐกิจทุนนิยมใดๆ นั นขึ นอยู่กับ 

สภาวะของการแข่งขันมากกว่าการคงอยู่หรือการแตกแยกของอดีตก่อนมีทุนนิยม 

ในอีกทางหนึ ง แนวคิดทีสองสามารถยอมรับสิงทีแนวคิดแรกยอมรับไม่ได้ นันคือรูปแบบทีโบราณ 

นั นไม่จําเป็นต้องเข้ากับพลวัตของทุนนิยมไม่ได้ ดังจะเห็นได้จากกรณีทีชัดเจนในเยอรมันและญีปุ ่ น แนวคิดที 

สองนั นยังเล่นล้อกับความเป็นไปได้ว่าอาจมีบางสถานการณ์ซึ งการอยู่รอดของระบอบเก่าสามารถสนับสนุน 

การพัฒนาของทุนนิยมได้ เช่น ความพร้อมอยู่เสมอของระบบรัฐราชการในการแทรกแซงและเอาชนะความ 

ขัดแย้งทีมีอยู่ตลอดเวลาในระบบทุนนิยม “บริสุทธิ ” หรือการคงอยู่ของรูปแบบทางวัฒนธรรมทีรับประกันว่า 

คนงานจะเชือฟังนายจ้าง แน่นอนว่าผู้เดินตามรอยทุนนิยมแบบแรกเริมของอังกฤษนั นอาจจะเหมือนกับกรณี 

ของทุนนิยมทีพัฒนาขึ นภายใต้การอุปถัมป์ ของระบบก่อนสมัยใหม่ ดังทีรัฐหลังยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์ขาน 

รับกับความท้าทายของการแข่งขัน และตัวอย่างของทุนนิยมแรกเริมในอังกฤษ (บางครั งก็ได้ประโยชน์จาก 

ความพร้อมอยู่เสมอของทุนและเทคโนโลยีอังกฤษ) ในกรณีนอกเหนือบริเตนเหล่านี เองทีพลวัตของทุนนิยม 

สามารถพัฒนาขึ น ก่อนกาล อันหมายถึงก่อนทีจะพื นถินนั นจะพร้อมอย่างเต็มทีและแม้กระทังการรับเอาสิงที 

หลงเหลืออยู่ของยุคก่อนทุนนิยมมาใช้กับความต้องการในการพัฒนาทุนนิยม 

แนวคิดทั งสองนี อาจกล่าวได้อีกประการหนึ งว่า มันแตกต่างกันในเหตุเบื องหลังของการสร้างแนวคิด 

เกียวกับทุนนิยมนันเอง คือ แนวคิดแรกนั นตั งอยู่บนพื นฐานของทุนนิยมแบบก้าวหน้าซึ งถ้ายึดถือตาม “กฎ 

ธรรมชาติ” ของมันแล้วจะสนับสนุนความก้าวหน้าทางอุตสาหกรรมและรัฐแห่ง “เหตุผล” เสมอ ขณะทีแนวคิด 

ทีสองยอมรับว่ามีความลักลันย้อนแย้งฝังแฝงอยู่ในระบบ แนวคิดแรกต้องยกความล้มเหลวใดๆ ทีเกิดขึ นกับ 

ทุนนิยมให้กับความไม่สมบูรณ์ของการพัฒนาระบบทุนนิยม ส่วนแนวคิดทีสองสามารถอธิบายความล้มเหลว 

ว่าเป็นความอ่อนแอทีฝังลึกในระบบทุนนิยมเอง ควรจะเพิมเติมในทีนี ว่าแนวคิดทีสองอันเกียวข้องกับผู้นําราย 

แรกๆ นั น เข้ากันได้มากกว่ากับข้อถกเถียงทีนําเสนอโดย อี พี ทอมป์ สัน (E.P. Thompson) ในการโต้แย้ง 

เริมแรก แนวคิดทีสองนี ยังไม่ค่อยเป็นไปตามคํากล่าวอันน่าเชือถือทีแนร์น - แอนเดอร์สันได้สร้างไว้ใน 

รูปแบบอันเป็นนามธรรมและถูกทําให้เป็ นอุดมคติเกียวกับ “การปฏิวัติของกระฎุมพี” จากประสบการณ์ใน 

ประเทศอืนๆ ซึ งอาจนับได้ว่าค่อนข้างเป็นการทําซํ าโดยไม่จําเป็น 

13

การอภิปรายทีกําลังจะตามมานี จะเขียนขึ นเพือแย้งกับภูมิหลังของทฤษฎีของแนร์น - แอนเดอร์สัน 

ถึงแม้ว่าจะไม่ได้เป็นการโต้เถียงกับพวกเขาโดยตรง เนืองจากผู้เขียนเองก็มีประเด็นพื นฐานทีเห็นตรงกัน 

เกียวกับการมาก่อนของทุนนิยมแบบอังกฤษนั นได้ทําให้เข้าใจสภาวะปัจจุบันมากขึ น และยังได้สร้างประเด็น 

ต่อไปโดยอิงกับแนวคิดของพวกเขาเกียวกับประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของหมู่เกาะบริเตน แต่ไม่จําเป็นต้อง 

ได้ข้อสรุปเดียวกัน 

อย่างไรก็ดี มีอยู่ประเด็นหนึ งซึ งยังคงไม่อาจเถียงได้ นันคือ บริเตน หรืออาจกล่าวได้ว่าเป็นอังกฤษ 

มากกว่า นั นเป็นสังคมทุนนิยมแห่งแรกของโลก และการมาก่อนของอังกฤษนั นได้ส่งผลกระทบอย่างมากต่อ 

การพัฒนาของมันเองในเวลาต่อมา แทบไม่ต้องสงสัยเลยว่าเส้นทางการพัฒนาอันมีลักษณะเฉพาะได้ทิงให้ทุน 

นิยมของหมู่เกาะบริเตนขาดซึ งอุปกรณ์หรือตัวช่วยทีจะปรับโครงสร้างได้เมือเกิดวิกฤตขึ น เห็นได้ชัดจากการ 

รวมศูนย์ของทุนและการผลิต ซึ งเป็นสิงจําเป็นอย่างยิงในการแข่งขันระหว่างประเทศในยุคต่อมา แต่ข้อมูล 

เหล่านี นั นสามารถตีความได้หลายประการ ถ้าหากทุนนิยมอังกฤษเป็นทุนนิยมแห่งแรก และดังนั นจึงเป็นที 

เดียวทีเกิดขึ น ซึ งทําให้มันไม่ขานรับกับแรงกดดันให้แข่งขันจากรัฐสมัยใหม่อืนๆ ประเด็นทีเป็นจริงอย่างไม่ 

น่าสงสัยเลยคือการวิวัฒนาการโดย “ธรรมชาติ” นี ได้ทิงสิงทีเหลือจากระบอบเก่าเอาไว้ให้แทนทีจะกวาดล้าง 

มันออกไปผ่านขั นตอนของการปฏิวัติในแต่ละครั ง แต่ก็อาจจะเป็นจริงด้วยเหตุผลเดียวกันว่าทุนนิยมนั นหยัง 

รากลึกและกฎแห่งการเคลือนไหวของมันก็ลงหลักปักฐานมันคงอยู่ทีอังกฤษมากกว่าทีอืน โดยได้เปลียนแปลง 

เนื อแท้ของสังคมในขณะทียังรักษารูปแบบภายนอกแบบเดิมเอาไว้ อาจกล่าวได้ว่าเป็นเหล้าใหม่ในขวดเก่าก็ได้ 

ดังนั น หมู่เกาะบริเตนเป็นทุนนิยมทีแปลกประหลาด หรือว่ามันเป็นทุนนิยมได้อย่างประหลาดกันแน่ คําถามนี 

สําคัญไม่น้อยไปกว่าการทําความเข้าใจทุนนิยมโดยรวมเพือการตีความประวัติศาสตร์บริเตนโดยเฉพาะ คําตอบ 

ทีได้จะทําให้แตกต่างกันมาก ว่าสิงใดเป็นต้นเหตุของข้อบกพร่องในทุนนิยมแห่งแรกของโลกและรูปแบบของ 

การเสือมโทรมลงของอุตสาหกรรมกันแน่ระหว่างความอ่อนแอของการไร้วุฒิภาวะและความไม่เสร็จสมบูรณ์ 

ของการปฏิวัติกระฎุมพี ซึ งจําเพาะเจาะจงอยู่กับกรณีของการพัฒนาทีหยุดเติบโต หรือความลักลันย้อนแย้งใน 

ตัวระบบทุนนิยมเอง 

อาจเป็นไปได้ทีคุณสมบัติหลายอย่างทีเคยถูกยกให้เป็นการพัฒนาอันไม่เสร็จสินสมบูรณ์ของทุนนิยม 

อังกฤษนั นแท้จริงแล้วขึ นอยู่กับตัวระบบทุนนิยมเองมากกว่า ขณะทีการปฏิวัติของกระฎุมพีทีดูเหมือนว่าเสร็จ 

สมบูรณ์กว่าในทีอืนนั นอาจแสดงให้เห็นถึงความต่อเนืองอันลึกซึ งของระบบเก่าก่อนทุนนิยม และความ 

ต่อเนืองนั นอาจเป็นประโยชน์กับทุนนิยมอืนๆ ในยุโรปอีกด้วยก็ได้ เราอาจจะพบว่า ขณะทีบริเตนนั นโดดเด่น 

มากในความยึดติดกับรูปแบบเก่าๆ และแนวโน้มของบริเตนเองทีคอยแต่จะรื อฟื นหรือแม้แต่ประดิษฐ์ความโบ 

รํ าโบราณต่างๆ และขณะทีรูปแบบเหล่านี มีความสําคัญเชิงอุดมการณ์อย่างมาก ความต่อเนืองกับอดีตก่อนทุน 

นิยมในอังกฤษอาจเป็นแค่เพียงรูปแบบและสัญลักษณ์ภายนอกมากกว่าทีจะเป็นความต่อเนืองกับอดีตก่อนทุน 

นิยมในเชิงโครงสร้าง (โดยไม่มีกับดักทางสัญลักษณ์) เหมือนกับในประเทศยุโรปอืนๆ 

มีเครืองหมายมากมายถูกใช้เป็นขนบเพือแสดงให้เห็นถึงยุคสมัยใหม่ เครืองหมายเหล่านี มักเกียวพัน 

กับกระบวนทัศน์ของกระฎุมพี ซึ งไม่ปรากฎให้เห็นในหมู่เกาะบริเตนแต่ปรากฎเด่นชัดในคู่แข่งทาง 

ประวัติศาสตร์ อันได้แก่รัฐ “สมัยใหม่” ทีมี “เหตุผล” ต่างๆ อันประกอบไปด้วยขนบของวาทกรรมทาง 

การเมืองและรูปแบบทางวัฒนธรรมทีตอบสนองกันเป็นอย่างดี ในทีนี ผู้เขียนจะเสนอว่าการเติบโตของหมุด 

14

หมายเหล่านี ในภาคพื นยุโรปมิได้แสดงถึงวุฒิภาวะของกระฎุมพีหรือพลังของนายทุน แต่ในทางตรงข้าม มัน 

กลับสะท้อนให้เห็นถึงความแข็งแกร่งของความสัมพันธ์ทางสังคมและทรัพย์สินในสังคมก่อนทุนนิยม แท้จริง 

แล้ว รูปลักษณ์ของความคิดทีมักถูกเชือมโยงกับการเกิดขึ นของรัฐสมัยใหม่ อย่างเช่น แนวคิดบางประการ 

เกียวกับอธิปไตยอันแบ่งแยกมิได้และความเป็นชาติ นั นพิสูจน์ให้เห็นอย่างยิงถึงการขาดความเป็นสมัยใหม่ 

ของมันเอง และการขาดซึ งอธิปไตยอันเป็นหนึ งเดียวและความเป็นชาตินั นก็ปรากฎอยู่ในรัฐเหล่านั นในความ 

เป็นจริง กรณีทีสําคัญคือฝรังเศส ซึ งได้มอบต้นแบบของ “การปฏิวัติแห่งกระฎุมพี” ให้กับโลก และกําเนิดของ 

ยุคสมัยใหม่ 

ในทางกลับกัน สิงทีคิดกันว่าเป็นสัญลักษณ์ของรัฐสมัยใหม่และวัฒนธรรมทางการเมืองทีขาดหายไป 

ในอังกฤษนั นมิได้เป็นเพราะรัฐอังกฤษนั นล้าหลังหรือเพราะทุนนิยมอังกฤษแปลกประหลาดและขาดวุฒิภาวะ 

ในทางตรงกันข้าม การขาดหายของสิงเหล่านี แสดงให้เห็นถึงการมีอยู่ของทุนนิยมทีได้พัฒนาเป็นอย่างดีและ 

รัฐทีวิวัฒนาการไปอย่างสอดคล้องกับทุนนิยม สิงทีขาดหายไปจากวาทกรรมทางการเมืองของอังกฤษแท้จริง 

แล้วมีอยู่ในโลกความเป็นจริงของอังกฤษ ดังนั น ในหมู่เกาะบริเตน จึงไม่มีการขาดช่วงหรือแตกแยกทีสําคัญ 

ระหว่างเศรษฐกิจทุนนิยมกับวัฒนธรรมทางการเมืองของระบอบเก่าทีถูกหยุดเวลาไว้ทีปี 1688 ในทางตรงกัน 

ข้าม การก่อรูปของรัฐและวัฒนธรรมกระแสหลักของบริเตนได้เกียวพันกันอย่างแยกไม่ได้ ด้วยการพัฒนาของ 

ทุนนิยม ซึ งสอดคล้องกันเป็นอย่างดีกับตรรกะทางเศรษฐกิจและความขัดแย้งภายใน หมู่เกาะบริเตนอาจเป็นที 

ซึ งมีวัฒนธรรมเป็นทุนนิยมอย่างสมบูรณ์ทีสุดในยุโรปก็เป็นได้ 

15

16


รัฐสมัยใหม่2 

เอลเลน มีกซินส์ วูด 

เพอรี แอนเดอร์สัน เขียนไว้ว่า หมู่เกาะอังกฤษนั นแปลกแยกโดดเดียวอยู่ท่ามกลางรัฐทุนนิยมหลัก 

อืนๆ เพราะไม่เคยผ่านกระบวนการปฏิรูปเข้าสู่สมัยใหม่อย่างสมบูรณ์เหมือนรัฐเหล่านั น ทฤษฏีของโทมัส 

แนร์น และเพอรี แอนเดอร์สันดั งเดิมเสนอว่ารัฐ “เรียบง่าย” (minimalist English state) อย่างอังกฤษนั น เป็น 

ผลผลิตของการวิวัฒนาการก่อนเวลาอันควร ในช่วงหัวเลี ยวหัวต่อทีสําคัญยิง คือการปฏิวัติอุตสาหกรรมใน 

ศตวรรษที ในขณะทีบนภาคพื นยุโรปนั นมีการปฏิวัติของเหล่ากระฎุมพีทีเป็นลําดับขั นตอน ซึ งได้สร้าง 

รัฐสมัยใหม่ทีมีการรวมศูนย์อํานาจและบริหารราชการบนหลักเหตุผล รัฐเหล่านี มีความสามารถในการวาง 

ทิศทางพัฒนาเศรษฐกิจ 

ในการอธิบายครั งล่าสุด ประเด็นสําคัญดังกล่าวของทฤษฎีนี ยังคงเดิม ถึงแม้ว่าจะมีการเลือนการปฏิวัติ 

ของกระฎุมพีออกไปเป็นช่วงกลางศตวรรษทียีสิบก็ตาม แอนเดอร์สันเขียนถึงการปฏิวัติในอังกฤษว่า เป็นความ 

“รวดเร็วและอวสานสิน” ของกระบวนการซึ งจบลงในปี อันนับว่าเป็นหนึ งศตวรรษก่อนการเริมต้นของ 

ทุนนิยมอุตสาหกรรมเองด้วยซํ า เขาได้เปรียบเทียบความแปลกแยกอันโดดเดียวของหมู่เกาะอังกฤษกับรัฐอืนที 

มีการปฏิวัติเสร็จสินสมบูรณ์กว่า ว่า 

ประสบการณ์ของรัฐทุนนิยมสมัยใหม่อืนๆ นั นแตกต่างออกไป … การกวาดล้างภูมิทัศน์ทางสังคม 

และสถาบันครั งสุดท้ายทีคิดกันว่าขึ นในช่วงสงครามโลกครั งทีหนึ งนั น อาร์โน เมเยอร์ได้ตรวจสอบ 

อีกครั งและพบว่ามันเสร็จสินอย่างแท้จริงตอนสงครามโลกครั งทีสอง ความสําคัญทัวๆ ไปของ “การ 

ปฏิวัติและปฏิวัติเล่า” เหล่านี เหมือนกันหมดทุกแห่ง การปฏิวัติเหล่านี คือช่วงทีจําเป็นในการทําให้รัฐ 

กลายเป็นสมัยใหม่ ซึ งก่อให้เกิดการตืนตัวทางเศรษฐกิจขึ นอีกครั งหนึ ง … มีเพียงหมู่เกาะอังกฤษ 

เท่านั นทีเป็นข้อยกเว้น 

แต่ถ้าหากข้อเสนอนี หมายความว่าความบกพร่องของรัฐอังกฤษนั นเกิดจากความไม่สมบูรณ์ของการ 

ทําให้เป็นสมัยใหม่โดยการปฏิวัติของกระฎุมพีและเหตุการณ์ทีเกิดตามๆ กันมา แอนเดอร์สันได้บอกใบ้ถึง 

ความเป็นไปได้ทีจะมีคําอธิบายอันเป็นทางเลือกอืนๆ อันจะเห็นได้จากการบรรยายถึงยุควิคตอเรียนว่า “เรียบ 

ง่าย” (minimalism) และเคร่งครัดมัธยัสถ์ (austerity) พร้อมกับนําไปเปรียบเทียบกับรัฐยุโรปร่วมสมัยกันใน 

ด้านการใช้จ่ายสาธารณะ รายรับจากภาษี และขนาดของระบบบริหารรัฐกิจแล้ว แอนเดอร์สันสรุปว่า 

ความแปลกประหลาดของรัฐอังกฤษนั นมีต้นตอมาจากคําสังห้ามของระบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ใน 

ศตวรรษที ส่วนในราชวงศ์อืนของยุโรปนั น มีการสร้างข้าราชการจํานวนมากทีแม้ว่าส่วนใหญ่จะ 

2 

จากบทที 2 The Modern State จากหนังสือ The Pristine Culture of Capitalism - Ellen Meiksins Wood 

17

มาจากชนชั นสูง แต่ก็ไม่ใช่ทุกคน ซึ งการสร้างระบบนี ได้กลายเป็นรากฐานของการเติบโตขึ นอย่าง 

ถาวรของเหล่าข้าราชการมืออาชีพ … ทว่าไม่มีการมอบอํานาจเช่นนั นให้แก่กองทัพและระบบราชการ 

ในอังกฤษช่วงก่อนประวัติศาสตร์ของศตวรรษที เลย 

ข้อเสนอทีถึงแม้จะไม่ค่อยมีคําอธิบายมากนักของประเด็นนี คือ รัฐราชการ “สมัยใหม่” ซึ งมีผลดีใน 

การนําพาเศรษฐกิจของรัฐต่างๆ ในยุโรปนั นเป็นมรดกตกทอดมาจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ และไม่ใช่ 

ผลผลิตของการพัฒนาทีก้าวหน้าของทุนนิยม ถ้ายึดตามข้อสังเกตนี สิงใดกันเล่าทีมีความสมัยใหม่กว่า รัฐ 

อังกฤษซึ งหลีกเลียงสมบูรณาญาสิทธิราชย์ หรือ รัฐในยุโรปทียังคงยึดมันกับรากเหง้าขอสมบูรณาญาสิทธิราชย์ 

ในอดีต “ความขาดหายไปอันมีลักษณะเฉพาะ” ในประวัติศาสตร์อังกฤษนั นเกียวข้องกับทุนนิยมทีไม่พัฒนา 

หรือไม่ หรือ ในทางตรงกันข้าม เกิดจาก “คําสังห้าม” จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์กันแน่ และถ้าหากว่า 

รัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์มีความเป็นกระฎุมพีมากกว่า จะถือว่ามันมีความเป็นทุนนิยมอย่างทัวถึงน้อยกว่าด้วย 

หรือไม่ 

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์และรัฐสมัยใหม่ 

รัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์นั นดําเนินรอยตามตรรกะทางเศรษฐกิจของตัวเอง ซึ งเป็นตรรกะทีได้รับ 

อิทธิพลมาจากระบบทีมาก่อนทุนนิยมมากกว่าเศรษฐกิจทุนนิยมทีกําลังเติบโต ในทีนี รัฐเป็นเครืองมือสําคัญ 

ในการจัดสรรงบประมาณ โดยมีข้าราชการเป็นผู้ดําเนินการจัดการงบทีมาจากทรัพยากรส่วนบุคคลเหล่านี 

เช่นเดียวกับเหล่าขุนนางในระบบศักดินาสวามิภักดิ ทีคอยจัดสรรแรงงานส่วนเกินของชาวนาผ่านอํานาจทาง 

การเมือง การทหาร และการบังคับใช้กฎหมาย ด้วยข้ออ้างของสิทธิพิเศษทางกฎหมายนี ทําให้ทายาทของเหล่า 

ขุนนางไม่เพียงแค่สามารถสืบทอดอํานาจเก่าและอภิสิทธิ จากบรรพบุรุษของตนได้ แต่ยังสามารถสร้างอํานาจ 

ใหม่เพิมในรูปแบบใหม่ คือ สิทธิในการครอบครองอํานาจทางการเมือง ผ่านทางรูปแบบใหม่ของการถือครอง 

ทรัพย์สินอันได้มาจากสิทธิทางการเมืองด้วย หน่วยงานรัฐในรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์แสดงให้เห็นถึงการรวม 

อํานาจสู่ศูนย์กลางขึ นสู่ส่วนบน ของระบบศักดินาสวามิภักดิ ซึ งผลผลิตส่วนเกินของชาวนาได้ถูกจัดเก็บใน 

รูปแบบของภาษีแทนทีจะเป็นค่าเช่าทีดิน 

การจัดการทางเศรษฐกิจ และเป้าหมายทางการเมืองทีก่อให้เกิดเครืองมือทีซับซ้อนเช่นนี เองทืทําให้ 

ระบบกษัตริย์ของฝรังเศสแตกต่างไปจากอังกฤษ กล่าวคือ ในอังกฤษ ชนชั นปกครองมีอํานาจทีเข้มแข็งในการ 

ครอบครองทีดินมาเป็นเวลานาน และได้เพิมปริมาณทรัพย์สินของตนเองผ่านทางการใช้สอยทรัพย์สินเหล่านั น 

อย่างก่อให้เกิดผล โดยเฉพาะทีดินซึ งถูกเตรียมพัฒนาเพือเพาะปลูกโดยผู้เช่าที ซึ งเป็นการพัฒนาเพือตอบสนอง 

ต่อภาวะการแข่งขัน ทีดินของเอกชนทีตกอยู่ภายใต้ระบอบการจัดการแบบ “ทุนนิยม” โดยสมบูรณ์นั นมักจะมี 

การพัฒนามากกว่า และรัฐในฐานะเครืองมือสําหรับจัดสรรแรงงานส่วนเกินจากผู้ผลิตโดยตรงนั นสําคัญน้อย 

กว่ามาก ซึ งทรัพย์สินอืนทางการเมือง สิทธิพิเศษของบริษัท และผลพวงของขอบเขตอํานาจศาลก็เป็นไป 

ในทางเดียวกัน ในกรณีเช่นนี เองทีระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ โดยเฉพาะโครงสร้างระบบภาษีและการ 

บริหารงานในรูปแบบของรัฐฝรังเศสนั น “ถูกศาลห้ามบังคับใช้” ในอังกฤษ 

18

ผู้เขียนมิได้จะกล่าวว่าชนชั นปกครองของอังกฤษหมดความสนใจในตําแหน่งทีไม่ต้องทํางาน 

(sinecures) และหน่วยงานของรัฐ เพราะแท้จริงแล้ว การแสวงหาประโยชน์จากรัฐโดยเหล่าขุนนางผู้ทรง 

อํานาจนั นได้เริมต้นขึ นมาใหม่ในช่วงเวลาอันรุ่งโรจน์ของทุนนิยมเกษตรกรรมในช่วงศตวรรษทีสิบแปด เมือ 

“การโกงกินสมัยเก่าๆ” ได้ปล้นความรุ่งเรืองของชาติไปอย่างละโมบโลภมาก แต่ในเวลานั น รัฐยังมิใช่ 

เครืองมือโดยตรงในการสกัดกลันผลผลิตส่วนเกิน ทีมีการจัดสรร “ค่าเช่าส่วนกลาง” ในรูปแบบภาษีจาก 

ชาวนาผู้ผลิต หรือรัฐเองก็ไม่ได้แข่งขันกับทรัพย์สินทีก่อตั งจากการเมืองในการแบ่งสรรปันส่วนผลผลิต 

ส่วนเกินจากชาวนา ในทางตรงกันข้าม ขณะทีชนชั นซึ งถือครองทรัพย์สินเก็บภาษีตัวเองโดยได้รับความ 

เห็นชอบจากรัฐสภา ส่วนหนึ งของชนชั นดังกล่าวนั นได้ใช้รัฐเป็นสือกลางสําหรับรีดไถเอาส่วนทีดีทีสุดทีได้ 

จากเอกชนโดยการจัดสรรทางเศรษฐกิจเพียงอย่างเดียว 

ข้อมูลเหล่านี อาจช่วยยืนยันในสิงทีแอนเดอร์สันเรียกว่า “ความสําเร็จครั งประวัติศาสตร์ของชนชั น 

ปกครองอังกฤษในทุกรูปแบบของการกลายร่าง” อันเป็นความสําเร็จทีพิสูจน์ได้ถึงล่มสลายของระบบทุนนิยม 

ของอังกฤษ ซึ งมีการ “ปกป้องรักษาภาคประชาสังคมทีเหนือกว่ารัฐมาเป็นเวลานาน” ความ “สําเร็จ" นี ถูก 

แสดงออกผ่าน “ความแปลกประหลาดสามประการของโครงสร้างอํานาจในหมู่เกาะอังกฤษ ได้แก่ การที 

รูปแบบระบบราชการและทหารไม่ค่อยมีความสําคัญ รูปแบบเศรษฐกิจทีโดดเด่น และการทีรูปแบบทาง 

วัฒนธรรมและอุดมการณ์มีความสําคัญอย่างทีสุด” 

แต่ถ้าสิงเหล่านี คือลักษณะทีโดดเด่นทีสุดของรัฐอังกฤษ ก็นับว่ามันเกียวข้องกับความมีวุฒิภาวะ 

เติบโตของความสัมพันธ์ทางสังคมและทรัพย์สินแบบทุนนิยมมากกว่ากับข้อเสนอทีว่าทุนนิยมของอังกฤษ 

พัฒนาไม่สมบูรณ์ ระบบทุนนิยมของหมู่เกาะอังกฤษนั นอาจต้องทนทุกข์ทีมันได้ก่อร่างสร้างตัวอย่างโดดเด่น 

มันคงภายใต้ประชาสังคม แต่การทีภาคประชาสังคม และของรูปแบบทาง “เศรษฐกิจ” มีความเหนือกว่าระบบ 

การเมืองการทหาร จนอาจกล่าวได้ว่าเป็นการแยกประชาสังคมออกจากรัฐ นั นเป็นลักษณะเฉพาะทีใช้ในการ 

ให้คําจํากัดความระบอบทุนนิยมเอง ซึ งทําให้มันแตกต่างจากรูปแบบทางสังคมอืนๆ งานเขียนของแอนเดอร์ 

สันเกียวกับ “โครงสร้างอํานาจในหมู่เกาะอังกฤษ” นั นจึงเข้ากันได้กับข้อสันนิษฐานข้อทีสอง (เกียวกับภาวะ 

ผู้นําทีเกิดขึ นก่อนทีอืน) มากกว่าทฤษฎีเรืองการปฏิวัติกระฎุมพีทีไม่เสร็จสินสมบูรณ์ และมันไม่บังคับเราให้ 

ลงความเห็นว่าความล้มเหลวทั งหมดของอังกฤษเกิดจากการดํารงอยู่ของการผิดกาละ หรือเห็นว่าความสําเร็จ 

ทั งหมดของภาคพื นยุโรปเกิดจากความเป็นสมัยใหม่ทีสมบูรณ์แบบกว่าและการปฏิวัติของกระฎุมพีทีสมบูรณ์ 

ทัวถึงกว่า 

ความคิดเกียวกับรัฐ 

อังกฤษและฝรังเศสได้สร้างรัฐรวมศูนย์มาเป็นเวลานานก่อนประเทศอืนในยุโรป แต่กลายเป็น 

ประสบการณ์ของฝรังเศสทีมอบกระบวนทัศน์หลักเกียวกับการเมืองสมัยใหม่ การปฏิวัติฝรังเศสคือตัวอย่างที 

ชัดเจนทีสุด แต่แนวคิดเกียวกับรัฐสมัยใหม่นั นมิได้เป็นหนี ประวัติศาสตร์ก่อนการปฏิวัติฝรังเศสน้อยไปกว่า 

กันเลย แท้จริงแล้ว แนวคิดเกียวกับรัฐเองนั นได้รับความหมายแบบสมัยใหม่ในช่วงศตวรรษทีสิบหกของ 

19

ฝรังเศสเป็นหลัก และระบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ทีเริมให้รากฐานอันมันคงต่อแนวคิดเรืองรัฐในวัฒนธรรม 

ยุโรป 

ในฝรังเศส กระบวนการรวมอํานาจเข้าสู่ศูนย์กลางของรัฐ ซึ งได้ถูกพิสูจน์แล้วว่ายืดเยือมาก เริมต้น 

ก่อนหน้าเมือ “อํานาจอธิปไตยทีถูกแบ่งสรรปันส่วน” ในระบอบศักดินาสวามิภักดิ ถูกท้าทายโดยอํานาจหนึ ง 

เดียวของกษัตริย์ซึ งถูกสร้างผ่านกระบวนการของ “การขยายตัวเกียวกับมรดก” ซึ งได้ทําให้เจ้าผู้ครองคนเดียวมี 

อํานาจเหนือกว่าคู่แข่งผู้อืน แต่ถึงแม้ว่าการรวมศูนย์อํานาจจะประสบความสําเร็จเพียงใด ระบอบสมบูรณาญา- 

สิทธิราชย์ของฝรังเศสก็ไม่เคยเอาชนะการกระจายอํานาจออกเป็นหลายส่วนของระบอบศักดินาสวามิภักดิ ใน 

อดีตได้ จริงอยู่ ลักษณะสําคัญของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์คือความตึงเครียดทีสืบทอดกันมาระหว่างการ 

รวมอํานาจเข้าสู่กษัตริย์และการแบ่งแยกอํานาจแบบระบอบศักดินาสวามิภักดิ เดิม โดยมีพื นฐานจากการ 

แบ่งแยกระหว่างรูปแบบต่างๆ กันของทรัพย์สินทีสถาปนาขึ นด้วยการเมือง ในทางหนึ ง ค่าเช่ารวมกับดอกผล 

ของขอบเขตอํานาจกฎหมายหรือสิทธิพิเศษทางกฎหมาย และอีกด้านหนึ งคือ “การรวมศูนย์อํานาจเข้าสู่ 

ส่วนบน” ของเหล่าขั วอํานาจศักดินาในรูปแบบของหน่วยงานรัฐและการเก็บภาษีโดยรัฐจัดสรร กําไรทีเพิมพูน 

ขึ นในหมู่ชนชั นปกครองจากกระบวนการรวมอํานาจสู่ศูนย์กลางของระบอบศักดินาสวามิภักดิ มิได้แก้ไข 

ปัญหาและความตึงเครียดระหว่างรัฐและอํานาจอิสระของชนชั นปกครอง เช่นเดียวกับทีไม่ได้แก้ปัญหา 

เกียวกับทรัพย์สินทีก่อตั งจากการเมืองหรือความแตกแยกของอํานาจอธิปไตย เพราะทั งสองประการนี ล้วนเอา 

เปรียบแรงงานของชาวนา ความขัดแย้งเหล่านี ได้ถูกแก้ไขไปเพียงบางส่วนโดยการแต่งตั งชนชั นสูงจํานวนมาก 

เข้าไปทํางานในส่วนราชการอันรํ ารวยของรัฐ 

การอ้างสิทธิของอํานาจสมบูรณาญาสิทธิราชย์เพือต่อต้านขอบเขตอํานาจต่างๆ และความตึงเครียด 

ระหว่างการรวมศูนย์อํานาจของกษัตริย์กับการกระจายอํานาจออกเป็นหลายส่วนของระบอบศักดินาสวามิภักดิ 

นั น ได้ทําให้แนวคิดเกียวกับอธิปไตยและรัฐกลายเป็นประเด็นทีมีนัยยะทางอุดมการณ์อย่างไม่เคยเป็นมาก่อน 

นักทฤษฎีการเมืองทีสําคัญเกียวกับเรืองนี คือ ฌอง โบแดง ผู้ซึ งได้อธิบายทฤษฎีเกียวกับอธิปไตยอันสัมบูรณ์ 

และไม่อาจแบ่งแยกได้ ไว้อย่างเป็นระบบระเบียบเป็นครั งแรกในช่วงทีครึ งทีสองของศตวรรษทีสิบหก 

เช่นเดียวกับแนวคิดเกียวกับรัฐว่าเป็นการแสดงตัวให้เป็นรูปร่างของอํานาจอธิปไตย ว่าเป็นวิถีทางในการรวม 

ความสับสนของอํานาจขุนนางและการแบ่งขอบเขตทางกฎหมายเข้าด้วยกันอย่างราบรืนงดงาม 

แต่ถ้าหากว่าเป้าหมายของการรวมศูนย์ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ได้ประสบความสําเร็จแล้วใน 

เชิงทฤษฎี มันก็ไม่เคยสําเร็จเลยในทางปฏิบัติ ต้องรอจนถึงการปฏิวัติฝรังเศส โดยเฉพาะในยุคทีนโปเลียน 

ครองอํานาจ การรวมศูนย์อํานาจทีแท้จริงจึงได้เกิดขึ น นโปเลียนเริมต้นสร้างรัฐสมัยใหม่ด้วยการกวาดล้างพวก 

นิยมระบบศักดินาสวามิภักดิ ทีรอดจากการปฏิวัติมาได้ พวกที “ร่างอยู่ระหว่างสองขั ว” และอํานาจของบริษัท 

ต่างๆ ตลอดจนขอบเขตทางกฎหมายทีแตกแยกออกเป็นหลายส่วนซึ งเป็นแนวขวางกั นมิให้เกิดการรวมศูนย์ 

ทางการเมืองและเศรษฐกิจได้ อย่างไรก็ตาม ยังเหลืออีกขั นตอนหนึ งของการปฏิวัติ และกรอบความคิดด้านคํา 

นิยามของรัฐว่าต่างกับภาคประชาสังคมอย่างไร รวมไปถึงการจแยกจากกันของอํานาจทางการเมืองและ 

เศรษฐกิจ ซึ งก่อนหน้านี เคยรวมกันภายใต้ระบบศักดินาสวามิภักดิ และสมบูรณาญาสิทธิราชย์ก่อนการปฏิวัติ 

ด้วย งานเหล่านี ไม่เสร็จสินในฝรังเศสจนกระทังรัฐได้ถูกแปรสภาพจากปรสิตทีเติบโตได้ด้วยการสูบเลือดจาก 

การเก็บภาษีชาวนามาเป็นตัวเร่งปฏิกิริยาในการพัฒนาระบบทุนนิยม 

20

ถ้าโครงการของนโปเลียนได้รับเชื อไฟจากแรงกดดันของการแข่งขันจากอังกฤษซึ งได้กลายเป็นทุน 

นิยมเรียบร้อยแล้ว การคุกคามทางการทหารของรัฐนโปเลียนแบบ “สมัยใหม่” ก็ได้กลายเป็นแรงกระตุ้นให้เกิด 

การสร้างชาติ รวมถึงการพัฒนาทางเศรษฐกิจในทีต่างๆ บนภาคพื นยุโรป นับแต่นั นเป็นต้นมา กระบวนการ 

รวมรัฐและเศรษฐกิจเข้าด้วยกัน หรืออาจกล่าวได้ว่าคือทุนนิยมนันเอง ก็ได้พัฒนาไปด้วยกันอย่างสมัครสมาน 

สามัคคี 

ในยุคหลังการปฏิวัติ เฮเกลคือผู้ทีสามารถจับเอาวิญญาณของยุคสมัยเอาไว้ได้ งานทฤษฎีของเขา 

เกียวกับการสร้างรัฐที “เป็นสมัยใหม่” อย่างแท้จริงนั นได้รับแรงกระตุ้นจากความบกพร่องของดินแดนเล็กๆ 

ต่างๆ ในเยอรมันทีแยกจากกันและถูกปกครองโดยเจ้าชายหรือชนชั นสูง โดยเฉพาะเมือเปรียบเทียบกับความ 

เป็นเอกภาพทางการเมืองและกําลังการทหารของรัฐแบบนโปเลียน ในฐานะทีเป็นนักคิดคนแรกทีได้อธิบาย 

อย่างเป็นระบบเกียวกับความแตกต่างเชิงแนวคิดระหว่าง “รัฐ” และ “ภาคประชาสังคม” เฮเกลได้ยึดรัฐแบบ 

นโปเลียนเป็นแรงบันดาลใจสําหรับการสร้างรัฐทีเป็นสมัยใหม่อย่างแท้จริง และยังยึดงานของนัก 

เศรษฐศาสตร์การเมืองชาวอังกฤษอย่างสจวร์ต (Steurt) และสมิธเป็นต้นแบบของภาคประชาสังคมอีกด้วย ผล 

ของการทดลองทางความคิดในการปลูกถ่ายแบบแผนทางสังคมของต่างชาติลงบนความเป็นจริงที “ล้าหลัง” 

ของเยอรมันครั งนี นั นก่อให้เกิดการหลอมรวมอันน่าพิศวงของรัฐ “สมัยใหม่” กับหลักการศักดินาสวามิภักดิ 

แบบโบรํ าโบราณ โดยเฉพาะเมือเฮเกลเสนอทีจะปรับปรุงสถาบันของระบบศักดินาและให้รักษา “อํานาจ 

ประสานงานทีอยู่ตรงกลาง” ซึ งนโปเลียนเองได้ทําลายไปหมด เฮเกลเห็นว่าการกวาดล้างเช่นนี เป็นอันตรายต่อ 

องค์ประกอบอันเป็นเอกภาพของรัฐ เนืองจากทําให้รัฐขาดตัวกลางทีจําเป็นระหว่าง “ความเฉพาะตน” ของ 

ปัจเจก และ “ความเป็นสากล” ของรัฐ 

เมือความเป็นเอกภาพของเยอรมันได้เกิดขึ นในทีสุดช่วงปลายศตวรรษทีสิบเก้า กระบวนการนั นยังคง 

เปี ยมไปด้วยตรรกะของยุคก่อนทุนนิยม ซึ งถูกขับดันโดยแรงกดดันจากภายนอกของการแข่งขันทางภูมิศาสตร์ 

การเมืองและสงคราม เช่นเดียวกับทีการรวมอํานาจเข้าสู่ศูนย์กลางของรัฐประสบความสําเร็จได้จากทีผู้มี 

อํานาจเบื องบนกําหนดและตอบสนองต่อแรงกระตุ้นจากภายนอก ทุนนิยมของเยอรมันก็ถูกขับดันให้ก้าวไป 

ไกลเกินกว่าระดับการพัฒนาภายในด้วยแรงกระตุ้นทั งจากเบื องบนและภายนอก การรวมอํานาจรัฐเข้าสู่ 

ศูนย์กลางของเยอรมันและฝรังเศสนั นจึงมีสิงต่อไปนี ทีเหมือนกัน กล่าวคือ ทั งสองแห่งล้วนประสบความ- 

สําเร็จ ได้ด้วยการบวนการทีบีบบังคับจากชนชั นนํา (ถึงแม้ว่าในฝรังเศส กระบวนการจะเริมก่อนเยอรมัน 

ค่อนข้างมากและใช้เวลายืดเยือกว่า) ดังนั นในทั งสองกรณี จึงถือได้ว่ารัฐให้แรงกระตุ้นจากภายนอกเป็นปัจจัย 

ในการพัฒนาระบบทุนนิยม ถึงแม้ว่าอาจจะต่างกันในหลายระดับ ปัจจัยภายนอกของความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ 

หลังสมบูรณาญาสิทธิราชย์และการพัฒนาของระบบทุนนิยมในกรณีเหล่านี นํามาซึ งการปลดปล่อยอันเฉียบคม 

ของความแบ่งแยกระหว่างรัฐและภาคประชาสังคม 

ความแปลกประหลาดอันเป็นลักษณะเฉพาะของรัฐอังกฤษ 

ในกรณีของอังกฤษนั นแตกต่างออกไปอย่างมาก ความเป็นเอกภาพทีเกิดขึ นมานานแล้วของเหล่าชน 

