12.04.2013 Views

estudios cualitativos sobre el consumo de drogas sintéticas en ...

estudios cualitativos sobre el consumo de drogas sintéticas en ...

estudios cualitativos sobre el consumo de drogas sintéticas en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ESTUDIOS CUALITATIVOS SOBRE EL CONSUMO DE DROGAS<br />

SINTÉTICAS EN GRUPOS DE RIESGO<br />

Informe d<strong>el</strong> estudio realizado <strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Lima, Cusco y Trujillo, Perú<br />

PROYECTO DE COOPERACIÓN UE - CAN<br />

Apoyo a la Comunidad Andina <strong>en</strong> <strong>el</strong> Área <strong>de</strong> Drogas Sintéticas<br />

Mayo, 2009


08/2010 - Proyecto <strong>de</strong> Apoyo a la Comunidad Andina <strong>en</strong> <strong>el</strong> Área <strong>de</strong> Drogas Sintéticas,<br />

Conv<strong>en</strong>io Nº ALA/2005/017-652 (DROSICAN)<br />

SG-CAN – Unión Europea<br />

Comisión Nacional para <strong>el</strong> Desarrollo y Vida Sin Drogas – DEVIDA<br />

Observatorio Peruano <strong>de</strong> Drogas<br />

ESTUDIO CUALITATIVO SOBRE EL CONSUMO DE DROGAS SINTÉTICAS<br />

EN GRUPOS DE RIESGO DE PERÚ.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Equipo Técnico<br />

Gestión, coordinación y <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> informe:<br />

• Tatiana Dal<strong>en</strong>ce Montaño – Directora Proyecto DROSICAN<br />

• Juan Carlos Araneda Ferrer – Jefe ATI Proyecto DROSICAN<br />

• Eduardo Haro Estabridis – Coordinador d<strong>el</strong> Observatorio Peruano <strong>de</strong> Drogas<br />

• Viviana Maldonado García – Especialista Observatorio Peruano <strong>de</strong> Drogas<br />

• Silvia Cor<strong>el</strong>la Ramírez – Coordinadora Nacional Proyecto DROSICAN<br />

Levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> información:<br />

SASE Consultores.<br />

Diseño <strong>de</strong> carátula y diagramación:<br />

Gladys Quispe Vizcarra<br />

Fecha <strong>de</strong> inicio y conclusión <strong>de</strong> la investigación: 31 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2008 a 17 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2009<br />

“El pres<strong>en</strong>te informe es responsabilidad <strong>de</strong> sus autores y no repres<strong>en</strong>ta ni compromete las<br />

posiciones d<strong>el</strong> gobierno d<strong>el</strong> Estado Plurinacional <strong>de</strong> Bolivia ni <strong>de</strong> la Comunidad Andina”.<br />

“La pres<strong>en</strong>te publicación ha sido <strong>el</strong>aborada con la asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la Unión Europea. El cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>de</strong> la misma es responsabilidad exclusiva d<strong>el</strong> Proyecto DROSICAN y <strong>en</strong> ningún caso <strong>de</strong>be<br />

consi<strong>de</strong>rarse que refleja los puntos <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> la Unión Europea”


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

3<br />

ÍNDICE<br />

PRÓLOGO 7<br />

PRESENTACION 9<br />

INTRODUCCIÓN 11<br />

RESUMEN EJECUTIVO 13<br />

CAPÍTULO 1 31<br />

1. MARCO TEÓRICO 31<br />

1.1 Las <strong>drogas</strong> y sus clasificaciones 31<br />

1.2 Drogas <strong>sintéticas</strong> 33<br />

1.3 Conceptos operacionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio 40<br />

CAPÍTULO 2 41<br />

2. OBJETIVOS, PREGUNTAS DE INVESTIGACIÓN 41<br />

Y POBLACIÓN OBJETIVO 41<br />

2.1 Objetivos 41<br />

2.2 Preguntas <strong>de</strong> investigación 41<br />

2.3 Población objetivo 42<br />

CAPÍTULO 3 45<br />

3. METODOLOGÍA 45<br />

3.1 Enfoque <strong>de</strong> la investigación 45<br />

3.2 Estudio cualitativo 46<br />

3.3 Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información 48<br />

3.4 Técnicas e instrum<strong>en</strong>tos 48<br />

3.4.1 Técnicas 49<br />

3.4.1.1 Análisis docum<strong>en</strong>tario 49<br />

3.4.1.2 Entrevistas <strong>en</strong> profundidad 49<br />

3.4.1.3 Grupos focales 49<br />

3.4.1.4 Perfil etnográfico y tipologías 52<br />

3.4.1.5 Observación Directa / Cartografía social 52<br />

3.4.2 Instrum<strong>en</strong>tos 53<br />

3.4.2.1 Guía para Entrevista <strong>en</strong> Profundidad 53<br />

3.4.2.2 Guía <strong>de</strong> Discusión para Grupo Focal 53<br />

3.4.2.3 Talleres <strong>de</strong> Retroalim<strong>en</strong>tación / Triangulación 54


4<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

CAPÍTULO 4 55<br />

4. CONTEXTO Y MARCO INSTITUCIONAL 55<br />

4.1 Perú 55<br />

4.1.1 Los grupos <strong>de</strong> riesgo y la juv<strong>en</strong>tud <strong>en</strong> las<br />

ciuda<strong>de</strong>s materia d<strong>el</strong> estudio cualitativo 55<br />

4.1.2 Marco institucional y normativo d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong><br />

y la prev<strong>en</strong>ción 58<br />

4.1.2.1 Hitos <strong>en</strong> la legislación <strong>sobre</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>en</strong> la década 1990-1999 58<br />

4.1.2.2 Hitos <strong>en</strong> la legislación <strong>sobre</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>en</strong> la década 2000-2009 59<br />

4.1.2.3 Legislación específica <strong>sobre</strong> Drogas <strong>sintéticas</strong> 60<br />

CAPÍTULO 5 63<br />

5. ANÁLISIS DE LA SITUACIÓN DE DROGAS ILEGALES Y DE LAS DROGAS<br />

SINTÉTICAS EN EL PERÚ 63<br />

5.1 Magnitud d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú.<br />

El <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis 65<br />

CAPÍTULO 6 69<br />

6 ANALISIS DE CONOCIMIENTOS, ACTITUDES, PRÁCTICAS,<br />

PERCEPCIONES Y REPRESENTACIONES SOCIALES DEL CONSUMO<br />

DE DROGAS SINTÉTICAS EN JÓVENES PERUANOS DE LIMA,<br />

TRUJILLO Y CUSCO. 69<br />

6.1 Descripción d<strong>el</strong> contexto d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y<br />

<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> éxtasis y otras <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> síntesis 69<br />

6.1.1 Repres<strong>en</strong>taciones y significado <strong>de</strong> la sustancia 71<br />

6.1.2 Dinámica <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda 72<br />

6.1.4 Difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> 74<br />

6.1.5 Las re<strong>de</strong>s y sus rituales 78<br />

6.1.5.1 Las Re<strong>de</strong>s 78<br />

6.1.5.2 Los Rituales: 79<br />

6.1.6 Conocimi<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> los efectos <strong>de</strong> la sustancia 79<br />

6.1.7 Dinámica <strong>de</strong> la oferta 80<br />

6.2 Descripción <strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>to, actitu<strong>de</strong>s, prácticas,<br />

Percepciones y repres<strong>en</strong>taciones 87<br />

6.2.1 Conocimi<strong>en</strong>tos 87<br />

6.2.2 Actitu<strong>de</strong>s 89<br />

6.2.3 Prácticas 91<br />

6.2.4 Percepciones 95<br />

6.2.5 Repres<strong>en</strong>taciones 97<br />

6.3 Factores <strong>de</strong> riesgo y protección 98<br />

6.3.1 Factores <strong>de</strong> Riesgo 98<br />

6.3.1.1 Las sustancias 98<br />

6.3.1.1.1 Los efectos que oferta la sustancia 98<br />

6.3.1.2 Los sujetos 99<br />

6.3.1.2.1 La curiosidad 99


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

6.3.1.2.2 El rol <strong>de</strong> la familia 99<br />

6.3.1.2.3 La ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es y<br />

los efectos d<strong>el</strong> éxtasis 101<br />

6.3.1.2.4 Comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> riesgo<br />

por <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> 101<br />

6.3.1.3 El contexto socio cultural 102<br />

6.3.1.3.1 La perspectiva <strong>de</strong> los esfuerzos<br />

prev<strong>en</strong>tivos a niv<strong>el</strong> nacional 102<br />

6.3.2 Factores <strong>de</strong> Protección 103<br />

CAPÍTULO 7 105<br />

7. PROPUESTA DE LINEAMIENTOS DE POLÍTICA A PROPÓSITO DEL<br />

DESARROLLO DE LOS ESTUDIOS CUALITATIVOS SOBRE EL CONSUMO<br />

DE DROGAS SINTÉTICAS EN GRUPOS DE RIESGO 105<br />

CAPÍTULO 8 109<br />

8. ANEXOS 109<br />

8.1 Bibliografía consultada 109<br />

8.2 R<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> especialistas <strong>en</strong>trevistados 110<br />

8.3 Guías <strong>de</strong> Entrevistas <strong>en</strong> profundidad y <strong>de</strong> Grupos Focales 111<br />

8.3.1 Guía para <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad 111<br />

8.3.2 Guía <strong>de</strong> Discusión para grupos Focales 112<br />

8.4 Clasificaciones <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> 115<br />

5


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

7<br />

PRÓLOGO<br />

La Comunidad Andina es un esquema <strong>de</strong> integración conformado por Bolivia,<br />

Colombia, Ecuador y Perú que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> buscar la conformación <strong>de</strong> un<br />

mercado ampliado <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios, busca <strong>de</strong>sarrollar acciones <strong>en</strong> las<br />

áreas políticas y <strong>de</strong> cooperación complem<strong>en</strong>taria a la integración económica.<br />

Entre <strong>el</strong>las cu<strong>en</strong>ta con un Plan Andino <strong>de</strong> Cooperación para la Lucha Contra<br />

las Drogas Ilícitas y D<strong>el</strong>itos Conexos, cuya finalidad es contribuir a fortalecer<br />

y pot<strong>en</strong>ciar los programas nacionales <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los países andinos, a<br />

través <strong>de</strong> la coordinación, cooperación e intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre<br />

los Países Miembros y mediante la acción conjunta ante terceros países y <strong>en</strong><br />

foros internacionales.<br />

El 2007 la SG-CAN firmó un conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> cooperación con la unión Europea<br />

(ALA/2005/17 652) <strong>de</strong> Apoyo a la Comunidad Andina <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> Drogas<br />

Sintéticas (DROSICAN).<br />

El Proyecto DROSICAN ti<strong>en</strong>e como objetivos apoyar a la CAN <strong>en</strong> función <strong>de</strong><br />

conseguir información objetiva, fiable y comparable que contribuya a que<br />

los Estados Miembros t<strong>en</strong>gan una visión <strong>de</strong> conjunto y construyan políticas<br />

públicas que les permitan <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar la problemática que plantea <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

<strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> y las toxicomanías, y <strong>el</strong> <strong>de</strong> proponer metodologías y herrami<strong>en</strong>tas<br />

que permitan prev<strong>en</strong>ir y controlar los posibles efectos <strong>de</strong> oferta y <strong>de</strong>manda <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> ilícitas <strong>en</strong> los países CAN.<br />

La ejecución <strong>de</strong> DROSICAN contó con una participación protagónica <strong>de</strong> los<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los Países Miembros, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la formulación d<strong>el</strong> Programa<br />

Operativo G<strong>en</strong>eral (POG) pasando por la los Programas Operativos Anuales 1<br />

y 2, así como la ejecución <strong>de</strong> las 87 acciones. Este proceso refleja dos partes<br />

d<strong>el</strong> trabajo. La primera <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> los<br />

países. La segunda consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la formulación y ejecución <strong>de</strong> acciones que<br />

apunt<strong>en</strong> a la búsqueda <strong>de</strong> soluciones.<br />

En este plano <strong>de</strong> búsqueda <strong>de</strong> soluciones para los países <strong>de</strong> la CAN, don<strong>de</strong> la<br />

información específica <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> es escasa y más aún <strong>en</strong> lo<br />

concerni<strong>en</strong>te a las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, se <strong>de</strong>sarrollaron los “Estudios <strong>cualitativos</strong><br />

<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> sintética <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo” los que se realizaron<br />

con jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong>tre los 15 y 35 años <strong>de</strong> edad <strong>en</strong> ciuda<strong>de</strong>s con gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>tros<br />

urbanos <strong>de</strong> Bolivia, Colombia, Ecuador y Perú. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Perú <strong>el</strong> estudio se<br />

realizó con jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> Cusco, Lima y Trujillo.


8<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

En <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> una primera necesidad <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n práctico es<br />

<strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la comunidad con la que se trabaja:<br />

reconoci<strong>en</strong>do las limitaciones que impone la at<strong>en</strong>ción individualizada, existe<br />

un imperativo <strong>de</strong> acción comunitaria que conlleva la necesidad <strong>de</strong> conocer<br />

previam<strong>en</strong>te las características socioculturales <strong>de</strong>finitorias <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />

sectores <strong>de</strong> población o colectivos que se quier<strong>en</strong> abordar. Así, interesa<br />

conocer grupos y subgrupos <strong>de</strong> población, sus formas <strong>de</strong> interacción y re<strong>de</strong>s,<br />

sus estilos <strong>de</strong> vida, sus prácticas y discursos, así como las formas diversas <strong>de</strong><br />

percibir y <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tarse <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong>, <strong>en</strong>tre otros aspectos.<br />

Todo <strong>el</strong>lo para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>terminar las vías posibles <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción socializada,<br />

diversificada y con participación <strong>de</strong> los afectados. Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a<strong>de</strong>más que los<br />

distintos dispositivos <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción han <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> la sufici<strong>en</strong>te información<br />

que les permita t<strong>en</strong>er una mirada lo más integral posible <strong>sobre</strong> los grupos <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción. Para <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>berán contar con información oportuna y r<strong>el</strong>evante<br />

para diseñar programas eficaces <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción temprana <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo d<strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> ilegales<br />

<strong>en</strong> particular.<br />

Para <strong>el</strong> proyecto DROSICAN con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> ir más allá <strong>de</strong> la información<br />

netam<strong>en</strong>te epi<strong>de</strong>miológica, obt<strong>en</strong>ida a través <strong>de</strong> <strong>estudios</strong> <strong>en</strong> población<br />

universitaria, resultó pertin<strong>en</strong>te g<strong>en</strong>erar un espacio para la investigación<br />

mediante metodologías cualitativas, gracias a lo cual fue posible contar con<br />

un diagnóstico más acabado acerca <strong>de</strong> la real situación d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong><br />

las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>tros urbanos <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s andinas.<br />

Conforme a <strong>el</strong>lo, los resultados que se pres<strong>en</strong>tan a continuación dan cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>de</strong> una mirada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los diversos actores sociales al problema <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> los lugares implicados.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

PRESENTACION<br />

El <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> repres<strong>en</strong>ta un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o emerg<strong>en</strong>te <strong>en</strong> nuestro<br />

país, según los <strong>estudios</strong> nacionales <strong>de</strong>sarrollados <strong>en</strong> población escolar, se<br />

concluye que <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis ha crecido <strong>en</strong> la mayoría <strong>de</strong> las regiones<br />

d<strong>el</strong> Perú, si<strong>en</strong>do claro que <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> esta sustancia ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a diversificarse <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ámbito nacional. Asimismo la facilidad <strong>de</strong> acceso, según percepción <strong>de</strong> la<br />

población escolar, se ha increm<strong>en</strong>tado, <strong>en</strong>contrándose que esta disponibilidad<br />

para <strong>el</strong> éxtasis, se corr<strong>el</strong>aciona con <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to significativo d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong><br />

<strong>de</strong> otras <strong>drogas</strong> ilícitas. Repres<strong>en</strong>ta particular at<strong>en</strong>ción <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> estas<br />

<strong>drogas</strong> <strong>en</strong> la población universitaria, <strong>el</strong> Estudio Andino d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong>, rev<strong>el</strong>ó que más d<strong>el</strong> 50% <strong>de</strong> los estudiantes que se iniciaron <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> estas sustancias están <strong>en</strong>tre los 16 y 19 años.<br />

El Perú <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> la política nacional implem<strong>en</strong>ta la Estrategia Nacional<br />

<strong>de</strong> lucha contra las <strong>drogas</strong> 2007- 2011, y que <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> la reducción<br />

<strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda se ori<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> promover la implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> programas<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y tratami<strong>en</strong>to que ati<strong>en</strong>dan eficazm<strong>en</strong>te las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

las poblaciones afectadas. En este <strong>en</strong>foque global, es <strong>de</strong> especial prioridad<br />

<strong>de</strong>sarrollar programas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción temprana, que permitan ori<strong>en</strong>tar<br />

oportunam<strong>en</strong>te y favorecer las probabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> éxito y eficacia.<br />

En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te Estudio Cualitativo <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo, es <strong>de</strong> especial importancia, <strong>en</strong> la medida que<br />

nos permite una aproximación objetiva para conocer <strong>el</strong> contexto, actitu<strong>de</strong>s<br />

y repres<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> torno al uso <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>. Explorando <strong>sobre</strong><br />

las motivaciones, temores y mitos que los grupos pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> riesgos,<br />

asum<strong>en</strong> <strong>sobre</strong> estas sustancias y como estos factores pue<strong>de</strong>n influir <strong>en</strong> una<br />

<strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

Estamos seguros que los resultados <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>te investigación aportarán<br />

información r<strong>el</strong>evante, la que <strong>de</strong>berá ser complem<strong>en</strong>tada con <strong>estudios</strong> <strong>de</strong><br />

cobertura nacional, a fin diseñar <strong>sobre</strong> la base <strong>de</strong> información confiable y<br />

validada programas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción específicos para abordar integralm<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> país.<br />

Rómulo Pizarro Tomasio<br />

Presi<strong>de</strong>nte Ejecutivo<br />

Comisión Nacional para <strong>el</strong> Desarrollo y Vida in Drogas - DEVIDA<br />

9


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

11<br />

INTRODUCCIÓN<br />

En los últimos años y <strong>de</strong> acuerdo a la información epi<strong>de</strong>miológica <strong>de</strong>sarrollada<br />

principalm<strong>en</strong>te por DEVIDA y por CEDRO, <strong>en</strong> Perú se han v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>sarrollando y<br />

fortaleci<strong>en</strong>do patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias legales, como <strong>el</strong> alcohol y <strong>el</strong><br />

tabaco, como también <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> ilegales, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te la marihuana,<br />

<strong>el</strong> clorhidrato y la pasta básica <strong>de</strong> cocaína, pero también <strong>de</strong> las sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong>, si<strong>en</strong>do él éxtasis la más difundida <strong>en</strong>tre éstas últimas.<br />

Los usos tradicionales y <strong>de</strong> amplia aceptación social d<strong>el</strong> alcohol, así como<br />

las estrategias <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>o <strong>de</strong> la industria <strong>de</strong> la cerveza, han sust<strong>en</strong>tado su<br />

expansión hacia grupos <strong>de</strong> población más jóv<strong>en</strong>es y reforzado <strong>el</strong> abuso <strong>de</strong><br />

esta sustancia <strong>en</strong>tre población jov<strong>en</strong> y adulta, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> varones.<br />

D<strong>el</strong> mismo modo, mi<strong>en</strong>tras los esfuerzos d<strong>el</strong> Estado se han c<strong>en</strong>trado<br />

mayoritariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> control d<strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> ilícitas <strong>en</strong> territorio peruano,<br />

principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> clorhidrato <strong>de</strong> cocaína, <strong>en</strong>tre la población jov<strong>en</strong> m<strong>en</strong>or <strong>de</strong><br />

25 años se ha popularizado la percepción <strong>de</strong> inocuidad <strong>de</strong> la marihuana,<br />

como sustancia m<strong>en</strong>os problemática, que facilita la socialización y <strong>el</strong> disfrute<br />

s<strong>en</strong>sorial <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> diversión. Al mismo tiempo, se ha construido<br />

un discurso <strong>de</strong> justificación y sust<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> la pertin<strong>en</strong>cia e inocuidad d<strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong>, que va a contracorri<strong>en</strong>te con la información ci<strong>en</strong>tífica que señala<br />

los riesgos <strong>de</strong> abuso e inclusive <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a la marihuana.<br />

De las sustancias <strong>sintéticas</strong> y <strong>en</strong> particular d<strong>el</strong> éxtasis se ha conocido <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> finales <strong>de</strong> los años ‘90, pero es <strong>en</strong> los primeros años <strong>de</strong> este nuevo siglo<br />

que se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a los espacios <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ación y diversión <strong>de</strong> sectores sociales <strong>de</strong><br />

mayores recursos, <strong>de</strong> la mano <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es peruanos o extranjeros que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> o<br />

vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> al Perú <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ciuda<strong>de</strong>s cosmopolitas <strong>de</strong> EEUU y Europa.<br />

La globalización que hoy marca <strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las socieda<strong>de</strong>s y d<strong>el</strong><br />

mundo, ha marcado también nuevas pautas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre los<br />

grupos <strong>de</strong> población más jov<strong>en</strong>, que se acercan y consum<strong>en</strong> cultura global a<br />

través d<strong>el</strong> Internet, que establec<strong>en</strong> modas, gustos y t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong>tre sus pares.<br />

La cultura rave, basada <strong>en</strong> la música <strong>el</strong>ectrónica y que, según refier<strong>en</strong> los<br />

informantes <strong>de</strong> los grupos focales, crearía <strong>el</strong> “ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>seado” para <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> éxtasis, se ha ext<strong>en</strong>dido al ritmo fr<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

los jóv<strong>en</strong>es a niv<strong>el</strong> mundial. Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú se ha segm<strong>en</strong>tado hacia


12<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> mayores recursos económicos, convirtiéndose <strong>en</strong> cultura <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong> exclusiva.<br />

Las sustancias <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú son percibidas como “<strong>drogas</strong> perfectas”,<br />

pero con alto grado <strong>de</strong> riesgo, por lo que se afirma un perfil <strong>de</strong> consumidores<br />

bi<strong>en</strong> informados y que se proteg<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre si para garantizar la “f<strong>el</strong>icidad pura”.<br />

Sin embargo, la “perfección <strong>de</strong> la sustancia” que refier<strong>en</strong> los <strong>en</strong>trevistados y<br />

la “f<strong>el</strong>icidad <strong>de</strong>seada” estaría <strong>en</strong>cubri<strong>en</strong>do la condición <strong>de</strong> policonsumidores<br />

<strong>de</strong> muchos <strong>de</strong> estos jóv<strong>en</strong>es, consumidores habituales o <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a otras<br />

sustancias, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>las <strong>el</strong> alcohol, la marihuana y la cocaína. Cabe señalar<br />

que esta condición <strong>de</strong> poli<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> los <strong>en</strong>trevistados fue recién expuesta<br />

durante los grupos focales, <strong>de</strong> manera que no fue condición para la s<strong>el</strong>ección<br />

y posterior participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio.<br />

Este estudio <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo ha t<strong>en</strong>ido<br />

como objetivo conocer, con <strong>el</strong> mayor <strong>de</strong>talle posible, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la información<br />

<strong>de</strong> los mismos implicados, cuales son los conocimi<strong>en</strong>tos, actitu<strong>de</strong>s, prácticas,<br />

percepciones y repres<strong>en</strong>taciones respecto <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> las<br />

sustancias <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular.<br />

Se han <strong>de</strong>sarrollado grupos focales con adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es no consumidores<br />

<strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> la zona norte y sur <strong>de</strong> Lima, así como <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Trujillo<br />

y Cusco. Asimismo, se han realizado <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad con jóv<strong>en</strong>es<br />

consumidores <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> todas las ciuda<strong>de</strong>s antes m<strong>en</strong>cionadas, a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> las <strong>en</strong>trevistas a informantes claves <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s, tanto <strong>de</strong><br />

las <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gobierno como <strong>de</strong> la sociedad civil que actúa <strong>en</strong> la ag<strong>en</strong>da<br />

<strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda.<br />

Tanto las <strong>en</strong>trevistas a informantes claves, los grupos focales y las <strong>en</strong>trevistas<br />

<strong>en</strong> profundidad fueron grabadas <strong>en</strong> cassette <strong>de</strong> audio y utilizando <strong>el</strong> software<br />

digital Audacity 1.2.6, con <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to y cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los participantes.<br />

Se obvió <strong>el</strong> registro <strong>en</strong> vi<strong>de</strong>o por g<strong>en</strong>erar resist<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los participantes<br />

<strong>de</strong> los grupos focales. Toda la información obt<strong>en</strong>ida ha sido <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te<br />

transcrita a formato Microsoft Office Word 2003 y se cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> respaldo<br />

digital <strong>en</strong> soporte DVD por cada ciudad. El análisis <strong>de</strong> la información se realizó<br />

<strong>de</strong> manera manual.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, y <strong>en</strong> la medida que <strong>el</strong> estudio es no probabilístico y <strong>de</strong> carácter<br />

exploratorio, la información obt<strong>en</strong>ida sólo se refiere al análisis d<strong>el</strong> discurso<br />

<strong>de</strong> las diversas personas y grupos consultados, y sus resultados no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

g<strong>en</strong>eralizados a la población <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s incluidas <strong>en</strong> este estudio.<br />

La información que se consigna a continuación permite a<strong>de</strong>más dim<strong>en</strong>sionar<br />

los esfuerzos d<strong>el</strong> Estado para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> y cuáles serían<br />

las posibles respuestas que podrían organizarse <strong>en</strong> políticas y estrategias <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

13<br />

RESUMEN EJECUTIVO<br />

Esta investigación exploratoria <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong><br />

la región andina recolectó datos <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es, hombres y<br />

mujeres, <strong>de</strong> clase media, media alta y baja <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cusco, Lima<br />

y Trujillo, a partir <strong>de</strong> su participación <strong>en</strong> grupos focales y/o <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong><br />

profundidad, cuyos resultados se pres<strong>en</strong>tan sistematizados mediante análisis<br />

<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos, actitu<strong>de</strong>s, prácticas, percepciones y repres<strong>en</strong>taciones –<br />

CAPPR- <strong>sobre</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> Perú.<br />

Objetivos d<strong>el</strong> estudio<br />

• Dar sust<strong>en</strong>to ci<strong>en</strong>tífico al diseño <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción temprana<br />

ori<strong>en</strong>tados al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> ilegales <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar características/patrones y re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> que fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

los compon<strong>en</strong>tes es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción temprana<br />

integrales (oferta/<strong>de</strong>manda) y exitosos.<br />

• Conocer características, similitu<strong>de</strong>s y difer<strong>en</strong>cias, <strong>de</strong> las poblaciones <strong>en</strong><br />

riesgo i<strong>de</strong>ntificadas <strong>en</strong> los PPMM.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar los factores <strong>de</strong> riesgo y protección <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong>.<br />

Población objetivo<br />

La población consi<strong>de</strong>rada como objeto directo d<strong>el</strong> estudio estuvo conformada<br />

por los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong>tre 15 y 35 años que, por su condición, contextos y <strong>en</strong>tornos<br />

socioculturales, pue<strong>de</strong>n ser pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te sujetos <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular.<br />

Operacionalm<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>finió como “grupos <strong>de</strong> riesgo” al conjunto <strong>de</strong><br />

población a partir <strong>de</strong> un rango <strong>de</strong> edad establecido, condición ocupacional<br />

y extracción socioeconómica, que consume o que pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong><br />

involucrarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>. Así se <strong>de</strong>terminaron tres<br />

categorías:<br />

i. Jóv<strong>en</strong>es estudiantes <strong>de</strong> últimos años <strong>de</strong> secundaria,<br />

ii. Estudiantes universitarios,<br />

iii. Profesionales jóv<strong>en</strong>es.


14<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Se asumió que los tres grupos <strong>de</strong> riesgo estarían conformados por jóv<strong>en</strong>es<br />

varones y mujeres cuya extracción socioeconómica se ubica <strong>en</strong> estratos<br />

sociales altos y medios con una correspon<strong>de</strong>ncia “territorial” <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia.<br />

Estas categorías fueron asumidas al mismo tiempo como “grupos <strong>de</strong> afinidad”<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong>didos como un conjunto específico <strong>de</strong> población que comparte valores<br />

y <strong>de</strong>sarrolla prácticas y comportami<strong>en</strong>tos similares <strong>en</strong> sus <strong>en</strong>tornos sociales y<br />

culturales.<br />

Para <strong>el</strong> abordaje <strong>de</strong> los objetivos específicos se <strong>de</strong>finieron tres procesos clave<br />

a los que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sometidos dichos grupos <strong>de</strong> riesgo:<br />

Circuito/s <strong>de</strong> oferta/distribución, situación externa que motiva <strong>en</strong> los sujetos<br />

concernidos (grupos <strong>en</strong> riesgo) oportunida<strong>de</strong>s, curiosida<strong>de</strong>s y experi<strong>en</strong>cias<br />

motivadoras hacia <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

Viv<strong>en</strong>cias directas e indirectas vinculadas al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

Consi<strong>de</strong>rando que 20 años (<strong>en</strong>tre 15 y 35) repres<strong>en</strong>taba un rango <strong>de</strong>masiado<br />

amplio, se <strong>de</strong>cidió subdividirlo <strong>en</strong> dos rangos <strong>de</strong> edad: <strong>el</strong> primero <strong>de</strong> 15 a 21<br />

y <strong>el</strong> segundo, <strong>de</strong> 22 a 28, <strong>en</strong> este último caso se <strong>de</strong>jó abierta la posibilidad <strong>de</strong><br />

ampliarlo hasta 35 años.<br />

Las razones para <strong>de</strong>finir dichas cohortes respondieron a que la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

afinida<strong>de</strong>s vinculadas al tránsito <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> egreso <strong>de</strong> la secundaria y los primeros<br />

años <strong>de</strong> universidad para la primera (15 a 21 años) y <strong>el</strong> tránsito <strong>en</strong>tre los últimos<br />

años <strong>de</strong> universidad y los primeros ejercicios <strong>de</strong> la actividad profesional <strong>en</strong> la<br />

segunda (22 a 28 años). En todos los casos se buscó la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ambos<br />

sexos.<br />

A partir <strong>de</strong> la información disponible se s<strong>el</strong>eccionaron ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Lima,<br />

Trujillo y Cusco. Inicialm<strong>en</strong>te se consi<strong>de</strong>ró la posibilidad <strong>de</strong> incluir a Arequipa,<br />

que usualm<strong>en</strong>te y por su tamaño poblacional se le califica como la “segunda<br />

ciudad d<strong>el</strong> país, pero se optó por Trujillo <strong>en</strong> la medida que ésta ciudad ha<br />

t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> los últimos años una ampliación significativa <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s<br />

económicas a niv<strong>el</strong> urbano y <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno rural, y por contar con un espacio<br />

inmediato <strong>en</strong> su litoral <strong>de</strong>dicado al ocio.<br />

Adicionalm<strong>en</strong>te, se tuvo <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la información epi<strong>de</strong>miológica más<br />

reci<strong>en</strong>te <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias psicoactivas a niv<strong>el</strong> nacional y<br />

regional, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrollada <strong>en</strong> los últimos 10 años por DEVIDA y la<br />

ONG CEDRO.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Metodología<br />

El <strong>en</strong>foque adoptado para la ejecución <strong>de</strong> esta indagación <strong>de</strong> tipo cualitativo<br />

Se consi<strong>de</strong>ró pertin<strong>en</strong>te para la ejecutar esta investigación exploratoria,<br />

un acercami<strong>en</strong>to sistemático a casos específicos que <strong>de</strong>n cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> la<br />

problemática d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Lima, Trujillo<br />

y Cusco. Ello consi<strong>de</strong>rando que este estilo <strong>de</strong> aproximación metodológica se<br />

muestra prolífico para cubrir objetos ext<strong>en</strong>sos, cuyo abordaje sistemático aún<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra incipi<strong>en</strong>te, no permiti<strong>en</strong>do un conocimi<strong>en</strong>to a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> sus<br />

características y dinámicas.<br />

Asimismo, se optó por un estudio <strong>de</strong> tipo transversal que cubre un mom<strong>en</strong>to<br />

dado <strong>de</strong> los contextos y <strong>en</strong>tornos específicos estudiados, <strong>en</strong> los cuales se<br />

<strong>de</strong>sarrolla <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y la distribución <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong>tre población<br />

<strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>finida. Esta última abarcó a jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ambos sexos, d<strong>el</strong> grupo<br />

etario compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 15 y 35 años.<br />

El paradigma cualitativo 1 está consi<strong>de</strong>rado como una aproximación<br />

ci<strong>en</strong>tífica válida para perfilar, <strong>en</strong> forma ori<strong>en</strong>tadora, t<strong>en</strong>tativa y provisional<br />

las particularida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os amplios aún poco conocidos. Asumi<strong>en</strong>do<br />

como limitación que las conclusiones a las que se arriba a partir <strong>de</strong> este tipo<br />

<strong>de</strong> indagación no pue<strong>de</strong>n ser g<strong>en</strong>eralizables al universo, d<strong>el</strong> cual los casos<br />

estudiados forman parte.<br />

La investigación cualitativa -<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso específico <strong>de</strong> los resultados que ahora<br />

se expon<strong>en</strong>, permitió- escuchar, transcribir, or<strong>de</strong>nar, procesar y analizar la “voz<br />

y <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tir” <strong>de</strong> la población objetivo. Los jóv<strong>en</strong>es que aceptaron participar <strong>en</strong><br />

los procesos <strong>de</strong> recolección directa <strong>de</strong> información, mediante grupos focales<br />

-convocados y motivados <strong>en</strong> la forma metódica y más organizada posible-<br />

expresó con la garantía por parte <strong>de</strong> los facilitadores locales <strong>de</strong> un absoluto<br />

respeto a su privacidad y pl<strong>en</strong>a libertad para formular <strong>en</strong> sus apreciaciones,<br />

todo aqu<strong>el</strong>lo que las preguntas g<strong>en</strong>eradoras <strong>de</strong> los diálogos les pudo motivar.<br />

Técnicas<br />

Análisis docum<strong>en</strong>tario<br />

Se utilizó para acce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> forma consist<strong>en</strong>te a las fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información<br />

secundaria: <strong>estudios</strong>, investigaciones, <strong>en</strong>sayos, normatividad nacional e<br />

internacional, etc. El análisis permitió establecer <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> arte <strong>en</strong> <strong>el</strong> tema<br />

1 Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> la metodología cualitativa “como una estrategia <strong>de</strong> investigación fundam<strong>en</strong>tada <strong>en</strong><br />

una <strong>de</strong>purada y rigurosa <strong>de</strong>scripción contextual d<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to, conducta o situación que garantice la<br />

máxima objetividad <strong>en</strong> la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> la realidad, siempre compleja, y preserve la espontánea<br />

continuidad temporal que le es inher<strong>en</strong>te, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te levantami<strong>en</strong>to<br />

sistemático <strong>de</strong> datos categóricos, y con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su ori<strong>en</strong>tación prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

i<strong>de</strong>ográfica y procesual, posibilite un análisis que dé lugar a la obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to válido<br />

con sufici<strong>en</strong>te pot<strong>en</strong>cia explicativa.” ANGUERA, Mª. Tª. (1986): La Investigación Cualitativa, Educar,<br />

10, 23-50, p. 24.<br />

15


16<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

<strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> y su posterior contraste con las percepciones recogidas<br />

in situ, así como proyectar las propuestas <strong>de</strong> lineami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

temprana con vistas a su modificación.<br />

Entrevistas <strong>en</strong> profundidad<br />

Se aplicaron con la finalidad <strong>de</strong> recabar refer<strong>en</strong>cias, percepciones y opiniones<br />

por parte <strong>de</strong> informantes claves, respecto a los ejes d<strong>el</strong> estudio. Para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> las <strong>en</strong>trevistas se <strong>de</strong>finieron los sigui<strong>en</strong>tes segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> informantes claves:<br />

i. Jóv<strong>en</strong>es consumidores <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> y lí<strong>de</strong>res <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> afinidad,<br />

ii. Funcionarios con capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>en</strong> formulación <strong>de</strong> políticas<br />

públicas y operadores <strong>de</strong> políticas,<br />

iii. Funcionarios <strong>de</strong> organismos internacionales y <strong>de</strong> ONG’s vinculadas al tema<br />

d<strong>el</strong> estudio,<br />

iv. Académicos, investigadores y periodistas <strong>de</strong> investigación.<br />

Grupos focales<br />

Esta técnica se aplicó con la finalidad <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar las características (patrones<br />

<strong>de</strong> <strong>consumo</strong> - CAPPR) <strong>de</strong> los usuarios <strong>en</strong> los casos investigados, buscando<br />

precisar las similitu<strong>de</strong>s y difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los distintos grupos y tipos <strong>de</strong> usuarios<br />

<strong>de</strong> cada ciudad y <strong>en</strong>tre las tres ciuda<strong>de</strong>s, como infer<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> primer ejercicio.<br />

Se <strong>de</strong>finió a los grupos focales y a los <strong>en</strong>trevistados como los “casos <strong>de</strong> estudio”,<br />

<strong>de</strong>fini<strong>en</strong>do las zonas <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los grupos focales o caso <strong>de</strong> estudio<br />

<strong>en</strong> función <strong>de</strong> una mayor probabilidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> consumidores, a partir<br />

<strong>de</strong> su experi<strong>en</strong>cia y las <strong>en</strong>trevistas con expertos y operadores.<br />

En cada una <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s se i<strong>de</strong>ntificaron y <strong>de</strong>sarrollaron grupos focales <strong>de</strong><br />

seis personas como mínimo, sigui<strong>en</strong>do los criterios metodológicos establecidos<br />

por la <strong>en</strong>tidad ejecutora:<br />

• Cada grupo segm<strong>en</strong>tado por grupos etarios, buscando la coinci<strong>de</strong>ncia<br />

con la “situación <strong>de</strong> escolaridad”.<br />

• La variable sexo fue consi<strong>de</strong>rada, pero no como una condición para la<br />

participación d<strong>el</strong> individuo <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo focal 2 . Se incluyeron participantes<br />

<strong>de</strong> ambos sexos cuando fue posible.<br />

Con base <strong>en</strong> dichos criterios se consi<strong>de</strong>ró la realización <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes grupos<br />

focales<br />

I. Grupo “pre-adolesc<strong>en</strong>tes” <strong>de</strong> 12 a 15 años, estudiantes <strong>de</strong> educación<br />

secundaria, grupo <strong>de</strong> mayor riesgo <strong>de</strong> inicio temprano <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong><br />

2 En las citas que transcrib<strong>en</strong> las opiniones <strong>de</strong> los participantes, se especifica <strong>el</strong> rango <strong>de</strong> edad y sexo.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

<strong>de</strong> sustancias legales e ilegales, i<strong>de</strong>ntificados como tales a<strong>de</strong>más por los<br />

expertos <strong>en</strong>trevistados.<br />

II. Grupo “adolesc<strong>en</strong>te y post-adolesc<strong>en</strong>te”: 16 a 21 años, estudiantes <strong>de</strong><br />

secundaria y primeros años <strong>de</strong> universidad.<br />

III. Grupo “hombres (mujeres) jóv<strong>en</strong>es”: 22 a 30 años), estudiantes universitarios<br />

<strong>de</strong> los últimos años y profesionales jóv<strong>en</strong>es.<br />

En todos los casos y <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración a la “susceptibilidad” d<strong>el</strong> tema, la<br />

estrategia utilizada para la conformación <strong>de</strong> los grupos ha sido <strong>el</strong> método bola<br />

<strong>de</strong> nieve: “uno lleva a otro”, mediando <strong>el</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to y la disposición d<strong>el</strong><br />

individuo ubicado.<br />

Durante la aplicación d<strong>el</strong> método bola <strong>de</strong> nieve, se i<strong>de</strong>ntificó a individuos con<br />

qui<strong>en</strong>es se <strong>de</strong>sarrollaron <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad, <strong>en</strong> algunos casos por no<br />

estar dispuestos a participar <strong>en</strong> los grupos focales.<br />

Las <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad se realizaron principalm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong><br />

“hombres jóv<strong>en</strong>es”: 22 – 30 años, don<strong>de</strong> se i<strong>de</strong>ntificaron a la mayoría <strong>de</strong> los<br />

que manifestaron ser consumidores o haber consumido alguna vez sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong>.<br />

Perfil etnográfico y tipologías<br />

Con la int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir la situación <strong>de</strong> los grupos <strong>en</strong> riesgo, se estipuló la<br />

construcción <strong>de</strong> tantos perfiles etnográficos como grupos <strong>de</strong> afinidad fueran<br />

i<strong>de</strong>ntificados. A partir <strong>de</strong> <strong>el</strong>los se establecerían tipologías por ciudad y -<strong>en</strong><br />

la medida <strong>de</strong> lo posible- una tipología g<strong>en</strong>eral válida común para las tres<br />

ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> país. Es importante precisar que sólo se han construido perfiles<br />

y no se han realizado <strong>estudios</strong> etnográficos a profundidad, puesto que éstos<br />

hubieran requerido <strong>de</strong> lapsos <strong>de</strong> trabajo que exce<strong>de</strong>rían ampliam<strong>en</strong>te <strong>el</strong><br />

plazo fijado para ejecutar <strong>el</strong> estudio.<br />

Observación Directa / Cartografía social<br />

Consi<strong>de</strong>rando la necesidad <strong>de</strong> integrar las refer<strong>en</strong>cias que se obtuvieran<br />

acerca <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> y <strong>de</strong> los procesos y lugares <strong>en</strong> los que<br />

se oferta y consum<strong>en</strong> las <strong>drogas</strong>, se vio por necesario <strong>el</strong> traducir dicha<br />

información mediante una cartografía local que pres<strong>en</strong>tara <strong>en</strong> forma gráfica<br />

la reconstrucción <strong>de</strong> dichos lugares.<br />

La cartografía social permite “territorializar” a los actores vinculados al objeto<br />

<strong>de</strong> estudio y facilita pres<strong>en</strong>taciones específicas <strong>de</strong> los contextos y <strong>en</strong>tornos d<strong>el</strong><br />

objeto <strong>de</strong> estudio. Sus resultados se pres<strong>en</strong>tan bajo la forma <strong>de</strong> infografías.<br />

Instrum<strong>en</strong>tos<br />

Guía para Entrevista <strong>en</strong> Profundidad<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> las percepciones y valoraciones d<strong>el</strong> <strong>en</strong>trevistado acerca <strong>de</strong> la<br />

problemática <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> las <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular, con<br />

17


18<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

énfasis <strong>en</strong> <strong>el</strong> éxtasis, y <strong>de</strong> su apreciación <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> arte <strong>en</strong> su ciudad<br />

y <strong>en</strong> <strong>el</strong> país, se plantearon los sigui<strong>en</strong>tes tópicos <strong>de</strong> interés:<br />

i. Preval<strong>en</strong>cias,<br />

ii. Perfiles <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo,<br />

iii. Factores <strong>de</strong> riesgo y <strong>de</strong> protección,<br />

iv. Políticas públicas nacionales y locales,<br />

v. Temas <strong>de</strong> alta s<strong>en</strong>sibilidad.<br />

Guía <strong>de</strong> Discusión para Grupo Focal<br />

Luego <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>taciones para la pres<strong>en</strong>tación d<strong>el</strong> grupo<br />

focal, los facilitadores <strong>de</strong>sarrollaron <strong>el</strong> mismo con base <strong>en</strong> temas y preguntas<br />

g<strong>en</strong>eradoras para la indagación. La formulación inicial <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos fue<br />

objeto <strong>de</strong> validación <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> La Paz y Lima. Las síntesis <strong>de</strong> las guías<br />

insertadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> parágrafo anterior constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> dichos procesos<br />

<strong>de</strong> validación.<br />

Talleres <strong>de</strong> Retroalim<strong>en</strong>tación / Triangulación<br />

El docum<strong>en</strong>to pr<strong>el</strong>iminar fue discutido <strong>en</strong> un taller <strong>de</strong> retroalim<strong>en</strong>tación 3 , con<br />

<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te formato:<br />

i. Pres<strong>en</strong>tación d<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to a cargo <strong>de</strong> la coordinación nacional d<strong>el</strong><br />

estudio;<br />

ii. Exposición <strong>de</strong> lectura(s) crítica(s) <strong>en</strong>cargadas a especialistas nacionales<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes;<br />

iii. Debate y acopio <strong>de</strong> observaciones, com<strong>en</strong>tarios y suger<strong>en</strong>cias.<br />

El taller permitió formular la segunda versión pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> las tres<br />

ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> país, que nuevam<strong>en</strong>te fue puesta <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> gobierno,<br />

a través <strong>de</strong> los puntos focales nacional y regional d<strong>el</strong> proyecto DROSICAN.<br />

3 Realizado <strong>en</strong> Lima, <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2009, con participación <strong>de</strong> personeros <strong>de</strong> gobierno y<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> organizaciones privadas y <strong>de</strong> la cooperación vinculadas al tema.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

ANÁLISIS DE CONOCIMIENTOS, ACTITUDES, PRÁCTICAS, PERCEPCIONES Y<br />

REPRESENTACIONES – CAPPR – SOBRE LAS DROGAS SINTÉTICAS<br />

CONOCIMIENTO<br />

A partir <strong>de</strong> los datos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> los <strong>estudios</strong> realizados <strong>en</strong> Trujillo, Cusco,<br />

Lima Norte y Lima Sur, po<strong>de</strong>mos constatar que todos los grupos conoc<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

las <strong>drogas</strong>, legales e ilegales, <strong>de</strong> sus mercados y específicam<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> éxtasis.<br />

Respecto <strong>de</strong> esta sustancia sintética, los participantes <strong>en</strong> los grupos focales y<br />

<strong>en</strong> las <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad conoc<strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto, a los consumidores y<br />

la oferta <strong>de</strong> sustancias: conoc<strong>en</strong> <strong>sobre</strong> lugares <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>, a personas que<br />

consum<strong>en</strong> y, ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te, v<strong>en</strong><strong>de</strong>n, configurando así un manejo mínimo <strong>de</strong><br />

las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> oferta y <strong>de</strong>manda.<br />

Asimismo, <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to que los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es ti<strong>en</strong><strong>en</strong> respecto <strong>de</strong><br />

este tema gira <strong>en</strong> torno a los modos <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>, la expectativa <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

y los efectos no <strong>de</strong>seados y los riesgos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> controlar, así como <strong>de</strong> las<br />

re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio y sus códigos básicos para obt<strong>en</strong>er la sustancia.<br />

Yo he visto <strong>en</strong> Lima <strong>en</strong> la discoteca (…) que v<strong>en</strong>dían pastillas, <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong><br />

baño <strong>de</strong> la discoteca se ofrecía varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, pero bi<strong>en</strong> caro,<br />

la ofrecían, una pastilla d<strong>el</strong> áng<strong>el</strong> que le llaman y otra que le llaman XD.<br />

(Varón, 18 años, GF Trujillo 16 – 21 años).<br />

De otra parte, <strong>en</strong> todos los grupos <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s se percibe que los<br />

consumidores <strong>de</strong> sustancias <strong>sintéticas</strong> pert<strong>en</strong>ecerían al sector socioeconómico<br />

medio alto y alto, y que estos <strong>consumo</strong>s formarían parte d<strong>el</strong> disfrute d<strong>el</strong> tiempo<br />

libre y alternativa <strong>de</strong> diversión grupal <strong>en</strong>tre pares e iguales.<br />

Los que consum<strong>en</strong> son <strong>de</strong> veinte años y más, pero también <strong>de</strong> 15 o 16<br />

años. No hay una edad, porque la mayoría que he visto son <strong>de</strong> veinte para<br />

arriba. Los que consum<strong>en</strong> éxtasis son para personas que sab<strong>en</strong> lo que van<br />

a consumir y lo que van a gastar (...) los jóv<strong>en</strong>es son los que más consum<strong>en</strong><br />

éxtasis, hasta 25 o 30 años.(Varón 17 años, GF Trujillo 16 – 21 años).<br />

Los que consum<strong>en</strong>, <strong>de</strong>be haber, pero <strong>en</strong> fiestas privadas o g<strong>en</strong>te con<br />

<strong>de</strong>masiado dinero, son cerradas, han hecho una fiesta a todo dar <strong>en</strong><br />

Urubamba, supongo que <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los han organizado esa fiesta don<strong>de</strong> se<br />

iba a consumir todo tipo <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>. El éxtasis te estimula tanto que haces<br />

hasta lo que no p<strong>en</strong>sabas que podías hacer. Todo es permitido cuando<br />

consumes esa sustancia. (Varón, 19 años, GF Cusco 16 – 21 años).<br />

A<strong>de</strong>más, hay cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar estos espacios <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> como<br />

exclusivos y excluy<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> la medida que se establec<strong>en</strong> r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> pares<br />

que compart<strong>en</strong> a<strong>de</strong>más otros espacios como la escu<strong>el</strong>a, la universidad o<br />

alguna otra alternativa <strong>de</strong> educación superior, ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

trabajo, la zona <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia, <strong>en</strong>tre las más importantes.<br />

19


20<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

La g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Trujillo que va a las rave son <strong>de</strong> las zonas <strong>de</strong> <strong>el</strong> Golf, California,<br />

San Andrés, la arboleda, <strong>de</strong> familias <strong>de</strong> alto niv<strong>el</strong>, chicas <strong>de</strong> 17 a 20, que<br />

no pasan <strong>de</strong> 22 años, porque ahora son chibolos que van a fiestas rave.<br />

(Varón 24 años, EP Trujillo).<br />

Consumidores habituales nunca he conocido. Solam<strong>en</strong>te he conocido que<br />

han probado la droga, <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 20 y 21 años, <strong>de</strong> condición social<br />

altísima, totalm<strong>en</strong>te pudi<strong>en</strong>tes, que una pastillita cuesta 20 o 30 dólares.<br />

(Varón, 19 años, GF Cusco 16 – 21 años).<br />

Entre estos consumidores <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la sustancia éxtasis y <strong>de</strong><br />

otras podría ser mayor. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Lima Sur y Trujillo los <strong>en</strong>trevistados hac<strong>en</strong><br />

refer<strong>en</strong>cia a que las fiestas rave, don<strong>de</strong> se consume éxtasis, “marcan clase”,<br />

repres<strong>en</strong>tarían un s<strong>el</strong>lo <strong>de</strong> clase social alta, distingui<strong>en</strong>do a los que no forman<br />

parte d<strong>el</strong> grupo.<br />

Asimismo, tanto <strong>en</strong> Trujillo y Cusco los <strong>en</strong>trevistados conoc<strong>en</strong> <strong>el</strong> perfil <strong>de</strong> los<br />

consumidores <strong>de</strong> estas sustancias, afirmando que estos grupos <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sectores altos, t<strong>en</strong>drían la posibilidad <strong>de</strong> conocer y experim<strong>en</strong>tar<br />

con sustancias <strong>sintéticas</strong>, como con otras <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> otros espacios y contextos,<br />

por la posibilidad <strong>de</strong> salir hacia otras ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> país, Lima como primera<br />

<strong>el</strong>ección, así como al extranjero.<br />

Los <strong>en</strong>trevistados conoc<strong>en</strong> a<strong>de</strong>más <strong>el</strong> contexto <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrollan<br />

estos <strong>consumo</strong>s, Asimismo, son estos jóv<strong>en</strong>es los que pue<strong>de</strong>n acce<strong>de</strong>r a los<br />

espacios que comúnm<strong>en</strong>te utilizan los turistas para divertirse <strong>en</strong> esas ciuda<strong>de</strong>s,<br />

qui<strong>en</strong>es son i<strong>de</strong>ntificados como principales usuarios <strong>de</strong> las sustancias ilegales,<br />

principalm<strong>en</strong>te marihuana y cocaína.<br />

Por su parte, <strong>en</strong>tre los <strong>en</strong>trevistados, percib<strong>en</strong> que <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes y<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sectores medios y bajos <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis estaría r<strong>el</strong>ativizado<br />

por los altos costos <strong>de</strong> la sustancia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado, <strong>el</strong> no conocer las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

comercio y estar <strong>de</strong>svinculado <strong>de</strong> la cultura rave.<br />

De esta manera, para los <strong>en</strong>trevistados la información con que cu<strong>en</strong>tan<br />

estos sectores su<strong>el</strong>e ser más subjetiva, t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a mitificar la experi<strong>en</strong>cia y<br />

amplificar la expectativa <strong>de</strong> su ev<strong>en</strong>tual experim<strong>en</strong>tación.<br />

Los que consum<strong>en</strong> éxtasis siempre van acompañados, por si te pasa algo.<br />

Es una droga <strong>de</strong> ambi<strong>en</strong>te, que te va a liberar, que te asegura que la vas<br />

a pasar bi<strong>en</strong>. (Varón 19 años, GF Trujillo, 16 -21 años).<br />

Entre los consumidores es evi<strong>de</strong>nte que conoc<strong>en</strong> con mayor <strong>de</strong>talle los usos y<br />

modos <strong>de</strong> la ingesta, configurando un patrón <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> don<strong>de</strong> se pot<strong>en</strong>cian<br />

los efectos <strong>de</strong> la sustancia y se controlan los riesgos.<br />

Los <strong>en</strong>trevistados percib<strong>en</strong> al <strong>de</strong>aler (v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>) como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

información respecto a la calidad <strong>de</strong> la sustancia, la pertin<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> uso <strong>de</strong>


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

acuerdo a la experi<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> consumidor, la garantía <strong>de</strong> la sustancia que se<br />

provee. En todos los casos, los consumidores buscan minimizar los riesgos y<br />

evitar los efectos no <strong>de</strong>seados, dado <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> disfrute <strong>en</strong> que se da <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong>.<br />

Entre los consumidores <strong>de</strong> Cusco y Trujillo, se coinci<strong>de</strong> <strong>en</strong> reconocer que<br />

los que prove<strong>en</strong> <strong>de</strong> sustancia e información respecto <strong>de</strong> las mismas, son los<br />

turistas tanto nacionales como extranjeros, que llegan con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> consumir<br />

sustancias como la cocaína, <strong>de</strong> fácil acceso, bajo precio y alta calidad <strong>en</strong><br />

dichas ciuda<strong>de</strong>s, utilizando <strong>en</strong> ocasiones <strong>el</strong> éxtasis para canjearlo por cocaína.<br />

En Trujillo se pue<strong>de</strong> conseguir éxtasis <strong>en</strong>tre los que corr<strong>en</strong> tabla, o <strong>en</strong> las<br />

discotecas que pon<strong>en</strong> música <strong>el</strong>ectrónica. Para eso ti<strong>en</strong>es que t<strong>en</strong>er tu<br />

contacto, porque no te van <strong>de</strong>cir “oye allí está <strong>el</strong> pata que v<strong>en</strong><strong>de</strong> éxtasis”,<br />

eso no va a pasar, porque no todos van a conocer. (Varón 19 años, GF<br />

Trujillo, 16 -21 años).<br />

ACTITUDES<br />

Para revisar las actitu<strong>de</strong>s hacia las <strong>drogas</strong> y <strong>el</strong> éxtasis, es necesario difer<strong>en</strong>ciar a<br />

cada una <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s investigadas, así como distinguir a los <strong>en</strong>trevistados<br />

no consumidores <strong>de</strong> los consumidores.<br />

En todas las ciuda<strong>de</strong>s investigadas los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong>trevistados,<br />

no consumidores, expresaron conocer d<strong>el</strong> éxtasis y <strong>de</strong> otras <strong>drogas</strong>, pero<br />

mi<strong>en</strong>tras que para sustancias como <strong>el</strong> alcohol y la marihuana se mostraron<br />

permisivos y justificaron su <strong>consumo</strong>, cuando se refirieron al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis<br />

manifestaron temor por los efectos negativos, se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> discriminados <strong>de</strong> los<br />

espacios don<strong>de</strong> se usa esta sustancia, la refier<strong>en</strong> como “droga más fuerte”, se<br />

guarda distancia con la posibilidad <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar.<br />

De otra parte, los consumidores <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> Lima, Cusco y Trujillo muestran<br />

actitu<strong>de</strong>s positivas al <strong>consumo</strong>, resaltan los efectos <strong>sobre</strong> la socialización,<br />

lo emocional, lo s<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> la sustancia, r<strong>el</strong>ativizan los posibles efectos no<br />

<strong>de</strong>seados y se reconoc<strong>en</strong> como bi<strong>en</strong> informados para asumir la experi<strong>en</strong>cia.<br />

Asimismo, ninguno <strong>de</strong> los consumidores <strong>en</strong>trevistados se reconoce adicto a la<br />

sustancia, pero si a t<strong>en</strong>er problemas con otras como la cocaína, la marihuana<br />

o <strong>el</strong> alcohol.<br />

Los consumidores <strong>de</strong> éxtasis que reconoc<strong>en</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una cultura<br />

rave, son los más proclives a argum<strong>en</strong>tar respecto <strong>de</strong> las bonda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la<br />

sustancia, percibiéndola como un pot<strong>en</strong>ciador <strong>de</strong> las r<strong>el</strong>aciones sociales,<br />

como facilitadora d<strong>el</strong> disfrute <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> diversión y ocio, como medio<br />

para <strong>el</strong> disfrute <strong>de</strong> la música <strong>en</strong> un ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> paz y armonía <strong>en</strong>tre pares<br />

g<strong>en</strong>eracionales e iguales <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> social.<br />

21


22<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Yo me quedé muy sorpr<strong>en</strong>dido por los efectos d<strong>el</strong> roll. Tanto que yo <strong>de</strong>cía<br />

esta es la mejor droga d<strong>el</strong> mundo, totalm<strong>en</strong>te adictiva, porque te brinda la<br />

f<strong>el</strong>icidad perfecta (…) (Varón B – 25 años, EP Lima).<br />

Asimismo, los consumidores exaltan los efectos d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong>, la calidad <strong>de</strong> la<br />

experi<strong>en</strong>cia s<strong>en</strong>sorial y las ganancias inmediatas <strong>en</strong> lo que a contacto físico<br />

se refiere, como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> placer que otras sustancias no brindan. Se resalta<br />

<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> armonía versus <strong>el</strong> agresivo y viol<strong>en</strong>to que g<strong>en</strong>era la cocaína.<br />

En las fiestas todos son tus amigos, todo es paz y amor. Ves una chica,<br />

la más linda <strong>de</strong> toda la fiesta, la agarras d<strong>el</strong> brazo, la chica te dice hola<br />

como estas, te mira y te dice qué te has metido y ya empiezas a hablar y<br />

se hac<strong>en</strong> amigos. (Varón B – 25 años, EP Lima).<br />

La comunidad d<strong>el</strong> rave es globalizada. La música <strong>el</strong>ectrónica que no vi<strong>en</strong>e<br />

<strong>de</strong> ninguna cultura <strong>en</strong> especial, es una música globalizada con paz y amor.<br />

Lo que he contado <strong>de</strong> pronto se ha perdido (…) se ha perdido la bu<strong>en</strong>a<br />

vibra, <strong>el</strong> “todo está bi<strong>en</strong>”. Cuando yo iba a las raves podía i<strong>de</strong>ntificar dos<br />

mom<strong>en</strong>tos. Una temporada más clásica, movida era la <strong>de</strong> los ‘90, <strong>de</strong>spués<br />

fue cambiando porque veía más coqueros, pero no cuadraban con la<br />

rave, porque <strong>el</strong> coquero no es paz y amor, <strong>el</strong> coquero es agarradazo, que<br />

se ha quitado <strong>el</strong> polo, pero que esta bailando y es capaz <strong>de</strong> pegarte y<br />

hacerte daño. Eso no va con <strong>el</strong> rave, con la cultura <strong>de</strong> paz y amor. (Varón<br />

A – 25 años, EP Lima).<br />

PRÁCTICAS<br />

En Cusco y Trujillo los <strong>en</strong>trevistados ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n a referir <strong>el</strong> contexto <strong>en</strong> que se da <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> éxtasis, r<strong>el</strong>acionándolo con la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> turistas, repres<strong>en</strong>tando<br />

estos <strong>consumo</strong>s como la búsqueda <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias viv<strong>en</strong>ciales, así como los<br />

visitantes que practican <strong>de</strong>portes <strong>de</strong> av<strong>en</strong>tura o <strong>de</strong> riesgo.<br />

Así, para los no consumidores <strong>en</strong>trevistados, los turistas repres<strong>en</strong>tarían a los<br />

principales consumidores <strong>de</strong> éxtasis, los principales usuarios <strong>de</strong> los espacios<br />

<strong>de</strong> diversión don<strong>de</strong> es posible conseguir esta y otras sustancias, junto con los<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es medio alto y alto.<br />

En cambio los consumidores <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> estas dos ciuda<strong>de</strong>s, señalan<br />

que qui<strong>en</strong>es consum<strong>en</strong> éxtasis son los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es locales y turistas<br />

nacionales que llegan a participar <strong>de</strong> fiestas rave o privadas. Reconoc<strong>en</strong> a<br />

los turistas extranjeros como consumidores <strong>de</strong> marihuana y cocaína, así como<br />

proveedores y consumidores <strong>de</strong> éxtasis.<br />

Las discotecas d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> la ciudad <strong>de</strong> Cusco, fiestas rave masivas <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Valle Sagrado; las discotecas <strong>de</strong> Trujillo y fiestas rave masivas <strong>en</strong> la playa<br />

Huanchaco, son los espacios <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta y <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis <strong>de</strong> estas dos<br />

ciuda<strong>de</strong>s. Los <strong>en</strong>trevistados afirman que los dueños o administradores <strong>de</strong> las<br />

discotecas conoc<strong>en</strong> y ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te facilitan <strong>el</strong> comercio <strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong><br />

sus locales.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Yo vi a mi prima que le gustaba eso, porque su <strong>en</strong>amorado v<strong>en</strong>día éxtasis,<br />

lo primero que hacia <strong>el</strong>la era comprarse un chupete, porque tomaba licor<br />

y se volvía loca, <strong>en</strong>tonces se ponía <strong>el</strong> chupete para que la l<strong>en</strong>gua no se le<br />

voltee. Pero se volvía loca con esa droga. (Mujer 22 años, GF Cusco 22 – 30<br />

años).<br />

En Lima Sur, principalm<strong>en</strong>te, las fiestas rave <strong>en</strong> discotecas <strong>en</strong> las zonas <strong>de</strong> playas<br />

que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Punta Hermosa y San Bartolo (Km. 45 <strong>de</strong> la Panamericana Sur)<br />

hasta Asia y zonas aledañas (Km. 97.5 Panamericana Sur), han <strong>de</strong>sarrollado<br />

rituales que forman parte <strong>de</strong> lo que <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to se dio <strong>en</strong> llamar cultura<br />

rave: música <strong>el</strong>ectrónica continua, glow sticks, lumi sticks, láser, DJ’s, escasa<br />

v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> bebidas alcohólicas, v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> bebidas <strong>en</strong>ergizantes, agua y jugos a<br />

precios exorbitantes.<br />

Cuando estás <strong>en</strong> raves y <strong>en</strong> éxtasis allí conoces a la g<strong>en</strong>te, la chica que<br />

nunca te emp<strong>el</strong>ota allí te <strong>de</strong> bola. Eso se da ahorita <strong>en</strong> <strong>el</strong> sur, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

Punta Hermosa hasta Asia, que hay fiestas, hay raves siempre. Asia se ha<br />

apitucado más, pero ahora es <strong>de</strong>masiado caro ya. Punta Hermosa le<br />

dic<strong>en</strong> <strong>el</strong> ‘sur chico’, junto con San Bartolo. Igual hay <strong>de</strong> todo. El sur se ha<br />

vu<strong>el</strong>to más exclusivo, esta la g<strong>en</strong>te mas apitucada, si no ti<strong>en</strong>es casa <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> sur es un presupuesto, yo nunca he ido a Asia <strong>en</strong> taxi, <strong>de</strong>spués don<strong>de</strong><br />

duermes, don<strong>de</strong> te quedas, sino te vas <strong>en</strong> auto y duermes <strong>en</strong> <strong>el</strong> auto, o<br />

bi<strong>en</strong> te amaneces, te quedas <strong>de</strong> boleto, viernes, sábado y domingo y nos<br />

quedábamos <strong>en</strong> casa <strong>de</strong> algui<strong>en</strong>. La (…) es una discoteca antigua, (…), la<br />

(…), allí si se movía todo, era <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> toda la g<strong>en</strong>tita, ahora ya se ha<br />

movido mucho. Antes eran unas cuantas discotecas y nada más. Ahora<br />

han puesto <strong>de</strong> todo. La g<strong>en</strong>te bajaba hasta Punta Hermosa y San Bartolo<br />

a dormir, pero ahora hay operativos policiales, <strong>en</strong>tonces la g<strong>en</strong>te no sale<br />

porque ya sab<strong>en</strong>. (Varón 30 años, EP Lima).<br />

Las discotecas <strong>de</strong> la zona comercial <strong>de</strong> Asia distribuy<strong>en</strong> <strong>en</strong>tradas <strong>de</strong> cortesía,<br />

utilizando para <strong>el</strong>lo re<strong>de</strong>s ya estructuradas <strong>en</strong>tre estudiantes <strong>de</strong> universida<strong>de</strong>s<br />

y empresas privadas, jóv<strong>en</strong>es y resi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> las zonas <strong>de</strong> playas d<strong>el</strong> sur, don<strong>de</strong><br />

se distribuy<strong>en</strong> “invitaciones”. Adicionalm<strong>en</strong>te, cuando se organizan raves con<br />

DJ’s extranjeros, es posible conseguir <strong>en</strong>tradas previo pago <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros comerciales.<br />

Los ev<strong>en</strong>tos masivos se <strong>de</strong>sarrollan <strong>en</strong> lugares y fechas claves, como por<br />

ejemplo la rave más importante d<strong>el</strong> final <strong>de</strong> año ocurrió <strong>en</strong> noviembre d<strong>el</strong> 2008<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Fundo Mamacona, <strong>el</strong> CreamFi<strong>el</strong>ds 2008, que congregó a más <strong>de</strong> 8000<br />

personas, contando con más <strong>de</strong> 15 DJ’s, tanto nacionales como extranjeros.<br />

Durante <strong>el</strong> primer trimestre d<strong>el</strong> año se organizan raves <strong>en</strong> las zonas <strong>de</strong> playas,<br />

coincidi<strong>en</strong>do con las fechas <strong>de</strong> carnavales y luaus, muy comunes <strong>en</strong> esas<br />

fechas.<br />

A esta oferta se suman las discotecas <strong>de</strong> las zonas exclusivas <strong>de</strong> Lima, ubicadas<br />

<strong>en</strong> Miraflores, Surco y La Molina. Algunas <strong>de</strong> estas discotecas han abierto locales<br />

23


24<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

<strong>en</strong> la zona <strong>de</strong> Asia, lo que les asegura cli<strong>en</strong>tes al final d<strong>el</strong> verano, cuando <strong>el</strong><br />

c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> diversión se reubica <strong>de</strong> Asia hacia Lima.<br />

En Lima Norte, que se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la zona <strong>de</strong>nominada Boulevard <strong>de</strong> El<br />

Retablo (distrito <strong>de</strong> Comas) y <strong>el</strong> Boulevard <strong>de</strong> Los Olivos (distrito <strong>de</strong> Los Olivos) es<br />

posible ver un proceso <strong>de</strong> “mestizaje” <strong>de</strong> la <strong>de</strong>nominada cultura rave, don<strong>de</strong><br />

la música <strong>el</strong>ectrónica se mezcla con reggaeton, hip hop, perreo y cumbia,<br />

sumado al hecho que son discotecas masivas <strong>de</strong> 500 personas promedio por<br />

local, prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la zona norte <strong>de</strong> Lima, pero a la que también llegan<br />

adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> todo Lima, buscando diversión y una experi<strong>en</strong>cia<br />

difer<strong>en</strong>te.<br />

El éxtasis se consigue <strong>en</strong> Lima <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te calidad y <strong>de</strong> todo precio. Te<br />

pue<strong>de</strong>s ir al Boulevard <strong>de</strong> Los Olivos y consigues <strong>de</strong> 8 dólares. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> que compra éxtasis no compra por comprar, ti<strong>en</strong>e que ser un adicto al<br />

100%. Ti<strong>en</strong>e su v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor y ya sabe que compra. El Boulevard d<strong>el</strong> Retablo<br />

es más gran<strong>de</strong>, se consigue <strong>de</strong> todo fácil, con control igual porque los<br />

paqueteros son tantos, sales <strong>de</strong> un lugar y son 10 y te ca<strong>en</strong> para que les<br />

compres. Más <strong>en</strong> El Retablo que <strong>en</strong> Los Olivos. Te dic<strong>en</strong>, pepas, cocaína,<br />

marihuana, ya un poco y te sacan un catalogo. (Varón 30 años, EP Lima).<br />

Cabe resaltar que <strong>en</strong>tre los consumidores <strong>en</strong>trevistados se refirió que <strong>en</strong> la<br />

zona c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima Cercado, también se pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar discotecas que<br />

estarían si<strong>en</strong>do utilizadas para la v<strong>en</strong>ta y <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis, <strong>en</strong> un ambi<strong>en</strong>te<br />

similar al <strong>de</strong> Lima Norte. En <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> la ciudad se conc<strong>en</strong>tran miles <strong>de</strong><br />

adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es por la amplia oferta <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros preuniversitarios,<br />

institutos tecnológicos y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación laboral,<br />

Yo he visto por <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima, por La Molina, <strong>en</strong> las zonas don<strong>de</strong> hay<br />

dinero. Porque <strong>el</strong> éxtasis es más caro. En los Olivos sí, pero más es <strong>en</strong><br />

Miraflores, Surco, don<strong>de</strong> uno ti<strong>en</strong>e más po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> adquisición para comprar<br />

<strong>drogas</strong> y todo eso (…) Los géneros que se han hecho populares <strong>en</strong> Los<br />

Olivos son <strong>el</strong> reggaetón y <strong>el</strong> emo, eso ves por todo lado. Emo-punk es lo<br />

mismo, sino que cambian <strong>el</strong> género porque son más <strong>de</strong>presivos nomás.<br />

(Varón 17 años, GF Lima Norte, 16 - 21 años).<br />

Durante los ev<strong>en</strong>tos masivos se organizan fiestas privadas (back stage) y luego<br />

(after parties) que permite <strong>de</strong>partir con los organizadores, DJ’s y artistas. Para<br />

estas fiestas after se su<strong>el</strong>e cerrar discotecas, que cu<strong>en</strong>tan con servicios privados<br />

<strong>de</strong> seguridad<br />

Entre los consumidores <strong>en</strong>trevistados se han señalado a<strong>de</strong>más la práctica <strong>de</strong><br />

las fiestas privadas <strong>en</strong> domicilios particulares, <strong>en</strong>tre compañeros <strong>de</strong> estudio<br />

o trabajo más amigos que buscan experim<strong>en</strong>tar o mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

éxtasis u otra sustancia sintética. En estos espacios por un solo pago, a modo<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>trada, se pue<strong>de</strong> consumir diversas sustancias <strong>de</strong> las que se prove<strong>en</strong> para<br />

la ocasión.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

En las universida<strong>de</strong>s privadas (Lima, Católica, San Ignacio y otra más) se ha<br />

abierto mercado para pastillas. En fiestas privadas, <strong>en</strong> la zona <strong>de</strong> Camacho,<br />

por ejemplo, se oferta como buffet, <strong>en</strong> la mesa se brinda marihuana,<br />

cocaína y pastillas <strong>de</strong> éxtasis, con seguridad privada. En estas fiestas se<br />

pi<strong>de</strong> más agua que alcohol, por la ingesta. Las fiestas privadas con costo<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> 25 dólares, te da <strong>de</strong>recho <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias y barra<br />

libre. La seguridad estaría a cargo <strong>de</strong> empresas privadas. (Repres<strong>en</strong>tante<br />

d<strong>el</strong> Ministerio Público).<br />

En los espacios <strong>de</strong> diversión <strong>de</strong> Lima Sur la cultura rave podría estar<br />

<strong>de</strong>sarrollándose <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los parámetros ya conocidos. D<strong>el</strong> mismo modo,<br />

<strong>en</strong> Cusco y Trujillo, <strong>en</strong>tre aqu<strong>el</strong>los que practican <strong>de</strong>portes <strong>de</strong> av<strong>en</strong>tura o <strong>de</strong><br />

riesgo. Sin embargo, lo que ocurre <strong>en</strong> Lima Norte y <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima sería<br />

materia <strong>de</strong> una mayor investigación.<br />

En <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> las sustancias <strong>sintéticas</strong> se m<strong>en</strong>ciona la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

pastillas <strong>de</strong> diversos colores: amarillas, azules, moradas, marrones, blancas,<br />

rosadas, <strong>en</strong>tre otras, con s<strong>el</strong>los diversos: corazones, smiles, estr<strong>el</strong>las, siluetas <strong>de</strong><br />

mujer, “emoticones”, personajes <strong>de</strong> dibujos animados, pero la que más se ha<br />

m<strong>en</strong>cionado es la “smile amarilla” reconocida como suave y la “blue” más<br />

fuerte y la “Mitsubishi” como muy fuerte. Entre los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la zona<br />

norte <strong>de</strong> Lima se informa que se v<strong>en</strong><strong>de</strong>ría una pastilla <strong>de</strong> color rosado con<br />

“una carita <strong>de</strong> Mickey Mouse” y otra <strong>de</strong> color azul, con una X (equis) <strong>en</strong> bajo<br />

r<strong>el</strong>ieve.<br />

“Yo he visto dos pastillas, una es una carita <strong>de</strong> Mickey Mouse y la otra es<br />

con una X (equis). La <strong>de</strong> Mickey Mouse era <strong>de</strong> color rosada y la <strong>de</strong> X (equis)<br />

era <strong>de</strong> color azul. Esas dos las vi <strong>en</strong> la discoteca (…)”. (Varón 18 años, GF<br />

Trujillo, 16 – 21 años)<br />

En Trujillo se m<strong>en</strong>cionó la oferta <strong>de</strong> un “pack” <strong>de</strong> cuatro pastillas, <strong>en</strong> un<br />

pequeño empaque plástico, <strong>de</strong> colores amarillo, azul, rosada y morada. El<br />

<strong>de</strong>aler indicaba que había que com<strong>en</strong>zar con la amarilla y terminar con la<br />

azul.<br />

Los efectos referidos fueron variados, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la euforia y la s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>estar, hasta la pérdida <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilidad y s<strong>en</strong>tirse “ido”, torpe e incapaz<br />

<strong>de</strong> reaccionar a los estímulos. En esos casos <strong>el</strong> <strong>de</strong>aler recom<strong>en</strong>daba consumir<br />

marihuana para evitar un bajón <strong>de</strong>masiado rápido.<br />

El éxtasis se v<strong>en</strong><strong>de</strong> por d<strong>el</strong>ivery <strong>en</strong> Trujillo. Se v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> pack <strong>de</strong> cuatro<br />

pastillas, por 10 dólares las cuatro. Las cuatro pastillas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cada uno un<br />

difer<strong>en</strong>te efecto, complem<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> otro, son como una ca<strong>de</strong>nita, que se<br />

toman una a continuación <strong>de</strong> la otra. Te pon<strong>en</strong> hiperactivo. Es una droga<br />

difer<strong>en</strong>te a las que había probado. (Varón 30 años, EP Trujillo).<br />

La cultura rave es la onda <strong>de</strong> los glow sticks que andaban, <strong>el</strong> <strong>consumo</strong><br />

<strong>de</strong> éxtasis, <strong>el</strong> LSD, los g<strong>el</strong>es, <strong>el</strong> g<strong>el</strong> es similar al éxtasis o al LSD. Se com<strong>en</strong>zó<br />

25


26<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

con eso que vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> Europa, luego se pasó al éxtasis, que vi<strong>en</strong>e como<br />

pastillas. La onda d<strong>el</strong> LSD es <strong>de</strong> los ‘70 pues, que es hippie y luego se volvió<br />

a consumir <strong>en</strong> los ‘90. Pero cuando ha com<strong>en</strong>zado la onda rave se metían<br />

LSD, luego <strong>el</strong> g<strong>el</strong> que es más fuerte y <strong>de</strong>spués se <strong>de</strong>rivó al éxtasis. El g<strong>el</strong><br />

es como una gomita que te lo pones a la l<strong>en</strong>gua y se disu<strong>el</strong>ve. El éxtasis<br />

es como <strong>el</strong> LSD, pero más fuerte. El LSD es emocional, como todas estas<br />

<strong>drogas</strong>, es un poco alucinóg<strong>en</strong>o, que ves cosas que no exist<strong>en</strong>, te ac<strong>el</strong>era<br />

bastante, pue<strong>de</strong>s bailar toda la noche. El LSD y <strong>el</strong> g<strong>el</strong> se te pasan <strong>en</strong> 3 o 4<br />

horas. Con <strong>el</strong> éxtasis pue<strong>de</strong>s estar toda la noche, por eso los que se met<strong>en</strong><br />

2 o 3 se pasan y les da paro cardiaco, está <strong>de</strong>shidratado y muere. (Varón<br />

30 años, EP Cusco).<br />

En Lima se afirma que <strong>el</strong> éxtasis se pue<strong>de</strong> conseguir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 8 dólares (unos<br />

25 nuevos soles) <strong>en</strong> la zona <strong>de</strong> los Bulevares <strong>de</strong> El Retablo y Los Olivos, o <strong>en</strong>tre<br />

15 y 30 dólares (<strong>en</strong>tre 45 y 90 nuevos soles) como promedio <strong>en</strong> las discotecas<br />

<strong>de</strong> Miraflores, Surco y La Molina. En la zona <strong>de</strong> Asia es posible conseguir éxtasis<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 20 dólares (60 nuevos soles) hasta más <strong>de</strong> 100 dólares (300 nuevos soles),<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la calidad d<strong>el</strong> producto y <strong>el</strong> tiempo que dura <strong>el</strong> efecto.<br />

En Cusco <strong>el</strong> precio varía <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> quién es <strong>el</strong> comprador, pues si se<br />

trata <strong>de</strong> un turista, <strong>el</strong> precio se increm<strong>en</strong>ta sustancialm<strong>en</strong>te. Sin embargo, se<br />

informa <strong>de</strong> un precio promedio que oscila <strong>en</strong>tre los 20 y 30 dólares por unidad.<br />

En Trujillo <strong>el</strong> precio varía <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> <strong>de</strong>aler, la ocasión <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta (si es<br />

pedido por d<strong>el</strong>ívery o si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> una fiesta), pero oscila <strong>en</strong>tre 10 y<br />

20 dólares por pastilla, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que la pres<strong>en</strong>tación que más se<br />

com<strong>en</strong>tó es un “pack” <strong>de</strong> cuatro pastillas.<br />

PERCEPCIONES<br />

Tanto <strong>en</strong>tre los no consumidores como <strong>en</strong>tre los consumidores se reconoce<br />

que <strong>el</strong> éxtasis es la sustancia más p<strong>el</strong>igrosa <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado. Todos afirman<br />

conocer <strong>de</strong> su exist<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> la re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio, <strong>de</strong> los espacios utilizados<br />

para su ingesta, <strong>en</strong>tre otros.<br />

Los no consumidores afirman que sería muy p<strong>el</strong>igroso consumir esta sustancia,<br />

mi<strong>en</strong>tras que los consumidores consi<strong>de</strong>ran que <strong>el</strong> éxtasis es para g<strong>en</strong>te<br />

informada, que sabe lo que se está “comi<strong>en</strong>do”, que conoce los riesgos y los<br />

administra.<br />

El éxtasis, lo v<strong>en</strong><strong>de</strong>n jóv<strong>en</strong>es como nosotros, pero que están full <strong>el</strong>ectrónica,<br />

pero yo creo que principalm<strong>en</strong>te consum<strong>en</strong> marihuana y cocaína, por<br />

factor económico, pocos van a gastar 15 dólares o más por una pastilla<br />

<strong>de</strong> éxtasis. El éxtasis también lo v<strong>en</strong><strong>de</strong>n por d<strong>el</strong>ivery como la cocaína, pero<br />

es poco. (Varón 19 años, GF Trujillo, 16- 21 años).<br />

…los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> su mayoría que escuchan <strong>el</strong>ectrónica y si no trabajan<br />

van a consumir algo más barato, <strong>de</strong> pagar 15 o 30 dólares, a<strong>de</strong>más por


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

miedo (…) aunque por miedo no creo, porque <strong>el</strong> adicto siempre busca<br />

más, yo creo que ti<strong>en</strong>es que buscar zonas cómodas, zonas bu<strong>en</strong>as, zonas<br />

coquetas, pero eso si ti<strong>en</strong>es que estar claro que estas personas pue<strong>de</strong>n<br />

salir a otra parte, por ejemplo a Máncora, a disfrutar, <strong>en</strong> un lugar bu<strong>en</strong>o.<br />

(Varón 23 años EP Trujillo).<br />

La oferta <strong>de</strong> éxtasis <strong>en</strong> todas las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la disponibilidad <strong>de</strong><br />

la sustancia que provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> mercados externos. Los propios consumidores<br />

afirman que <strong>el</strong> éxtasis que se consume vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> Europa, Estados Unidos,<br />

Arg<strong>en</strong>tina y Brasil. Por este motivo, es muy importante t<strong>en</strong>er i<strong>de</strong>ntificado al<br />

<strong>de</strong>aler, como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> información respecto <strong>de</strong> calidad, dosis, efecto<br />

esperado y precauciones necesarias.<br />

…los que consum<strong>en</strong> están at<strong>en</strong>tos a cuando se organizan los raves <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

valle (Sagrado) porque allí consigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> éxtasis, los que organizan son <strong>de</strong><br />

Lima y <strong>el</strong>los sab<strong>en</strong> bi<strong>en</strong> que te ofrec<strong>en</strong> y cuál es la forma más bu<strong>en</strong>a para<br />

disfrutar la fiesta. (Varón 30 años, EP Cusco).<br />

Lima siempre ocupa <strong>el</strong> primer lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> sustancias,<br />

luego Cusco y Trujillo. La policía no ha logrado <strong>de</strong>sbaratar organizaciones<br />

<strong>de</strong> traficantes <strong>de</strong> esta sustancia, si<strong>en</strong>do que <strong>en</strong> 2008 sólo se incautaron 1619<br />

unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> éxtasis, según reporta <strong>el</strong> Ministerio d<strong>el</strong> Interior 4 .<br />

Los consumidores <strong>de</strong> éxtasis son percibidos como adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es<br />

que ya han consumido o consum<strong>en</strong> habitualm<strong>en</strong>te otras sustancias (alcohol,<br />

marihuana, cocaína), que provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> sectores medio alto y alto, con bu<strong>en</strong>a<br />

condición socioeconómica, con familias completas, por lo g<strong>en</strong>eral funcionales,<br />

que usualm<strong>en</strong>te estudian o trabajan, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una dinámica <strong>de</strong> r<strong>el</strong>aciones<br />

sociales muy vinculadas al disfrute d<strong>el</strong> tiempo libre y a las comodida<strong>de</strong>s<br />

materiales y que compit<strong>en</strong> con sus pares <strong>en</strong> mostrarse exitosos y arriesgados.<br />

Yo consumí y cuando no t<strong>en</strong>ia plata me iba a v<strong>en</strong><strong>de</strong>r mi ropa al Ovalo<br />

Gutiérrez y me compraba mi <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> T<strong>el</strong>eticket <strong>de</strong> Wong y separaba<br />

para mi pepa. Hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que no sólo es la pepa, sino la<br />

<strong>en</strong>trada. El Creamfi<strong>el</strong>ds estuvo 86 soles la <strong>en</strong>trada. No todos consum<strong>en</strong><br />

éxtasis, pero <strong>el</strong> que quiere consigue. Pero <strong>el</strong> sector A nada más. Yo puedo<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>r mi ropa, pero si no t<strong>en</strong>go para comer, primero mis necesida<strong>de</strong>s<br />

básicas y luego puedo p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> consumir <strong>drogas</strong>. (Varón A – 25 años, EP<br />

Lima).<br />

Se consume <strong>en</strong> colegios y universida<strong>de</strong>s privadas. De niv<strong>el</strong> alto. En la<br />

t<strong>el</strong>evisión dic<strong>en</strong> que son g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> plata. Una amiga <strong>de</strong> plata que iba a<br />

fiestas <strong>el</strong>ectrónicas por hacer notar otro niv<strong>el</strong>. Sus amigas eran reggetoneras<br />

4 “Tráfico Ilícito <strong>de</strong> Drogas 1995-2008” Oficina G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Planificación, Oficina <strong>de</strong> Estadística, Ministerio<br />

d<strong>el</strong> Interior. Enero, 2009.<br />

27


28<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

nomás. Consumir éxtasis te da estatus, está r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> niv<strong>el</strong>, te<br />

r<strong>el</strong>acionas con otra g<strong>en</strong>te. (Varón 21 años, GF Lima Sur, 16 – 21 años).<br />

REPRESENTACIONES<br />

Todos los grupos <strong>en</strong>trevistados coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> que los consumidores <strong>de</strong> éxtasis son<br />

jóv<strong>en</strong>es que buscan facilitar las r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre pares <strong>en</strong> un contexto <strong>de</strong> fiesta<br />

don<strong>de</strong> la música, las luces, pero principalm<strong>en</strong>te la g<strong>en</strong>te, a qui<strong>en</strong>es si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sus<br />

iguales socialm<strong>en</strong>te hablando, da <strong>el</strong> marco para la experim<strong>en</strong>tación.<br />

El contacto físico, tomarse <strong>de</strong> las manos, tocar y acariciar <strong>el</strong> cuerpo d<strong>el</strong> otro,<br />

le otorga una condición emocional y ampliam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sorial a la experi<strong>en</strong>cia,<br />

don<strong>de</strong> la música <strong>el</strong>ectrónica les permite explorar s<strong>en</strong>saciones no sólo auditivas.<br />

El éxtasis resulta <strong>el</strong> dinamizador <strong>de</strong> las r<strong>el</strong>aciones d<strong>el</strong> grupo “hay secciones <strong>de</strong><br />

la <strong>el</strong>ectrónica que te pon<strong>en</strong>” (Varón 21 años, GF Trujillo, 16 – 21 años)<br />

Cuando su<strong>en</strong>a la música y todos ponemos las manos al c<strong>en</strong>tro, haci<strong>en</strong>do<br />

un círculo, ya no hay necesidad <strong>de</strong> palabras, todo es amor, todo es distinto.<br />

(Varón B - 25 años, EP Lima).<br />

En lo personal, los consumidores han referido los efectos buscados al ingerir<br />

éxtasis, principalm<strong>en</strong>te manejarse con más habilida<strong>de</strong>s con sus pares y con<br />

<strong>el</strong> sexo opuesto, que les permita r<strong>el</strong>acionarse y disfrutar al máximo. Los que<br />

adhier<strong>en</strong> a la cultura d<strong>el</strong> rave le otorgan al éxtasis un valor <strong>de</strong> pl<strong>en</strong>o disfrute y<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>ciador <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s.<br />

“Sin rave no hay éxtasis y sin éxtasis no hay rave”/”si no vas a ‘rollear’ <strong>en</strong>tonces<br />

¿para qué vi<strong>en</strong>es a un rave?”/ “con éxtasis se acaban los temores y eres<br />

otro, más hablador, más mandado, pero sin agresión, pue<strong>de</strong>s conversar<br />

con la flaca más linda que antes ni te miraba y ahora se queda horas<br />

contigo” (Varón A - 25 años, EP Lima).<br />

Cuando están <strong>en</strong> <strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> éxtasis te vu<strong>el</strong>ves <strong>el</strong> rey <strong>de</strong> la fiesta, que<br />

ti<strong>en</strong>es una s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> tanta confianza <strong>en</strong> ti mismo, que te lleva a ser<br />

súper sociable, súper f<strong>el</strong>iz, súper alegre con todos. Hay una compet<strong>en</strong>cia<br />

total, <strong>en</strong> una rave es un mercado sexual. Los chicos se están v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do, las<br />

chicas se están v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do y todos quier<strong>en</strong> con ese o <strong>el</strong> otro, <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong><br />

´roll´ no invita a ese mercado. (Varón A - 25 años, EP Lima).<br />

La s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> placer y s<strong>en</strong>sualidad se canaliza <strong>en</strong> <strong>el</strong> contacto con otros<br />

miembros d<strong>el</strong> grupo, a<strong>de</strong>más aprovecha la comunicación para conocerse,<br />

compartir la experi<strong>en</strong>cia y establecer nuevas r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> amistad. Se<br />

reconoc<strong>en</strong> más sociables, más dispuestos al diálogo, a intercambiar afecto y<br />

contacto, apoyándose <strong>en</strong> la s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> mucha confianza <strong>en</strong> sí mismo.<br />

Si vamos a filosofar <strong>sobre</strong> la f<strong>el</strong>icidad, es algo que todo <strong>el</strong> mundo busca y que<br />

jamás es perfecta, siempre hay algún estímulo o p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to negativo, es<br />

muy difícil, hasta para una persona que está <strong>en</strong> autorrealización no es tan


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

s<strong>en</strong>sitivo como <strong>el</strong> estado que g<strong>en</strong>era <strong>el</strong> éxtasis. El placer más civilizado, <strong>el</strong> fin<br />

d<strong>el</strong> hombre es la autorrealización, por eso los recuerdos <strong>de</strong> los mom<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> autorrealización son lo máximo, pero cuando uno está “rolleado” es<br />

eso más una muy notoria s<strong>en</strong>sibilidad, es placer corporal mezclado con<br />

f<strong>el</strong>icidad pura, que te la está brindando un compon<strong>en</strong>te químico, que ya<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> saber que segregas dopamina y es la f<strong>el</strong>icidad. Está asociado a<br />

la f<strong>el</strong>icidad y a la experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 2, 3 horas. O <strong>el</strong> pata que se comió 2 o 3<br />

pastillas, 8 horas <strong>de</strong> f<strong>el</strong>icidad. (Varón B - 25 años, EP Lima).<br />

29


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

1. MARCO TEÓRICO<br />

31<br />

CAPÍTULO 1<br />

Pese a que exist<strong>en</strong> <strong>de</strong>finiciones brindadas tanto por Naciones Unidas (ONU)<br />

a partir <strong>de</strong> las distintas Conv<strong>en</strong>ciones Internacionales, así como por la<br />

Organización Mundial <strong>de</strong> la Salud (OMS), los conceptos <strong>de</strong> los constructos,<br />

categorías y variables utilizados <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio ti<strong>en</strong><strong>en</strong> matices <strong>de</strong> acuerdo a<br />

los distintos <strong>en</strong>foques que los profesionales y/o las instituciones adoptan, por<br />

lo tanto es necesario plantear este capítulo que brindará <strong>el</strong> marco teórico <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> que se ha <strong>de</strong>sarrollado <strong>el</strong> estudio regional cualitativo <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> y, <strong>en</strong> este caso, <strong>el</strong> informe correspondi<strong>en</strong>te a Perú.<br />

Droga, (según la OMS), es toda aqu<strong>el</strong>la sustancia que, una vez consumida,<br />

provoca alteraciones bio-psico-sociales <strong>en</strong> <strong>el</strong> individuo, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> causar<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia física o psicológica y provocar síndromes <strong>de</strong> abstin<strong>en</strong>cia.<br />

1.1 Las <strong>drogas</strong> y sus clasificaciones<br />

Según los usos internacionalm<strong>en</strong>te aceptados, las <strong>drogas</strong> se pue<strong>de</strong>n<br />

clasificar <strong>de</strong> acuerdo a su orig<strong>en</strong>, a su situación jurídica, a sus efectos psicofisiológicos<br />

y a sus usos.<br />

Drogas según su orig<strong>en</strong><br />

Consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> las sustancias a partir <strong>de</strong> las cuales son<br />

<strong>el</strong>aboradas, las <strong>drogas</strong> se clasifican <strong>en</strong>:<br />

i. Drogas Naturales, pue<strong>de</strong>n prov<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> constituy<strong>en</strong>tes o principios activos<br />

<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> principalm<strong>en</strong>te vegetal, pero también animal o mineral;<br />

ii. Drogas Semi-<strong>sintéticas</strong>, obt<strong>en</strong>idas por síntesis química parcial <strong>de</strong> algunas<br />

<strong>drogas</strong> <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> vegetal; y,<br />

iii. Sintéticas, <strong>el</strong>aboradas <strong>en</strong> laboratorios y no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> orig<strong>en</strong> vegetal.