ชั นนําของอังกฤษได้สร้างรากฐานทียาวนานและเป็นองค์ประกอบภายในสําหรับการรวมรัฐ ในทีนี 

21

กระบวนการแรกเริมของการก่อตัวของรัฐมิได้เป็นประเด็นเกียวกับการทีเจ้าผู้หนึ งจะก้าวขึ นมามีอํานาจเหนือ 

คู่แข่งคนอืนๆ ในทางกลับกัน การรวมศูนย์ของระบบศักดินาสวามิภักดิ ในอังกฤษนั นเป็นโครงการทีเกิดขึ น 

จากการมีส่วนร่วมของชนชั นเจ้าของทรัพย์สินทีทรงอํานาจ อาจกล่าวได้ว่าชนชั นนําของอังกฤษนั นเกิดมาเพือ 

ร่วมมือกัน ดังทีชัยชนะของชาวนอร์มัน (the Norman Conquest) เหนือชาวแองโกลซักซอนในปี 

(คําอธิบายเพิมของผู้แปล) ได้นําชนชั นปกครองทีด้จัดตั งกันเป็นหน่วยทหารและการเมืองทียึดเหนียวกันไว้ 

เรียบร้อยแล้วมาสู่อังกฤษ ถึงแม้ว่าจะมีช่วงเวลาทีเจ้าผู้ครองนครและราชวงศ์ต่างๆ มีปัญหากัน แต่อังกฤษไม่ 

เคยกลายเป็นระบบศักดินาสวามิภักดิ ทีแบ่งแยกกันอย่างชัดเจน การเกิดขึ นตั งแต่เนินของรัฐสภาแห่งชาติอัน 

เป็นหนึ งเดียวและขนบธรรมเนียมของการมี “กษัตริย์อยู่ในรัฐสภา” ได้พิสูจน์ว่ากระบวนการก่อรูปของรัฐของ 

อังกฤษอันมีกษัตริย์เป็นประมุขนั นแตกต่างกันอย่างมากจากฝรังเศส ซึ งขอบเขตทางกฎหมายทีแตกแยกกันเป็น 

หลายฝ่ ายและสถาบันอันมีผู้แทนนั นถูกแยกออกจากกันทั งในแนวตั งและแนวนอนด้วยชนชั นและท้องถิน 

รูปแบบการก่อตัวของรัฐอังกฤษนั นถูกเชือมโยงกับการวิวัฒนาการของชนชั นปกครองตั งแต่ช่วง 

เริมแรก วิวัฒนาการแรกเริมของการสร้างรัฐนี ไม่ได้เป็นเรืองทีเกียวข้องกับอํานาจของขุนนางสักคนทีได้ขึ น 

ครองอํานาจเหนือคู่แข่งคนอืน อันทีจริง การรวบรวมอํานาจมาอยู่ศูนย์กลางแบบระบอบศักดินาในอังกฤษเป็น 

ผลงานร่วมกันของชนชั นนําผู้เป็นเจ้าของทรัพย์สินและทีดิน แน่นอนว่าเราอาจกล่าวได้ว่าชนชั นปกครองของ 

อังกฤษเกิดมาอย่างสามัคคีปรองดองกัน ดังทีชัยชนะของชาวนอร์มัน (the Norman Conquest) นําเข้าระบบชน 

ชั นปกครองในเชิงการทหารและการเมืองอย่างเป็นระบอบระเบียบและสอดคล้องกันมาสู่อังกฤษ แม้จะมีการ 

ขัดแย้งกันบ้างระหว่างขุนนางและราชวงศ์ อังกฤษก็ไม่เคยพลั งไปถึงการแบ่งแยกดินแดนตามระบอบศักดินา 

วิวัฒนาการแรกเริมของรัฐสภาทีมีความเป็นเอกรัฐรวมถึงสูตรตามแบบฉบับรัฐสภากษัตริย์พิสูจน์ให้เห็นถึง 

กระบวนการก่อตัวของรัฐทําให้รัฐร่วมประมุขอย่างอังกฤษกับฝรังเศสแตกต่างกันอย่างมาก ทั งอํานาจศาลยัง 

กระจัดกระจายและตัวแทนของสถาบันต่าง ๆ ทีแบ่งไปทัวทุกสารทิศตามชนชั นและเขตการปกครอง 

รูปแบบการก่อตั งรัฐของอังกฤษนั นเกียวข้องกับวิวัฒนาการของชนชั นปกครองโดยทีไม่ได้ขึ นอยู่กับ 

อํานาจของสภาวะเศรษฐกิจแบบพิเศษ อย่างระบอบศักดินา หรือการรวมอํานาจเหล่านี เข้าสู่ศูนย์กลางใน 

อนุกรมภาษี/หน่วยงานของรัฐในระบอบเผด็จการเบ็ดเสร็จ ในยุคก่อนสมัยใหม่ ตอนทีรัฐเผด็จการถูกรวบรวม 

เข้าไว้ด้วยกันทีฝรังเศส ขุนนางอังกฤษเลือกทีจะเดินไปอีกทาง ด้วยความทีมีทีดินมากมายอยู่ในมือโดย 

ปราศจากการแบ่งแยกเขตการปกครองของขุนนางทีน่าเหนือยหน่ายแบบฝรังเศสหรือผู้สืบทอดทีดินทีได้รับ 

จากกษัตริย์ ทั งยังถูกทําให้ปลอดทหารก่อนชนชั นสูงอืน ๆ ในยุโรป พวกขุนนางอังกฤษจึงทยอยกันหันไปพึ ง 

การจัดสรรทางเศรษฐกิจ การใช้ทีดินให้เป็นประโยชน์มากทีสุดโดยการแข่งขันกันมากกว่าทีจะบีบบังคับให้ 

ถอดถอนส่วนเกินโดยตรง แม้แต่การเอารัดเอาเปรียบรัฐในฐานะแหล่งทรัพยากรในรูปแบบของหน่วยงานรัฐ 

ตําแหน่งงานทีมีแต่ชือ การอุปถัมภ์ และโกงกินกันอย่างเปิ ดเผย ก็ยังต้องพึ งพาการหมุนเวียนความมังคังสะสม 

ทีเกิดจากวิถีเศรษฐกิจแบบนี อย่างมาก ผลทีตามมาของความสัมพันธ์เชิงเศรษฐกิจทีโดนเด่นแบบนี คืออังกฤษ 

กลายเป็นรัฐทีปกครองตนเองโดยอิสระอย่างเต็มตัวซึ งแสดงให้เห็นถึงชนชั นเศรษฐกิจของผู้เข้ายึดครองทีเป็น 

“ส่วนบุคคล” ในมุมมองทางการเมืองทีเป็น “สาธารณะ” หมายความว่ากลไกการทํางานของเศรษฐกิจในการ 

เข้ายึดครองนั นถูกแยกออกจากกลไกลการทํางานของกฎการเมืองและการทหาร หรือในอีกแง่หนึ ง หมายความ 

22

ว่าประชาสังคม (civil society) นั นถูกแยกออกจากรัฐ ในขณะทีรัฐก็ตอบสนองจนถึงขั นเป็นรองอยู่ภายใต้ 

ประชาสังคม 

อย่างไรก็ตาม การแยกกันของรัฐและประชาสังคมในทางประวัติศาสตร์นั นถูกสะท้อนให้เห็นผ่าน 

ความเป็นหนึ งเดียวของมโนทัศน์พวกเขา ข้อเท็จจริงทีน่าตะลึงใจก็คือคําว่า “รัฐ” ถูกบันทึกในพจนานุกรมของ 

อังกฤษในแง่ของความหมายในสมัยใหม่ในศตวรรษที เฉกเช่นฝรังเศส เมือคําว่ารัฐนั นย้อนกลับไปถึงพื น 

หลังของความคิดทางการเมืองของอังกฤษโดยทันที เนืองด้วยพัฒนาการของระบอบกษัตริย์เบ็ดเสร็จทีถูกกีด 

กันอยู่ด้วยแล้วถูกทําให้ต้องหยุดชะงักในช่วงทศววรรษแห่งการปฏิวัติในศตวรรษที ในภาษาทางการเมือง 

สมัยนั น คําว่า เครือรัฐ (commonwealth) สังคมการเมือง (political society) และแม้แต่ ประชาสังคม (civil 

society) ในอังกฤษนั นยังอยู่ในมโนทัศน์ทีถูกควบคุมโดยคําว่ารัฐสักแห่งในยุโรป บุคลักษณะของชนชั น 

ปกครองและความสัมพันธ์ทีมีต่อรัฐ ความเป็นรองของรัฐต่อประชาสังคมนั นถูกแสดงออกมาอย่างเหมาะสม 

มากกว่าผ่านแนวคิดทีรัฐถูกย่อยให้เป็นชาติการเมือง (political nation) ของผู้ครอบครองส่วนบุคคล 

รัฐและชาติ 

วิวัฒนาการของชาตินิยม “สมัยใหม่” แบบยุโรปนั นเกียวข้องกันอย่างแนบแน่นกับแผนการสร้างรัฐ 

และการรวมอํานาจเข้าสู่ศูนย์กลางของรัฐ และนีเป็นอีกครั งทีอังกฤษมีฝรังเศสเป็นตัวอย่าง การปฏิวัตฝรังเศส 

ก่อให้เกิดความคิดแบบชาตินิยมทีเป็นแรงบันดาลใจให้อีกหลายประเทศ จนกลายมาเป็นต้นแบบของการ 

ปลดปล่อยทีมีผลกระทบอย่างถ้วนทัวในทีอืนมากกว่าในฝรังเศสเองเสียอีก ในยุโรป นโยบายขยายดินแดน 

ของนโปเลียน (Napoleanic expansionism) กลับกลายเป็นสิงปลุกเร้าการสร้างชาติในแบบทีแตกต่างออกไป 

สิงทีรัฐสมัยใหม่จําเป็นต้องมีไม่ใช่กลุ่มชนชั นนําทีกระหายสงคราม แต่เป็นชาติรวมกันทั งชาติทีสามารถระดม 

กําลังกันเพือรัฐได้ ชาตินิยมจึงมอบแรงขับเคลือนของอุดมการณ์ (ideological motivation) และวิธีในการระดม 

พลทีพร่องไปในชนชั นทีไม่ได้มีความคุ้นเคยกับสงครามแต่เกิดอย่างพวกทหารชนชั นสูง 

แต่ทั งการปฏิวัติฝรังเศสและสงครามทีตามมาหลังจากนั นมีผลกระทบทีแปลกประหลาดต่ออังกฤษ 

ต้นแบบของการปฏิวัตินั นถูกนําไปใช้อย่างกระตือรือร้นโดยพวกสุดโต่ง (radical) และพวกเสรีนิยม 

(libertarian) แต่ผลกระทบโดยรวมของตัวอย่างจากฝรังเศสกลายเป็นว่าวิวัฒนาการของอัตลักษณ์ชาติสมัยใหม่ 

นั นดับลงรวดเร็วมากแทนทีจะได้รับแรงผลักดันเพิม เนืองด้วยชนชั นปกครองก็ตอบสนองต่อการคุกคามของ 

การปฏิวัติและลัทธิฌากอแบ็ง (Jacobinism) เพือป้องกันตัว รัฐอังกฤษตอบสนองต่ออุดมการณ์ (ideology) และ 

สัญลักษณ์นิยม (symbolism) ของการปฏิวัติฝรังเศสโดยการ “หล่อความรู้สึกรักชาติขึ นมาโดยมีจุดยึดเหนียว 

เป็นราชวงศ์” การเข้ามาแทนทีสาธารณรัฐ (republic) ของจักรวรรดินโปเลียนบวกกับประสบการณ์ทําสงคราม 

กับฝรังเศสยิงทําให้มันได้ผลมากขึ นไปอีกด้วยการพรากความชอบธรรมไปจากตัวอย่างจากฝรังเศสสําหรับ 

พวกสุดโต่งและพวกเสรีนิยมในอังกฤษ ภาพทีทําให้เห็นได้ชัดเจนทีสุดคือสัญลักษณ์นิยมของความเป็นชาติ 

เนืองจากสงครามกับฝรังเศส “ทําให้แน่ใจว่าสัญลักษณ์ของหมู่เกาะอังกฤษทีซึ งแต่ก่อนถูกใช้ในแบบเดียวกับ 

มาริญานน์ ในระดับชาติ บ่อยครั งสําหรับพวกเสรีนิยม กลายมาเป็นทรัพย์สมบัติทีเกียวข้องกับราชวงศ์และรัฐ 

อย่างมากขึ นและมากขึ น” 

23

ความก้าวหน้าของชาตินิยมฝรังเศสผูกอยู่กับการเสือมถอยของอัตลักษณ์ชาติอังกฤษ สมาคมแห่ง 

สาธารณรัฐของฝรังเศสและสัญลักษณ์นิยมแห่งราชวงศ์ของอังกฤษดูเหมือนว่าจะสนับสนุนเกณฑ์ของ แนร์น์- 

แอนเดอร์สัน (Nairn-Anderson formula, thesis ) ว่าพวกบูชัวร์ซีอังกฤษทียังไม่เจริญ (immature) และไร้เสียง 

(subaltern) ต้องทนทุกข์กับความล้มเหลวทีจะกล้าในการเผชิญหน้ากับการปฏิวัติฝรังเศสและไม่มีทางทีจะ 

ดําเนินการโครงการทําให้เป็นสมัยใหม่ (modernizing) อย่างสําเร็จลุล่วงเพราะได้รับผลกระทบจากชนชั นกลาง 

ชาวฝรังเศสในการรวมตัวของความเป็นชาติสมัยใหม่ 

แต่ในขณะเดียวกันก็มีความกํากวมในเกณฑ์ดังกล่าว ทั งคําว่า ความเป็นชาติ (nationhood) และคําว่า 

ความเป็นสมัยใหม่ (modernity) ยังต้องการคํานิยามทีชัดเจน ยกตัวอย่างเช่น มันเป็นเรืองปกติมากทีจะถกเถียง 

ว่า “ชุมชนจินตกรรม” (imagined community) ของชาติได้รับความเข้มแข็งมาจากการเสือมถอยของผู้ที 

จงรักภักดีและมีความสามัคคีตามขนบธรรมเนียม ในขณะทีหลักการทีมีร่วมกันของยุคก่อนสมัยใหม่และ 

ชุมชนจริง ๆ สินความสามารถในการนิยามประสบการณ์ทัวไปของผู้คน: 

ด้วยความเสือมถอยของชุมชนแท้จริงทีผู้คนเคยคุ้นชิน หมู่บ้านและเครือญาติ เขตทางศาสนาและ 

ชุมชนสเปน (barrio) สมาคม ความเป็นพีเป็นน้อง หรืออะไรก็ตาม สมาชิกในชุมชนจึงรู้สึกว่าต้องมี 

อะไรมาทดแทน ชุมชนในจินตนาการของ “ชาติ” สามารถเข้ามาเติมเต็มช่องว่างในใจผู้คนได้ 

หรืออาจพูดได้ว่า “ชุมชนจินตกรรม” ของชาติก็คือความสามัคคีและจงรักภักดีในรูปแบบสมัยใหม่โดย 

ทีมีเงือนไขการมีอยู่ซึ งคือการเสือมถอยของความสมัครสมานของยุคก่อนสมัยใหม่นันเอง 

แน่นอนว่า “รัฐชาติ” นี เป็นปรากฏการณ์สมัยใหม่ และแน่นอนว่าความรู้สึกของความเป็นชาตินั นมี 

เงือนไขทีมีมาก่อนแล้วของสมัยใหม่บางประการ โดยเฉพาะกลไกของรัฐทีมีความเป็นหนึ ง ระบบการสือสารที 

เพียงพอ ภาษาทีทําให้เป็นสากลได้ในรูปแบบของภาษาทีพูดในชีวิตประจําวันทีเป็นลายลักษณ์อักษร อย่างไรก็ 

ตาม นีไม่ใช่ความจริงทั งหมด ถ้าชาตินิยมสมัยใหม่แบบจําลองเกิดขึ นความดื อรั น ไม่ใช่ในการเสือมถอยเพียง 

เล็กน้อยของหลักการทีมีร่วมกันตามขนบธรรมเนียม 

ชาติฝรังเศสถูกหลอมขึ นมาด้วยกระบวนการรวมอํานาจเข้าสู่ศูนย์กลางของรัฐทีถูกริเริมขึ นมาโดย 

ระบอบกษัตริย์เบ็ดเสร็จ ถูกสานต่อด้วยการปฏิบัติ และลุล่วงโดยนโปเลียนไม่มากก็น้อย ซึ งสวนทางกันกับ 

การแตกกระจายของฝรังเศสยุคก่อนสมัยใหม่ กระบวนการนี เกิดขึ นในรูปแบบของการจู่โจมหลักการทีมี 

ร่วมกันตามขนบธรรมเนียมทั งในแง่ของการตั งให้อํานาจในการตัดสินคดีของชาติไปค้านกับผลประโยชน์ 

เฉพาะกลุ่มประจําท้องถินของชุมชนทีแท้จริงตามขนบ และในแง่ของการตั งให้ผลประโยชน์ของชาติมาก่อน 

อภิสิทธิ ของชนชั นอริสโตแครต การคัดค้านกันในการปฏิวัติของพวก “อริสโตคราต” (Aristocrates) และพวก 

“นาซิองโน” (Nationaux) นันอุดมไปด้วยข้อมูลทางประวัติศาสตร์ แต่การคัดค้านของชาติและอภิสิทธิ นี ทีซึ ง 

เป็นผลสรุปของการปฏิวัติบอกอะไรทีกํากวม แน่นอนว่ามันไม่สือออกมาอย่างชัดเจนถึงแนวโน้มความเป็น 

สมัยใหม่ มันก่อกําเนิดกองกําลังขึ นมาจากความหัวดื อหัวรั นของหลักการยุคก่อนสมัยใหม่ และมันแสดงออก 

ถึงความต่อเนืองทีเป็นหลักพื นฐานระหว่างการรวมอํานาจเข้าสู่ศูนย์กลางของระบอบเบ็ดเสร็จทีจําเป็นต้องมี 

24

การยืนยันหลักการของ “ชาติ” ซึ งต่อต้านกับอํานาจในการตัดสินคดีในส่วนท้องถินและอภิสิทธิ ของอริสโต 

แครต และโครงการปฏิวัติความเป็น “ชาติ” 

ในความคัดค้านกันของ “ชาติ” และอภิสิทธิ นั นมีต้นกําเนิดมาตั งแต่คริสตศตวรรษที ในขณะที 

ผู้แทนของฐานันดรทีสาม (Third Estate) ในการพยายามทีจะปกป้องอภิสิทธิ ของตน เรียกร้องให้เกิดหลักการ 

ของ “ความเป็นทั งหมด” ความสมดุลย์ที “สอดประสาน” กันของภาคส่วนทีร่วมกันซึ งถูกนําเสนออกมาโดย 

ความมุ่งมันตั งใจทีรวมกันเป็นหนึ งเดียวในการรวมอํานาจเข้ากษัตริย์ ค้านกันกับการผูกขาดและความลําเอียง 

ของอภิสิทธิ ชนชั นสูง “ชาติ”ทีต่อต้านกับอภิสิทธิ นั นเป็นการสู้รบกันแบบเก่าในหลายแง่ (แต่ไม่ใช่การสู้รบกัน 

แบบทุนนิยมแน่นอน) มันยากทีจะมองเห็นว่าพวกกระฎุมพีซีทีสนับสนุนโครงการนี (โดยไม่ต้องพูดถึงพวก 

ชนชั นชาวไร่ชาวนาทีเป็นผู้ได้รับผลประโยชน์หลัก) ใช้เกณฑ์ใดในการสถาปนาชนชั นสมัยใหม่ทีมีวุฒิภาวะ 

และมันใจในตัวเองได้ขนาดนี เป็นชนชั นทีมีส่วนช่วยในการไปสู่ความก้าวหน้าของทุนนิยมมากกว่าทีพวก 

อริสโตแครตอังกฤษเคยเป็น การเบียงเอนเชิงปฏิวัติชองชนชั นปกครองอังกฤษทีขัดกับการปฏิวัติกระฎุมพีอืน 

ๆ นั นไม่ได้เกิดจากการรวมรัฐเข้าด้วยกันทีถูกริเริมจากระบอบกษัตรย์เบ็ดเสร็จ แต่ด้วยการอ้างสิทธิ อํานาจ 

สูงสุดของประชาสังคมและทรัพย์สินส่วนตัวเหนือรัฐทีแข็งแกร่งอยู่แล้วซึ งชนชั นปกครองครอบครองอยู่อย่าง 

เห็นผลได้ชัด 

ในประเทศฝรังเศส และภายหลังในเยอรมนี อุดมการณ์ของชาติไม่ได้ถูกใช้เพือแสดงออกและ 

สนับสนุนความเป็นหนึ งของรัฐทีมีอยู่แล้วอย่างง่าย ๆ อีกทั งยังมีพลวัตทีมันคงของการเจริญเติบโตทาง 

เศรษฐกิจทียังยืนในตัวของมันเอง แต่อุดมการณ์ดังกล่าวต้องรักษาไว้ซึ งกระบวนการของการรวมเป็นหนึ งและ 

พัฒนาการของมันด้วยตัวเอง “หลักการของเชื อชาติ”ถูกใช้เป็นเครืองมือในการบูรณาการรัฐ และเป็นสิงคํ าจุน 

การแทรกแซงของรัฐ ลัทธิชาตินิยมทีไม่ว่าจะต้องผ่านการเปลียนแปลงจากพัฒนาการอย่างไร ก็ถูกตั งเงือนไข 

ตั งแต่เริมแรกโดยความพยายามทีจะสร้างรัฐทีรวมเป็นหนึ งซึ งขัดต่ออะไรหลาย ๆ อย่างจากภายนอก และใน 

ภายหลังแรงกระตุ้นจากภายในเสียมากกว่า “ความเป็นชาติ”จัดหาให้ซึ งหลักการทางอุดมการณ์ความเป็นหนึ ง 

เดียวกันโดยทีหลักการทีมีโครงสร้างมากกว่าอ่อนแอกว่าความร่วมมือทีเป็นไปตามขนบมากกว่าและความ 

จงรักภักดีระดับภูมิภาค 

รัฐชาติยูเคเนีย 

เป็นอีกครั งทีกรณีของอังกฤษนั นแตกต่างอย่างโดดเด่น และเป็นอีกครั งทีการไม่มีอยู่ของมโนทัศน์เป็น 

พยานให้แก่การมีอยู่ของประวัติศาสตร์ สิงทีเป็นจริงแน่นอนคือมโนทัศน์เกียวกับความเป็นชาติของอังกฤษนั น 

ถูกตั งเงือนไขอยู่บนความเป็น “สหราชอาณาจักร” (United Kingdom) ทีประกอบไปด้วยหลากหลายชาติ จึงได้ 

ตัดเรืองเชื อชาติออกไปจากความเป็นชาติแล้ว แต่ทว่า ถ้าเป็นแบบกรณีตัวอย่างของฝรังเศส แนวคิดสมัยใหม่ 

ของชาตินั นเกิดขึ นจากความตึงเครียดระหว่างรัฐและการแบ่งแยกดินแดนทีมีร่วมกันมากกว่าความภักดีต่อเชื อ 

ชาติ เช่นนั นความแปลกประหลาดของความเป็นชาติอังกฤษนั นเป็นผลจากความเป็นหนึ งเดียวของรัฐอังกฤษ 

พอ ๆ กับความหลากหลายของสหราชอาณาจักร ในอังกฤษ แรงกดดันของอุดมการณ์ชาตินิยมนั นอ่อนแอกว่า 

เพราะความเป็นจริงของความเป็นชาตินั นแข็งแกร่งกว่า ด้วยความทีค้านกันเล็กน้อยกับหลักการทีมีร่วมกันของ 

25

ยุคก่อนสมัยใหม่ (และแน่นอนว่าไม่มีตัวอย่างความเป็นชาติสมัยใหม่ทีไหนมาก่อน) มโนทัศน์ของ “ชาติ” ที 

เกียวข้องกับความเป็นใหญ่ของกฎหมายและวัฒนธรรมอังกฤษนั นถูกแสดงให้เห็นแล้วตั งแต่สมัย 

คริสตศตวรรษที แต่หลังจากนั นเป็นต้นมาก็ไม่มีการเรียกร้องอย่างแรงกล้าต่อความเป็นหนึ งเดียวของรัฐ 

เพือให้ความเชือมันแก่อัตลักษณ์ของความเป็นชาติและต่อต้านอิทธิพลของการปกครองแบบแบ่งแยกดินแดน 

ความเป็นหนึ งเดียวแบบชาติของรัฐนั นมีรกรากจากความสัมพันธ์ทางสังคมทีมีอยู่ทัวไปและจากธรรมชาติของ 

ชนชั นปกครอง ในแง่นี ถ้าแรงกระตุ้นทั งหลายในการสร้างชาตินิยมสมัยใหม่นั นค่อนข้างอ่อนแอ มันคงเป็น 

เพราะว่าไม่มีความดื อรั นของสถาบันในยุคก่อนสมัยใหม่และรูปแบบทางวัฒนธรรม มากกว่าทีจะเป็นเพราะว่า 

มีสิงเหล่านั น และความไม่ร่วมมือกันของชาติทีไม่ใช่อังกฤษเปลียนไปเข้าสู่ “สหราชอาณาจักร” นั นสําเร็จ 

ลุล่วงได้ด้วยเงือนไขของความเป็นหนึ งของรัฐอังกฤษ 

ทอม แนร์น์แย้งว่า ความแปลกประหลาดของรัฐอังกฤษนั นถูกแสดงออกมาในรูปแบบของอัตลักษณ์ 

ของชาติทีเด่นชัด ซึ งนันทําให้อังกฤษแตกต่างจากรัฐชาติสมัยใหม่อืน ๆ ทั งหมด รวมถึงชาตินิยมสมัยใหม่ 

ทั งหมดอีกด้วย อันทีจริง เขาเสนอว่าอัตลักษณ์ชาตินี มีความน่าทึ งในแง่ทีว่ามันล้มเหลวทีจะประคับประคอง 

อุดมการณ์ชาตินิยมสมัยใหม่ ด้วยความทีขาดพื นฐานของเชื อชาติและภูมิภาคและไร้ซึ งแนวโน้ม 

“ประชาธิปไตยนิยม” ทีซึ งแนร์น์เชือว่าเกียวข้องกับชาตินิยม “ชาติ”อังกฤษหรือสิงทีเขาเรียกว่ารัฐชาติยูเคเนีย 

(the state-nation of Ukania) นั นไม่มีอัตลักษณ์นอกเหนือไปจากรัฐทีถูกใช้เป็นสัญลักษณ์โดยระบอบกษัตริย์ 

และขนบธรรมเนียม (ทีมักถูกสร้างขึ นมา) -การโน้มเอียงไปทางประชาธิปไตยนิยมหรือสมภาคนิยม 

(egalitarian) อะไรก็ตามถูกสลายไปในการทําความเข้าใจคําว่าชนชั นของยุคก่อนสมัยใหม่ (หรือ “ชนชั น” ใน 

เครืองหมายอัญประกาศ เพือทีจะได้แยกออกจากชนชั นทีเป็นปรากฏการณ์ทุนนิยมสมัยใหม่ทีคนคุ้นชิน) 

ลําดับชั นของฐานะและรสนิยมซึ งยังดํารงอยู่โดยวัฒนธรรมของระบอบกษัตริย์ การก่อตัวทีแปลกประหลาดนี 

ถูกคิดว่ามาจากการเจริญก่อนวัยอันควรของทุนนิยมอังกฤษและความไม่สําเร็จของการทําให้เป็นสมัยใหม่อีก 

แล้ว 

ในจุดนี เช่นกัน แนร์น์กําลังชี ไปทีจุดทีต้องการคําอธิบายอย่างไม่ต้องสงสัยเลย แม้ว่าเราอาจจะต้องการ 

คําอธิบายทีแตกต่างออกไป ลัทธิระบอบกษัตริย์นั นมีความน่าทึ ง ไม่ว่ามันจะมีความสําคัญอย่างล้นหลามอย่าง 

ทีแนร์น์ชี หรือไม่ และไม่ว่าเราจะยอมรับคําอธิบายของเขาในเรืองแนวโน้มสมภาคนิยมและเป็นทีได้รับความ 

นิยมของชาตินิยมแบบสมัยใหม่หรือไม่ ชาตินิยมแบบสมัยใหม่นั นอาจจะได้รับความนิยมจากประชาชนเนือง 

ด้วยมันอาจถูกใช้เป็นเครืองมือในการเคลือนไหวของมวลชน แต่นันก็ไม่หมายความว่ามันเป็นพลัง 

ประชาธิปไตยหรือพลังสมภาคนิยม และไม่ว่ากรณีใด ความแปลกประหลาดของชาตินิยมอังกฤษไม่ได้ทําให้ 

มันได้ผลน้อยลงเลยในฐานะแรงขับเคลือน ดังทีประจักษ์ได้จากประสบการณ์สงครามโลกทั งสองครั งและการ 

ออกไปเสียงภัยของกองกําลังทหารทีน้อยลงและน้อยลงตั งแต่นั นเป็นต้นมา บางทีสิงทีต้องการคําอธิบายนั นหา 

ใช่ความดื อรั นของระบอบกษัตริย์ในฐานะสัญลักษณ์ของความเป็นชาติ หากแต่เป็นบทบาททีสัญลักษณ์นั นมี 

และไม่มี 

สิงทีโดดเด่นสําหรับอังกฤษก็คือวัฒนธรรมการเมืองทีมีธรรมเนียมทางสติปัญญาและความตระหนักรู้ 

ในวงกว้างในขณะทีแนวคิดคําว่ารัฐยังอ่อนแอ ซึ งถูกแทนทีด้วยลัทธิของสัญลักษณ์ปลอม ๆ ของความเป็นรัฐ 

อังกฤษนั นค่อนข้างพิเศษกว่าประเทศหลัก ๆ อืนในยุโรปในแง่เหล่านี ถ้าหากจะมีตัวอย่างทีคล้ายกันในโลกทุน 

26

นิยมตะวันตก มันก็คงจะเป็นสหรัฐ การเคารพบูชาธงชาติของชาวอเมริกันนั นแทบไม่ต่างอะไรกับลัทธิบูชาเจ้า 

ในอังกฤษเลย (ลองจินตนาการดูถึงการมาโรงเรียนทุกเช้าและต้องเอามือทาบอกเคารพธงชาติเพือแสดงความ 

จงรักภักดีสิ!) และเหมือนกันกับในอังกฤษ สัญลักษณ์อันศักสิทธิ นี ดํารงอยู่ในวัฒนธรรมการเมืองทีขาด 

ความรู้สึกความเป็นชาติจากเชื อชาติของประชาชนและขาดคํากําจัดความทีชัดเจนของคําว่ารัฐ (คําว่า“รัฐ”ใน 

“สหรัฐ”นั นมีความหมายไปในเชิงของ“จังหวัด”มากกว่าคําว่า état ในภาษาฝรังเศส และคําว่า Staat ใน 

ภาษาเยอรมันทีแปลว่ารัฐ) ตัวอย่างเช่น สําหรับชาวฝรังเศสแล้ว แนวคิดของคําว่ารัฐนับเป็นปรากฏการณ์ใน 

ชีวิตประจําวัน โลกทีใช้ภาษาอังกฤษเป็นหลักดูจะไม่ค่อยสบายใจกับสิงนี ขวดนํ า Perrier นั นถูกตีตราไว้อย่าง 

น่าภาคภูมิใจว่า“ถูกรับรองโดยรัฐ” (Authorisée par l’État) แต่หากจะพิมพ์แบบนั นลงไปบนขวดโคคาโคล่า 

หรือกล่องชา PG Tips คงเป็นเรืองทีไม่น่าแม้แต่จะคิด 

ชาวอังกฤษและอเมริกันไม่ค่อยใช้คํานําหน้าสถาบันต่าง ๆ ด้วยคําว่ารัฐ เช่นคําว่า Staatsoper (ซึง 

แปลว่าโรงละครโอเปร่าของรัฐ) ส่วนมากทั งสองประเทศจะใช้คําว่า “แห่งชาติ” หรือ “ของหลวง” (หรือทั งคู่ 

พร้อมกัน) และยังมีคําคุณศัพท์อีกมากมายเพือให้เข้ากับจุดประสงค์ อาทิ แห่งสหรัฐ สาธารณะ แห่งชาติ(แม้จะ 

พบได้น้อยมาก) และบ่อยครั งทีระบุเลยว่าเป็น “ของรัฐบาล” หรือ “รัฐบาลควบคุมดูแล” ทั งสหรัฐและอังกฤษ 

คุ้นเคยกับรัฐบาลดี แต่แทบจะไม่มีความเป็น“รัฐ”เลย เนืองด้วยจุดประสงค์ของการใช้ได้จริง ถ้าคําว่ารัฐจะ 

ปรากฏ ก็จะปรากฏในบริบทของการเหยียดหยาม เป็นทีเห็นได้ชัดว่าความชอบธรรมทางการเมืองใน 

วัฒนธรรมทีแทบจะปิ ดหูปิ ดตาใส่คําว่ารัฐนั นแสดงให้เห็นถึงปัญหาทีเด่นชัด และในทั งคลังคําศัพท์ทาง 

การเมืองนี การทดแทนด้วยสัญลักษณ์จึงเข้ามามีบทบาททางอุดมดารณ์ทีไม่จําเป็น ในขณะทีแนวคิดของคําว่า 

รัฐเองนั นถูกฝังลงไปในจิตสํานึกของชาติแล้ว 

ในอังกฤษ จุดมุ่งหมายทางอุดมการณ์เหล่านี นั นถูกปฏิบัติหน้าทีโดยสัญลักษณ์นิยมในสมัยก่อนทุน 

นิยม แต่นีไม่ได้หมายความว่าบทบาทของสัญลักษณ์นี ถูกกําหนดโดยบุคลักษณะของรัฐอังกฤษยุคก่อน 

สมัยใหม่ ในทางตรงกันข้าม จุดอ่อนทางแนวคิดและอุดมการณ์ของคําว่ารัฐในวัฒนธรรมอังกฤษนั นถูก 

กําหนดโดยพัฒนาการทีสมบูรณ์กว่าในช่วงแรกเริมของความสัมพันธ์สมัยใหม่ระหว่างรัฐและประชาสังคมซึ ง 

เกียวเนืองกับการเติบโตของระบบทุนนิยม มันไม่ได้ย้อนแย้งกันเลยแม้จะดูเป็นอย่างนั นในเรืองทีว่าแนวคิด 

ของรัฐถูกจํากัดความให้ชัดเจนเพียงเล็กน้อย ในขณะทีการแยกกันอย่างเป็นทางการระหว่างบุคลักษณะของรัฐ 

และประชาสังคมเกิดขึ นก่อนและ“เป็นไปตามธรรมชาติ”ทีสุด และแนวคิดดังกล่าวบรรลุวุฒิภาวะทางชุด 

ความคิดในหลายรัฐทีรักษาไว้ซึ งการผสมผสานของการเมืองและเศรษฐกิจในรูปแบบของระบอบกษัตริย์ 

เบ็ดเสร็จและสิงทีสืบทอดต่อมาในสมัยใหม่ ในทีซึ งการเริมเป็นรูปเป็นร่างของประชาสังคมนั นเป็นโครงการ 

ของรัฐทีทุกคนตระหนักดี 

ราชวงศ์อังกฤษในฐานะเจตน์จํานงร่วม: ชาติ หรือ ชนชั น 

การให้เหตุผลของทอม แนร์น์เกียวกับราชวงศ์อังกฤษก็ถูกพลิกจากหน้ามือเป็นหลังมือได้ เขาอธิบาย 

ให้เราเข้าใจว่าลัทธิราชวงศ์แสดงให้เห็นถึงบุคลักษณะของรัฐอังกฤษในยุคก่อนสมัยใหม่ในแง่ทีสําคัญสองแง่: 

กษัตริย์ (the Crown) นั นถูกมองว่าเป็น “สิงทีเป็นศูนย์รวมเจตน์จํานงทางจิตใจของคนทั งชาติ” และในเมือชาติ 

27

ไม่มีอัตลักษณ์อืนนอกจากรัฐทีถูกสมมติขึ นมาผ่านราชวงศ์ทีแทรกซึมอุดมการณ์ของการแบ่งชนชั นสูงตํ าเข้า 

ไปในสังคม ซึ งส่อเป็นนัย ๆ ถึงการผสมผสานระหว่างรัฐและประชาสังคม 

แต่กลับเป็นฝรังเศส ไม่ใช่อังกฤษ ทีมีวัฒนธรรมอย่างเป็นระบบและยาวนานของวาทกรรมทาง 

การเมืองทีเกียวข้องกับเจตน์จํานงสาธาราณะหรือเจตน์จํานงร่วมทีหมกมุ่นกับการพยายามหาจุดทีจะเป็นแหล่ง 

ให้หลักการรวมเป็นหนึ งของสาธารณะ ซึ งเป็นจุดทีอิงอยู่กับการกระจายของระบอบศักดินาและการแบ่งแยก 

ดินแดนทีแบ่งแยกตัวการเมืองต่อไป อาทิ สถาบันผู้แทนนั นได้รับความเข้าใจอย่างชัดเจนว่าเป็นตัวแทนของสิง 

ทีเป็นรูปธรรมและมีร่วมกันอย่างเด่นชัด และในแต่ละสถาบันนั นก็มีจุดประสงค์ทีมีร่วมกันอย่างเด่นชัด หนึ ง 

ในคํากล่าวอ้างเพือปกป้องระบอบกษัตริย์เบ็ดเสร็จหลัก ๆ เลยคือการอ้างว่ากษัตริย์นั นเป็นจุดศูนย์รวมเจตน์ 

จํานงสาธาราณชนของคนทั งชาติ ในขณะทีผู้อ้างสิทธิ ในอํานาจคนอืน ๆ นั นมีความ “พิเศษ” ด้วยพื นหลัง 

ดังกล่าวทําให้รุซโซ ได้คิดค้นทฤษฎี “เจตน์จํานงร่วม” ขึ นมาโดยการโจมตีระบอบเบ็ดเสร็จของฝรังเศสด้วย 

การยืนยันว่าเจตน์จํานงร่วมนั นอยู่ในตัวประชาชนหรือไม่ก็ไม่มีอยู่เลย 

ในทางตรงกันข้าม คนอังกฤษไม่เคยวุ่นวายกับการตั งคําถามเหล่านี เพราะพวกเขาไม่เคยต้องเผชิญหน้า 

กับความตึงเครียดของบุคลักษณะความเป็นระบอบเบ็ดเสร็จระหว่างการกระจายอํานาจและการรวบรวมอํานาจ 

เข้าสู่ศูนย์กลาง ทั งรัฐสภาและสถาบันไม่เคยขึ นชือว่าเป็น“สิงทีเป็นศูนย์รวมเจตน์จํานงทางจิตใจของคนทั ง 

ชาติ”ในแง่นี แน่นอนว่าอาจจะไม่มีความจําเป็นเลยทีจะต้องปลุกหลักการของความเป็นชาติขึ นมาเพราะว่ามัน 

ไม่เคยมีกลุ่มผู้สวามิภักดิ สิงอืนเข้ามาท้าทายอย่างรุนแรง หากแต่จะเป็นในส่วนทีไม่ใช่ประเทศอังกฤษของส 

หราชอาณาจักรมากกว่าทีสัญลักษณ์นิยมของรัฐถูกนํามาเป็นตัวแทนสังคมจินตกรรมของความเป็นชาติ ใน 

ส่วนทีเอกรัฐอังกฤษกําหนดให้ชาติอืน ๆ มีความเป็นหนึ งร่วมกับตนด้วยการยึดครองหรือการดองกันอย่างบีบ 

บังคับจากเบื องบน ทีสัญลักษณ์นิยมของสถาบันกษัตริย์ถูกทําให้เข้ามายืนแทนเอกภาพของชาตินั นเกียวข้อง 

เป็นพิเศษกับสิงเหล่านี แต่เบื องหลังโครงสร้างอันลึกลับนี มีความเป็นจริงเกียวกับสถาบันของความเป็นหนึ ง 

เดียวกันของชาติอังกฤษอยู่ บุคลักษณะทีมีมาตั งแต่แรกเริมและมีความเป็นหนึ งเดียวสูงของอังกฤษดําเนิน 

ต่อไปเพือกําหนดและทําให้ความสัมพันธ์กับหน่วยประกอบอืนในสหราชอาณาจักรมีความซับซ้อนและทําให้ 

ชาติอืน ๆ ตกเป็นรองต่อโครงสร้างทีเป็นเอกภาพของอังกฤษ 

ในอังกฤษเอง ความเป็นเอกภาพของชาติไม่ได้ถูกประกอบสร้างอย่างน่าพิศวงเทียบเท่ากับการถูก 

ทึกทักว่ามีอยู่จริงในฐานะสถาบันหนึ ง ตัวอย่างเช่น รัฐสภาได้ทําหน้าทีเป็นหน่วยงานระดับชาติอันมีเอกรัฐอัน 