32<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Drogas según su situación jurídica<br />

El marco normativo internacional consi<strong>de</strong>ra la dicotomía 5 <strong>de</strong>:<br />

i. Drogas legales, están incluidas todas aqu<strong>el</strong>las permitidas por la ley y no<br />

existe prohibición alguna para su uso; y,<br />

ii. Drogas ilegales, esta categoría reúne a todas las <strong>drogas</strong> objeto <strong>de</strong><br />

prohibición legal <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración a sus efectos dañinos para <strong>el</strong><br />

organismo humano.<br />

Las leyes nacionales y los acuerdos internacionales respon<strong>de</strong>n a <strong>de</strong>cisiones<br />

<strong>de</strong> las instituciones con capacida<strong>de</strong>s jurisdiccionales, <strong>de</strong> allí que algunas<br />

<strong>drogas</strong> que hoy son consi<strong>de</strong>radas ilegales, como <strong>el</strong> éxtasis, y otras sustancias<br />

han t<strong>en</strong>ido períodos <strong>en</strong> los cuales no fueron objeto <strong>de</strong> tal calificación. El<br />

carácter legal <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> siempre respon<strong>de</strong> no sólo a un acuerdo <strong>en</strong>tre<br />

qui<strong>en</strong>es las califican como tal, sino también a la permisividad social que<br />

permite su <strong>consumo</strong>. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> que una droga sea legal no implica su<br />

inocuidad respecto al organismo humano. Por <strong>el</strong> contrario, exist<strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncias<br />

más que sufici<strong>en</strong>tes referidas al daño ocasionado por <strong>drogas</strong> legales como<br />

<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> alcohol y <strong>el</strong> tabaco. Los cambios g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te provi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> evaluaciones médicas o farmacológicas acerca <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> las<br />

sustancias y también d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> opinión acerca <strong>de</strong> la<br />

efectividad <strong>de</strong> las políticas referidas al <strong>consumo</strong>.<br />

Drogas según sus efectos psico-fisiológicos<br />

De acuerdo a las consecu<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

nervioso c<strong>en</strong>tral (SNC), se clasifican <strong>en</strong>:<br />

i. Estimulantes, ac<strong>el</strong>eran la actividad d<strong>el</strong> SNC y g<strong>en</strong>eran estados <strong>de</strong><br />

euforia, <strong>en</strong>ergía, iniciativa y s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar;<br />

ii. Depresivas, disminuy<strong>en</strong> la actividad d<strong>el</strong> SNC y produc<strong>en</strong> estados <strong>de</strong><br />

laxitud, actividad at<strong>en</strong>uada y aletargami<strong>en</strong>to; y,<br />

iii. Alucinóg<strong>en</strong>as, afectan <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> SNC, produci<strong>en</strong>do<br />

alteraciones <strong>en</strong> la percepción d<strong>el</strong> tiempo y d<strong>el</strong> espacio y g<strong>en</strong>erando<br />

cambios emocionales int<strong>en</strong>sos y variados, así como distorsiones <strong>de</strong> la<br />

personalidad, interrupción <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y visiones caleidoscópicas que<br />

confun<strong>de</strong>n la realidad con la fantasía.<br />

5 En realidad existe una compleja normativa que consi<strong>de</strong>ra una serie <strong>de</strong> categorías y subcategorías,<br />

así como mecanismos <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n internacional y nacional para la clasificación y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />

producción, comercialización y <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias legales, que a la vez pue<strong>de</strong>n ser utilizadas<br />

como precursores <strong>en</strong> la fabricación o procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> ilegales. Véase: Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

las Naciones Unidas contra <strong>el</strong> Tráfico Ilícito <strong>de</strong> Estupefaci<strong>en</strong>tes y Sustancias Sicotrópicas, 1988 y<br />

docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la Junta Internacional <strong>de</strong> Fiscalización <strong>de</strong> Estupefaci<strong>en</strong>tes, JIFE, http://www.incb.org/


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Pos su parte, las <strong>drogas</strong> <strong>de</strong>presivas pue<strong>de</strong>n ser:<br />

a. Anestésicas: Provocan una pérdida <strong>de</strong> la s<strong>en</strong>sibilidad y <strong>de</strong> la conci<strong>en</strong>cia.<br />

b. Hipnóticas: Produc<strong>en</strong> o provocan sueño.<br />

c. Sedantes: Produc<strong>en</strong> un estado r<strong>el</strong>ajado que pue<strong>de</strong> conducir al sueño.<br />

d. Tranquilizantes: Proporcionan alivio d<strong>el</strong> cansancio, r<strong>el</strong>ajación <strong>de</strong> los<br />

músculos y calman, sin provocar sueño o somnol<strong>en</strong>cia.<br />

e. Analgésicas: Alivian <strong>el</strong> dolor<br />

Drogas según sus usos<br />

De acuerdo a la permisividad <strong>en</strong> su uso, ya sea por razones sociales,<br />

culturales, por fines específicos <strong>de</strong> carácter médico o por estar prohibidas,<br />

las <strong>drogas</strong> también se clasifican <strong>en</strong>:<br />

i. Folclóricas, provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la naturaleza y su uso es ancestral,<br />

principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> curaciones o rituales culturales y étnicos;<br />

ii. Terapéuticas, han sido sintetizadas <strong>en</strong> laboratorios bajo la modalidad<br />

<strong>de</strong> fármacos, cuyo objeto principal es la prev<strong>en</strong>ción, alivio o curación<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s;<br />

iii. Sociales, son reconocidas como <strong>drogas</strong>, pero su <strong>consumo</strong> masivo es<br />

aceptado por la sociedad;<br />

iv. Objeto <strong>de</strong> abuso; son comercializadas ilegalm<strong>en</strong>te y su uso está<br />

prescrito por la ley, por cuanto g<strong>en</strong>era adicción, <strong>en</strong> forma más rápida<br />

que otras <strong>drogas</strong> y por la gran toxicidad que pres<strong>en</strong>ta su <strong>consumo</strong>; y,<br />

v. Inhalables, creadas originalm<strong>en</strong>te con un fin netam<strong>en</strong>te industrial,<br />

son sustancias volátiles <strong>de</strong> gran toxicidad, <strong>en</strong> su mayoría <strong>de</strong>rivan d<strong>el</strong><br />

petróleo y conti<strong>en</strong><strong>en</strong> un alto porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> plomo y tolu<strong>en</strong>o.<br />

1.2 Drogas <strong>sintéticas</strong><br />

Bajo <strong>el</strong> nombre común <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> síntesis, <strong>sintéticas</strong> o <strong>de</strong> diseño se<br />

agrupan una serie <strong>de</strong> sustancias psicoactivas producto <strong>de</strong> la síntesis<br />

química <strong>de</strong> otras sustancias químicas (precursores). Su<strong>el</strong><strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse<br />

<strong>en</strong> forma <strong>de</strong> comprimidos conocidos ordinariam<strong>en</strong>te como pastillas. Estas<br />

<strong>drogas</strong> actúan como sustancias psico-estimulantes, la mayoría <strong>de</strong>rivadas<br />

<strong>de</strong> las anfetaminas, razón por la cual la UNODC 6 las ha <strong>de</strong>nominado <strong>de</strong><br />

forma g<strong>en</strong>érica “estimulantes <strong>de</strong> tipo anfetamínico”.<br />

6 UNODC es la Oficina <strong>de</strong> las Naciones Unidas Contra las Drogas y <strong>el</strong> D<strong>el</strong>ito, por sus siglas <strong>en</strong> inglés.<br />

33


34<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

La <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> una clasificación <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong><br />

según su orig<strong>en</strong> 7 . Adicionalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> acuerdo a <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> forman<br />

parte <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> ilegales, según sus efectos psico-fisiológicos son<br />

estimulantes y, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> sus usos pue<strong>de</strong>n clasificarse como parte <strong>de</strong><br />

las <strong>drogas</strong> terapéuticas, objeto <strong>de</strong> abuso y/o inhalables.<br />

Actualm<strong>en</strong>te la producción <strong>de</strong> estas <strong>drogas</strong> se realiza por lo g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong><br />

forma clan<strong>de</strong>stina, con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> introducir variaciones <strong>en</strong> la estructura<br />

química <strong>de</strong> los precursores, <strong>de</strong> modo que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> efectos similares o más<br />

fuertes que las <strong>drogas</strong> clásicas.<br />

G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se administran por vía oral y se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />

comprimidos con colores llamativos y difer<strong>en</strong>tes dibujos grabados <strong>en</strong> la<br />

superficie. Tal es <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> MDMA o éxtasis y <strong>de</strong> las anfetaminas. Sin<br />

embargo, las metanfetaminas su<strong>el</strong><strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> cristales o<br />

polvos que su<strong>el</strong><strong>en</strong> ser fumados, inhalados, ingeridos oralm<strong>en</strong>te e incluso<br />

inyectados.<br />

Metanfetaminas<br />

De acuerdo al NIDA 8 , <strong>el</strong> método preferido <strong>de</strong> abuso <strong>de</strong> la metanfetamina<br />

varía <strong>de</strong> acuerdo a la región geográfica y ha cambiado con los años. En<br />

años reci<strong>en</strong>tes se ha vu<strong>el</strong>to más popular fumar la metanfetamina, lo que<br />

hace que la droga p<strong>en</strong>etre muy rápidam<strong>en</strong>te al cerebro, aum<strong>en</strong>tando su<br />

pot<strong>en</strong>cial adictivo así como las consecu<strong>en</strong>cias adversas a la salud. La forma<br />

<strong>en</strong> que la droga altera <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> ánimo también varía <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> cómo se administre. Inmediatam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> fumarla o inyectarla<br />

intrav<strong>en</strong>osam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> usuario si<strong>en</strong>te una int<strong>en</strong>sa s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> euforia (un<br />

“rush” o “flash”), que dura ap<strong>en</strong>as unos minutos y que se su<strong>el</strong>e <strong>de</strong>scribir<br />

como extremadam<strong>en</strong>te plac<strong>en</strong>tera. Cuando se inhala (“snorting”) o<br />

cuando se toma oralm<strong>en</strong>te, también produce una s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> euforia,<br />

pero m<strong>en</strong>os int<strong>en</strong>sa. La inhalación <strong>de</strong> la droga produce efectos <strong>en</strong> 3 a 5<br />

minutos, mi<strong>en</strong>tras que su <strong>consumo</strong> por vía oral produce efectos <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> unos 15 a 20 minutos.<br />

7 Esteban Fernán<strong>de</strong>z, José <strong>en</strong> su artículo “Nuevas <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo sintético. El lado oscuro <strong>de</strong><br />

la química” p. 33, reconoce que exist<strong>en</strong> muchos conceptos para la <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> “<strong>drogas</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo sintético”, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>las, según este autor, “…las propias Naciones Unidas <strong>de</strong>nominan <strong>drogas</strong><br />

<strong>de</strong> diseño (<strong>de</strong>signer drugs) a nuevos tipos <strong>de</strong> sustancias sintética, similares <strong>en</strong> estructura química y<br />

actividad farmacológica a sustancias controladas legalm<strong>en</strong>te, pero con modificaciones estructurales<br />

sufici<strong>en</strong>tes para int<strong>en</strong>tar evitar <strong>el</strong> control legal aplicables a las sustancias <strong>de</strong> las que provi<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />

es <strong>de</strong>cir, que serían sustancias que se han diseñado basándose <strong>en</strong> <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> abuso conocidas y<br />

controladas, pero int<strong>en</strong>tando evitar dicho control legal por pres<strong>en</strong>tar unas estructuras químicas algo<br />

difer<strong>en</strong>tes y con efectos psicoactivos supuestam<strong>en</strong>te previsibles”. Extraído <strong>de</strong> internet, 20 diciembre<br />

<strong>de</strong> 2008. http://www.portalfarma. com/pfarma/taxonomia/g<strong>en</strong>eral/gp000012.nsf/voDocum<strong>en</strong>tos/39<br />

B9743707F4F468C12573B500385BAA/$File/farmadroga32-38.pdf<br />

8 NIDA es <strong>el</strong> National Institute on Drug Abuse, <strong>en</strong> Serie <strong>de</strong> Reportajes <strong>de</strong> Investigación – Abuso y Adicción<br />

a la Metanfetamina, <strong>el</strong> MDMA y Alucinóg<strong>en</strong>os:<br />

http://www.drugabuse.gov/ResearchReports/metanfetamina/Metanfeta2.html<br />

http://www.drugabuse.gov/InfoFacts/extasis.html<br />

http://www.drugabuse.gov/InfoFacts/LSD-Sp.html


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Así como con otros estimulantes similares, la metanfetamina con frecu<strong>en</strong>cia<br />

se abusa durante ciclos <strong>de</strong> “uso fuerte y <strong>de</strong>splome” (“binge and crash”).<br />

Debido a que los efectos plac<strong>en</strong>teros <strong>de</strong> la metanfetamina <strong>de</strong>saparec<strong>en</strong><br />

antes <strong>de</strong> que su conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong> la sangre baje significativam<strong>en</strong>te, los<br />

usuarios tratan <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er la s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> euforia por más tiempo usando<br />

la droga repetidam<strong>en</strong>te. En algunos casos, las personas que abusan <strong>de</strong> la<br />

metanfetamina se <strong>en</strong>tregan a la droga <strong>en</strong> una forma excesiva y continua<br />

conocida como “corrida” (“run”), <strong>de</strong>jando <strong>de</strong> comer y <strong>de</strong> dormir mi<strong>en</strong>tras<br />

continúan con <strong>el</strong> abuso <strong>de</strong> la droga a veces hasta por varios días.<br />

MDMA (Éxtasis)<br />

Asimismo, <strong>el</strong> NIDA <strong>de</strong>scribe al MDMA (3,4 metil<strong>en</strong>dioximetanfetamina) como<br />

una droga sintética y psicoactiva, químicam<strong>en</strong>te similar al estimulante<br />

metanfetamina y al alucinóg<strong>en</strong>o mezcalina. Causa un efecto vigorizante,<br />

eufórico, cali<strong>de</strong>z emocional y distorsión <strong>en</strong> la percepción d<strong>el</strong> tiempo y<br />

<strong>de</strong> las experi<strong>en</strong>cias táctiles. El MDMA se toma por vía oral <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />

cápsula o pastilla. Inicialm<strong>en</strong>te sólo era popular <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> Estados Unidos que acudían a los clubes nocturnos o a las<br />

fiestas <strong>de</strong> baile <strong>de</strong> todo <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> semana, conocidas como fiestas “rave”.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> perfil d<strong>el</strong> usuario típico d<strong>el</strong> MDMA ha cambiado y la<br />

droga afecta ahora a un espectro más amplio <strong>de</strong> grupos etarios y étnicos.<br />

El MDMA es también popular <strong>en</strong>tre los hombres homosexuales que viv<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> áreas urbanas. Algunos informan que usan esta sustancia como parte<br />

<strong>de</strong> sus experi<strong>en</strong>cias con <strong>drogas</strong> múltiples, las cuales incluy<strong>en</strong> marihuana,<br />

cocaína, metanfetamina, ketamina y otras sustancias lícitas e ilícitas.<br />

El MDMA ejerce sus efectos primarios <strong>en</strong> las neuronas d<strong>el</strong> cerebro que<br />

usan <strong>el</strong> neurotransmisor químico llamado serotonina, para comunicarse<br />

con otras neuronas. El sistema <strong>de</strong> la serotonina juega un pap<strong>el</strong> importante<br />

<strong>en</strong> la regulación d<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> ánimo, la agresión, la actividad sexual, <strong>el</strong><br />

sueño y la s<strong>en</strong>sibilidad al dolor. Así, <strong>el</strong> MDMA se une al transportador <strong>de</strong> la<br />

recaptación <strong>de</strong> serotonina, <strong>el</strong> cual es responsable <strong>de</strong> extraer la serotonina<br />

<strong>de</strong> la sinapsis (<strong>el</strong> espacio que queda <strong>en</strong>tre una neurona y otra) para<br />

extinguir la señal <strong>en</strong>tre las neuronas. El MDMA causa también la liberación<br />

excesiva <strong>de</strong> serotonina <strong>de</strong> las neuronas y ti<strong>en</strong>e efectos similares, pero m<strong>en</strong>os<br />

pot<strong>en</strong>tes <strong>sobre</strong> las neuronas que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> dopamina y norepinefrina.<br />

El MDMA pue<strong>de</strong> producir confusión, <strong>de</strong>presión, problemas <strong>de</strong> sueño, <strong>de</strong>seo<br />

vehem<strong>en</strong>te por consumir la droga y ansiedad int<strong>en</strong>sa. Estos problemas<br />

se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar poco tiempo <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> consumir la droga o, <strong>en</strong><br />

ocasiones, días o semanas <strong>de</strong>spués. A<strong>de</strong>más, los usuarios crónicos <strong>de</strong><br />

MDMA ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>or que los que no usan MDMA <strong>en</strong> ciertos<br />

tipos <strong>de</strong> pruebas cognitivas o <strong>de</strong> memoria, aunque algunos <strong>de</strong> estos<br />

efectos pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>berse al uso <strong>de</strong> otras <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> combinación con<br />

<strong>el</strong> MDMA. La investigación <strong>en</strong> animales indica que la MDMA pue<strong>de</strong> ser<br />

nociva para <strong>el</strong> cerebro. En un estudio <strong>en</strong> primates no humanos se <strong>de</strong>mostró<br />

que la exposición a la MDMA durante ap<strong>en</strong>as 4 días ocasionó daño <strong>en</strong> las<br />

35


36<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

terminales nerviosas <strong>de</strong> la serotonina, <strong>el</strong> cual era aún evi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> 6 a 7 años<br />

<strong>de</strong>spués. Si bi<strong>en</strong> no se ha <strong>de</strong>mostrado <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>finitiva una neurotoxicidad<br />

similar <strong>en</strong> los seres humanos, la mayoría <strong>de</strong> las investigaciones <strong>en</strong> animales<br />

<strong>de</strong>muestran los daños <strong>de</strong> la MDMA y sugier<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma contun<strong>de</strong>nte<br />

que la MDMA no es una droga inof<strong>en</strong>siva para <strong>consumo</strong> humano. En la<br />

actualidad esta área es un foco <strong>de</strong> int<strong>en</strong>sa investigación.<br />

En términos g<strong>en</strong>éricos, <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éste tipo <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> se r<strong>el</strong>aciona con<br />

ciertas formas <strong>de</strong> ocio juv<strong>en</strong>il y <strong>de</strong> estilos musicales.<br />

Alucinóg<strong>en</strong>es – LSD y PCP<br />

En particular y a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la mayoría <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong>, los efectos <strong>de</strong><br />

los alucinóg<strong>en</strong>os son altam<strong>en</strong>te variables y se caracterizan por no ser<br />

confiables ya que produc<strong>en</strong> diversos efectos <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes personas o <strong>en</strong><br />

la misma persona <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes ocasiones. Eso se <strong>de</strong>be principalm<strong>en</strong>te a<br />

variaciones <strong>en</strong> la cantidad y <strong>en</strong> la composición <strong>de</strong> los principios activos,<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los alucinóg<strong>en</strong>os <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> plantas y hongos. Debido<br />

a su naturaleza impre<strong>de</strong>cible, su uso pue<strong>de</strong> ser particularm<strong>en</strong>te p<strong>el</strong>igroso.<br />

LSD (dietilamida d<strong>el</strong> ácido lisérgico-d)<br />

Es una <strong>de</strong> las sustancias químicas más pot<strong>en</strong>tes que alteran <strong>el</strong> estado <strong>de</strong><br />

ánimo. Fue <strong>de</strong>scubierta <strong>en</strong> 1938 y se fabrica a partir d<strong>el</strong> ácido lisérgico, que<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>el</strong> cornezu<strong>el</strong>o, un hongo que crece <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>o y otros<br />

granos. Se v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> tabletas, cápsulas y ocasionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> forma líquida,<br />

por lo que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se toma por vía oral. A m<strong>en</strong>udo se la agrega a un<br />

pap<strong>el</strong> absorb<strong>en</strong>te que se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> pedazos <strong>de</strong>corativos, cada uno <strong>de</strong> los<br />

cuales equivale a una dosis. Las experi<strong>en</strong>cias, con frecu<strong>en</strong>cia conocidas<br />

como “viajes”, son <strong>de</strong> larga duración y típicam<strong>en</strong>te comi<strong>en</strong>zan a disiparse<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> unas 12 horas.<br />

Se observan cambios más drásticos <strong>en</strong> las s<strong>en</strong>saciones y s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos que<br />

<strong>en</strong> la parte física. Es posible que <strong>el</strong> usuario <strong>de</strong> LSD si<strong>en</strong>ta varias emociones<br />

difer<strong>en</strong>tes al mismo tiempo o que pase rápidam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una emoción a<br />

otra. Si se toma una dosis sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te alta, la droga produce d<strong>el</strong>irio<br />

y alucinaciones visuales. El s<strong>en</strong>tido d<strong>el</strong> tiempo y <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntidad propia<br />

se alteran. Las s<strong>en</strong>saciones parec<strong>en</strong> “<strong>en</strong>trecruzarse”, dando al usuario<br />

la impresión <strong>de</strong> oír los colores y ver los sonidos. Estos cambios pue<strong>de</strong>n<br />

ser aterradores, causándole pánico al usuario. Algunas personas ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos aterrorizantes y s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sesperación, ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

miedo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> control, <strong>de</strong> volverse locos o <strong>de</strong> morir cuando están<br />

usando LSD.<br />

Los usuarios también pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>er “flashbacks”, s<strong>en</strong>saciones <strong>de</strong> “déjà vu”<br />

o revivisc<strong>en</strong>cias, es <strong>de</strong>cir, recurr<strong>en</strong>cias alucinatorias <strong>de</strong> ciertos aspectos<br />

<strong>de</strong> sus experi<strong>en</strong>cias con la droga. Un “flashback” suce<strong>de</strong> rep<strong>en</strong>tinam<strong>en</strong>te,<br />

por lo g<strong>en</strong>eral sin previo aviso, y pue<strong>de</strong> ocurrir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> unos días hasta un<br />

año <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber usado LSD. En algunas personas estas revivisc<strong>en</strong>cias<br />

pue<strong>de</strong>n persistir y causar gran angustia o <strong>de</strong>terioro <strong>en</strong> <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

social o laboral, lo que se conoce como <strong>el</strong> trastorno perceptivo persist<strong>en</strong>te<br />

por alucinóg<strong>en</strong>os (HPPD, por sus siglas <strong>en</strong> inglés).<br />

Con <strong>el</strong> tiempo, la mayoría <strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong> LSD disminuy<strong>en</strong> o <strong>de</strong>jan su <strong>consumo</strong><br />

voluntariam<strong>en</strong>te. El LSD no se consi<strong>de</strong>ra una droga adictiva ya que no<br />

produce un comportami<strong>en</strong>to caracterizado por la búsqueda compulsiva<br />

<strong>de</strong> la droga. Sin embargo, sí produce tolerancia, por lo que algunos usuarios<br />

que la usan repetidam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomar dosis cada vez más altas para<br />

lograr <strong>el</strong> mismo niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> intoxicación que habían logrado previam<strong>en</strong>te.<br />

Ésta es una práctica sumam<strong>en</strong>te p<strong>el</strong>igrosa, dado lo impre<strong>de</strong>cible que es<br />

la droga. A<strong>de</strong>más, se ha reportado una tolerancia cruzada <strong>en</strong>tre la LSD y<br />

otros alucinóg<strong>en</strong>os.<br />

PCP (f<strong>en</strong>ciclidina)<br />

Se <strong>de</strong>sarrolló <strong>en</strong> los años cincu<strong>en</strong>ta como una anestesia intrav<strong>en</strong>osa,<br />

pero su uso se <strong>de</strong>scontinuó <strong>de</strong>bido a sus efectos secundarios sumam<strong>en</strong>te<br />

adversos. Es un polvo blanco cristalino que se disu<strong>el</strong>ve fácilm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

agua o alcohol. Ti<strong>en</strong>e un gusto químico amargo distintivo. Se pue<strong>de</strong> teñir<br />

fácilm<strong>en</strong>te, por lo que se comercializa <strong>en</strong> una gran variedad <strong>de</strong> tabletas,<br />

cápsulas y polvos <strong>de</strong> colores. Normalm<strong>en</strong>te se inhala, fuma o ingiere. Para<br />

fumarla, a m<strong>en</strong>udo se agrega PCP a algún tipo <strong>de</strong> hoja como la m<strong>en</strong>ta,<br />

perejil, orégano o marihuana. Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la cantidad y <strong>de</strong> la vía <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong>, los efectos duran alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 4 a 6 horas.<br />

En 1965 se <strong>de</strong>scontinuó <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la PCP como anestesia aprobada <strong>en</strong><br />

seres humanos <strong>de</strong>bido a que los paci<strong>en</strong>tes a m<strong>en</strong>udo se mostraban<br />

agitados, d<strong>el</strong>irantes e irracionales cuando se recuperaban <strong>de</strong> sus efectos<br />

anestésicos. El PCP es una “droga disociativa”, es <strong>de</strong>cir, que distorsiona las<br />

percepciones visuales y auditivas, y produce s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> aislami<strong>en</strong>to<br />

o disociación d<strong>el</strong> <strong>en</strong>torno y <strong>de</strong> sí mismo. Se introdujo como droga <strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> la calle <strong>en</strong> los años ses<strong>en</strong>ta y rápidam<strong>en</strong>te adquirió la fama <strong>de</strong><br />

que causaba reacciones adversas y que no valía la p<strong>en</strong>a <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong><br />

consumirla. Sin embargo, algunos consumidores se s<strong>en</strong>tían atraídos por la<br />

s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> fuerza, po<strong>de</strong>r e invulnerabilidad que da la droga, así como<br />

por <strong>el</strong> efecto narcótico que pue<strong>de</strong> producir. Entre los efectos psicológicos<br />

adversos reportados están:<br />

• Síntomas parecidos a los <strong>de</strong> la esquizofr<strong>en</strong>ia como d<strong>el</strong>irio, alucinaciones,<br />

paranoia, p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to perturbado y una s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> distanciami<strong>en</strong>to<br />

d<strong>el</strong> <strong>en</strong>torno.<br />

• Perturbaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> ánimo: Por ejemplo, alre<strong>de</strong>dor d<strong>el</strong><br />

50 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las personas que acudieron a salas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />

pres<strong>en</strong>tando problemas inducidos por <strong>drogas</strong> y que cumplían con los<br />

criterios para uso <strong>de</strong> PCP <strong>en</strong> las últimas 48 horas, reportaron un aum<strong>en</strong>to<br />

significativo <strong>en</strong> los síntomas <strong>de</strong> ansiedad.<br />

• Las personas que consum<strong>en</strong> PCP por periodos prolongados afirman<br />

sufrir <strong>de</strong> pérdida <strong>de</strong> memoria, dificultad para hablar y p<strong>en</strong>sar, <strong>de</strong>presión<br />

37


38<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

y pérdida <strong>de</strong> peso. Los síntomas pue<strong>de</strong>n persistir hasta un año <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> haber <strong>de</strong>jado <strong>de</strong> usar esta droga.<br />

• Adicción: El PCP es adictivo. Su uso repetido pue<strong>de</strong> llevar al <strong>de</strong>seo<br />

vehem<strong>en</strong>te o ansias por la droga y a comportami<strong>en</strong>tos caracterizados<br />

por la búsqueda compulsiva <strong>de</strong> PCP a pesar <strong>de</strong> las graves consecu<strong>en</strong>cias<br />

adversas.<br />

Evolución y composiciones <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong><br />

Este grupo <strong>de</strong> sustancias compr<strong>en</strong><strong>de</strong> a todos los compuestos análogos a<br />

las <strong>drogas</strong> llamadas clásicas: opiáceos <strong>de</strong> síntesis, <strong>de</strong>rivados anfetamínicos,<br />

arilciclohexilaminas (F<strong>en</strong>ciclidina o PCP, Ketamina), <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la<br />

metacualona, y otros como <strong>el</strong> Gammahidroxibutirato o GHB. Sin embargo,<br />

<strong>en</strong> la práctica este término se reserva para los <strong>de</strong>rivados estimulantes <strong>de</strong> tipo<br />

anfetamínicos, cuyo prototipo es una molécula química: la f<strong>en</strong>iletilamina.<br />

D<strong>el</strong>l´Acqua, Cecilia y Pascale, Antonio <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo <strong>sobre</strong> “Anfetaminas<br />

y Drogas <strong>de</strong> Síntesis” m<strong>en</strong>cionan que la estructura original <strong>de</strong> la <strong>de</strong>xtroanfetamina<br />

se sintetizó <strong>en</strong> 1887. Sus efectos psicoestimulantes se<br />

<strong>de</strong>scribieron recién <strong>en</strong> 1933 cuando se buscaba un sustituto <strong>de</strong> la efedrina<br />

para <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> asma. La utilización por vía intrav<strong>en</strong>osa com<strong>en</strong>zó<br />

<strong>en</strong> la década <strong>de</strong> los años 20 como alternativa apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te inocua<br />

<strong>de</strong> la cocaína, que ya era reconocida como una droga p<strong>el</strong>igrosa y <strong>de</strong><br />

comercialización ilícita.<br />

Actualm<strong>en</strong>te su uso con fines terapéuticos está restringido al tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la narcolepsia <strong>en</strong> adultos y al déficit at<strong>en</strong>cional <strong>en</strong> niños.<br />

La metanfetamina (llamada speed <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado ilícito), <strong>de</strong>scubierta <strong>en</strong><br />

Japón <strong>en</strong> 1919, también fue utilizada para <strong>el</strong> déficit at<strong>en</strong>cional <strong>en</strong> niños y<br />

adultos con <strong>el</strong> nombre comercial <strong>de</strong> Desoxyn.<br />

En la medida que <strong>el</strong> uso terapéutico <strong>de</strong> estas <strong>drogas</strong> fue <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>do<br />

paulatinam<strong>en</strong>te, su <strong>consumo</strong> ilícito con fines recreativos se increm<strong>en</strong>tó <strong>en</strong><br />

los últimos años con la introducción d<strong>el</strong> ice (“hi<strong>el</strong>o”) y d<strong>el</strong> crystal (“cristal”),<br />

formas <strong>de</strong> metanfetamina.<br />

El MDMA (3,4 – metil<strong>en</strong>dioximetanfetamina o éxtasis) fue originalm<strong>en</strong>te<br />

sintetizada por la compañía farmacéutica alemana Merck <strong>en</strong> 1912 y<br />

pat<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> 1914 como supresor d<strong>el</strong> apetito. En esos años también surg<strong>en</strong><br />

la MDA (3,4 – metil<strong>en</strong>dioxianfetamina o “píldora d<strong>el</strong> amor”) y la MDEA (3,4<br />

– metil<strong>en</strong>dioxietilanfetamina o “Eva”.<br />

En la década <strong>de</strong> 1960 ses<strong>en</strong>ta, Gary H<strong>en</strong><strong>de</strong>rson, <strong>de</strong>nominó “<strong>de</strong>signer drugs”<br />

a una serie <strong>de</strong> sustancias que com<strong>en</strong>zaban a ser objeto <strong>de</strong> tráfico ilegal<br />

<strong>en</strong> Norteamérica e introduce <strong>el</strong> éxtasis con fines recreativos sintetizándolo<br />

clan<strong>de</strong>stinam<strong>en</strong>te para escapar <strong>de</strong> restricciones legales.<br />

A mediados <strong>de</strong> los años och<strong>en</strong>ta d<strong>el</strong> siglo XX, <strong>el</strong> uso recreativo d<strong>el</strong> éxtasis


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

se increm<strong>en</strong>tó y vinculó y fiestas raves, que se llevan a cabo <strong>en</strong> discotecas<br />

y clubes nocturnos.<br />

En los últimos 20 años se han estudiado <strong>en</strong> profundidad los efectos<br />

psicoactivos y la <strong>el</strong>evada toxicidad <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> sustancias, asociándose<br />

su uso a una <strong>el</strong>evada morbi-mortalidad.<br />

La característica más r<strong>el</strong>evante <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> diseño es su<br />

heterog<strong>en</strong>eidad, constituy<strong>en</strong> los opiáceos, <strong>de</strong>rivados anfetamínicos,<br />

alucinóg<strong>en</strong>os, anestésicos, sedantes, etc. Son sustancias químicas <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong> completam<strong>en</strong>te sintético, que no precisa para su obt<strong>en</strong>ción ningún<br />

alcaloi<strong>de</strong> vegetal.<br />

Efectos<br />

Farré, M. y otros reseñan los principales efectos i<strong>de</strong>ntificados por <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>: (En términos <strong>de</strong>)…efectos subjetivos y<br />

psicomotores <strong>el</strong> éxtasis (MDMA) produce s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> euforia, bi<strong>en</strong>estar,<br />

estimulación <strong>en</strong>ergía, extroversión y humor expansivo. Los efectos se inician<br />

a partir <strong>de</strong> los 30 o 45 minutos <strong>de</strong> su ingesta, y se manifiestan <strong>en</strong> estados <strong>de</strong><br />

ansiedad, s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> euforia y gran <strong>en</strong>ergía física y emocional, mejora<br />

la autoestima, hay emotividad <strong>de</strong>sinhibida y mayor facilidad para <strong>en</strong>tablar<br />

r<strong>el</strong>aciones sociales. En dosis altas pue<strong>de</strong>n producir cuadros <strong>de</strong> pánico y<br />

confusión m<strong>en</strong>tal con alucinaciones visuales o auditivas 9 .<br />

En <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> éxtasis se <strong>de</strong>staca que al t<strong>en</strong>er efectos empáticos facilita las<br />

r<strong>el</strong>aciones interpersonales.<br />

Psicológicam<strong>en</strong>te se busca sociabilidad, apatía euforia, <strong>de</strong>sinhibición,<br />

<strong>de</strong>seo sexual aum<strong>en</strong>tado, locuacidad. Los consumidores expresan que, si<br />

bi<strong>en</strong> estas <strong>drogas</strong> están asociadas a la música <strong>el</strong>ectrónica, también sirv<strong>en</strong><br />

para “<strong>de</strong>sinhibirse”, y “aguantar o alargar la fiesta”, o como “pastilla <strong>de</strong> fin<br />

<strong>de</strong> semana” 10 .<br />

Los principales efectos físicos son taquicardia, arritmia, hipert<strong>en</strong>sión,<br />

sequedad <strong>en</strong> la boca, temblores, sudoración y aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> temperatura<br />

corporal o hipertermia.<br />

Para Esteban Fernán<strong>de</strong>z 11 las <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> diseño, sigui<strong>en</strong>do criterios<br />

farmacológicos, es <strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> sus efectos, se clasifican <strong>en</strong>:<br />

9 Farré, M. y otros. Monografía Drogas Recreativas. 2003, p. 122<br />

10 Expresiones <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so manifestadas por los participantes <strong>en</strong> los grupos focales-<br />

11 Op cit, p. 33<br />

39


40<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla Nº 1. Clasificación farmacológica <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> diseño<br />

según sus efectos<br />

Efectos Drogas <strong>de</strong> diseño<br />

i. Estimulantes Derivados <strong>de</strong> la anfetamina (metanf<strong>en</strong>tamina y r<strong>el</strong>acionados) aminorex<br />

y sus <strong>de</strong>rivados.<br />

ii. Depresores F<strong>en</strong>ciclidina y sus <strong>de</strong>rivados, ketamina, <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la meperidina,<br />

gamma-hidroxibutirato(GHB), nitrato <strong>de</strong> amilo y <strong>de</strong> butilo (poppers).<br />

iii. Alucinóg<strong>en</strong>os Dimetiltriptamina (DMT) y sus <strong>de</strong>rivados, <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la anfetamina,<br />

la 2C-1 (2,5-dimetoxi-4-yodof<strong>en</strong>etilamina), la 2C-T-2 (2,5-dimetoxi-4etiltiof<strong>en</strong>etilamina,<br />

la 2C-T-7 (2,5-dimetoxi-4-(n) propiltiof<strong>en</strong>etilamina y<br />

la TMA-2 (2,4,5-trimetoxianfetamina).<br />

iv. De efectos mixtos Normalm<strong>en</strong>te alucinóg<strong>en</strong>o-estimulantes: <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong><br />

metil<strong>en</strong>dioxianfetamina: MDA, MDMA (éxtasis), N-etil-MDA, MBDB.<br />

1.3 Conceptos operacionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio<br />

Factores <strong>de</strong> riesgo, situaciones o características que aum<strong>en</strong>tan la<br />

probabilidad que un individuo consuma <strong>drogas</strong>.<br />

Factores <strong>de</strong> protección, circunstancias d<strong>el</strong> contexto y <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> las<br />

personas que las pue<strong>de</strong>n condicionar y predisponer o proteger respecto al<br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>. Estos constituy<strong>en</strong> características importantes<br />

<strong>sobre</strong> las que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> operar los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción dirigidos a la<br />

prev<strong>en</strong>ción - protección.<br />

Percepción <strong>de</strong> riesgo, valoración <strong>de</strong> las implicancias d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong>:<br />

gravedad, p<strong>el</strong>igro, consecu<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

Patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, mod<strong>el</strong>os establecidos como efecto <strong>de</strong><br />

inducción que actúan como motivadores para <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>,<br />

g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te vinculados al hedonismo y la evasión <strong>de</strong> la realidad.<br />

Re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>, espacios y procesos <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro hedonístico<br />

construidos y frecu<strong>en</strong>tados por consumidores <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>. Las re<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>sarrollan valores, comportami<strong>en</strong>tos y prácticas legitimadas por sus<br />

integrantes.<br />

Cultura rave, los valores <strong>de</strong> la cultura rave se resum<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> slogan P.L.U.R.<br />

(peace, love, unity, respect;). Sus cultores asocian la música para la<br />

individualidad <strong>de</strong> un baile colectivo, don<strong>de</strong> los participantes coincidan<br />

<strong>en</strong> una sola frecu<strong>en</strong>cia buscando experim<strong>en</strong>tar s<strong>en</strong>saciones similares. En<br />

una fiesta rave todos son amigos o conocidos y se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que durante<br />

la fiesta todos olvi<strong>de</strong>n <strong>el</strong> sistema económico imperante, <strong>de</strong> la sociedad e<br />

incluso <strong>de</strong> sí mismos para lograr formar parte <strong>de</strong> una masa <strong>de</strong> amistad y<br />

bu<strong>en</strong>as int<strong>en</strong>ciones.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

2. OBJETIVOS, PREGUNTAS DE INVESTIGACIÓN<br />

Y POBLACIÓN OBJETIVO<br />

2.1 Objetivos<br />

Los objetivos establecidos para <strong>el</strong> estudio fueron:<br />

41<br />

CAPÍTULO 2<br />

• Dar sust<strong>en</strong>to ci<strong>en</strong>tífico al diseño <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción temprana<br />

ori<strong>en</strong>tados al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> ilegales <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar características/patrones y re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> que<br />

fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> los compon<strong>en</strong>tes es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

temprana integrales (oferta/<strong>de</strong>manda) y exitosos.<br />

• Conocer características, similitu<strong>de</strong>s y difer<strong>en</strong>cias, <strong>de</strong> las poblaciones<br />

<strong>en</strong> riesgo i<strong>de</strong>ntificadas <strong>en</strong> los PPMM.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar los factores <strong>de</strong> riesgo y protección <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

2.2 Preguntas <strong>de</strong> investigación<br />

Las preguntas se plantearon <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los objetivos d<strong>el</strong> estudio, pero<br />

fueron or<strong>de</strong>nadas a partir <strong>de</strong> su significación <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> investigación.<br />

Pregunta c<strong>en</strong>tral<br />

Pregunta c<strong>en</strong>tral<br />

¿Cuál es <strong>el</strong> patrón <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> (<strong>de</strong>manda/oferta) <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong><br />

grupos i<strong>de</strong>ntificados <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es consumidores <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s consi<strong>de</strong>radas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio?<br />

Pregunta complem<strong>en</strong>taria<br />

¿Cuáles son los factores <strong>de</strong> riesgo y/o protección, asociados al <strong>consumo</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> para cada uno <strong>de</strong> los grupos i<strong>de</strong>ntificados?<br />

Preguntas para formular “Conclusiones”<br />

¿Cuáles son las similitu<strong>de</strong>s y/o difer<strong>en</strong>cias registradas <strong>en</strong>tre los grupos<br />

i<strong>de</strong>ntificados, a niv<strong>el</strong> país y regional (<strong>en</strong>tre los PPMM)?