โดดเด่นมาอย่างยาวนาน และซึ งต่างอย่างสินเชิงกับหน่วยงานการปกครองระบบผู้แทน (representative 

institutions) ของฝรังเศส อังกฤษในอย่างน้อยทีสุดจากศตวรรษทีสิบหกยึดถือว่าหน่วยงานดังกล่าวของตนเป็น 

ตัวแทนของ “ทั งราชอาณาจักร” แม้กระทังสภาขุนนางและสภาสามัญชน (ทีแม้ว่าโดยทัวไปจะถูกพิจารณาว่า 

เป็น “ฐานันดร” อันแตกต่างกัน) เช่นเดียวกันกับสภาฐานันดรของฝรังเศส หาได้สะท้อนถึงการแบ่งแยกเป็น 

กลุ่มอย่างสมบูรณ์แบบระหว่างเหล่าขุนนางและสามัญชน การบริหารอันเป็นเอกลักษณ์ของระบบตัวแทน 

รัฐสภาบนพื นฐานจากบรรดาหน่วยงานผู้แทนท้องถินเองก็หาได้บ่งชี ถึงการมีอํานาจอย่างต่อเนืองของหลักการ 

บริหารร่วม (corporate principles) ในทางกลับกัน มันกลับเป็นพยานหลักฐานว่าหลักการดังกล่าวอยู่ภายใต้การ 

ควบคุมของอํานาจอธิปไตยหนึ งเดียวของชาติซึ งถูกแบ่งแยกตามเขตภูมิศาสตร์ สมาชิกแต่ละคนในรัฐสภาถูก 

พิจารณาให้เป็นผู้แทนของไม่เพียงแต่ผลประโยชน์ท้องถินแต่ยังรวมถึงผลประโยชน์ของชาติอันเป็นหนึ งเดียว 

28

การยอมรับเงือนไขนี ยังนําไปสู่หลักการทีว่าแม้ว่าบุคคลจะปฏิเสธการใช้สิทธิเลือกตั ง ไม่ว่าจะด้วยเพราะไม่ได้ 

อาศัยในเขตทีมีสิทธิหรือขาดคุณสมบัติครองครอบทรัพย์สินเพือมีสิทธิเลือกตั ง สิทธิของพวกเขายังคง “มีอยู่” 

ในรัฐสภา กล่าวคือ ทุกคนทีมีส่วนในผลประโยชน์ของชาติต่างจะได้รับสิงทีเอ็ดมันด์ เบิร์กจะเรียกในศตวรรษ 

ทีสิบแปดว่า การแทนสิทธิ “โดยปริยาย” 

เมือพิจารณาในแง่นี แน่นอนว่า ความคิดเรืองผลประโยชน์ของชาติอันเป็นหนึ งเดียวจึงเป็นเพียงเรือง 

แต่งทางอุดมคติ แต่สิงทีเป็นเรืองแต่งในวาทกรรมนี หาใช่การแสดงภาพของรัฐอังกฤษในฐานะโครงสร้าง 

ประเภทเอกรัฐ ตัวอย่างเช่น สิงทีเป็นภาพลวงตาในทฤษฎีการเป็นผู้แทนโดยปริยายไม่ใช่รัฐชาติอังกฤษ แต่ 

เหนือสิงอืนใดคือการมีเอกภาพของประโยชน์ท่ามกลางความแตกต่างทางชนชั นและทรัพย์สิน ดังทีกล่าวว่าผู้มี 

กรรมสิทธิ ทีดินฉบับคัดลอกซึ งปราศจากสิทธิในการออกเสียงหรือกรรมกรผู้ปราศจากสิทธิในการครอบครอง 

ทีดิน หาได้มี “สิทธิ” ในรัฐสภาน้อยไปกว่าเหล่าผู้มีอภิสิทธิ ครอบครองทีดินและเลือกตั ง กระนั น ในอังกฤษ 

ดังทีต่างจากฝรังเศสทีความแตกต่างทางเศรษฐกิจผูกโยงอย่างทันทีทันใดกับสิทธิพิเศษทางองค์กร (corporate 

privilege) และขอบเขตทางกฎหมายทีแตกแยกออกเป็นหลายส่วน ความสัมพันธ์ทางทรัพย์สินทีแพร่หลาย การ 

แบ่งแยกทีกําลังแผ่ขยายระหว่าง “รัฐ” และ “ภาคประชาสังคม” เปิ ดโอกาสอย่างทีไม่เคยมีมาก่อนให้สามารถ 

แยกความเป็นเอกภาพทางการเมือง (political unity) ออกจากความไม่เป็นเอกภาพทางสังคม (social disunity) 

สําหรับการจําแนกทรัพย์สินและลําดับขั น การพิจารณาสามารถกระทําได้บนพื นฐานของระดับทางอุดมการณ์ 

ทีต่างออกไป 

ข้อสังเกตการณ์นี จึงนําเรามาสู่คํากล่าวของแนร์น์ทีว่าระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์คือสัญลักษณ์ของ 

ชนชั น แน่นอนว่าราชวงศ์อังกฤษนังอยู่ ณ จุดสูงสุดของโครงสร้างทางอุดมการณ์ซึ งหล่อเลี ยงหลักการ 

ปกครองก่อนระบบทุนนิยมตามลําดับขั น (สิงทีแนร์น์เรียกว่า “ชนชั น”) ดังทีต่างจากความสัมพันธ์ของชน 

ชั นในระบบทุนนิยม (คําว่า ชนชั น ซึ งปราศจากเครืองหมายอัญประกาศ) ในประเด็นเรืองความสําเร็จของ 

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ในการข่มระงับการตระหนักรู้ทางชนชั นสมัยใหม่ ข้อถกเถียงอาจเกิดขึ นได้ 

วัฒนธรรมทาง “ชนชั น” ไม่ว่าจะในทางใด ไม่อาจกล่าวได้ว่าทําให้ชนชั นแรงงานของอังกฤษอ่อนข้อลงหรือ 

ลดทอนความขัดแย้งอันรุนแรงทางชนชั น ในอังกฤษ ลัทธิกษัตริย์ แน่นอนว่าไม่ได้หยุดยั งกลุ่มแรงงานจากการ 

เข้าไปมีส่วนร่วมมากขึ นในข้อพิพาทแรงงานต่าง ๆ ซึ งมากกว่ารัฐส่วนใหญ่ในโลกระบบทุนนิยมก้าวหน้าและ 

แน่นอนว่ามากกว่าฝรังเศสซึ งไม่มีการรวมตัวกันของชนชั นแรงงาน ชะตาของอุตสาหกรรมอังกฤษได้รับ 

ผลกระทบอย่างฝังรากลึกจากรูปแบบความขัดแย้งอย่างรุนแรงทางชนชั นจากอิทธิพลระบบทุนนิยมอันเป็น 

เอกลักษณ์มากกว่าการยึดติดอย่างไม่เข้าสมัยต่อซากหลงเหลือทีตกทอดจากระบอบการปกครองโบราณ 

อย่างไรก็ดี ไม่อาจปฏิเสธได้ว่าอุดมคติเรือง “ชนชั น” ยังคงสร้างความสับสนและซับซ้อนในประเด็นปัญหา 

ระหว่างชนชั น ให้ความสําคัญอย่างเกินควรไปกับประเด็นเรืองรูปแบบ, ภาษา, และการแบ่งแยกทางวัฒนธรรม 

โดยแท้จริงยังมีความประหลาดบางอย่างในวัฒนธรรมทีได้รับอิทธิพลอย่างแพร่หลายจากตรรกะทาง 

ระบบทุนิยมซึ งถึงอย่างไรก็ดียังคงพึ งพาหลักการขับเคลือนเศรษกิจแบบพิเศษ (extra-economic principles) 

ของสถานะ รูปแบบ และความแตกต่างทางวัฒนธรรม เปลียนผันเป็นมุ่งเน้นแทนทีจะอําพรางความไม่เท่าเทียม 

เพือมอบการสนับสนุนทางอุดมการณ์แด่ระบบชนชั น จึงไม่เป็นทีน่าแปลกใจว่าการอยู่รอดของ “ชนชั น” (จาก 

การเผชิญกับภาระหน้าทีในโลกระบบทุนนิยม) สามารถอธิบายอีกครั งได้ด้วยการพิจารณาข้อเท็จริงทีว่า 

29

ความสัมพันธ์ทางชนชั นทุนนิยมเกิดขึ นเองโดยธรรมชาติและโดยปราศจากการตระเตรียม เป็นผลลัพธ์จาก 

กระบวนการตระหนักรู้ภายในถึงความสัมพันธ์ทางสังคมของอังกฤษในช่วงก่อนระบบทุนนิยม ด้วยเหตุนี ก็ 

เฉกเช่นเดียวกันว่าการปฏิรูปทางสังคมจะมีแนวโน้มเป็นเสมือนการได้ไวน์รูปแบบใหม่ในขวดเก่า แต่กระนั น 

การมุ่งความสนใจไปทีขวดเก่าโดยละเลยพิจารณาไวน์ใหม่ก็อาจเป็นการพิจารณาอย่างผิดประเด็นหาก 

ปรากฏผลสืบเนืองว่าคุณสมบัติของระบบทุนนิยมก่อร่างมาจากเศษส่วนเหลือจากยุคก่อนสมัยใหม่ 

ชนชั นปกครองของอังกฤษเผชิญกับภารกิจทีไม่เคยมีมาก่อนในประวัติศาสตร์ การเติบโตของระบบ 

ทุนนิยมในช่วงแรกบันทอนหลักการดั งเดิมของการจัดลําดับช่วงชั น (stratification) ทีซึ งสถานะภาพทาง 

เศรษฐกิจไม่อาจแยกขาดจากสถานะ “เศรษฐกิจแบบพิเศษ” (extra-economic) ระบบทุนิยมมีแนวโน้มทีจะ 

ชําระล้างชนชั นของกับดักทางเศรษฐกิจแบบพิเศษ “ทีถูกบังคับใช้” และโดยทัวไปเป็นปรปักษ์กับตรรกะ 

เหตุผลของชนชั นบนพื นฐานของหลักการเศรษฐกิจแบบพิเศษของการจัดลําดับขั น ตัวอย่างเช่น ระบบทุนนิยม 

เป็นปรปักษ์กับประเภทอุดมการณ์ทีสนับสนุนลําดับศักดินา ซึ งยึดถือว่าลําดับขั นทางสังคมซึ งถูกกําหนดไว้ 

แล้วโดยอํานาจเบื องบนเป็นส่วนหนึ งในสายโซ่ยิงใหญ่ของสรรพสิง (Great Chain of Being) หนึ งในความ 

ย้อนแย้งอันเป็นแบบฉบับของประวัติศาสตร์อังกฤษคือการทีความต้องการพิเศษต่าง ๆ ของระบบทุนนิยมถูก 

สนองผ่านการส่งเสริมและคํ าจุ้นบรรดาอุดมการณ์เก่า แต่เนืองจากหลักการ “เศรษฐกิจแบบพิเศษ” ของความ 

เหลือมลํ าทางองค์กรหรือทางกฎหมายในยุคก่อนระบบทุนนิยมเป็นทีแพร่หลายน้อยลงทุกที ภาระจึงถูกหันเห 

ไปยังการเน้นอย่างเกินจริงและน่าขันในประเด็นเรืองรูปแบบ วัฒนธรรม และภาษา 

ทว่าบางทีคําถามอาจไม่ใช่เพราะเหตุใดอุดมการณ์เรืองชนชั นจึงกลายมาอยู่ในรูปแบบเช่นนี แต่ดูท่าจะ 

เป็นเพราะเหตุใดอุดมการณ์ดังกล่าวจึงเข้ามามีบทบาทสําคัญอย่างโดดเด่นในวัฒนธรรมอังกฤษ ทุกสังคมชน 

ชั นต่างยึดถือบรรดาอุดมการณ์เพือสร้างความชอบธรรมให้แก่ระบบลําดับชนชั นของตนเองแต่ “ชนชั น” ใน 

อังกฤษดูเหมือนจะมีภารกิจทียิงใหญ่กว่า ประวัติศาสตร์เริมแรกของรัฐอังกฤษปูทางให้รัฐสามารถแพร่ขยาย 

อุดมการณ์เรืองความเป็นชาติอันแรงกล้าเพือสนับสนุนให้เกิดความเป็นหนึ งเดียวกันของประชากร กระนั น ณ 

ทีนี ซึ งเร็วกว่ามากโขกว่าทีอืน อุดมการณ์การปกครองถูกเรียกร้องให้ประกอบด้วยข้อขัดแย้งและความวุ่นวาย 

ในอีกระดับหนึ ง ไม่ใช่การแตกแยกทางการเมืองของระบบอํานาจอธิปไตยทีถูกแบ่งแยกหรืออํานาจกฎหมายที 

แข่งขันกัน แต่ในระดับของความเป็นปรปักษ์ของความสัมพันธ์ชนชั นทาง “เศรษฐกิจ” เท่านั นซึ งแบ่งแยกออก 

จาก “การประดับประดา” ทางการเมือง สิงนี ยังอาจนําไปสู่ความจริงทีว่าในอังกฤษ อุดมการณ์เรือง “ชนชั น” 

ประกอบด้วยภาระในการครอบครองอํานาจมากกว่าความคิดเรือง “ชาติ” 

การปฏิวัติของเหล่ากระฎุมพีและรัฐสมัยใหม่อันสมบูรณ์แบบ? 

แล้วรัฐสมัยใหม่และการปฏิวัติกระฎุมพีเชือมโยงกันอย่างไร? กรณีแม่แบบเช่นในฝรังเศส ตรรกะเชิง 

เผด็จการของการครอบครองอํานาจทางการเมืองและการถือครองทรัพย์สินอันได้มาจากสิทธิทางการเมือง ซึ งมี 

อิทธิพลอย่างกว้างขวางในรัฐดังกล่าวทีขับเคลือนด้วยการเก็บภาษี ไม่ได้ถูกเปลียนผันโดยการปฏิวัติอย่าง 

ทันทีทันใดและอย่างสมบูรณ์แบบแม้ว่าการปฏิวัติจะเปิ ดโอกาสให้เหล่าบูชัวร์ ‘มากพรสวรรค์’ ได้เข้าถึง 

ทรัพยากรกําไรงามเพียงใด (และความสําคัญของแม้กระทังการเปลียนแปลงนี ก็ไม่ควรถูกกล่าวอย่างเกินเหตุ 

30

เพราะประวัติศาสตร์การเข้าถึงอํานาจของเหล่ากระฎุมพีนั นมีอย่างยาวนานก่อนหน้าแล้ว เป็นภัยร้ายทีระดม 

และขับเคลือนเหล่ากระฎุมพีร์ไปสู่การปฏิวัติ) ตัวอย่าง เช่น คําอธิบายฝรังเศสในสมัยหลังการปฏิวัติในงาน 

เขียน การรัฐประหาร บรูว์แมร์ ของมาร์กซ์ ยังคงประกอบด้วยร่องรอยของรูปแบบก่อนการปฏิวัติ ระบุว่า 

เป็น “องค์กรระบบราชการและทางทหารขนาดใหญ่”, “ร่างปรสิตอันน่าสะพรึงกลัว” ทีซึ งผลประโยชน์ทาง 

วัตถุของเหล่ากระฎุมพีชาวฝรังเศสส่วนใหญ่มักคาบเกียวและทับซ้อนกันอย่างใกล้ชิด มันคือเครืองจักทีจัดหา 

อาชีพให้แก่ประชากรส่วนเกินและทดแทนสิงทีไม่อาจนําเข้ากระเป๋ าในรูปแบบกําไร ดอกเบี ย ค่าเช่า และ 

ค่าธรรมเนียมด้วยเงินเดือนรัฐ 

อันทีจริง มันยังคงเป็นทีตั งคําถามว่า ในฝรังเศส เคยมีการเป็นปรปักษ์กันอย่างชัดเจนระหว่างกลุ่มชน 

ชั นสูงก่อนระบบทุนิยมและกลุ่มกระฎุมพีระบบทุนิยมดํารงอยู่จริงหรือไม่ ประเด็นซึ งแอนเดอร์สันได้กล่าวว่า 

เป็นแรงพลักดันหลักของการพัฒนาระบบทุนิยมอย่างพลวัตและสมบูรณ์แบบ หากอังกฤษปราศจากแรงตึง 

เครียดอย่างพลวัตอันสลักสําคัญระหว่างกลุ่มระบบทุนิยมและกลุ่มก่อนระบบทุนนิยมเพราะเหล่าชนชั นสูงก็ 

ดําเนินรอยตามระบบทุนนิยมเทียบเท่ากับเหล่ากระฎุมพี แรงตึงเครียดดังทีกล่าวว่ามีในฝรังเศษก็ขาดหาย 

เช่นกันเพราะเหล่ากระฎุมพีก็หาได้เป็นนักทุนนิยมมากไปกว่าเหล่าชนชั นสูง ด้วยเหตุนี กลุ่มใดกันทีมีความ 

“ก้าวหน้า” หรือ “มีความสมัยใหม่” มากกว่า? 

การเปลียนผันของรัฐจากผลกระทบของการปฏิวัติและนโปเลียนแน่นอนว่าในระยะยาวนําไปสู่การ 

พัฒนาระบบทุนนิยมในฝรังเศส แต่ไม่ว่าการปฏิวัติจะนํามาซึ งความสําเร็จคณานับเพียงใด ชัยชนะของชนชั น 

ทุนนิยมผู้มันใจแรงกล้าหาใช่หนึ งในความสําเร็จนั น แม้กระทังทุกวันนี หลังจากการปฏิวัติกว่าสองร้อยปี 

“ความเป็นสมัยใหม่” ของฝรังเศสและวัฒนธรรมทรงอิทธิพลของมันยังคงเป็นทีตั งคําถาม บรรดาการสืบเนือง 

จากยุคก่อนสมัยใหม่ของฝรังเศสในยุคสมัยใหม่สามารถถูกรวมเป็นรายการได้อย่างมากคณาไม่น้อยไปกว่า 

รายงานบทสรุปการเสือมถอยของอังกฤษในบทความแนร์น-แอนเดอร์สัน เช่น ระบบราชการของฝรังเศส, 

วัฒนธรรมตามระบอบการปกครองแมนดาริน, และสถาบันวิชาการชั นนําสําหรับตําแหน่งทางราชการ 

วัฒนธรรมซึ งพิจารณาว่าราชการพลเรือนคืออาชีพทีมีเกียรติสูงสุด อาชีพทียังคงครอบครองเป็นส่วนใหญ่จาก 

การสืบทอดกันในกลุ่มชนชั นสูง เป็นบรรดาลักษณะการปฏิบัติงานทีต่างมีรากมาจากรัฐระบอบเผด็จการก่อน 

การปฏิวัติซึ งมีอาชีพราชการเป็นทรัพยากรหลักทางเศรษฐกิจ วัฒนธรรมทางราชการดังกล่าวนี ยังแผ่ขยายไปสู่ 

ระบบอุตสาหกรรมซึ งในฝรังเศสปรากฏผ่านการผสมผสานอย่างน่าทึ งของตําแหน่งการจัดการและหัวหน้า 

คนงาน อันเป็นไปได้ว่าอยู่บนหลักเผด็จการการอันแปลกประหลาดในการกําจัดบรรดาผู้มีแนวโน้มเป็นปริ 

ปักษ์ด้วยการเพิมตําแหน่งและสิทธิพิเศษ กล่าวได้ว่า เหล่ากระฎุมพีในฝรังเศสไม่เคยละทิงทัศนคติดังผู้ลงทุน 

หรือผู้ให้เช่าดั งเดิมของตนเอง รูปภาพล่าสุดของมีแตร็องจึงมาพร้อมกับคําเกรินว่า “ผมใช้ชีวิตวัยเด็กในอีก 

ประเทศหนึ ง” กล่าวโดยฟร็องซัว มีแตร็อง เกิดในปี บุตรชายของผู้ผลิตนํ าสมสายชู ผู้กระฎุมพีเกินและ 

ทะนงตนเกินกว่าจะพบปะกับลูกค้าของตนเอง “ผมต้องใช้ความพยายามอย่างมากในการกระโดดมาสู่ศตวรรษ 

ปัจจุบันนี ” แต่แม้กระทังใน “ศตวรรษปัจจุบัน” นี วัฒนธรรมการบริหารและจัดการของฝรังเศส ซึ งเพิงปรากฏ 

สัญลักษณ์การปรับตัวเข้ากับค่านิยมของผู้ประกอบการและแรงกดดันทางการแข่งขันในตลาดนานาชาติอย่าง 

สมบูรณ์แบบไม่กีทศวรรษทีผ่านมา ยังคงเต็มไปด้วยหลักการอันล้าสมัยละเอียดซับซ้อนของการยึดถือลําดับ 

ขั น, พิธีรีตอง, ความเป็นทางการในรูปแบบและความสัมพันธ์ส่วนตัว, เครือข่ายการอุปถัมภ์ของชนชั นสูงซึ งฝัง 

31

รากลึกในสถาบันทรงอิทธิพลต่าง ๆ, อํานาจเผด็จการในมือของผู้อุปถัมภ์, และระบบค่านิยมซึ งบูชาแนวคิด 

นามธรรมมากกว่ากระบวนการผลิต 

การยึดติดกับยศตราของฝรังเศส (ในกรณีทีไม่พิจารณารวมสหภาพเวียต ฝรังเศสมักถูกกล่าวว่าเป็ น 

ประเทศทีมีติดการยศตรามากทีสุดในโลก) คือผลผลิตการผสมผสานอันแปลกประหลาดของความเป็น 

สมัยใหม่เข้ากับการอวดอ้างระบอบราชวงศ์ดั งเดิมของนาโปเลียน แม้กระทังว่าการปฏิวัติและผู้สืบทอดอํานาจ 

จากนาโปเลียนจะนําความสําเร็จมาในทันใด นําความเป็นเอกภาพและการรวมอํานาจการปกครองมาสู่รัฐทีเคย 

แตกแยกเป็นเศษส่วนเกินเยียวยา สิงทียังคงดํารงอยู่อย่างเต็มเปี ยมคือขนบธรรมเนียมภูมิภาคนิยมและท้องถิน 

นิยมอันแรงกล้าและบรรดาตระกูลการเมืองของเหล่าผู้ทรงอิทธิพลท้องถินซึ งยังคงเป็นปัจจัยหลักในการเมือง 

ฝรังเศสยุคสมัยใหม่ดังเช่นทีบรรดาชาวนาชาวฝรังเศสคือจิตวิญญาณสําคัญในนโยบายเกษตรกรรมร่วมของ 

ยุโรป (Europe’s Common Agricultural Policy) ขนบธรรมเนียมปัญญาชนของฝรังเศสซึ งทฤษฎีแนรน์และ 

แอนเดอร์สันพิจารณาว่าเป็นแบบอย่างของกลุ่มประจักษ์นิยมชาวอังกฤษทีเสือมถอย ได้รับอิทธิพลอย่างน้อย ๆ 

มาจากขนมธรรมเนียมแมนดาริน, อัสสมาจารย์นิยม (scholasticism) ในยุคก่อนสมัยใหม่, และจากมรดกตก 

ทอดอันยาวนานของระบบการศึกษาเยซูอิตซึ งได้ถูกปรับปรุงใหม่ให้สัมพันธ์กับทางโลกมากขึ นในระบบ 

การศึกษามัธยมลีเซของนาโปเลียน (กระทังชือยังมีนัยยะถึงอัสสมาจารย์นิยมของอริสโตเติล) เหล่าอิทธิพลซึ ง 

แผ่ขยายเช่นเดียวกันมาสู่บรรดาอิทธิพลสมัยใหม่ของ “การปฏิวัติกระฎุมพี” ไม่มีสิงใดทีจะปรากฏ 

พยานหลักฐานของมรดกตกทอดพระเยซูอิต (ซึ งมุ่งเน้นการศึกษาวาทศิลป์ เก่าแก่) มากไปกว่าปรัชญาฝรังเศส 

การพัฒนาระบบทุนนิยมอันโดดเด่นของอังกฤษ ซึ งแตกต่างจากมรดกตกทอดในช่วงก่อนระบบทุน 

นิยมของฝรังเศสถูกสังเกตและสรุปความไว้ได้อย่างดีในบทความหนังสือพิมพ์ “ทําไมการเรียกนางแทตเชอร์ 

ว่านักพูจาดิสต์นิยม จึงผิดอย่างยิง” เมือไม่นานมานี อย่างไรก็ดี แม้ว่าพูจาดและแทตเชอร์จะเติบโตมาในชนชั น 

ระดับกลางอย่างตํ าเหมือนกัน โครงสร้างชนชั นดังกล่าวของในอังกฤษและฝรังเศสแตกต่างกันอย่างสินเชิง: 

ในอังกฤษ เจ้าของกิจการมักมีทัศนคติหวาดกลัวจากการเป็นชนกลุ่มน้อยในชาติทีประกอบด้วยชนชั นกรรม 

อาชีพเป็นหลัก พวกเขาแสวงหาหนทางทีจะแบ่งแยกตนเองออกจากเหล่าเพือนบ้านทีเกียรติตํ ากว่าและพยายาม 

ดําเนินรอยตามการดํารงอยู่ในแบบฉบับสังคมทีดีกว่า โลกทีบ่มเพาะความใจแคบและทัศนคติว่าตนเองสูงส่ง 

กว่า ทว่า ในบรรดาเมืองเล็กทางใต้ของฝรังเศส เหล่าเจ้าของกิจการและเจ้าของทีดินขนาดเล็ก เช่น ชาวนาและ 

ช่างฝี มือ คือประชากรส่วนใหญ่และจึงปราศจากชนชั นกรรมาชีพอันสลักสําคัญให้หวาดกลัวหรือเดียดฉัน 

ค่านิยมเดียวทีนางแทตเชอร์สืบทอดได้จากชนชั นระดับกลางอย่างตํ าของเธอ หรือจะว่าเป็นเพียงค่านิยมเดียว 

ของชนชั นดังกล่าวก็ว่าได้ คือการแสวงหาการเปลียนสถานภาพทางสังคม กล่าวคือ ความปรารถนาทีจะหลุด 

พ้นจากชนชั นเช่นนั นในขณะทีพูจาดแสวงหาหนทางเพือพัฒนาชนชั นของเขา ในขณะทีนางแทตเชอร์กล่าว 

ด้วยนํ าเสียงของคุณครูอย่างมีวาทศิลป์ และพิจารณาว่าดัลวิชเป็นเมืองทีห่างไกลเมืองใหญ่เกินไป พูจาดกล่าวโอ้ 

ด้วยนํ าเสียงชาวเมืองโอแวร์ญและยืนหยัดดังเดิมทีชุมชนเซนต์ซีรี 

นอกจากนี หากการปฏิวัติของอังกฤษเกิดขึ นเร็วเกินไป วี.จี. เคียร์นานแนะในบทวิจารณ์หนังสือแก้ว 

เสน่หา ของทอม แนร์น์ว่า: 

การปฏิวัติฝรังเศสเกิดขึ นอย่างล่าช้า อย่างล่าช้าเสียจนกระทังระบบหรือกลไกหลายอย่างทีก่อกําเนิด 

และพัฒนาในยุคระบอบเผด็จการเกือบคงอยู่อย่างไม่อาจถูกกําจัดได้ ชาวอังกฤษยอมรับการนํา 

32

ของครอมเวลล์ ในฐานะ “ผู้นําของประชากร” ชาวฝรังเศสมอบคลานแทบเท้าของนโปเลียนผู้ 

ปราบดาภิเษกตนเอง และมันไม่ใช่เพียงการกลับมาสู่ระบอบการปกครองอัตาธิปไตยของพวกเขา 

เท่านั น 

“ช้าเกินไป” อาจเป็นคํากล่าวซึ งเป็นทีตั งคําถามได้ไม่ต่างจาก “เร็วเกินไป” ทั งสองต่างพึ งพากระบวน 

ทัศน์กระฎุมพีเพือคงมาตรฐานความถูกต้องประวัติศาสตร์และความเป็นปกติ แต่อย่างน้อยทีสุดทีสามารถกล่าว 

ได้ก็คือความแตกต่างระหว่างระบบทุนนิยมของอังกฤษและของฝรังเศสไม่มีความข้องเกียวใดเลยกับการยึดติด 

กับบรรดาขนบเก่าแก่ของอังกฤษและการบอกลาอดีตยุคก่อนสมัยใหม่ทีสมบูรณ์กว่าของฝรังเศส 

33


ชนชั นกลางในยุโรป[*] 

เยอร์เก้น ค็อกค้า 

มโนทัศน์ใดทีคนยิงอยากใช้กันเท่าไร มโนทัศน์นั นยิงไม่เทียงตรง และมโนทัศน์ “ชนชั นกลาง” ก็เป็น 

ตัวอย่างทีดีของมโนทัศน์แบบนี “ชนชั นกลาง” เป็นมโนทัศน์ศูนย์กลางของการอภิปรายทางการเมืองมาตั งแต่ 

ปลายศตวรรษที ถึงปัจจุบัน และพร้อมกันนั นมโนทัศน์นี ก็ก่อตัวและเปลียนแปลงตามการอธิปรายทาง 

การเมืองในแต่ละยุคสมัย นอกจากนี มันก็ยังเป็นมโนทัศน์สําคัญทีใช้ในการชี นําการตีความทางประวัติศาสตร์ 

อีกสารพัดในยุคสมัยใหม่อีกด้วย และในช่วงไม่กีปี มานี ประวัติศาสตร์ชนชั นกลางก็ได้กลายมาเป็นประเด็น 

สําคัญอีกครั งโดยเฉพาะในการศึกษาประวัติศาสตร์แถบยุโรปกลาง [1] 

อย่างไรก็ดี “นักศึกษาปริญญาตรีไม่รู้กีรุ่นต่อกีรุ่นก็คิดว่าคําว่า ‘ชนชั นกลาง’ นี คือความยุ่งเหยิง มันคือ 

สนามรบ หรือกระทังเป็นกล่องแพนโดร่า แต่ทีแน่ๆ คือ นิยามมันเปลียนไปมาตลอดราวกับกิงก่าเปลียนสี” [2] 

ในภาษาอังกฤษ คําว่า “middle class” ไม่เหมือนคํานี ในภาษาฝรังเศส (bourgeoisie) เยอรมัน (Bürgertum) และ 

อิตาลี (borghesia) และนีก็ยังไม่ต้องพูดถึงคํานี ในภาษาโปแลนด์ (Miezczanstwo) และรัสเซีย (mescane) ทียิงดู 

ห่างไปอีก ในบางภาษา (โดยเฉพาะเยอรมัน) มโนทัศน์นี มีความหมายอีกหลายชั น ตั งแต่ “bürgher” (ใน 

ความหมายของคนทีอยู่ในเมืองยุคกลางหรือสมัยใหม่ตอนนั นทีมีนัยยะว่ามีอภิสิทธิ ทางกฎหมายบางอย่าง) ไป 

ถึง “middle class” หรือ “bourgeois” ไปจนถึง “citizen” ความหมายมันเปลียนไปตามกาลเวลา หน้าทีของมัน 

ทั งในเชิงการใช้บรรยาย การใช้วิเคราะห์ และการใช้บอกสภาวะบางอย่างของมโนทัศน์นี ก็ซ้อนทับกันไปมา 

และก็ยังไม่ต้องนับว่ามันไม่ใช่เป็นคําทีเป็น “คํากลาง” ทีใช้โดยผู้สังเกตปรากฎการณ์และนักประวัติศาสตร์ 

เท่านั น แต่มันยังมีบทบาทเป็นคําทีใช้เพือในการจุดประเด็นชวนทะเลาะหรือยืนยันอะไรบางอย่างในการ 

ถกเถียงสาธารณะ การวิจารณ์สังคม ไปจนถึงการฉายภาพสังคมอุดมคติ อย่างซํ าแล้วซํ าเล่า [3] 

อย่างไรก็ดีคําว่า “ชนชั นกลาง” ก็มีแนวโน้มทีความหมายต่างๆ จะโน้มเอียงเข้าหากันในงานเขียนยุค 

ปัจจุบัน อย่างน้อยๆ ทุกวันนี ในงานทีเขียนเกียวกับ “ศตวรรษที อันยาวนาน” (ทีจริงๆ เริมตั งแต่ศตวรรษที 

และจบลงตอนสงครามโลกครั งที ) มโนทัศน์ “ชนชั นกลาง” ในบริบทนี ก็ประกอบไปด้วยพ่อค้า ผู้ผลิต

อุตสาหกรรม นายธนาคาร นายทุน ผู้ประกอบการ ผู้จัดการ ไปจนถึงพวกเจ้าทีดิน ซึ งความหมายนี ก็รวมไปถึง 

ครอบครัวของบุคคลเหล่านี ด้วย (ในภาษาเยอรมันจะเรียกรวมว่า Wirtschaftsbürgertum ซึ งแปลว่าชนชั นกลาง 

ทางเศรษฐกิจ) นอกจากนี ชนชั นกลางก็ยังประกอบไปด้วยครอบครับของหมอ ทนาย หมอสอนศาสนา 

นักวิทยาศาสตร์ และคนทีมีอาชีพอืนๆ อย่าง อาจารย์มหาวิทยาลัย อาจารย์โรงเรียนมัธยม ปัญญาชน 

นักวิชาการ ซึ งนีรวมทั งคนทีทํางานทั งในภาครัฐและเอกชนเข้าด้วยกันแล้ว (ในภาษาเยอรมันจะเรียกรวมว่า 

Bildungbürgertum ซึ งแปลว่าชนชั นกลางทางวัฒนธรรม) 

“ชนชั นกลาง” นั นไม่รวมพวกขุนนาง ชาวนา คนใช้แรงงานระดับล่าง ไปจนถึงชนชั นล่างโดยทัวไป 

แม้ว่าก็อาจมีข้อถกเถียงได้ว่าเส้นแบ่งจริงๆ มันอยู่ตรงไหน นอกจากนี ก็มีกลุ่มคนทีอยู่ระหว่างกลางและอาจถูก 

จัดเป็นชนชั นกลางหรือไม่ก็ได้ ซึ งคนกลึ มนี ก็ได้แก่ทหารและศิลปิ น และมันก็มีคนอีกหลากหลายทีสถานะ 

ทางสังคมเปลียนไปจนมีคําถามว่ายังเป็นชนชั นกลางอยู่หรือไม่ เช่น พวกช่างฝี มือ พ่อค้าปลีก เจ้าของโรงเตียม 

คนเหล่านี เป็น “คนเมือง” (bürgertum) แน่ๆ ในช่วงสมัยใหม่ตอนต้น และคนพวกนี ก็ต้องเป็นส่วนหนึ งของ 

ชนชั นกลางแน่ๆ ในศตวรรษที และต้นศตวรรษที และเมือเวลาผ่านไป คนพวกนี ก็ค่อยๆ เคลือนไปที 

ชายขอบของความเป็นชนชั นกลาง ช่วงท้ายของศตวรรษที และในศตวรรษที คนพวกนี ก็จะถูกจับไป 

รวมกับพนักงานกินเงินเดือนระดับล่างรวมถึงพวกมืออาชีพทีค่าแรงตํ าทั งจากภาครัฐและเอกชน และรวมกัน 

เป็นกลุ่มคนทีเรียกว่า “ชนชั นกลางล่าง” (ซึ งภาษาเยอรมันคือ Kleinbürgertum และภาษาฝรังเศสคือ petite 

bourgeoisie) ซึ งก็มีนัยยะว่าคนเหล่านี ก็ไม่ใช่ชนชั นกลางอย่างทีมันควรจะเป็นซะทีเดียว [4] 

ในบทความนี จุดเน้นก็คือชนชั นกลางอย่างทีมันควรจะเป็น (อย่างน้อยๆ ก็เท่าทีเป็นไปได้) ในช่วง 

ศตวรรษที ในเยอรมนี ในยุคนี ชนชั นกลางและครอบครัวคิดเป็นราวเพียง % ของประชากรเท่านั น นีเป็น 

สิงทีสอดคล้องกับอัตราส่วนของประชากรในเขตเมืองและชนบท ซึ งแต่ละประเทศก็มีอัตราส่วนทีต่างๆ กัน 

อัตราส่วนของคนทีอยู่ในเมืองของอังกฤษและยุโรปตะวันตกจะมากกว่าอัตราส่วนของคนทีอยู่ในเมืองใน 

ยุโรปตะวันออกและชายขอบของยุโรปเล็กน้อย ทั งนี อัตราส่วนนี ก็ค่อยๆ เพิมขึ นช้าๆ เมือเวลาผ่านไป [5] ใน 

ทีนี ผู้เขียนได้ตัดสินใจทีจะใช้นิยามของ “ชนชั นกลาง” ทีค่อนข้างเฉพาะแล้ว ซึ งผู้เขียนก็จะใช้สลับไปมากับคํา 

ว่า “กระฎุมพี” [6] 

อะไรคือคุณลักษณะสําคัญของชนชั นกลางในช่วงปลายศตวรรษที , 19 และ ? อะไรคือ 

คุณลักษณะทีนักธุรกิจ เจ้าของอาคารให้เช่า หมอ ทนาย พระ ฯลฯ มีร่วมกันทีทําให้พวกเขาและครอบครัวนั น

มีความต่างจากกลุ่มทางสังคมอืนๆ ทีไม่ใช่ชนชั นกลาง? อะไรคือสิงทีพวกเขามีเหมือนกันทีเป็นตัวชี ขาดว่า 

พวกเขาต่างจากคนกลุ่มอืน และลักษณะร่วมเหล่านี เปลียนไปตามกาลเวลาอย่างไร? 