42<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

¿Cuáles son los lineami<strong>en</strong>tos básicos <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción temprana<br />

ori<strong>en</strong>tados al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> ilegales a niv<strong>el</strong> país y regional y<br />

que se <strong>de</strong>duc<strong>en</strong> d<strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to alcanzado por <strong>el</strong> estudio?<br />

¿Cuáles son los instrum<strong>en</strong>tos y metodología utilizados para la realización<br />

d<strong>el</strong> estudio por país y a niv<strong>el</strong> regional?<br />

2.3 Población objetivo<br />

La población consi<strong>de</strong>rada como objeto directo d<strong>el</strong> estudio estuvo<br />

conformada por los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong>tre 15 y 35 años que, por su condición,<br />

contextos y <strong>en</strong>tornos socioculturales, pue<strong>de</strong>n ser pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te sujetos<br />

<strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular.<br />

Operacionalm<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>finió como “grupos <strong>de</strong> riesgo” al conjunto <strong>de</strong><br />

población a partir <strong>de</strong> un rango <strong>de</strong> edad establecido, condición ocupacional<br />

y extracción socioeconómica, que consume o que pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong><br />

involucrarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>. Así se <strong>de</strong>terminaron tres<br />

categorías:<br />

iv. Jóv<strong>en</strong>es estudiantes <strong>de</strong> últimos años <strong>de</strong> secundaria,<br />

v. Estudiantes universitarios,<br />

vi. Profesionales jóv<strong>en</strong>es.<br />

Se asumió que los tres grupos <strong>de</strong> riesgo estarían conformados por jóv<strong>en</strong>es<br />

varones y mujeres cuya extracción socioeconómica se ubica <strong>en</strong> estratos<br />

sociales altos y medios con una correspon<strong>de</strong>ncia “territorial” <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia.<br />

Estas categorías fueron asumidas al mismo tiempo como “grupos <strong>de</strong><br />

afinidad” <strong>en</strong>t<strong>en</strong>didos como un conjunto específico <strong>de</strong> población que<br />

comparte valores y <strong>de</strong>sarrolla prácticas y comportami<strong>en</strong>tos similares <strong>en</strong> sus<br />

<strong>en</strong>tornos sociales y culturales.<br />

Para <strong>el</strong> abordaje <strong>de</strong> los objetivos específicos se <strong>de</strong>finieron tres procesos<br />

clave a los que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sometidos dichos grupos <strong>de</strong> riesgo:<br />

Circuito/s <strong>de</strong> oferta/distribución, situación externa que motiva <strong>en</strong> los sujetos<br />

concernidos (grupos <strong>en</strong> riesgo) oportunida<strong>de</strong>s, curiosida<strong>de</strong>s y experi<strong>en</strong>cias<br />

motivadoras hacia <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

Viv<strong>en</strong>cias directas e indirectas vinculadas al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong>.<br />

Consi<strong>de</strong>rando que 20 años (<strong>en</strong>tre 15 y 35) repres<strong>en</strong>taba un rango <strong>de</strong>masiado<br />

amplio, se <strong>de</strong>cidió subdividirlo <strong>en</strong> dos rangos <strong>de</strong> edad: <strong>el</strong> primero <strong>de</strong> 15 a 21<br />

y <strong>el</strong> segundo, <strong>de</strong> 22 a 28, <strong>en</strong> este último caso se <strong>de</strong>jó abierta la posibilidad<br />

<strong>de</strong> ampliarlo hasta 35 años.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Las razones para <strong>de</strong>finir dichas cohortes respondieron a que la exist<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> afinida<strong>de</strong>s vinculadas al tránsito <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> egreso <strong>de</strong> la secundaria y los<br />

primeros años <strong>de</strong> universidad para la primera (15 a 21 años) y <strong>el</strong> tránsito<br />

<strong>en</strong>tre los últimos años <strong>de</strong> universidad y los primeros ejercicios <strong>de</strong> la actividad<br />

profesional <strong>en</strong> la segunda (22 a 28 años). En todos los casos se buscó la<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ambos sexos.<br />

A partir <strong>de</strong> la información disponible se s<strong>el</strong>eccionaron ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Lima, Trujillo y Cusco. Inicialm<strong>en</strong>te se consi<strong>de</strong>ró la posibilidad <strong>de</strong> incluir a<br />

Arequipa, que usualm<strong>en</strong>te y por su tamaño poblacional se le califica como<br />

la “segunda ciudad d<strong>el</strong> país, pero se optó por Trujillo <strong>en</strong> la medida que ésta<br />

ciudad ha t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> los últimos años una ampliación significativa <strong>de</strong> sus<br />

activida<strong>de</strong>s económicas a niv<strong>el</strong> urbano y <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno rural, y por contar<br />

con un espacio inmediato <strong>en</strong> su litoral <strong>de</strong>dicado al ocio.<br />

Adicionalm<strong>en</strong>te, se tuvo <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la información epi<strong>de</strong>miológica más<br />

reci<strong>en</strong>te <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias psicoactivas a niv<strong>el</strong> nacional y<br />

regional, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrollada <strong>en</strong> los últimos 10 años por DEVIDA y<br />

la ONG CEDRO.<br />

Tabla nº 2. Ciuda<strong>de</strong>s consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio Perú.<br />

País Ciudad 1 Ciudad 2 Ciudad 3<br />

Perú Lima Trujillo Cusco<br />

43


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

3. METODOLOGÍA<br />

45<br />

CAPÍTULO 3<br />

3.1 Enfoque <strong>de</strong> la investigación<br />

El <strong>en</strong>foque g<strong>en</strong>eral adoptado para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la investigación ha sido<br />

<strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> casos transversal.<br />

Se consi<strong>de</strong>ró pertin<strong>en</strong>te para la ejecutar esta investigación exploratoria,<br />

un acercami<strong>en</strong>to sistemático a casos específicos que <strong>de</strong>n cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />

la problemática d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Lima, Trujillo y Cusco. Ello consi<strong>de</strong>rando que este estilo <strong>de</strong> aproximación<br />

metodológica se muestra prolífico para cubrir objetos ext<strong>en</strong>sos, cuyo<br />

abordaje sistemático aún se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra incipi<strong>en</strong>te, no permiti<strong>en</strong>do un<br />

conocimi<strong>en</strong>to a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> sus características y dinámicas.<br />

Asimismo, se optó por un estudio <strong>de</strong> tipo transversal que cubre un mom<strong>en</strong>to<br />

dado <strong>de</strong> los contextos y <strong>en</strong>tornos específicos estudiados, <strong>en</strong> los cuales<br />

se <strong>de</strong>sarrolla <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y la distribución <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong>tre<br />

población <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>finida. Esta última abarcó a jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ambos<br />

sexos, d<strong>el</strong> grupo etario compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 15 y 35 años.<br />

El paradigma cualitativo 12 está consi<strong>de</strong>rado como una aproximación<br />

ci<strong>en</strong>tífica válida para perfilar, <strong>en</strong> forma ori<strong>en</strong>tadora, t<strong>en</strong>tativa y provisional<br />

las particularida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os amplios aún poco conocidos. Asumi<strong>en</strong>do<br />

como limitación que las conclusiones a las que se arriba a partir <strong>de</strong> este<br />

tipo <strong>de</strong> indagación no pue<strong>de</strong>n ser g<strong>en</strong>eralizables al universo, d<strong>el</strong> cual los<br />

casos estudiados forman parte.<br />

12 Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> la metodología cualitativa “como una estrategia <strong>de</strong> investigación fundam<strong>en</strong>tada <strong>en</strong><br />

una <strong>de</strong>purada y rigurosa <strong>de</strong>scripción contextual d<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to, conducta o situación que garantice la<br />

máxima objetividad <strong>en</strong> la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> la realidad, siempre compleja, y preserve la espontánea<br />

continuidad temporal que le es inher<strong>en</strong>te, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te levantami<strong>en</strong>to<br />

sistemático <strong>de</strong> datos categóricos, y con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su ori<strong>en</strong>tación prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

i<strong>de</strong>ográfica y procesual, posibilite un análisis que dé lugar a la obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to válido<br />

con sufici<strong>en</strong>te pot<strong>en</strong>cia explicativa.” ANGUERA, Mª. Tª. (1986): La Investigación Cualitativa, Educar,<br />

10, 23-50, p. 24.


46<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

El estudio <strong>de</strong> casos se apoya <strong>en</strong> técnicas y protocolos <strong>de</strong> observación,<br />

participación y registro sistemático <strong>de</strong> los datos primarios, incorporando<br />

la observación etnográfica al estudio d<strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> la información.<br />

Para la ejecución <strong>de</strong> la indagación se han asumido los cuatro principios<br />

que se exige a este tipo <strong>de</strong> aproximación. Estos principios pue<strong>de</strong>n ser<br />

esquematizados <strong>de</strong> la manera sigui<strong>en</strong>te:<br />

• La recolección o levantami<strong>en</strong>to los datos <strong>de</strong>be ser realizada <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

a<strong>de</strong>ntro; <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te caso <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los grupos mismos con los que ha<br />

trabajado.<br />

• La <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong>be respetar minuciosam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> contexto e int<strong>en</strong>ción<br />

social d<strong>el</strong> sujeto,<br />

• La clasificación <strong>de</strong>be ser realizada por constructo, para darle significado,<br />

categorización, asignación <strong>de</strong> códigos y,<br />

• La conexión <strong>de</strong>be prov<strong>en</strong>ir d<strong>el</strong> análisis <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> los patrones y las<br />

r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>contrados.<br />

3.2 Estudio cualitativo<br />

Los <strong>estudios</strong> <strong>cualitativos</strong> están <strong>en</strong>marcados <strong>en</strong> una perspectiva<br />

multidisciplinaria <strong>en</strong> la cual aportan conceptos las ci<strong>en</strong>cias sociales -<strong>en</strong><br />

especial la antropología y la etnografía- así como la psicología y la lingüística,<br />

a las que se aña<strong>de</strong>n otras técnicas contemporáneas prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

disciplinas como <strong>el</strong> marketing y <strong>el</strong> merca<strong>de</strong>o social.<br />

En la medida que exist<strong>en</strong> diversos tópicos <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n metodológico y técnico,<br />

se consi<strong>de</strong>ró necesario proce<strong>de</strong>r a una operacionalización específica que<br />

diera consist<strong>en</strong>cia a la puesta <strong>en</strong> marcha d<strong>el</strong> <strong>en</strong>foque metodológico. Los<br />

compon<strong>en</strong>tes conceptuales básicos adicionales a los ya <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ítem anterior, se pres<strong>en</strong>tan a continuación.<br />

La investigación cualitativa -<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso específico <strong>de</strong> los resultados que<br />

ahora se expon<strong>en</strong>, permitió- escuchar, transcribir, or<strong>de</strong>nar, procesar<br />

y analizar la “voz y <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tir” <strong>de</strong> la población objetivo. Los jóv<strong>en</strong>es<br />

que aceptaron participar <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> recolección directa <strong>de</strong><br />

información, mediante grupos focales -convocados y motivados <strong>en</strong> la<br />

forma metódica y más organizada posible- expresó con la garantía por<br />

parte <strong>de</strong> los facilitadores locales <strong>de</strong> un absoluto respeto a su privacidad<br />

y pl<strong>en</strong>a libertad para formular <strong>en</strong> sus apreciaciones, todo aqu<strong>el</strong>lo que las<br />

preguntas g<strong>en</strong>eradoras <strong>de</strong> los diálogos les pudo motivar.<br />

Los hallazgos y las conclusiones <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>te investigación <strong>de</strong>b<strong>en</strong> permitir<br />

establecer líneas <strong>de</strong> investigación e hipótesis provisionales que ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

un futuro mediato, trabajos más profundos <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s<br />

concernidas y también <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>las otras que, por limitaciones económicas<br />

y <strong>de</strong> tiempo, este estudio no ha podido abarcar.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Asimismo, este trabajo exploratorio o diagnóstico inicial <strong>de</strong>be servir como<br />

un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> apoyo para <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> propuestas y políticas <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción temprana, referidas a dichos procesos, espacios y grupos,<br />

siempre y cuando <strong>el</strong>las se apliqu<strong>en</strong> a situaciones con características<br />

comparables o semejantes a las abordadas por <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio.<br />

La investigación CAPPR, <strong>en</strong> la dinámica <strong>de</strong> esta experi<strong>en</strong>cia, distingue<br />

analíticam<strong>en</strong>te la conflu<strong>en</strong>cia simultánea <strong>de</strong> cinco <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos a partir<br />

<strong>de</strong> los cuales se pudo construir aproximaciones a patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> y<br />

perfiles etnográficos:<br />

• Conocimi<strong>en</strong>tos: <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos o saberes <strong>de</strong>sarrollados por los<br />

individuos que le permit<strong>en</strong> asignar especificida<strong>de</strong>s a <strong>de</strong>terminados<br />

objetos y/o procesos. La experim<strong>en</strong>tación su<strong>el</strong>e ser consi<strong>de</strong>rada como<br />

<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> máximo <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to.<br />

• Actitu<strong>de</strong>s: repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> vínculo exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los conocimi<strong>en</strong>tos<br />

adquiridos por un individuo y las acciones que realiza <strong>en</strong> su vida<br />

cotidiana y aqu<strong>el</strong>las que proyecta al futuro. En tanto vínculos <strong>en</strong>tre<br />

los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> un individuo y las acciones que realiza <strong>en</strong> su<br />

vida cotidiana y que proyecta al futuro, actúan como una suerte <strong>de</strong><br />

“filtros” que median <strong>el</strong> tránsito <strong>en</strong>tre los conocimi<strong>en</strong>tos y las prácticas<br />

individuales y sociales.<br />

• Prácticas: conjunto coher<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acciones <strong>en</strong> contextos y <strong>en</strong>tornos<br />

<strong>de</strong>terminados, condicionadas por actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos previos.<br />

• Percepciones: Las percepciones son creaciones internas que permit<strong>en</strong><br />

acercarse a la realidad, <strong>sobre</strong> la cual se toman <strong>de</strong>cisiones que afectan<br />

<strong>de</strong> manera personal. Es importante reconocer las <strong>de</strong>finiciones y los<br />

condicionami<strong>en</strong>tos que se hac<strong>en</strong> y refuerzan, estos dirig<strong>en</strong> la manera<br />

<strong>de</strong> percibir <strong>de</strong> forma acertada o equivocada la r<strong>el</strong>ación hacia uno<br />

mismo o hacia los <strong>de</strong>más con nosotros.<br />

• Repres<strong>en</strong>taciones: construcciones <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tido que permit<strong>en</strong> a los<br />

conglomerados, a los grupos y a los individuos compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, posicionarse<br />

y actuar <strong>en</strong> contextos sociales <strong>de</strong>terminados.<br />

En la sigui<strong>en</strong>te tabla se pres<strong>en</strong>ta la matriz <strong>de</strong> integración que articula los<br />

procesos vinculados a las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> que se consi<strong>de</strong>raron <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

estudio <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Perú:<br />

47


48<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla Nº 3. Variables y constructos i<strong>de</strong>ntificados <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso<br />

<strong>de</strong> la investigación<br />

Variable Constructo<br />

Uso<br />

Re<strong>de</strong>s y rituales<br />

Similitu<strong>de</strong>s y difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> patrones<br />

Acceso<br />

Pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la sustancia<br />

Tráfico<br />

Nuevas modalida<strong>de</strong>s<br />

Efectos esperados y controlables<br />

Curiosidad<br />

Roles <strong>de</strong> la familia: <strong>sobre</strong>protección, falta <strong>de</strong> diálogo, viol<strong>en</strong>cia<br />

familiar<br />

Ag<strong>en</strong>das <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es: búsqueda <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad compatible con<br />

experim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> las sustancias<br />

Riesgos por <strong>consumo</strong>: sexo sin protección, parejas ev<strong>en</strong>tuales,<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s por transmisión sexual<br />

Limitaciones <strong>en</strong> programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción: focalización,<br />

restricciones, información <strong>sobre</strong> <strong>drogas</strong> principalm<strong>en</strong>te por<br />

grupos <strong>de</strong> pares<br />

Miedo a la sustancia<br />

Entorno familiar dialogante<br />

Discurso hacia la sustancia<br />

3.3 Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información<br />

Se trabajó con fu<strong>en</strong>tes primarias y secundarias.<br />

Tabla Nº 4. Tipos <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes utilizadas<br />

Consumo<br />

Acceso<br />

Factores <strong>de</strong> Riesgo<br />

Factores <strong>de</strong> Protección<br />

Fu<strong>en</strong>tes Primarias Jóv<strong>en</strong>es consumidores y no consumidores <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong><br />

que participaron voluntariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los grupos focales o que<br />

accedieron a <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad.<br />

Especialistas y operadores d<strong>el</strong> sector público y <strong>de</strong> la sociedad civil.<br />

Fu<strong>en</strong>tes Secundarias Estudios, investigaciones y docum<strong>en</strong>tos oficiales disponibles <strong>en</strong><br />

formatos impresos y <strong>en</strong> medios <strong>el</strong>ectrónicos.<br />

3.4 Técnicas e instrum<strong>en</strong>tos<br />

Las técnicas e instrum<strong>en</strong>tos conformaron los procedimi<strong>en</strong>tos y herrami<strong>en</strong>tas<br />

mediante los cuales se procesó la apropiación, análisis y proyección d<strong>el</strong><br />

objeto <strong>de</strong> estudio.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

3.4.1 Técnicas<br />

3.4.1.1 Análisis docum<strong>en</strong>tario<br />

Se utilizó para acce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> forma consist<strong>en</strong>te a las fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

información secundaria: <strong>estudios</strong>, investigaciones, <strong>en</strong>sayos,<br />

normatividad nacional e internacional, etc. El análisis permitió<br />

establecer <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> arte <strong>en</strong> <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong><br />

y su posterior contraste con las percepciones recogidas in<br />

situ, así como proyectar las propuestas <strong>de</strong> lineami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción temprana con vistas a su modificación.<br />

3.4.1.2 Entrevistas <strong>en</strong> profundidad<br />

Se aplicaron con la finalidad <strong>de</strong> recabar refer<strong>en</strong>cias,<br />

percepciones y opiniones por parte <strong>de</strong> informantes claves,<br />

respecto a los ejes d<strong>el</strong> estudio. Para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las <strong>en</strong>trevistas<br />

se <strong>de</strong>finieron los sigui<strong>en</strong>tes segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> informantes claves:<br />

v. Jóv<strong>en</strong>es consumidores <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> y lí<strong>de</strong>res <strong>de</strong><br />

grupos <strong>de</strong> afinidad,<br />

vi. Funcionarios con capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>en</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> políticas públicas y operadores <strong>de</strong> políticas,<br />

vii. Funcionarios <strong>de</strong> organismos internacionales y <strong>de</strong> ONG’s<br />

vinculadas al tema d<strong>el</strong> estudio,<br />

viii. Académicos, investigadores y periodistas <strong>de</strong> investigación.<br />

3.4.1.3 Grupos focales<br />

Esta técnica se aplicó con la finalidad <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar las<br />

características (patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> - CAPPR) <strong>de</strong> los usuarios<br />

<strong>en</strong> los casos investigados, buscando precisar las similitu<strong>de</strong>s<br />

y difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los distintos grupos y tipos <strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong><br />

cada ciudad y <strong>en</strong>tre las tres ciuda<strong>de</strong>s, como infer<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong><br />

primer ejercicio.<br />

Se <strong>de</strong>finió a los grupos focales y a los <strong>en</strong>trevistados como los<br />

“casos <strong>de</strong> estudio”, <strong>de</strong>fini<strong>en</strong>do las zonas <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

los grupos focales o caso <strong>de</strong> estudio <strong>en</strong> función <strong>de</strong> una mayor<br />

probabilidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> consumidores, a partir <strong>de</strong> su<br />

experi<strong>en</strong>cia y las <strong>en</strong>trevistas con expertos y operadores.<br />

En cada una <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s se i<strong>de</strong>ntificaron y <strong>de</strong>sarrollaron<br />

grupos focales <strong>de</strong> seis personas como mínimo, sigui<strong>en</strong>do los<br />

criterios metodológicos establecidos por la <strong>en</strong>tidad ejecutora:<br />

• Cada grupo segm<strong>en</strong>tado por grupos etarios, buscando la<br />

coinci<strong>de</strong>ncia con la “situación <strong>de</strong> escolaridad”.<br />

49


50<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

• La variable sexo fue consi<strong>de</strong>rada, pero no como una<br />

condición para la participación d<strong>el</strong> individuo <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo<br />

focal 13 . Se incluyeron participantes <strong>de</strong> ambos sexos cuando<br />

fue posible.<br />

Con base <strong>en</strong> dichos criterios se consi<strong>de</strong>ró la realización <strong>de</strong> los<br />

sigui<strong>en</strong>tes grupos focales<br />

IV. Grupo “pre-adolesc<strong>en</strong>tes” <strong>de</strong> 12 a 15 años, estudiantes<br />

<strong>de</strong> educación secundaria, grupo <strong>de</strong> mayor riesgo <strong>de</strong><br />

inicio temprano <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias legales e<br />

ilegales, i<strong>de</strong>ntificados como tales a<strong>de</strong>más por los expertos<br />

<strong>en</strong>trevistados.<br />

V. Grupo “adolesc<strong>en</strong>te y post-adolesc<strong>en</strong>te”: 16 a 21 años,<br />

estudiantes <strong>de</strong> secundaria y primeros años <strong>de</strong> universidad.<br />

VI. Grupo “hombres (mujeres) jóv<strong>en</strong>es”: 22 a 30 años),<br />

estudiantes universitarios <strong>de</strong> los últimos años y profesionales<br />

jóv<strong>en</strong>es.<br />

En todos los casos y <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración a la “susceptibilidad”<br />

d<strong>el</strong> tema, la estrategia utilizada para la conformación <strong>de</strong> los<br />

grupos ha sido <strong>el</strong> método bola <strong>de</strong> nieve: “uno lleva a otro”,<br />

mediando <strong>el</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to y la disposición d<strong>el</strong> individuo<br />

ubicado.<br />

Durante la aplicación d<strong>el</strong> método bola <strong>de</strong> nieve, se i<strong>de</strong>ntificó<br />

a individuos con qui<strong>en</strong>es se <strong>de</strong>sarrollaron <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong><br />

profundidad, <strong>en</strong> algunos casos por no estar dispuestos a<br />

participar <strong>en</strong> los grupos focales.<br />

Las <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad se realizaron principalm<strong>en</strong>te<br />

con <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> “hombres jóv<strong>en</strong>es”: 22 – 30 años, don<strong>de</strong><br />

se i<strong>de</strong>ntificaron a la mayoría <strong>de</strong> los que manifestaron ser<br />

consumidores o haber consumido alguna vez sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong>. De esta manera, los grupos focales se organizaron<br />

con la sigui<strong>en</strong>te distribución territorial:<br />

13 En las citas que transcrib<strong>en</strong> las opiniones <strong>de</strong> los participantes, se especifica <strong>el</strong> rango <strong>de</strong> edad y sexo.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla nº 5. Distribución territorial <strong>de</strong> grupos focales.<br />

País Region Zona<br />

Perú<br />

Lima<br />

Grupos focales según grupo etario<br />

12 -15 16-21 22 – 30<br />

Sur 1 1 1<br />

Norte 1 1 1<br />

La libertad Trujillo 1 1 1<br />

Cusco Cusco 1 1 1<br />

En Lima Metropolitana se tomaron dos zonas territorialm<strong>en</strong>te<br />

distintas, para la organización <strong>de</strong> los grupos focales,<br />

consi<strong>de</strong>rando que <strong>en</strong> ambas zonas <strong>de</strong> la metrópoli se han<br />

i<strong>de</strong>ntificado espacios don<strong>de</strong> se v<strong>en</strong><strong>de</strong> y consume sustancias<br />

<strong>de</strong> diseño. Los grupos se organizaron bajo los sigui<strong>en</strong>tes criterios<br />

<strong>de</strong> inclusión:<br />

Tabla nº 6. Lima: Grupos focales según grupo Etario.<br />

Region Zona<br />

Lima<br />

Sur<br />

Norte<br />

Grupos focales según grupo Etario<br />

12 -15 16-21 22 – 30<br />

Resi<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>en</strong> zonas <strong>de</strong><br />

Miraflores,<br />

San Isidro.<br />

Estudiantes<br />

<strong>de</strong> colegios<br />

particulares.<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><br />

zona <strong>de</strong> Los<br />

Olivos.<br />

Resi<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>en</strong> zonas <strong>de</strong><br />

Miraflores,<br />

Surco, San Borja.<br />

Estudiantes<br />

universitarios<br />

y <strong>de</strong> institutos<br />

superiores.<br />

Resi<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>en</strong> zona <strong>de</strong><br />

Los Olivos,<br />

San Martín <strong>de</strong><br />

Porres, Comas.<br />

Estudiantes<br />

<strong>de</strong> institutos<br />

superiores<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><br />

zonas <strong>de</strong> Surco<br />

y San Borja.<br />

Estudiantes<br />

universitarios<br />

y empleados<br />

<strong>de</strong> empresas<br />

privadas.<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><br />

zonas <strong>de</strong> Los<br />

Olivos, Comas,<br />

San Migu<strong>el</strong>,<br />

estudiantes<br />

universitarios<br />

y empleados<br />

<strong>de</strong> empresas<br />

privadas.<br />

En la ciudad <strong>de</strong> Trujillo se organizaron los grupos focales<br />

sigui<strong>en</strong>do los criterios <strong>de</strong> inclusión sigui<strong>en</strong>tes:<br />

51


52<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla n° 7. Trujillo: Grupos focales según grupo Etario.<br />

Región Zona<br />

La Libertad Trujillo<br />

Grupos focales según grupo Etario<br />

12 -15 16-21 22 – 30<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><br />

zonas d<strong>el</strong> cercado<br />

<strong>de</strong> Trujillo.<br />

Sector medio<br />

típico. Estudiantes<br />

<strong>de</strong> colegios<br />

particulares.<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> zonas<br />

resi<strong>de</strong>nciales <strong>de</strong><br />

Trujillo. Estudiantes<br />

<strong>de</strong> universidad<br />

privada.<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> zonas<br />

resi<strong>de</strong>nciales <strong>de</strong><br />

Trujillo. Estudiantes<br />

<strong>de</strong> universidad<br />

privada y empleados<br />

<strong>de</strong> empresas<br />

privadas.<br />

Tabla n° 8. Cusco: Grupos focales según grupo Etario<br />

Region Zona<br />

Cusco Cusco<br />

Grupos focales según grupo etario<br />

12 -15 16-21 22 – 30<br />

Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> zonas Resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><br />

zonas d<strong>el</strong> cercado <strong>de</strong> sector medio zonas resi<strong>de</strong>nciales<br />

y urbanizaciones típico <strong>de</strong> Cusco. <strong>de</strong> Cusco.<br />

d<strong>el</strong> sector medio Estudiantes <strong>de</strong> Estudiantes <strong>de</strong><br />

típico <strong>de</strong> Cusco. universidad pública. universidad privada<br />

Estudiantes <strong>de</strong><br />

y empleados <strong>de</strong><br />

colegios nacionales y<br />

particulares.<br />

empresas privadas.<br />

3.4.1.4 Perfil etnográfico y tipologías<br />

Con la int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir la situación <strong>de</strong> los grupos <strong>en</strong><br />

riesgo, se estipuló la construcción <strong>de</strong> tantos perfiles etnográficos<br />

como grupos <strong>de</strong> afinidad fueran i<strong>de</strong>ntificados. A partir <strong>de</strong> <strong>el</strong>los<br />

se establecerían tipologías por ciudad y -<strong>en</strong> la medida <strong>de</strong><br />

lo posible- una tipología g<strong>en</strong>eral válida común para las tres<br />

ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> país.<br />

Es importante precisar que sólo se han construido perfiles y no se<br />

han realizado <strong>estudios</strong> etnográficos a profundidad, puesto que<br />

éstos hubieran requerido <strong>de</strong> lapsos <strong>de</strong> trabajo que exce<strong>de</strong>rían<br />

ampliam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> plazo fijado para ejecutar <strong>el</strong> estudio.<br />

3.4.1.5 Observación Directa / Cartografía social<br />

Consi<strong>de</strong>rando la necesidad <strong>de</strong> integrar las refer<strong>en</strong>cias que<br />

se obtuvieran acerca <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> y <strong>de</strong> los<br />

procesos y lugares <strong>en</strong> los que se oferta y consum<strong>en</strong> las <strong>drogas</strong>,<br />

se vio por necesario <strong>el</strong> traducir dicha información mediante<br />

una cartografía local que pres<strong>en</strong>tara <strong>en</strong> forma gráfica la<br />

reconstrucción <strong>de</strong> dichos lugares.<br />

La cartografía social permite “territorializar” a los actores<br />

vinculados al objeto <strong>de</strong> estudio y facilita pres<strong>en</strong>taciones


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

específicas <strong>de</strong> los contextos y <strong>en</strong>tornos d<strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> estudio.<br />

Sus resultados se pres<strong>en</strong>tan bajo la forma <strong>de</strong> infografías.<br />

3.4.2 Instrum<strong>en</strong>tos<br />

3.4.2.1 Guía para Entrevista <strong>en</strong> Profundidad<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> las percepciones y valoraciones d<strong>el</strong> <strong>en</strong>trevistado<br />

acerca <strong>de</strong> la problemática <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong><br />

las <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular, con énfasis <strong>en</strong> <strong>el</strong> éxtasis, y <strong>de</strong> su<br />

apreciación <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> arte <strong>en</strong> su ciudad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> país,<br />

se plantearon los sigui<strong>en</strong>tes tópicos <strong>de</strong> interés:<br />

i. Preval<strong>en</strong>cias,<br />

ii. Perfiles <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo,<br />

iii. Factores <strong>de</strong> riesgo y <strong>de</strong> protección,<br />

iv. Políticas públicas nacionales y locales,<br />

v. Temas <strong>de</strong> alta s<strong>en</strong>sibilidad.<br />

Esta guía se pres<strong>en</strong>ta como anexo d<strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe.<br />

3.4.2.2 Guía <strong>de</strong> Discusión para Grupo Focal<br />

Luego <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>taciones para la pres<strong>en</strong>tación<br />

d<strong>el</strong> grupo focal, los facilitadores <strong>de</strong>sarrollaron <strong>el</strong> mismo con<br />

base <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes temas y preguntas g<strong>en</strong>eradoras para la<br />

indagación. Esta guía se pres<strong>en</strong>ta como anexo d<strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te<br />

informe.<br />

La formulación inicial <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos fue objeto <strong>de</strong><br />

validación <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> La Paz y Lima. Las síntesis <strong>de</strong><br />

las guías insertadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> parágrafo anterior constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

resultado <strong>de</strong> dichos procesos <strong>de</strong> validación 14 .<br />

A continuación se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> esquema <strong>de</strong> la Guía<br />

correspondi<strong>en</strong>te:<br />

14 Véase los formatos completos <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>cionados instrum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> la sección ANEXOS.<br />

53


54<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla nº 9. Esquema <strong>de</strong> guía <strong>de</strong> grupo focal.<br />

PRIMERA PARTE<br />

Descripción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntidad<br />

social <strong>de</strong> los consumidores <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>. Factores <strong>de</strong> riesgo.<br />

SEGUNDA PARTE<br />

Descripción <strong>de</strong> los hábitos <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong>. Tipo <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>,<br />

consecu<strong>en</strong>cias, lugares <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

TERCERA PARTE<br />

Descripción <strong>de</strong> la oferta <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>.<br />

CUARTA PARTE<br />

Descripción <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda.<br />

Causas y razones para <strong>el</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

Características <strong>de</strong> las personas que consum<strong>en</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral y éxtasis u otras <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular.<br />

¿Qué caracteriza a las sustancias que más se consum<strong>en</strong>?<br />

¿Don<strong>de</strong> se consum<strong>en</strong> las <strong>drogas</strong>?<br />

¿Con quién o qui<strong>en</strong>es se consum<strong>en</strong> estas <strong>drogas</strong>?<br />

¿En qué mom<strong>en</strong>tos / situaciones se consum<strong>en</strong> las<br />

<strong>drogas</strong>?<br />

¿Conseguir (sustancia) les resulta fácil o difícil?<br />

¿Don<strong>de</strong> se consigue?<br />

¿A través <strong>de</strong> qué o quién se consigue (sustancia)?<br />

¿En qué lugares se pue<strong>de</strong> conseguir /comprar /<br />

<strong>en</strong>contrar (sustancia)?<br />

Características <strong>de</strong> la iniciación <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong>, edad <strong>de</strong> inicio, precio, lugares.<br />

Características <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

3.4.2.3 Talleres <strong>de</strong> Retroalim<strong>en</strong>tación / Triangulación<br />

El docum<strong>en</strong>to pr<strong>el</strong>iminar fue discutido <strong>en</strong> un taller <strong>de</strong><br />

retroalim<strong>en</strong>tación 15 , con <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te formato:<br />

i. Pres<strong>en</strong>tación d<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to a cargo <strong>de</strong> la coordinación<br />

nacional d<strong>el</strong> estudio;<br />

ii. Exposición <strong>de</strong> lectura(s) crítica(s) <strong>en</strong>cargadas a<br />

especialistas nacionales in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes;<br />

iii. Debate y acopio <strong>de</strong> observaciones, com<strong>en</strong>tarios y<br />

suger<strong>en</strong>cias.<br />

El taller permitió formular la segunda versión pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> los<br />

informes <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> país, que nuevam<strong>en</strong>te fue<br />

puesta <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> gobierno, a través <strong>de</strong> los puntos<br />

focales nacional y regional d<strong>el</strong> proyecto DROSICAN.<br />

15 Realizado <strong>en</strong> Lima, <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2009, con participación <strong>de</strong> personeros <strong>de</strong> gobierno y<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> organizaciones privadas y <strong>de</strong> la cooperación vinculadas al tema.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

4. CONTEXTO Y MARCO INSTITUCIONAL<br />

4.1 Perú<br />

55<br />

CAPÍTULO 4<br />

4.1.1 Los grupos <strong>de</strong> riesgo y la juv<strong>en</strong>tud <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s materia d<strong>el</strong><br />

estudio cualitativo<br />

En las tablas sigui<strong>en</strong>tes se pres<strong>en</strong>ta la información r<strong>el</strong>ativa a la<br />

población <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y por cohortes etarios, así como<br />

<strong>en</strong> función d<strong>el</strong> área <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia y sexo <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s implicadas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio, <strong>de</strong> acuerdo a la información disponible d<strong>el</strong> C<strong>en</strong>so 2007 16<br />

realizado por <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística e Informática (INEI).<br />

Tabla nº 10. Departam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Cusco, La Libertad y Lima<br />

según grupos especiales <strong>de</strong> edad.<br />

Departam<strong>en</strong>to<br />

Infantil<br />

0-14<br />

Jov<strong>en</strong><br />

15-29<br />

Grupos especiales <strong>de</strong> edad<br />

Adulta<br />

Jov<strong>en</strong><br />

30-44<br />

Adulta<br />

45-59<br />

Adulta<br />

Mayor<br />

60 y más<br />

Total<br />

Cusco 402,695 305,929 224,510 136,628 101,641 1,171,403<br />

La Libertad 502,338 443,258 318,239 199,545 153,670 1,617,050<br />

Lima 2,145,822 2,417,675 1,894,362 1,162,443 824,909 8,445,211<br />

16 C<strong>en</strong>sos Nacionales 2007: XI <strong>de</strong> Población y VI <strong>de</strong> Vivi<strong>en</strong>da. Perú: Crecimi<strong>en</strong>to y Distribución <strong>de</strong> la<br />

población 2007. INEI, Lima junio <strong>de</strong> 2008.


56<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla nº 11. Perú: Población c<strong>en</strong>sada por grupo <strong>de</strong> edad,<br />

según <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to, área <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia y sexo, 2007<br />

(Departam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Cusco, La Libertad y Lima).<br />

Departam<strong>en</strong>to, Área <strong>de</strong><br />

Resi<strong>de</strong>ncia y Sexo<br />

Total<br />

< 1 1 – 4<br />

Grupo <strong>de</strong> edad<br />

5 6 – 11 12 - 17 18 y más<br />

Cusco 1,171,403 20,463 102,108 25,862 165,845 162,883 694,242<br />

Hombre 584,868 10,380 52,209 13,159 84,488 83,537 341,095<br />

Mujer 586,535 10,083 49,899 12,703 81,357 79,346 353,147<br />

Área Urbana 644,684 10,272 48,713 12,470 80,864 88,343 404,022<br />

Hombre 315,677 5,202 24,988 6,329 41,054 44,272 193,832<br />

Mujer 329,007 5,070 23,725 6,141 39,810 44,071 210,190<br />

La Libertad 1,617,050 31,971 134,481 30,946 195,553 208,503 1,015,596<br />

Hombre 799,101 16,275 68,286 15,716 99,045 105,216 494,563<br />

Mujer 817,949 15,696 66,195 15,230 96,508 103,287 521,033<br />

Área Urbana 1,218,922 21,983 91,446 21,101 134,240 152,244 797,908<br />

Hombre 594,266 11,194 46,446 10,785 67,916 76,009 381,916<br />

Mujer 624,656 10,789 45,000 10,316 66,324 76,235 415,992<br />

Lima Metropolitana 8,482,619 133,384 581,467 135,665 840,076 901,283 5,890,744<br />

Hombre 4,144,053 68,020 297,062 69,688 428,418 448,004 2,832,861<br />

Mujer 4,338,566 65,364 284,405 65,977 411,658 453,279 3,057,883<br />

Área Urbana 8,472,935 133,220 580,622 135,482 838,949 900,116 5,884,546<br />

Hombre 4,138,941 67,945 296,631 69,583 427,857 447,428 2,829,497<br />

Mujer 4,333,994 65,275 283,991 65,899 411,092 452,688 3,055,049<br />

Fu<strong>en</strong>te: INEI - C<strong>en</strong>sos Nacionales 2007: XI <strong>de</strong> Población y VI <strong>de</strong> Vivi<strong>en</strong>da.<br />

Consi<strong>de</strong>rando que la edad <strong>de</strong> inicio d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> legales<br />

e ilegales se produce alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 13 años <strong>en</strong> promedio, y que<br />

esta situación es más frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> las zonas urbanas <strong>de</strong> las gran<strong>de</strong>s<br />

ciuda<strong>de</strong>s, asumimos que <strong>el</strong> grupo etario <strong>de</strong> 12 a 17 años es <strong>el</strong> que se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> mayor riesgo para la experim<strong>en</strong>tación con<br />

<strong>drogas</strong>, por lo que es posible estimar que <strong>el</strong> número <strong>de</strong> esta población<br />

es <strong>de</strong> 1,140,703 y la proporción <strong>en</strong>tre varones y mujeres es similar, tal<br />

como se aprecia <strong>en</strong> la tabla sigui<strong>en</strong>te:<br />

Tabla nº 12. Estimación <strong>de</strong> población <strong>en</strong> riesgo para <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>,<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> 12 a 17 años <strong>de</strong> las zonas urbanas <strong>de</strong> Lima Metropolitana, La<br />

Libertad y Cusco.<br />

Zonas urbanas <strong>de</strong> ciuda<strong>de</strong>s consi<strong>de</strong>radas Varones Mujeres Total<br />

Cusco 44,272 44,071 88,343<br />

La Libertad 76,009 76,235 152,244<br />

Lima Metropolitana 447,428 452,688 900,116<br />

Total 567,709 572,994 1,140,703<br />

Asimismo, <strong>en</strong>tre los grupos <strong>de</strong> mayor riesgo es importante observarlos<br />

a la luz <strong>de</strong> la información <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> la población<br />

<strong>de</strong> escolares <strong>de</strong> educación secundaria, <strong>de</strong> acuerdo al estudio<br />

nacional realizado por DEVIDA <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2005.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla nº 13. Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>drogas</strong> según periodo <strong>de</strong> tiempo<br />

y tipo <strong>de</strong> droga Lima Metropolitana – 2005.<br />

Tipos <strong>de</strong> Drogas Preval<strong>en</strong>cia Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> vida último año último mes<br />

Drogas legales 67.00 51.20 35.80<br />

Alcohol 60.20 45.60 30.90<br />

Tabaco 51.20 33.60 21.10<br />

Drogas ilegales 10.60 5.60 3.20<br />

Marihuana 6.20 3.90 2.20<br />

Inhalables 5.20 1.90 0.80<br />

Cocaína (clorhidrato) 2.30 1.50 0.70<br />

Éxtasis 1.20 0.70 0.40<br />

PBC (pasta básica) 1.70 1.10 0.60<br />

Hashis 2.20 --- ---<br />

Heroína 1.50 --- ---<br />

Alucinóg<strong>en</strong>os 1.40 --- ---<br />

Crack 1.00 --- ---<br />

Morfina 1.10 --- ---<br />

Opio 0.80 --- ---<br />

Drogas <strong>de</strong> uso médico 5.10 2.60 1.40<br />

Tranquilizantes 4.60 2.30 1.20<br />

Estimulantes 1.10 0.60 0.40<br />

Fu<strong>en</strong>te: Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> estudiantes <strong>de</strong> secundaria - 2005. Resultados según<br />

dominios regionales. DEVIDA, 2005.<br />

Tabla nº 14. Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>drogas</strong> según periodo <strong>de</strong> tiempo<br />

y tipo <strong>de</strong> droga La Libertad – 2005.<br />

Tipo <strong>de</strong> Droga Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

vida<br />

último año último mes<br />

Drogas legales 49.80 34.00 20.60<br />

Alcohol 40.50 28.00 16.40<br />

Tabaco 38.30 22.40 12.10<br />

Drogas ilegales 7.30 4.30 1.60<br />

Marihuana 3.70 2.60 1.00<br />

Inhalables 3.80 2.10 0.80<br />

Cocaína (clorhidrato) 1.30 0.70 0.30<br />

Éxtasis 0.90 0.60 0.20<br />

PBC (pasta básica) 0.90 0.70 0.40<br />

Hashis 1.80 --- ---<br />

Heroína 1.10 --- ---<br />

Alucinóg<strong>en</strong>os 1.30 --- ---<br />

Crack 0.90 --- ---<br />

Morfina 1.30 --- ---<br />

Opio 0.80 --- ---<br />

Drogas <strong>de</strong> uso médico 6.10 3.00 1.70<br />

Tranquilizantes 5.20 2.50 1.40<br />

Estimulantes 1.70 0.90 0.60<br />

Fu<strong>en</strong>te: Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> estudiantes <strong>de</strong> secundaria - 2005. Resultados según<br />

dominios regionales. DEVIDA, 2005.<br />

57


58<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

4.1.2 Marco institucional y normativo d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y la prev<strong>en</strong>ción<br />

El Perú cu<strong>en</strong>ta con una legislación para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> las<br />

<strong>drogas</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus difer<strong>en</strong>tes aspectos: producción, transformación,<br />

tráfico y <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> legales e ilegales.<br />

En las tres últimas décadas se han involucrado iniciativas multisectoriales,<br />

<strong>en</strong>tre los que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los sectores d<strong>el</strong> Estado, <strong>en</strong> sus difer<strong>en</strong>tes<br />

niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno, las municipalida<strong>de</strong>s y los gobiernos regionales 17 .<br />

4.1.2.1 Hitos <strong>en</strong> la legislación <strong>sobre</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> la década<br />

1990-1999<br />

Con la finalidad <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te al problema <strong>de</strong> la producción,<br />

se creó la Autoridad Autónoma para <strong>el</strong> Desarrollo Alternativo<br />

(AADA – D.S. Nº 158-90-PCM) y se estableció la Ley <strong>de</strong> Bases <strong>de</strong><br />

la Estrategia Integral para Erradicar <strong>el</strong> Tráfico Ilícito <strong>de</strong> Drogas<br />

(D.L. Nº 753), con lo cual se s<strong>en</strong>taron las bases para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

alternativo <strong>en</strong> las zonas cocaleras d<strong>el</strong> Perú, con la proyección<br />

<strong>de</strong> la sustitución <strong>de</strong> la producción <strong>de</strong> la hoja <strong>de</strong> coca.<br />

En esta etapa se incorporó a las fuerzas armadas <strong>en</strong> la lucha<br />

contra las <strong>drogas</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una estrategia <strong>de</strong> represión <strong>de</strong><br />

este d<strong>el</strong>ito, propiciando a su vez la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los “Comités<br />

<strong>de</strong> Auto<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa”, creados inicialm<strong>en</strong>te para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar al<br />

terrorismo con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> evitar la infiltración d<strong>el</strong> narcotráfico.<br />

El código p<strong>en</strong>al, vig<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1991, incorporó por primera<br />

vez los d<strong>el</strong>itos d<strong>el</strong> tráfico ilícito <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> (TID) y <strong>el</strong> d<strong>el</strong>ito <strong>de</strong><br />

lavado <strong>de</strong> dinero o legitimación <strong>de</strong> capitales prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes<br />

d<strong>el</strong> narcotráfico (incluida la <strong>el</strong>iminación d<strong>el</strong> secreto bancario<br />

cuando se trate <strong>de</strong> TID) regulando también <strong>el</strong> d<strong>el</strong>ito <strong>de</strong><br />

receptación y <strong>en</strong>cubrimi<strong>en</strong>to, agravando las p<strong>en</strong>as <strong>en</strong> algunas<br />

modalida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> d<strong>el</strong>ito (para <strong>el</strong> narcoterrorismo, dirig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

bandas y <strong>en</strong> otros) hasta la ca<strong>de</strong>na perpetua.<br />

Cabe señalar también que <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al <strong>de</strong> 1991 <strong>de</strong>sp<strong>en</strong>alizó<br />

<strong>el</strong> cultivo <strong>de</strong> la hoja <strong>de</strong> coca, al <strong>el</strong>iminar como conducta<br />

típica d<strong>el</strong> tráfico ilícito <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> los actos <strong>de</strong> sembrío <strong>de</strong> esas<br />

plantaciones, reafirmando más bi<strong>en</strong> la criminalización <strong>de</strong> la<br />

<strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> pasta básica <strong>de</strong> cocaína y clorhidrato <strong>de</strong><br />

cocaína.<br />

La actual Constitución Política d<strong>el</strong> Perú (vig<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1993), al<br />

igual que la Constitución anterior <strong>de</strong> 1979, manti<strong>en</strong>e la norma<br />

17 El Problema <strong>de</strong> las Drogas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú. CEDRO - 2008.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

que establece que <strong>el</strong> Estado peruano combate y sanciona <strong>el</strong><br />

Tráfico Ilícito <strong>de</strong> Drogas (Art. 8°).<br />

El 2 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1994 se promulgó la Ley Nº 26320, que estableció<br />

los parámetros para <strong>de</strong>terminar cuando se trata <strong>de</strong> un d<strong>el</strong>ito<br />

<strong>de</strong> micro- comercialización <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> ilegales.<br />

En abril <strong>de</strong> 1996, a través d<strong>el</strong> Decreto Legislativo Nº 824, se<br />

promulgó la Ley <strong>de</strong> Lucha Contra <strong>el</strong> Tráfico ilícito <strong>de</strong> Drogas,<br />

creando la Comisión <strong>de</strong> Lucha Contra <strong>el</strong> Consumo <strong>de</strong> Drogas,<br />

“CONTRADROGAS” como <strong>en</strong>te rector <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> diseñar,<br />

coordinar y ejecutar <strong>de</strong> manera integral las acciones <strong>de</strong> lucha<br />

contra <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>. Asimismo se incorporó a la<br />

legislación nacional los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> “ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto”<br />

y “remesa controlada” como instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> combate contra<br />

<strong>el</strong> Tráfico Ilícito <strong>de</strong> Drogas.<br />

Se estableció por primera vez <strong>el</strong> Programa Nacional <strong>de</strong><br />

Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación para <strong>el</strong> período 1998 - 2002,<br />

monitoreado por CONTRADROGAS.<br />

4.1.2.2 Hitos <strong>en</strong> la legislación <strong>sobre</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> la década<br />

2000-2009<br />

Un hito importante <strong>en</strong> la lucha contra las <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú<br />

fue la creación <strong>de</strong> la Comisión Nacional para <strong>el</strong> Desarrollo y<br />

Vida sin Drogas –DEVIDA- que a partir d<strong>el</strong> año 2002 reemplazó<br />

a CONTRADROGAS, constituyéndose como un organismo<br />

público <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizado (Ley Nº 27629, y D.S. Nº 032-2002-PCM),<br />

adscrito a la Presi<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Ministros y <strong>de</strong>signado<br />

con autonomía técnica, económica y administrativa. Es <strong>el</strong><br />

organismo rector <strong>en</strong> la lucha contra las <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú y su<br />

misión es la <strong>de</strong> coordinar, promover, planificar, monitorear y<br />

evaluar los programas y activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> estas materias.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> Perú estableció su Estrategia Nacional <strong>de</strong><br />

Lucha contra las Drogas para <strong>el</strong> período 2002 - 2007, que<br />

esbozó las medidas integrales para combatir <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> las <strong>drogas</strong>, cubri<strong>en</strong>do áreas estratégicas <strong>de</strong> interdicción,<br />

<strong>de</strong>sarrollo alternativo, prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación <strong>de</strong><br />

consumidores problemáticos <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>.<br />

A través <strong>de</strong> la Ley N° 28002, d<strong>el</strong> 17 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2003, se p<strong>en</strong>alizó<br />

los actos <strong>de</strong> sembrío <strong>de</strong> amapola y marihuana y se modificaron<br />

los artículos 296°, 296°-A, 296°-B, 296°-C, 296°-D, 297°, 298° y 299°<br />

d<strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al.<br />

59


60<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Actualm<strong>en</strong>te, bajo la coordinación <strong>de</strong> DEVIDA, se vi<strong>en</strong>e<br />

ejecutando la Estrategia Nacional <strong>de</strong> Lucha contra las Drogas<br />

2007 - 2011.<br />

4.1.2.3 Legislación específica <strong>sobre</strong> Drogas <strong>sintéticas</strong><br />

La Ley Nº 28002 modificó los artículos 296º, 297º, 298º y 299º<br />

d<strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al respecto a la promoción o favorecimi<strong>en</strong>to<br />

al tráfico ilícito <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, a las formas agravadas, a la micro<br />

comercialización o micro producción, a la posesión no punible.<br />

Asimismo incorporó <strong>el</strong> Artículo 296º-A estableci<strong>en</strong>do p<strong>en</strong>a<br />

privativa <strong>de</strong> la libertad a qui<strong>en</strong>es comercialic<strong>en</strong> y cultiv<strong>en</strong><br />

amapola y marihuana. Sin embargo, no m<strong>en</strong>cionó a las <strong>drogas</strong><br />

<strong>de</strong> síntesis.<br />

Mediante Decreto Legislativo Nº 982, publicado <strong>el</strong> 22 <strong>de</strong> julio<br />

d<strong>el</strong> 2007, se modificaron los artículos 297, 298 y 299 d<strong>el</strong> código<br />

p<strong>en</strong>al, quedando establecidas las cantida<strong>de</strong>s para los d<strong>el</strong>itos<br />

comercialización y micro comercialización, así como para la<br />

posesión no punible respecto a las <strong>drogas</strong> ilegales. Esta norma<br />

está actualm<strong>en</strong>te vig<strong>en</strong>te y <strong>en</strong> <strong>el</strong>la se m<strong>en</strong>ciona por primera<br />

vez a las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, tal como se cita a continuación:<br />

Texto <strong>de</strong> la Modificación d<strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al vig<strong>en</strong>te (D.L. Nº 982):<br />

Artículo 297º.- Formas agravadas.<br />

La p<strong>en</strong>a será privativa <strong>de</strong> libertad no m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> quince ni<br />

mayor <strong>de</strong> veinticinco años, <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>to och<strong>en</strong>ta a tresci<strong>en</strong>tos<br />

ses<strong>en</strong>ta y cinco días-multa e inhabilitación conforme al artículo<br />

36°, incisos 1), 2), 4), 5) y 8) cuando:<br />

1. El ag<strong>en</strong>te comete <strong>el</strong> hecho abusando d<strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la<br />

función pública.<br />

2. El ag<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e la profesión <strong>de</strong> educador o se <strong>de</strong>sempeña<br />

como tal <strong>en</strong> cualquiera <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

3. El ag<strong>en</strong>te es médico, farmacéutico, químico, odontólogo<br />

o ejerce otra profesión sanitaria.<br />

4. El hecho es cometido <strong>en</strong> <strong>el</strong> interior o <strong>en</strong> inmediaciones <strong>de</strong><br />

un establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, c<strong>en</strong>tro asist<strong>en</strong>cial, <strong>de</strong><br />

salud, recinto <strong>de</strong>portivo, lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción o reclusión.<br />

5. El ag<strong>en</strong>te v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>drogas</strong> a m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> edad, o los utiliza<br />

para la v<strong>en</strong>ta o emplea a una persona inimputable.<br />

6. El hecho es cometido por tres o más personas, o <strong>en</strong> calidad<br />

<strong>de</strong> integrante <strong>de</strong> una organización <strong>de</strong>dicada al tráfi co<br />

ilícito <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> o que se <strong>de</strong>dique a la comercialización<br />

<strong>de</strong> insumos para su <strong>el</strong>aboración.<br />

7. La droga a comercializarse o comercializada exce<strong>de</strong> las<br />

sigui<strong>en</strong>tes cantida<strong>de</strong>s:


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

a. Veinte kilogramos <strong>de</strong> pasta básica <strong>de</strong> cocaína;<br />

b. Diez kilogramos <strong>de</strong> clorhidrato <strong>de</strong> cocaína;<br />

c. Cinco kilogramos <strong>de</strong> látex <strong>de</strong> opio o quini<strong>en</strong>tos gramos<br />

<strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rivados;<br />

d. Ci<strong>en</strong> kilogramos <strong>de</strong> marihuana o dos kilogramos <strong>de</strong> sus<br />

<strong>de</strong>rivados;<br />

e. Quince gramos <strong>de</strong> éxtasis, cont<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

Metil<strong>en</strong>dioxianfetamina - MDA,<br />

Metil<strong>en</strong>dioximetanfetamina- MDMA, Metanfetamina o<br />

sustancias análogas.<br />

La p<strong>en</strong>a será privativa <strong>de</strong> libertad no m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> veinticinco ni<br />

mayor <strong>de</strong> treinta y cinco años cuando <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te actúa como<br />

jefe, dirig<strong>en</strong>te o cabecilla <strong>de</strong> una organización <strong>de</strong>dicada al<br />

tráfi co ilícito <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> o insumos para su <strong>el</strong>aboración.<br />

Igual p<strong>en</strong>a se aplicará al ag<strong>en</strong>te que se vale d<strong>el</strong> tráfico ilícito<br />

<strong>de</strong> <strong>drogas</strong> para financiar activida<strong>de</strong>s terroristas.”<br />

Artículo 298º.- Microcomercialización o microproducción<br />

La p<strong>en</strong>a será privativa <strong>de</strong> libertad no m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> tres ni mayor<br />

<strong>de</strong> siete años y <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>to och<strong>en</strong>ta a tresci<strong>en</strong>tos ses<strong>en</strong>ta díasmulta<br />

cuando:<br />

1. La cantidad <strong>de</strong> droga fabricada, extractada, preparada,<br />

comercializada o poseída por <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te no <strong>sobre</strong>pase los:<br />

a. Cincu<strong>en</strong>ta gramos <strong>de</strong> pasta básica <strong>de</strong> cocaína y<br />

<strong>de</strong>rivados ilícitos<br />

b. Veinticinco gramos <strong>de</strong> clorhidrato <strong>de</strong> cocaína<br />

c. Cinco gramos <strong>de</strong> látex <strong>de</strong> opio o un gramo <strong>de</strong> sus<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

d. Ci<strong>en</strong> gramos <strong>de</strong> marihuana o diez gramos <strong>de</strong> sus<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

e. Dos gramos <strong>de</strong> éxtasis, cont<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

Metil<strong>en</strong>dioxianfetamina - MDA,<br />

Metil<strong>en</strong>dioximetanfetamina - MDMA, Metanfetamina o<br />

sustancias análogas.<br />

2. Las materias primas o los insumos comercializados por<br />

<strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te que no excedan <strong>de</strong> lo requerido para la<br />

<strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> las cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> señaladas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

inciso anterior.<br />

3. Se comercialice o distribuya pegam<strong>en</strong>tos sintéticos<br />

que exp<strong>el</strong><strong>en</strong> gases con propieda<strong>de</strong>s psicoactivas,<br />

acondicionados para ser <strong>de</strong>stinados al <strong>consumo</strong> humano<br />

por inhalación.<br />

La p<strong>en</strong>a será privativa <strong>de</strong> libertad no m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> seis años ni<br />

mayor <strong>de</strong> diez años y <strong>de</strong> tresci<strong>en</strong>tos ses<strong>en</strong>ta a seteci<strong>en</strong>tos<br />

61


62<br />

Drogas<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

días-multa cuando <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te ejecute <strong>el</strong> d<strong>el</strong>ito <strong>en</strong> las<br />

circunstancias previstas <strong>en</strong> los incisos 2, 3, 4, 5 o 6 d<strong>el</strong> artículo<br />

297º d<strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al.<br />

Artículo 299º.- Posesión no punible<br />

No es punible la posesión <strong>de</strong> droga para <strong>el</strong> propio e inmediato<br />

<strong>consumo</strong>, <strong>en</strong> cantidad que no exceda <strong>de</strong>:<br />

a. Cinco gramos <strong>de</strong> pasta básica <strong>de</strong> cocaína<br />

b. Dos gramos <strong>de</strong> clorhidrato <strong>de</strong> cocaína<br />

c. Ocho gramos <strong>de</strong> marihuana o dos gramos <strong>de</strong> sus<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

d. Un gramo <strong>de</strong> látex <strong>de</strong> opio o dosci<strong>en</strong>tos miligramos <strong>de</strong><br />

sus <strong>de</strong>rivados<br />

e. Dosci<strong>en</strong>tos cincu<strong>en</strong>ta miligramos <strong>de</strong> éxtasis,<br />

cont<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do Metil<strong>en</strong>dioxianfetamina - MDA,<br />

Metil<strong>en</strong>dioximetanfetamina - MDMA, Metanfetamina o<br />

sustancias análogas.<br />

Se excluye <strong>de</strong> los alcances <strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> párrafo<br />

prece<strong>de</strong>nte la posesión <strong>de</strong> dos o más tipos <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>.<br />

Tabla Nº 16. Síntesis <strong>de</strong> Legislación Peruana.<br />

Comercialización<br />

exceda<br />

Micromercado no<br />

exceda<br />

Posesión punible<br />

<strong>consumo</strong> no exceda<br />

Pasta Básica <strong>de</strong> Cocaína (PBC) 20 k 50 g y <strong>de</strong>rivados 5 g<br />

Clorhidrato <strong>de</strong> Cocaína 10 k 25 g 2g<br />

Látex <strong>de</strong> Opio 5 k ó 500 g <strong>de</strong> sus 5 g ó 1 g <strong>de</strong> sus 8 g ó 2 g <strong>de</strong> sus<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

Marihuana 100 k ó 2 k <strong>de</strong> sus 100 g ó 10 g <strong>de</strong> sus 1 g hasta 200 mg <strong>de</strong> sus<br />

Éxtasis (cont<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do MDA,<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

<strong>de</strong>rivados<br />

MDMA, Metanfetamina o<br />

sustancias análogas<br />

15 g 2 g 0,25 g<br />

Sanción 15 a 25 años<br />

3 a 7 años La legislación peruana<br />

180 a 365 días / multa 180 a 365 días / multa no sanciona la posesión<br />

para <strong>consumo</strong>


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

63<br />

CAPÍTULO 5<br />

5. ANÁLISIS DE LA SITUACIÓN DE DROGAS ILEGALES Y DE LAS DROGAS<br />

SINTÉTICAS EN EL PERÚ<br />

Según <strong>el</strong> análisis diagnóstico realizado por <strong>el</strong> Estado Peruano 18 para establecer<br />

los lineami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> política <strong>de</strong> lucha contra las <strong>drogas</strong>, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

producción, tráfico y <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar su vinculación con<br />

<strong>el</strong> contexto internacional, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>te <strong>el</strong> factor condicionante <strong>de</strong> la<br />

<strong>de</strong>manda internacional <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> ag<strong>en</strong>ciada por <strong>el</strong> narcotráfico.<br />

La magnitud <strong>de</strong> este negocio criminal, globalizado y transnacional, según la<br />

Oficina <strong>de</strong> Naciones Unidas contra la Droga y <strong>el</strong> D<strong>el</strong>ito, ONUDD, <strong>en</strong> su Informe<br />

Mundial <strong>sobre</strong> las Drogas 2005, se estima <strong>en</strong> 322,000 millones <strong>de</strong> dólares, <strong>de</strong>ntro<br />

d<strong>el</strong> cual <strong>el</strong> Perú está comprometido significativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la producción <strong>de</strong><br />

cocaína.<br />

La ONUDD estima que la mayor parte <strong>de</strong> la cocaína <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo se produce<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú (32%) junto a dos países vecinos: Bolivia (15%) y Colombia (50%).<br />

Dicha producción suma 910 Ton<strong>el</strong>adas Métricas y está valorada <strong>en</strong> alre<strong>de</strong>dor<br />

<strong>de</strong> 71,000 millones <strong>de</strong> dólares americanos, consi<strong>de</strong>rada a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta al por<br />

m<strong>en</strong>or. De <strong>el</strong>los, aproximadam<strong>en</strong>te 20,000 millones <strong>de</strong> dólares correspon<strong>de</strong>n a<br />

la cocaína <strong>el</strong>aborada <strong>en</strong> territorio peruano, cifra cercana a la <strong>de</strong>uda pública<br />

externa <strong>de</strong> Perú.<br />

Para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r la <strong>de</strong>manda mundial <strong>de</strong> cocaína, <strong>el</strong> narcotráfico cu<strong>en</strong>ta con<br />

condiciones que favorec<strong>en</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> Perú. Entre dichas condiciones<br />

resaltan la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sas áreas con a<strong>de</strong>cuadas características agro<br />

climáticas, una práctica <strong>de</strong> cultivo <strong>de</strong> coca que provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> una antigua<br />

tradición cultural, la disposición <strong>de</strong> agricultores para vincular la producción <strong>de</strong><br />

hoja <strong>de</strong> coca al narcotráfico y una aún no sufici<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> Estado 19 ,<br />

a pesar <strong>de</strong> los amplios y reci<strong>en</strong>tes esfuerzos como promotor <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y<br />

garante <strong>de</strong> la legalidad <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong> las zonas <strong>de</strong> cultivo ilícito.<br />

18 Estrategia Nacional <strong>de</strong> Lucha Contra las Drogas 2007 - 2011.<br />

19 Ibi<strong>de</strong>m, capítulo 1. Contexto nacional e internacional.


64<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

A mediados <strong>de</strong> la década <strong>de</strong> 1990 <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> expansión d<strong>el</strong> cultivo <strong>de</strong><br />

coca se revirtió como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> diversos factores, sumándose a<br />

<strong>el</strong>lo la <strong>de</strong>rrota <strong>de</strong> los grupos terroristas S<strong>en</strong><strong>de</strong>ro Luminoso y <strong>el</strong> Movimi<strong>en</strong>to<br />

Revolucionario Tupac Amaru -MRTA, lo cual <strong>de</strong>bilitó la alianza narcoterrorista.<br />

Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo anterior, se redujo la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> PBC <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

peruano y, por lo tanto, <strong>de</strong> hoja <strong>de</strong> coca 20 .<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> la segunda mitad d<strong>el</strong> año 1998 ésta situación cambió.<br />

El narcotráfico com<strong>en</strong>zó a reactivar sus operaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú como<br />

consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda internacional <strong>en</strong> países europeos<br />

y Brasil, <strong>en</strong>tre otros, y <strong>de</strong> la puesta <strong>en</strong> marcha d<strong>el</strong> Plan Colombia. Pero no<br />

solam<strong>en</strong>te para promover <strong>el</strong> cultivo <strong>de</strong> coca y <strong>el</strong>aborar PBC, sino también<br />

para producir cocaína, t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que se manti<strong>en</strong>e hasta la actualidad 21 .<br />

Lo anterior implicó, a<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

producción y <strong>de</strong>splazami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> droga. La pasta básica com<strong>en</strong>zó a ser<br />

trasladada a la costa peruana para su procesami<strong>en</strong>to como cocaína y<br />

<strong>en</strong>viada al exterior. Esto se hacía <strong>en</strong> cont<strong>en</strong>edores como comercio regular,<br />

o <strong>en</strong> lanchas <strong>de</strong> pescadores o <strong>de</strong> recreación para ser transferida a barcos<br />

<strong>de</strong> mayor calado 22 . El litoral peruano pasó a convertirse así <strong>en</strong> una pot<strong>en</strong>cial<br />

plataforma <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> cocaína al mercado internacional.<br />

Los efectos dañinos d<strong>el</strong> narcotráfico también llegan al medio ambi<strong>en</strong>te, pues<br />

se calcula que una ext<strong>en</strong>sión similar a la región <strong>de</strong> Ica ha sido <strong>de</strong>forestada<br />

como consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> cultivo <strong>de</strong> coca 23 .<br />

El narcotráfico también propicia pot<strong>en</strong>ciales focos <strong>de</strong> convulsión social como<br />

reacción a las políticas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>sobre</strong> sus activida<strong>de</strong>s. Incluso vi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

resurgi<strong>en</strong>do los reman<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> terrorismo como actores intermediarios o<br />

protectores d<strong>el</strong> narcotráfico, como <strong>en</strong> las zonas <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> los Valles<br />

<strong>de</strong> los ríos Apurímac y Ene – VRAE, <strong>en</strong> los que durante <strong>el</strong> 2008 se produjeron<br />

asesinatos <strong>de</strong> policías que custodiaban la zona .<br />

El accionar d<strong>el</strong> narcotráfico contribuye a la corrupción <strong>en</strong> las instituciones d<strong>el</strong><br />

Estado involucradas <strong>en</strong> la lucha contra <strong>el</strong> tráfico ilícito <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, así como<br />

<strong>en</strong> las empresas privadas <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> realizar operaciones económicas,<br />

lo cual ha g<strong>en</strong>erado como respuesta d<strong>el</strong> Estado la creación <strong>de</strong> la Unidad<br />

<strong>de</strong> Int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia Financiera – UIF, <strong>en</strong>cargada d<strong>el</strong> análisis, <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to y la<br />

transmisión <strong>de</strong> información para prev<strong>en</strong>ir y <strong>de</strong>tectar <strong>el</strong> lavado <strong>de</strong> dinero o<br />

activos 24 .<br />

El Perú se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra así fr<strong>en</strong>te a un problema <strong>de</strong> interés nacional, que at<strong>en</strong>ta<br />

contra <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo y gobernabilidad d<strong>el</strong> país, que <strong>de</strong>be abordarse <strong>en</strong> su<br />

20 Ibí<strong>de</strong>m.<br />

21 Ibí<strong>de</strong>m<br />

22 ibí<strong>de</strong>m<br />

23 Ibí<strong>de</strong>m<br />

24 ibí<strong>de</strong>m


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

integralidad como política prioritaria d<strong>el</strong> Estado, lo cual ha g<strong>en</strong>erado que<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Docum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Acuerdo Nacional se establezca la Erradicación <strong>de</strong> la<br />

Producción, <strong>el</strong> Tráfico y <strong>el</strong> Consumo Ilegal <strong>de</strong> Drogas como una política d<strong>el</strong><br />

Estado Peruano (política Nº 27).<br />

La suma <strong>de</strong> esfuerzos <strong>en</strong> la lucha contra las <strong>drogas</strong> se ha plasmado como<br />

int<strong>en</strong>ción política a través <strong>de</strong> la Estrategia Nacional <strong>de</strong> Lucha Contra las<br />

Drogas 2007 – 2011, monitoreada por la Comisión Nacional para <strong>el</strong> Desarrollo<br />

y Vida sin Drogas –DEVIDA, <strong>en</strong>te rector <strong>de</strong> la lucha contra las <strong>drogas</strong> y cuya<br />

ejecución compromete a todos los sectores <strong>de</strong> la sociedad.<br />

5.1 Magnitud d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú. El <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis<br />

El 2006 DEVIDA realizó la III Encuesta Nacional <strong>de</strong> Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong><br />

Población G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Perú, que incluye a la población compr<strong>en</strong>dida<br />

<strong>en</strong>tre los 12 a los 64 años <strong>de</strong> edad. Este estudio <strong>de</strong>terminó que <strong>el</strong> <strong>consumo</strong><br />

<strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> legales seguía si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> problema más importante <strong>en</strong>tre los<br />

<strong>consumo</strong>s <strong>de</strong> sustancias.<br />

Asimismo, <strong>en</strong>tre las <strong>drogas</strong> ilegales, la marihuana registró los valores más<br />

altos, más d<strong>el</strong> doble con r<strong>el</strong>ación a los consumidores <strong>de</strong> cocaína y pasta<br />

básica <strong>de</strong> cocaína.<br />

Las preval<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis registraban valores más bajos que<br />

<strong>en</strong> la II Encuesta <strong>de</strong> DEVIDA (2002): 0.1% <strong>de</strong> preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> vida (<strong>el</strong> 2002 fue<br />

0.2%) y 0.04% <strong>de</strong> preval<strong>en</strong>cia anual (<strong>el</strong> 2002 fue <strong>de</strong> 0.1%), lo cual no indica<br />

sino que los <strong>estudios</strong> realizados aún no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> la s<strong>en</strong>sibilidad sufici<strong>en</strong>te para<br />

filtrar los casos <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis, a<strong>de</strong>más que estos <strong>estudios</strong> no son<br />

técnicam<strong>en</strong>te comparables por las difer<strong>en</strong>cias metodológicas <strong>en</strong> su diseño<br />

y ejecución.<br />

Tabla nº 17. Principales indicadores d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> la población<br />

<strong>de</strong> 12 a 64 años que resi<strong>de</strong> <strong>en</strong> ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 20.000 y más habitantes.<br />

Tipo <strong>de</strong> droga<br />

Preval<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

Vida Año Mes<br />

Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong> – año<br />

Drogas Legales 84.6 67.0 40.4 -------------<br />

Alcohol 83.0 63.0 34.5 30.2<br />

Tabaco 58.8 34.7 18.4 9.35<br />

Drogas Ilegales 4.6 1.0 0.5 -------------<br />

Marihuana 3.6 0.7 0.4 0.4<br />

Cocaína 1.4 0.3 0.2 0.1<br />

P.B.C. 1.4 0.3 0.2 0.2<br />

Inhalables 0.3 0.03 0.0 0.07<br />

Éxtasis 0.1 0.04 0.0 0.05<br />

Otras Drogas 0.3 0.02 0.007 0.00<br />

Drogas <strong>de</strong> Uso Médico 7.7 3.1 1.2<br />

Estimulantes 0.7 0.2 0.1 0.11<br />

Tranquilizantes 7.4 3.0 1.1 1.01<br />

Fu<strong>en</strong>te: III Encuesta Nacional <strong>de</strong> Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> la Población G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Perú – DEVIDA, 2006.<br />

65


66<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Según esta <strong>en</strong>cuesta <strong>en</strong> <strong>el</strong> año previo a la realización <strong>de</strong> la misma se estimó<br />

que 4,614 personas habían consumido éxtasis.<br />

Tabla nº 18. Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> último año d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

y su expandido <strong>en</strong> la población <strong>de</strong> 12 a 64 años que resi<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />

ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 20,000 y más habitantes.<br />

Tipo <strong>de</strong> Droga Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> año Expandido<br />

Drogas legales 67.0 7,156,081<br />

Alcohol 63.0 6,718,552<br />

Tabaco 34.7 3,712,023<br />

Drogas Ilegales 1.0 104,038<br />

Marihuana 0.7 70,693<br />

Cocaína 0.3 29,080<br />

P.B.C. 0.3 36,801<br />

Inhalables 0.03 2,892<br />

Éxtasis 0.04 4,614<br />

Otras <strong>drogas</strong> 0.02 2,667<br />

Drogas <strong>de</strong> uso médico 3.1 330,278<br />

Estimulantes 0.2 20,013<br />

Tranquilizantes 3.0 318,094<br />

Fu<strong>en</strong>te: III Encuesta Nacional <strong>de</strong> Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> la Población G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Perú – DEVIDA, 2006.<br />

Y respecto d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> la población escolar, <strong>el</strong> último estudio<br />

publicado por DEVIDA y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación, realizado <strong>en</strong> <strong>el</strong> año<br />

2005, registró que <strong>el</strong> alcohol y tabaco también son <strong>el</strong> problema principal<br />

<strong>de</strong> los escolares peruanos.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong>tre las <strong>drogas</strong> ilegales <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> marihuana y <strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

inhalables reportaron altas preval<strong>en</strong>cias, por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> la cocaína y la<br />

pasta básica <strong>de</strong> cocaína. En dicho estudio se registró por primera vez <strong>en</strong><br />

la población escolar <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis y se apreció que <strong>el</strong> 1% <strong>de</strong> la<br />

población escolar consumió éxtasis alguna vez <strong>en</strong> su vida y que <strong>de</strong> <strong>el</strong>los <strong>el</strong><br />

0.8% se inició <strong>en</strong> este <strong>consumo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> año previo al estudio, si<strong>en</strong>do la edad<br />

promedio <strong>de</strong> inicio alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 14 años.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Tabla nº 19. Preval<strong>en</strong>cias, inci<strong>de</strong>ncia y edad <strong>de</strong> inicio <strong>en</strong> <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> los<br />

estudiantes <strong>de</strong> 2°, 4° y 5° <strong>de</strong> secundaria resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> ciuda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> 30.000 Y más habitantes.<br />

Tipo <strong>de</strong> Droga<br />

Preval<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

Vida Año Mes<br />

Inci<strong>de</strong>ncia<br />

Año*<br />

*Inci<strong>de</strong>ncia Año: Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> estudiantes que usaron la droga por primera vez <strong>en</strong> <strong>el</strong> año previo a la aplicación <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta.<br />

**Edad <strong>de</strong> Inicio: Edad (promedio) <strong>en</strong> la que se experim<strong>en</strong>tó por primera vez con la droga.<br />

Fu<strong>en</strong>te: DEVIDA-MINEDU 2005 Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> Estudiantes <strong>de</strong> Secundaria.<br />

Tabla nº 20. Preval<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> año d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> y<br />

su expandido <strong>en</strong> la población escolar <strong>de</strong> educación secundaria<br />

que habita <strong>en</strong> ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 30,000 y más habitantes.<br />

Tipo <strong>de</strong> Droga Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> año Expandido<br />

Drogas legales 45.10 331,298<br />

Alcohol 39.90 295,021<br />

Tabaco 28.50 210,601<br />

Drogas Ilegales 4.50 32,819<br />

Marihuana 2.80 20,882<br />

Cocaína 1.10 7,813<br />

P.B.C. 0.80 6,001<br />

Inhalables 1.80 13,496<br />

Éxtasis 0.60 4,245<br />

Drogas <strong>de</strong> Uso Médico 2.50 18,730<br />

Estimulantes 0.60 4,667<br />

Tranquilizantes 2.30 16,833<br />

Fu<strong>en</strong>te: DEVIDA-MINEDU 2005 Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> Estudiantes <strong>de</strong> Secundaria.<br />

Edad<br />

promedio <strong>de</strong><br />

inicio**<br />

Drogas Legales 60.1 45.1 31.6 --- ---<br />

Alcohol. 53.5 39.9 27.4 32.0 13.7<br />

Tabaco 44.9 28.5 17.3 23.1 13.6<br />

Drogas Ilegales 8.9 4.5 2.3 --- ---<br />

Marihuana. 4.8 2.8 1.5 2.7 14.4<br />

Cocaína 1.8 1.1 0.5 1.1 14<br />

PBC 1.3 0.8 0.4 0.8 13.8<br />

Inhalables 4.6 1.8 0.8 2.0 13<br />

Éxtasis 1.0 0.6 0.3 0.8 13.7<br />

Drogas <strong>de</strong> uso médico 5.1 2.5 1.3 --- ---<br />

Estimulantes. 1.1 0.6 0.4 0.7 13.4<br />

Tranquilizantes. 4.5 2.3 1.1 2.1 13.5<br />

Respecto al éxtasis, un preocupante 0.6% que repres<strong>en</strong>tó a una población<br />

expandida <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 4,000 alumnos y, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, con preval<strong>en</strong>cias,<br />

inci<strong>de</strong>ncia y edad <strong>de</strong> inicio cercanas a la PBC, puso <strong>en</strong> la ag<strong>en</strong>da prev<strong>en</strong>tiva<br />

la necesidad <strong>de</strong> profundizar <strong>en</strong> <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estos <strong>consumo</strong>s (tal<br />

como sucedió <strong>en</strong> la <strong>en</strong>cuesta <strong>en</strong> población escolar d<strong>el</strong> año 2002, <strong>en</strong> que<br />

se recom<strong>en</strong>dó la realización <strong>de</strong> <strong>estudios</strong> <strong>cualitativos</strong> para conocer mejor<br />

estos <strong>consumo</strong>s, lo cual sigue si<strong>en</strong>do una tarea p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te).<br />

67


68<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Resulta importante constatar que las preval<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> último año <strong>de</strong> éxtasis<br />

y <strong>de</strong> estimulantes anfetamínicos usados sin prescripción médica, son<br />

iguales, lo cual amplía <strong>el</strong> espectro <strong>de</strong> una población estudiantil secundaria<br />

prop<strong>en</strong>sa al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

En cuanto al perfil <strong>de</strong> los consumidores <strong>de</strong> éxtasis <strong>en</strong> <strong>el</strong> año previo al estudio,<br />

<strong>en</strong>tre la población escolar, se observó que son principalm<strong>en</strong>te varones y<br />

que qui<strong>en</strong>es se inician <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis son también principalm<strong>en</strong>te<br />

varones, con una proporción <strong>de</strong> 2 a 1 con r<strong>el</strong>ación a las mujeres.<br />

Tabla nº 21. Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> año e inci<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>en</strong> los estudiantes <strong>de</strong> secundaria, según sexo.<br />

Sexo<br />

Tipo <strong>de</strong> Droga Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> año Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

Varones Mujeres Varones Mujeres<br />

Éxtasis 0.8 0.3 1.0 0.5<br />

Fu<strong>en</strong>te: DEVIDA-MINEDU 2005 Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> Estudiantes <strong>de</strong> Secundaria.<br />

La percepción <strong>de</strong> riesgo d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis <strong>en</strong>tre los escolares no es<br />

muy alta, ya que sólo un 4% percibe que consumir éxtasis frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

implica un gran riesgo. Por <strong>el</strong> contrario, un 17.6% reporta que no existe<br />

ningún riesgo <strong>en</strong> consumir éxtasis alguna vez. Tales antece<strong>de</strong>ntes muestran<br />

que estamos fr<strong>en</strong>te a un grupo significativo <strong>de</strong> la población escolar que<br />

está <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>nte riesgo <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación con este tipo <strong>de</strong> sustancias.<br />

Tabla nº 22. Percepción d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> riesgo (%) d<strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> éxtasis <strong>en</strong> estudiantes secundarios.<br />

Percibe riesgo <strong>en</strong> consumir Gran riesgo Ningún riesgo<br />

Éxtasis alguna vez. 3.4 17.6<br />

Éxtasis frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te. 4.0 13.2<br />

Fu<strong>en</strong>te: DEVIDA-MINEDU 2005 Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> Estudiantes <strong>de</strong> Secundaria.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

69<br />

CAPÍTULO 6<br />

6 ANALISIS DE CONOCIMIENTOS, ACTITUDES, PRÁCTICAS,<br />

PERCEPCIONES Y REPRESENTACIONES SOCIALES DEL CONSUMO<br />

DE DROGAS SINTÉTICAS EN JÓVENES PERUANOS DE LIMA,<br />

TRUJILLO Y CUSCO.<br />

Se ha indagado respecto d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Lima<br />

(zonas norte y sur), Trujillo y Cusco. La información <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> éxtasis, como la<br />

principal sustancia sintética investigada, se ha organizado <strong>de</strong> manera que<br />

permita conocer cómo se han estructurado la oferta y la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> este<br />

tipo <strong>de</strong> sustancias. Se utilizó para este fin la triangulación <strong>de</strong> la información<br />

recogida mediante la guía estructurada <strong>de</strong> grupos focales y <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong><br />

profundidad, referida a los conocimi<strong>en</strong>tos, actitu<strong>de</strong>s, prácticas, percepciones<br />

y repres<strong>en</strong>taciones sociales <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es, organizados <strong>en</strong><br />

grupos <strong>de</strong> no consumidores y consumidores, <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad a poli<br />

consumidores, así como <strong>de</strong> los expertos y funcionarios <strong>en</strong>trevistados.<br />

A continuación, pres<strong>en</strong>tamos <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> acuerdo al sigui<strong>en</strong>te esquema:<br />

- Dinámica <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda<br />

- Similitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> los patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

- Difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

- Re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio<br />

- Ritos <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

- Los efectos <strong>de</strong> la sustancia<br />

- Dinámica <strong>de</strong> la oferta<br />

6.1 Descripción d<strong>el</strong> contexto d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> éxtasis y otras<br />

<strong>drogas</strong> <strong>de</strong> síntesis<br />

De acuerdo a la información recogida <strong>en</strong> los grupos focales <strong>en</strong> las tres<br />

ciuda<strong>de</strong>s investigadas, los consumidores <strong>de</strong> éxtasis y otras sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong> han logrado estructurar espacios propios, <strong>en</strong>tre adolesc<strong>en</strong>tes y<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los sectores medio alto y alto, que garantizan <strong>el</strong> disfrute <strong>de</strong> la


70<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

música <strong>el</strong>ectrónica y su ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> discoteca, d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> pares y <strong>de</strong> la<br />

experi<strong>en</strong>cia s<strong>en</strong>sorial que g<strong>en</strong>era <strong>el</strong> <strong>consumo</strong>, la misma que se disfruta con<br />

mayor int<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>tre amigos y grupos <strong>de</strong> iguales.<br />

En estos ambi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> fiesta rave <strong>el</strong> DJ cumple un rol bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finido, pues es<br />

qui<strong>en</strong> regula la int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> la música, qui<strong>en</strong> lleva al grupo hasta <strong>el</strong> límite<br />

s<strong>en</strong>sorial que <strong>de</strong>manda la ingesta d<strong>el</strong> éxtasis.<br />

En algunos casos los DJ’s se conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> motivo <strong>de</strong> culto, por las mezclas<br />

que propon<strong>en</strong> usando tecnología.<br />

En <strong>el</strong> ámbito internacional, la cultura rave ha <strong>de</strong>sarrollado -a<strong>de</strong>más d<strong>el</strong><br />

ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> luces y láser- la música, los objetos típicos como los glow sticks<br />

y los lumi sticks, las pulseras, los chupones y chupetes, p<strong>el</strong>ucas <strong>de</strong> colores,<br />

ropa tipo infantil <strong>de</strong> colores past<strong>el</strong>, como parte <strong>de</strong> la parafernalia <strong>de</strong> los<br />

cultores d<strong>el</strong> rave. A esto se suman las sustancias <strong>sintéticas</strong> también <strong>en</strong> Lima<br />

y otras ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> Perú.<br />

Una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acceso a información respecto a la cultura rave, la música y<br />

su parafernalia la constituye la Internet, la red <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s que permite indagar<br />

<strong>sobre</strong> este y otros temas <strong>de</strong> manera directa a los jóv<strong>en</strong>es interesados <strong>en</strong><br />

este tema.<br />

Una vez ya instalada la cultura rave <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio peruano o al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> las<br />

ciuda<strong>de</strong>s don<strong>de</strong> se realizó la investigación, ha reforzado su vínculo exclusivo<br />

con los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sectores <strong>de</strong> mayores recursos, que se<br />

conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> los principales cultores <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> fiestas y que <strong>en</strong> la<br />

actualidad son críticos inclusive respecto <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> los asist<strong>en</strong>tes a las<br />

fiestas rave, que no <strong>en</strong>cajarían <strong>en</strong> <strong>el</strong> perfil que originalm<strong>en</strong>te se construyó.<br />

Estos nuevos usuarios <strong>de</strong> las raves buscan los efectos <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong>, la<br />

s<strong>en</strong>sualidad, <strong>el</strong> contacto con los <strong>de</strong> su grupo, pero no necesariam<strong>en</strong>te<br />

conoc<strong>en</strong> las bases <strong>de</strong> la cultura y su criterio excluy<strong>en</strong>te.<br />

En Trujillo, por ejemplo, se estarían combinando ambas aproximaciones a<br />

la cultura rave, dada la organización <strong>de</strong> fiestas masivas y <strong>en</strong> discotecas<br />

con frecu<strong>en</strong>cia variable, se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> culto, formados por<br />

adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los sectores medio alto y alto <strong>de</strong> la ciudad,<br />

a los que se suman jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> otras ciuda<strong>de</strong>s que llegan al rave que<br />

asegura la experi<strong>en</strong>cia con la sustancia, <strong>en</strong> lugar seguro y controlado por<br />

la organización y con <strong>de</strong>alers informados y que ori<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> las<br />

<strong>drogas</strong>.<br />

En la ciudad <strong>de</strong> Cusco se m<strong>en</strong>cionó la v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> LSD y una sustancia tipo<br />

g<strong>el</strong> (“<strong>el</strong> g<strong>el</strong>”), a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> éxtasis. Todas estas sustancias <strong>en</strong> espacios <strong>de</strong><br />

diversión juv<strong>en</strong>il y <strong>en</strong> contexto <strong>de</strong> fiestas rave.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

6.1.1 Repres<strong>en</strong>taciones y significado <strong>de</strong> la sustancia<br />

Los consumidores buscan disfrutar, s<strong>en</strong>tir, vivir int<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te la música,<br />

i<strong>de</strong>alizando su ambi<strong>en</strong>te como espacio <strong>de</strong> paz y armonía, don<strong>de</strong><br />

todos son iguales, unidos por la experi<strong>en</strong>cia psicodélica.<br />

También <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> para que la toman. Pue<strong>de</strong> ser que la<br />

uses para estimularte, otros <strong>en</strong> fiestas <strong>el</strong>ectrónicas para durar<br />

todo <strong>el</strong> tiempo que duran esas fiestas. Uno consume <strong>drogas</strong> y<br />

la percepción se pone más s<strong>en</strong>sible. Una canción la escuchas<br />

difer<strong>en</strong>te, la percepción <strong>de</strong> las personas pue<strong>de</strong> cambiar<br />

(Varón 25 años, GF Lima Sur, 16 – 21 años).<br />

Exist<strong>en</strong> algunas condicionantes <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n social y cultural que actúan<br />

como reforzadores <strong>de</strong> esta cultura, pero evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te logra mayor<br />

influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los grupos <strong>de</strong> población jov<strong>en</strong> y <strong>de</strong> mayores<br />

recursos económicos, d<strong>el</strong> sector medio alto y alto, que confluy<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

una filosofía <strong>de</strong> vida <strong>en</strong> paz, armonía y vida <strong>en</strong> comunidad, que <strong>en</strong> las<br />

fiestas lo repres<strong>en</strong>tan los grupos con los que se <strong>en</strong>sayan movimi<strong>en</strong>tos<br />

y contactos grupales.<br />

La cultura rave no se origina <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú, llega <strong>de</strong> la movida<br />

<strong>el</strong>ectrónica europea y luego norteamericana, con una legión<br />

<strong>de</strong> avanzada formada por turistas y jóv<strong>en</strong>es peruanos que<br />

retornan al país, con la experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>. (Médico<br />

especialista <strong>en</strong> adicciones, Cusco).<br />

Para los consumidores <strong>de</strong> éxtasis <strong>de</strong> Lima Sur, se busca experim<strong>en</strong>tar<br />

con la sustancia para disfrutar con su grupo <strong>de</strong> pares, para “durar”<br />

toda la noche <strong>de</strong> discoteca <strong>en</strong> discoteca, aprovechando cada<br />

minuto, vivi<strong>en</strong>do ci<strong>en</strong> por ci<strong>en</strong>to, pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te la música, la g<strong>en</strong>te,<br />

<strong>el</strong> contacto. Otros jóv<strong>en</strong>es, <strong>en</strong> cambio, tratan <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar las<br />

s<strong>en</strong>saciones con la mayor int<strong>en</strong>sidad para s<strong>en</strong>tir que la inversión que<br />

han hecho les resulta r<strong>en</strong>table.<br />

Pasó una hora y no s<strong>en</strong>tía nada y me dije ´esto es una cagada,<br />

me han estafado, me han dado una aspirina, mi plata…´,<br />

<strong>de</strong>spués paso hora y media y empecé a sudar, sudar, <strong>el</strong> corazón<br />

se me empezó a agitar. Te asustas <strong>de</strong> la s<strong>en</strong>sación, me s<strong>en</strong>tía<br />

como con fiebre, mareado, veía las cosas como nublado,<br />

medio raro. Hasta que escuché una canción y vi al DJ que<br />

alzaba las manos. Allí dije <strong>en</strong> verdad estoy <strong>en</strong> un rave y la estoy<br />

pasando bi<strong>en</strong> y luego pasó lo <strong>de</strong> la chica linda y me quedé<br />

conversando con <strong>el</strong>la todo <strong>el</strong> rato… (Varón 25 años, EP, Lima).<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Lima Norte, los consumidores están buscando los efectos<br />

<strong>de</strong> las sustancias, <strong>el</strong> disfrute d<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te y d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> amigos, pero<br />

<strong>de</strong>jando <strong>de</strong> lado las bases <strong>de</strong> la cultura rave.<br />

71


72<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

En Cusco, la pres<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> turista extranjero y <strong>de</strong> los grupos <strong>de</strong> visitantes<br />

nacionales permite que se <strong>de</strong>n con mayor frecu<strong>en</strong>cia las fiestas rave,<br />

<strong>en</strong> lugares muy conocidos, discotecas que funcionan <strong>de</strong> lunes a<br />

domingo, <strong>en</strong> una ciudad que ti<strong>en</strong>e una oferta amplia <strong>de</strong> diversión,<br />

tan variada como las sustancias que se consigu<strong>en</strong> <strong>en</strong> sus calles.<br />

Para <strong>el</strong> éxtasis <strong>en</strong> las rave y <strong>en</strong> las discotecas que gustan <strong>de</strong><br />

poner <strong>el</strong>ectrónica asist<strong>en</strong> principalm<strong>en</strong>te los chicos y chicas d<strong>el</strong><br />

sector socioeconómico alto <strong>de</strong> Cusco y los turistas que buscan<br />

experim<strong>en</strong>tar o mant<strong>en</strong>er sus <strong>consumo</strong>s (Médico especialista<br />

<strong>en</strong> adicciones, Cusco).<br />

Entonces, a partir <strong>de</strong> la información brindada por los <strong>en</strong>trevistados,<br />

podríamos i<strong>de</strong>ntificar hasta tres tipos <strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong> las sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong>:<br />

a) Los cultores d<strong>el</strong> rave, que buscan la experi<strong>en</strong>cia s<strong>en</strong>sorial,<br />

mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> contacto s<strong>en</strong>sual con <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> pares, que conoc<strong>en</strong><br />

y practican la cultura rave, que se preparan para disfrutar la<br />

fiesta, con la parafernalia necesaria, que están informados <strong>sobre</strong><br />

los efectos <strong>de</strong> la sustancia, que evita mezclar para no per<strong>de</strong>r la<br />

experi<strong>en</strong>cia viv<strong>en</strong>cial, que conoce <strong>de</strong> música <strong>el</strong>ectrónica, <strong>de</strong> los<br />

rituales que <strong>de</strong>sarrollan los consumidores, <strong>en</strong>tre otros.<br />

b) Los consumidores <strong>de</strong> éxtasis que buscan sólo la experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> otra sustancia, que suma una droga a la gama que<br />

ya consume <strong>en</strong> diversas ocasiones y con otras motivaciones,<br />

aprovechándose a<strong>de</strong>más d<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te más abierto para <strong>el</strong><br />

contacto.<br />

c) El consumidor <strong>de</strong> éxtasis que participando <strong>de</strong> una fiesta rave sólo<br />

busca aprovechar <strong>el</strong> placer y diversión d<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te festivo.<br />

6.1.2 Dinámica <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda<br />

En todas las ciuda<strong>de</strong>s investigadas (Lima, Cusco y Trujillo) las <strong>drogas</strong><br />

ilegales m<strong>en</strong>cionadas por los <strong>en</strong>trevistados como las <strong>de</strong> mayor<br />

<strong>consumo</strong> son la marihuana, <strong>el</strong> clorhidrato <strong>de</strong> cocaína, la pasta básica<br />

<strong>de</strong> cocaína y <strong>el</strong> éxtasis. En Trujillo y Cusco se m<strong>en</strong>ciona <strong>el</strong> LSD, como<br />

parte <strong>de</strong> las sustancias que se consum<strong>en</strong> <strong>en</strong> discotecas y fiestas<br />

<strong>el</strong>ectrónicas.<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> las sustancias <strong>sintéticas</strong>, no sólo se <strong>de</strong>be hablar <strong>de</strong> éxtasis,<br />

los <strong>en</strong>trevistados <strong>de</strong> Lima y Cusco refier<strong>en</strong> conocer d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

metanfetamina “cristal”, ketamina o ketalar, GHB o “viola fácil”,<br />

LSD, d<strong>el</strong> mismo modo que los profesionales <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> las tres<br />

ciuda<strong>de</strong>s materia d<strong>el</strong> estudio, qui<strong>en</strong>es a su vez agregan a la lista los<br />

anabólicos esteroi<strong>de</strong>s y anfetaminas. Para los <strong>en</strong>trevistados <strong>de</strong> Lima,<br />