ถ้าเราจริงจังกับแนวคิดเรือง “ชนชั น” สิงทีเราเรียกว่าชนชั นกลางนั นไม่เคยเป็น “ชนชั น” จริงๆ เลย 

อย่างน้อยๆ ก็จากมุมของมาร์กซิสต์ เพราะมันรวมคนทีเป็นเจ้านายตัวเอง เป็นลูกจ้าง และคนทีมีสถานะที 

แตกต่างกันมากๆ ในตลาดเข้าด้วยกัน ซึ งชนชั นกลางนีก็ต่างจาก “คนเมือง” (bürgher) ในช่วงยุคกลางตอน 

ปลายและสมัยใหม่ตอนต้นเพราะชนชั นกลางก็ไม่มีมีอภิสิทธิ ทางกฎหมายทีเฉพาะเจาะจงอะไรแบบพวกคน 

เมืองในยุคนั น มันมีสองทฤษฎีทีพอจะฟังดูเข้าท่าเกียวกับลักษระของชนชั นกลาง ทฤษฎีหนึ งว่าด้วย 

ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั น อีกทฤษฎีว่าด้วยมิติทางวัฒนธรรม และเราก็จะได้เห็นว่าสองทฤษฎีนี สามารถจะ 

ไปด้วยกันได้ และเราต้องการทั งสองทฤษฎีในการเข้าใจทั งการวิวัฒนาการและการถดถอยของชนชั นกลางใน 

ยุโรป 

ยิงคนประสบภาวะตึงเครียดและขัดแย้งกับกลุ่มคนอืนๆ เท่าไร พวกเขาก็ยิงมีแนวโน้มจะรวมตัวกัน 

อย่างแนบแน่นในบางระดับ พร้อมกันนั นพวกเขาก็จะมีความเข้าใจสิงต่างๆ ร่วมกัน ไปจนถึงอาจมีการกระทํา 

รวมหมู่อะไรก็ได้ การทีเราต่างจากคนอืนก็แสดงว่าเรามีอัตลักษณ์ นีเป็นสิงทีเห็นได้มากมายจากประวัติศาสตร์ 

ของทั งชนชั น ศาสนา และชาติพันธุ์ คําอธิบายเดียวกันนี ก็สามารถใช้กับกลุ่มชนชั นกลางยุโรปได้ เพราะคน 

กลุ่มนี คือกลุ่มคนทีเกิดขึ นในยุคหลังกิลด์ โดยคนพวกนี ก็ไม่ผูกติดกับท้องถินต่อไปเหมือนยุคของกิลด์ และคน 

พวกนี เกิดขึ นมาในช่วงครึ งหลังของศตวรรษที และช่วงต้นศตวรรษที 

พ่อค้า ผู้ประกอบการและนายทุน อาจารย์มหาวิทยาลัย ผู้พิพากษา นักข่าว ครูสอนศาสนา และ 

ข้าราชการระดับสูงนั นมีความต่างกันในหลายแง่มุม แต่คนเหล่านี ล้วนมีสํานึกร่วมกันว่าพวกเขามีระยะทาง 

ทางสังคมจากพวกอภิชนผู้มีอภิสิทธิ ในทางกฎหมายไปจนถึงระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช “ประชาสังคม” 

แบบสมัยใหม่ของพวกชนชั นกลางนั นเป็นการออกห่างจากทั งศาสนาและกิลด์นั น มันเกิดจากการเน้นหลักของ 

การศึกษาและความสําเร็จ การทํางานและการพึ งพาตัวเอง และประชาสังคมพวกนี ก็ได้รับการสนับสนุนโดย 

เหล่าชนชั นกลางทีไม่เห็นด้วยกับอภิสิทธิ ต่างๆ และการปกครองในระบอบเก่า เอาจริงๆ โครงการทางสังคม 

พวกนี คือโครงการของพวกชนชั นกลางผู้ชาย (แม้ว่าเอาจริงๆ ชนชั นกลางผู้หญิงก็ไม่ได้ต่อต้านมันเท่าไร) ผู้ซึ ง 

ในระยะยาวนั นก็พยายามจะอ้างหลักการของประชาสังคมเพือปลดปล่อยตัวเองจากพันธนาการ 

นีเป็นกระบวนการทีซับซ้อนทีเต็มไปด้วยข้อยกเว้น ครอบครัวชนชั นกลางไม่ได้แค่พยายามแยกตัว 

ออกจากพวกอภิชนเท่านั น แต่พวกเขากลับรับเอาหลักการบางหลักการของพวกอภิชนมา พวกข้าราชการเป็น

เจ้าหน้าทีของรัฐ แต่พวกเขาก็เป็นส่วนหนึ งของชนชั นกลางทีก่อนตัวขึ นอย่างกัน อย่างไรก็ดี คนกลุ่มย่อยๆ 

ของพวกชนชั นกลางมากมายทีเกิดขึ นก็มีศัตรูร่วมกันก็คือพวกอภิชน ระบบสมบูรณาญาสิทธิราชทีไม่มี 

ขีดจํากัด และจารีตนิยมทางศาสนา พวกเขาพัฒนาความสนใจและประสบการณ์ร่วมกันไปจนถึงพวกเขาก็มี 

ความเข้าใจตัวเองร่วมกันและอุดมการณ์ร่วมกัน ในแง่นี เองทีชนชั นกลางได้ประกอบตัวเองขึ นมาเป็นกลุ่ม 

ก้อนทางสังคมทีตัดผ่านอาชีพ ภาคธุรกิจ และตําแหน่งแห่งทีทางชนชั นทีหลากหลาย 

ในช่วงของศตวรรษที คําอธิบายชนชั นกลางแบบนี ไปจนถึงความตึงเครียดและเป็นอริต่างๆ ก็ได้มี 

พลังน้อยลง แต่มันก็ไม่ได้หายไปอย่างสินเชิง ความพร่าเรือนนี เกิดขึ นจากการค่อยๆ จางหายไปของอภิสิทธิ 

ทางกฎหมายของพวกอภิชนในพื นทีส่วนใหญ่ของยุโรปและการผสมปนเปกันของชนชั นกลางระดับบนกับ 

พวกอภิชนบางส่วน พร้อมกันนั น เส้นแบ่งเส้นใหม่ก็เริมมามีบทบาท ซึ งเส้นแบ่งทีว่านี จริงๆ ก็ยังไม่ดํารงอยู่ 

ในปี แน่ๆ แต่มันมามีบทบาทเด่นในช่วงค่อนศตวรรษที เข้าไปแล้ว เส้นแบ่งอันแหลมคมทีว่านี คือ 

เส้นแบ่งระหว่างชนชั นกลางกับคนระดับล่างของสังคม ตั งแต่ชนชั นแรงงานทีเกิดขึ น ไปจนถึงคนตัวเล็กตัว 

น้อยในสังคม และนีก็ร่วมถึงชนชั นกลางระดับล่างด้วย แม้ว่าพวกนายทุนอุตสาหกรรม พ่อค้า เจ้าทีดินให้เช่า 

นักกฎหมาย ข้าราชการระดับสูง อาจารย์มหาวิทยาลัย ครูโรงเรียนมัธยม และนักวิทยาศาสตร์ในช่วงปลาย 

ศตวรรษที จะมีความแตกต่างกันมาก แต่สิงทีคนเหล่านี มีเหมือนกันก็คือพวกเขาไม่ได้มองว่าตัวเองเป็น 

ส่วนหนึ งของ “ประชาชน” “ชนชั นแรงงาน” และขบวนการแรงงานทีเกิดขึ น นอกจากนี ความเหมือนกันนี ก็ 

เป็นประเด็นมากในความเข้าใจตัวเองของชนชั นกลางเหล่านี และมันส่งผลไปจนถึงการเลือกพันธมิตรทาง 

สังคมและท่าทีทางการเมืองของพวกเขา [7] 

ในขณะทีพวกชนชั นกลางพยายามจะสร้างความเป็นปึ กแผ่นแยกจากคนระดับบนและล่างของพวกเขา 

พวกเขาก็นิยมตัวเองผ่านวัฒนธรรม ครอบครัวชนชั นกลางจากหลายหลายอาชีพล้วนมีความเคารพต่อ 

ความสําเร็จของปัจเจกบุคคล นีคือสิงทีพวกเขาสามารถใช้สร้างความยอมรับนับถือ อิทธิพล ไปจนถึงการ 

บรรลุรางวัลต่างๆ ของชีวิต คนเหล่านี มองการทํางานทัวไปในแง่บวก ยึดถือในเหตุผลและการควบคุมอารมณ์ 

นอกจากนี พวกเขาก็เชือในการไม่ต้องขึ นกับผู้อืน ไม่ว่าจะเป็นในระดับปัจเจกหรือระดับสมาคม ชนชั นกลาง 

เชือในการศึกษามาก การศึกษาทัวไปในเชิงวัฒนธรรมนั นเป็นพื นฐานทีคนเหล่านี สามารถสือสารกันได้ และนี 

เป็นลักษณะทีทําให้พวกเขาต่างจากคนกลุ่มอืนๆ ทีไม่ได้ผ่าน “การศึกษา” แบบนี มา นีทําให้การมุ่งพัฒนา 

ในทางวิชาการเป็นสิงทีได้ได้รับความเคารพในหมู่ชนชั นกลาง เช่นเดียวกับการมุ่งพัฒนาในทาง 

ศิลปวัฒนธรรมต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นวรรณกรรม ดนตรี หรือศิลปะ

ในวัฒนธรรมชนชั นกลาง การมีอุดมคติของครอบครัวทีไม่เหมือนชนชั นอืนเป็นสิงจําเป็น ครอบครัว 

ของชนชั นกลางเป็นสิงทีเป็นเป้าหมายโดยตัวมันเอง มันคือชุมชนทีผูกโยงกันด้วยสายสัมพันธ์ทางอารมณ์และ 

ความจงรักภักดีระดับรากฐาน คนในครอบครัวมีการแยกบทบาททางเพศชัดเจน และคนทีเป็นผู้นําและหัวหน้า 

ครอบครัวนั นก็เป็นผู้ชาย ตัวสถาบันครอบครัวเองก็มีเป้าหมายทีจะเป็นพื นทีปลอดภัยทีจะป้องกันสมาชิกจาก 

โลกภายนอก ไม่ว่าจะเป็นการแข่งขัน ลัทธิวัตถุนิยม การเมือง หรือกระทังสาธารณชนทัวไป ครอบครัวเป็น 

พื นทีทีผู้หญิงมีบทบาทด้านความเป็นส่วนตัว แต่นีไม่ได้หมายความว่าครอบครอบครัวจะปราศจากคนรับใช้ 

ในทางตรงข้าม คนรับใช้เป็นสิงจําเป็นมากสําหรับครอบครัวทีจะแบ่งเบางานของแม่ในครอบครัวชนชั นกลาง 

เพือทีแม่จะได้มีเวลาใช้ชีวิตครอบครัวได้เพียงพอและส่งต่อ “ทุนทางวัฒนธรรม” ไปสู่คนรุ่นต่อไป เมืออาณา 

บริเวณสาธารณะและอาณาบริเวณทางเศรษฐกิจนั นแยกออกจากกัน ครัวเรือนและครอบครัวซึ งเป็นพื นที 

ส่วนตัว บทบาทหน้าทีของผู้ชายและผู้หญิงก็ยิงไม่เท่ากันมากขึ น การใช้ชีวิตของผู้ชายและผู้หญิงห่างกันมาก 

ขึ นแม้ว่าพวกเขาจะยังมีมิติอืนๆ ทีใกล้ชิดกันมากอยู่ นีเป็นเป็ นแนวโน้มใหญ่ของชนชั นกลางภายในช่วง 

ศตวรรษที อย่างไรก็ดี เมือตอนปลายศตวรรษที เมือผู้หญิงเริมย่างก้าวเข้ามาในพื นทีสาธารณะ แนวโน้ม 

นี ก็เริมพลิกกลับ แม้ว่านันจะเป็นแค่จุดเริมของกระบวนการอันเชืองช้าและยาวนานอันยังไม่จบสิน แม้ว่ามัน 

จะถูกเร่งขึ นมามากในศตวรรษที [8] 

วัฒนธรรมชนชั นกลางสามารถจะเฟื องฟูได้แค่ในเมืองน้อยใหญ่ต่างๆ เท่านั น ชนชั นกลางต้องการ 

พบปะคนจําพวกเดียวกัน ซึ งก็จะจะพบได้ตามคลับ ตามสมาคม ตามงานเลี ยง ตามอีเวนต์ทางวัฒนธรรม และ 

เนืองจากปริมาณของคนทีมีจริตทางวัฒนธรรมเดียวกันแบบทีว่านี ในชนบทมีน้อยเกินไป วัฒนธรรมแบบนี จึง 

เกิดในชนบทไม่ได้ คนทีจะเข้าร่วมกิจกรรมทางวัฒนธรรมของชนชั นกลางได้อย่างเต็มทีนั นต้องมีสถานะทาง 

เศรษฐกิจทีมันคงไม่ว่าจะเป็นมิติของเงินทาง มิติของพื นทีอยู่อาศัย ไปจนถึงมิติเวลาว่าง ซึ งสิงเหล่านี พวกเขา 

ต้องมีมากกว่าระดับที “พอมีพอกิน” ไปเยอะ ความจําเป็นพวกนี มันทําให้คนกลุ่มใหญ่ของประชากรไม่ 

สามารถเป็นชนชั นกลางอย่างแท้จริงได้ ถ้าเราคิดว่าการรวมกลุ่มและความเฉพาะเจาะจงของชนชั นกลางนั น 

เกิดขึ นผ่านกิจกรรมทางสังคมและศิลปวัฒนธรรมแล้ว เราก็คงจะเข้าใจดีว่าไม่ว่าจะเป็นรูปแบบทางสัญลักษณ์ 

ต่างๆ ของชีวิตประจําวันชนชั นกลาง พฤติกรรมและพิธีรีตองบนโต๊ะอาหาร การอ้างคําจากวรรณกรรม 

คลาสสิคในบทสนทนา ตําแหน่งในสังคม พีธีการต่างๆ ไปจนถึงการแต่งกาย ว่าล้วนเป็นสิงสําคัญแค่ไหน 

สําหรับวัฒนธรรมชนชั นกลาง[9] 

สองข้อเสนอหลักนี ก็ค่อนข้างจะชี ชัดว่าชนชั นกลางกลุ่มต่างๆ นั นเคยมีหลายๆ สิงร่วมกันอยู่ (และก็ 

ยังมีอยู่ในบางระดับ) ซึ งหลายๆ สิงดังกล่าวพอจะสรุปได้ว่าเป็นประสบการณ์และผลประโยชน์ต่างๆ ทีมี

ร่วมกัน ซึงและสิงเหล่านี ก็วางอยู่บนฐานของวัฒนธรรมทีมีร่วมกันและศัตรูทีมีร่วมกันอีก พวกเขายังบอกชัด 

ว่าการจะบอกว่าชนชั นกลางมีลักษณะเฉพาะอะไรมากกว่านั นนั นเป็นไปได้ยาก ลําพังการมีวัฒนธรรมร่วมกัน 

และการมีศัตรูร่วมกันนั นเป็นคํานิยามชนชั นกลางทีจํากัดจําเขียมากๆ เพราะในมิติอืนๆ ของชีวิตชนชั นกลางมี 

ความแตกต่างหลากหลายสุดๆ พวกเขามีผลประโยชน์และประสบการณ์ทีเกิดบนฐานของอาชีพ สถานะทาง 

เศรษฐกิจ เพศ ศาสนา และชาติพันธุ์ทีล้วนแตกต่างกัน ดังนั นไม่ว่าเราจะชี ลงไปทีจุดไหนของเวลา ชนชั นกลาง 

นั นก็มีความแตกต่างหลากหลายตลอด และในนั นก็มี “โลกหลากหลายใบทีดํารงอยู่พร้อมกันไปร่วมกัน” [10] 

การเปรียบเทียบ 

นักประวัติศาสตร์หลายคนมักจะใช้คําว่าชนชั นกลางในรูปพหูพจน์ (middle classed) เพือทีจะเน้นให้เห็นความ 

แตกต่างหลากหลายในสิงทีเรียกรวมๆ ว่าชนชั นกลาง การใช้รูปพหูพจน์ทีว่านี ก็ดูจะเหมาะสมแล้วถ้าเรากําลัง 

พูดถึงความต่างในระดับท้องถินหรือระดับชาติ โดยดั งเดิมแล้ว วัฒนธรรมต่างๆ ของชนชั นกลางมีรากฐานมา 

จากเมือง และนีก็หมายความว่าลักษณะทางวัฒนธรรมชนชั นกลางในแต่ละถินก็มีมิติแบบท้องถินปะปนอยู่ 

อย่างเข้มข้น แม้ว่ามันจะเป็นความจริงทีทั งพ่อค้า ข้าราชการ และพวกปัญญาชนจะรวมกันสร้างเครือข่ายทีเลย 

ไปจากทั งท้องถินและภูมิภาคออกไปจนทําให้เกิดชนชั นกลางระดับชาติหรือระดับยุโรปในทีในศตวรรษที 

แต่อันทีจริง ชนชั นกลางในแต่ละกลุ่มก็ยังมีความแตกต่างและแตกแยกไปตามชาติ ภูมิภาค หรือกระทังท้องถิน 

การจะไปพูดถึงความหลากหลายภายในโลกของชนชั นกลางยุโรปเป็นสิงทีเกินขอบเขตของบทความนี ในย่อ 

หน้าถัดๆ ไปนี ผู้เขียนจะเพียงแสดงให้เห็นความแตกต่างสําคัญๆ ระหว่างชนชั นกลางในยุโรปตะวันตก ยุโรป 

กลาง และยุโรปตะวันออก โดยมีการชําเลืองไปดูทางยุโรปเหนือและใต้อีกเล็กน้อย และคําอธิบายทีว่านี ก็คือ 

คําอธิบายสําหรับชนชั นกลางศตวรรษที “อันยาวนาน” เท่านั น 

ความสัมพันธ์ของพวกชนชั นกลางกับอภิชนคือปัจจัยสําคัญทีทําให้ชนชั นกลางแต่ละประเทศต่างกัน 

ความต่างทีว่านี สัมพันธ์อย่างแนบแน่นว่าระบอบการเมืองและเศรษฐกิจเก่านั นในอดีตเป็นอย่างไร และสินสุด 

ลงอย่างไร [11] ในอังกฤษ ระเบียบสังคมเศรษฐกิจแบบศักดินาของแถบชนบทและระบบกิลด์ในเมืองนั นผุพัง 

มาหลายศตวรรษแล้วก่อนจะเกิดชนชั นกลาง ภาคการเกษตรดั งเดิมถูกดึงเข้าสู่ระบบการค้า ความสัมพันธ์แบบ 

เจ้าศักดินากับบ่าวไพร่ก็ถูกเปลียนเป็นความสัมพันธ์ผ่านสัญญา พวกกิลด์ต่างๆ ก็ถูกยกเลิกไปนานแล้ว 

นอกจากนี พัฒนาการของทุนนิยมก็ทําให้ชนบทและเมืองแยกออกจากกัน และทําให้ชนชั นนําในชนบทและ 

ในเมืองเป็นคนละกลุ่มกัน ทั งนี พวกคนรวยในเมืองทีไม่ใช่อภิชนซะทีเดียวก็ยังสามารถจะถือครองทีดินได้

ด้วยต่างจากหลายพื นที นอกจากนี มิติทีต่างกันสําคัญของอภิชนอังกฤษกับอภิชนยุโรปก็คือ ในขณะทีรุ่นลูก 

ของอภิชนยุโรปจะถือว่าเป็นอภิชนหมด แต่ความเป็นอภิชนในแง่การมีตําแหน่ง “ลอร์ด” ของอังกฤษนั นจะตก 

ไปอยู่ในมือลูกชายคนโตแต่เพียงคนเดียว ทั งนั นหากครอบครัวนั นไม่มีลูกชายเลยการ “ลอร์ด” ก็อาจตกไปอยู่ 

ในมือของลูกสาวคนโตได้เช่นกัน 

แม้ว่างานในช่วงหลังๆ ก็มีการเตือนกันมากว่าอย่าไปคิดว่าอภิชนในอังกฤษจะเปิ ดกว้างอะไรนัก แต่ 

ในทางประวัติศาสตร์ก็รู้ดีว่าพวกอภิชนเจ้าทีดินอังกฤษนั นก็ถือว่าเปิ ดกว้างกว่าทีอืนมากตั งแต่การแต่งงานกับ 

ชนชั นกลาง ไปจนถึงการรับความคิดไปจนถึงทรัพย์สินเงินทางจากชนชั นกลางมามากมาย นีทําให้ในช่วง 

ศตวรรษที การผสมกันทางชนชั นก็เกิดขึ นเข้มข้น และทีน่าสนใจก็คือการทีชนชั นกลางเข้าไปแทรกซึมใน 

อภิชนอังกฤษ มันกลับไม่ได้ทําให้สถานะทางสังคมไปจนถึงอํานาจและวัฒนธรรมต่างๆ ของพวกอภิชน 

อังกฤษอ่อนแอลงเลย แต่มันกลับทําให้สิงเหล่านี แข็งแรงขึ น ต้องยอมรับว่าอภิชนอังกฤษนั นประสบ 

ความสําเร็จมากในการรักษาสถานะพิเศษของตนเอาไว้ได้ ไม่ว่าจะเป็นในทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ 

และสถานะพวกนี ก็ถูกรักษาต่อเนืองมาถึงศตวรรษที ในแง่นี เส้นแบ่งระหว่างพวกอภิชนและเจ้าทีดินใหญ่ 

กับชนชั นกลางระดับสูงในอังกฤษนั นก็ถือว่าพร่าเลือนกว่าทีอืนใดในยุโรป ทั งนี ภาวะใกล้เคียงกันก็เกิดที 

สวีเดนเช่นกัน เพราะทีนันเส้นแบ่งระหว่างเจ้าศักดินากับชาวนา และเส้นแบ่งระหว่างชนบทและเมืองก็ล้วน 

พร่าเลือนกว่าทีอืนๆ แม้ว่านันจะมีสาเหตุทีต่างจากทางอังกฤษโดยสินเชิง[12] 

ในฝรังเศส ระบอบเก่าก็ไม่ได้ห้ามคนรวยในเมืองซื อทีดินเช่นเดียวกับอังกฤษ ในบางภูมิภาคและบาง 

เมือง อภิชนฝรังเศสบางส่วนและกลุ่มชนชั นกลางบนก็ได้เข้าเป็นพันธมิตรกันอย่างใกล้ชิดมาตั งแต่ศตวรรษที 

แล้ว หลังจากการปฏิวัติ อภิชนก็ถูกถอดถอนอภิสิทธิ จนสินและพวกเขาก็ไม่ได้รับอภิสิทธิ คืนจนทุกวันนี 

มิติทางกฎหมายเคยแยกกันกันระหว่างเมืองกับชนบทก็ได้รับการยกเลิกไป นักประวัติศาสตร์ฝรังเศสปัจจุบัน 

มักจะเน้นให้เห็นว่าผลของการปฏิวัติฝรังเศสนั นมีน้อยมากต่อการกระจายอํานาจและทรัพย์สิน รวมไปจนถึง 

แหล่งทีมาของชนชั นนํา ภายหลังการปฏิวัติ พวกอภิชนก็ยังมีบทบาทสําคัญในการปกครอง ไม่ว่าจะเป็นใน 

ระดับท้องถินหรือระดับประเทศโดยรวมๆ นีเป็นการพยายามแก้ไขแนวทางการอธิบายปฏิวัติฝรังเศสว่าเป็นชัย 

ชนะของชนชั นกระฎุมพีทีมีมาก่อน แต่ถ้าเราเปรียบเทียบฝรังเศสกับยุโรปทางฝังตะวันออกของแม่นํ าไรห์น 

เราก็จะเห็นเลยว่าตั งแต่ความยืดหยุ่นในระบอบเก่ามาถึงการปฏิวัติมันก็ทําให้เส้นแบ่งระหว่างอภิชนกับชนชั น 

กลางระดับสูงพร่าเลือนมาตลอด ซึ งนีไม่ใช่ลักษณะเฉพาะของฝรังเศส แต่ อิตาลี เนเธอร์แลนด์ เบลเยียม และ 

สวิสเซอร์แลนด์ก็เป็นเช่นเดียวกัน (ในกรณีของสวิสเซอร์แลนด์ ชนชั นอภิชนไม่เคยเป็นชนชั นทีแข็งแรงอยู่แต่ 

ไหนแต่ไรแล้ว)

ยุคทีชนชั นนําปกครองฝรังเศสหลังจากความพ่ายแพ้ของนโปเลียนไปจนถึงช่วงแรกๆ ของยุค 

สาธารณรัฐทีสามถูกมองว่าเป็นยุคเปลียนผ่านระหว่างระเบียบสังคมกิลด์แบบยุคเก่าไปสู่สังคมชนชั นสมัยใหม่ 

ถ้าเรามองเทียบจากฝังตะวันออก จุดทีเราควรจะเน้นของยุคนี ไม่ใช่เรืองขององค์ประกอบแบบอภิชนในยุคนี 

ไม่ใช่การทียุคนี เน้นการถือครองทีดินเพราะเป็นฐานของอํานาจและสถานะทางสังคม ไม่ใช่เรืองของกลไก 

แบบจารีตแบบเครือข่ายครอบครัวและวัฒนธรรมชนชั นนําท้องถินทีวัฒนธรรมอํานาจจากทีดินต้องใช้ทํางาน 

และมันก็ไม่ใช่ลักษณะแบบธนาธิปไตยสมัยใหม่อย่างการมีสิทธิ ในการลงคะแนนเสียงทียังผูกกับเงินทองและ 

ความมังมีด้วย สิงทีจะเห็นได้ชัดถ้าเราเทียบฝรังเศสกับยุโรปกลางหรือตะวันออกในยุคเดียวกัน ก็คือฝรังเศสจะ 

มีองค์ประกอบของวัฒนธรรมอภิชนและกระฎุมพีผสมกันอยู่ในวัฒนธรรมของชั นนํายุคนี แน่นอน แม้ว่าใน 

ยุคนี ความแตกต่างกันระหว่างวัฒนธรรมอภิชนและวัฒนธรรมชนชั นกลางก็ยังไม่ได้หายไป แต่ยุคนี ในฝรังเศส 

มันมีแนวโน้มทีจะมีการผสมผสานระหว่างสองวัฒนธรรมนี เข้าด้วยกัน (และในอิตาลีกับอังกฤษก็เป็นเช่นกัน 

แม้จะมีความต่างในรายละเอียด) ภาวะผสมผสมนี ทําให้องค์ประกอบทางวัฒนธรรมของอภิชนสามารถเสือม 

ลงได้อย่างช้าๆ และนิมนวลไปพร้อมๆ กับทีชนชั นกลางค่อยๆ ผงาดขึ น และในช่วงปี พวกชนชั นกลางก็ 

กลายมาเป็นพวกทีมีอํานาจกว่าพวกอภิชนไปอย่างชัดเจนแล้ว [13] 

บางภูมิภาคในเยอรมนี สิงทีเกิดขึ นมีความคล้ายคลึ งกับยุโรปตะวันตก เช่นในแคว้นไรห์นแลนด์ 

แคว้นเฮสเส-คาสเซล บางส่วนของแคว้นซักโซนี ไปจนถึงพวกเมืองอิสระอย่างฮัมบูร์ก Hamburg พื นทีเหล่านี 

เราจะเห็นว่าทธิพลของอภิชนจะเสือมเร็วกว่าพื นทีอืน แต่ในภาพใหญ่แล้วระเบียบเก่าจะเข้มแข็งในทาง 

ตะวันออกของแม่นํ าไรห์นโดยเฉพาะอย่างอย่างทางตะวันออกของแม่นํ าเอลเบ ในพื นทีพวกนี เป็นพื นทีทียังทํา 

การค้ากันไม่มาก (หรือทําการค้าในรูปแบบทีต่างออกไป) และความแตกต่างระหว่างอภิชนกับชาวนา ความ 

แตกต่างระหว่างเมืองกับชนบท ความแตกต่างระหว่างพวก “คนเมือง” (bürgher) กับคนอืนๆ ทีอาศัยอยู่ใน 

เมือง และความแตกต่างระหว่างชนชั นกลางและคนอืนๆ ของสังคมนั นมีความชัดเจนทั งในทางกฎหมาย 

การเมืองและวัฒนธรรม ในพื นทียุโรปกลางและยุโรปตะวันออก “ระบอบเก่า” ได้ห้ามพวกคนรวยในเมืองซื อ 

ทีดินมาครอบครองโดยตลอด ซึ งต่างจากในยุโรปตะวันตกอย่างอังกฤษและฝรังเศสทีคนกลุ่มนี ครอบครอง 

ทีดินได้มานานแล้ว และในพื นทีพื นทียุโรปกลางและยุโรปตะวันออก ระเบียบของศักดินาในชนบทและกิลด์ 

ในเมืองก็ไม่เคยถูกลบล้างไปภายใต้การปฏิวัติเพียงครั งเดียว แต่เกิดจากกระบวนการอันค่อยเป็นค่อยไปทีเริม 

ตอนปลายศตวรรษที และดําเนินไปตลอดศตวรรษที 

แน่นอน ความแตกต่างของยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกนั นลึกซึ งและมีหลายชั น ในปรัสเซีย บาวา 

เรีย ออสเตรีย โบฮีเมีย กาลิเซีย และรัสเซีย ล้วนมีการปฏิรูปทีดิน การเกิดทรัพย์สินส่วนบุคคลระดับปัจเจก ไป

จนถึงการริเริมใช้สถาบันทางการเมืองสมัยใหม่นั นเกิดในเวลาทีแตกต่างกัน และส่งผลต่างกันทั งนั น แต่ที 

ปรัสเซีย ออสเตรีย และรัสเซียพวกอภิชน (หรือบางส่วนของพวกเขา) ก็ยังรักษาเศษซากของสถานะทาง 

กฎหมายอันพิเศษของพวกเขาได้จนสินสงครามโลกครั งที ซึ งเป็นการรักษาสถานะได้ยาวนานกว่าอภิชนฝัง 

ยุโรปตะวันตกมาก แน่นอนว่าการร่วมมือกันของอภิชนกับชนชั นกลางระดับสูงในยุโรปกลางและยุโรป 

ตะวันออกนั นก็มีหลากหลายตั งแต่การเป็นพันธมิตรกัน การทํางานร่วมกัน ไปจนถึงการผสมรวมกันก็ยังมี 

เล็กน้อย การผสมผสานกันเหล่านี เห็นได้ตั งแต่การทีชนชั นกลางไปซื ออสังหาริมทรัพย์ของพวกอภิชน การที 

กระฎุมพีและอภิชนร่วมมือกันในระบบราชการทีโตขึ น การค่อยๆ เข้าแทนทีในองค์กรของพวกอภิชนโดยชน 

ชั นกลาง ไปจนถึงการพยายามเลียนแบบวิถีชีวิตของอภิชนของพวกคนชนชั นกลางระดับบนทีรวยๆ ในตอน 

ปลายศตวรรษที เอาจริงๆ ชนชั นกลางส่วนน้อยก็ถูกให้บรรดาศักดิ และกลายเป็นอภิชนด้วยซํ า ซึ งนีเป็นสิง 

ทีมักพบทีออสเตรียและรัสเซีย มากกว่าทีปรัสเซีย นอกจากนี การแต่งงานกันระหว่างกระฎุมพีและอภิชนก็ 

เกิดขึ นเช่นกัน แม้ว่าภาวะพวกนี จะเกิดขึ น แต่ในภาพรวม เส้นแบ่งระหว่างอภิชนกับชนชั นกลางก็มีความ 

ชัดเจนในยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกมากกว่าทางยุโรปตะวันตกเยอะ โดยเส้นแบ่งนี ในยุโรปกลางและ 

ยุโรปตะวันออกก็ยังชัดมาถึงศตวรรษที และสร้างความเสียเปรียบให้กับชนชั นกลางโซนนี มาก ในเยอรมนี 

และออสเตรีย ชนชั นกลางนั นทั งได้อํานาจทางการเมืองมาน้อยและก็มีอิทธิพลทางสังคมและวัฒนธรรมน้อย 

กว่าทางยุโรปตะวันตกเยอะ ส่วนถ้ามาดูทางรัสเซีย ชนชั นกลางก็จะยิงอ่อนแอลงไปอีกและพวกเขาก็แตกแยก 

กันสุดๆ ด้วย [14] 

อีกทางหนึ งในการเข้าใจความแตกต่างกันระหว่างประเทศต่างๆ ในประวัติศาสตร์ชนชั นกลางยุโรปก็ 

คือการเข้าไปดูองค์ประกอบภายในของชนชั นกลาง โดยเฉพาะความสัมพันธ์ระหว่างชนชั นกลางทางเศรษฐกิจ 

และชนชั นกลางทางวัฒนธรรม 

ในประเทศทีเศรษฐกิจก้าวหน้าทางตะวันตก พ่อค้า นายธนาคาร และเจ้าทีดินให้เช่า (รวมถึง 

ผู้ประกอบการและผู้จัดการอุตสาหกรรมในภายหลัง) เป็นคนกลุ่มใหญ่และเป็นแก่นของชนชั นกลางมาตั งแต่ 

กลางศตวรรษที ถึงกลางศตวรรษที คนทีทรัพย์สินมากพวกนี มีความต่อเนืองของชนชั นระหว่างรุ่น และ 

พวกเขาก็วางรากมันคงในภูมิภาคของตัวเอง รวมทั งเป็นผู้มีอิทธิพลในท้องถินด้วย 

แน่นอนว่ามันมีทั งทนาย พระ หมอ เจ้าพนักงาน อาจารย์มหาวิทยาลัย และครูในโรงเรียนมัธยมและ 

โรงเรียนฝึ กอาชีพอยู่ในชนชั นนี ทั งจํานวนของพวกเขาและความสําคัญของพวกเขาขยายตัวขึ นเรือยๆ 

โดยเฉพาะอย่างยิงในช่วงท้ายของศตวรรษที แต่ถ้ามองในเชิงอํานาจ อิทธิพล และสถานะทางสังคม แล้ว

พวกชนชั นกลางทางวัฒนธรรมเหล่านี มีน้อยกว่าชนชั นกลางทางเศรษฐกิจมาก โดยเฉพาะในช่วงต้นศตวรรษที 

20 

ในอังกฤษ ทั งคนอย่าง John Stuart Mill ในช่วง ’s และ Karl Marx ในภายหลังจากนั นไม่นานก็ 

ล้วนละเลยพวกชนชั นกลางทางวัฒนธรรม โดยมองว่าพวกนี เป็นแค่ส่วนเสริมของชนชั นนายทุน 

ผู้ประกอบการเท่านั น และนักประวัติศาสตร์ก็มักจะนําเนินรอยตามสองคนนี (โดยเฉพาะพวกทีอยู่ในจารีต 

แบบมาร์กซิสต์) นักประวัติศาสตร์อังกฤษอย่าง Harold Perkin เคยเขียนถึง “ชนชั นกลางทีถูกลืม” เมือเขาได้ 

กลับไปค้นพบพวกกลุ่มคนทีมีวิชาชีพเฉพาะ และแยกคนพวกนี ออกจากพวกผู้ประกอบการและนักธุรกิจ 

ในช่วงทีชนชั นกลางเกิดขึ นในช่วง ’s 

ในฝรังเศส พวกชนชั นกลางทางวัฒนธรรมไม่ใช่พวกชายขอบแบบในอังกฤษ แต่เอาจริงๆ พวกชนชั น 

นําฝรังเศสก็ไม่ได้มีการฝึ กทางวิชาชีพเท่าไร สําหรับพวกชนชั นนําและพวกคนทีอยูในกลไกรัฐในฝรังเศส สิง 

ทีสําคัญไม่ใช่เรืองของการรํ าเรียนกฎหมายมา แต่เป็นเรืองของการมีทีดินและการมีคอนเนคชันในระดับ 

ท้องถิน 

ไม่ว่าจะเป็นในเกาะบริเตนใหญ่หรือฝรังเศส ความเปลียนแปลงนั นเพิงจะเริมเปลียนในช่วงครึ งหลัง 

ของศตวรรษที ทั งสิน ในช่วงนี การศึกษาระดับมัธยมขยายตัวขึ น และการศึกษาแบบเป็นระบบก็สําคัญมาก 

สําหรับบรรดาลูกชายชนชั นกลาง (และลูกสาวด้วยในภายหลัง) ซึ งนีก็คือสิงทีชนชั นกลางมีร่วมกันและทําให้ 

พวกเขาต่างจากมวลชนชั นล่าง ทั งมหาวิทยาลัยและโรงเรียนวิชาชีพต่างๆ ก็ขายตัวไปพร้อมกันด้วย (แม้ว่าจะ 

อย่างช้าๆ) พวกงานทีเป็นวิชาชีพเริมเป็นเรืองปกติ และคนพวกนี ก็ได้รับความเคารพ นอกเหนือจากความมังคัง 

และภูมิหลังทางครอบครัวในสมัยก่นอ มาตอนนี ฝี มือและวุฒิการศึกษาก็เริมมีบทบาทมากขึ นในการทําให้คน 

เข้าสู่ชนชั นกลางได้ (แม้ว่าตอนนี จะยังเป็นรองฐานะทางเศรษฐกิจและภูมิหลังทงครอบครัวก็ตาม) มันมี 

โอกาสมากขึ นเรือยๆ ให้ลูกหลานชนชั นกลางระดับล่างสามารถเลือนระดับชนชั นได้ แต่ในภาพรวมแล้วพวก 

โรงเรียนต่างๆ นั นก็มักจะมีจํานวนน้อยและมีค่าเล่าเรียนสูง ซึ งโรงเรียนพวกนี ก็สร้างขึ นมาเพือตอบรับคนทีมา 

จากครอบครัวชนชั นกลางอยู่แล้ว [15] 

รูปแบบทีเกิดในยุโรปตะวันตกนี ก็ปรากฎในยุโรปกลางเช่นกัน ในพื นทีทีเมืองและภูมิภาคมีจารีตเก่าๆ 

ของความมังคังของพ่อค้าและการปกครองตัวเองของท้องถิน พัฒนาการก็เป็นอย่างยุโรปตะวันตก เช่นที มันน์ 

ไฮน์ คาร์ลส์รูห์ และฮัมบูร์ก อย่างไรก็ดี ในพื นทีส่วนใหญ่ของเยอรมนี สิงทีเกิดขึ นก็ต่างออกไป กิจกรรม 

ทางการค้าและการประกอบการนั นเกิดขึ นในระดับทีเบาบางในภูมิภาคนี ระบบโรงงานเกิดขึ นภายหลังอังกฤษ

เบลเยียม และฝรังเศส ชาวเยอรมันมังคังน้อยกว่าเพือนบ้านฝังตะวันตก และความต่างนี เราจะเห็นได้จากทั งการ 

มีทรัพย์สินและคฤหาสน์ทีเล็กกว่าฝังยุโรปตะวันตกของพวกอภิชนเยอรมัน ไปจนถึงวิถีชีวิตของชนชั นกลางที 

สมถะกว่า 

ในเวลาเดียวกัน “ปฏิรูปจากเบื องบน” ก็เป็นจารีตทีสําคัญใน ปรัสเซีย บาวาเรีย ออสเตรียและรัฐยุโรป 

กลางอืนๆ พวกผู้นําสมบูรณาญาสิทธิราชและระบบราชการทีเกิดขึ นได้เป็นผู้นําในการนําสังคมเข้าสู่สมัยใหม่ 

เพือเพิมอํานาจของตัวเอง ในบริบทนี เราต้องเข้าใจการเน้นการปรับระบบโรงเรียนรัฐในปรัสเซียและรัฐ 

เยอรมันอืนๆ ให้เป็นสมัยใหม่ก่อน โรงเรียนมัธยมทีสอนภาษาลาตินและงานคลาสสิคไปจนถึงมหาวิทยาลัย 

นั นขยายตัวอย่างมาก และมหาวิทยาลัยนั นมีเป้าหมายทีจะฝึ กคนหนุ่มให้กลายมาเป็นข้าราชการ จํานวน 

นักศึกษามหาวิทยาลัยในช่วงทศวรรษแรกๆ และช่วงทศวรรษท้ายๆ ของศตวรรษที ในเยอรมนีนั นมีสูงกว่า 

ฝรังเศสมาก การเน้นคุณลักษณะด้านการศึกษาและคุณวุฒิ (แทนทีจะเน้นคุณลักษณะด้านทรัพย์สินและภูมิ 

หลังทางครอบครัว) นั นทําให้การเข้าไปเป็นชนชั นกลางค่อนง่ายสําหรับชนชั นกลางล่าง แต่ในทางกลับกันมัน 

ก็กีดกันชนชั นแรงงานและคนระดับล่างของสังคมส่วนอืนๆ ออกไป การเลือนชนชั นจากชนชั นแรงงานไปสู่ 

ชนชั นกลางมักจะใช้เวลา - รุ่น โดยการมีอาชีพครูโรงเรียนประถมของคนรุ่นหนึ งก็เป็นขั นตอนในการ 

เปลียนผ่านชนชั นทีสําคัญของครอบครัว อย่างไรก็ดี การทีจะหล่นลงไปชนชั นล่างนั นเป็นไปได้เร็วกว่ามาก 

การศึกษาทางวัฒนธรรมและการได้รับคุณวุฒิทางอาชีพนั นเป็นสิงทีทรงเกียรติในสายตาคนเยอรมัน และการ 

ฝึ กฝนคนหนุ่มให้ขึ นไปเป็นข้าราชการตําแหน่งสูงนั นก็ทําให้คนเหล่านี เข้าใกล้อํานาจ โดยเฉพาะอย่างยิง 

ในช่วงศตวรรษที ทีสภาไม่ใช่สถาบันทีแข็งแรงนัก แต่สิงทีทีแข็งแรงมากในรัฐคือระบบราชการ 

ช่วงต้นศตวรรษที ชนชั นกลางทางวัฒนธรรมเป็นคนกลุ่มเล็กๆ ทีทรงอิทธิพล ซึ งมีแกนกลางอยู่ที 

ช้าราชการทีได้รํ าเรียนในระดับมหาวิทยาลัยมาก ถ้าว่ากันด้วยการยอมรับทางสังคมและอํานาจแล้ว คนกลุ่มนี 

มีสถานะชนชั นกลางทีแข็งแรงกว่าพวกชนชั นกลางทางเศรษฐกิจอย่างพ่อค้า เจ้าของโรงงาน นักธุรกิจ ทีมี 

รายได้และทรัพย์สินมากกว่าเสียอีก ดุลอํานาจนี เพิงจะเริมปลียนตอนช่วงปลายศตวรษที เมือเกิด 

อุตสาหกรรมขยายตัวและทําให้ทรัพย์สินและอํานาจของชนชั นกลางทางเศรษฐกิจเพิมขึ นไปพร้อมๆ กับการ 

นับหน้าถือตาในสังคมของคนกลุ่มนี ส่วนใหญ่แล้ว เราจะเห็นแพตเทิร์นนี ได้ชัดในส่วนรัฐแถบตะวันตกทีอยู่ 

ใต้ราชวงศ์ฮับส์บูร์กในอิตาลีก็เช่นกัน ในพื นทีนี borghesia unmanistica หรือชนชั นกลางทางวัฒนธรรมนั นก็ 

ค่อนข้างจะมีจํานวนมากและมีอิทธิพล แต่ทีในกรณีของอิตาลีทีว่า พวกข้าราชการมีบทบาทน้อยกว่าเยอรมนี 

แต่พวกวิชาชีพอืนๆ จะมีบทบาทมากกว่า (โดยเฉพาะพวกทนาย)[16]

ทั งในยุโรปตะวันตกและยุโรปกลาง ชนชั นกลางทางเศรษฐกิจและชนชั นกลางทางวัฒนธรรมนั นมี 

ความเชือมโยงกันแบบหลวมๆ พวกเขามีองค์ประกอบทางวัฒนธรรมร่วมกันและ “มีคอนแทค” กันจากหลาย 

ช่องทาง อย่างไรก็ดี คนสองกลุ่มนี ก็แยกจากกันพอสมควรเพราะพวกเขามีประสบการณ์ทีต่างกัน เมือเวลาผ่าน 

ไปในทศวรรษ คนพวกนี ก็เริมใกล้ชิดกันขึ น ซึ งจะเห็นได้จากคนทั งสองกลุ่มเริมมีภูมิหลังทางการศึกษา 

ตรงกันมากขึ น มีการแต่งงานข้ามกลุ่มมากขึ น (อย่างน้อยก็ในกรณีของเยอรมนี) และก็มีความยึดมันใน 

อุดมการณ์ใหญ่ๆ ร่วมกันมากขึ น ไม่ว่าอุดมการณ์นั นจะเป็นเสรีนิยมหรือชาตินิยม 

ในทางกลับกัน ในชาติยุโรปตะวันออกกลาง และยุโรปตะวันออกนั น เส้นแบ่งระหว่างกลุ่มย่อยๆ ใน 