<strong>de</strong> este conjunto <strong>de</strong> sustancias <strong>el</strong> éxtasis resultaría ser la más conocida<br />

y consumida <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Los <strong>en</strong>trevistados <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>acionan <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

sustancias <strong>sintéticas</strong> y <strong>en</strong> particular d<strong>el</strong> éxtasis, al haber experim<strong>en</strong>tado<br />

con marihuana y cocaína, que <strong>en</strong> su opinión facilitaría la búsqueda<br />

<strong>de</strong> una nueva experi<strong>en</strong>cia psicoactiva. A<strong>de</strong>más, los <strong>en</strong>trevistados<br />

manifiestan que la marihuana ha configurado rituales <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

grupales, que bi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong>n transitar hacia la experi<strong>en</strong>cia con éxtasis.<br />

Asimismo, los <strong>consumo</strong>s <strong>de</strong> sustancias <strong>sintéticas</strong> se dan <strong>en</strong> ocasiones<br />

<strong>de</strong> fiestas rave, si<strong>en</strong>do <strong>en</strong> su mayoría policonsumidores que, <strong>en</strong>tre<br />

fiestas, <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>consumo</strong>s se hace con marihuana y<br />

cocaína.<br />

6.1.3 Similitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> los patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

En las tres ciuda<strong>de</strong>s investigadas hemos <strong>en</strong>contrado que los<br />

consumidores <strong>de</strong> éxtasis serían policonsumidores, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

marihuana y cocaína, a<strong>de</strong>más d<strong>el</strong> alcohol.<br />

Según refier<strong>en</strong> los <strong>en</strong>trevistados <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s, los inicios <strong>de</strong><br />

estos <strong>consumo</strong>s se darían alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 15 años <strong>de</strong> edad, si<strong>en</strong>do<br />

<strong>el</strong> alcohol la primera sustancia <strong>de</strong> <strong>el</strong>ección que daría inicio a una<br />

escalada <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> a sustancias ilícitas.<br />

De acuerdo a la información que han referido los <strong>en</strong>trevistados, la<br />

marihuana se estaría consumi<strong>en</strong>do como primera sustancia ilegal,<br />

inclusive t<strong>en</strong>dría una amplia difusión <strong>en</strong>tre adolesc<strong>en</strong>tes y una<br />

percepción <strong>de</strong> inocuidad que facilitaría su aceptación <strong>en</strong>tre diversos<br />

grupos <strong>de</strong> población.<br />

Para los <strong>en</strong>trevistados <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s, por lo g<strong>en</strong>eral, y como<br />

parte d<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, las sustancias repres<strong>en</strong>tarían<br />

dinamizadores <strong>de</strong> r<strong>el</strong>aciones sociales (<strong>el</strong> alcohol, la marihuana), que<br />

luego <strong>de</strong>v<strong>en</strong>drían <strong>en</strong> <strong>consumo</strong>s <strong>en</strong> solitario y <strong>de</strong> compulsión.<br />

El éxtasis se consumiría con m<strong>en</strong>or frecu<strong>en</strong>cia que otras sustancias,<br />

<strong>en</strong> la medida que necesitaría d<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te rave para disfrutar sus<br />

efectos. La marihuana, la cocaína, <strong>el</strong> alcohol serían las <strong>drogas</strong> <strong>de</strong><br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre las oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis. Los<br />

adolesc<strong>en</strong>tes, hombres y mujeres <strong>en</strong>tre los 17 y 20 años, son los que se<br />

i<strong>de</strong>ntifican como los principales consumidores.<br />

En 1º <strong>de</strong> universidad consumí éxtasis. T<strong>en</strong>ía 19 años. De pronto<br />

vas a tu primer rave y no consumes, vas tu segundo rave y<br />

no consumes. En mi caso, mis amigos “comían” y la pasaban<br />

mostro. T<strong>en</strong>ía curiosidad y quería pasarla igual. ¡Yo también<br />

quería pasarla mostro! a<strong>de</strong>más mis amigos fumaban marihuana<br />

y yo también fumaba marihuana. Entonces dije ´puta, hay<br />

que probar esta huevada que parece bu<strong>en</strong>a´, yo dije ´Guau,<br />

73


74<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

que bonito, un amigo con su hermano mayor <strong>en</strong> la casa <strong>de</strong> la<br />

playa, todos habían rolleado y todos hacían lo <strong>de</strong> las manos,<br />

todo era chévere, <strong>en</strong>tonces dije si pues. En mi g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />

pronto inicia la búsqueda <strong>de</strong> la comunidad <strong>de</strong> paz y amor,<br />

influ<strong>en</strong>ciado por una g<strong>en</strong>eración que promociona la paz y<br />

amor, pero que vivían <strong>en</strong> guerra. (Varón B - 25 años, EP, Lima).<br />

En todas las ciuda<strong>de</strong>s y grupos investigados hay cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> que las<br />

re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> las sustancias <strong>sintéticas</strong> son más cerradas que<br />

para otras <strong>drogas</strong>. En principio se i<strong>de</strong>ntifica que forman parte <strong>de</strong> los<br />

mismos grupos <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia (“amigo <strong>de</strong> un amigo”), que frecu<strong>en</strong>ta<br />

los mismos espacios y que a<strong>de</strong>más son sujetos bi<strong>en</strong> informados y que<br />

son claves para asegurar la experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

…éxtasis es social, sólo <strong>en</strong> fiestas. Algui<strong>en</strong> va cargado y no le<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong> a cualquiera. Los <strong>de</strong>alers no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un p<strong>el</strong>o <strong>de</strong> tontos,<br />

no le v<strong>en</strong><strong>de</strong>n a cualquiera. Ti<strong>en</strong>e que ser amigo d<strong>el</strong> amigo.<br />

Si tú me pi<strong>de</strong>s y no te conozco, te mando al <strong>de</strong>svío. Así se<br />

cuidan, porque es un acto d<strong>el</strong>incu<strong>en</strong>cial, si está con una bolsa<br />

<strong>de</strong> pepas está <strong>en</strong> p<strong>el</strong>igro, es mas grave que la marihuana.<br />

Cuando se compra <strong>el</strong> éxtasis a través <strong>de</strong> un mediador, que<br />

sirva <strong>de</strong> respaldo que no soy policía ni un tonto. Cuando se<br />

consume éxtasis se compra <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la persona. Si<br />

consumes bastante pue<strong>de</strong>s tomar hasta 3. Cuando inicias te<br />

dic<strong>en</strong> comete la mitad y si si<strong>en</strong>tes que te pone bi<strong>en</strong>, te tomas<br />

la otra parte. Si ya eres un rollero una no te pone, te consumes<br />

dos pues. Yo no he consumido más <strong>de</strong> uno <strong>en</strong> mis experi<strong>en</strong>cias<br />

(Varón B - 25 años, EP Lima).<br />

6.1.4 Difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los patrones <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

De los grupos focales y las <strong>en</strong>trevistas a consumidores <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong><br />

las ciuda<strong>de</strong>s, po<strong>de</strong>mos señalar que una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre las ciuda<strong>de</strong>s<br />

se da <strong>en</strong> cuanto son los consumidores <strong>de</strong> Lima los que mejor conoc<strong>en</strong><br />

y usan los espacios <strong>de</strong> los raves, inclusive se les i<strong>de</strong>ntifica a jóv<strong>en</strong>es<br />

limeños como los organizadores y promotores <strong>de</strong> las raves que se han<br />

organizado <strong>en</strong> Cusco y Trujillo, como los <strong>de</strong>alers que por temporadas<br />

llegan a estas ciuda<strong>de</strong>s.<br />

El <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis se da principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> fiestas <strong>el</strong>ectrónicas que<br />

forman parte <strong>de</strong> la cultura rave. Las raves se constituyeron <strong>en</strong> espacios<br />

<strong>de</strong> expresión <strong>de</strong> una manera <strong>de</strong> ver la vida, <strong>de</strong> <strong>en</strong>focar los espacios<br />

<strong>de</strong> diversión y disfrute s<strong>en</strong>sorial <strong>en</strong>tre jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ambos sexos.<br />

Definitivam<strong>en</strong>te la música <strong>el</strong>ectrónica y las fiestas rave. Sin rave<br />

no hay pepas. Es como <strong>de</strong>cir, para que vas a una rave si no<br />

vas a consumir, aunque creo que ese p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to ya se ha<br />

superado bastante, porque he visto una nueva cultura. Yo iba


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

a fiestas rave <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 2001 y me gustaba mucho la cultura<br />

rave, porque es una cultura globalizada don<strong>de</strong> no <strong>de</strong>be haber<br />

un movimi<strong>en</strong>to marketero d<strong>el</strong> capitalismo, ti<strong>en</strong>e que haber<br />

un mundo <strong>de</strong> música nomás y g<strong>en</strong>te f<strong>el</strong>iz bailando, un lugar<br />

bonito, don<strong>de</strong> todos estamos alegres…he estado <strong>en</strong> <strong>el</strong> último<br />

Creamfi<strong>el</strong>ds y he visto que ahora es totalm<strong>en</strong>te cambiado, ya<br />

no es la misma cultura <strong>el</strong>ectrónica, no me gustó porque hay<br />

mucha g<strong>en</strong>te posera, hay mucha g<strong>en</strong>te que va porque está<br />

muy famoso ir, inclusive había un stand <strong>de</strong> una pizzería, y me<br />

dije ¡no! como va a estar una pizzería, a<strong>de</strong>más había g<strong>en</strong>te<br />

posera, don<strong>de</strong> habían chicas y chicos que no t<strong>en</strong>ían por que<br />

estar allí. Por eso, me parece que <strong>el</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> para que<br />

vas a una rave si no vas a ´rolear´ ya cambió. La g<strong>en</strong>te cuyo<br />

estímulo principal es la pose, la moda, está <strong>de</strong>jando atrás este<br />

p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to. (Varón B - 25 años, EP Lima)<br />

Las fiestas rave, como ya com<strong>en</strong>tamos líneas arriba, cu<strong>en</strong>ta con una<br />

parafernalia que hace parte <strong>de</strong> la cultura, que se estaría perdi<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong>tre los nuevos “usuarios” <strong>de</strong> estas fiestas, al no conocer ni practicar<br />

la filosofía que sust<strong>en</strong>taría a las raves y a sus seguidores.<br />

Las fiestas <strong>el</strong>ectrónicas estaban r<strong>el</strong>acionadas con una moda<br />

rave. Había <strong>el</strong> loquito rave y la loquita rave. Las chicas t<strong>en</strong>ían<br />

muchos brazaletes <strong>de</strong> colores y su mochilita chiquita, pero eso<br />

era <strong>de</strong> la cultura <strong>el</strong>ectrónica, un factor común, se vestían como<br />

g<strong>en</strong>te que va al rave, que van a las fiestas con su chupete.<br />

Con sus moñitos hacia arriba… (Varón A - 25 años, EP Lima)<br />

Durante <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis <strong>en</strong> las fiestas <strong>el</strong>ectrónicas es usual<br />

ver que los consumidores se prove<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua u otra bebida no<br />

alcohólica y un chupón o chupete, asegurando así <strong>el</strong> control <strong>de</strong> los<br />

efectos negativos <strong>de</strong> la sustancia: la <strong>de</strong>shidratación y la s<strong>en</strong>sación<br />

extrema <strong>de</strong> calor y controlar “que la l<strong>en</strong>gua se les volteé”. Asimismo,<br />

se su<strong>el</strong><strong>en</strong> usar otras sustancias para exacerbar la experi<strong>en</strong>cia, por lo<br />

g<strong>en</strong>eral la marihuana.<br />

El alcohol con cocaína, alcohol y marihuana, pero no hay<br />

alcohol con éxtasis, porque es p<strong>el</strong>igroso. Es contraproduc<strong>en</strong>te.<br />

El éxtasis se consume con marihuana, pero no es algo que<br />

ocurra siempre. Un chico que está rolleado y algui<strong>en</strong> le pasa<br />

un porro y ya pues lo fuma, pero es algo social. (Varón B - 25<br />

años, EP Lima).<br />

Bebidas <strong>en</strong>ergizantes con éxtasis, si van. Es mas, si algui<strong>en</strong> fuera<br />

una rave y no tomó alcohol y solo tomó agua, <strong>de</strong> hecho tomó<br />

éxtasis, porque <strong>el</strong> agua está unida al roll. El roll necesita d<strong>el</strong><br />

agua. La Red Bull y todas las <strong>en</strong>ergizantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una función<br />

75


76<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

cardiovascular, que va asociado al roll. No sabría <strong>de</strong>cirte pero<br />

‘te da alas´. (Varón 30 años, EP Cusco).<br />

En la zona norte y <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima <strong>de</strong>cíamos que se estaría dando<br />

un proceso <strong>de</strong> “mestizaje” d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis (nuevo patrón <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong>) al no requerir <strong>de</strong> música <strong>el</strong>ectrónica <strong>de</strong> manera exclusiva,<br />

pues se su<strong>el</strong>e consumir <strong>en</strong> espacios don<strong>de</strong> <strong>el</strong> reggaeton, <strong>el</strong> hip hop,<br />

<strong>el</strong> perreo y la cumbia son comunes y d<strong>el</strong> gusto <strong>de</strong> los usuarios <strong>de</strong> estos<br />

espacios <strong>de</strong> diversión.<br />

En Cusco los <strong>en</strong>trevistados señalaron que <strong>en</strong>tre los usuarios <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

se podía listar también a sustancias folklóricas como <strong>el</strong> Ayahuasca, <strong>el</strong><br />

San Pedro, <strong>el</strong> Floripondio, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> medicam<strong>en</strong>tos consumidos sin<br />

prescripción, principalm<strong>en</strong>te ansiolíticos.<br />

Por su parte <strong>en</strong> Lima Sur se m<strong>en</strong>cionó la Ketamina “que es para gatos,<br />

la met<strong>en</strong> al horno y luego la hac<strong>en</strong> polvo que se le met<strong>en</strong> por la nariz”<br />

(Mujer 19 años, GF Lima Sur 16 – 21 años) y <strong>el</strong> cristal, que sería una<br />

metanfetamina que los usuarios no logran difer<strong>en</strong>ciar <strong>en</strong> sus efectos.<br />

En Trujillo se señaló <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> heroína, aunque no se dio mayores<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>sobre</strong> las características <strong>de</strong> los posibles usuarios.<br />

En las tres ciuda<strong>de</strong>s implicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio se ha <strong>en</strong>contrado que:<br />

- El <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis está precedido <strong>de</strong> la experim<strong>en</strong>tación con<br />

otras sustancias.<br />

- Por lo g<strong>en</strong>eral <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> se da <strong>en</strong>tre los varones, habi<strong>en</strong>do<br />

recibido información que podría darse <strong>en</strong>tre mujeres que se inici<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias con éxtasis.<br />

- Los consumidores están vinculados <strong>en</strong> otros espacios normalizados<br />

como las escu<strong>el</strong>as, c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> educación superior universitaria y<br />

no universitaria, zona <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia, amigos d<strong>el</strong> barrio.<br />

Colegio y universida<strong>de</strong>s privadas. De niv<strong>el</strong> alto. En la t<strong>el</strong>evisión<br />

dic<strong>en</strong> que son g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> plata. Una amiga <strong>de</strong> plata que iba<br />

a fiestas <strong>el</strong>ectrónicas por hacer notar otro niv<strong>el</strong>. Sus amigas<br />

eran reggetoneras nomás. Consumir éxtasis te da estatus, está<br />

r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> niv<strong>el</strong>, te r<strong>el</strong>acionas con otra g<strong>en</strong>te. (Mujer,<br />

19 años, GF 16 – 21 años, Lima Sur).<br />

- Los vínculos <strong>en</strong>tre consumidores están sesgados por la condición<br />

socioeconómica <strong>de</strong> mayores recursos, que facilita luego la<br />

compra <strong>de</strong> la sustancia.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Es fácil conseguir éxtasis si ti<strong>en</strong>es dinero. El sector A normal lo<br />

consigue, sin obstáculos. (Varón A – 25 años, EP Lima).<br />

Los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más recursos económicos, los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una<br />

posición económica no baja porque usualm<strong>en</strong>te es accesible<br />

para personas que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> dinero. No es que sea tan cara, pero<br />

la g<strong>en</strong>te normal no podría drogarse con eso porque les sería<br />

muy caro. (Mujer 14 años, GF 12- 15 años Lima Sur).<br />

El éxtasis se da <strong>en</strong> lugares como <strong>en</strong> El Golf, Primavera,<br />

California, zonas con un poco más <strong>de</strong> economía, pero son<br />

chicos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> la posibilidad <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar, salir fuera, a<br />

otro ambi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> salir <strong>de</strong> Trujillo, irse fuera a Lima, a Máncora,<br />

don<strong>de</strong> hay mucha g<strong>en</strong>te y hay ambi<strong>en</strong>te o fuera d<strong>el</strong> país…<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> la situación económica para po<strong>de</strong>r vivir esa experi<strong>en</strong>cia.<br />

(Varón 19 años, GF 16 -21 años, Trujillo)<br />

Ya se ha señalado que <strong>en</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s investigadas hay una<br />

coinci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar a los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los sectores<br />

medio alto y alto. Sin embargo, <strong>en</strong> Lima, <strong>en</strong>tre los no consumidores<br />

existe una percepción distinta: se afirmó que <strong>el</strong> éxtasis sería una<br />

sustancia para mujeres:<br />

Yo creo que <strong>el</strong> éxtasis es mas fem<strong>en</strong>ino. Mi<strong>en</strong>tras que la coca<br />

es más masculino. Yo siempre he t<strong>en</strong>ido esa i<strong>de</strong>a. El éxtasis<br />

es más fem<strong>en</strong>ino por la agüita, la pastillita, porque da m<strong>en</strong>os<br />

trabajo. A<strong>de</strong>más una mujer sali<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> baño con esto blanco<br />

(la nariz), no la veo. (Varón 21 años, GF Lima Sur, 16 – 21 años).<br />

En todas las ciuda<strong>de</strong>s investigadas se asume que <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

éxtasis se da <strong>en</strong> grupos, necesita d<strong>el</strong> espacio <strong>de</strong> fiesta <strong>el</strong>ectrónica,<br />

pero principalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> amigos y amigas, que preparan la<br />

experi<strong>en</strong>cia y aseguran así <strong>el</strong> disfrute <strong>de</strong> la sustancia y <strong>de</strong> la experi<strong>en</strong>cia<br />

s<strong>en</strong>sorial con su grupo <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />

En <strong>el</strong> último Creamfi<strong>el</strong>ds hubieron unos 8000 personas, fue <strong>de</strong><br />

6 <strong>de</strong> la tar<strong>de</strong> hasta las 7 <strong>de</strong> la mañana. Ya no había música<br />

y la g<strong>en</strong>te empieza a irse. Es cuestión <strong>de</strong> cultura, se presta<br />

<strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te, es algo aceptado, no es aceptado <strong>en</strong> discos<br />

<strong>de</strong> música pachanga, no es aceptada <strong>en</strong> <strong>el</strong> sarg<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Barranco, tomando ch<strong>el</strong>as, y visualizo a un pata rolleando así<br />

(hace gesto <strong>de</strong> frotar sus brazos <strong>sobre</strong> su cuerpo), no es pues.<br />

No es <strong>el</strong> espacio. (Varón B - 25 años, EP Lima).<br />

Se consume g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo que propone. Hasta<br />

<strong>el</strong> consumidor individual busca con qui<strong>en</strong> consumir, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

esa cultura, una vez que ya estas roleado, hay juegos sociales<br />

77


78<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

que a la hora <strong>de</strong> bailar, por ejemplo, se pue<strong>de</strong>n poner con<br />

las manos <strong>en</strong> los hombros y saltar juntos, o poner al c<strong>en</strong>tro las<br />

manos y saltar, por ejemplo 8 personas saltando con las manos<br />

al c<strong>en</strong>tro y esa s<strong>en</strong>sación, y <strong>el</strong> contacto, y ya es <strong>de</strong>masiado.<br />

Son juegos sociales <strong>en</strong> grupo. Quiero imaginarme a una<br />

persona rolleando sola y la veo así pues (repite <strong>el</strong> frotar sus<br />

brazos). (Varón B - 25 años, EP Lima).<br />

6.1.5 Las re<strong>de</strong>s y sus rituales<br />

6.1.5.1 Las Re<strong>de</strong>s<br />

El uso d<strong>el</strong> d<strong>el</strong>ívery se ha ext<strong>en</strong>dido al éxtasis, usando m<strong>en</strong>sajes<br />

<strong>de</strong> texto, llamadas t<strong>el</strong>efónicas, <strong>el</strong> uso d<strong>el</strong> hi5, facebook y<br />

otros, con códigos y claves que facilitan la confi<strong>de</strong>ncialidad y<br />

garantizan que <strong>el</strong> grupo se manti<strong>en</strong>e cerrado.<br />

En Cusco es igual que <strong>en</strong> Lima. Con <strong>el</strong> c<strong>el</strong>ular, llamas<br />

al pata y le dices don<strong>de</strong> estás, llega, toma, toma y<br />

chau, no me conoces y listo. En la UNSAAC cogieron a<br />

un pata que t<strong>en</strong>ía <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> llamadas por c<strong>el</strong>ular.<br />

Lo cogieron por las llamadas. (Varón 23 años, GF<br />

Cusco 22 – 30 años).<br />

El éxtasis, lo v<strong>en</strong><strong>de</strong>n jóv<strong>en</strong>es como nosotros, pero<br />

que están full <strong>el</strong>ectrónica, pero yo creo que<br />

principalm<strong>en</strong>te consum<strong>en</strong> marihuana y cocaína, por<br />

factor económico, pocos van a gastar 15 dólares o<br />

más por una pastilla <strong>de</strong> éxtasis. El éxtasis también lo<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>n por d<strong>el</strong>ivery como la cocaína, pero es poco.<br />

(Varón 19 años, GF Trujillo 16 – 21 años).<br />

Acá te ofrec<strong>en</strong>, pero primero te chequean. El c<strong>el</strong>ular<br />

si funciona, pero es para llamar y quedar don<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>contrarse, como paseando, te <strong>en</strong>trega lo tuyo, casi<br />

un d<strong>el</strong>ivery. Por <strong>el</strong> aeropuerto, por ENACO. Por cada<br />

amigo que conoces, conoces también a otro que<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>. (Varón 28 años, GF Cusco 22 – 30 años).<br />

Entre los consumidores <strong>de</strong> Lima Sur, se ha referido que algunos<br />

jóv<strong>en</strong>es evitan los controles <strong>en</strong> las discotecas ingiri<strong>en</strong>do la<br />

sustancia minutos antes, a lo que le <strong>de</strong>nominan “llevarla<br />

puesta”, con <strong>el</strong> consigui<strong>en</strong>te riesgo <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tir los efectos fuera<br />

d<strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> la fiesta. ”Una vez me tome mi roll <strong>en</strong> la fila<br />

<strong>de</strong> la fiesta y no avanzaban pues y se pasaba la hora y me<br />

empecé a s<strong>en</strong>tir que me ponía… <strong>en</strong>tonces les <strong>de</strong>cía ‘apúr<strong>en</strong>se<br />

que me pone, apúr<strong>en</strong>se’ (risas)” (Varón 25 años, EP Lima).


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

6.1.5.2 Los Rituales:<br />

Se <strong>de</strong>sarrollan “juegos grupales” bajo efectos <strong>de</strong> la sustancia,<br />

para asegurar la experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> contacto corporal y <strong>el</strong> disfrute<br />

con su grupo, se comparte inclusive <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> marihuana si<br />

fuera <strong>el</strong> caso.<br />

Se consume g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo que propone.<br />

Hasta <strong>el</strong> consumidor individual busca con qui<strong>en</strong><br />

consumir, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esa cultura, una vez que ya estas<br />

roleado, hay juegos sociales que a la hora <strong>de</strong> bailar<br />

por ejemplo, se pue<strong>de</strong>n poner con las manos <strong>en</strong> los<br />

hombros y saltar juntos, o poner al c<strong>en</strong>tro las manos<br />

y saltar, por ejemplo 8 personas saltando con las<br />

manos al c<strong>en</strong>tro y esa s<strong>en</strong>sación y <strong>el</strong> contacto y ya<br />

es <strong>de</strong>masiado. Son juegos sociales <strong>en</strong> grupo. (Varón<br />

A – 25 años, EP Lima).<br />

En <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> las fiestas <strong>el</strong>ectrónicas, <strong>el</strong> grupo pue<strong>de</strong><br />

convertir al DJ <strong>en</strong> sujeto <strong>de</strong> culto durante la fiesta, frecu<strong>en</strong>tar<br />

las fiestas don<strong>de</strong> “pincha” o ti<strong>en</strong>e “tocadas” (realiza las<br />

mezclas <strong>de</strong> música <strong>el</strong>ectrónica), asociando <strong>el</strong> disfrute int<strong>en</strong>so<br />

<strong>de</strong> la sustancia, con la pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sus mezclas musicales<br />

que pot<strong>en</strong>cian la experi<strong>en</strong>cia, si<strong>en</strong>do común a las dos zonas<br />

<strong>de</strong> Lima implicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio.<br />

…pasan g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te reggaetón, combinan las<br />

canciones y la llaman remix, o si no batallan los DJ,<br />

van dos DJ y hac<strong>en</strong> unas “tira<strong>de</strong>ras” (compet<strong>en</strong>cias),<br />

y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> porque hay tira<strong>de</strong>ras para <strong>el</strong> Hip-Hop<br />

y para <strong>el</strong> reggaetón, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la mezcla que<br />

hagan. Es una canción o canciones y se insultan <strong>en</strong>tre<br />

<strong>el</strong>los. Hay una canción que dice: perra… y la repit<strong>en</strong><br />

varias veces y <strong>el</strong> otro DJ int<strong>en</strong>ta mejorarla, busca así<br />

para que gane él. La g<strong>en</strong>te <strong>el</strong>ige qui<strong>en</strong> gana. (Varón<br />

A – 22 años, EP Lima).<br />

6.1.6 Conocimi<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> los efectos <strong>de</strong> la sustancia<br />

La búsqueda s<strong>en</strong>sorial es <strong>el</strong> común <strong>de</strong>nominador <strong>de</strong> los que informan<br />

<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis <strong>en</strong> fiestas rave, <strong>el</strong> contacto corporal,<br />

lo “emocional” (que exacerba la expresión <strong>de</strong> emociones) <strong>de</strong> la<br />

sustancia.<br />

El éxtasis <strong>de</strong>sinhibe a los consumidores, se tornan locuaces, eufóricos,<br />

pero no <strong>de</strong>sbordados, una euforia controlada, canalizada hacia la<br />

búsqueda <strong>de</strong> s<strong>en</strong>saciones y contacto corporal, al disfrute <strong>de</strong> la música<br />

<strong>en</strong> grupo.<br />

79


80<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

La cultura rave es básica, sin rave no consumes. Sin fiesta<br />

no consum<strong>en</strong>, ti<strong>en</strong>e que ser <strong>el</strong>ectrónica, porque si<strong>en</strong>tes, son<br />

emocionales por <strong>de</strong>ntro como por fuera, no te das cu<strong>en</strong>ta, sólo<br />

quieres estar ahí, quieres <strong>el</strong> cariño, te pue<strong>de</strong>n estar haci<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> todo, con una chica o con otro pata, o te das cu<strong>en</strong>ta o no<br />

te acuerdas. (Varón 30 años, EP Cusco).<br />

Yo creo que algunas chicas, por presión <strong>de</strong> grupo, han<br />

consumido éxtasis sin haber consumido otras <strong>drogas</strong> ´con esto<br />

vas a s<strong>en</strong>tir mejor la música´ y se atreve a ´comérs<strong>el</strong>o´. Yo creo<br />

que si hay g<strong>en</strong>te mona y se atreva a ´comerse un éxtasis´. En<br />

realidad un rave es un lugar riesgoso, con tanto loco bailando,<br />

don<strong>de</strong> más <strong>de</strong> la mitad, <strong>el</strong> 90% ha consumido algo, éxtasis,<br />

cocaína y <strong>el</strong> que m<strong>en</strong>os ha fumado marihuana. Si tú estás<br />

allí y no has consumido y eres mujer, ro<strong>de</strong>ada <strong>de</strong> tanto loco<br />

bailando. Nadie te va a ayudar si pasa algo. (Varón B -25 años,<br />

EP Lima)<br />

Yo me muevo <strong>en</strong> <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la música <strong>de</strong> por aquí y<br />

conozco patas que antes <strong>de</strong> salir se met<strong>en</strong> su pastilla <strong>de</strong> éxtasis<br />

o se inyectan algo para per<strong>de</strong>r la vergü<strong>en</strong>za. Los que van más<br />

a esos lugares son personas mayores, <strong>de</strong> 20, 22, a partir <strong>de</strong> 18<br />

años, que ya ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su plata para comprar. (Varón 18 años, GF<br />

Lima Norte).<br />

6.1.7 Dinámica <strong>de</strong> la oferta<br />

Las sustancias <strong>sintéticas</strong>, principalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> éxtasis, han estructurado<br />

sus mercados <strong>en</strong> los mismos espacios <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> y <strong>en</strong>tre los mismos<br />

grupos <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es pot<strong>en</strong>ciales usuarios <strong>de</strong> la sustancia.<br />

Los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es se constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores,<br />

interlocutores g<strong>en</strong>eracionales <strong>en</strong>tre las organizaciones criminales<br />

<strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> y los usuarios, sus pares, utilizando espacios <strong>de</strong><br />

socialización, <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro, como son las discotecas y lugares don<strong>de</strong><br />

se organizan las fiestas <strong>el</strong>ectrónicas. Se construy<strong>en</strong> así las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

comercio y re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

Yo creo que si ti<strong>en</strong>es un contacto que v<strong>en</strong>da, lo pue<strong>de</strong>s<br />

conseguir si estás metiéndote otras <strong>drogas</strong>. Le preguntas al pata<br />

que te v<strong>en</strong><strong>de</strong>, le dices “quiero comprar éxtasis, ¿conoces?”<br />

y ya pues, te consigue, porque te v<strong>en</strong><strong>de</strong> o está vinculado al<br />

éxtasis. Dep<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> lugar. En una fiesta es fácil porque estas<br />

allí, si estas fuera, si estas vinculado (…) ¿dón<strong>de</strong> se pue<strong>de</strong><br />

conseguir? <strong>de</strong>sconozco, pero es un aspecto más social, ‘<strong>el</strong><br />

amigo d<strong>el</strong> amigo’, sería cuestión <strong>de</strong> buscar. Incluso creo que<br />

no son muy famosos, no se marketean mucho, un <strong>de</strong>aler no<br />

se marketea mucho, porque es muy p<strong>el</strong>igroso, muy d<strong>el</strong>ictivo.<br />

(Varón A – 25 años, EP Lima).


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Los que v<strong>en</strong><strong>de</strong>n van <strong>en</strong> carro, a<strong>de</strong>más ti<strong>en</strong>e que conocerte,<br />

sino no te ati<strong>en</strong><strong>de</strong>n, ti<strong>en</strong>e que haber algui<strong>en</strong> que te pres<strong>en</strong>te<br />

para que te v<strong>en</strong>dan, si no, no te v<strong>en</strong><strong>de</strong>n. (Varón 30 años, EP<br />

Trujillo).<br />

Una característica común <strong>en</strong> ciuda<strong>de</strong>s como Cusco y Trujillo es que<br />

los <strong>en</strong>trevistados i<strong>de</strong>ntifican a jóv<strong>en</strong>es prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Lima como<br />

los <strong>de</strong>alers por periodos <strong>de</strong>terminados <strong>de</strong> tiempo, luego <strong>de</strong> lo cual se<br />

van, <strong>de</strong>jando estructurado <strong>el</strong> mercado que será transferido a nuevos<br />

jóv<strong>en</strong>es para mant<strong>en</strong>erlo activo.<br />

Una pastilla <strong>de</strong> éxtasis pue<strong>de</strong> costar 20 dólares para <strong>el</strong> local<br />

y para <strong>el</strong> extranjero cuesta 50 dólares. Para <strong>el</strong> extranjero<br />

cualquier droga ti<strong>en</strong>e otro precio (…) Los paqueteros vi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

por temporadas, y la distribuy<strong>en</strong> <strong>en</strong> discotecas. Vi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

Lima… (Varón 30 años, EP Cusco).<br />

Yo he visto consumir éxtasis a mi primo, que vino <strong>de</strong> Lima,<br />

ti<strong>en</strong>e carro, que para <strong>en</strong> los raves <strong>de</strong> Asia <strong>en</strong> Lima, que trajo la<br />

pastilla y la tomó con agua, t<strong>en</strong>ía dos pero consumió sólo una.<br />

La consumió durante la fiesta, porque llega un mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

que la música su<strong>en</strong>a y empieza a subir <strong>de</strong> nota y es como que<br />

sube y sube, y <strong>de</strong> pronto explota, es como un punto <strong>de</strong> quiebre<br />

y <strong>en</strong>tonces se toma la pastilla. (Mujer 17 años, GF Trujillo 16- 21<br />

años).<br />

En las ciuda<strong>de</strong>s investigadas, las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong> se estructuran <strong>de</strong> manera exclusiva, no se articulan a las<br />

re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> otras sustancias, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por lo g<strong>en</strong>eral los<br />

espacios públicos: parques, plazas, colegios, universida<strong>de</strong>s, espacios<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ación y socialización <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es, como parte <strong>de</strong><br />

los esc<strong>en</strong>arios <strong>de</strong> su actuación.<br />

En cambio, las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> éxtasis se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> fuertem<strong>en</strong>te<br />

vinculadas a los espacios <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>en</strong>tre pares <strong>de</strong> sectores medio<br />

alto y alto, articulando sus re<strong>de</strong>s con los dueños o administradores<br />

<strong>de</strong> discotecas y personajes refer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> la noche y diversión <strong>de</strong><br />

los pot<strong>en</strong>ciales consumidores, como artistas y jóv<strong>en</strong>es populares,<br />

principalm<strong>en</strong>te varones, <strong>en</strong> las zonas exclusivas.<br />

El éxtasis se v<strong>en</strong><strong>de</strong> por d<strong>el</strong>iverys, <strong>en</strong> discotecas y ev<strong>en</strong>tos rave.<br />

Como seguridad trabajé <strong>en</strong> un ev<strong>en</strong>to rave <strong>en</strong> Lima, las chicas<br />

eran puro glow sticks, porque <strong>en</strong> las rave cun<strong>de</strong> la oscuridad<br />

y esas varitas <strong>de</strong> luz <strong>de</strong> neón, con harta agua, que te cuesta<br />

10 soles, porque es <strong>el</strong> líquido primordial. Los promotores t<strong>en</strong>ían<br />

sus 3 ambulancias afuera, porque sab<strong>en</strong> que la g<strong>en</strong>te se<br />

pasa <strong>de</strong> vu<strong>el</strong>tas, y t<strong>en</strong>íamos que ir a los baños a rescatar (...)<br />

81


82<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

a darles primeros auxilios, que se habían pasado <strong>de</strong> vu<strong>el</strong>tas o<br />

que habían consumido mezclas, lo juntaban y era una bomba<br />

<strong>de</strong> tiempo. Encontrabas g<strong>en</strong>te que ya se mordían las orejas,<br />

las mandíbulas le daban la vu<strong>el</strong>ta. Encontrabas a chicas<br />

bonitas que te <strong>de</strong>cían ´dame una pastilla y hacemos <strong>el</strong> amor´,<br />

regalaban sexo por droga. (Varón 30 años, EP Trujillo).<br />

Los chicos van a <strong>en</strong>trar <strong>de</strong> 18 a 21 años, chibolos son los que<br />

trabajan allí. Hay otros dueños <strong>de</strong> discotecas que sab<strong>en</strong> que<br />

se v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> sus locales, <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te le cae algo también. Si<br />

<strong>el</strong> dueño d<strong>el</strong> local te permite <strong>en</strong>trar a mi local, tu me das una<br />

cantidad y yo te cuido a<strong>de</strong>ntro, tu ya ves como haces para<br />

colocar (Varón 30 años, EP Cusco).<br />

Para los informantes claves que fueron <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> las ciuda<strong>de</strong>s<br />

investigadas, se señala que la proce<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> éxtasis y otras sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong> son Holanda, Bélgica, España, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> la prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> los Estados Unidos <strong>de</strong> Norteamérica. De la región sudamericana,<br />

se m<strong>en</strong>ciona que la sustancia estaría llegando <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina, Chile<br />

y Brasil, aunque su producción podría t<strong>en</strong>er orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> Uruguay y<br />

Paraguay.<br />

A<strong>de</strong>más, hay que tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los medicam<strong>en</strong>tos consumidos<br />

sin prescripción, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> tipo anfetamínicos, ansiolíticos<br />

y estimulantes, que también se ofertan como “éxtasis”, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

cualquier otra sustancia adulterada.<br />

Los consumidores seguirían si<strong>en</strong>do los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />

sectores medio altos y altos, que cu<strong>en</strong>tan con los recursos para gastar<br />

<strong>en</strong> sustancias <strong>sintéticas</strong>, un presupuesto que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>be incluir otros<br />

gastos como <strong>el</strong> transporte al lugar <strong>de</strong> la fiesta, la <strong>en</strong>trada a la fiesta<br />

si fuera <strong>el</strong> caso, la compra <strong>de</strong> agua o jugos, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> la compra<br />

<strong>de</strong> otras <strong>drogas</strong> como la marihuana, por la condición com<strong>en</strong>tada <strong>de</strong><br />

poli<strong>consumo</strong>.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

83


84<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

85


86<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

6.2 Descripción <strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>to, actitu<strong>de</strong>s, prácticas, Percepciones<br />

y repres<strong>en</strong>taciones<br />

6.2.1 Conocimi<strong>en</strong>tos<br />

A partir <strong>de</strong> los datos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> los <strong>estudios</strong> realizados <strong>en</strong> Trujillo,<br />

Cusco, Lima Norte y Lima Sur, po<strong>de</strong>mos constatar que todos los<br />

grupos conoc<strong>en</strong> <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong>, legales e ilegales, <strong>de</strong> sus mercados y<br />

específicam<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> éxtasis. Respecto <strong>de</strong> esta sustancia sintética, los<br />

participantes <strong>en</strong> los grupos focales y <strong>en</strong> las <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad<br />

conoc<strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto, a los consumidores y la oferta <strong>de</strong> sustancias:<br />

conoc<strong>en</strong> <strong>sobre</strong> lugares <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>, a personas que consum<strong>en</strong> y,<br />

ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te, v<strong>en</strong><strong>de</strong>n, configurando así un manejo mínimo <strong>de</strong> las<br />

re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> oferta y <strong>de</strong>manda.<br />

Asimismo, <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to que los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

respecto <strong>de</strong> este tema gira <strong>en</strong> torno a los modos <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>, la<br />

expectativa <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> y los efectos no <strong>de</strong>seados y los riesgos que<br />

se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> controlar, así como <strong>de</strong> las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio y sus códigos<br />

básicos para obt<strong>en</strong>er la sustancia.<br />

Yo he visto <strong>en</strong> Lima <strong>en</strong> la discoteca (…) que v<strong>en</strong>dían pastillas,<br />

<strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> baño <strong>de</strong> la discoteca se ofrecía varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong>, pero bi<strong>en</strong> caro, la ofrecían, una pastilla d<strong>el</strong> áng<strong>el</strong> que<br />

le llaman y otra que le llaman XD. (Varón, 18 años, GF Trujillo<br />

16 – 21 años).<br />

De otra parte, <strong>en</strong> todos los grupos <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s se percibe<br />

que los consumidores <strong>de</strong> sustancias <strong>sintéticas</strong> pert<strong>en</strong>ecerían al sector<br />

socioeconómico medio alto y alto, y que estos <strong>consumo</strong>s formarían<br />

parte d<strong>el</strong> disfrute d<strong>el</strong> tiempo libre y alternativa <strong>de</strong> diversión grupal<br />

<strong>en</strong>tre pares e iguales.<br />

Los que consum<strong>en</strong> son <strong>de</strong> veinte años y más, pero también<br />

<strong>de</strong> 15 o 16 años. No hay una edad, porque la mayoría que he<br />

visto son <strong>de</strong> veinte para arriba. Los que consum<strong>en</strong> éxtasis son<br />

para personas que sab<strong>en</strong> lo que van a consumir y lo que van a<br />

gastar (...) los jóv<strong>en</strong>es son los que más consum<strong>en</strong> éxtasis, hasta<br />

25 o 30 años.(Varón 17 años, GF Trujillo 16 – 21 años).<br />

Los que consum<strong>en</strong>, <strong>de</strong>be haber, pero <strong>en</strong> fiestas privadas o<br />

g<strong>en</strong>te con <strong>de</strong>masiado dinero, son cerradas, han hecho una<br />

fiesta a todo dar <strong>en</strong> Urubamba, supongo que <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los han<br />

organizado esa fiesta don<strong>de</strong> se iba a consumir todo tipo <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong>. El éxtasis te estimula tanto que haces hasta lo que<br />

no p<strong>en</strong>sabas que podías hacer. Todo es permitido cuando<br />

consumes esa sustancia. (Varón, 19 años, GF Cusco 16 – 21<br />

años).<br />

87


88<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

A<strong>de</strong>más, hay cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar estos espacios <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

como exclusivos y excluy<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> la medida que se establec<strong>en</strong><br />

r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> pares que compart<strong>en</strong> a<strong>de</strong>más otros espacios como<br />

la escu<strong>el</strong>a, la universidad o alguna otra alternativa <strong>de</strong> educación<br />

superior, ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, la zona <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia,<br />

<strong>en</strong>tre las más importantes.<br />

La g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Trujillo que va a las rave son <strong>de</strong> las zonas <strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

Golf, California, San Andrés, la arboleda, <strong>de</strong> familias <strong>de</strong> alto<br />

niv<strong>el</strong>, chicas <strong>de</strong> 17 a 20, que no pasan <strong>de</strong> 22 años, porque<br />

ahora son chibolos que van a fiestas rave. (Varón 24 años, EP<br />

Trujillo).<br />

Consumidores habituales nunca he conocido. Solam<strong>en</strong>te he<br />

conocido que han probado la droga, <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 20 y 21<br />

años, <strong>de</strong> condición social altísima, totalm<strong>en</strong>te pudi<strong>en</strong>tes, que<br />

una pastillita cuesta 20 o 30 dólares. (Varón, 19 años, GF Cusco<br />

16 – 21 años).<br />

Entre estos consumidores <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la sustancia<br />

éxtasis y <strong>de</strong> otras podría ser mayor. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Lima Sur y Trujillo<br />

los <strong>en</strong>trevistados hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a que las fiestas rave, don<strong>de</strong> se<br />

consume éxtasis, “marcan clase”, repres<strong>en</strong>tarían un s<strong>el</strong>lo <strong>de</strong> clase<br />

social alta, distingui<strong>en</strong>do a los que no forman parte d<strong>el</strong> grupo.<br />

Asimismo, tanto <strong>en</strong> Trujillo y Cusco los <strong>en</strong>trevistados conoc<strong>en</strong> <strong>el</strong> perfil<br />

<strong>de</strong> los consumidores <strong>de</strong> estas sustancias, afirmando que estos grupos<br />

<strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sectores altos, t<strong>en</strong>drían la posibilidad <strong>de</strong><br />

conocer y experim<strong>en</strong>tar con sustancias <strong>sintéticas</strong>, como con otras<br />

<strong>drogas</strong> <strong>en</strong> otros espacios y contextos, por la posibilidad <strong>de</strong> salir hacia<br />

otras ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> país, Lima como primera <strong>el</strong>ección, así como al<br />

extranjero.<br />

Los <strong>en</strong>trevistados conoc<strong>en</strong> a<strong>de</strong>más <strong>el</strong> contexto <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrollan<br />

estos <strong>consumo</strong>s, Asimismo, son estos jóv<strong>en</strong>es los que pue<strong>de</strong>n acce<strong>de</strong>r<br />

a los espacios que comúnm<strong>en</strong>te utilizan los turistas para divertirse <strong>en</strong><br />

esas ciuda<strong>de</strong>s, qui<strong>en</strong>es son i<strong>de</strong>ntificados como principales usuarios <strong>de</strong><br />

las sustancias ilegales, principalm<strong>en</strong>te marihuana y cocaína.<br />

Por su parte, <strong>en</strong>tre los <strong>en</strong>trevistados, percib<strong>en</strong> que <strong>en</strong>tre los<br />

adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sectores medios y bajos <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong><br />

éxtasis estaría r<strong>el</strong>ativizado por los altos costos <strong>de</strong> la sustancia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mercado, <strong>el</strong> no conocer las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio y estar <strong>de</strong>svinculado<br />

<strong>de</strong> la cultura rave.<br />

De esta manera, para los <strong>en</strong>trevistados la información con que<br />

cu<strong>en</strong>tan estos sectores su<strong>el</strong>e ser más subjetiva, t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

mitificar la experi<strong>en</strong>cia y amplificar la expectativa <strong>de</strong> su ev<strong>en</strong>tual<br />

experim<strong>en</strong>tación.<br />

Los que consum<strong>en</strong> éxtasis siempre van acompañados, por si te<br />

pasa algo. Es una droga <strong>de</strong> ambi<strong>en</strong>te, que te va a liberar, que<br />

te asegura que la vas a pasar bi<strong>en</strong>. (Varón 19 años, GF Trujillo,<br />