ชนชั นกลางนั นมีอย่างชัดเจน ความอ่อนแอทางเศรษฐกิจของผู้มิภาคเหล่านี ก็สอดคล้องกับความอ่อนแอกับ 

พวกชนชั นกลางในพื นที เมือโอกาสทางธุรกิจทีเหมาะสมเกิดขึ น ทุนจากต่างชาติและผู้ประกอบการต่างชาติจะ 

เติมเต็มช่องว่างนี ไม่ว่านันจะเป็นคนเยอรมัน คนยิว คนกรีก หรือกระทังคนอาร์มีเนียน คนโปแลนด์ คนเชค 

คนสโลวัค และคนทางประเทศแถบคาบสมุทรบัลข่านนั นล้วนอยู่ใต้จักรวรรดิ ข้ามชาติและถูกปกครองโดยชน 

ชั นนําต่างชาติทั งนั นในช่วงนี ชนชั นกลางทางวัฒนธรรมในแบบยุโรปกลางนั นไม่สามารถพัฒนาขึ นมาได้ 

ง่ายๆ ในภูมิภาคนี แต่สําหรับภูมิภาคนี มันก็จะมีปรากฎการณ์เฉพาะทีเรียกว่า “ชนชั นกลางล่างทางวัฒนธรรม” 

(ตามที Jiri Karalka เรียก) พวกเขาคือชนชั นกลางล่างผู้มีการศึกษา ซึ งประกอบไปด้วยครูโรงเรียนประถม พระ 

คาธอลิค ข้าราชการระดับล่าง และปัญญาชนบางส่วน คนพวกนี มีปฏิสัมพันธ์กับพวกพ่อค้า ผู้ประกอบการ 

และชนชั นนําต่างๆ น้อยมาก (อาจมีข้อยกเว้นคือพวกชนชั นนําท้องถิน) แต่คนพวกนี มีความใกล้ชิดกับ 

ประชาชนส่วนใหญ่และมีบทบาทสําคัญมากๆ ในการทําให้เกิดลัทธิชาตินิยมในยุโรปตะวันออก (เอาจริงๆ 

คําอธิบายนี ใช้ได้กับฟิ นแลนด์ นอร์เวย์ และประเทศแถบทะเลบอลติกต่างๆ ด้วย) ในยุโรปตะวันออกกลาง 

ความหลากหลายทางชาติพันธุ์มีสูงมาก และมันก็มีความตึงเครียดระหว่างชาติต่างๆ สูงด้วย ซึ งในภาวะแบบนี 

การมีวัฒนธรรมร่วมแบบข้ามชาติพันธุ์นั นไม่เกิดขึ น และการเกิดขึ นของชนชั นกลางทีมีลักษณะข้ามชาติพันธุ์ 

ก็เลยเกิดขึ นไม่ได้ [17] 

นีเป็นสิงทีจริงมากๆ ในรัสเซีย ซึ งเป็นพื นทีแทบไม่มีจารีตในการปกครองตัวเองของเมืองเลย แทนที 

จะกลุ่มพ่อค้าจะรวมตัวกันประกาศให้เมืองเป็นเขตปกครองตัวเองพิเศษ แต่ในรัสเซียพวกพ่อค้ารวยๆ นั นกลับ 

รวมตัวกันเพือรับการจัดสรรค์อภิสิทธิ และต้องจ่ายภาษีให้กิลด์ทีอยู่ใต้รัฐบาลกลาง มีการเข้าออกจากคนกลุ่มนี 

บ้าง แต่สมาชิกของคนกลุ่มนี แยออกจากพวกช่างฝี มือและชนชั นกลางล่างอืนๆ อย่างชัดเจน นอกจากนี พวกเขา 

ก็ยังแยกออกจากพวกปัญญาชน (intelligentsia) ด้วย (ซึ งพวกนี ในรัสเซียหมายถึง ข้าราชการระดับล่าง พระ ครู 

คนมีวิชาชีพ นักเขียน และนักข่าว) พวกปัญญาชนรัสเซียนั นต่างจากสิงทีเรียกว่าชนชั นกลางทางวัฒนธรรม

ของยุโรปกลาง เพราะมันไม่รวมพวกข้าราชการระดับสูงทีรํ าเรียนมหาวิทยาลัยเข้ามาด้วย เนืองจากคนพวกนี 

ในรัฐเซียมักจะเป็นชาวต่างชาติทีเป็นอภิชนหรือกะลังจะเป็นอภิชน และก็เป็นกลุ่มคนทีพวกปัญญาชนรัสเซีย 

เดียดฉันท์ บางครั งพวกปัญญาชนสามัญชนก็มีความสัมพันธ์กับพวกปัญญาชนของพวกอภิชนบ้าง ซึง 

ความสัมพันธ์แบบนี อย่างน้อยๆ ก็เกิดขึ นมากกว่าทีปัญญาชนสามัญชนจะมีความสัมพันธ์กับพวกกลุ่มพ่อค้า 

และนายทุนอันเป็นพวกทีปัญญาชนมองว่ามีสถานะตํ าทางปัญญา เอาจริงๆ กระทังก่อนปี สถานการณ์ใน 

รัสเซียก็ต่างจากทางยุโรปตะวันตกเป็นอย่างมากระดับทีนักวิชาการรุ่นหลังเขียนออกมาเลยว่า “ไม่มีชนชั น 

กลางในรัสเซียก็เพราะองค์ประกอบต่างๆ ภายในของมันนั นตั งใจเป็นอย่างยิงทีจะไม่ยอมรวมตัวเป็นเนื อ 

เดียวกัน” [18] 

ถ้าจะสรุปรวบยอดส่วนนี แล้ว ชนชั นกลางยุโรปมีความแตกต่างกันในหลายแง่มากๆ ซึ งถ้ามองในภาพ 

กว้างสุด เราน่าจะแบ่งกลุ่มของชนชั นกลางได้เป็นสามกลุ่ม ในตะวันตก กลุ่มคนทีมีทรัพย์สินทีดินคือกลุ่มทีมี 

อํานาจในชนชั นกลาง ในโซนนี เส้นแบ่งระหว่างชนชั นกลางและอภิชนนั นไม่ชัดเจน รวมทั งพร่าเลือนขึ น 

เรือยๆ นีทําให้ความมังคัง อภิสิทธิ และอิทธิพลของชนชั นกลางแข็งแรงมากและขยายขึ นตามกาลเวลา ใน 

ยุโรปกลาง ชนชั นกลางผู้มีการศึกษามีบทบาทสําคัญมากกว่าฝังตะวันตก แต่ในพื นทีนี เส้นแบ่งระหว่างอภิชน 

กับชนชั นกลางก็ค่อนข้างชัดเจน และทําให้อิทธิพลของพวกเขามีค่อนข้างจํากัด ถัดไปทางตะวันออก ชนชั น 

กลางก็ยิงไม่แข็งแรงขึ นไปอีก ในพื นทีนี เส้นแบ่งระหว่างอภิชนกับชนชั นกลางชัดมากๆ และชนชั นกลางก็ 

กระจัดกระจายเป็นอย่างมาก และถ้าถัดในทางตะวันออกสุดและตะวันออกเฉียงใต้สุดของยุโรป ก็เรียกได้ว่า 

ไม่มีชนชั นกลางทีเป็นปึ กแผ่นอยู่เลยในเวลาทีชนชั นกลางกําลังต่อตัวขึ นแล้วในพื นทีอืนๆ ของยุโรป 

พัฒนาการขั นต่างๆ ของชนชั นกลาง 

อะไรคือแนวโน้มใหญ่ๆ ในกระบวนการพัฒนาการของชนชั นกลางยุโรป? ในกระบวนการทีซับซ้อน 

และหลากหลายระดับนี เรากล่าวถึงจุดหักเหสําคัยๆ ได้ยากมาก พัฒนาการชนชั นกลางนั นต่างกันไปในแต่ละ 

ประเทศและภูมิภาค และความต่างนั นไม่ได้เป็นแค่ความต่างเชิงโครงสร้าง แต่เป็นเรืองช่วงเวลาด้วย ดังนั นการ 

กล่าวถึงช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ของการก่อตัวชนชั นกลางนั น ก็เป็นสิงทีแทบจะไม่เป็นสากลแบบ 

อัตโนมัติ อยางไรก็ดีเราอาจพูดถึง ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ของการก่อตัวของชนชั นกลางยุโรปได้ ซึ งก็คือ 

. ช่วงครึ งหลังของศตวรรษที . ช่วงครึ งแรกของศตวรรษที . ช่วงกลางศตวรรษที ถึงสงครามโลก 

ครั งที . ช่วงเวลาหลังจากนั น

ศตวรรษที 

เราไม่สามารถหาจุดกําเนิดแบบเป๊ ะๆ ของชนชั นกลางได้ แต่มันมีสามอาณาบริเวณทางสังคมทีเรา 

พอจะมองหาได้ อย่างแรกสุดเลย มันมีพวก “คนเมือง” ของเมืองช่วงสมัยใหม่ตอนต้น ในยุโรปส่วนใหญ่ (เว้น 

ทางตะวันออก) เมืองต่างๆ มันเป็ นเหมือนเกาะในทะเลของระบบศักดินา เมืองพวกนี มีอภิสิทธิ ทางกฎหมายทั ง 

ในเชิงการค้า การปกครองตัวเอง และสิทธิพลเมืองของผู้อยู่อาศัย ในเมืองต่างๆ มีเพืองแค่คนหยิบมือเดียว 

เท่านั นทีจะมีสิทธิพลเมืองเต็มที ซึ งนีก็คือสิทธิในการมีทรัพย์สิน ในการทําการค้า ในการแต่งงาน ในการมี 

ครัวเรือนเป็นของตัวเอง ไปจนถึงการมีสิทธิ อยู่ในกิลด์ สมาคม และมีสิทธิ ในการมีส่วนร่วมในการปกครอง 

เมือง พ่อค้าต่างๆ และช่างฝี มือทีเป็นเจ้าของร้านค้าของตัวเองเป็นส่วนหนึ งของคนกลุ่มทีมีอภิสิทธิ ทาง 

กฎหมายทีว่านี นอกจากนี ผู้มีอภิสิทธิ ก็รวมไปถึงเจ้าทีดินในเมือง เจ้าของอาหารให้เช่า เจ้าหน้าทีรัฐ และคนทีมี 

ทักษะและอาชีพเฉพาะ คนพวกนี ก็มักจะเป็นผู้ชายทีเป็นหัวหน้าครอบครัวด้วย อย่างไรก็ดีคนส่วนใหญ่ทีอยู่ 

ในเมืองกับคนกลุ่มทีว่ามาเช่นกันก็คือ พวกข้ารับใช้ ช่างรับจ้าง แรงงาน คนทีทําอาชีพระดับล่างอืนๆ ไปจนถึง 

สมาชิกครอบครัวทีไม่ได้ทํางาน (มักจะเป็นผู้หญิง) คนพวกนี ก็ไม่มีสิทธิพลเมืองเต็มที และไม่ได้ถือว่าเป็น 

“คนเมือง” ในความหมายจริงๆ ของมัน 

วัฒนธรรมกระฎุมพีช่วงแรกนั นพัฒนาในหมู่พวก “คนเมือง” มันคือปทัสฐานและวิถีชีวิตทีวนเวียนอยู่ 

รอบการทํางาน ทรัพย์สิน ความน่านับถือ ความประหยัด ระเบียบ ศาสนา และการมีส่วนร่วมในการจัดการ 

เรืองต่างๆ ร่วมกัน ถ้าทีไหนสังคมจารีตยังแข็งแรง เมืองทีปกครองตัวเองและเต็มไปด้วยคนเมืองก็จะไม่ 

ปรากฎในช่วงยุคกลางตอนปลายและช่วงสมัยใหม่ตอนต้น และนีก็เป็นเงือนไขสําคัญให้พื นทีเหล่านี ไม่มีชน 

ชั นกลางปรากฎในช่วงต่อมา 

อาณาบริเวณทีสองทีเราจะพบการก่อตัวของชนชั นกลางก็คือ อาณาบริเวณของพวกตัวแทนของระบบ 

ทุนนิยม พวกนี ก็เช่น พวกพ่อค้าส่งทีมีสายสัมพันธ์ข้ามท้องถินหรือข้ามชาติ พวกนายทุน พวกนายธนาคาร 

พวกเจ้าของและผู้จัดการโรงงานยุคก่อนก่อนอุตสาหกรรมไปจนถึงเหมืองต่างๆ คนพวกนี มักจะเป็นส่วนหนึ ง 

ของชุมชนคนเมือง แต่พร้อมกันนั น คนพวกนี ก็มีกิจกรรมและกิจการทีมีขอบเขตเหนือกว่าท้องถิน พวกนี มี 

ธุรกิจแบบยุคหลังกิลด์ ทั งความสามารถในการแข่งขันและความมังคังของคนพวกนี ทําให้พวกนี ต่างจาก 

เศรษฐกิจกิลด์ของเมืองต่างๆ ซึ งยังคงอยู่ได้ระเบียบของกิลด์ ไปจนถึงขนบและศีลธรรมต่างๆ ในแบบช่างฝี มือ 

อยู่ จริงๆ แล้ว คนกลุ่มนี ในยุโรปกลางและยุโรปตะวันออก ก็มักจะได้รับอภิสิทธิ พิเศษจากรัฐ ทําให้คนพวกนี

ไม่ต้องอยู่ในกฎระเบียบของเมืองบ้านเกิด และทําให้คนพวกนี ห่างออกจากชุมชนของพวกคนเมืองแบบดั งเดิม 

มากไปอีก 

ส่วนอาณาบริเวณทีสามทีเราจะไปดูต้นกําเนิดของชนชั นกลางได้ เราจะดูได้จากคนทีรับใช้ผู้ปกครอง 

รัฐบาลต่างๆ พวกเข้าผู้ปกครอง พวกพระระดับสูง พวกขุนนาง และผู้มีอํานาจสารพัดในยุคนี คนพวกนี คือ 

พวกข้ารับใช้ทีความรู้ เจ้าพนักงานทีมีการศึกษา พวกเจ้าหน้าทีประสานงาน พวกผู้เชียวชาญทางกฎหมาย ไป 

จนถึงพวกอาจารย์มหาวิทยาลัยและพระ (ซึ งสองกลุ่มหลังนีค่อนข้างจะเป็นเอกเทศจากกลุ่มอืนหน่อย) คนพวก 

นี มีจะมีการศึกษาระดับมหาวิทยาลัย และคนพวกนี เองทีเป็นผู้สนับสนุนหลักของแนวคิดเรือง “การรู้แจ้ง” 

(Enlightenment) และแนวคิดนี ก็มีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมชนชั นกลางทีเกิดขึ น พวกชนชั นกลางทางวัฒนธรรม 

พวกนี มักจะใช้ชีวิตอยู่ในเมืองโดยเฉพาะเมืองทีเป็นศูนย์กลางการปกครอง คนพวกนี มีความสัมพันธ์ใกล้ชิด 

กับพวกคนเมือง แต่สถานะทางสังคมของพวกเขานั นต่างออกไป เพราะสถานะของคนพวกนี ไม่ได้ขึ นอยู่กับ 

ฐานะทางเศรษฐกิจ แต่ขึ นอยู่กับความสัมพันธ์กับผู้ปกครอง และเมือเวลาผ่านไปก็ขึ นอยู่กับระดับการศึกษา 

การฝึ กฝนทางวิชาการ และความชํานาญเฉพาะมากขึ นเรือยๆ ชนชั นกลางทางวัฒนธรรมพวกนี จํานวนมากมี 

ความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับชนชั นนําตามจารีต พวกเจ้าทิดิน และพวกอภิชน ทั งนี คนพวกนี จํานวนมากมีทีดินเป็น 

ของตัวเองด้วยซํ า แถมบางคนก็ได้เลือนขั นเป็นอภิชนอีก [19] 

จารีตของเมืองปกครองตัวเองในยุโรป การผงาดขึ นของทุนนิยม และผลของการก่อตัวของรัฐล้วนเป็น 

ปัจจัยสําคัญต่อการก่อตัวของชนชั นกลาง ชุมชนคนเมืองในเขตเมือง การขยายตัวของกลุ่มธุรกิจ และการ 

ขยายตัวของคนมีการศึกษาทั งในและนอกระบบราชการนั นมีความแตกต่างกันไปอย่างมากในแต่ละท้องถิน 

คนทีขยายตัวขึ นมาในอาณาบริเวณเหล่านี มักจะไม่ใช่พวกอภิชน และก็ไม่ใช่ชนชั นล่างด้วย พวกเขาเกียวข้อง 

กันอย่างใกล้ชิด มีความทับซ้อนกันบางส่วน และพวกเขาก็พัฒนาวัฒนธรรมร่วมขึ นมา เมือสิงเหล่านี เกิดขึ นใน 

ระดับใหญ่ ขนชั นกลางสมัยใหม่ก็เกิดขึ น ซึ งส่วนใหญ่ก็จะเกิดขึ นในช่วงครึ งหลังของศตวรรษที 

ครึงแรกของศตวรรษที : 1800-1850 

ทีอังกฤษและสวิสเซอร์แลนด์ โครงสร้างสังคมศักดินานั นล่มสลายไปก่อนหน้านี แล้ว ในยุโรปทาง 

เหนือไม่มีโครงสร้างแบบนี แต่แรกด้วยซํ า ส่วนทีรัสเซียและทางยุโรปตะวันออกส่วนอืนๆ สังคมศักดินานั น 

กว่าจะล่มลงก็ภายหลังช่วงนี อีกนานตอนหลังสงครามไครเมียร์ อย่างไรก็ดี ในยุโรปส่วนใหญ่ ระเบียบสังคม 

แบบเก่านั นจบสินลงตอนช่วงปลายศตวรรษที จนถึงกลางศตวรรษที ไม่ว่านันจะเกิดจากการปฏิวัติรวด

เดียวแบบฝรังเศสหรือการปฏิรูป (และปฏิวัติ) อย่างค่อยเป็นค่อยไปอย่างยาวนานเช่นในรัฐต่างๆ ของเยอรมนี 

สถานะทางกฎหมายทีแตกต่างระหว่างเมืองและชนบทค่อยๆ หายไป และสถานะของ “คนเมือง” ผู้มีอภิสิทธิ 

กับคนอืนๆ ทีอยู่ในเมืองทีไม่มีอภิสิทธิ ก็ค่อยๆ หายไปเช่นกัน ทีดินก็ได้กลายเป็นทรัพย์สินอย่างหนึ งทีซื อขาย 

ในตลาดได้ตามปกติ ระเบียบต่างๆ ของกิลด์ก็อ่อนแอลงหรือไม่มีใครทําตาม โครงสร้างทางกฎหมายก็ค่อยๆ 

เปลียนไปและเป็นการวางรากฐานให้เศรษฐกิจระบบตลาดแบบไม่มีการควบคุม ทุนนิยมกลายมาเป็นแนวทาง 

หลักในทางการค้า อุตสากรรม และการเกษตร หลังจากนั น กระบวนการเปลียนแปลงสู่อุตสาหกรรมก็ได้เริม 

ขึ นและระบบโรงงานก็ได้โดดเด่นขึ นทั งในอังกฤษและส่วนต่างๆ ของยุโรป สิงทีหลงเหลือจากระเบียบกิลด์ 

แบบเก่าตอนนี ได้ไม่ถูกยกเลิกไปก็อ่อนแอจนทําอะไรไม่ได้แล้ว การพัฒนาในเชิงสถาบันในแต่ละพืนทีต่างกัน 

แต่แนวโน้มทีเกิดร่วมกันในทุกทีก็คือการทีอํานาจรัฐทั งทั งรวมศูนย์และเข้มข้นขึ น รัฐเดินเข้าสู่การปกครอง 

โดยระบบราชการหรือรัฐสภา เดินเข้าสู่รัฐบาลทีอยู่ใต้รัฐธรรมนูญและกระบวนการทางกฎหมายสมัยใหม่ การ 

สร้างรัฐเกิดขึ นมาก่อนหน้านี นานแล้วแน่นอน แต่ในช่วงนี มันมีการพัฒนาทีเร็วมากๆ โดยการเปลียนแปลง 

ทีว่ามาทั งหมดนั นเกิดขึ นส่วนใหญ่โดยชนชั นกลาง และการเปลียนแปลงเหล่านี ก็มีผลอย่างมหาศาลต่อโลก 

ของชนชั นกลาง 

ในช่วงศตวรรษที พันธมิตรระหว่างพวกอภิชนและชนชั นกลางระดับสูงนั นใกล้ชิดมาก สอง 

ตัวอย่างทีชัดคือพวกชนชั นนําฝรังเศส และกลุ่มคนทีเป็นส่วนผสมกันของอภิชนเจ้าทีดิน เจ้าพนักงานรัฐ พ่อค้า 

รวยๆ และพวกมืออาชีพเก่าแก่ในลอนดอน แต่ในช่วงศตวรรษที สิงทีเกิดขึ นในทีอืนๆ คืออภิชนนั นเป็นชน 

ชั นนําหลัก ในช่วงศตวรรษที สมดุลนั นเปลียนไป องค์ประกอบทางวัฒนธรรมของชนชั นกลางขยายเข้ามา 

ในโลกชนชั นนํามากขึ นเพราะช่วงนี เงินทองดูจะสําคัญกว่าคํานําหน้าชือหรือบรรดาศักดิ และสังคมก็เริม 

ยอมรับการประเมินคนตามความสามารถมากขึ น ความการเปลียนขั วอํานาจระหว่างชนชั นกระฎุมพีกับอภิชน 

นั นไม่ได้เป็นไปอย่างราบรืน ความตึงเครียดและขัดแย้งมีเสมอ เช่นในปี , และ แต่การปะทะ 

กันเหล่านี ก็ทําได้แต่เพียงสร้างการเปลียนแปลงช้าๆ ในระยะยาวเท่านั น 

ในศตวรรษที ชนชั นกลางทางเศรษฐกิจมีจํานวนค่อนข้างน้อย คนกลุ่มนี ส่วนทีมีอํานาจก็คือพวก 

พ่อค้า นายธนาคาร เจ้าของอาหารให้เช่า และคนอืนๆ ทีมีบทบาทเป็นพวกหุ้นส่วนระดับเล็กของชนชั นนําที 

เป็นเจ้าของทีดิน คนกลุ่มนี ไม่มีอํานาจทางการเมืองและเป็นคนขายขอบของสังคม พอมาศตวรรษที คน 

กลุ่มนี ขยายจํานวนขึ น มีทรัพย์สินมากขึ น และมีความสําคัญมากขึ น ในยุโรปตะวันตก การขยายตัวของภาค 

การผลิตเริมทําการเปลียนองค์ประกอบของชนชั นกลางทางเศรษฐกิจและทําให้คนกลุ่มนี มีการเรียกร้องมาก 

ขึ นพร้อมๆ กับมีอํานาจมากขึ น คนพวกนี เป็นชนชั นกลางแบบใหม่ทีมีสํานึกแบบชนชั นกลางแบบถึงรากถึง

โคน คนพวกนี เน้นการทํางานและการประหยัด การไม่ขึ นกับใครและการช่วยเหลือตัวเอง ซึ งคนพวกนี ก็ 

เกิดขึ นในเมืองทีภาคการผลิตขยายตัว (เช่นในตอนเหนือของอังกฤษ ตอนเหนือของฝรังเศส และทีแคว้นไรห์น 

แลนด์) คนพวกนี ต้านอํานาจของเมืองหลวงต่างๆ และชนชั นนําในนั น รวมถึงระเบียบเก่าทีมีลักษณะแบบ 

อภิชน และบางครั งคนพวกนี ก็โจมตีศาสนา/นิกายหลักของประเทศ ในนามของคนทีมาจากศาสนา/นิกายกลุ่ม 

น้อยด้วย [20] 

ในช่วงนี ระบบราชการแข็งแกร่งขึ น สามัคคีขึ น และมีจิตวิญญาณขององค์กรมากขึ นโดยเฉพาะอย่าง 

ยิงในยุโรปกลาง (แต่ไม่จํากัดแค่นั น) โรงเรียนต่างๆ ทั งได้รับการปฏิรูปและขยายตัวออกไป มหาวิทยาลัยกลาย 

มาเป็นพื นทีสําคัญในการก้าวสู่ความเป็นชนชั นกลาง ทั งข้าราชการและกลุ่มอาชีพเฉพาะต่างๆ นั นพัฒนาการ 

ข้ออ้างและข้อเรียกร้องใหม่ๆ ของตัวเองบนฐานของสิงทีตนได้รํ าเรียนศึกษาและฝึ กฝนมา พวกเขาเน้น 

หลักการในการประเมินความสําเร็จของคนผ่านความสามารถ และเน้นว่าชนชั นนําทีเกิดขึ นสมัยใหม่นั นต้อง 

มองอาชีพต่างๆ อย่างเป็นเอกเทศ ไม่ขึ นกับอะไรอย่างอืน[21] 

หากจะกล่าวอีกแบบแล้ว ทั งชนชั นกลางทางเศรษฐกิจและชนชั นกลางทางวัฒนธรรมผู้มีการศึกษานั น 

ล้วนแข็งแกร่งขึ นและสร้างทีทางของตัวเองในช่วงนี อย่างไรก็ดี ในช่วงต้นศตวรรษที คนทั งสองกลุ่มนั นก็ 

ยังอยู่ร่วมกับพวกชุมชน “คนเมือง” ในเมือง ซึ งถ้าเป็นแถบยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกตอนกลาง คนพวก 

นี ก็ยังมีสถานะทางกฎหมายทีเฉพาะ และก็ยังมีความเหนียวแน่นทั งทางสังคมและวัฒนธรรมอันทําให้พวกเขา 

ต่างจากคนระดับล่างของสังคม และคนในแถบชนบท คนชั นกลางยังไม่เป็นชนชั นกลางอย่างเหมาะสม เพราะ 

พวกเขายังไม่ตัดสายสัมพันธ์ของพวกตนออกจากพวกช่างฝี มือ พวกพ่อค้าปลีก ไปจนถึงพวกข้าราชการระดับ 

ล่าง 

การเป็นสมาชิกในสมาคมต่างๆ นั นเริมทําให้กลุ่มชนชั นชั นกลางใหม่เหล่านี มีความเป็นอันหนึ ง 

เดียวกันบนฐานของวัฒนธรรมร่วมทีกําลังก่อตัวขึ น วัฒนธรรมนี มีศูนย์กลางอยู่ทีครอบครัวและงาน 

แนวความคิดเรืองความก้าวหน้า ระเบียบศีลธรรมทีเข้มงวด การศึกษา และบางครั งก็รวมถึงศาสนาด้วย 

วัฒนธรรมแบบนี ชี ให้เห็นถึงมุมมองต่อชีวิตในยุคหลังอภิชนอันเป็นมุมมองแบบสมัยใหม่ อันมักจะได้รับการ 

ผลักดันผ่านการวิพากษ์วิจารณ์ระเบียบเก่าๆ และระบอบอภิชน สิงทีโตจากวัฒนธรรมใหม่แบบนี ก็ได้แก่ 

โครงการทางเศรษฐกิจการเมืองแบบเสรีนิยมสารพัด ซึ งมันถูกแปรรูปไปเป็นข้อเรียกร้องและการรณรงค์ต่างๆ 

ทั งในระดับการเมืองท้องถิน ระดับการเมืองภูมิภาค และระดับการเมืองชาติ แน่นอนว่ามันมีทั งชนชั นกลางที 

ไม่เอาแนวคิดเสรีนิยม และคนทีเอาแนวคิดเสรีนิยมทีไม่ใช่ชนชั นกลางแน่ๆ ในแง่หนึ งช่วงครึ งแรกของ

ศตวรรษที นี ความสัมพันธ์เชือมโยงของวัฒนธรรมชนชั นกลางกับแนวคิดเสรีนิยมนั นก็แน่นแฟ้นระดับที 

เรียกได้ว่าคลาสสิค ชนชั นกลางพวกนี กําลังขยายตัวขึ น และพวกเขาก็พยายามจะท้าทายสิงทียังเหลือรอดมา 

จากระบอบเก่า ไม่ว่าจะเป็นอภิสิทธิ ต่างๆ หรือการปกครองแบบทีทุกวันนี เรียกว่าไม่เป็นประชาธิปไตย[22] 

1850 ถึงสงครามโลกครั งที 

ในระหว่างช่วงกลางศตวรรษที ถึงสงครามโลกครั งที แนวโน้มเหล่านี บางแนวโน้มก็ดําเนิน 

ต่อไป การปฏิวัติอุตสาหกรรมดําเนินไปอย่างรวดเร็วในพื นทีส่วนใหญ่ของยุโรป การพัฒนาของเมืองเร่งขึ น 

รัฐประชาชาติได้เกิดขึ นในเยอรมนีและอิตาลีตามข้อเรียกร้องของนักเสรีนิยม การขยายตัวของระบบราชการก็ 

ยังดําเนินต่อไป ระบบการศึกษาก็ขยายตัวต่อ และหลังจากทศวรรษ การแทรกแซงทางเศรษฐกิจและ 

สังคมของรัฐบาลนั นก็ขยายตัวขึ นไปอีก 

ชนชั นกลางทางเศรษฐกิจขยายตัวขึ นไปอีกพร้อมๆ กับความมังคังและความสําคัญในสังคมของพวก 

เขา โดยตอนนี พวกนายทุนอุตสาหกรรมกลายมาเป็นหัวหอกใหญ่ของคนกลุ่มนี แล้ว การขยายตัวของพวก 

ผู้จัดการต่างๆ ก็เกิดขึ นเช่นกัน ในช่วงนี พวกนักธุรกิจจํานวนมากขึ นเรือยๆ ก็เริมมีภูมิหลังทีมีการศึกษาถึง 

ระดับมัธยมหรือกระทังมหาวิทยาลัย พวกชนชั นกลางทางวัฒนธรรมก็ขยายตัวขึ นเช่นกันและมีการแบ่งแยก 

ย่อยภายในมากขึ น การเป็นมืออาชีพแบบอิสระนั นน้อยลง และการเป็นมืออาชีพทีเป็นลูกจ้างนั นก็ขยายตัวขึ น 

แม้กระทั งในเยอรมนี พวกมืออาชีพอิสระและพวกมืออาชีพทีทํางานองค์กรนั นก็เริมมีจํานวนมากกว่า 

ข้าราชการ ซึ งระหว่างกลางของทั งสองอย่างคือพวกพระ พวกหมอและนักกฎหมายคือพวกมืออาชีพกลุ่มย่อยที 

ใหญ่ทีสุด คนพวกนี ขยายตัวอย่างรวดเร็วไปพร้อมๆ กับความก้าวหน้าทางการแพทย์ ความครอบคลุมของ 

ระบบกฎหมาย และการเริมเกิดขึ นของรัฐสวัสดิการ 

ในปี ชนชั นกลางได้เหนือกว่าอภิชนอย่างชัดเจนแล้วในยุโรปส่วนใหญ่ไม่ว่าจะเป็นในแง่ 

ทรัพย์สินเงินทอง อิทธิพลทางวัฒนธรรม และอํานาจทางการเมือง แม้ว่าการอ้างดังนี จะต้องพิจารณาดีๆ ใน 

แง่มุมของการกระจายอํานาจทางการเมืองในเยอรมนี ยุโรปกลาง และยุโรปตะวันออก เราก็สามารถจะพูดได้ 

เลยว่าในช่วงสองทศวรรษก่อนสงครามโลกครั งที เราได้เห็นชนชั นกลางขึ นสู่จุดสูงสุดแล้ว ชนชั นกลางเป็น 

คนกลุ่มเล็กในทุกที แต่ทั งสมาชิกและสถาบันของพวกเขา ทั งจิตวิญญาณและวัฒนธรรมของพวกเขานั นขึ น 

เป็นใหญ่ไปทัวในพื นทางทางสังคมจํานวนมาก รวมไปจนถึงทั งในเศรษฐกิจและระบบการศึกษา ในศาสตร์ 

และศิลป์ ในเมือง ในการทํางาน ไปจนถึงในชีวิตครอบครัว มันผิดแน่นอนถ้าเราจะพูดถึงขาลงของชนชั นกลาง

ในช่วงก่อนปี [23] อย่างไรก็ดี ในขณะเดียวกัน ชนชั นกลางก็ประสบความยากลําบากและมีแนวทางตั ง 

รับมากขึ น พวกเขาสูญเสียพลังและความเป็นเนื อเดียวกันทีเคยมีไป 

มันมีการท้าทายเหล่าชนชั นกลางจากชนชั นล่างก่อนช่วง - มานานแล้ว ชนชั นกลางมองเห็น 

การลุกฮือของชนชั นล่างตลอด ตั งแต่การปฏิวัติฝรังเศสในทศวรรษ สงครามชนชั นในอังกฤษช่วงหลัง 

สงครามนโปเลียน การลุกฮือและหยุดงานกันของเหล่าคนงานและช่างฝี มือในฝรังเศสช่วงทศวรรษ และ 

การปฏิวัติของนักทอผ้าทีซิเซเลียในปี การเรียกร้องการปฏิรูปอย่างถึงรากไปจนถึงการปลุกปันของ 

พวกสังคมนิยมสารพัดจนทําให้ช่วงทศวรรษ ถูกเรียกว่า “ฮังกรี โฟร์ตี ” หรือ Vormarz (ซึงก็คือช่วงเวลา 

ก่อนการปฏิวัติ ) ความไม่สงบเหล่านี ช่วยยํ าเตือนพวกชนชั นกลางให้ตระหนักว่ามันมีโลกใบใหญ่อยู่ใต้ 

พวกเขาทีพวกเขาเข้าไปไม่ถึง และน่าจะเป็นโลกอันตรายด้วย พวกชนชั นกลางก็ต้องปกป้องตัวเองจากโลก 

ทีว่านี อย่างชาญฉลาด ซึ งการปกป้องตัวเองทีว่านี บางทีก็ต้องเป็นไปในระดับทีต้องละทิงความคิดก้าวหน้าไป 

บ้าง และหันไปเป็นพันธมิตรกับพวกชนชั นนําเก่าทีหลงเหลืออยู่ 

ถึงแม้ว่าประเด็นเกียวกับเส้นแบ่งทางสังคมระหว่างชนชั นกลางกับชนชั นล่างจะไม่ใช่เรืองใหม่เลย แต่ 

มันก็กลายมาเป็นประเด็นทีโดดเด่นเป็นประเด็นอย่างเต็มทีในช่วงครึ งหลังของศตวรรษที ประสบการณ์ 

ของการปฏิวัติในปี - ก็ได้เป็นจุดแตกหักทีสําคัญมากระหว่างชนชั นกลางกับชนชั นล่าง เพราะมันคือชุด 

ทีมวลชนปลดเปลื องตัวเองจากการนําของชนชั นกลาง และลุกขึ นท้าทายโลกของชนชั นกลาง 

ก้าวต่างๆ ของประชาธิปไตยได้เกิดขึ นในช่วงนี ตั งแต่การมีสิทธิ เลือกตั งของผู้ชาย (ซึ งเป็นผลจาก 

เหตุการณ์ - ในฝรังเศส ผลจากการเกิดขึ นของชาติเยอรมันช่วง - ผลจากเหตุการณ์ช่วงทศวรรษ 

ของอิตาลี ส่วนในอังกฤษและทีอืนๆ ในยุโรป กระบวนการเกิดขึ นอย่างช้าๆ ค่อยเป็นค่อยไป) ทําให้ “คน 

ธรรมดา” ก้าวเข้าสู่โลกการเมืองกว่าทุกยุคสมัยทีผ่านมา โครงสร้างของการเมืองนั นเปลียนจากยุคของระบบ 

ของชนชั นนํา ไปสู่ยุคของการเมืองมวลชนและชนชั น 

ความแข็งแกร่งของขบวนการแรงงานนั นเป็นตัวบ่งชี ว่าชนนั นแรงงานเกิดขึ นและเป็นพลังทีชัดเจน 

แล้ว และพร้อมกันนั นความตึงเครียดในหมู่ชนชั นกลางก็มากขึ นด้วย คอมมูนปารีสในปี เป็นการส่ง 

สัญญาณสําคัญไปทัวยุโรป ความตึงเครียดและความขัดแย้งระหว่างชนชั นกระจายไปทัวทุกอณูของสังคม 

ตั งแต่วัฒนธรรมทัวๆ ไปจนถึงการเมืองในครัวเรือน มันมาในหลายรูปแบบ ทั งแบบตรงไปตรงมาและแบบ 

แอบแฝง แต่ประเด็นก็คือสิงเหล่านี หนักข้อมากในช่วงปลายศตวรรษที และต้นศตวรรษที มากกว่า 

ช่วงหนึ งร้อยปี ก่อนแน่นอน ชนชั นกลางจํานวนมหาศาลได้เผชิญหน้ากับคู่อริตัวใหม่ แต่เดิมศูนย์กลางของ

วัฒนธรรมและการเมืองของชนชั นกลางคือการรุกต่อสู้กับพวกชนชั นนําเก่า แต่มาตอนนี ชนชั นกลางกลายมา 

เป็นฝ่ ายรับทีกิจกรรมส่วนใหญ่เป็นเรืองของการแยกตัวออกจากชนชั นล่าง 

แวดวงสังคมของชนชั นกลางต้องออกมาพูดชัดเจนในสิงทีก่อนหน้านี รับรู้กันโดยทัวไปแต่ไม่มีใคร 

พูด พวกเขาต้องกล่าวว่าพวกเขาไม่ใช่ส่วนหนึ งของคนทัวไป นีทําให้รอยแยกระหว่างแวดวงของผู้มีเงินทอง 

และการศึกษากับ “ประชาชน” กว้างขึ นไปอีก องค์ประกอบแบบกิลด์ในชุมชน “คนเมือง” นั นค่อยๆ เสือม 

สลายลง แต่พร้อมกันนั น การจําแนกความแตกต่างระหว่างชนชั นกลางระดับบนกับล่างนั นก็พัฒนาขึ นไปอีก 

ขั น มันเกิดช่องว่างทีกว้างขึ นทีฝังหนึ งคือพวกพ่อค้ารายใหญ่ นายทุนอุตสาหกรรม อาจารย์มหาวิทยาลัย และ 

ข้าราชการระดับสูง และอีกฝังหนึ งคือช่างฝี มือ เจ้าของร้านค้าปลีก เจ้าของโรงแรม ข้าราชการชั นผู้น้อย และ 

ลูกจ้างในธุรกิจต่างๆ ในครึ งหลังของศตวรรษที นี เองทีชนชั นกลางล่างเริมมีตัวมีตนทีชัดเจน และมโนทัศน์ 

“ชนชั นกลาง” ก็มีความหมายแคบลงและหมายถึงแวดวงของผู้คนทีมีการศึกษาและเงินทอง[24] 

ส่วนบนขององค์ประกอบของชนชั นกลางก็เปลียนไปเช่นกัน งานวิจัยเมือไม่นานมานี มีเหตุผลทีดีเลย 

ทีจะเรียกว่าชนชั นกลางระดับบนของศตวรรษที ว่าเป็นชนชั นกลางที “ได้กลายเป็นศักดินา” พวกชนชั น 

กลางรวยๆ เริมซื อทีดินและใช้ชีวิตบางช่วงในรอบปี ทีคฤหาสน์หรูนอกเมือง คนพวกนี เริมบริโภคเพือบอก 

ฐานะ เริมล่าสัตว์และเล่นคริกเก็ต เริมทําการคบค้าสมาคมกับพวกอภิชนเป็นปกติไม่ใช่แค่ตามเทศกาลที 

ลอนดอนหรือเบอร์ลิน ไปจนถึงคิดให้ลูกสาวของตนแต่งเข้าบ้านพวกอภิชน ซึ งสิงเหล่านี ก็การทําตัว 

เลียนแบบอภิชนของพวกชนชั นกลางนันเอง 

ชนชั นกลางสามารถมีวิถีชีวิตแบบพวกอภิชนได้โดยไม่ละลายการทําธุรกิจของตน และหลายๆ คนก็ 

ทําแบบนั น เสรีนิยมนั นไม่เคยเป็นองค์ประกอบทีแยกไม่ขาดจากวัฒนธรรมชนชั นกลาง และการย้ายไปเข้าฝัง 

อนุรักษ์นิยมของพวกนักธุรกิจรวยๆ ข้าราชการระดับสูง และพวกมืออาชีพต่างๆ ตั งแต่ปลายศตวรรษที เป็น 

ต้นมาก็ไม่สามารถจะถือว่าเป็นการลืมกําพืดชนชั นกลางได้ การได้บรรดาศักดิ เป็นอภิชนเป็นสิงทีไม่ค่อย 

เกิดขึ น ส่วนใหญ่พวกลูกชายของนักธุรกิจรวยๆ ก็จะอยู่ในโลกธุรกิจนันแหละ และส่วนใหญ่พวกครอบครัว 

อภิชนก็จะนิยมให้รุ่นลูกแต่งงานกับชนชั นเดียวกัน และพวกเขาก็ยังคงเดียดฉันท์กับการมุ่งจะเป็นเลิศในโลก 