16 -21 años).<br />

Entre los consumidores es evi<strong>de</strong>nte que conoc<strong>en</strong> con mayor <strong>de</strong>talle<br />

los usos y modos <strong>de</strong> la ingesta, configurando un patrón <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

don<strong>de</strong> se pot<strong>en</strong>cian los efectos <strong>de</strong> la sustancia y se controlan los<br />

riesgos.<br />

Los <strong>en</strong>trevistados percib<strong>en</strong> al <strong>de</strong>aler (v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>) como fu<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> información respecto a la calidad <strong>de</strong> la sustancia, la pertin<strong>en</strong>cia<br />

d<strong>el</strong> uso <strong>de</strong> acuerdo a la experi<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> consumidor, la garantía <strong>de</strong> la<br />

sustancia que se provee. En todos los casos, los consumidores buscan<br />

minimizar los riesgos y evitar los efectos no <strong>de</strong>seados, dado <strong>el</strong> contexto<br />

<strong>de</strong> disfrute <strong>en</strong> que se da <strong>el</strong> <strong>consumo</strong>.<br />

Entre los consumidores <strong>de</strong> Cusco y Trujillo, se coinci<strong>de</strong> <strong>en</strong> reconocer<br />

que los que prove<strong>en</strong> <strong>de</strong> sustancia e información respecto <strong>de</strong> las<br />

mismas, son los turistas tanto nacionales como extranjeros, que llegan<br />

con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> consumir sustancias como la cocaína, <strong>de</strong> fácil acceso,<br />

bajo precio y alta calidad <strong>en</strong> dichas ciuda<strong>de</strong>s, utilizando <strong>en</strong> ocasiones<br />

<strong>el</strong> éxtasis para canjearlo por cocaína.<br />

En Trujillo se pue<strong>de</strong> conseguir éxtasis <strong>en</strong>tre los que corr<strong>en</strong> tabla,<br />

o <strong>en</strong> las discotecas que pon<strong>en</strong> música <strong>el</strong>ectrónica. Para eso<br />

ti<strong>en</strong>es que t<strong>en</strong>er tu contacto, porque no te van <strong>de</strong>cir “oye allí<br />

está <strong>el</strong> pata que v<strong>en</strong><strong>de</strong> éxtasis”, eso no va a pasar, porque no<br />

todos van a conocer. (Varón 19 años, GF Trujillo, 16 -21 años).<br />

6.2.2 Actitu<strong>de</strong>s<br />

Para revisar las actitu<strong>de</strong>s hacia las <strong>drogas</strong> y <strong>el</strong> éxtasis, es necesario<br />

difer<strong>en</strong>ciar a cada una <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s investigadas, así como<br />

distinguir a los <strong>en</strong>trevistados no consumidores <strong>de</strong> los consumidores.<br />

En todas las ciuda<strong>de</strong>s investigadas los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es<br />

<strong>en</strong>trevistados, no consumidores, expresaron conocer d<strong>el</strong> éxtasis y <strong>de</strong><br />

otras <strong>drogas</strong>, pero mi<strong>en</strong>tras que para sustancias como <strong>el</strong> alcohol y la<br />

marihuana se mostraron permisivos y justificaron su <strong>consumo</strong>, cuando<br />

se refirieron al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis manifestaron temor por los efectos<br />

negativos, se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> discriminados <strong>de</strong> los espacios don<strong>de</strong> se usa esta<br />

sustancia, la refier<strong>en</strong> como “droga más fuerte”, se guarda distancia<br />

con la posibilidad <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar.<br />

89


90<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

De otra parte, los consumidores <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> Lima, Cusco y Trujillo<br />

muestran actitu<strong>de</strong>s positivas al <strong>consumo</strong>, resaltan los efectos <strong>sobre</strong> la<br />

socialización, lo emocional, lo s<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> la sustancia, r<strong>el</strong>ativizan los<br />

posibles efectos no <strong>de</strong>seados y se reconoc<strong>en</strong> como bi<strong>en</strong> informados<br />

para asumir la experi<strong>en</strong>cia.<br />

Asimismo, ninguno <strong>de</strong> los consumidores <strong>en</strong>trevistados se reconoce<br />

adicto a la sustancia, pero si a t<strong>en</strong>er problemas con otras como la<br />

cocaína, la marihuana o <strong>el</strong> alcohol.<br />

Los consumidores <strong>de</strong> éxtasis que reconoc<strong>en</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una<br />

cultura rave, son los más proclives a argum<strong>en</strong>tar respecto <strong>de</strong> las<br />

bonda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la sustancia, percibiéndola como un pot<strong>en</strong>ciador <strong>de</strong><br />

las r<strong>el</strong>aciones sociales, como facilitadora d<strong>el</strong> disfrute <strong>de</strong> los espacios<br />

<strong>de</strong> diversión y ocio, como medio para <strong>el</strong> disfrute <strong>de</strong> la música <strong>en</strong> un<br />

ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> paz y armonía <strong>en</strong>tre pares g<strong>en</strong>eracionales e iguales <strong>de</strong><br />

niv<strong>el</strong> social.<br />

Yo me quedé muy sorpr<strong>en</strong>dido por los efectos d<strong>el</strong> roll. Tanto<br />

que yo <strong>de</strong>cía esta es la mejor droga d<strong>el</strong> mundo, totalm<strong>en</strong>te<br />

adictiva, porque te brinda la f<strong>el</strong>icidad perfecta (…) (Varón B –<br />

25 años, EP Lima).<br />

Asimismo, los consumidores exaltan los efectos d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong>, la calidad<br />

<strong>de</strong> la experi<strong>en</strong>cia s<strong>en</strong>sorial y las ganancias inmediatas <strong>en</strong> lo que a<br />

contacto físico se refiere, como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> placer que otras sustancias<br />

no brindan. Se resalta <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> armonía versus <strong>el</strong> agresivo y<br />

viol<strong>en</strong>to que g<strong>en</strong>era la cocaína.<br />

En las fiestas todos son tus amigos, todo es paz y amor. Ves<br />

una chica, la más linda <strong>de</strong> toda la fiesta, la agarras d<strong>el</strong> brazo,<br />

la chica te dice hola como estas, te mira y te dice qué te has<br />

metido y ya empiezas a hablar y se hac<strong>en</strong> amigos. (Varón B –<br />

25 años, EP Lima).<br />

La comunidad d<strong>el</strong> rave es globalizada. La música <strong>el</strong>ectrónica<br />

que no vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> ninguna cultura <strong>en</strong> especial, es una música<br />

globalizada con paz y amor. Lo que he contado <strong>de</strong> pronto<br />

se ha perdido (…) se ha perdido la bu<strong>en</strong>a vibra, <strong>el</strong> “todo<br />

está bi<strong>en</strong>”. Cuando yo iba a las raves podía i<strong>de</strong>ntificar dos<br />

mom<strong>en</strong>tos. Una temporada más clásica, movida era la <strong>de</strong><br />

los ‘90, <strong>de</strong>spués fue cambiando porque veía más coqueros,<br />

pero no cuadraban con la rave, porque <strong>el</strong> coquero no es paz<br />

y amor, <strong>el</strong> coquero es agarradazo, que se ha quitado <strong>el</strong> polo,<br />

pero que esta bailando y es capaz <strong>de</strong> pegarte y hacerte daño.<br />

Eso no va con <strong>el</strong> rave, con la cultura <strong>de</strong> paz y amor. (Varón A<br />

– 25 años, EP Lima).


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

6.2.3 Prácticas<br />

En Cusco y Trujillo los <strong>en</strong>trevistados ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n a referir <strong>el</strong> contexto <strong>en</strong><br />

que se da <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> éxtasis, r<strong>el</strong>acionándolo con la pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> turistas, repres<strong>en</strong>tando estos <strong>consumo</strong>s como la búsqueda <strong>de</strong><br />

experi<strong>en</strong>cias viv<strong>en</strong>ciales, así como los visitantes que practican<br />

<strong>de</strong>portes <strong>de</strong> av<strong>en</strong>tura o <strong>de</strong> riesgo.<br />

Así, para los no consumidores <strong>en</strong>trevistados, los turistas repres<strong>en</strong>tarían<br />

a los principales consumidores <strong>de</strong> éxtasis, los principales usuarios <strong>de</strong><br />

los espacios <strong>de</strong> diversión don<strong>de</strong> es posible conseguir esta y otras<br />

sustancias, junto con los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es medio alto y alto.<br />

En cambio los consumidores <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> estas dos ciuda<strong>de</strong>s,<br />

señalan que qui<strong>en</strong>es consum<strong>en</strong> éxtasis son los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es<br />

locales y turistas nacionales que llegan a participar <strong>de</strong> fiestas rave<br />

o privadas. Reconoc<strong>en</strong> a los turistas extranjeros como consumidores<br />

<strong>de</strong> marihuana y cocaína, así como proveedores y consumidores <strong>de</strong><br />

éxtasis.<br />

Las discotecas d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> la ciudad <strong>de</strong> Cusco, fiestas rave masivas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Valle Sagrado; las discotecas <strong>de</strong> Trujillo y fiestas rave masivas <strong>en</strong><br />

la playa Huanchaco, son los espacios <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta y <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis<br />

<strong>de</strong> estas dos ciuda<strong>de</strong>s. Los <strong>en</strong>trevistados afirman que los dueños o<br />

administradores <strong>de</strong> las discotecas conoc<strong>en</strong> y ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te facilitan<br />

<strong>el</strong> comercio <strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong> sus locales.<br />

Yo vi a mi prima que le gustaba eso, porque su <strong>en</strong>amorado<br />

v<strong>en</strong>día éxtasis, lo primero que hacia <strong>el</strong>la era comprarse un<br />

chupete, porque tomaba licor y se volvía loca, <strong>en</strong>tonces se<br />

ponía <strong>el</strong> chupete para que la l<strong>en</strong>gua no se le voltee. Pero se<br />

volvía loca con esa droga. (Mujer 22 años, GF Cusco 22 – 30<br />

años).<br />

En Lima Sur, principalm<strong>en</strong>te, las fiestas rave <strong>en</strong> discotecas <strong>en</strong> las<br />

zonas <strong>de</strong> playas que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Punta Hermosa y San Bartolo (Km.<br />

45 <strong>de</strong> la Panamericana Sur) hasta Asia y zonas aledañas (Km. 97.5<br />

Panamericana Sur), han <strong>de</strong>sarrollado rituales que forman parte <strong>de</strong> lo<br />

que <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to se dio <strong>en</strong> llamar cultura rave: música <strong>el</strong>ectrónica<br />

continua, glow sticks, lumi sticks, láser, DJ’s, escasa v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> bebidas<br />

alcohólicas, v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> bebidas <strong>en</strong>ergizantes, agua y jugos a precios<br />

exorbitantes.<br />

Cuando estás <strong>en</strong> raves y <strong>en</strong> éxtasis allí conoces a la g<strong>en</strong>te, la<br />

chica que nunca te emp<strong>el</strong>ota allí te <strong>de</strong> bola. Eso se da ahorita<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sur, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Punta Hermosa hasta Asia, que hay fiestas,<br />

hay raves siempre. Asia se ha apitucado más, pero ahora es<br />

<strong>de</strong>masiado caro ya. Punta Hermosa le dic<strong>en</strong> <strong>el</strong> ‘sur chico’,<br />

91


92<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

junto con San Bartolo. Igual hay <strong>de</strong> todo. El sur se ha vu<strong>el</strong>to<br />

más exclusivo, esta la g<strong>en</strong>te mas apitucada, si no ti<strong>en</strong>es casa<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sur es un presupuesto, yo nunca he ido a Asia <strong>en</strong> taxi,<br />

<strong>de</strong>spués don<strong>de</strong> duermes, don<strong>de</strong> te quedas, sino te vas <strong>en</strong><br />

auto y duermes <strong>en</strong> <strong>el</strong> auto, o bi<strong>en</strong> te amaneces, te quedas <strong>de</strong><br />

boleto, viernes, sábado y domingo y nos quedábamos <strong>en</strong> casa<br />

<strong>de</strong> algui<strong>en</strong>. La (…) es una discoteca antigua, (…), la (…), allí si<br />

se movía todo, era <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> toda la g<strong>en</strong>tita, ahora ya se ha<br />

movido mucho. Antes eran unas cuantas discotecas y nada<br />

más. Ahora han puesto <strong>de</strong> todo. La g<strong>en</strong>te bajaba hasta Punta<br />

Hermosa y San Bartolo a dormir, pero ahora hay operativos<br />

policiales, <strong>en</strong>tonces la g<strong>en</strong>te no sale porque ya sab<strong>en</strong>. (Varón<br />

30 años, EP Lima).<br />

Las discotecas <strong>de</strong> la zona comercial <strong>de</strong> Asia distribuy<strong>en</strong> <strong>en</strong>tradas <strong>de</strong><br />

cortesía, utilizando para <strong>el</strong>lo re<strong>de</strong>s ya estructuradas <strong>en</strong>tre estudiantes<br />

<strong>de</strong> universida<strong>de</strong>s y empresas privadas, jóv<strong>en</strong>es y resi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> las zonas<br />

<strong>de</strong> playas d<strong>el</strong> sur, don<strong>de</strong> se distribuy<strong>en</strong> “invitaciones”. Adicionalm<strong>en</strong>te,<br />

cuando se organizan raves con DJ’s extranjeros, es posible conseguir<br />

<strong>en</strong>tradas previo pago <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros comerciales.<br />

Los ev<strong>en</strong>tos masivos se <strong>de</strong>sarrollan <strong>en</strong> lugares y fechas claves, como<br />

por ejemplo la rave más importante d<strong>el</strong> final <strong>de</strong> año ocurrió <strong>en</strong><br />

noviembre d<strong>el</strong> 2008 <strong>en</strong> <strong>el</strong> Fundo Mamacona, <strong>el</strong> CreamFi<strong>el</strong>ds 2008,<br />

que congregó a más <strong>de</strong> 8000 personas, contando con más <strong>de</strong> 15<br />

DJ’s, tanto nacionales como extranjeros. Durante <strong>el</strong> primer trimestre<br />

d<strong>el</strong> año se organizan raves <strong>en</strong> las zonas <strong>de</strong> playas, coincidi<strong>en</strong>do con<br />

las fechas <strong>de</strong> carnavales y luaus, muy comunes <strong>en</strong> esas fechas.<br />

A esta oferta se suman las discotecas <strong>de</strong> las zonas exclusivas <strong>de</strong> Lima,<br />

ubicadas <strong>en</strong> Miraflores, Surco y La Molina. Algunas <strong>de</strong> estas discotecas<br />

han abierto locales <strong>en</strong> la zona <strong>de</strong> Asia, lo que les asegura cli<strong>en</strong>tes al<br />

final d<strong>el</strong> verano, cuando <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> diversión se reubica <strong>de</strong> Asia<br />

hacia Lima.<br />

En Lima Norte, que se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la zona <strong>de</strong>nominada Boulevard <strong>de</strong><br />

El Retablo (distrito <strong>de</strong> Comas) y <strong>el</strong> Boulevard <strong>de</strong> Los Olivos (distrito <strong>de</strong><br />

Los Olivos) es posible ver un proceso <strong>de</strong> “mestizaje” <strong>de</strong> la <strong>de</strong>nominada<br />

cultura rave, don<strong>de</strong> la música <strong>el</strong>ectrónica se mezcla con reggaeton,<br />

hip hop, perreo y cumbia, sumado al hecho que son discotecas<br />

masivas <strong>de</strong> 500 personas promedio por local, prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la zona<br />

norte <strong>de</strong> Lima, pero a la que también llegan adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> todo Lima, buscando diversión y una experi<strong>en</strong>cia difer<strong>en</strong>te.<br />

El éxtasis se consigue <strong>en</strong> Lima <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te calidad y <strong>de</strong> todo<br />

precio. Te pue<strong>de</strong>s ir al Boulevard <strong>de</strong> Los Olivos y consigues <strong>de</strong><br />

8 dólares. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> que compra éxtasis no compra por


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

comprar, ti<strong>en</strong>e que ser un adicto al 100%. Ti<strong>en</strong>e su v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor<br />

y ya sabe que compra. El Boulevard d<strong>el</strong> Retablo es más<br />

gran<strong>de</strong>, se consigue <strong>de</strong> todo fácil, con control igual porque<br />

los paqueteros son tantos, sales <strong>de</strong> un lugar y son 10 y te ca<strong>en</strong><br />

para que les compres. Más <strong>en</strong> El Retablo que <strong>en</strong> Los Olivos. Te<br />

dic<strong>en</strong>, pepas, cocaína, marihuana, ya un poco y te sacan un<br />

catalogo. (Varón 30 años, EP Lima).<br />

Cabe resaltar que <strong>en</strong>tre los consumidores <strong>en</strong>trevistados se refirió que<br />

<strong>en</strong> la zona c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima Cercado, también se pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar<br />

discotecas que estarían si<strong>en</strong>do utilizadas para la v<strong>en</strong>ta y <strong>consumo</strong><br />

<strong>de</strong> éxtasis, <strong>en</strong> un ambi<strong>en</strong>te similar al <strong>de</strong> Lima Norte. En <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> la<br />

ciudad se conc<strong>en</strong>tran miles <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es por la amplia<br />

oferta <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros preuniversitarios, institutos tecnológicos y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

formación laboral,<br />

Yo he visto por <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima, por La Molina, <strong>en</strong> las zonas<br />

don<strong>de</strong> hay dinero. Porque <strong>el</strong> éxtasis es más caro. En los Olivos<br />

sí, pero más es <strong>en</strong> Miraflores, Surco, don<strong>de</strong> uno ti<strong>en</strong>e más po<strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong> adquisición para comprar <strong>drogas</strong> y todo eso (…) Los géneros<br />

que se han hecho populares <strong>en</strong> Los Olivos son <strong>el</strong> reggaetón y<br />

<strong>el</strong> emo, eso ves por todo lado. Emo-punk es lo mismo, sino que<br />

cambian <strong>el</strong> género porque son más <strong>de</strong>presivos nomás. (Varón<br />

17 años, GF Lima Norte, 16 - 21 años).<br />

Durante los ev<strong>en</strong>tos masivos se organizan fiestas privadas (back stage)<br />

y luego (after parties) que permite <strong>de</strong>partir con los organizadores,<br />

DJ’s y artistas. Para estas fiestas after se su<strong>el</strong>e cerrar discotecas, que<br />

cu<strong>en</strong>tan con servicios privados <strong>de</strong> seguridad<br />

Entre los consumidores <strong>en</strong>trevistados se han señalado a<strong>de</strong>más la<br />

práctica <strong>de</strong> las fiestas privadas <strong>en</strong> domicilios particulares, <strong>en</strong>tre<br />

compañeros <strong>de</strong> estudio o trabajo más amigos que buscan experim<strong>en</strong>tar<br />

o mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis u otra sustancia sintética. En estos<br />

espacios por un solo pago, a modo <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada, se pue<strong>de</strong> consumir<br />

diversas sustancias <strong>de</strong> las que se prove<strong>en</strong> para la ocasión.<br />

En las universida<strong>de</strong>s privadas (Lima, Católica, San Ignacio y otra<br />

más) se ha abierto mercado para pastillas. En fiestas privadas,<br />

<strong>en</strong> la zona <strong>de</strong> Camacho, por ejemplo, se oferta como buffet,<br />

<strong>en</strong> la mesa se brinda marihuana, cocaína y pastillas <strong>de</strong> éxtasis,<br />

con seguridad privada. En estas fiestas se pi<strong>de</strong> más agua que<br />

alcohol, por la ingesta. Las fiestas privadas con costo <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada<br />

<strong>de</strong> 25 dólares, te da <strong>de</strong>recho <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias y barra<br />

libre. La seguridad estaría a cargo <strong>de</strong> empresas privadas.<br />

(Repres<strong>en</strong>tante d<strong>el</strong> Ministerio Público).<br />

93


94<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

En los espacios <strong>de</strong> diversión <strong>de</strong> Lima Sur la cultura rave podría estar<br />

<strong>de</strong>sarrollándose <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los parámetros ya conocidos. D<strong>el</strong> mismo<br />

modo, <strong>en</strong> Cusco y Trujillo, <strong>en</strong>tre aqu<strong>el</strong>los que practican <strong>de</strong>portes <strong>de</strong><br />

av<strong>en</strong>tura o <strong>de</strong> riesgo. Sin embargo, lo que ocurre <strong>en</strong> Lima Norte y <strong>el</strong><br />

c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Lima sería materia <strong>de</strong> una mayor investigación.<br />

En <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> las sustancias <strong>sintéticas</strong> se m<strong>en</strong>ciona la exist<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> pastillas <strong>de</strong> diversos colores: amarillas, azules, moradas, marrones,<br />

blancas, rosadas, <strong>en</strong>tre otras, con s<strong>el</strong>los diversos: corazones, smiles,<br />

estr<strong>el</strong>las, siluetas <strong>de</strong> mujer, “emoticones”, personajes <strong>de</strong> dibujos<br />

animados, pero la que más se ha m<strong>en</strong>cionado es la “smile amarilla”<br />

reconocida como suave y la “blue” más fuerte y la “Mitsubishi” como<br />

muy fuerte. Entre los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la zona norte <strong>de</strong> Lima se informa<br />

que se v<strong>en</strong><strong>de</strong>ría una pastilla <strong>de</strong> color rosado con “una carita <strong>de</strong><br />

Mickey Mouse” y otra <strong>de</strong> color azul, con una X (equis) <strong>en</strong> bajo r<strong>el</strong>ieve.<br />

“Yo he visto dos pastillas, una es una carita <strong>de</strong> Mickey Mouse y<br />

la otra es con una X (equis). La <strong>de</strong> Mickey Mouse era <strong>de</strong> color<br />

rosada y la <strong>de</strong> X (equis) era <strong>de</strong> color azul. Esas dos las vi <strong>en</strong> la<br />

discoteca (…)”. (Varón 18 años, GF Trujillo, 16 – 21 años)<br />

En Trujillo se m<strong>en</strong>cionó la oferta <strong>de</strong> un “pack” <strong>de</strong> cuatro pastillas, <strong>en</strong><br />

un pequeño empaque plástico, <strong>de</strong> colores amarillo, azul, rosada y<br />

morada. El <strong>de</strong>aler indicaba que había que com<strong>en</strong>zar con la amarilla<br />

y terminar con la azul.<br />

Los efectos referidos fueron variados, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la euforia y la s<strong>en</strong>sación<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar, hasta la pérdida <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilidad y s<strong>en</strong>tirse “ido”, torpe<br />

e incapaz <strong>de</strong> reaccionar a los estímulos. En esos casos <strong>el</strong> <strong>de</strong>aler<br />

recom<strong>en</strong>daba consumir marihuana para evitar un bajón <strong>de</strong>masiado<br />

rápido.<br />

El éxtasis se v<strong>en</strong><strong>de</strong> por d<strong>el</strong>ivery <strong>en</strong> Trujillo. Se v<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> pack <strong>de</strong><br />

cuatro pastillas, por 10 dólares las cuatro. Las cuatro pastillas<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cada uno un difer<strong>en</strong>te efecto, complem<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> otro,<br />

son como una ca<strong>de</strong>nita, que se toman una a continuación <strong>de</strong><br />

la otra. Te pon<strong>en</strong> hiperactivo. Es una droga difer<strong>en</strong>te a las que<br />

había probado. (Varón 30 años, EP Trujillo).<br />

La cultura rave es la onda <strong>de</strong> los glow sticks que andaban, <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> éxtasis, <strong>el</strong> LSD, los g<strong>el</strong>es, <strong>el</strong> g<strong>el</strong> es similar al éxtasis<br />

o al LSD. Se com<strong>en</strong>zó con eso que vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> Europa, luego se<br />

pasó al éxtasis, que vi<strong>en</strong>e como pastillas. La onda d<strong>el</strong> LSD es <strong>de</strong><br />

los ‘70 pues, que es hippie y luego se volvió a consumir <strong>en</strong> los<br />

‘90. Pero cuando ha com<strong>en</strong>zado la onda rave se metían LSD,<br />

luego <strong>el</strong> g<strong>el</strong> que es más fuerte y <strong>de</strong>spués se <strong>de</strong>rivó al éxtasis.<br />

El g<strong>el</strong> es como una gomita que te lo pones a la l<strong>en</strong>gua y se


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

disu<strong>el</strong>ve. El éxtasis es como <strong>el</strong> LSD, pero más fuerte. El LSD es<br />

emocional, como todas estas <strong>drogas</strong>, es un poco alucinóg<strong>en</strong>o,<br />

que ves cosas que no exist<strong>en</strong>, te ac<strong>el</strong>era bastante, pue<strong>de</strong>s<br />

bailar toda la noche. El LSD y <strong>el</strong> g<strong>el</strong> se te pasan <strong>en</strong> 3 o 4 horas.<br />

Con <strong>el</strong> éxtasis pue<strong>de</strong>s estar toda la noche, por eso los que se<br />

met<strong>en</strong> 2 o 3 se pasan y les da paro cardiaco, está <strong>de</strong>shidratado<br />

y muere. (Varón 30 años, EP Cusco).<br />

En Lima se afirma que <strong>el</strong> éxtasis se pue<strong>de</strong> conseguir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 8 dólares<br />

(unos 25 nuevos soles) <strong>en</strong> la zona <strong>de</strong> los Bulevares <strong>de</strong> El Retablo y<br />

Los Olivos, o <strong>en</strong>tre 15 y 30 dólares (<strong>en</strong>tre 45 y 90 nuevos soles) como<br />

promedio <strong>en</strong> las discotecas <strong>de</strong> Miraflores, Surco y La Molina. En la<br />

zona <strong>de</strong> Asia es posible conseguir éxtasis <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 20 dólares (60 nuevos<br />

soles) hasta más <strong>de</strong> 100 dólares (300 nuevos soles), <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong><br />

la calidad d<strong>el</strong> producto y <strong>el</strong> tiempo que dura <strong>el</strong> efecto.<br />

En Cusco <strong>el</strong> precio varía <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> quién es <strong>el</strong> comprador,<br />

pues si se trata <strong>de</strong> un turista, <strong>el</strong> precio se increm<strong>en</strong>ta sustancialm<strong>en</strong>te.<br />

Sin embargo, se informa <strong>de</strong> un precio promedio que oscila <strong>en</strong>tre los 20<br />

y 30 dólares por unidad.<br />

En Trujillo <strong>el</strong> precio varía <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> <strong>de</strong>aler, la ocasión <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta<br />

(si es pedido por d<strong>el</strong>ívery o si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> una fiesta), pero<br />

oscila <strong>en</strong>tre 10 y 20 dólares por pastilla, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que la<br />

pres<strong>en</strong>tación que más se com<strong>en</strong>tó es un “pack” <strong>de</strong> cuatro pastillas.<br />

6.2.4 Percepciones<br />

Tanto <strong>en</strong>tre los no consumidores como <strong>en</strong>tre los consumidores se<br />

reconoce que <strong>el</strong> éxtasis es la sustancia más p<strong>el</strong>igrosa <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado.<br />

Todos afirman conocer <strong>de</strong> su exist<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> la re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio, <strong>de</strong><br />

los espacios utilizados para su ingesta, <strong>en</strong>tre otros.<br />

Los no consumidores afirman que sería muy p<strong>el</strong>igroso consumir esta<br />

sustancia, mi<strong>en</strong>tras que los consumidores consi<strong>de</strong>ran que <strong>el</strong> éxtasis<br />

es para g<strong>en</strong>te informada, que sabe lo que se está “comi<strong>en</strong>do”, que<br />

conoce los riesgos y los administra.<br />

El éxtasis, lo v<strong>en</strong><strong>de</strong>n jóv<strong>en</strong>es como nosotros, pero que están<br />

full <strong>el</strong>ectrónica, pero yo creo que principalm<strong>en</strong>te consum<strong>en</strong><br />

marihuana y cocaína, por factor económico, pocos van a<br />

gastar 15 dólares o más por una pastilla <strong>de</strong> éxtasis. El éxtasis<br />

también lo v<strong>en</strong><strong>de</strong>n por d<strong>el</strong>ivery como la cocaína, pero es<br />

poco. (Varón 19 años, GF Trujillo, 16- 21 años).<br />

…los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> su mayoría que escuchan <strong>el</strong>ectrónica y si no<br />

trabajan van a consumir algo más barato, <strong>de</strong> pagar 15 o 30<br />

dólares, a<strong>de</strong>más por miedo (…) aunque por miedo no creo,<br />

95


96<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

porque <strong>el</strong> adicto siempre busca más, yo creo que ti<strong>en</strong>es que<br />

buscar zonas cómodas, zonas bu<strong>en</strong>as, zonas coquetas, pero<br />

eso si ti<strong>en</strong>es que estar claro que estas personas pue<strong>de</strong>n salir<br />

a otra parte, por ejemplo a Máncora, a disfrutar, <strong>en</strong> un lugar<br />

bu<strong>en</strong>o. (Varón 23 años EP Trujillo).<br />

La oferta <strong>de</strong> éxtasis <strong>en</strong> todas las ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la disponibilidad<br />

<strong>de</strong> la sustancia que provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> mercados externos. Los propios<br />

consumidores afirman que <strong>el</strong> éxtasis que se consume vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> Europa,<br />

Estados Unidos, Arg<strong>en</strong>tina y Brasil. Por este motivo, es muy importante<br />

t<strong>en</strong>er i<strong>de</strong>ntificado al <strong>de</strong>aler, como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> información respecto <strong>de</strong><br />

calidad, dosis, efecto esperado y precauciones necesarias.<br />

…los que consum<strong>en</strong> están at<strong>en</strong>tos a cuando se organizan los<br />

raves <strong>en</strong> <strong>el</strong> valle (Sagrado) porque allí consigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> éxtasis, los<br />

que organizan son <strong>de</strong> Lima y <strong>el</strong>los sab<strong>en</strong> bi<strong>en</strong> que te ofrec<strong>en</strong><br />

y cuál es la forma más bu<strong>en</strong>a para disfrutar la fiesta. (Varón 30<br />

años, EP Cusco).<br />

Lima siempre ocupa <strong>el</strong> primer lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong><br />

sustancias, luego Cusco y Trujillo. La policía no ha logrado <strong>de</strong>sbaratar<br />

organizaciones <strong>de</strong> traficantes <strong>de</strong> esta sustancia, si<strong>en</strong>do que <strong>en</strong> 2008<br />

sólo se incautaron 1619 unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> éxtasis, según reporta <strong>el</strong> Ministerio<br />

d<strong>el</strong> Interior 25 .<br />

Los consumidores <strong>de</strong> éxtasis son percibidos como adolesc<strong>en</strong>tes y<br />

jóv<strong>en</strong>es que ya han consumido o consum<strong>en</strong> habitualm<strong>en</strong>te otras<br />

sustancias (alcohol, marihuana, cocaína), que provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> sectores<br />

medio alto y alto, con bu<strong>en</strong>a condición socioeconómica, con familias<br />

completas, por lo g<strong>en</strong>eral funcionales, que usualm<strong>en</strong>te estudian<br />

o trabajan, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una dinámica <strong>de</strong> r<strong>el</strong>aciones sociales muy<br />

vinculadas al disfrute d<strong>el</strong> tiempo libre y a las comodida<strong>de</strong>s materiales<br />

y que compit<strong>en</strong> con sus pares <strong>en</strong> mostrarse exitosos y arriesgados.<br />

Yo consumí y cuando no t<strong>en</strong>ia plata me iba a v<strong>en</strong><strong>de</strong>r mi ropa<br />

al Ovalo Gutiérrez y me compraba mi <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> T<strong>el</strong>eticket<br />

<strong>de</strong> Wong y separaba para mi pepa. Hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

que no sólo es la pepa, sino la <strong>en</strong>trada. El Creamfi<strong>el</strong>ds estuvo<br />

86 soles la <strong>en</strong>trada. No todos consum<strong>en</strong> éxtasis, pero <strong>el</strong> que<br />

quiere consigue. Pero <strong>el</strong> sector A nada más. Yo puedo v<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

mi ropa, pero si no t<strong>en</strong>go para comer, primero mis necesida<strong>de</strong>s<br />

básicas y luego puedo p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> consumir <strong>drogas</strong>. (Varón A –<br />

25 años, EP Lima).<br />

25 “Tráfico Ilícito <strong>de</strong> Drogas 1995-2008” Oficina G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Planificación, Oficina <strong>de</strong> Estadística, Ministerio<br />

d<strong>el</strong> Interior. Enero, 2009.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Se consume <strong>en</strong> colegios y universida<strong>de</strong>s privadas. De niv<strong>el</strong> alto.<br />

En la t<strong>el</strong>evisión dic<strong>en</strong> que son g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> plata. Una amiga <strong>de</strong><br />

plata que iba a fiestas <strong>el</strong>ectrónicas por hacer notar otro niv<strong>el</strong>.<br />

Sus amigas eran reggetoneras nomás. Consumir éxtasis te da<br />

estatus, está r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> niv<strong>el</strong>, te r<strong>el</strong>acionas con otra<br />

g<strong>en</strong>te. (Varón 21 años, GF Lima Sur, 16 – 21 años).<br />

6.2.5 Repres<strong>en</strong>taciones<br />

Todos los grupos <strong>en</strong>trevistados coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> que los consumidores <strong>de</strong><br />

éxtasis son jóv<strong>en</strong>es que buscan facilitar las r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre pares <strong>en</strong><br />

un contexto <strong>de</strong> fiesta don<strong>de</strong> la música, las luces, pero principalm<strong>en</strong>te<br />

la g<strong>en</strong>te, a qui<strong>en</strong>es si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sus iguales socialm<strong>en</strong>te hablando, da <strong>el</strong><br />

marco para la experim<strong>en</strong>tación.<br />

El contacto físico, tomarse <strong>de</strong> las manos, tocar y acariciar <strong>el</strong> cuerpo<br />

d<strong>el</strong> otro, le otorga una condición emocional y ampliam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sorial<br />

a la experi<strong>en</strong>cia, don<strong>de</strong> la música <strong>el</strong>ectrónica les permite explorar<br />

s<strong>en</strong>saciones no sólo auditivas. El éxtasis resulta <strong>el</strong> dinamizador <strong>de</strong> las<br />

r<strong>el</strong>aciones d<strong>el</strong> grupo “hay secciones <strong>de</strong> la <strong>el</strong>ectrónica que te pon<strong>en</strong>”<br />

(Varón 21 años, GF Trujillo, 16 – 21 años)<br />

Cuando su<strong>en</strong>a la música y todos ponemos las manos al c<strong>en</strong>tro,<br />

haci<strong>en</strong>do un círculo, ya no hay necesidad <strong>de</strong> palabras, todo<br />

es amor, todo es distinto. (Varón B - 25 años, EP Lima).<br />

En lo personal, los consumidores han referido los efectos buscados al<br />

ingerir éxtasis, principalm<strong>en</strong>te manejarse con más habilida<strong>de</strong>s con sus<br />

pares y con <strong>el</strong> sexo opuesto, que les permita r<strong>el</strong>acionarse y disfrutar al<br />

máximo. Los que adhier<strong>en</strong> a la cultura d<strong>el</strong> rave le otorgan al éxtasis un<br />

valor <strong>de</strong> pl<strong>en</strong>o disfrute y <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>ciador <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s.<br />

“Sin rave no hay éxtasis y sin éxtasis no hay rave”/”si no vas a<br />

‘rollear’ <strong>en</strong>tonces ¿para qué vi<strong>en</strong>es a un rave?”/ “con éxtasis se<br />

acaban los temores y eres otro, más hablador, más mandado,<br />

pero sin agresión, pue<strong>de</strong>s conversar con la flaca más linda que<br />

antes ni te miraba y ahora se queda horas contigo” (Varón A -<br />

25 años, EP Lima).<br />

Cuando están <strong>en</strong> <strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> éxtasis te vu<strong>el</strong>ves <strong>el</strong> rey <strong>de</strong><br />

la fiesta, que ti<strong>en</strong>es una s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> tanta confianza <strong>en</strong><br />

ti mismo, que te lleva a ser súper sociable, súper f<strong>el</strong>iz, súper<br />

alegre con todos. Hay una compet<strong>en</strong>cia total, <strong>en</strong> una rave es<br />

un mercado sexual. Los chicos se están v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do, las chicas<br />

se están v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do y todos quier<strong>en</strong> con ese o <strong>el</strong> otro, <strong>el</strong> estado<br />

d<strong>el</strong> ´roll´ no invita a ese mercado. (Varón A - 25 años, EP Lima).<br />

97


98<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

La s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> placer y s<strong>en</strong>sualidad se canaliza <strong>en</strong> <strong>el</strong> contacto con<br />

otros miembros d<strong>el</strong> grupo, a<strong>de</strong>más aprovecha la comunicación para<br />

conocerse, compartir la experi<strong>en</strong>cia y establecer nuevas r<strong>el</strong>aciones<br />

<strong>de</strong> amistad. Se reconoc<strong>en</strong> más sociables, más dispuestos al diálogo,<br />

a intercambiar afecto y contacto, apoyándose <strong>en</strong> la s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong><br />

mucha confianza <strong>en</strong> sí mismo.<br />

Si vamos a filosofar <strong>sobre</strong> la f<strong>el</strong>icidad, es algo que todo <strong>el</strong><br />

mundo busca y que jamás es perfecta, siempre hay algún<br />

estímulo o p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to negativo, es muy difícil, hasta para una<br />

persona que está <strong>en</strong> autorrealización no es tan s<strong>en</strong>sitivo como<br />

<strong>el</strong> estado que g<strong>en</strong>era <strong>el</strong> éxtasis. El placer más civilizado, <strong>el</strong> fin<br />

d<strong>el</strong> hombre es la autorrealización, por eso los recuerdos <strong>de</strong> los<br />

mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> autorrealización son lo máximo, pero cuando<br />

uno está “rolleado” es eso más una muy notoria s<strong>en</strong>sibilidad,<br />

es placer corporal mezclado con f<strong>el</strong>icidad pura, que te la<br />

está brindando un compon<strong>en</strong>te químico, que ya <strong>de</strong>b<strong>en</strong> saber<br />

que segregas dopamina y es la f<strong>el</strong>icidad. Está asociado a la<br />

f<strong>el</strong>icidad y a la experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 2, 3 horas. O <strong>el</strong> pata que se<br />

comió 2 o 3 pastillas, 8 horas <strong>de</strong> f<strong>el</strong>icidad. (Varón B - 25 años,<br />

EP Lima).<br />

6.3 Factores <strong>de</strong> riesgo y protección<br />

A continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo protección que<br />

los <strong>en</strong>trevistados han manifestado como parte <strong>de</strong> sus percepciones,<br />

repres<strong>en</strong>taciones o conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong><br />

6.3.1 Factores <strong>de</strong> Riesgo<br />

Para los fines d<strong>el</strong> análisis, organizaremos la información <strong>de</strong>s<strong>de</strong> las<br />

sustancias, los sujetos y sus contextos sociales y culturales, poni<strong>en</strong>do<br />

énfasis <strong>en</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo i<strong>de</strong>ntificados.<br />

6.3.1.1 Las sustancias<br />

6.3.1.1.1 Los efectos que oferta la sustancia<br />

En los grupos <strong>en</strong>trevistados se ha manifestado que<br />

“comerse” un éxtasis le ha brindado “la f<strong>el</strong>icidad<br />

perfecta, total”, lo que constituye una bu<strong>en</strong>a carta<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los <strong>de</strong>alers hacia sus pot<strong>en</strong>ciales<br />

nuevos usuarios, para inducir la experi<strong>en</strong>cia, a lo que<br />

<strong>de</strong>beremos sumar que, por lo g<strong>en</strong>eral, los v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores<br />

<strong>de</strong> estas sustancias pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a las mismas re<strong>de</strong>s<br />

sociales y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, gozan <strong>de</strong> la confianza <strong>de</strong> sus<br />

pares.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Entre los efectos que ofertan las sustancias <strong>sintéticas</strong> es<br />

que no g<strong>en</strong>era adicción y que si se consume sigui<strong>en</strong>do<br />

las ori<strong>en</strong>taciones básicas d<strong>el</strong> <strong>de</strong>aler o <strong>de</strong> los amigos<br />

que la consum<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera frecu<strong>en</strong>te, no habrá<br />

molestias mayores <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la experi<strong>en</strong>cia. Este<br />

factor <strong>de</strong> riesgo es <strong>el</strong> que mayores retos plantea para<br />

<strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva.<br />

6.3.1.2 Los sujetos<br />

6.3.1.2.1 La curiosidad<br />

Para los <strong>en</strong>trevistados <strong>de</strong> las tres ciuda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> estudio,<br />

la curiosidad constituye un factor <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> tanto<br />

<strong>el</strong>los <strong>de</strong>sean saber, conocer, s<strong>en</strong>tir los efectos <strong>de</strong> las<br />

sustancias, repres<strong>en</strong>tando para los varones pruebas<br />

<strong>de</strong> virilidad e i<strong>de</strong>ntidad sexual, <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so social o<br />

medio <strong>de</strong> evasión fr<strong>en</strong>te a los problemas.<br />

99<br />

Cuando los amigos incitan, dic<strong>en</strong> si tu<br />

pruebas vas a ser más hombre, más<br />

macho (...)Por ambición también, o sino<br />

porque ti<strong>en</strong><strong>en</strong> problemas y quier<strong>en</strong> salir<br />

(…)Cuando sufr<strong>en</strong> una <strong>de</strong>cepción, como<br />

<strong>el</strong> licor es algo amargo, picante, eso es lo<br />

que le ayuda a ser un poco tranquilo, no<br />

apurarse, tal vez para que no r<strong>en</strong>iegue<br />

mucho, eso es como una calma (…) Es<br />

como un impulso que le da a una persona<br />

si es que quiere probar droga, quiere saber<br />

que se si<strong>en</strong>te estar <strong>de</strong>ntro, una curiosidad<br />

para saber. Claro, si son las primeras veces<br />

es una curiosidad, un impulso, sabi<strong>en</strong>do<br />

que son adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 ó 16 años.<br />

(Varón 15 años, Cusco GF 12 - 15 años).<br />

6.3.1.2.2 El rol <strong>de</strong> la familia<br />

La aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la familia para muchos adolesc<strong>en</strong>tes<br />

y jóv<strong>en</strong>es estudiantes universitarios se constituye <strong>en</strong><br />

factor <strong>de</strong> riesgo que pot<strong>en</strong>cia comportami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

riesgo asociados a abuso <strong>de</strong> sustancias, promiscuidad<br />

sexual, como lo han referido <strong>en</strong> Trujillo y Cusco.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong>tre los consumidores <strong>de</strong> éxtasis no<br />

hay un patrón establecido. Los consumidores <strong>de</strong><br />

éxtasis pue<strong>de</strong>n prov<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> familias <strong>en</strong>teras, intactas,<br />

o reconstruidas incluso, pero no hay un factor<br />

<strong>de</strong>terminante.


100<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

También es interesante com<strong>en</strong>tar que para<br />

los <strong>en</strong>trevistados cusqueños, <strong>el</strong> rol <strong>de</strong> la familia<br />

<strong>sobre</strong>protectora sería un factor <strong>de</strong> riesgo para los<br />

<strong>consumo</strong>s <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, por la r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

que se <strong>de</strong>sarrolla con los padres, inclusive <strong>en</strong>tre jóv<strong>en</strong>es<br />

adultos, qui<strong>en</strong>es a su vez serían extremadam<strong>en</strong>te<br />

liberales, confiando que los padres ayudarán a resolver<br />

los problemas que pudieran acarrear sus actos.<br />

T<strong>en</strong>go amigos que se <strong>de</strong>dican a consumir<br />

<strong>drogas</strong>. Hay difer<strong>en</strong>tes grupos. Hay unos<br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a su mamá que le consi<strong>en</strong>te<br />

todo, le pi<strong>de</strong> dinero y le da. El otro grupo es<br />

<strong>el</strong> que no ti<strong>en</strong>e nada y <strong>el</strong> que ya vive solo<br />

y se <strong>de</strong>dica a robar, prácticam<strong>en</strong>te es un<br />

ladrón. (Varón 21 años, Cusco GF, 16 - 21<br />

años).<br />

Los <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> Cusco, percib<strong>en</strong> que la dinámica<br />

interna <strong>de</strong> las familias, los espacios <strong>de</strong> diálogo y<br />

comunicación respecto <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> son mínimos,<br />

los padres no sab<strong>en</strong> qué y cuándo <strong>de</strong>cir, por lo que<br />

agudizan <strong>el</strong> control <strong>de</strong> las salidas <strong>de</strong> sus hijos con sus<br />

pares.<br />

Como los jóv<strong>en</strong>es no son escuchados<br />

por sus padres y comi<strong>en</strong>zan a reunirse <strong>en</strong><br />

grupos <strong>en</strong> las esquinas <strong>de</strong> cada calle, <strong>en</strong>tre<br />

sus amigos forman sus grupos y sal<strong>en</strong> a<br />

discotecas, se van <strong>de</strong> paseos sin que sus<br />

padres sepan y eso comi<strong>en</strong>za <strong>en</strong>tre un<br />

grupo; siempre hay uno que es malogrado<br />

y dice prueba para que no te si<strong>en</strong>tas<br />

mal, prueba le dice y le da un cigarro, un<br />

caram<strong>el</strong>o, le dice prueba y te vas a s<strong>en</strong>tir<br />

bi<strong>en</strong> y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> allí comi<strong>en</strong>za todo a s<strong>en</strong>tirse<br />

atraído por la droga, y luego le comi<strong>en</strong>zan<br />

a pedir así. (Varón 19 años, Cusco GF, 16 a<br />

21 años).<br />

Asimismo, los <strong>en</strong>trevistados manifiestan <strong>de</strong> la inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> casos <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia familiar, viol<strong>en</strong>cia contra la<br />

mujer, int<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> suicidio, como consecu<strong>en</strong>cia<br />

d<strong>el</strong> abuso d<strong>el</strong> alcohol, pero no refier<strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong><br />

información asociado al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> sustancias<br />

<strong>sintéticas</strong>.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

101<br />

He visto a mi vecino que llegó borracho y<br />

empezó a golpear a su señora, c<strong>el</strong>ando<br />

a los vecinos que salieron <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong><br />

la vecina. Es un alcohólico. (…) El alcohol<br />

les libera sus emociones reprimidas. En los<br />

jóv<strong>en</strong>es es igual. Algunas chicas se quier<strong>en</strong><br />

suicidar porque se han p<strong>el</strong>eado con su<br />

<strong>en</strong>amorado, por problemas con su familia,<br />

pero eso es cuando están borrachas.<br />

(Mujer 21 años, Cusco, GF 16 a 21 años).<br />

6.3.1.2.3 La ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es y los efectos d<strong>el</strong><br />

éxtasis<br />

Es evi<strong>de</strong>nte que la ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los<br />

adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es difiere mucho <strong>de</strong> lo que les<br />

es posible alcanzar <strong>de</strong> manera formal <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio,<br />

<strong>de</strong> acuerdo a sus posibilida<strong>de</strong>s. Una búsqueda<br />

perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> población es su<br />

i<strong>de</strong>ntidad como jov<strong>en</strong>, la construcción <strong>de</strong> sus espacios<br />

<strong>de</strong> socialización y su directa r<strong>el</strong>ación con la búsqueda<br />

<strong>de</strong> la f<strong>el</strong>icidad y la realización. Lo que se refiere <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

la experim<strong>en</strong>tación con las sustancias <strong>sintéticas</strong> es<br />

que serían compatibles con esas búsquedas, lo que<br />

fortalece este factor <strong>de</strong> riesgo y le agrega dificultad a<br />

las estrategias <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />

El placer más civilizado, <strong>el</strong> fin d<strong>el</strong> hombre es<br />

la autorrealización, por eso los recuerdos<br />

<strong>de</strong> los mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> autorrealización son lo<br />

máximo, pero cuando uno esta “rolleado”<br />

es eso mas una muy notoria s<strong>en</strong>sibilidad,<br />

es placer corporal mezclado con<br />

f<strong>el</strong>icidad pura, que te la esta brindando<br />

un compon<strong>en</strong>te químico… . (Varón B - 25<br />

años, EP Lima).<br />

6.3.1.2.4 Comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> riesgo por <strong>el</strong> <strong>consumo</strong><br />

Se dan comportami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> riesgo como resultado<br />

d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, <strong>en</strong>tre los que señalan los<br />

<strong>en</strong>trevistados están: <strong>el</strong> t<strong>en</strong>er sexo sin protección, t<strong>en</strong>er<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros con parejas ev<strong>en</strong>tuales, practicar sexo<br />

con parejas <strong>de</strong> su mismo sexo, con <strong>el</strong> alto riesgo <strong>de</strong><br />

infectarse con <strong>el</strong> VIH y otras infecciones <strong>de</strong> transmisión<br />

sexual.<br />

Se pue<strong>de</strong>n contagiar <strong>de</strong> VIH, porque<br />

cuando están bajo influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong>


102<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

6.3.1.3 El contexto socio cultural<br />

se <strong>de</strong>scontrolan y pue<strong>de</strong>n llegar a t<strong>en</strong>er<br />

sexo sin protección. En Cusco ti<strong>en</strong>e un alto<br />

porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> VIH <strong>en</strong> las zonas <strong>de</strong> Puerto<br />

Maldonado y Quillabamba y las chicas <strong>de</strong><br />

esas zonas van a las discotecas a trabajar<br />

<strong>de</strong> meseras y otras van <strong>de</strong> bricheras o<br />

andan <strong>de</strong> cacería <strong>de</strong> gringos. Allí es don<strong>de</strong><br />

hac<strong>en</strong>, con uno y con otro gringo, fuman<br />

marihuana y van a t<strong>en</strong>er sexo y <strong>el</strong> riesgo<br />

<strong>de</strong> VIH y otras infecciones <strong>de</strong> transmisión<br />

sexual. (Mujer 23 años, Cusco, GF 22 a 30<br />

años).<br />

6.3.1.3.1 La perspectiva <strong>de</strong> los esfuerzos prev<strong>en</strong>tivos<br />

a niv<strong>el</strong> nacional<br />

Los <strong>en</strong>trevistados han informado <strong>sobre</strong> la aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, o<br />

aqu<strong>el</strong>los que han b<strong>en</strong>eficiado <strong>de</strong> alguna actividad<br />

manifiestan que fue <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la escu<strong>el</strong>a y <strong>en</strong> una<br />

hora <strong>de</strong> curso, mediante una charla informativa.<br />

Los esfuerzos <strong>de</strong> la prev<strong>en</strong>ción se han ori<strong>en</strong>tado a<br />

fortalecer la conci<strong>en</strong>cia pública respecto <strong>de</strong> las<br />

<strong>drogas</strong> ilícitas que se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> país, así como<br />

aqu<strong>el</strong>las que muestran indicadores epi<strong>de</strong>miológicos<br />

altos, como la marihuana. Sin embargo, no se ha<br />

logrado <strong>de</strong>sarrollar esfuerzos <strong>de</strong> alcance nacional, que<br />

permita institucionalizar al país para <strong>de</strong>sarrollar planes<br />

y programas prev<strong>en</strong>tivos integrales y específicos,<br />

<strong>en</strong>focados <strong>en</strong> los grupos <strong>de</strong> población <strong>de</strong> mayor<br />

riesgo.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las instituciones d<strong>el</strong> Estado, los <strong>en</strong>trevistados<br />

le asignan la responsabilidad a las instituciones<br />

educativas. D<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> colectivo <strong>de</strong> sociedad civil,<br />

i<strong>de</strong>ntifican a CEDRO como la única que estaría<br />

haci<strong>en</strong>do acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, pero que, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

caso d<strong>el</strong> Cusco, percib<strong>en</strong> que sólo se c<strong>en</strong>trarían <strong>en</strong><br />

Lima.<br />

La información que consum<strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

y jóv<strong>en</strong>es respecto <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> provi<strong>en</strong>e<br />

principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sus pares, que han indagado por<br />

su cu<strong>en</strong>ta o <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los que ya han experim<strong>en</strong>tado<br />

con las sustancias. El sistema educativo no está<br />

<strong>de</strong>sarrollando esfuerzos sost<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> esta materia.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

103<br />

En <strong>el</strong> colegio también hay una hora que se<br />

llama <strong>de</strong> tutoría y te dic<strong>en</strong> que es lo bu<strong>en</strong>o<br />

y que es lo malo y que no <strong>de</strong>bes haces. Yo<br />

estudio <strong>en</strong> (…) <strong>de</strong> Los Olivos, son una hora<br />

a la semana que nos hablan no sólo <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, sino <strong>de</strong> todo, qué es<br />

lo bu<strong>en</strong>o y qué es lo malo <strong>de</strong> todo. (Varón<br />

15 años, Lima Norte GF, 12 a 15 años).<br />

6.3.2 Factores <strong>de</strong> Protección<br />

No se han puesto <strong>de</strong> manifiesto factores <strong>de</strong> protección durante las<br />

<strong>en</strong>trevistas con los jóv<strong>en</strong>es. Sin embargo, <strong>de</strong> la información recogida,<br />

se pue<strong>de</strong> apreciar que la percepción <strong>de</strong> riesgo respecto al éxtasis,<br />

expresado como miedo a los efectos no controlados, inclusive con<br />

riesgo <strong>de</strong> muerte, sería uno <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> protección más fuertes.<br />

Me han ofrecido éxtasis, pero he visto a mis amigos que se<br />

pon<strong>en</strong> locos, pue<strong>de</strong>s hasta morirte, me dio un poco <strong>de</strong> miedo,<br />

porque me podía matar. Yo se lo que pue<strong>de</strong> resistir mi cuerpo,<br />

por eso dije que no. Los que me ofrecieron eran unos amigos<br />

que habían v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> EEUU, grafiteros, que escuchaban<br />

música. (Varón 19 años, Trujillo GF, 16 a 21 años).<br />

Asimismo, <strong>el</strong> rol <strong>de</strong> la familia y <strong>de</strong> los padres <strong>en</strong> particular, la<br />

comunicación cotidiana, y los diálogos específicos <strong>sobre</strong> los riesgos<br />

d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> estarían actuando como barreras <strong>en</strong> algunos<br />

casos para <strong>el</strong> inicio <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>.<br />

Sugeriría que los padres siempre estén at<strong>en</strong>tos con sus hijos<br />

y que nunca hagan que se junt<strong>en</strong> con personas mayores <strong>de</strong><br />

edad, hay algunas que son malas y te pue<strong>de</strong>n llevar a tomar la<br />

drogadicción. (Varón 14 años, Cusco GF, 12 a 15 años).<br />

Mis padres me hablan, que no <strong>de</strong>bo consumir. (Varón 15 años,<br />

Lima norte GF 12 a 15 años).<br />

Que la familia <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er un diálogo con sus hijos, tal vez<br />

cada día o tal vez cada fin <strong>de</strong> semana y para así los niños o<br />

los adolesc<strong>en</strong>tes puedan ya superar lo que están haci<strong>en</strong>do.<br />

(Varón 13 años, Cusco GF, 12 a 15 años).


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

105<br />

CAPÍTULO 7<br />

7. PROPUESTA DE LINEAMIENTOS DE POLÍTICA A PROPÓSITO DEL<br />

DESARROLLO DE LOS ESTUDIOS CUALITATIVOS SOBRE EL CONSUMO<br />

DE DROGAS SINTÉTICAS EN GRUPOS DE RIESGO<br />

En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> las interv<strong>en</strong>ciones prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> tipo universal, s<strong>el</strong>ectiva e<br />

indicada, se requiere <strong>de</strong>sarrollar campañas informativas <strong>de</strong> acuerdo al tipo<br />

<strong>de</strong> población, vinculadas a programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y abuso<br />

<strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, por lo que se asume <strong>el</strong> mandato nacional:<br />

Promover e innovar campañas <strong>de</strong> comunicación social para g<strong>en</strong>erar<br />

cambios <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s y comportami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> la población utilizando<br />

medios masivos <strong>de</strong> comunicación y alternativos, dirigida a la población<br />

<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, focalizando sus m<strong>en</strong>sajes <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es, por<br />

constituir la población <strong>en</strong> riesgo.<br />

Impulsar <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> comunicación alternativos, especialm<strong>en</strong>te<br />

a niv<strong>el</strong> local (radio y t<strong>el</strong>evisión local, murales, publicidad móvil, transporte<br />

público, <strong>en</strong>tre otros). Aprovechar canales institucionales para la<br />

comunicación (iglesia, organizaciones sociales, c<strong>en</strong>tros laborales, <strong>en</strong>tre<br />

otros). (Estrategia Nacional <strong>de</strong> Lucha contras las Drogas 2007-2011.<br />

Programa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación. Estrategias específicas).<br />

En ese marco se sugiere los sigui<strong>en</strong>tes lineami<strong>en</strong>tos:<br />

1. Promover <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> acciones prev<strong>en</strong>tivas con estrategias informativas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito municipal, dirigidas a las poblaciones más vulnerables para <strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• La <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> materiales ajustados a los grupos <strong>de</strong> riesgo, tomando<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los espacios <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ación (principalm<strong>en</strong>te discotecas) y<br />

los códigos <strong>de</strong> comunicación propios <strong>de</strong> estos grupos (lo que se ha<br />

llamado “cultura rave”).


106<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

• La capacitación a los equipos profesionales y técnicos que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> las acciones informativas y <strong>en</strong> las acciones <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> la salud<br />

<strong>de</strong> las poblaciones <strong>de</strong> riesgo.<br />

2. Facilitar los espacios <strong>de</strong> intercambio interinstitucional <strong>de</strong> información<br />

<strong>sobre</strong> las acciones que <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> control <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> se<br />

realizan.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Que las instituciones públicas d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral d<strong>el</strong> Estado manejan<br />

información <strong>sobre</strong> las t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>, las<br />

re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio y distribución, e incluso cu<strong>en</strong>tan con algunas<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias altam<strong>en</strong>te especializadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> tema (Por ejemplo la<br />

Dirección Anti<strong>drogas</strong> <strong>de</strong> la Policía Nacional d<strong>el</strong> Perú) y sería muy útil<br />

que se articul<strong>en</strong> las iniciativas para pot<strong>en</strong>ciar las interv<strong>en</strong>ciones con un<br />

carácter integral.<br />

• Contar con laboratorios especializados para <strong>el</strong> análisis químico <strong>de</strong><br />

las sustancias incautadas, los mismos que podrían servir <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia ante una ev<strong>en</strong>tual política <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> daños,<br />

específicam<strong>en</strong>te asociada al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

3. Fortalecer los servicios <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción especializados <strong>en</strong> problemas <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> salud para <strong>de</strong>tectar y tratar los casos <strong>de</strong> personas<br />

que acudan a sus servicios.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Que es necesario <strong>de</strong>sarrollar programas <strong>de</strong> capacitación a los equipos<br />

<strong>en</strong> los servicios <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s y zonas <strong>de</strong> mayor riesgo (por<br />

ejemplo: Lima, Trujillo, Huanchaco, Cusco, Arequipa, Ica).<br />

• Que se necesita una perman<strong>en</strong>te actualización <strong>de</strong> los profesionales<br />

para <strong>de</strong>tectar <strong>de</strong> manera temprana los casos <strong>de</strong> intoxicación por<br />

sustancias <strong>sintéticas</strong>, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>en</strong> la “cultura <strong>de</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>sintéticas</strong>” es frecu<strong>en</strong>te <strong>el</strong> poli<strong>consumo</strong> (principalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> la marihuana como droga asociada).<br />

• Los servicios <strong>de</strong> salud, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> urg<strong>en</strong>cias, <strong>de</strong>berían contar<br />

con registros estadísticos actualizados y sistematizados periódicam<strong>en</strong>te<br />

para conocer <strong>el</strong> número <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> paci<strong>en</strong>tes intoxicados e inclusive<br />

<strong>de</strong> muertes por <strong>sobre</strong>dosis <strong>de</strong> sustancias <strong>sintéticas</strong>.<br />

4. Fortalecer la capacidad operativa <strong>de</strong> las unida<strong>de</strong>s anti<strong>drogas</strong> <strong>de</strong> la Policía<br />

Nacional implem<strong>en</strong>tando sistemas <strong>de</strong> int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia para la <strong>de</strong>tección y<br />

<strong>de</strong>sarticulación <strong>de</strong> las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Que las unida<strong>de</strong>s anti<strong>drogas</strong> <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s más vulnerables (Trujillo,<br />

Cusco, Arequipa, Ica), a excepción <strong>de</strong> Lima, carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> presupuesto<br />

para su labor operativa (vehículos, pago para informantes, reactivos<br />

para <strong>de</strong>tectar <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, <strong>en</strong>tre otros).<br />

• Que <strong>el</strong> personal policial carece <strong>de</strong> información básica <strong>sobre</strong> la<br />

“cultura” asociada al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, y la mayor parte<br />

<strong>de</strong> su actividad está ori<strong>en</strong>tada a las <strong>drogas</strong> ilegales más conocidas (las<br />

cocaínicas y marihuana). En tal s<strong>en</strong>tido, se <strong>de</strong>berían ampliar y propiciar<br />

nuevos programas <strong>de</strong> capacitación al personal <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción, tal y<br />

como ya han sido realizados por <strong>el</strong> proyecto DROSICAN.<br />

5. Articular las acciones <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> valores y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> interacción social <strong>en</strong>tre los niños y niñas, como medida prev<strong>en</strong>tiva<br />

universal d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, <strong>de</strong> otras <strong>drogas</strong> y <strong>de</strong> conductas<br />

<strong>de</strong> riesgo social <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Que uno <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos motivadores y <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> expectativas<br />

para <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> es la necesidad <strong>de</strong> espacios <strong>de</strong><br />

interacción afectivos, por lo que <strong>en</strong> la etapa <strong>de</strong> formación educativa<br />

<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes niv<strong>el</strong>es (primaria y secundaria) se <strong>de</strong>be promover <strong>el</strong><br />

uso <strong>de</strong> espacios <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> placeres naturales y <strong>de</strong> expresión<br />

afectiva, no sólo <strong>de</strong>portivo-recreativos .<br />

• Que la mayoría <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es participantes d<strong>el</strong> estudio<br />

no refier<strong>en</strong> haber recibido alguna acción informativa o prev<strong>en</strong>tiva d<strong>el</strong><br />

<strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> su formación educativa escolar ni universitaria.<br />

6. Articular las acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción s<strong>el</strong>ectiva d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> y abuso <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong>, con las <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> conductas <strong>de</strong> riesgo sexual.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Que se ha <strong>en</strong>contrado un alto riesgo <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es<br />

que usan sustancias (<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> y también <strong>en</strong>tre los que abusan<br />

d<strong>el</strong> alcohol) <strong>de</strong> contraer infecciones <strong>de</strong> transmisión sexual, por <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>scontrol sexual y aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> protección que bajo los efectos<br />

psicoactivos se produce.<br />

• Se <strong>de</strong>bería promover la <strong>en</strong>trega gratuita <strong>de</strong> preservativos y material<br />

informativo <strong>en</strong> lugares <strong>de</strong> ocio nocturno y recreación, para ori<strong>en</strong>tar<br />

<strong>sobre</strong> los riesgos <strong>de</strong> contagio <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transmisión sexual<br />

asociados al uso <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> particular. Todo<br />

<strong>el</strong>lo a modo <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos más<br />

cercanas a la realidad <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es.<br />

107


108<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

7. Promover la estrategia <strong>de</strong> consejería a través <strong>de</strong> pares como mecanismo<br />

<strong>de</strong> afronte <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong>tección temprana o<br />

precoz.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Que los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> mayor riesgo consi<strong>de</strong>ran que es más cercano <strong>el</strong><br />

consejo <strong>de</strong> sus pares.<br />

• Que uno <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> mayor registro <strong>de</strong> conductas <strong>de</strong> riesgo<br />

es <strong>el</strong> ámbito educativo <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior (universida<strong>de</strong>s, institutos y<br />

aca<strong>de</strong>mias) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que a<strong>de</strong>más se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran jóv<strong>en</strong>es con pot<strong>en</strong>cial<br />

<strong>de</strong> consejeros y ori<strong>en</strong>tadores <strong>de</strong> sus pares.<br />

• Desarrollar una formación especializada a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> pregrado y<br />

posgrados, <strong>en</strong> instituciones <strong>de</strong> educación superior y carreras afines, para<br />

la formación <strong>de</strong> especialistas <strong>en</strong> drogo<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias y toxicomanías,<br />

con énfasis <strong>en</strong> los daños asociados a <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y a las <strong>sintéticas</strong><br />

<strong>en</strong> particular.<br />

8. Estimular <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> tema <strong>de</strong> abordaje <strong>de</strong> los <strong>consumo</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong> <strong>en</strong> los programas y planes que <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito regional y<br />

provincial se <strong>de</strong>sarrollan, especialm<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> las estructuras políticas<br />

intersectoriales que pue<strong>de</strong>n captar recursos económicos.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

• Las oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los presupuestos participativos municipales<br />

y regionales, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los fondos <strong>de</strong> los recursos otorgados por <strong>el</strong><br />

canon (minero, gasífero, etc.).<br />

• Que las universida<strong>de</strong>s pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sarrollar investigaciones aplicando a<br />

los fondos que se <strong>de</strong>stinan <strong>de</strong> las instituciones públicas, <strong>de</strong> las propias<br />

universida<strong>de</strong>s y d<strong>el</strong> sector privado.


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

8. ANEXOS<br />

8.1 Bibliografía consultada<br />

• Anguera, María Teresa… La Investigación Cualitativa, 1986<br />

• CEDRO… El Problema <strong>de</strong> las Drogas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Perú, 2008<br />

• Código P<strong>en</strong>al <strong>de</strong> 1991<br />

• Constitución Política d<strong>el</strong> Perú (vig<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1993)<br />

109<br />

CAPÍTULO 8<br />

• Conv<strong>en</strong>ciones<br />

Conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> las Naciones Unidas contra <strong>el</strong> Tráfico Ilícito <strong>de</strong><br />

Estupefaci<strong>en</strong>tes y Sustancias Sicotrópicas, 1988 y docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la<br />

Junta Internacional <strong>de</strong> Fiscalización <strong>de</strong> Estupefaci<strong>en</strong>tes http://www.<br />

incb.org/<br />

• Decreto Supremo Nº 032-2002-PCM<br />

• Decreto Supremo Nº 158-90-PCM<br />

• Decreto Legislativo Nº 982, publicado <strong>el</strong> 22 <strong>de</strong> julio d<strong>el</strong> 2007<br />

• DEVIDA… Estudio Nacional: Prev<strong>en</strong>ción y Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong><br />

estudiantes <strong>de</strong> secundaria - 2005. Resultados según dominios regionales.<br />

2005.<br />

• DEVIDA… III Encuesta Nacional <strong>de</strong> Consumo <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> la Población<br />

G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Perú. 2006<br />

• Estrategia Nacional <strong>de</strong> Lucha Contra las Drogas 2007 - 2011<br />

• Esteban Fernán<strong>de</strong>z, José… “Nuevas <strong>drogas</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo sintético. El<br />

lado oscuro <strong>de</strong> la química” Extraído <strong>de</strong> internet, 20 diciembre <strong>de</strong> 2008.<br />

http://www.portalfarma.com/pfarma/taxonomia/g<strong>en</strong>eral/gp000012.


110<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

nsf/voDocum<strong>en</strong>tos/39B9743707F4F468C12573B500385BAA/$File/<br />

farmadroga32-38.pdf<br />

• Farré, M. y otros… Monografía Drogas Recreativas. 2003<br />

• INEI… C<strong>en</strong>sos Nacionales 2007: XI <strong>de</strong> Población y VI <strong>de</strong> Vivi<strong>en</strong>da. Perú:<br />

Crecimi<strong>en</strong>to y Distribución <strong>de</strong> la población 2007., Lima junio 2008.<br />

• Infante, C. Barrio, G. Martín, E… Adicciones. 2003<br />

• Ley Nº 26320<br />

• Ley Nº 27629<br />

• Programa Nacional <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación para <strong>el</strong> período<br />

1998 - 2002<br />

• Sistema subregional <strong>de</strong> información e investigación <strong>sobre</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong><br />

Arg<strong>en</strong>tina, Bolivia, Chile, Ecuador, Perú y Uruguay… Primer estudio<br />

comparativo <strong>sobre</strong> uso <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> población escolar secundaria <strong>de</strong><br />

Arg<strong>en</strong>tina, Bolivia, Brasil, Colombia, Chile, Ecuador, Paraguay, Perú y<br />

Uruguay Jóv<strong>en</strong>es y <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> países sudamericanos: un <strong>de</strong>safío para<br />

las políticas públicas, 2006.<br />

8.2 R<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> especialistas <strong>en</strong>trevistados<br />

N° Institución Lugar Participante(s) Fecha<br />

1 Comunidad Terapéutica Haci<strong>en</strong>do Lima Luis Otoya, Médico Psiquiatra - 11<br />

Vida<br />

Director <strong>de</strong> la Institución<br />

2 Asociación <strong>de</strong> Narcóticos Lima Cristián 440-4040, “Viv<strong>en</strong>cial” - 11<br />

Anónimos<br />

vocero <strong>de</strong> la Asociación<br />

3 Comunidad terapéutica Opción <strong>de</strong> Lima Germán Beteta Bartra, Psicólogo 12-dic<br />

Vida<br />

- Director Terapéutico<br />

4 Hospital Herm<strong>el</strong>indo Valdizán, Lima Rafa<strong>el</strong> Navarro Cueva, Director 12-dic<br />

Comunidad Terapéutica Ñaña<br />

<strong>de</strong> la Comunidad<br />

5 C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Información y Lima Milton Rojas, Psicólogo - Jefe d<strong>el</strong> 12-dic<br />

Educación para la Prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong><br />

Abuso <strong>de</strong> Drogas - CEDRO<br />

Servicio “Lugar <strong>de</strong> Escucha”


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

8.3 Guías <strong>de</strong> Entrevistas <strong>en</strong> profundidad y <strong>de</strong> Grupos Focales<br />

8.3.1 Guía para <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad<br />

1. Introducción 1.1 Breve resum<strong>en</strong> d<strong>el</strong> Programa DROSICAN, estructura regional, puntas<br />

focales <strong>de</strong>signados por los gobiernos.<br />

1.2 Descripción <strong>de</strong> SASE como <strong>en</strong>npresa adjudicatoria <strong>de</strong> los <strong>estudios</strong>,<br />

estructura <strong>de</strong> consultores d<strong>el</strong> equipo c<strong>en</strong>tral, coordlnadores nacionales y<br />

aslst<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> ciuda<strong>de</strong>s.<br />

1.3 Objetivos d<strong>el</strong> estudio, públicos, instrum<strong>en</strong>tos (<strong>en</strong>fatizando grupos focales<br />

y <strong>en</strong>trevistas <strong>en</strong> profundidad, productos<br />

2. Percepciones y valoraciones d<strong>el</strong> (<strong>de</strong> la) <strong>en</strong>trevistado (a) respecto a la problemática <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral<br />

y <strong>de</strong> las <strong>de</strong> diseño <strong>en</strong> particular, con énfasis <strong>en</strong> <strong>el</strong> Éxtasis.<br />

3. Apreciación con r<strong>el</strong>ación al Estado d<strong>el</strong> arte <strong>en</strong> la dudad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> país<br />

4. Opiniones <strong>sobre</strong> las 4.1 Puntualizaciones <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> mono<strong>consumo</strong> y <strong>el</strong> poli<strong>consumo</strong><br />

preval<strong>en</strong>cias<br />

5. Perfil / es d<strong>el</strong> (<strong>de</strong> los)<br />

grupos(s) <strong>de</strong> riesgo<br />

5.1 Estratificación d<strong>el</strong> (<strong>de</strong> los)) consunnidor (es) ¿Sólo clases altas? ¿Qué pasa<br />

con las clases “bajas”?<br />

5.2 ¿El <strong>consumo</strong> sigue si<strong>en</strong>do sólo creativo?<br />

6. Factores <strong>de</strong> riesgo<br />

7. Factores <strong>de</strong> protección<br />

8. Políticas públicas nacionales y locales<br />

9. Temas <strong>de</strong> alta s<strong>en</strong>sibilidad 9.1 Reducción d<strong>el</strong> daño<br />

9.2. R<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre prev<strong>en</strong>ción e<br />

información<br />

111<br />

9.2.1 Pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la información <strong>en</strong><br />

espacios (ciuda<strong>de</strong>s, países con baja<br />

preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> <strong>en</strong> <strong>drogas</strong><br />

<strong>sintéticas</strong>.


112<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

8.3.2 Guía <strong>de</strong> Discusión para grupos Focales<br />

PRESENTACIÓN<br />

A. Se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> los facilitadores y se pi<strong>de</strong> que los y las participantes se pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

B. Se registran los datos <strong>de</strong> las y los participantes tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta principalm<strong>en</strong>te sus nombres,<br />

edad, distrito o zona <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia, actividad que <strong>de</strong>sarrolla (estudio, trabajo). Se i<strong>de</strong>ntifica a cada<br />

participante con una etiqueta o tarjeta que sea visible a los facilitadores y <strong>de</strong>más participantes (<strong>en</strong><br />

cumplimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> compromiso <strong>de</strong> respeto a la privacidad <strong>de</strong> los participantes no se han registrado <strong>en</strong><br />

archivos los datos refer<strong>en</strong>tes a su i<strong>de</strong>ntidad personal).<br />

C. Se explica que <strong>el</strong> grupo es parte <strong>de</strong> un estudio <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong><br />

<strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo, <strong>en</strong> Bolivia, Colombia, Ecuador y Perú y que se busca principalm<strong>en</strong>te i<strong>de</strong>ntificar<br />

las características, patrones y re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>consumo</strong> para luego proponer mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

temprana, replicables y sost<strong>en</strong>ibles a los países miembros d<strong>el</strong> estudio.<br />

D. Se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> formato d<strong>el</strong> Grupo Focal:<br />

“Queremos conocer la información que manejan, sus actitu<strong>de</strong>s, prácticas, percepciones y<br />

repres<strong>en</strong>taciones <strong>sobre</strong> varios puntos d<strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, que nos puedan ser útiles<br />

para <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones prev<strong>en</strong>tivas tempranas”.<br />

“Todo lo que se diga <strong>en</strong> esta reunión es confi<strong>de</strong>ncial, les pedimos que sean honestos/as, sinceros/as<br />

y que digan lo que verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te si<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, por más simple que parezca”,<br />

“La información será procesada <strong>de</strong> manera anónima, nadie sabrá exactam<strong>en</strong>te lo que dijo una persona,<br />

se hará un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> lo discutido <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo, sin m<strong>en</strong>cionar nombres. Por favor siéntanse libres <strong>de</strong><br />

expresar su acuerdo o <strong>de</strong>sacuerdo <strong>sobre</strong> los difer<strong>en</strong>tes puntos que se discutirán. Necesitamos sus<br />

i<strong>de</strong>as y sus opiniones”.<br />

“Para no per<strong>de</strong>r todas sus respuestas y facilitar <strong>el</strong> registro escrito <strong>de</strong> lo que se converse vamos a<br />

grabar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> grupo <strong>en</strong> audio y vi<strong>de</strong>o. Esta información será procesada y no será publicada<br />

<strong>en</strong> estos formatos sino que todo será por escrito”.<br />

E. ¿Alguna pregunta antes <strong>de</strong> empezar?


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

PRIMERA PARTE: DESCRIPCIÓN GENERAL DE LA IDENTIDAD SOCIAL<br />

Descripción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntidad social <strong>de</strong> los consumidores <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>. Factores <strong>de</strong> riesgo.<br />

1. ¿Cómo son las personas<br />

que consum<strong>en</strong> <strong>drogas</strong> <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral?<br />

2. ¿Cómo son las personas que<br />

consum<strong>en</strong> Éxtasis u otras<br />

<strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>?<br />

Puntos a indagar: ¿Cuales son sus características?<br />

Edad, Sexo, Condición económica, Educativa, Laboral, Apari<strong>en</strong>cia<br />

Física, Estado <strong>de</strong> salud, Estado emocional, Actividad preferida <strong>de</strong> ocio,<br />

Sexualidad, Otras.<br />

Puntos a indagar: ¿Cuales son sus características?<br />

Edad, Sexo, Condición económica, Educativa, Laboral, Apari<strong>en</strong>cia<br />

Física, Estado <strong>de</strong> salud, Estado emocional, Actividad preferida <strong>de</strong> ocio,<br />

Sexualidad, Otras.<br />

SEGUNDA PARTE: DESCRIPCIÓN DE LOS HABITOS DE CONSUMO<br />

Tipos <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, consecu<strong>en</strong>cias, lugares <strong>de</strong> <strong>consumo</strong><br />

1. ¿Cuales son las <strong>drogas</strong> que mas se consum<strong>en</strong> <strong>en</strong> la actualidad?<br />

2. ¿Que caracteriza a las Puntos a indagar:<br />

sustancias que mas se<br />

De la (sustancia) ¿qué es lo que les gusta?, De la (sustancia) ¿qué es lo<br />

consum<strong>en</strong>?<br />

que no le gusta? A las sustancias que les gusta usar, ¿qué las difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> las otras <strong>drogas</strong>?<br />

3. ¿ Don<strong>de</strong> se consum<strong>en</strong> las <strong>drogas</strong>?<br />

4. ¿ Con qui<strong>en</strong> o qui<strong>en</strong>es se consum<strong>en</strong> estas <strong>drogas</strong>?<br />

5. ¿En que mom<strong>en</strong>tos/<br />

situaciones se consum<strong>en</strong> las<br />

<strong>drogas</strong><br />

Puntos a indagar:<br />

113<br />

Poli<strong>consumo</strong>s (asociaciones <strong>de</strong> <strong>drogas</strong>), El uso recreativo (baile y<br />

música), R<strong>el</strong>aciones interpersonales (“ligue”, “agarre”, amistad, efectos<br />

<strong>en</strong> la dinámica <strong>de</strong> los grupos <strong>de</strong> <strong>consumo</strong>), S<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar<br />

personal (autoestima: autoconceptos, autoestima, autoefici<strong>en</strong>cia), Otras<br />

conductas <strong>de</strong> riesgo (conducir vehículos, p<strong>el</strong>ear, sexo no seguro, ingerir<br />

otras sustancias, otras).<br />

TERCERA PARTE: DESCRIPCIÓN DE LA OFERTA DE DROGAS<br />

Características <strong>de</strong> la oferta <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>.<br />

1. ¿Conseguir (sustancia) les resultara fácil o difícil?<br />

2. ¿Don<strong>de</strong> se consigue?<br />

3. ¿A través <strong>de</strong> que o qui<strong>en</strong>es<br />

se consigue (sustancia)?<br />

4. Sin m<strong>en</strong>cionar las<br />

direcciones exactas,<br />

me podrían contar ¿<strong>en</strong><br />

que lugares se pue<strong>de</strong><br />

conseguir/comprar/<br />

<strong>en</strong>contrar(sustancia)?<br />

Puntos a indagar:<br />

Uso no conv<strong>en</strong>cional <strong>de</strong> las re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> distribución, D<strong>el</strong>ivery, C<strong>el</strong>ular,<br />

Correo <strong>el</strong>ectrónico, Grupos virtuales <strong>en</strong> internet, Otros.<br />

Puntos a indagar:<br />

De la Cocaína, Mariahuana, PBC, Éxtasis, Ketamina, Otras.


114<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

CUARTA PARTE: DESCRIPCIÓN DE LA DEMANDA,<br />

CAUSAS Y RAZONES PARA EL CONSUMO<br />

a) Características <strong>de</strong> la iniciación <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong>, edad <strong>de</strong> inicio, precio,<br />

lugares.<br />

1. Entre los que han consumido (sustancia) ¿Cuándo fu la primera vez que al usó) ¿qué<br />

edad t<strong>en</strong>ía?<br />

2. ¿Qué lo motivo a<br />

Puntos a indagar:<br />

probar la (sustancia)?<br />

Que expectativas t<strong>en</strong>ias antes <strong>de</strong> consumir la sustancia? ¿Que<br />

esperabas?<br />

3. ¿Qué efectos sintió Puntos a indagar:<br />

a partir d<strong>el</strong> primer<br />

Tus expectativas respecto al <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> la sustancia<br />

<strong>consumo</strong>?<br />

b) Características <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> <strong>sintéticas</strong><br />

Las sigui<strong>en</strong>tes preguntas son solo para los grupos <strong>de</strong> consumidores. Para <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> no consumidores,<br />

las preguntas se referirán al conocimi<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> tema<br />

4. ¿Cuando compras (sustancia) algui<strong>en</strong> te acompaña?<br />

5. ¿Que cantidad (sustancia) se compra<br />

6. ¿Cuánto gastas <strong>en</strong> comprar (sustancia)?<br />

7. ¿Qué marcas o “clases” <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> son las más solicitadas/ conoces has consumido? (para<br />

<strong>el</strong> Éxtasis)<br />

8. Una vez que la compras/consigues/ <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tras, ¿por lo g<strong>en</strong>eral don<strong>de</strong> la consumes?<br />

9. Podrías <strong>de</strong>scribir como haces para consumir la (sustancia)?<br />

10. ¿Por lo g<strong>en</strong>eral la consumes solo o acompañado?<br />

11. De la cantidad <strong>de</strong> (sustancia) que comparste / conseguiste / <strong>en</strong>contarstes, ¿Cuánto<br />

consumes por vez? y ¿cada cuanto lo haces?


Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

8.4 Clasificaciones <strong>de</strong> las <strong>drogas</strong><br />

Naturales<br />

Son recogidas <strong>en</strong> la naturaleza para<br />

<strong>consumo</strong> d<strong>el</strong> individuo. Pue<strong>de</strong>n prov<strong>en</strong>ir<br />

<strong>de</strong> constituy<strong>en</strong>tes o principios activos<br />

vegetales <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong> la raíz, tallo,<br />

hojas, flores y frutos <strong>de</strong> las plantas;<br />

también <strong>de</strong> sustancias obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong><br />

ciertos órganos <strong>de</strong> animales (tiroi<strong>de</strong>s,<br />

plac<strong>en</strong>ta); o sustancias purificadas <strong>de</strong><br />

minerales como <strong>el</strong> azufre, <strong>el</strong> hierro o sus<br />

sales, <strong>el</strong> sulfato <strong>de</strong> magnesio o algunos<br />

gases como <strong>el</strong> éter. <strong>de</strong> Hay varios tipos<br />

con difer<strong>en</strong>tes características <strong>en</strong>tre otras:<br />

Marihuana, Café, Coca. Tabaco,<br />

Bet<strong>el</strong>, Estramonio, B<strong>el</strong>ladona:<br />

Drogas según su orig<strong>en</strong><br />

Semi Sintéticas Sintéticas<br />

Son aqu<strong>el</strong>las sustancias<br />

obt<strong>en</strong>idas por síntesis<br />

parcial <strong>de</strong> otras <strong>drogas</strong><br />

<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> natural; <strong>en</strong><br />

otras palabras vi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

a ser una modificación<br />

química <strong>de</strong> <strong>drogas</strong><br />

naturales, ejemplo:<br />

Morfina, Heroína,<br />

Cocaína, etc.<br />

Drogas según su<br />

Situación jurídica<br />

Legales Ilegales<br />

Son aqu<strong>el</strong>las permitidas por ley, no existe<br />

prohibición para su <strong>consumo</strong> y la sociedad las<br />

utiliza con diversos fines.<br />

Todos los medicam<strong>en</strong>tos, <strong>el</strong> Alcohol, <strong>el</strong><br />

Tabaco, <strong>el</strong> Café, plantas folklóricas, etc.<br />

Anfetaminas,<br />

Inhalantes,<br />

Esteroi<strong>de</strong>s<br />

anabólicos.<br />

115<br />

Son <strong>el</strong>aboradas <strong>en</strong><br />

laboratorio y no ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

orig<strong>en</strong> vegetal. Los<br />

estimulantes sintéticos<br />

más importantes son:<br />

Aqu<strong>el</strong>las prohibidas por ley y calificadas como<br />

dañinas para <strong>el</strong> organismo humano:<br />

Pasta base, Cocaína, Marihuana, Hashis, Aceite<br />

Hashis, Amapola, Opio, Heroína, LSD, PCP,<br />

Crack, Speedball, Éxtasis, etc.<br />

25 Fu<strong>en</strong>te: <strong>el</strong>aboración con base <strong>de</strong> mapa conceptual extraído <strong>de</strong> Internet, 20/03/2009.<br />

http://cmapserver.unavarra.es/servlet/SBReadResourceServlet?rid=1168889197080_795552507_19727<br />

&partName=htmltext


116<br />

Estudios <strong>cualitativos</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>consumo</strong> <strong>de</strong> <strong>drogas</strong> Sintéticas <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo.<br />

Informe Perú, 2009<br />

Estimulantes<br />

Son compuestos que afectan al<br />

sistema nervioso c<strong>en</strong>tral ( SNS),<br />

ac<strong>el</strong>eran su actividad, produce un<br />

efecto <strong>de</strong>spertador <strong>de</strong> la actividad<br />

g<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> organismo (Híper<br />

actividad funcional); provocan<br />

euforia, <strong>en</strong>ergía (s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong><br />

pot<strong>en</strong>cia muscular <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>to),<br />

viveza (claridad m<strong>en</strong>tal y estado <strong>de</strong><br />

alerta mas pronunciado), iniciativa<br />

y agradable s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar.<br />

Actúan <strong>sobre</strong> una sustancia<br />

llamada “Norepinefrina”, la que se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> los puntos terminales<br />

<strong>de</strong> los nervios y la conc<strong>en</strong>tran <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> cerebro, dando como resultado<br />

aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> ritmo cardiaco y d<strong>el</strong><br />

metabolismo <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

Ingeridos <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s dosis<br />

pue<strong>de</strong>n causar psicosis tóxicas,<br />

alucinaciones visuales y g<strong>en</strong>erar<br />

t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias suicidas como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la fuerte<br />

<strong>de</strong>presión que <strong>sobre</strong>vi<strong>en</strong>e pasado<br />

<strong>el</strong> efecto inc<strong>en</strong>tivador.<br />

Folklóricas<br />

Provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la<br />

naturaleza y su<br />

uso es ancestral,<br />

principalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> curaciones<br />

o rituales por<br />

<strong>de</strong>terminadas<br />

etnias.<br />

Variedad <strong>de</strong><br />

vegetales con<br />

propieda<strong>de</strong>s<br />

medicinales y<br />

otras con efectos<br />

alucinóg<strong>en</strong>os<br />

Drogas según sus efectos psico fisiológicos<br />

Valium, Librum,<br />

antalgina, etc.<br />

Depresivas Alucinóg<strong>en</strong>as<br />

Son compuestos que afectan<br />

al sistema nervioso c<strong>en</strong>tral,<br />

disminuy<strong>en</strong>do su actividad; g<strong>en</strong>eran<br />

un cuadro físico y psicológico<br />

opuesto al que produc<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> ser humano las sustancias<br />

estimulantes. El organismo se<br />

aletarga, se sume <strong>en</strong> un estado <strong>de</strong><br />

laxitud y <strong>de</strong> actividad at<strong>en</strong>uada.<br />

Se pue<strong>de</strong>n clasificar a su vez <strong>en</strong>:<br />

(a) Anestésicas: Provocan un<br />

aperdida <strong>de</strong> la s<strong>en</strong>sibilidad y <strong>de</strong> la<br />

conci<strong>en</strong>cia.<br />

(b) Hipnóticas: Produc<strong>en</strong> o<br />

provocan sueño.<br />

(c) Sedantes: Produc<strong>en</strong> un estado<br />

r<strong>el</strong>ajado que pue<strong>de</strong> conducir al<br />

sueño.<br />

(d) Tranquilizantes: Proporcionan<br />

alivio d<strong>el</strong> cansancio, r<strong>el</strong>ajación<br />

<strong>de</strong> los músculos y calman sin<br />

provocar sueño o somnol<strong>en</strong>cia.<br />

(e) Analgésicas: Alivian <strong>el</strong> dolor.<br />

Drogas según sus usos<br />

Ejemplos:<br />

Tabaco, Alcohol,<br />

Café, etc.<br />

Afectan al sistema nervioso<br />

c<strong>en</strong>tral ( SNC), produci<strong>en</strong>do<br />

alteraciones <strong>en</strong> la percepción,<br />

cambios emocionales int<strong>en</strong>sos<br />

y variados, distorsiones <strong>de</strong> la<br />

personalidad, interrupción <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>as, visiones caleidoscopicas<br />

que confun<strong>de</strong>n la realidad con la<br />

fantasía, y produc<strong>en</strong> un efecto<br />

alterador <strong>en</strong> las s<strong>en</strong>saciones<br />

perceptivas especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la<br />

vista y <strong>el</strong> oído. Los alucinóg<strong>en</strong>os<br />

también llamados psicodélicos, son<br />

capaces <strong>de</strong> provocar alteraciones<br />

<strong>en</strong> la percepción d<strong>el</strong> tiempo y d<strong>el</strong><br />

espacio, ilusiones, alucinaciones y<br />

d<strong>el</strong>irios. Las <strong>drogas</strong> alucinóg<strong>en</strong>as<br />

más conocidas son la marihuana,<br />

<strong>el</strong> LSD (Dietilamida d<strong>el</strong> Ácido<br />

Lisérgico), la Ayahuasca, la<br />

Ampihuasca, <strong>el</strong> San Pedro, <strong>el</strong><br />

Shamico, <strong>el</strong> Peyote.<br />

Terapéuticas Sociales Objeto d<strong>el</strong> abuso Inhalantes<br />

En su mayoría<br />

han sido<br />

sintetizadas <strong>en</strong><br />

laboratorios<br />

(Fármacos) cuyo<br />

objeto principal<br />

es la prev<strong>en</strong>ción,<br />

alivio o curación<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />

Son reconocidas<br />

como <strong>drogas</strong>,<br />

pero su<br />

<strong>consumo</strong> masivo<br />

es aceptado por<br />

la sociedad.<br />

Comercializadas<br />

ilegalm<strong>en</strong>te,<br />

su uso esta<br />

prescrito por al<br />

ley, por cuanto<br />

g<strong>en</strong>era adicción,<br />

<strong>en</strong> forma más<br />

rápida que otras<br />

<strong>drogas</strong> y por la<br />

gran toxicidad<br />

que pres<strong>en</strong>ta su<br />

<strong>consumo</strong>.<br />

PBC, Cocaína,<br />

Marihuana, Opio,<br />

etc.<br />

Fueron creadas<br />

con un fin<br />

netam<strong>en</strong>te<br />

industrial. Son<br />

sustancias<br />

volátiles <strong>de</strong> gran<br />

toxicidad, <strong>en</strong> su<br />

mayoría <strong>de</strong>rivan<br />

d<strong>el</strong> petróleo y<br />

conti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />

alto porc<strong>en</strong>taje<br />

<strong>de</strong> plomo y<br />

tolu<strong>en</strong>o.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!