การค้าและอุตสาหกรรมใดๆ 

อย่างไรก็ดี ถึงมันจะมีความไม่ลงรอยบางอย่างของชนชั นกลางกับอภิชนอยู่จริงๆ ในช่วงนี แต่นันก็ 

ไม่ได้หมายความว่าข้อเสนอว่าชนชั นกลางกําลังกลายเป็นเจ้าศักดินาไม่มีแก่นความจริงอะไรอยู่ และใน 

ทางตรงข้าม มันมีความจริงทีสําคัญบางอย่างในนั นด้วยซํ า ในปี ความมังคังของชนชั นกลางรวยๆ นั นอยู่

ในระดับเดียวกับพวกอภิชนหรือกระทังมากกว่าด้วยซํ า ซึ งนีเป็นคนละเรืองกับตอนปี ทีพวกอภิชนยัง 

รวยกว่าอยู่ ชนชั นกลางระดับบนนั นมีความใกล้เคียงพวกอภิชนมากๆ ไม่ว่าจะเป็นเรืองวิถีชีวิตและวัฒนธรรม 

การแต่งงานระหว่างชนชั นและการผสมปนเปทางสังคมระหว่างพวกชนชั นกลางและพวกอภิชนนั นสูงอย่างที 

ไม่เคยเป็นมาก่อนในอังกฤษสมัยพระเจ้า Edward และในเยอรมนีสมัยพระเจ้า Wilhelm และในรัสเซียช่วงก่อน 

การปฏิวัติ ในโลกการเมือง ความขัดแย้งระหว่างพวกเจ้าทีดินกับพวกนักธุรกิจ ไปจนถึงความขัดแย้งระหว่าง 

พวกอภิชนอนุรักษ์นิยมและชนชั นกลางเสรีนิยมนั นได้จบสินแลงแล้วในช่วงนี อภิชนจํานวนมากได้ปรับตัว 

เข้าสู่ยุคใหม่และรับแก่นหลักๆ ของวัฒนธรรมชนชั นกลางมาหมดแล้ว และพร้อมกันนั นชนชั นกลางจํานวน 

มากก็เริมเอียงไปทางอนุรักษ์นิยม เมือต้องเผชิญกับภัยจากเบื องล่าง คนทีอยู่ด้านบนของสังคมนั นก็ให้ 

ความสําคัญกับประสบการณ์และผลประโยชน์ทีมีร่วมกันมากกว่า สิงเหลานี ทีพวกเขามีไม่เหมือนกันและแยก 

พวกเขาออกจากกันในช่วงก่อนหน้านี และสิงทีน่าจะเรียกได้ว่าชนชั นนําแบบผสมทีพยายามจะประสานรอย 

แยกระหว่างอภิชนและชนชั นกลางก็ถือกําเนิดขึ น โดยเฉพาะอย่างยิงในยุโรปตะวันตก[25] 

สําหรับชนชั นกลางเอง นีหมายถึงการแบ่งแยกภายในมีมากขึ น เพราะส่วนบนของชนชั นกลางนั น 

กําลังพยายามจะถอนตัวจากชนชั น สองมิติทางสังคมทีเป็นตัวบ่งชี สําคัญของอัตลักษณ์ชนชั นกลางมายาวนาน 

เริมจางหายไป ความสัมพันธ์ของวัฒนธรรมชนชั นกลางกับแนวคิดเสรีนิยมได้ผุพังไป และการนิยม 

ความก้าวหน้าของชนชั นกลางก็ได้ลดลงและกลายเป็นปรากฎการณ์ในชนชั นกลางกลุ่มน้อยเท่านั น แนวคิด 

ชาตินิยมทีถือกําเนิดมายังคงแข็งแรงอยู่ แต่ตอนนี แนวคิดชาตินิยมมันก็เริมมีนัยยะของการไม่เอาเสรีนิยม เป็น 

การนิยมนิยมจักรวรรดิ นิยม ไปจนถึงมีนัยยะในการเหยียดเชื อชาติ ความไม่มันคงทางปัญญาขยายตัวขึ น บน 

ฐานของสิงเหล่านี การวิจารณ์โลกของชนชั นกลางอย่างรุนแรงไปจนถึงการปฏิเสธโลกของชนชั นกลางตรงๆ 

ก็แพร่กระจายอย่างรวดเร็ว การวิจารณ์เหล่านี เน้นไปทีการไม่ให้คุณค่าศิลปะวัฒนธรรมเท่าทีควร ความหน้า 

ไหว้หลังหลอก การเน้นพิธีรีตองต่างๆ อย่างเคร่งครัด ไปจนถึงการมองชีวิตแบบ “มีเหตุผล” มากเกินไป พวก 

ทีมีอิทธิพลในการผลักคําวิจารณ์โลกของชนชั นกลางทีสุดคือพวกขบวนการแรงงานสังคมนิยม โดยคนทีป่ าว 

ประกาศแนวคิดเหล่านี ในหลายครั งก็คือชนชั นกลางเอง พวกปัญญาชน ศิลปิ น นักเขียนหัวก้าวหน้า ไปจนถึง 

พวกขบวนการคนรุ่นใหม่ของชนชั นกลางในช่วงรอยต่อของทศวรรษ มีคลับและสมาคมมากมายทีวิจารณ์ 

วัฒนธรรมชนชั นกลางอย่างจริงจัง และสมาชิกของคลับและสมาคมพวกนี ส่วนใหญ่ก็เป็นชนชั นกลาง นีทําให้ 

ช่วงสินศตวรรษและก่อนสงครามโลกครั งที โลกของชนชั นกลางนั นไม่ได้ถูกจู่โจมจากเบื องล่างเท่านั น แต่ 

มันก็มีการตั งคําถามภายในตัวมันเองอย่างมากมายด้วย[26]

ตั งแต่สงครามโลกครั งที 

ประวัติศาสตร์ของชนชั นกลางหลังสงครามโลกครั งที เป็นเรืองของชัยชนะและการแพร่กระจาย ใน 

แง่หนึ งแล้ว ชนชั นกลางได้หายไปพร้อมๆ กับสองชนชั นทีเป็ นศัตรูของมัน สิงทีคงอยู่กลับเป็นวัฒนธรรมของ 

ชนชั นกลางทีเปลียนไปและขยายตัวอย่างมาก 

เส้นแบ่งระหว่างอภิชนกับส่วนอืนๆ ของสังคมได้จางหายไปแล้ว ในศตวรรษที อภิชนในยุโรปไม่ 

มีอภิสิทธิ ทางกฎหมายใดๆ เหลือแล้ว หรือเอาจริงๆ สถานะพิเศษทางสังคมของคนกลุ่มนี ก็ไม่มีเหลือเช่นกัน 

ในยุโรปตะวันออก อภิชนถูกทําลายละขับไล่โดยพวกเผด็จการคอมมิวนิสต์ ในยุโรปกลาง พวกอภิชนก็พังไป 

กับการขยายตัวของฟาสซิสต์และสงคราม ในพื นทีส่วนใหญ่ของยุโรป ชัยชนะของทุนนิยมและประชาธิปไตย 

เป็นกลไกสําคัญในการทําให้สถานะทางสังคมไปจนถึงสิทธิ ต่างๆ ทียังหลงเหลือของอภิชนสูญสินไปหมด 

พวกอภิชนอาจหลงเหลืออยู่บ้าง (โดยเฉพาะในอังกฤษ) แต่ถ้าจะมองในพื นทีส่วนใหญ่ของยุโรป มันไม่ 

สมเหตุสมผลอีกแล้วทีเราจะยังแยกอภิชนกับชนชั นกลางออกจากกันอีกเวลาพิจารณาส่วนบนสุดของสังคม 

ต่างๆ นีทําให้นักประวัติศาสตร์ของศตวรรษที และนักวิชาการทีศึกษาปัจจุบันนั นมักจะเรียกคนพวกนี 

รวมๆ ว่า ชนชั นนํา หรือ Oberschicht ในภาษาเยอรมัน หรือ classes superieures ในภาษาฝรังเศส [27] 

แต่เส้นแบ่งทางสังคมอย่างทีสองทีช่วยในการระบุตัวตนของชนชั นกลางในศตวรรษที นั นกลับ 

ยังคงดํารงอยู่ ตลอดศตวรรษที เส้นแบ่งระหว่างชนชั นกลางกับชนชั นล่างนั นอยู่ภายใต้อิทธิพลของ 

ความสัมพันธ์ทางสังคมภายในสังคมหนึ งๆ และการเมืองในรัฐนั นๆ กระทังในตอนนี เส้นแบ่งทางชนชั นนี ก็ 

ไม่ได้หายไปในสังคมยุโรปตะวันตกใดๆ และมันก็กําลังจะโผล่มากอีกครั งในยุโรปตะวันออก อันเป็นพื นที 

“ความแตกต่างทางชนชั น” ถูกบ่อนทําลาย กดทับ และถูกแทนทีด้วยความไม่เท่าเทียมในรูปแบบอืนๆ อย่างไร 

ก็ดี องค์ประกอบของกลุ่มประชากรทีทํางานก็ได้เปลียนแปลงไปในระดับรากฐาน อันเป็นผลจากความชะงัก 

งันและการเสือมถอยของภาคการผลิตทีต้องใช้แรงงานคอปกนํ าเงิน การขยายตัวอย่างมหาศาลของแรงงานคอ 

ปกขาว รวมไป รวมไปถึงการเปลียนแปลงอย่างลึกซื งในโลกการทํางาน ชีวิตของแรงงานได้เปลียนไปอย่าง 

มหาศาลภายหลังสังคมเข้าสู่ประชาธิปไตย การเกิดขึ นของรัฐสวัสดิการ และการขยายตัวของกําลังซื อของ 

มวลชนอย่างทีไม่ได้คาดเดามาก่อนในช่วง ’s การประสานกันของขบวนการแรงงานต่างๆ พัฒนาขึ นไป 

อีก ระบอบเผด็จการต่างๆ และสงครามต่างๆ ในศตวรรษที ไปจนถึงการสูญสลายของประชากรและการ 

ย้ายถินฐานของประชากรทีตามมาล้วนทําให้วัฒนธรรมชนชั นแรงงานดังเดิมผุพังไปในยุโรปส่วนใหญ่ แต่สิง

ทีทําให้ชนชั นแรงงานหายไปเร็วยิงกว่านั นก็คือการพัฒนามาตรฐานการครองชีพและการเกิดขึ นของสังคม 

บริโภคภายหลังสงครามโลกครั งที 

รูปแบบของความไม่เท่าเทียมกันทางสังคมและวัฒนธรรมนั นไม่ชัดเจนขึ นอย่างมากในช่วงปี ทีเพิง 

ผ่านมา แน่นอน ขบวนการแรงงานไม่ได้หายไปไหน จริงๆ แล้ว ขบวนการแรงงานนั นท้าทายชนชั นกลาง 

กว่าเดิมอีกภายหลังสงครามโลกครั งที ขบวนการคอมมิวนิสต์นั นเป็นขบวนการทีท้าทายชนชั นกลางใน 

ระดับท้องถิน ก่อนทีมันจะขยายตัวจนใหญ่กว่าฐานชนชั นแรงงานระดับท้องถินของมันและกลายมาเป็นการ 

ท้าทายชนชั นกลางระดับนานาชาติไป แต่ในสังคมตะวันตกหลังสงครามโลกครั งที ขบวนการแรงงานต่างๆ 

ก็ได้สูญพลังไปบางส่วน และสูญเสียความถึงรากถึงโคนไปจนหมดสิน และในท้ายทีสุด ภัยคอมมิวนิสต์ของ 

ชนชั นกลางก็ได้สูญสลายไปในระดับนานาชาติเช่นกัน 

เรืองทีว่ามานี เป็นเรืองซับซ้อนเกินว่าจะเล่าในทีนี แต่ ณ จุดนี ประเด็นคือว่า การท้าทายชนชั นกลาง 

จากเบื องล่าง (ซึ งมันมีความเกียวพันใกล้ชัดกับการผงาดของชนชั นล่างและขบวนการแรงงานสังคมนิยม) อัน 

เป็นปัจจัยสําคัญในการก่อร่างชนชั นกลางในศตวรรษที และต้นศตวรรษที นั น ไม่สามารถอยู่รอดมาได้ 

ถึงหลังสงครามโลกครั งที หลังจากนี เป็นต้นมา ในสังคมตะวันตกมันมีรอยแยกทางสังคมใหม่ๆ เช่นระหว่าง 

คนส่วนใหญ่ของสังคมกับพวกผู้อพยพระดับล่าง พวกคนตกงาน และพวกชนกลุ่มน้อยชายขอบ ความไม่เท่า 

เทียมทางสังคมในภาพรวมไม่ได้ลดลง มันมีความขัดแย้งใหม่ๆ ด้วย เช่น ประเด็นเรืองสิงแวดล้อม แต่สิง 

เหล่านี ก็ไม่ได้ทํางานท้าทายชนชั นกลางแบบขบวนการสังคมนิยมกรรมาชีพซึ งเคยมีผลให้ชนชั นกลางต้อง 

ผนึกกําลังกันและรักษาพรมแดนของตัวเองในศตวรรษที [28] 

ชนชั นกลางแข็งแกร่งกว่าบรรดาคู่ต่อสู้ของพวกเขาจริงๆ พวกเขาชนะในทีสุด วัฒนธรรมและ 

หลักการของพวกเขากระจายไปทัวในพวกชนชั นนําในสังคม กระจายในบางระดับไปในชนบททีกําลังหดตัว 

ลง กระจายไปในมวลชนชั นกลางทีเคยถูกเรียกว่า “ชนชั นกลางล่าง” และกระจายไปในหมู่ชนชั นแรงงานด้วย 

ซํ าในบางระดับ อย่างไรก็ดี มันก็มีขีดจํากัดในการกระจายทางวัฒนธรรมของชนชั นกลางอยู่ และมันก็ยังมี 

ความแตกต่างหลากหลายไปในทุกที นีทําให้แม้แต่สังคมตะวันตกเอง ก็ไม่สามารถจะถูกเรียกว่า “สังคม 

กระฎุมพี” ได้เต็มปาก แต่ในตอนนี วัฒนธรรมชนชั นกลางอันมีแนวโน้มทีจะมุ่งสู่งความเป็นสากลก็ได้เคลือน 

ตัวไปจากกลุ่มก้อนทางสังคมทีวัฒนธรรมมันก่อตัวมาและพัฒนาจนชัดเจนชัดเจนไปไกลแล้ว และในชัยชนะ 

ครั งนี สิงทีชนชั นกลางเสียไปก็คืออัตลักษณ์ของตนเอง

แต่มันก็มีความเปลียนแปลงภายในเช่นกัน กลุ่มชนชั นกลางทีรับเงินเดือนเป็นหลักขยายตัวไปมากกว่า 

กลุ่มที “เป็นนายตัวเอง” นีทําให้นิยามของ “การพึ งพา” ของชนชั นกลางก็ต้องเปลียนไปด้วย ตอนนี มันยังมี 

ร่องรอยของชนชั นกลางข้าราชการอยู่ พวกเจ้าทีดินให้เช่าทีมีรายได้จากอสังหาริมทรัพย์โดยไม่ต้องทํางานนั น 

มีจํานวนน้อยลง (เว้นแต่ในหมู่ผู้สูงอายุ) การลดลงนี อาจมองว่าเป็นความก้าวหน้าของหลักการในการเน้นการ 

ทํางานและความสําเร็ขของชนชั นกลางก็ได้ 

องค์ประกอบอืนๆ ของชนชั นกลางในศตวรรษที นั นสูญหายไปในการก้าวสู่ความเป็นสมัยใหม่ 

และหายนะต่างๆ ในศตวรรษที ตั งแต่สงครามโลกครั งที เป็นต้นมา จํานวนคนรับใช้ในบ้านเรืองของชน 

ชั นกลางนั นลดลงอย่างต่อเนือง ซึ งคนรับใช้เหล่านี เคยเป็นส่วนประกอบสําคัญอย่างมากของครอบครัวชนชั น 

กลางในศตวรรษที การเรียนศิลปวัฒนธรรมคลาสสิคนั นไม่เป็นทีนิยมแล้วในหมู่ชนชั นกลาง และสิงทีเป็น 

ทีนิยมกว่าก็คือการเรียนวิชาชีพทีต้องใช้ความชํานาญเฉพาะ การเปลียนแปลงนี ทําลายมิติทางวัฒนธรรมอัน 

สําคัญทีเคยผูกชนชั นกลางไว้ด้วยกัน วัฒนธรรมต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นวัฒนธรรมของการทํางานและความมัธยัสถ์ 

วัฒนธรรมของความก้าวหน้าและความเชือในระเบียบ วัฒนธรรมของความเคร่งครัดในศาสนาและการทําสิงที 

ถูกต้อง ทีล้วนเคยเป็นลักษณะเด่นทีใช้นิยามความเป็นชนชั นกลางในศตวรรษที นั นล้วนหายไปหมดในชน 

ชั นกลางศตวรรษที สถาบันทีเป็นแกนกลางของวัฒนธรรมชนชั นกลางอย่างครอบครัวได้เปลียนแปลงไป 

มหาศาล เพราะการแบ่งบทบาทตามเพศอย่างชัดเจนนั นเคยถือเป็นแกนกลางของครอบครัวชนชั นกลาง แต่ 

ในตอนนี ความสัมพันธ์ระหว่างเพศได้เปลียนไปโดยสินเชิงแล้วและเส้นแบ่งทีเคยมีก็แทบจะหายไปหมด 

นอกจากนี อิทธิพลอืนก็สงผลต่อครอบครัวชนชั นกลางเช่นกัน เช่น การเปลียนแปลงของสถานะของวัยรุ่น 

การผงาดขึ นของสือ ไปจนถึงการมีทางเลือกทีมากมายหลากหลายในสังคมสมัยใหม่ ผลทีเกิดขึ นโดยรวมก็คือ 

ครอบครัวได้สูญหน้าทีทีมันเคยมีในศตวรรษที รวมไปถึงความเป็นปึ กแผ่นภายในตัวมันเอง ซึ งการ 

เปลียนแปลงของครอบครัวชนชั นกลางนี ก็ส่งผลให้วัฒนธรรมชนชั นกลางโดยรวมผุพังไป [29] 

แต่เราก็ควรจะตระหนักเช่นกันว่าการเปลียนแปลงเหล่านี เกิดขึ นในโลกของชนชั นกลางเอง นีเป็น 

ความจริงแน่นอนถ้าเราพูดถึงขบวนการเพือความเท่าเทียมของผู้หญิง เพราะขบวนการนี ใช้ฐานข้อเรียกร้อง 

แบบชนชั นกลาง ไม่ว่าจะเป็น สิทธิระดับปัจเจก การศึกษา การทํางานและการประสบความสําเร็จ ไปจนถึง 

การมีส่วนร่วมในชีวิตสาธารณะ ซึ งเอาจริงๆ มันคือการคิดกับข้อเรียกร้องนี จริงจังพอทีจะขยายข้อเรียกร้องนี 

ให้ไกลไปกว่าการเป็นข้อเรียกร้องของผู้ชายเท่านั นไปให้เป็นข้อเรียกร้องของผู้หญิงด้วย เพราะอย่างน้อยๆ 

ผู้หญิงก็เป็นกลุ่มคนทีเคยถูกปฏิเสธสิทธิทีชนชั นกลางพึงมีมาตลอด ปี แรกของประวัติศาสตร์ชนชั นกลาง 

การทีเอาผู้หญิงซึ งเป็น “อีกครึ งหนึ ง” ของชนชั นกลางร่วมเข้ามาในวัฒนธรรมอย่างเท่าเทียม ตัววัฒนธรรมก็

ต้องเปลียนตาม และนีก็เป็นจริงเช่นกันกับความพยายามจะรวมเอาชนชั นอืน และคนในพื นทีอืนๆ ของโลกเข้า 

มาในวัฒนธรรมชนชั นกลาง ทุกวันนี กระบวนการเหล่าน็ก็ยังดํารงอยู่ และเราก็ไม่รู้ว่ามันจะไปจบเมือไร ซึ ง 

มันก็ทําให้วัฒนธรรมชนชั นกลางยังเปลียนไปเรือยๆ 

บทความนี ได้เน้นพูดถึงชนชั นกลางในแง่ของกลุ่มทางสังคมเล็กๆ ทีชัดเจนและมีอิทธิพลสูง ซึ งคน 

กลุ่มนี นิยามตนเองผ่านการมีวัฒนธรรมร่วมกันและมีศัตรูร่วมกัน การดํารงอยู่ของคนกลุ่มนี แตกต่างออกไป 

ตามพื นทีและเวลา พวกเขาเกิดขึ นในศตวรรษที และเสือมถอยไปในช่วงศตวรรษที พวกเขาสถาปนา 

ตัวเองชัดเจนในแถบยุโรปตะวันตกกว่าแถบยุโรปตะวันออก การดํารงอยู่ของชนชั นกลางนั นขึ นอยู่กับการจัด 

วางทางสังคมในประวัติศาสตร์ทีเฉพาะ ซึ งองค์ประกอบหลักในการจัดวางนี ก็คือจารีตของยุคแห่งการรู้แจ้ง 

และการแบ่งแยกระหว่างเมืองและชนบททีสืบทอดมาจากยุคกลาง มันดูเหมือนว่าการจัดวางนี จะเป็นสิง 

เฉพาะเจาะจงของสังคมยุโรปเท่านั น และก็ดูเหมือนว่ามันจะไม่ปรากฎในทีอืนๆ ในโลก 

[*] บทความนี จะไปปรากฎที Hartmut Kaelble, ed., The European Way (Providence, R.I., in press) ด้วย โดย 

ตีพิมพ์ในทีนี โดยได้รับอนุญาตจาก Berghahn Books แล้ว ผู้เขียนเขียนบทความนี ในขณะทีผู้เขียนเป็น Fellow ที 

Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences ที Stanford University ในช่วงปี 1994-95 และผู้เขียนก็ 

รู้สึกขอบคุณทีนันมากๆ เพราะบรรยากาศการทํางานมันกระตุ้นให้ผู้เขียนผลิตงานสุดๆ นอกจากนี ผู้เขียนยัง 

ขอขอบคุณ สมาชิกของ European History Workshop ที Stanford University สําหรับการอภิปรายร่างบทความ 

เช่นนี พร้อมทั งขอขอบคุณ Gunilla-F. Budde ที Berlin ทีช่วยผมเตรียมต้นฉบับงานชินนี 

[1] D. Blackbournand R. J. Evans, eds., The German Bourgeoisie: Essays on the Social History of the German 

Middle Class from the Late Eighteenth through the Early Twentieth Century (London, 1991); V. Bacskai, ed., 

Bürgertum und bürgerliche Entwicklungin Mittel-und Osteuropa, 2 vols. (Budapest,1986); E. Bruckmulleret 

al., eds., Bürgertum in der Habsburgermonarchie, 2 vols. (Wien, 1990, 1992); R. Romanelli, "Political Debate, 

Social History, and the Italian 'Borghesia': Changing Perspectives in Historical Research," Journal of Modern 

History 63 (1991): 717-39. 

[2] P. M. Pilbeam, The Middle Classes in Europe, 1789-1914: France, Germany, Italy and Russia (London, 

1990), p. 1.

[3] P. Gay, The Bourgeois Experience: Victoriato Freud, vol. 1, Education of the Senses (Oxford, 1984), pp. 

18-24; J. Kocka, "The European Pattern and the German Case," in Bourgeois Society in Nineteenth-Century 

Europe, ed. J. Kocka and A. Mitchell (Oxford, 1993), pp. 3-4, 8-15. 

[4] G. Crossick and H.-G. Haupt, eds., Shopkeepers and Master-Artisans in Nineteenth-Century Europe 

(London, 1984); J. Kocka, Les employes en Allemagne, 1850-1980: Histoire d'un groupe sociale (Paris, 

1989). 

[5] Kocka, "The European Pattern," p. 4; R. Price, A Social History of Nineteenth Century France (London, 

1987), p. 122; Gay, p. 23. 

[6] นีหมายความถึงการละเลยความหมายและนัยยะทีต่างของสองคํานี คําว่า “ชนชั นกลาง” โดยทัวไปจะเป็น 

คําทีกว้างกว่า “กระฎุมพี” และคําว่า “กระฎุมพี” ก็มักจะถูกใช้ในข้อเขียนทางการเมือง ข้อเขียนเชิงวิพากษ์ และ 

ข้อเขียนชวนทะเลาะมากกว่าคําว่า “ชนชั นกลาง” ซึ งมักถูกใช้แบบกลางๆ กว่า ดู R. Koselleck, U. Spree, and 

W. Steinmetz, "Drei burgerliche Welten? Zur vergleichenden Semantik der bürgerlichen Gesellschaft in 

Deutschland, England, und Frankreich," in Bürger in der Gesellschaftder Neuzeit, ed. H. J. Puhle (Gottingen, 

1991), pp. 14-58; W. Steinmetz, "Gemeineuropaische Tradition und nationale Besonderheiten im Begriff der 

'Mittelklasse': Ein Vergleich zwischen Deutschland, Frankreich und England," in Bürgerschaft: Rezeption 

und Innovation der Begrifflichkeitvom hohen Mittelalterbis ins 19. Jahrhundert, ed. R. Koselleck and K. 

Schreiner (Stuttgart, 1994), pp. 161-236; U. Spree, "Die verhinderte 'Bürgerin'? Ein Begriffsgeschichtlicher 

Vergleichzwischen Deutschland, Frankreich und Grofbritannien,"in ibid., pp. 274-306. 

[7] การไล่ดูความหมายและการใช้คอนเซ็ปต์ทีเป็นสิงตรงข้ามกับ "ชนชั นกลาง" ในยุคต่างๆ ทีเปลียนไปนั นเป็น 

หนึ งในวิธีในการดูการเปลียนเปลียนแปลงของชนชั นกลาง สามารถดูหลักฐานในเชิงเปรียบเทียบอย่างละเอียด 

ได้ที J. Kocka, "Bürgertum und bürgerliche Gesellschaft im 19. Jahrhundert: Europaische Entwicklungen und 

deutsche Eigenarten," in Bürgertumim 19. Jahrhundert: Deutschland im europdischen Vergleich, ed. J. Kocka 

and U. Frevert (Munich 1988), 1:20-24. 

[8] L. Davidoff and C. Hall, Family Fortunes: Men and Women of the English Middle Classes, 1780-1850 

(Chicago, 1987), pp. 18-28; M. A. Kaplan, The Making of the Jewish Middle Class: Women, Family, and 

Identity in Imperial Germany (Oxford, 1991); B. G. Smith, Ladies of the Leisure Class: The Bourgeoisie of 

Northern France in the Nineteenth Century (Princeton, N.J., 1981); G.-F. Budde, Auf dem Weg ins

Bürgerleben: Kindheitund Erziehung in deutschen und englischen Bürgerfamilien, 1840-1914 (Gottingen, 

1994). 

[9] สําหรับกรณีออสเตรีย ดู U. Docker, Die Ordnungder buirgerlichen Welt: Verhaltensideale und soziale 

Praktikenim 19. Jahrhundert (Frankfurt,1994); สําหรับกรณีสวีเดน ดู J. Frykman and O. Lofgren, Culture 

Builders: A Historical Anthropology of Middle-Class Life (New Brunswick,N.J., 1987). 

[10] Th. Zeldin, France, 1848-1945 (Oxford, 1973), 1:22. ถ้าว่าตามนิยามของเราแล้ว "ชนชั นกลาง" ไม่ใช่แค่ 

คอนเซ็ปต์ลอยๆ แต่เป็นกลุ่มทางสังคมทีมีอยู่จริงๆ ทีมีลักษณะบงาอย่างร่วมกัน มีความรู้สึกเป็นพวกเดียวกัน 

มีทัศนคติและคุณค่าร่วมกัน ไปจนถึงมีแนวโน้มทางพฤติกรรมแบบเดียวกัน 

[11] J. Blum, ed., The End of the Old Order in Rural Europe (Princeton, N.J., 1978). ส่วนหนังสือทีเนื อหา 

คล้ายคลึงกันทีว่าด้วยการสินสุดลงของระบบกิลด์ในเมืองนั นก็ยังไม่มีใครเขียนออกมา W. Mosse, "Nobility 

and Middle Classes in 19th-Century Europe: A Comparative Study," in Kocka and Mitchell, eds., pp. 70-102. 

[12] E. Hobsbawm, "The Example of the English Middle Class," in Kocka and Mitchell, eds., pp. 127-50; B. 

Str'ath, "Die burgerliche Gesellschaft in Schweden," in Kocka and Frevert, eds., 1:224-46. 

[13] A. Daumard, Les bourgeois et la bourgeoisie en France depuis 1815 (Paris, 1987); G. Chaussinand- 

Nogaret et al., Histoire des elites en France du XVIe au XXe siecle: L'honneurle merite, l'argent (Paris, 1991); 

A. M. Banti, Terrae denaro: Una bourghesia padana dell'Ottocento (Venice, 1989); A. Tanner, "Bürgertum 

und Bürgerlichkeit in der Schweiz: Die 'Mittelklassen'an der Macht," in Kocka and Frevert, eds., 1:193-223. 

[14] ดูบทความประมวลความแตกต่างกันของโปแลนด์และรัสเซียที E. Bruckmuller and H. Stekl และที W. 

Dlugoborski in Kocka and Frevert, eds., pp. 160-92, 266-99. ดูกรณีรัสเซียที Pilbeam (n. 2 above), pp. 18-22, 

passim; G. Fischer, "The Intelligentsia and Russia," in The Transformation of Russian Society: Aspects of 

Social Change since 1861, ed. T. E. Black (Cambridge, Mass., 1960), pp. 353-73; A. J. Rieber, Merchants and 

Entrepreneurs in Imperial Russia (Chapel Hill, N.C., 1982) 

[15] H. Perkin, The Origins of Modern English Society, 1780-1880 (London, 1969), pp. 252 ff.; H. 

Berghoffand R. Muller, "Tired Pioneers and Dynamic Newcomers? A Comparative Essay on English and 

German Entrepreneurial History, 1870-1914," Economic History Review 47, no. 2 (1994): 262-87; R. 

Torstendahl and M. Burrage, eds., The Formation of Professions: Knowledge, State and Strategy 

(London,1990); K. Offen, "The Second Sex and the Baccalaurea tin Republican France, 1880-1924," French 

Historical Studies 13 (1983): 252-86.

[16] H.-U. Wehler, "Deutsches Bildungsbürgertum in vergleichender Perspektive: Elemente eines 

'Sonderwegs'?" in Bildungsbürgertum im 19. Jahrhundert IV: Politischer Einfu, 83 und gesellschaftliche 

Formation, ed. J. Kocka (Stuttgart, 1989), pp. 215-37. ชั นกลางเยอรมันตะวันตกเฉียงใต้จะอยู่ใต้อิทธิพลของ 

ข้าราชการและคนมีวิชาชีพต้อยกว่า ดู L. Gall, Bürgertum in Deutschland (Berlin, 1989). H. Kaelble, Social 

Mobility in the 19th and 20th Centuries: Europe and America in Comparative Perspective (Leamington Spa, 

1985); K. Tenfelde, "Unternehmer in Deutschland und Osterreichwahrenddes 19. Jahrhunderts,"in Innere 

Staats bildung und gesellschaftliche Modernisierungin Osterreich und Deutschland 11867/71-1914, ed. H. 

Rumpler (Munich, 1991), pp. 125-38; H. Siegrist, Advokat, Bürger und Staat: Eine vergleichende Geschichte 

der Rechtsanwdlte in Deutschland, Italien und der Schweiz (18.-20. Jahrhundert) (Frankfurt, 1995); F. K. 

Ringer, Education and Society in Modern Europe, 1815-1960 (Bloomington, Ind., 1979) 

[17] W. Dlugoborski, "Das polnische Bürgertum vor 1918 in vergleichender Perspektive," in Kocka and 

Frevert, eds. (n. 7 above), 1:266-99; M. Hroch, "Das Bürgertum in den nationalen Bewegungen des 19. 

Jahrhunderts,"in ibid., 3:337-59; and E. Kaczynska, "Bürgertum und stadtische Eliten: Kongreßpolen, Rußand 

und Deutschland im Vergleich," in ibid., 3:466-88; G. Ranki, "The Development of the Hungarian Middle 

Classes: Some East-West Comparisons," in Kocka and Mitchell, eds. (n. 3 above), pp. 439-55. 

[18] Pilbeam, pp. 22 (quote), 18 ff., 68, 80, 135 ff. 

[19] งานในกลุ่มนี มีมากมาย งานศึกษาระดับคลาสสิคได้แก่ M. Walker, German Hometowns: Community, 

Stateand General Estate, 1648-1871 (Ithaca, N.Y., 1971), สําหรับพวกชุมชนเมืองตามจารีตในแถบยุโรปกลาง 

ดู Pilbeam, pp. 212- 13 (เป็นการอ้างถึงงานของ R. Forster, L. Bergeron, J. Tulard, ฯลฯ), สําหรับอภิชนช่วง 

ศตวรรษที 18 ดู W.D. Rubinstein, "The End of 'Old Corruption' in Britain, 1780-1860," Past and Present, no. 

101 (1983), pp. 55-86. 

[20] Perkin, pp. 196 ff.; Ch. Charle, Histoire sociale de la France au XIXe siecle (Paris, 1991), pp.42-55, 181- 

228, 239 ff. สําหรับงานศึกษาไม่นานมานี เกียวกับภูมิภาคเล็กๆ ของเยอรมนี ดู St. Brakensiek, "Adlige und 

bürgerliche Amtstrager in Staat und Gesellschaft: Das Beispiel Hessen-Kassel, 1750-1866," in Wegezur 

Geschichtedes Burgertums, ed. K. Tenfelde and H.-U. Wehler (Gottingen, 1994), pp. 15-35. โดยทัวไป 

วัฒนธรรมชนชั นกลางอังกฤษนั นมีความใกล้ชิดกับศาสนามากกว่าวัฒนธรรมชนชั นกลางของเยอรมนีและ 

ฝรังเศส ซึ งสองประเทศนี จะเน้นความรู้แบบทางโลกย์และจะพยายามออกห่างจากศาสนา (แต่ก็มีข้อยกเว้นมาก 

มาก เช่น พวกนักธุรกิจโปรเตสแตนท์จากบาร์เมนและพวกคาธอลิคในทางตอนเหนือของฝรังเศส โดยเฉพาะ 

พวกผู้หญิง) นอกจากนี พวก “ผู้มีศรัทธาเก่า” ก็รวมตัวกันเป็นชนกลุ่มน้อยทางศาสนาทีไม่ยอมนับถือศาสนาตาม

ส่วนกลาง ซึ งพวกนี เป็นองค์ประกอบสําคัญของชนชั นกลางมอสโคว์ ดู A. Gerschenkron, Europe in the 

Russian Mirror: Four Lectures in Economic History (Cambridge, 1970), pp. 17 ff. สําหรับผู้ประกอบการ 

ชาวยิว ดู W.E. Mosse, The German-Jewish Economic Elite, 1820-1935: A Socio-Cultural Profile (Oxford, 

1989) สําหรับชนชั นกลางคาธอลิคทางฝังตะวันตกของเยอรมนี ดู Th. Mergel, Zwischen Klasse und Konfession. 

Katholisches Bürgertum im Rheinland, 1794-1914 (Gottingen, 1994); และสําหรับฝรังศส ดู Smith (n. 8 above) 

[21] ดู Pilbeam, chap. 5. 

[22] R. J. Morris, Class, Sect and Party: The Making of the British Middle Class, Leeds, 1820-1850 

(Manchester,1990); E. Francois, ed., Geselligkeit, Vereinswesen und bürgerliche Gesellschaf tin Frankreich, 

Deutschlandundder Schweiz, 1750-1850 (Paris, 1986); J. J. Sheehan, German History, 1770-1866 (Oxford, 

1989), chap. 9; D. Langewiesche, "Liberalism and the Middle Classes in Europe," in Kocka and Mitchell, eds., 

pp. 40-69; D. Langewiesche, ed., Liberalismus im 19. Jahrhundert: Deutschlandim europaischen Vergleich 

(Gottingen, 1988). 

[23] H. G. Haupt, Sozialgeschichte Frankreichsseit 1789 (Frankfurt,1989), pp. 232-60; H.-U. Wehler, 

Deutsche Gesellschaftsgeschichte (Munich, 1995), 3:712-50, and "Wie buirgerlich war das Deutsche 

Kaiserreich?" in Bürger und Bürgerlichkeit im 19. Jahrhundert, ed. J. Kocka (Gottingen, 1987), pp. 243-80; 

F.M. L. Thompson, The Rise of Respectable Society: A Social History of Victorian Britain, 1830-1900 

(Cambridge, Mass., 1988); D. Lieven, The Aristocracy in Europe, 1815-1914 (London, 1992); Y. Cassis, 

"Businessmen and the Bourgeoisie in Western Europe," in Kocka and Mitchell, eds., pp. 103-24; H. Kaelble, 

"French Bourgeoisie and German Burgertum,1870- 1914,"in ibid., pp. 273-301; M. Hildermeier,"Sozialer 

Wandelim stadtischen Rußand in der zweiten Halfte des 19. Jahrhunderts," Jahrbücher für Geschichte 

Osteuropas 25 (1977): 525-66. 

[24] E. J. Hobsbawm, The Age of Capital, 1848-1875 (London,1977), chaps. 12, 13, and The Age of Empire, 

1875-1914 (New York, 1987), chaps. 5, 7; H.-U. Wehler, "Die Geburtsstunde des deutschen 

Kleinbürgertums," in Puhle, ed. (n. 6 above), pp. 199-209; G. Crossick,ed., The Lower Middle Class in 

Britain,1870-1914 (New York, 1977); J. Kocka, ed., Arbeiter und Bürger im 19. Jahrhundert: Variantenihres 

Verhaltnisses im europaischen Vergleich (Munich, 1986). 

[25] D. L. Augustine, Patricians and Parvenus: Wealth and High Society in Wilhelmine Germany (Oxford, 

1994); H. Kaelble and H. Spode, "Sozialstrukturund Lebensweisen deutscher Untemehmer, 1907-1927," 

Scripta Mercaturae 24 (1990): 132-78; H. Berghoff, "Aristokratisierung des Bürgertums? Zur

Sozialgeschichte der Nobilitierung von Unternehmern in Preußen und Großbritannien 1870 bis 1918," 

Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte 81 (1994): 178-204; บทความต่างๆ ของ F.M. L. 

Thompson และ P.Thaneon ทีเกียวกับพวกอภิชนและชนชั นกลางของอังกฤษ ใน A. M. Birke et al., eds., 

Bürgertum, Adel und Monarchie: Wandelder Lebensformenim Zeitalter des bürgerlichen Nationalismus 

(Munich, 1989), pp. 15-35, 93-108; T. Durandin,"Entretraditionet aventure,"in Chaussinand-Nogaretet al., eds. 

(n. 1 above), pp. 319-451; A. J. Mayer, The Persistence of the Old Regime:Europe to the Great War (New 

York, 1981). 

[26] H. Mommsen, "Die Auflosung des Bürgertums seit dem spaten19. Jahrhundert," in Kocka, ed., Bürger 

und Bürgerlichkeit, pp. 288-315. 

[27] Y. Cassis, "Financial Elites in Three European Centres: London, Paris, Berlin, 1880s-1930s," Business 

History 33 (1991): 53-71; H. Kaelble, "Die oberen Schichten in Frankreichund der Bundesrepublikseit 1945," 

in Frankreich Jahrbuch 1991 (Opladen,1991), pp. 63-78; H. Morsel, "La classe dominantede l'entredeuxguerresa 

nos jours," in Histoire des francais XIXe-XXesiecle, ed. Y. Lequin (Paris, 1983), 2:536 ff. 

[28] J. Mooser, Arbeiterleben in Deutschland 1900-1970: Klassenlagen, Kultur und Politik (Frankfurt,1984); 

A. A. Jackson, The Middle Classes, 1900-1950 (Naim, 1991); A. Marwick, Class: Image and Reality in 

Britain, France and the USA since 1930 (New York, 1980). ส่วนงานไม่นานมานี ทีน่าอ่านก็คือ H. Siegrist, 

"Ende der Bürgerlichkeit?" Geschichte und Gesellschaft 20 (1994): 549-93; K. Tenfelde,"Stadt und 

Bürgertum im 20. Jahrhundert," in Tenfelde and Wehler,eds., pp. 317-53. 

[29] L. Davidoff, "The Family in Britain," in The Cambridge Social History of Britain, ed. F.M. L. Thompson 

(Cambridge,1990), 2:98-129, ซึ งจะต่างไปจาก Budde (n. 8 above); K. H. Jarausch, The Unfree Professions: 

German Lawyers, Teachers and Engineers, 1900-1950 (New York, 1990), ซึ งจะต่างไปจาก R. Koselleck, ed., 

Bildungsbürgertum im 19. Jahrhundert II: Bildungsguter und Bildungswissen (Stuttgart, 1990). C. Hall, White, 

Male and Middle Class: Explorations in Feminism and History (Cambridge, 1992); U. Frevert,ed., 

Bürgerinnen und Bürger: Geschlechterverhaltnisse im 19. Jahrhundert (Gottingen, 1988).

- 1 - 

บทที่ 5 

ปริทัศน “กระมพี” : ประวัติของคำ ความคิด และการใชในบริบทสังคมไทย 

ศราวุฒิ วิสาพรม1 

บทความเชิงปริทัศนนี้เปนการสำรวจประวัติของคำวา “กระมพี” ในสังคมไทย และการใชในวงวิชาการ 

ไทยแบบสังเขปเพื่อเปนการปูพื้นความเขาใจเพื่อนำไปสู “ปญหา” ของมโนทัศนและกระบวนทัศนกระมพีที่ 

หนังสือเลมนี้ไดชวนถกเถียง 

สืบสาวหาประวัติของคำ 

คำวา “กระมพี” มาจากภาษาสันสกฤตวา กุมฺพี หรือ กุมฺพิก (อานวา กุ-ตุม-พิ-กะ) รูปลักษณการสะกด 

เองก็มีอยูหลายแบบ ดังที่ผูเขียนไดตามสืบคนหามาพรอมกับความหมายดังตอไปนี้ 

ในชวงสมัยรัชกาลที่ 4 – 5 แหงกรุงรัตนโกสินทร หนังสืออักขราภิธานศรับทของหมอบรัดเลย (Dan 

Beach Bradley) ผูดำเนินการจัดทำหนังสือรวบรวมคำในภาษาไทยซึ่งใชเวลายาวนาน 12 ป ระหวาง 6 

พฤษภาคม พ.ศ. 2404 – 2416 ก็ปรากฏคำศัพท “กะดูมภี” มีความหมาย “วาคนเจาทรัพย, หคนมั่งมีทรัพย 

มากนั้น”2 สันนิษฐานไดวาในสังคมสยามแถบภาคกลางปจจุบันยุคนั้นมีคนที่จัดอยูในกลุม “กระมพี” มิเพียง 

เทานั้นหลักฐานในสังคมทางตอนเหนือ คือ ลานนายุคศตวรรษที่ 14 (ราวพุทธศตวรรษที่ 19 – 20) ก็ปรากฏวามี 

“กมพีกะ” อันเปนคำเรียกเฉพาะ หมายถึงกลุม ชางฝมือ พอคา ไพรมั่งมี3 

ปทานุกรม กรมตำรา กระทรวงศึกษาธิการ ฉบับพิมพครั้งแรก ป พ.ศ. 2463 ระบุ กระมพี ในความหมาย 

เดียวกับ กุมพี ม.น. คนมั่งมี, คนมีทรัพยสมบัติมาก4 

1 ผูเขียนขอขอบคุณคุณพิพัฒน พสุธารชาติ แหง Illuminations Editions เปนอยางสูงที่ชักชวนใหเขียนบทความนี้ 

2 บรัดเลย, แดน บีธ. หนังสือ อักขราภิธานศรับท, มปท., 2416, หนา 6. 

3 อรุณรัตน วิเชียรเขียว, และคณะ. พจนานุกรมศัพทลานนาเฉพาะที่ปรากฏในใบลาน. เชียงใหม: สุริวงศบุคเซนเตอร, 2539. ; 

และยังปรากฏคำอื่นที่ใชเรียกคนมีฐานะมั่งคั่ง เชน “สะครวย” หรือ “เสฏฐี” ดูตัวอยางการคนควาของ วิชญา มาแกว “ระบบ 

เศรษฐกิจและความเปลี่ยนแปลงทางสังคมในยุคทองของอาณาจักรลานนา (ค.ศ. 1355-1525)” วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหา 

บัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม, 2559. 

4 ศึกษาธิการ, กระทรวง. ปทานุกรม. พระนคร : กรมตำรา, 2463, หนา 3 และ 37.

- 2 - 

อีกเจ็ดปถัดมา ปทานุกรม กรมตำรา กระทรวงธรรมการ ฉบับพิมพครั้งที่สอง ป พ.ศ. 2470 ระบุ กระมพี 

[กระดุมพี] (ม.กุมพี, กุมพิก; ส. กุมพิน) น. คนมั่งมี; พอเรือน; ผูดูแลการบาน, ผูเปนกิ่งแหงสกุล; คน (แมอาจ 

เปนบาว) แหงสกุล, พลเมือง.5 

กุมพี ม. (ส. กุมพิน) น. คนมั่งมี. คนมีทรัพยสมบัติมาก, ผูครองเรือน, พอเรือน, ผูดูแลการบาน. 

กุมพินี ม. ส. น. เมียกุมพี, แมเรือน6 

ภายหลังการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 มีการประดิษฐถอยคำและแปลคำศัพทใหม ๆ จากภาษาตางประเทศมาเปน 

ภาษาไทยอีกจำนวนมาก มีปญญาชนฝายรัฐหลายทานที่มีบทบาทสำคัญ หนึ่งในบุคคลที่มีบทบาทสูงมาก คือ กรม 

หมื่นนราธิปพงศประพันธ (พระนามเดิมวา หมอมเจาวรรณไวทยากร วรวรรณ หรือ พระองควรรณ) ผูมีสวนรวม 

แปลคำศัพทในการจัดทำพจนานุกรม และปญญาชนทานนี้ก็เปนผูแปล Bourgeoisie เปน กระมพี ซึ่งเปนคำที่มี 

ความหมายกลาง ๆ7 และรวมถึงบทบาทการแปลคำศัพทเกี่ยวกับการเมืองการปกครอง กฎหมาย เศรษฐกิจ สังคม 

และการตางประเทศอีกจำนวนมาก ซึ่งพระองคเองเคยดำรงตำแหนงประธานคณะกรรมการชำระปทานุกรม เพื่อ 

จัดทำเปนพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. 2493 โดยพจนานุกรมฉบับแรกนี้ไดระบุวา กระมพี8 (แผลงมา 

จาก กุมพี) น. (๑) คนมั่งมี, พอเรือน. (๒) หมายความวาคนเลวก็มีใชควบวา ไพรกระมพี (ในอินเดียบางแหง 

หมายความวา ชนจำพวกศูทรที่มั่งมีขึ้น. Hobson-Jobson ในคำ Kumbi. ทมิฬ (ปาก) วาคนจน) 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 ระบุวา กระมพี9 น. (๑) คำนี้เดิมแปลวา คนมั่งมี,พอเรือน 

, (ในอินเดีย บางแหงหมายความวา ชนจำพวกศูทรที่มั่งมีขึ้น Hobson-Jobson ในคำ Kumbi. ทมิฬ (ปาก) วาคน 

จน) (๒) มักนิยมใชขาคูกับ ไพร ไพรกระมพี หมายความวาชนชั้นต่ำ. (แผลงมาจากกุมพี). 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 กระมพี10 น. ชนชั้นต่ำ, นิยมใชเขาคูกับไพร เปนไพร 

กระมพี. (ป.กุมพิก วาคนมั่งมี). 

5 ธรรมการ, กระทรวง. ปทานุกรม. พิมพครั้งที่สอง. พระนคร : กรมตำรา, 2470, หนา 16. 


7 Kasian Tejapira. Commodifying Marxism : The Formation of Modern Thai Radical Culture, 1927-1958. 

Melbourne: Kyoto University Press and Trans Pacific Press, 2001, pp. 197 – 198. 

8 พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2493, หนา 37. 

9 พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525, หนา 24. 

10 พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542, หนา 30.

- 3 - 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 กระมพี น. คนมั่งมี, พอเรือน, มักนิยมใชเขาคูกับคำ ไพร 

เปน ไพรกระมพี หมายความวา ชนชั้นต่ำ. (ป. กุมฺพิก วา คนมั่งมี; ส. กุมฺพี, กุมฺพินฺ วา เจาบาน, ผูครองเรือน 

, คนใชในบาน).11 

ทายสุดนี้ยังพบในพจนานุกรมของเอกชน คือ พจนานุกรมฉบับมติชน ป พ.ศ. 2547 ระบุวา กระมพี น. 

คนมั่งมี, พอเรือน, ใชเขาคูกับคำ ไพรเปน ไพรกระมพี หมายถึง คนชั้นต่ำ เชน ชื่อกระจงพงศไพรกระมพี ยังไม 

มีลูกผัวตัวคนเดียว (อภัยมณี), หมายถึง คนชั้นสามัญที่สรางฐานะจนร่ำรวยขึ้นมา. (สังคม) น. เรียกคนในชนชั้น 

นายทุนสมัยใหมซึ่งเปนเจาของปจจัยการผลิตและเปนผูซื้ออำนาจแรงาน, กมพีก็ใช. (บัญญัติคูกับ อ. 

Bourgeois)12 

การเมืองในการแปล Bourgeois (ie) และการบัญญัติศัพทภาษาไทย 

การแปลคำวา bourgeois (ie) เปนคำวา “กระมพี” ในภาษาไทยนั้น เกษียร เตชะพีระ ระบุวาเปนผลงาน 

ของกรมหมื่นนราธิปพงศประพันธ13 ซึ่งมีความคิดวาภาษาเปนตัวกำกับวิธีคิดและการเปลี่ยนแปลงของโลก14 ดัง 

สะทอนจากปาฐกถาเมื่อปลายป พ.ศ. 2475 ที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ความวา 

“…ภาษาไทยนี้แหละจะเปนหลักประกันแหงความมั่นคงของประชาชาติไทยตอไป เพราะวา 

ถาเรานิยมใชคำฝรั่งทับศัพทในคำที่เกี่ยวกับความคิดเห็นแลว เราอาจเดินเร็วเกินไปก็ได กลาวคือเรา 

อาจถายแบบของเขามาโดยตรง แทนที่จะดัดแปลงเสียกอนใหเขารูปเขาทำนองความคิด…”15 

11 พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. http://www.royin.go.th/dictionary/index.php 

12 พจนานุกรมฉบับมติชน. กรุงเทพฯ : มติชน, 2547, หนา 20-21. ; จากการสืบคนใน https://dictionary.sanook.com/ 

ความหมายจากพจนานุกรมแปล อังกฤษ-ไทย อ. สอ เสถบุตร แปลคำวา bourgeois [n. adj.] จำพวกชนชั้นกลาง และ 

ความหมายจากพจนานุกรมแปล อังกฤษ-ไทย NECTEC's Lexitron Dictionary แปลคำวาbourgeois [n.] ชนชั้นกลาง (ตาม 

แนวความคิดแบบมารกซิส) [syn.] middle-class 


Melbourne: Kyoto University Press and Trans Pacific Press, 2001, pp.197. 

14 นครินทร เมฆไตรรัตน. “คำอธิบายของปญญาชนฝายที่สนับสนุนกับฝายที่ตอตานการปฏิวัติสยาม 2475” วารสารสถาบัน 

พระปกเกลา. 2, 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2547), หนา 26. 

15 วรรณไวทยากร, หมอมเจา.“ปาฐกถาพิเศษเรื่องสยามพากย”, วิทยาจารย, ปที่ 33 ฉบับที่ 1, 2475, หนา 67.

- 4 - 

การประดิษฐคำศัพทอยางแข็งขันโดยกรมหมื่นนราธิปพงศประพันธ ไดรับความนิยมและการตอบรับอยาง 

แพรหลาย แมกระทั่งพวกหัวรุนแรงและคอมมิวนิสตก็ยังใชคำศัพทที่ปญญาชนเจาหัวกาวหนาทานนี้บัญญัติอยาง 

หลีกเลี่ยงไมได เชน จิตร ภูมิศักดิ์ ก็ใชคำวากระมพีที่แปลมาจาก Bourgeoisie ในงานเขียนของป พ.ศ. 2500 

และหากยอนไปเวลากอนหนาอีกกรณีของปญญาชน นักเขียนฝายซายอยางอัศนี พลจันทร เจาของหลาย 

นามปากกาก็ใชคำดังกลาว ดังปรากฏงานเขียนที่ใชนามปากกาอินทรายุทธในหนังสือเอกชน ป พ.ศ. 2484 

“อยางไรก็ดี, ยังเปนหนังสือของพวกชนชั้นกระมพีที่กาวหนา…เราพยายามทำใหมันเปนของ 

ประชาชน เอาพวกหัวเกามาปนกับพวกหัวใหม แลวดัดมาทางสังคมนิยม. เราไดคัดคานสงคราม 

เมืองขึ้นของพวกจักรวรรดินิยมฝรั่งเศสในอินโดจีนดวย, ไดคัดคานระบอบศักดินานิยมและระบอบ 

กษัตริยสุดตัว โดยอาศัยลักษณะที่กาวหนาของชนชั้นกระมพีที่รวมงาน…”16 

เกษียร เตชะพีระวิเคราะหวาชวงทศวรรษ 2470 - 2480 พวกหัวรุนแรงและคอมมิวนิสตตกเปนฝาย 

เสียเปรียบในเกมการเมืองวัฒนธรรมของการแปลและบัญญัติคำศัพท จวบจนกระทั่งหลังสงครามโลกครั้งที่สองเปน 

จุดเปลี่ยนสำคัญที่พวกฝายซายและคอมมิวนิสตไดตื่นตัว (อีกระลอก) ในการประดิษฐคำศัพทและการแปลใหมใน 

คำศัพทของลัทธิมารกซและคอมมิวนิสต17 

อัศนี พลจันทรเองไดแปลคำศัพทใหมหลายคำรวมถึงคำวา Bourgeoisie มาเปนภาษาไทย คือ “แพศย” 

หรือ “แพศยา” (phaessaya) ซึ่งเปนภาษาสันสกฤตที่มีสองความหมายคือ “ชนชั้นพอคา” และ “โสเภณี”/ 

“ผูหญิงเลว”18 

การเปลี่ยนคำ Bourgeoisie ในภาษาไทยจากกระมพีสูแพศย/แพศยา ของอัศนี พลจันทร เปนหนึ่งในอีก 

หลายคำที่ปญญาชนฝายซายไทยไดกระทำไว อนึ่งคำวาแพศยและแพศยานี้เปนคำเกาที่มีปรากฏใหเห็นในสังคม 

สยามมากอนแลว ดังปรากฏใน ปทานุกรม กรมตำรา กระทรวงศึกษาธิการ ฉบับพิมพครั้งแรก ป พ.ศ. 2463 

16 อินทรายุทธ (นามปากกา). “บันทึกวาดวย ‘จำกัด พลางกูร และ น.ส.พ. เอกชน” ใน คณะกรรมการจัดงาน “นายผีคืนถิ่น 

แผนดินแม” ชีวิตและผลงาน : ตำนาน ‘นายผี’ อัศนี พลจันทร (2461-2530). กรุงเทพฯ : แสงดาว, 2542, หนา 97. 


Melbourne: Kyoto University Press and Trans Pacific Press, 2001, pp.198. 


Melbourne: Kyoto University Press and Trans Pacific Press, 2001, pp. 198 ; สายชล สัตยานุรักษ, “ประวัติศาสตรการ 

บัญญัติศัพท : มิติหนึ่งของการเมืองวัฒนธรรมกอนและหลังการปฏิวัติ 2475” เจาพอ ประวัติศาสตร จอมขมังเวทย. รวมบทความ 

เพื่อเปนเกียรติในโอกาสครบรอบ 60 ป ฉลอง สุนทราวาณิชย. กรุงทพฯ: ศยาม, 2558, หนา 279.

- 5 - 

แพศย (ม. เวสส ส. ไวศย) น. พอคา 

แพศยา (แพดสะหยา ม. เวสิยา ส. เวศยา) น. หญิงผูหาเงินในทางรวมประเวณี19 และ 

ปทานุกรม กรมตำรา กระทรวงธรรมการ ฉบับพิมพครั้งที่สอง ป พ.ศ. 2470 

แพศย (ส. เวศยา; ม. เวสส) น. ‘ผูมีลำเนาบนพื้นดิน’ คือคนเพาะปลูก, ‘ผูทำงานเสมอ’ คือชาวนา ชาวสวน 

, ชนแหงวรรณที่สาม (ผูมีธุระที่ตองเดินไปมาเหมือนธุระในการเพาะปลูก, ถือความวาพอคา). 

แพศยา [แพดสหยา] (ม. เวสิยา; ส. เวศยา) น. หญิงผูหาเงินในทางรวมประเวณี20 

สิ่งที่อัศนี พลจันทร ไดกระทำขางตนกลาวไดวาเปน “การพยายามฟนคำเกาเอามาเติมความหมายใหม” ดัง 

ทัศนะของเกษียร เตชะพีระที่คนควาแลวพบวาผูเขียนนามปากกาอินทรายุทธใชคำวา “ทานผูรูหลักนักปราชญ” 

เปนคำแปลของ “intelligentsia” และ “intellectual” ในงานเขียนและงานแปลเมื่อป พ.ศ. 2493 ทั้งนี้กรมหมื่น 

นราธิปพงศประพันธไดทรงใหความเห็นตอคำวา “ทานผูรูหลักนักปราชญ” เปนคำที่มีมาเดิมแลวในภาษาไทย21 ซึ่ง 

ผูเขียนเห็นวากรณีของการแปล Bourgeoisie ใหมก็มีครรลองทำนองเดียวกันนั่นเอง 

ในอีกดานหนึ่งก็ยังพบการใชคำวา “กระมพี” จากปญญาชนฝายซายทานอื่นอยูดวยในป พ.ศ. 2500 

ผลงานเขียนของจิตร ภูมิศักดิ์ผานนามปากกาสมสมัย ศรีศูรพรรณ เรื่องโฉมหนาศักดินาไทยในปจจุบันตีพิมพใน 

วารสารนิติศาสตรฉบับศตวรรษใหม ซึ่งเปนการใชคำวากระมพีเปนคำแปลของ Bourgeoisie ตามความหมาย 

แบบฉบับทฤษฎีมารกซิสต เมื่อเขากลาวถึงในประเด็นลักษณะทางเศษฐกิจและการเมืองของระบบศักดินา ดังความ 

วา 

“…พวกนี้คือพวกชนชั้นใหมของสังคมที่เรียกกันวา ชนชั้นกลาง (Middle class) หรือ 

กระมพี (Bourgeoisie) กำลังของพวกนี้กำลังของพวกนี้ขยายออกไปอยางกวางขวางทุกขณะ…”22 

ขอสังเกตประการแรก คือ แมปญญาชนบางทานจะพยายาม “แปลใหม” ของคำศัพทฝายซายและ 

คอมมิวนิสตใหเปนภาษาไทย แตก็ยังมีปญญาชนบางทานที่เลือกใชคำวากระมพีอยู ประการตอมาจิตร ภูมิศักดิ์ 

ไดใหความหมาย Bourgeoisie = Middle class และประการสุดทายการงานเขียนของจิตร ภูมิศักดิ์ทรงพลังอยาง 

19 ศึกษาธิการ, กระทรวง. ปทานุกรม. พระนคร : กรมตำรา, 2463, หนา 305. 


21 เกษียร เตชะพีระ. “กำเนิดคำวา ‘ปญญาชน’” ศิลปวัฒนธรรม. 14,7 (พฤษภาคม 2536), หนา 79. 

22 จิตร ภูมิศักดิ์. โฉมหนาศักดินาไทย. พิมพครั้งที่ 10. กรุงเทพฯ: ศรีปญญา, 2550, หนา 44.

- 6 - 

มากเมื่อ “เกิดใหม” ในชวงทศวรรษ 2510 ซึ่งมีอิทธิพลทางความคิดตอขบวนการนิสิต นักศึกษา และฝายซายใน 

ไทยอยางแพรหลาย23 

ทามกลางสมรภูมิการเมืองวัฒนธรรมการแปลและบัญญัติคำศัพทหลังสงครามโลกครั้งที่สอง สายชล สัตยานุ 

รักษไดชี้ใหเห็นวากรมหมื่นนราธิปพงศประพันธทรงเรงบัญญัติศัพทเพื่อตอสูกับฝายหัวรุนแรงและคอมมิวนิสตโดย 

มีวัตถุประสงคเพื่อควบคุมความหมายของคำ ซึ่งก็คือการควบคุมความรูสึกนึกคิดของคนไมใหปรารถนาไปสูการ 

เปลี่ยนแปลงสังคมไทยอยางถอนรากถอนโคน24 ซึ่งหากถอดสมการตามที่เกษียร เตชะพีระเคยกลาวไว คือ “คุมคำ 

→ คุมความหมาย → คุมความคิด → คุมคน”25 

กรมหมื่นนราธิปพงศประพันธทรงปรับแกการบัญญัติศัพทใหมในป พ.ศ. 2501 คำวา bourgeois ถูกแปล 

ใหมเปน “คนชั้นกลาง”26 ทั้งนี้อาจเปนไปไดวาเพราะ “กระมพี” ไดถูกฝายซายนำไปใชหลายครั้งในความหมาย 

ตามลัทธิมารกซและคอมมิวนิสตดังนั้นจึงตองมีการ “ชำระ” เสียใหม 

ปญหาวาดวยมโนทัศนกระมพี27 

ในโลกวิชาการตะวันตกไดวิพากษมโนทัศน bourgeois อยางกวางขวาง เรมอนด วิลเลี่ยมส (Raymond 

Williams) นักวัฒนธรรมศึกษาแนวสังคมนิยม กลาววาคำดังกลาวนี้ชางยุงยากนักในการจะใชในภาษาอังกฤษ อีก 

ทั้งยังมีความหมายหลายทางทั้งในแบบมารกซิสตหรือความหมายตามบริบททางประวัติศาสตรของแตละสังคม 28 

23 ดู เรยโนลดส, เคร็ก เจ. ความคิดแหวกแนวของไทย จิตร ภูมิศักดิ์ และโฉมหนาของศักดินาไทยปจจุบัน. พิมพครั้งที่ 2. 

กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตรและมนุษยศาสตร, 2561. 

24 สายชล สัตยานุรักษ, “ประวัติศาสตรการบัญญัติศัพท : มิติหนึ่งของการเมืองวัฒนธรรมกอนและหลังการปฏิวัติ 2475” เจาพอ 

ประวัติศาสตร จอมขมังเวทย. รวมบทความเพื่อเปนเกียรติในโอกาสครบรอบ 60 ป ฉลอง สุนทราวาณิชย. กรุงทพฯ: ศยาม, 

2558, หนา 279 – 280. 

25 เกษียร เตชะพีระ, “ประวัติศาสตรการเปลี่ยนคำ ‘กรรมกร’ เปน ‘แรงงาน’ วิธีสะกด ‘ปศาจวาทกรรม’ ในสังคมไทย”. มติชน 

ออนไลน. ๓ พฤษภาคม ๒๕๕๕. สืบคนเมื่อ ๓ พฤษภาคม ๒๕๕๕, จาก 

http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=๑๓๓๖๐๔๘๒๐๒&grpid=๐๓&catid=&subcatid= 

26 วิทยทัศนพระองควรรณฯ. กรุงเทพฯ: มูลนิธินราธิปประพันธพงศ-วรวรรณ, 2544, หนา 302. 

27 สำหรับประเด็นนี้ผูเขียนหยิบเพียงบางเสี้ยวสวนของผลงานนักวิชาการไทยมากลาวถึงเทานั้น หากผูอานสนใจรายเอียดมากกวานี้ 

โปรดอานยอนกลับไปอาน พิพัฒน พสุธารชาติ. คราสและควินิน : รื้อ-สราง ‘ปากไกและใบเรือ’ ของ นิธิ เอียวศรีวงศ. กรุงเทพฯ 

: Illuminations Editions, 2560. 

28 Williams, Raymond. Keywords : a vocabulary of culture and society. Revised edition. New York : Oxford 

University Press, 1985, pp. 45 – 48.

- 7 - 

เชนเดียวกับนักทฤษฎีชื่อดังนามวาอิมมานูเอล วอลเลอรสไตน (Immanuel Wallerstein) กลาววา bourgeois 

เปนคำที่ทั้งแปลกพิกลและมีความกำกวมตั้งแตตน29 

ในวงวิชาการไทยก็เชนกันก็มีการตั้งคำถามเกี่ยวกับปญหาเชิงทฤษฎี/กระบวนทัศนกระมพี (และรวมถึงชน 

ชั้นกลาง/คนชั้นกลาง - middle class)30 

สำหรับประเด็นที่จะกลาวถึงขอจำกัดขอบเขตที่การใชกระมพีของนักประวัติศาสตรไทย คือ นิธิ เอียวศรี 

วงศ รวมถึงนักวิชาการบางทานที่มีผลงานเกี่ยวของ 

ผลงานเรื่อง “วัฒนธรรมกระมพีกับวรรณกรรมตนรัตนโกสินทร” ที่ไดเสนอไวตั้งแตป 2525 แลวถูกตีพิมพ 

รวมเลมในปากไกและใบเรือ : รวมความเรียงวาดวยวรรณกรรมและประวัติศาสตรตนรัตนโกสินทร เมื่อป พ.ศ. 

2527 นับไดวาเปนหนึ่งในการปกหมุดหมาย “กระมพี” ใหเปนที่ถกเถียงมาตั้งแตทศวรรษ 2520 เรื่อยมา 

จนกระทั่งทศวรรษ 2550 ที่ไดมีการตีพิมพปากไกและใบเรือ: รวมความเรียงวาดวยวรรณกรรมและประวัติศาสตร 

ตนรัตนโกสินทร ครั้งที่สี่ในป พ.ศ. 2554 งานชิ้นนี้ก็ไดถูกหยิบมาพูดถึงในเวทีวิชาการอีก (แลว)31 ตอเนื่องมาจนถึง 

ความพยายามในการ “รื้อสราง” โดยพิพัฒน พสุธารชาติ ที่ทยอยตีพิมพเผยแพรในนิตยสารวิภาษาระหวางป พ.ศ. 

2554 – 2556 และตีพิมพรวมเลมอยูใน คราสและควินิน : รื้อ-สราง ‘ปากไกและใบเรือ’ ของ นิธิ เอียวศรีวงศ 

เมื่อป พ.ศ. 256032 

ขอสังเกตประการหนึ่งนักทฤษฎีและนักสังคมศาสตรสาขาตาง ๆ มักตั้งคำถามตอการใชมโนทัศนและทฤษฎี 

วา “ใช” ไดหรือไม ? “ถูกตอง” หรือเปลา ? หากมโนทัศนและกระบวนทัศนมีปญหาตั้งแตตนในโลกตะวันตกการ 

นำเขามาใชวิเคราะหกรณีสังคมไทยมันก็ตองผิดดวย รวมถึงการที่งานเขียนของนิธิ เอียวศรีวงศบอยครั้งมักไม 

อางอิงถึงนักคิด/นักทฤษฎี/นักวิชาการตะวันตกดูตัวอยางการตั้งคำถามดังกลาวจากไชยันต ไชยพร พิพัฒน พสุธาร 

29 Wallerstein, Immanuel. The Bourgeois(ie) as Concept and Reality. This article was originally given as the 

Byrn History Lecture, Vanderbilt University, 23 March 1987. 

30 ดูตัวอยาง สังศิต พิริยะรังสรรค และผาสุก พงษไพจิตร, บรรณาธิการ. ชนชั้นกลางบนกระแสประชาธิปไตยไทย. กรุงเทพฯ: 

ศูนยศึกษาเศรษฐศาสตรการเมือง คณะเศรษฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย รวมกับมูลนิธิฟรีดริช เอแบรท, 2536 ; นลินี 

ตันธุวนิตย, บรรณาธิการ. ศึกษา รูจัก วิพากษ คนชั้นกลาง : รวมบทความจากการสัมมนาทางวิชาการ คณะสังคมวิทยาและ 

มานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. กรุงเทพฯ : มิสเตอรกอปป, 2550. 

31 สำหรับผูสนใจตามสืบคนหาในโลกออนไลนไดใน "สัมมนาวิชาการเปดตัวหนังสือ ปากไกและใบเรือ" ในหัวขอ "ปากไกและใบ 

เรือ ในหลากหลายมิติ" จัดโดยภาคประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ 14 ธันวาคม 2555 ; 

re:reading group #6: ประวัติศาสตรนิพนธ ที่ The Reading Room สีลม 19 วันเสารที่ 30 พฤศจิกายน 2556 และ สัมนาเชิง 

ปฏิบัติการ คราสและควินิน : รื้อสราง 'ปากไกและใบเรือ' ของ นิธิ เอียวศรีวงศ ที่ภาควิชาประวัติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร 

ทาพระจันทร วันที่ 25 มีนาคม 2560 

32 อนึ่งผูเขียนกลาวถึงในบริบทเกี่ยวกับหนังสือ คราสและควินิน : รื้อ-สราง ‘ปากไกและใบเรือ’ ของ นิธิ เอียวศรีวงศ.

- 8 - 

ชาติ กุลลดา เกษบุญชู มี้ด และเกงกิจ กิตติเรียงลาภ33 เปนตน ซึ่งผูเขียนเห็นคลอยตามกับการตั้งคำถามใน 

กิจกรรมทางปญญาดังกลาวนี้อันเปนเรื่องที่ควรบังเกิดขึ้นในวงวิชาการอยูแลว 

เริ่มที่ 

ประเด็นตอมาหากจะทำความเขาใจงานเขียนของนิธิ เอียวศรีวงศในจุดยืนของ “นักประวัติศาสตรไทย” ขอ 

นิธิมองกระมพี คือ ใคร ? 

กระมพี คือ “เจาและขุนนางเจสัวราษฎรผูมีทรัพย” ในสมัยตนรัตนโกสินทร ซึ่งจำแนกเปนคนสามกลุม 

คือ เจา ขุนนาง และพอคาจีน ขอเสนอดังกลาวนี้ขัดตอทฤษฎีมารกซิสตโดยเฉพาะคนสองกลุมแรกที่ “ชนชั้นนำ 

กระมพีในระบบศักดินา…ผิดตำราลัทธิมารกซอยางยิ่ง เพราะระบบศักดินาจะมีชนชั้นนำเปนกระมพีไดอยางไร 

?”34 คำถามดังกลาวคงปรากฏขึ้นในความคิดของบรรดานักทฤษฎีทั้งหลายดังที่พิพัฒน พสุธารชาติ กลาว 

“แนวคิด ‘กระมพี’ (ใน ‘ปากไกและใบเรือ’) เกิดจากการดัดแปลงแนวคิดบางอยางของมักศ 

เวเบอร (Max Weber) ผสมเขากับแนวคิด ‘ชนชั้นกระมพี’ ของคารล มารกซ (Karl Marx) แต 

ความยอกยอนอยูที่แนวคิดพื้นฐานบางอยางของนิธิเองก็เขากันไมไดกับของเวเบอร และแนวคิด 

ปรัชญาประวัติศาสตรของนิธิก็ไมไดเปนแบบเดียวกับมารกซ จนทำใหแนวคิด ‘กระมพี’ ที่นิธิใชมี 

ความขัดแยงในตัวเองอยู”35 

“…ความหมายที่นิธิใช ไมไดทำใหชนชั้น ‘กระมพี’ สามารถแยกตัวออกมาไดจากชนชั้นศักดิ 

นา ความถูกตองของนิยามที่นิธิใช จึงไมไดเปนเพียงระดับของความสอดคลองระหวางกรอบคิด 

ทฤษฎีกับขอมูลที่เกิดขึ้นจริง แตเปนความขัดแยงที่เกิดขึ้นภายในกรอบทฤษฎีเรื่องชนชั้น (Class) 

เนื่องจากการอธิบายวากระมพีเปนชนชั้นนำของไทย แตก็เปนชนชั้นศักดินาดวย หมายความวาชน 

33 โปรดดู ไชยันต ไชยพร. นิธิ เอียวศรีวงศ ใน/กับวิกฤตการเมืองไทย.กรุงเทพฯ: คบไฟ, 2557 ; พิพัฒน พสุธารชาติ. คราสและ 

ควินิน : รื้อ-สราง ‘ปากไกและใบเรือ’ ของ นิธิ เอียวศรีวงศ. กรุงเทพฯ : Illuminations Editions, 2560.; Kullada 

Kesboonchoo-Mead and Kengkij Kittirianglarp. Transition Debates and The Thai State: An Observation” Essays 

on Thailand's economy and society : for Professor Chattip Nartsupha at 72. Pasuk Phongpaichit and Chris 

Baker. Editor. Bangkok : Sangsan, 2013, pp. 91-118. 

34 เกษียร เตชะพีระ. “อานปากไกและใบเรือทามกลางสงครามความเปนไทย (2): จุดเดนภาพรวม”. มติชนออนไลน. 28 ธันวาคม 

พ.ศ. 2555. http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1356669407&grpid=03&catid=&subcatid= 

35 พิพัฒน พสุธารชาติ. คราสและควินิน : รื้อ-สราง ‘ปากไกและใบเรือ’ ของ นิธิ เอียวศรีวงศ. กรุงเทพฯ : Illuminations 

Editions, 2560, หนา 38-39.

- 9 - 

ชั้นนำของไทยสามารถเปนไดทั้งชนชั้นศักดินา (Nobility) และชนชั้นกระมพี (Bourgeois) ไป 

พรอมๆ กันอยางนั้นหรือ ?”36 

ทัศนะอีกดานเกษียร เตชะพีระไดตั้งขอสังเกตตอขอเสนอของนิธิ เอียวศรีวงศทามกลางบริบททางวิชาการ 

ยุคทศวรรษ 2520 วา “อ.นิธิไดเสนอแนวคิดแหลมคมทาทายตางๆ ไวในปากไกและใบเรือ” จุดเดนประการหนึ่ง 

คือ 

“Bold Conception & Historical Revisionism หรือกลารวบยอดความคิดและแกไข 

ความรับเชื่อทางประวัติศาสตร ทามกลางความรับเชื่อตามตำราและลัทธิคัมภีรแข็งทื่อตายตัวรวม 

สมัยเมื่อ 30 ปกอน ไมวาจะของฝายซายเรื่องพัฒนาการของสังคม 5 ขั้นตอนตามทฤษฎีวัตถุนิยม 

ประวัติศาสตรแบบมารกซิสตที่วาสังคมทั่วโลกลวนพัฒนาผาน 5 ขั้นตอน ไดแก สังคมคอมมิวนิสต 

บุพกาล, สังคมครองทาส, สังคมศักดินา, สังคมทุนนิยม, และสังคมคอมมิวนิสต เปนตน หรือความรับ 

เชื่อของประวัติศาสตรกระแสหลักที่วา “สยามเกา” หยุดนิ่งไมเปลี่ยนแปลง กอนการเขามาของลัทธิ 

อาณานิคมตะวันตกโดยเฉพาะสนธิสัญญาเบาริงในรัชกาลที่ 4 นั้น” 37 

วิธีการ/วิธีคิดทางประวัติศาสตร 

เหตุผลอีกประการที่จะชวยไขคำถามได คือ ตองเขาใจวิธีการทางประวัติศาสตรที่นิธิ เอียวศรีวงศสมาทาน 

และใชเปนวิธีคิด ดังที่อรรถจักร สัตยานุรักษไดใหเหตุผลวานักประวัติศาสตรเองก็ตองอานทฤษฎี แตใชทฤษฎีอยาง 

ยืดหยุนเขากับขอมูลหลักฐานทั้งหลาย38 ดังนั้นผลงานเรื่องวัฒนธรรมกระมพีกับวรรณกรรมตนรัตนโกสินทร 

ไดรับอิทธิพลจากบรรดานักทฤษฎีทั้งหลายแตไมไดใชอยางเครงครัดหรืออธิบายตามทฤษฎี เพราะนัก 


Editions, 2560, หนา 65. 

37 เกษียร เตชะพีระ. “อานปากไกและใบเรือทามกลางสงครามความเปนไทย (2): จุดเดนภาพรวม”. มติชนออนไลน. 28 ธันวาคม 

พ.ศ. 2555. http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1356669407&grpid=03&catid=&subcatid= 

38 งานเสวนา' "คราสและควินิน" กับการอานทวน "ปากไกและใบเรือ" ของนิธิ เอียวศรีวงศ. ณ รานหนังสือ Book Re:public' วัน 

เสารที่ 13 มกราคม 2561 https://www.facebook.com/173639362714953/videos/1553305128081696 ; อรรถจักร สัต 

ยานุกรักษไดเขียนอธิบายพื้นฐานความคิดทางประวัติศาสตรในลักษณะดังกลาวไวตั้งแตชวงทศวรรษ 2540 โปรดดู อรรถจักร สัต 

ยานุรักษ. ปญหาของการศึกษาประวัติศาสตรลานนา : เอกสารคำสอนกระบวนวิชา 004472. เชียงใหม: ภาควิชาประวัติศาสตร 

คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม, 2542

- 10 - 

ประวัติศาสตรไดนำมาสรางกรอบแนวคิด/การวิเคราะหขึ้นมา หรือใชในฐานะ “วิธีคิด”39 สิ่งดังกลาวสะทอนให 

เห็นจากวิธีวิจัยทางประวัติศาสตรที่นิธิ เอียวศรีวงศเสนอไววา 

“สิ่งที่ทำใหประวัติศาสตรแตกตางจากศาสตรประเภทที่สนใจอดีต ไดแก วิธีการของ 

ประวัติศาสตรและจุดมุงหมายของประวัติศาสตร วิชาในสังคมศาสตรหมายที่จะแสวงหากฎ หรือ 

ระเบียบ หรือความเปนเอกภาพของพฤติกรรมของมนุษยที่เปนสากล ไมไดจำกัดอยูเฉพาะกรณี 

เหมือนประวัติศาสตร แตประวัติศาสตรไมไดมีจุดมุงหมายเชนนี้ ถึงกระนั้นก็หาไดปฏิเสธวากฎเชนนี้ 

มีอยู และเปนสิ่งจำเปนสำหรับการศึกษาไม แมวานักประวัติศาสตรไมไดสรางกฎที่ใชไดทั่วไปในทุก 

สังคมทุกสมัยขึ้น แตนักประวัติศาสตรก็ตองใชกฎเชนนี้อยูตลอดเวลา”40 

“การใชกฎเพื่ออธิบายขอเท็จจริงเปนลักษณะพิเศษของประวัติศาสตรอยางหนึ่ง ในขณะที่ 

สังคมศาสตรใชขอเท็จจริงเพื่ออธิบาย ‘กฎ’”41 

ดังนั้นการใช “กระมพี” เรียกคนสามกลุม คือ เจา ขุนนาง และพอคาจีน ในทัศนะหนึ่งจึงมิอาจใชไดอยาง 

ถูกตองตามทฤษฎี ในอีกทัศนะหนึ่งจากจุดยืนของนักประวัติศาสตรไทยก็เปนสิ่งที่พึงกระทำได และนิธิ เอียวศรีวงศ 

ไดสรางความแปลกใหม แหวกแนว จนกลายเปนขอเสนออันแหลมคมที่ไดรับการยอมรับอยางมากดวยเชนกัน 

กระมพีกับความหมายที่เลื่อนไหลตามบริบท 

การใช “กระมพี” ของนิธิ เอียวศรีวงศนั้นมิไดมีความหมายที่หยุดนิ่งอยูเพียงนิยามเดียว หากแตมีการ 

เปลี่ยนแปลงตามบริบทของการใชอยูตลอด ดังในป พ.ศ. 2557 ชวงกอนการรัฐประหารโดยคณะรักษาความสงบ 

แหงชาติ (คสช.) ทามกลางสถานการณการชุมนุมของมวลมหาประชาชน บทความ กบฏกระมพี นิธิ เอียวศรีวงศ 

ใชคำวากระมพีในความหมายคือ คนชั้นกลาง 

39 คำวา “วิธีคิด” นี้เปนวิธีการหรือ “ขนบ” อยางหนึ่งที่นักประวัติศาสตรไทยกลุมหนึ่งไดแสวงหา ถกเถียง จนตกผลึกทางความคิด 

ปรากฏใหเห็นตั้งแตทศวรรษ 2510 โปรดดู ฉลอง สุนทราวิณิชย. “คำนำ” ใน อานันท กาญจนพันธุ. ความคิดทางประวัติศาสตร 

และศาสตรของวิธีคิด. กรุงเทพฯ: อมรินทร, 2543. 

40 นิธิ เอียวศรีวงศ, “ประวัติศาสตรและการวิจัยทางประวัติศาสตร ใน ชาญวิทย เกษตรศิริ และ สุชาติ สวัสดิ์ศรี (บรรณาธิการ), 

ปรัชญาประวัติศาสตร, (กรุงเทพฯ : ประพันธสาสน, 2519), น.154-155. 

41 นิธิ เอียวศรีวงศ, “ประวัติศาสตรและการวิจัยทางประวัติศาสตร ใน ชาญวิทย เกษตรศิริ และ สุชาติ สวัสดิ์ศรี (บรรณาธิการ), 

ปรัชญาประวัติศาสตร, (กรุงเทพฯ : ประพันธสาสน, 2519), น.155.

- 11 - 

“ในกลุมผูชุมนุมของ กปปส. เมื่อตัดคนจำนวนมากที่มาจากภาคใต ตัดการดซึ่งตองจางเขามา 

รักษาความปลอดภัยจำนวนมากแลว คนกลุมใหญที่เหลืออยูคือกระมพี หรือที่ผมเคยเรียกว่าคน 

ชั้นกลางระดับกลางขึ้นไป 

ที่เรียกวากระมพีในที่นี้ ผมหมายถึงคนชั้นกลางในตระกูลที่เติบโตทางเศรษฐกิจมาพรอมกับ 

นโยบายพัฒนาของระบอบสฤษฎิ์ ธนะรัชต การขยายการศึกษาเพื่อรับการลงทุนดานธุรกิจ 

อุตสาหกรรมสมัยใหม ทำใหพวกเขาไดรับการศึกษาสูงขึ้น เขยิบเขาไปเปนคนงานคอปกขาว แลวก็ 

เขยิบตอไปถึงระดับบริหาร ตั้งแตชั้นสูงถึงชั้นกลางๆ ลูกหลานของเขาซึ่งบัดนี้ก็เปนหนุมสาว ไดรับ 

การศึกษาสูงกวาคนทั่วไป และกำลังไตเตาอยูในบรรไดของหนาที่การงานตางๆ ซึ่งดูจะมีอนาคต 

(prospect) ดีกวาพอแมของเขาเสียอีก” 

อีกทั้งยังเนนย้ำถึงการใช “กระมพี” ที่คำนึงถึงบริบทที่มีความเฉพาะเจาะจงลงไปวา 

“ฝรั่งคนหนึ่งเขียนหนังสือเกี่ยวกับการถดถอยของประชาธิปไตยทั่วโลก และถูกอางในสื่อไทย 

บอยๆ กลาววาประชาธิปไตยกำลังถูกคนชั้นกลางในหลายประเทศทั่วโลกปฏิเสธ ผมคิดวาผูเขียน 

สรุปอยางหยาบเกินไป เพราะเรื่องนี้ตองดู "คนชั้นกลาง" ในแตละสังคมใหดี เพราะถึงถูกเรียก 

เหมือนกัน แตที่จริงแลวแตกตางกันมากทีเดียว 

ในที่นี้ขอดูแตคนชั้นกลางกลุมที่ผมเรียกวากระมพีไทยเทานั้น”42 

เห็นไดวาความหมายของกระมพีดังกลาวตางไปจากกระมพีในสมัยตนรัตนโกสินทร หรือในบทความ 

ระยะเวลาไมไกลกันมาก เชน คนชั้นกลางกับระบอบการเมือง43 ที่เผยแพรในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2561 นิธิ เอียวศรี 

วงศใชคำวากระมพีในความหมาย “เจาของทุน” จึงสรุปไดวาการใชกระมพีของนิธิ เอียวศรีวงศมีการ 

เปลี่ยนแปลงตามสถานการณหรือบริบทอยูเสมอ ทั้งนี้หากมองวาเปนปญหาก็ยอมเปนขอพึงสังเกตไดดังที่เกงกิจ 

42 นิธิ เอียวศรีวงศ “กบฏกระมพี (1-2)” ประชาไท. 18 กุมภาพันธ 2557. https://prachatai.com/journal/2014/02/51839 

43 น ิ ธ ิ เ อ ี ย ว ศ ร ี ว ง ศ . “คนชั้นกลางกับระบอบการเมือง” ม ติชนออนไลน. 19 มีนาคม 2561 

https://www.matichon.co.th/columnists/news_879814

- 12 - 

กิตติเรียงลาภตั้งคำถามตอความ “ไมนิ่ง” ของนิยามกระมพี - คนชั้นกลาง - นายทุน ที่นิธิ เอียวศรีวงศไดใชสลับ 

ปะปนไปมาอยูบอยครั้ง44 

กระบวนทัศนกระมพีกับการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 : พิจารณาผลงานนิธิ-นครินทร-กุลลดา 

เอเลน มีกซีนส วูด (Ellen Meiksins Wood) นักทฤษฎีการเมืองและประวัติศาสตรมารกซิสต กลาวถึง 

กระบวนทัศนกระมพี (Bourgeois paradigm) อันเปนกระบวนทัศนทางประวัติศาสตรแบบหนึ่งซึ่งเปนที่รับรู 

โดยทั่วไปและหยั่งรากฝงลึกอยางมั่นคงในวัฒนธรรมตะวันตก กระบวนทัศนดังกลาวกลายเปนกรอบคิดในการ 

ถกเถียงประวัติศาสตรแทบทุกเรื่อง ซึ่งบอยครั้งที่ผูรวมถกเถียงมิอาจรูเทาทันวาตนถูกกระบวนทัศนดังกลาวนี้ 

ครอบงำอยูดวยซ้ำไป วูดจึงไดเสนอใหกลับไปไปพิจารณากระบวนการทางประวัติศาสตรที่แทจริง เพราะกระบวน 

ทัศนการปฏิวัติกระมพีนั้นแมวาจะมีความเปนจริงอยูมาก แตก็ไมสอดคลองกับรูปแบบและเรื่องราวที่เกิดขึ้นจริง 

ในพัฒนาการทางประวัติศาสตร45 

สังคมไทยเองก็มีการกลาวถึงการปฏิวัติกระมพีที่ปรากฏทั้งในขบวนการเคลื่อนไหวทางการเมือง และใน 

แวดวงวิชาการที่ไมวาจะจัดอยูในสกุลมารกซิสตหรือเสรีนิยมตางก็มีการพูดถึงกระบวนทัศนดังกลาว ผูเขียนขอยก 

กรณีการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 มาเปนตัวอยาง 

วา 

ในบทความสนทรภู: มหากวีกระมพี (2524) นิธิ เอียวศรีวงศ ไดกลาวถึงกระมพีกับการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 

44 งานเสวนา' "คราสและควินิน" กับการอานทวน "ปากไกและใบเรือ" ของนิธิ เอียวศรีวงศ. ณ รานหนังสือ Book Re:public' วัน 

เสารที่ 13 มกราคม 2561 https://www.facebook.com/173639362714953/videos/1553305128081696/ ; อนึ่งโปรดดู 

ความเห็นโตแยงตอเกงกิจ กิตติเรียงลาภจากสมศักดิ์ เจียมธีรสกุลที่ไดแสดงไวผานการถายทอดสดในคลิปดังกลาวประกอบดวย 

45 เอเลน มีกซีนส วูด กลาวยกกรณีที่ถูกใชเปน “ตัวแบบ” (model) คือ อังกฤษและฝรั่งเศส ในอังกฤษเกิดระบบทุนนิยมขึ้นจริงแต 

ก็ไมไดเกิดจากน้ำมือของกระมพี ดานการปฏิวัติฝรั่งเศสอาจเกิดจากการระทำของกระมพี แตก็ไมไดมีความเกี่ยวของอันใดกับ 

ทุนนิยม วูดยังไดสรุปถึงกระบวนทัศนกระมพีวา เปนการนำประสบการณของการปฏิวัติฝรั่งเศสมาวางทับลงระบบทุนนิยมอังกฤษ 

โปรดดู Wood, Ellen Meiksins. “England, Capitalism and Bourgeois Paradigm” The Pristine Culture of Capitalism 

: A Historical Essay on Old Regimes and Modern States. New York : Verso, 2015, pp. 1-20. ; ดูฉบับแปลไทยใน 

หนังสือเลมนี้

- 13 - 

“การปฏิวัติของพวกกระมพีใน พ.ศ. 2475 จึงเกิดขึ้นเพื่อจัดสรรโครงสรางของอำนาจในหมู 

กระมพีดวยกันใหม นับเปนความสืบเนื่องในประวัติศาสตรที่ยาวนานอันอาจยอนหลังไปไดถึงตน 

รัตนโกสินทร”46 

พิพัฒน พสุธารชาติ วิจารณทัศนะดังกลาวโดยอางถึงความคิดของเอเลน มีกซีนส วูด วา 

“คำอธิบายของนิธิที่วาการปฏิวัติใน พ.ศ. 2475 เปนการปฏิวัติของพวกกระมพี อันทำให 

เกิดการจัดสรรโครงสรางของอำนาจในหมูกระมพีใหมดวยกันใหม นับเปนความสืบเนื่องใน 

ประวัติศาสตรที่นาวนานอันมองยอนหลังไปไดถึงตนรัตนโกสินทร คำอธิบายดังกลาวมีฐานคิดมาจา 

กระบวนทัศนกระมพีนั้นเอง อยางไรก็ตามที่เอเลน มีกซีนส วูด ไดวิจารณไวกลาวคือ กระบวนทัศน 

นี้ไมไดมีความสอดคลองกับเหตุการณจริงที่เกิดขึ้นในประวัติศาสตร ไมวาจะเปนอังกฤษ ฝรั่งเศส 

หรือประเทศใดๆ ในโลก นอกจากนี้จากตัวอยางของอังกฤษ แสดงใหเห็นวาระบบทุนนิยมสามารถ 

เกิดไดในระบบศักดินา ระบบศักดินาจึงไมไดมีความหยุดนิ่ง แตสามารถปรับตัวไดอยางมีพลวัต เมื่อ 

เปรียบเทียบกับไทยในสมัยตนรัตนโกสินทรซึ่งถือไดวาเปนรัฐแบบศักดินา ที่ยังไมใชรัฐ 

สมบูรณาญาสิทธิราชย ผูเขียนจึงเห็นวาไมมีความจำเปนใดๆ ที่ตองนำ ‘ชนชั้นกระมพี’ หรือ 

แมกระทั่ง ‘โลกทัศนกระมพี’ ตามคำอธิบายของนิธิ มาเปนปจจัยในการอธิบายสภาพทางเศรษฐกิจ 

สังคมของไทยในสมัยตนรัตนโกสินทร” 47 

ขอวิจารณตอมาจากธเนศ วงศยานนาวา ไดตั้งขอสังเกตนิยามชนชั้นกลางที่นิธิ เอียวศรีวงศกลาวไวไมได 

รวมเอาขาราชการเขามาเปนสวนหนึ่งของชนชั้นกลาง ซึ่งคำนิยามดังกลาวพบไดในผลงานการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 

2475 ของนครินทร เมฆไตรรัตน ที่พยายามอธิบายบทบาทของชนชั้นกลางนอกระบบราชการที่มีบทบาทในการ 

ปฏิวัติตามแนวทางการอธิบายการปฏิวัติกระมพี (bourgeois revolution) ในฝรั่งเศส48 

46 นิธิ เอียวศรีวงศ. ปากไกและใบเรือ : รวมความเรียงวาดวยวรรณกรรมและประวัติศาสตรตนรัตนโกสินทร. พิมพครั้งที่ 4. 

นนทบุรี : ฟาเดียวกัน, 2555, หนา 259. 


Editions, 2560, หนา 78. 

48 ธเนศ วงศยานนาวา. “วัฏจักรของทฤษฎีและประวัติศาสตรของชนชั้นกลาง : จากการปฏิวัติฝรั่งเศสสูพฤษภาทมิฬ/19 

กันยายน” ใน นลินี ตันธุวนิตย, บรรณาธิการ. ศึกษา รูจัก วิพากษ คนชั้นกลาง : รวมบทความจากการสัมมนาทางวิชาการ 

คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. กรุงเทพฯ : มิสเตอรกอปป, 2550, หนา 23.

- 14 - 

ผลงานชิ้นเอกของนครินทร เมฆไตรรัตน เรื่องการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ที่พัฒนามาจากวิทยานิพนธ 

เรื่อง “ประวัติศาสตรภูมิปญญาของการเปลี่ยนระบอบการปกครองสยามระหวาง พ.ศ. 2470 - 2480” เมื่อป พ.ศ. 

2528 กลาวถึงกระมพีในฐานะที่เปนสวนหนึ่งของคนชั้นกลาง นครินทร เมฆไตรรัตนเองเลือกใชคำวาคนชั้นกลาง 

ซึ่งเปนคำที่ใชอยูในสมัยการปฏิวัติ ในความหมายที่ตรงกับ middle class ทั้งนี้กำเนิดของคนชั้นกลางสยามนั้นมี 

ที่มาจากหลายทาง “ทั้งจากกลุมขุนนาง คหบดี และไพรกระมพีในสังคมจารีต และจากกลุมคนจีนที่ไดอพยพเขา 

มาเปนระยะ ๆ ภายหลังที่สยามไดเปดประเทศครั้งใหมในป พ.ศ. 2398”49 

คนชั้นกลางในสมัยการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 คือคนที่อยูนอกระบบราชการ ดังนั้นขาราชการจึงไมจัดเปน 

คนชั้นกลาง โดยในผลงานของเขาเสนอคนชั้นกลางสองกลุมใหญ คือ กลุมแรกผูประกอบธุรกิจการคาและการ 

ลงทุน ซึ่งพอคา นายทุน กระมพี ก็จัดอยูในกลุมนี้ กลุมที่สองผูประกอบอาชีพการงานโดยอิสระ โดยเฉพาะกลุม 

นักเขียนและนักหนังสือพิมพ ในคนกลุมนี้ก็มีที่มาจากสถานะไพรกระมพีดวยเชนกัน ตัวอยางเชน นาย ก.ศ.ร 

กุหลาบ นายเทียนวรรณ50 

อนึ่งในผลงานการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ของนครินทร เมฆไตรรัตน ไดจำแนกคนออกเปนกลุมตาง ๆ โดย 

พยายามหลีกเลี่ยงมโนทัศน “ชนชั้น” ตามทฤษฎีมารกซิสม แลวใชคำวา “กลุมสังคม” (social group) ซึ่งไดรับ 

อิทธิพลมาจากแนวคิดของ อี. พี. ทอมปสัน (E.P. Thompson) นักประวัติศาสตรมารกซิสตชาวอังกฤษ และ 

อิทธิพลทางความคิดที่เดนชัดจากแม็กซ เวเบอร (Max Weber) นักสังคมวิทยาชาวเยอรมัน ในมโนทัศน “ชนชั้น” 

ในความหมายของ “การมีโอกาสชีวิตที่เหมือนกันของกลุมคนกลุมหนึ่ง โอกาสชีวิตนั้นเกี่ยวพันกับการมี 

ผลประโยชนและโภคภัณฑในทางเศรษฐกิจ ที่อยูในเงื่อนไขของการมีตลาดสินคาและแรงงาน”51 

“คนชั้นกลาง” คือใคร ? ในดานของแนวความคิด นครินทร เมฆไตรรัตนไดอางถึงมโนทัศนของ ปเตอร 

สเทิรน (Peter Stearns) นักประวัติศาสตรชาวอเมริกัน จากเรื่อง The Middle Class: Toward a Precise 

Definition ที่จำกัดความแบบกระชับวาคนชั้นกลาง คือ คนที่ประกอบอาชีพเกี่ยวของกับธุรกิจการคา การ 

อุตสาหกรรม และประกอบอาชีพดวยวิชาชีพอิสระ และอีกดานที่ควบคูกัน คือ หลักฐานทางประวัติศาสตรอันเปน 

สิ่งที่นักประวัติศาสตรตองพึงมีในการอธิบาย นครินทร เมฆไตรรัตนอางถึงหลักฐานเชิงประจักษ คือ การสำรวจ 

49 นครินทร เมฆไตรรัตน. การปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475. พิมพครั้งที่ 5 (ฉบับแกไขและปรับปรุงครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ : ฟาเดียวกัน, 

2553, หนา 124. 


2553, หนา 124-151. 

51 นครินทร เมฆไตรรัตน.“ประวัติศาสตรภูมิปญญาของการเปลี่ยนระบอบการปกครองสยามระหวาง พ.ศ. 2470 - 2480” 

วิทยานิพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2528, หนา 10.

- 15 - 

สำมะโนครัวประชากรโดยรัฐซึ่งไดตีพิมพรายงานสถิติรายป และรายงานการสำรวจที่ตีพิมพใน เทศาภิบาล 

(นิตยสารของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย) 

Statistical Year Book ที่สำรวจในป พ.ศ. 2472 รายงานวามีผูประกอบ การอิสระ (professions and 

independent workers) 93,967 คน ผูประกอบการพาณิชยการคา ขายอาหารและอื่นๆ (commerce, dealing, 

catering, etc.) 503,839 คน และมีผูประกอบการอุตสาหกรรม (industrial pursuits) 164,526 คน รวม 

762,332 คน คิดเปนรอยละ 10.14 ของจำนวนผูประกอบอาชีพในสยาม คนกลุมนี้คือ คนชั้นกลางในทัศนะของ 

นครินทร เมฆไตรรัตน ซึ่งตางจากขอเสนออีกชุดหนึ่ง (จากนักวิชาการ) ที่พิจารณาวาขาราชการคือคนชั้นกลาง52 

ผลงานของนครินทร เมฆไตรรัตนยังมีกลิ่นอายของการปฏิวัติกระมพีตามแนวทางที่นักประวัติศาสตรมารก 

ซิสตใชในการอธิบายการปฏิวัติฝรั่งเศส และสรางความสอดคลองสูขั้นตอนการปฏิวัติสังคมนิยมที่จะเปนอีกขั้น 

ตามมาตามหลักพัฒนาการวัตถุนิยมประวัติศาสตรนั่นเอง53 อยางไรก็ดีนครินทร เมฆไตรรัตนก็เสนอให “พิจารณา 

คนชั้นที่ออนแอและอยูนอกระบบราชการนั้นโดยตัวของพวกเขาเอง…ดูวาพวกเขาไดมีสวนผลักดันการ 

เปลี่ยนแปลง แมวาจะเปนการผลักดันจากภายนอกและมีความเบาบางอยูมากก็ตาม” จุดนี้เองตางจากการศึกษา 

ของฉัตรทิพย นาถสุภาปรมาจารยใหญแหงสำนักเศรษฐศาสตรการเมืองที่พยายามคนหาชนชั้นกลางในกรอบ 

กระบวนทัศน “การปฏิวัติประชาธิปไตยกระมพี” ซึ่งเปนภารกิจทางประวัติศาสตรของคนกลุมนี้ แลวสรุปวาชน 

ชั้นกลางสยามออนแอเพราะไมสามารถนำพาไปสูการปฏิวัติกระมพีได54 จะเห็นไดวาขอเสนอของนครินทร เมฆ 

ไตรรัตนยึดมั่นกับ “สิ่งที่เกิดขึ้นจริง” มากกวาตัวแบบการปฏิวัติตามทฤษฎี 

ธเนศ วงศยานนาวา วิจารณผลงานการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 วา 

“การยืนยันบทบาทของชนชั้นกลางของนครินทร เมฆไตรรัตนไมไดอยูในกรอบของ “ชีวิตดาน 

วัตถุ” หรือการบริโภคอันเปนแงมุมสำคัญของประวัติศาสตรสังคม เปาหมายหลักของการแสดง 

บทบาทของชนชั้นกลางของนครินทร อยูที่แนวทางการตอสูทางการเมือง งานของนครินทรแสดงนัย 

และความหมายในทางการเมืองไวอยางหนึ่งก็คืออยางนอยๆ เมื่อชนชั้นกลางที่สำนึกบทบาททาง 

การเมืองก็แสดงใหเห็นความพรอมในระดับหนึ่งของเสรีประชาธิปไตย การปฏิวัติ 2475 จึงไมใชเรื่อง 


2553, หนา 122 – 123. 



คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. กรุงเทพฯ : มิสเตอรกอปป, 2550, หนา 23 


2553, หนา 123.

- 16 - 

ของชนชั้นนำบางกลุมตองการยึดอำนาจจากเจา และที่สำคัญประชาธิปไตย 2475 จึงไมใชเรื่องของ 

“การประทาน” แตเปนการตอสูเรียกรอง แมวานครินทรเองจะไมไดไปไกลถึงประเด็นเรื่องของการ 

ตอสูทางชนชั้นก็ตาม”55 

ขอวิจารณขางตนนาสนใจเปนอยางยิ่งโดยเฉพาะประเด็นเรื่องประวัติศาสตรสังคม (Social History) และยัง 

ไดรับการสานตอการวิพากษโดยพิพัฒน พสุธารชาติ ที่อางถึงขอเขียนของธเนศ วงศยานนาวา และเยอรเกน 

ค็อกกา (Jurgen Kocka) นักประวัติศาสตรชาวเยอรมัน วาการอธิบายการเกิดขึ้นหรือลมสลายของชนชั้นกลางไทย 

ตองใชปจจัยทางสังคมบางประการมาชวยอธิบาย เชน มองจากชีวิตดานวัตถุ หรือการบริโภค เปนตน ซึ่งทำใหชน 

ชั้นกลางหรือกระมพีนั้นมีความแตกตางจากชนชั้นอื่นอยางมีนัยสำคัญ พรอมกับเรียกรองใหมีประวัติศาสตรทาง 

สังคมของชนชั้นกลางไทยที่แทจริง มิใชการจงใจสรางขึ้นมาของนักวิชาการดานประวัติศาสตร56 

ทั้งนี้ผูเขียนตองการฉายภาพอีกมิติหนึ่งที่อาจกลาวไดวานักประวัติศาสตรไทยเองก็ไมได “ไรเดียงสา” ตอ 

เรื่องประวัติศาสตรสังคม นอกเหนือจากขอเสนอของเครก เจ. เรโนลดส (Craig J. Reynolds) ที่ไดบรรยายถึง 

การศึกษาประวัติศาสตรสังคมไทยไวเมื่อป พ.ศ. 252257 (ดังที่พิพัฒน พสุธารชาติไดอางถึงไวในงานเขียน58) ใน 

ระยะเวลาใกลๆ กัน นิธิ เอียวศรีวงศไดเสนอถึงภารกิจของนักประวัติศาสตรในการศึกษาประวัติศาสตรพรอมกับ 

กลาวถึงมารค บล็อค (Marc Bloch) นักประวัติศาสตรชื่อดังชาวฝรั่งเศสแหงสำนักนักแอนนาลส (Annales 

school) และอีริค ฮอบสบอม (Eric Hobsbawm) นักประวัติศาสตรมารกซิสตแหงสำนักซายใหม (New Left) ใน 

อังกฤษ ความวา 

“จุดมุงหมายของนักประวัติศาสตรมิใชเพื่อเขาใจดานเดียวของสังคมในอดีต จุดมุงหมายที่ 

แทจริงคือ การเขาใจสังคม ‘ทั้งหมด’ เราตองไมลืมวา อาจมีบางคนที่สมัครใจทำงานทาง 

ประวัติศาสตรวัฒนธรรม ประวัติศาสตรเศรษฐกิจ ประวัติศาสตรทางความคิด ประวัติศาสตรศาสตร 



คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. กรุงเทพฯ : มิสเตอรกอปป, 2550, หนา 25-26. 


Editions, 2560, หนา 414 – 417. 

57การบรรยายดังกลาวไดตีพิมพ เคร็ก เจ. เรโนลดส.ประวัติศาสตรสังคมคืออะไร.(กรุงเทพฯ: สถาบันไทยคดีศึกษา 

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2522) 


Editions, 2560, หนา 414.

- 17 - 

ศิลปะ ฯลฯ แตจุดมุงหมายหลักของเรา คือ ‘ประวัติศาสตรทั้งหมด’ ดังที่ มารค บอลค เรียกวา 

‘total history’ หรือที่ ฮอบสบอมเรียกวา “ประวัติศาสตรของสังคม” ไมใชประวัติศาสตรสังคม”59 

ชวงทศวรรษ 2520 – 2530 นักประวัติศาสตรไทยตางแสวงหาแนวทางการศึกษาประวัติศาสตรที่ตางไป 

จากประวัติศาสตรราชวงศ ประวัติศาสตรการเมือง และอาจรวมถึงประวัติศาสตรมารกซิสต ขอยกตัวอยางนิธิ 

เอียวศรีวงศ (อีกครั้ง) ไดเสนอแนวทางประวัติศาสตรประชาชน ในป พ.ศ. 2531 และประวัติศาสตรของผูต่ำตอย 

(subaltern history) ในป พ.ศ. 2533 เพื่อนำมาประยุกตศึกษาประวัติศาสตรไทย60 และขอเสนอจากนัก 

ประวัติศาสตรอีกทาน คือ ธเนศ อาภรณสุวรรณที่ไมตองการใหงานศึกษาประวัติศาสตรไทยอยูเพียงระดับ 

“ประวัติศาสตรสังคม” (social history) เพราะขาดมิติทางการเมือง พรอมเรียกรองเชนเดียวกับนิธิ เอียวศรีวงศ 

ใหการศึกษาประวัติศาสตรไทยกาวไปสู “ประวัติศาสตรของสังคม” (history of society) ที่ควรตระหนักถึงมิติ 

ทางการเมืองดวย61 ซึ่งในทัศนะของผูเขียนผลงานเรื่องการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ของนครินทร เมฆไตรรัตนก็อยู 

ในขอบขายดังกลาว 

นักวิชาการทานสุดทายที่จะกลาวถึง คือ กุลลดา เกษบุญญชู มี้ดนักรัฐศาสตรที่เสนอ “กระมพีราชการ” 

กับบทบาทการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 หากนิธิ เอียวศรีวงศไดสรางความเคลือบแคลงใจแกนักทฤษฎีจากการเสนอวา 

เจาและขุนนางเปนกระมพีแลวนั้น ขอเสนอของกุลลดา เกษบุญชู มี้ดที่เรียกกลุมพลังสังคมที่เคลื่อนไหวทาทาย 

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยสยามวา “bureaucratic bourgeoisie” หรือ “กระมพีราชการ” ก็คงสรางความ 

ประหลาดใจและนาตื่นตาตื่นใจไปพรอมกัน 

ขณะที่นิธิ เอียวศรีวงศ นครินทร เมฆไตรรัตน รวมถึงฉัตรทิพย นาถสุภา62 เสนอวาควรพิจารณากระมพี/ 

ชนชั้นกลางนอกระบบราชการ กุลลดา เกษบุญชู มี้ด กลับมีขอเสนอที่ตรงกันขามกลับไปอยูในระบบราชการโดย 

59นิธิ เอียวศรีวงศ. “การศึกษาประวัติศาสตรไทยอดีตและอนาคต”. รวมบทความประวัติศาสตร. 1,1 (กรกฎาคม 2523), หนา 

14-15. 

60 นิธิ เอียวศรีวงศ.“สูประวัติศาสตรประชาชนไทย”. ศิลปวัฒนธรรม. 9, 3 (มกราคม 2531), หนา 42-60. ; นิธิ เอียวศรีวงศ. 

“ประวัติศาสตรประชาชน : การแสวงหา”. เอกสารอัดสำเนา, 2533. 

61 ธเนศ อาภรณสุวรรณ. “ทำไมพระเจาหลุยสที่ 13 ไมทรงสั่งน้ำมูก: ปญหาของประวัติศาสตรสังคม?” วารสารมนุษยศาสตร. 

ฉบับที่ 1-2 (2531), หนา 120-126. ; ผูเขียนบทความนี้ไดปรับปรุงอีกครั้งในป 2547 โปรดดู 

https://www.academia.edu/41735069/On_Problems_of_Social_Histปญหาของประวัติศาสตร_สังคม 

62 ขอเขียนของกุลลดา เกษบุญชู มี้ดที่วิจารณวิธีวิทยาของ “สำนักนิธิ” และ “สำนักฉัตรทิพย” โปรดดู กุลลดา เกษบุญชูใน 

เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการเรื่อง “ยุโรปกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว: โอกาส ความ 

ขัดแยง และการเปลี่ยนแปลง” ณ โรงแรมเจดับบลิว แมริออท กรุงเทพฯ จัดโดยสยามสมาคมในพระบรมราชูปถัมภและคณะ 

รัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย วันที่ 18-20 ธันวาคม พ.ศ. 2540. ; รวมถึงตองการเสนอคำอธิบายการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 ที่

- 18 - 

เสนอคำวา “กระมพีราชการ” อีกทั้งยังแตกตางจากขอเสนอของนักประวัติศาสตรกอนหนาตัวอยางเชน ผลงาน 

ของวารุณี โอสถารมย ที่กลาวถึงชนชั้นกลางในระบบราชการ63 

กระมพีราชการของกุลลดา เกษบุญชู มี้ด นับวาเปนขอเสนอใหมที่ไมเคยมีใครกลาวถึงมากอน (original 

arguments) ทวาก็ยังคงอยูในกระบวนทัศนการปฏิวัติกระมพี ที่ประสบความสำเร็จโดยการนำของขาราชการ 

กระมพีเมื่อ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ซึ่งการใชคำดังกลาวนี้กุลลดา เกษบุญชู มี้ด ระบุวาตรงกับขาราชการ 

ระดับกลางในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย กระมพีราชการ (bureaucratic bourgeoisie) “หมายถึงชนชั้นใหม 

ในสังคมที่ผานระบบการศึกษาสมัยใหมในประเทศและไดเลื่อนสถานะเปนขาราชการในภายหลัง”64 

การใชคำ “กระมพีราชการ” ไดรับอิทธิพลมาจากเบเนดิกท แอนเดอรสัน65 ดังที่กุลลดา เกษบุญชู มี้ด 

กลาวถึงคำดังกลาวใชในบริบทที่คลายคลึงกับคำอธิบายในผลงานเรื่อง Withdrawal symptoms: Social and 

cultural aspects of the October 6 coup. (1977) ที่เบเนดิกท แอนเดอรสันไดอธิบายชนชั้นทางสังคมใหม 

ภายใตระบอบสฤษดิ์66 ทั้งนี้เบเนดิกท แอนเดอรสันไดใชคำวา Bourgeois, Middle & Upper Bourgeoisie และ 

Petty Bourgeoisie ในบทความดังกลาว อีกทั้งเมื่อมีการแปลเปนพากษภาษาไทยคณะผูแปล คือ ชาญวิทย 

เกษตรศิริ ธเนศ อาภรณสุวรรณ และเกษียร เตชะพีระ ก็เลือกใชคำวา “กระมพี” เปนคำแปล Bourgeoisie67 

บทสงทาย การใชกระมพีไทยในทศวรรษ 2560 

แตกตางไปจากผลงานของนครินทร เมฆไตรรัตนดวย โปรดดู กุลลดา เกษบุญญชู มี้ดไดกลาวถึงไวในหนา 41 ของบทความ; โปรดดู 

กุลลดา เกษบุญชู มี้ด. หลังจากหนังสือที่มาชวยชีวิต ตามหาทฤษฎีที่สอดคลองกับงานเชิงประจักษ. 

https://www.dropbox.com/s/kcrepogj5qdo1e4/หลังจากหนังสือที่มาชวยชีวิต%20ตามหาทฤษฎีที่สอดคลองกับงานเชิง 

ประจักษ.pdf?dl=0 

63 วารุณี โอสถารมย. “การศึกษาในสังคมไทย พ.ศ. 2411-พ.ศ. 2475” วิทยานิพนธปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชา 

ประวัติศาสตร บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2524. 

64 กุลลดา เกษบุญชู มี้ด. ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย วิวัฒนาการรัฐไทย. นนทบุรี : ฟาเดียวกัน, 2562, หนา 176 

65 ผูเขียนตั้งขอสังเกตวางานวิชาการดานไทยศึกษาเชิงวิพากษไดรับอิทธิพลอยางมากจากเบเนดิกท แอนเดอรสัน ทั้งทางตรงจาก 

การร่ำเรียนและสนทนากับปรมาจารยทางรัฐศาสตรและอุษาคเนยทานนี้ และทางออมจากการอานผลงานของเขา กรณีนิธิ เอียวศรี 

วงศ กุลลดา เกษบุญชู มี้ด รวมถึงนครินทร เมฆไตรรัตนเองก็อยูในขายดวย 

66 กุลลดา เกษบุญชู มี้ด. ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย วิวัฒนาการรัฐไทย. นนทบุรี : ฟาเดียวกัน, 2562, หนา 176 

67 แอนเดอรสัน, เบเนดิกต.บานเมืองของเราลงแดง: แงมุมทางสังคมและวัฒนธรรมของรัฐประหาร 6 ตุลาคม. กรุงเทพฯ: มติ 

ชน, 2559.

- 19 - 

คำวา “กระมพี” ยังถูกใชอยูจนกระทั่งถึงปจจุบัน ยกตัวอยางเชน นิธิ เอียวศรีวงศ นักวิชาการและ 

ปญญาชนสาธารณะก็ยังคงใชคำดังกลาวอยูบอยครั้งในบทความของเขา รวมถึงนักรัฐศาสตรอยางเกษียร เตชะพี 

ระ68 นักประวัติศาสตรอยางธเนศ อาภรณสุวรรณ69 ก็ยังใชคำนี้อยูใหเห็นในขอเขียนทางวิชาการ และกุลลดา เกษ 

บุญชู มี้ด ในคำนำหนังสือ ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย วิวัฒนาการรัฐไทย เมื่อป พ.ศ. 2562 ก็กลาวถึง 

“กระมพีกลุมใหม” ในไทย คือ “นักเลือกตั้ง” หรือนักการเมืองทั้งในเมืองและชนบทที่มีบทบาทสำคัญอยางยิ่งใน 

การเมืองไทยสมัยใหม70 

ทั้งนี้ไมเพียงแตนักวิชาการอาวุโสที่กลาวมาเทานั้นหากยังมีการปรากฎในผลงานของนักวิชาการรุนใหม 

บทความ กษัตริยกระฎมพี : มรดกทางประวัติศาสตรจากรัชกาลที่ 9 แหงราชวงศจักรี71 ของปวงชน อุนจะนำนัก 

รัฐศาสตรสายมารกซิสตไดเสนอวากษัตริยและสถาบันกษัตริยคือ กระมพี ! 

สถาบันกษัตริยแบบกระมพี (bourgeois monarchy) รวมไปถึงคำวากษัตริยกระมพี 

(bourgeois monarch) ที่ผูเขียนนำมาใชในบทความนี้ หาไดเปนคำศัพทใหมที่ผูเขียนจินตนาการ 

สรรคืสรางขึ้นมาเอง อันที่จริงแลว, มันเปนคำที่นักคิดและนักประวัติศาสตรในโลกตะวันตกใชอางถึง 

พระเจาหลุยสฟลิปที่หนึ่ง, กษัตริยฝรั่งเศสผูครองราชยในชวงป 1830 ถึง 1848, ผูไดรับฉายา 

“กษัตริยกระมพี” และสถาบันกษัตริยในรัชสมัยนั้นก็ไดรับการเรียกขานวา “สถาบันกษัตริยแบบ 

กระมพี” ที่เปนเชนนั้นก็เนื่องมาจากความสัมพันธอันแนนแฟนและพันธมิตรทางการเมืองอันแนบ 

แนนระหวางกษัตริย, นายธนาคาร, นายทุนอุตสาหกรรม, และชนชั้นกลางในรัชสมัยของพระองค”72 

ทั้งนี้ปวงชน อุนจะนำไดอางอิงถึงงานเขียนของตนธารลัทธิมารกซ คือคารล มารกซ (Karl Marx) ฟรีดริช 

เองเกลส (Friedrich Engels) และผลงานของเจอรโรล ซีเกล (Jerrold Seigel) นักประวัติศาสตรชาวอเมริกัน จาก 

68 “หนักแผนดินเอฟเฟกต!'เกษียร'ตั้งคำถามนักวิชาการทำขบวนการตอสูดวยอาวุธในชนบทของพคท.หายไปไหน?” ไทยโพสต. 

(19 กุมภาพันธ 2562) https://www.thaipost.net/main/detail/29463 

69 ธเนศ อาภรณสุวรรณ. “วิจารณบทความปวงชน อุนจะนำ ‘กษัตริยกระมพี : มรดกทางประวัติศาสตรจากรัชกาลที่ 9 แหง 

ราชวงศจักรี’” ฟาเดียวกัน. 16,2 (กรกฎาคม - ธันวาคม 2561) 

70 ดู กุลลดา เกษบุญชู มี้ด. ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย วิวัฒนาการรัฐไทย. นนทบุรี : ฟาเดียวกัน, 2562, หนา (11)– (15) 

71 ปวงชน อุนจะนำ กษัตริยกระฎมพี : มรดกทางประวัติศาสตรจากรัชกาลที่ 9 แหงราชวงศจักรี. ฟาเดียวกัน. 16,1 (มกราคม - 

มิถุนายน 2561), หนา 7 – 71. 


มิถุนายน 2561), หนา 10 – 11.

- 20 - 

เรื่อง Modernity and Bourgeois Life: Society, Politics and Culture in England, France, and Germany 

since 1750.73 

ขอเสนอหลักของปวงชน อุนจะนำ คือ สถาบันกษัตริยในรัชสมัยรัชกาลที่ 9 ไดแปรสภาพจากสถาบันจารีต 

ตามศักดินาไปเปนสถาบันกษัตริยแบบกระมพี นี่คือมรดกชิ้นสำคัญในรัชสมัยของพระองคทาน74 และความ 

นาสนใจอีกประการที่ปวงชนไดเสนอ คือ 

“…ชนชั้นกระมพีที่มีขนาดใหญ, มั่งคั่ง, มีพลัง, และมีจิตสำนึกทางการเมืองรวมกัน ก็ไดจุติ 

ขึ้นในราชอาณาจักรไทยเสียทีในปลายศตวรรษที่ 20 อยางไรก็ดี, ความยอนแยงของประวัติศาสตร 

ไทยก็คือ แทนที่จะลุกฮือขึ้นทำการ “ปฏิวัติกระมพี” ลมลางซากเดนที่ตกคางมาจากระบบ 

เศรษฐกิจการเมืองในอดีต, กระมพีไทยกลับกลายเปนฐานมวลชนที่สำคัญที่สุดของสถาบัน 

กษัตริย…”75 

“…ทามกลางบริบทของ ‘การปฏิวัติอุตสาหกรรม,’ การเปลี่ยนวิถีการผลิตเปนทุนนิยม 

อุตสาหกรรม, การผงาดขึ้นมาของชนชั้นกระมพี, และกระแสความนิยมในอุดมการณเสรีนิยม 

ประชาธิปไตย, สถาบันกษัตริยไมควรจะมีธุระกงการอันใดทั้งสิ้นกับการเปลี่ยนผานแหงยุคสมัยที่วา 

นี้. อันที่จริงแลว, ถาจะเครงครัดเอาตามคัมภีรทฤษฎีการเมือง, มันตองเปนยุคที่วานี้ดวยซ้ำที่ ‘การ 

ปฏิวัติกระมพี’ ควรจะประทุขึ้นในไทยและกวาดลางสถาบันตาง ๆ ที่ตกคางมาจากยุคศักดินา – 

ไมใชแคสถาบันทหาร หากแตรวมถึงสถาบันกษัตริย-ใหสิ้นซากไปจากพื้นที่การเมือง, การคาในตลาด, 

และความสัมพันธทางชนชั้นภายใตระบบทุนนิยมเสียที. อยางไรก็ดี, ตลกรายในทางประวัติศาสตร 

เศรษฐกิจการเมืองไทยก็คือ มันกลับเปนยุคแหงการเปลี่ยนผานครั้งใหญชวงปลายศตวรรษที่ 20 ที่วา 

นี้เอง ที่สถาบันกษัตริยไดแสดง ‘พระอัจฉริยภาพ’ ในการปรับตัวเขากับกระแสแหงความ 

เปลี่ยนแปลงไดอยางนาทึ่ง”76 


มิถุนายน 2561), เชิงอรรถที่ 10 หนา 11. 


มิถุนายน 2561), หนา 10. 


มิถุนายน 2561), หนา 70. 


มิถุนายน 2561), หนา 35-36.

- 21 - 

คงพอสัมผัสไดวาการอธิบายดังกลาวอยูในกระบวนทัศนกระมพี ทั้งนี้ธเนศ อาภรณสุวรรณ วิจารณบาง 

ประเด็นของบทความนี้วา “…ไมประสบความสำเร็จในการวาดภาพใหสถาบันกษัตริยเปนเสมือน ‘ผูราย’ ในฐานะ 

ที่เปนกระมพีหรือนายทุนอันเปนสัญลักษณของการขูดรีดเอาเปรียบผูผลิต เพราะไมไดใหความสำคัญกับการกอ 

รูปของชนชั้นนายทุนรวมถึงแหลงที่มาของการกอรูปทางชนชั้น (class formation) และการพัฒนาของพลังทาง 

ชนชั้น…”77 แมวาทั้งสองจะมีมุมมองที่แตกตางกันในบางประการ78 แตนาสังเกตวาทั้งคูตางยอมรับวามี 

“กระมพี”ในสังคมไทย และใชคำดังกลาวในงานเขียนของพวกเขา 

บทความปริทัศน “กระมพีไทย” คงตองขอจบเพียงเทานี้ แตการตั้งคำถามและขอถกเถียงเรื่องมโนทัศน 

และกระบวนทัศนกระมพีในไทยยังคงดำเนินตอไป 

77 ธเนศ อาภรณสุวรรณ. “วิจารณบทความปวงชน อุนจะนำ ‘กษัตริยกระมพี : มรดกทางประวัติศาสตรจากรัชกาลที่ 9 แหง 

ราชวงศจักรี’” ฟาเดียวกัน. 16,2 (กรกฎาคม - ธันวาคม 2561), หนา 213 ; โปรดดูขอวิจารณฺจากธเนศ อาภรณสุวรรณใน 

ประเด็นวิธีวิทยาและการตีความในบริบททางประวัติศาสตรไทยเพิ่มเติมในบทความดังกลาว 

78 ดูการตอบกลับโดยปวงชน อุนจะนำในบทความ ปวงชน อุนจะนำ “สถาบันที่ยิ่งใหญ มาพรอมการศึกษาที่ใหญยิ่ง : โตบท 

วิจารณ ‘กษัตริยกระมพี’” ฟาเดียวกัน. 17,1 (มกราคม - มิถุนายน 2562), 49-78.

กระฎุมพี

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?