20.04.2013 Views

El 18 d'agost del 1809 el govern de les forces d'ocupació havia ...

El 18 d'agost del 1809 el govern de les forces d'ocupació havia ...

El 18 d'agost del 1809 el govern de les forces d'ocupació havia ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

F<strong>el</strong>ip Sempere, Vicent:<br />

«<strong>El</strong> convent <strong>de</strong> la vila <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> a la guerra <strong>de</strong> la In<strong>de</strong>pendència»<br />

B.S.C.C.,<br />

Vol. LVI, pp. 372-394,<br />

Cast<strong>el</strong>ló, 1980.<br />

EL CONVENT DE LA VILA DE NULES A LA GUERRA DE LA INDEPENDÈNCIA<br />

<strong>El</strong> <strong>18</strong> d’agost <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>09 <strong>el</strong> <strong>govern</strong> <strong>de</strong> <strong>les</strong> <strong>forces</strong> d’ocupació <strong>havia</strong> <strong>de</strong>cretat la<br />

supressió <strong>de</strong> <strong>les</strong> ordres monacals, mendicants i <strong>de</strong> clergues regulars a Espanya; al mateix<br />

temps or<strong>de</strong>nava la incautació <strong>de</strong> <strong>les</strong> propietats <strong>d<strong>el</strong></strong>s convents, <strong>les</strong> quals passarien al<br />

patrimoni <strong>de</strong> la «Real Hacienda». Pocs dies <strong>de</strong>sprés, <strong>el</strong> 21 d’agost, prohibia als sacerdots<br />

<strong>de</strong> <strong>les</strong> ordres suprimi<strong>de</strong>s <strong>el</strong> compliment <strong>de</strong> <strong>les</strong> seues missions <strong>de</strong> predicar i confessar.<br />

Amb aquests <strong>de</strong>crets, juntament amb <strong>el</strong> <strong>de</strong> supressió <strong>d<strong>el</strong></strong> Tribunal <strong>de</strong> la Inquisició,<br />

<strong>el</strong> <strong>govern</strong> intrús s’enfrontava clarament als membres <strong>de</strong> <strong>les</strong> or<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>igioses, <strong>les</strong> quals<br />

veien en <strong>el</strong>s francesos la personificació <strong>de</strong> <strong>les</strong> i<strong>de</strong>es laïcistes <strong>d<strong>el</strong></strong>s enciclopedistes i <strong>de</strong> la<br />

Revolució Francesa.<br />

Malgrat la necessitat d’una reforma <strong>d<strong>el</strong></strong>s convents, conforme <strong>havia</strong> estat reconegut<br />

p<strong>el</strong>s bisbes d’Oriola, Calahorra i Cartagena en l’informe que en octubre d’eixe mateix<br />

any trameteren a <strong>les</strong> Corts, dites mi<strong>de</strong>s foren acolli<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sfavorablement per la població<br />

<strong>de</strong> <strong>les</strong> zones ocupa<strong>de</strong>s, donant lloc a més a que molts <strong>d<strong>el</strong></strong>s frares exclaustrats s’ajuntessin<br />

a <strong>les</strong> guerril<strong>les</strong> quan no encapça<strong>les</strong>sin <strong>el</strong> moviment <strong>de</strong> resistència popular.<br />

Les conseqüències ja havien estat previstes per Cabarrús, <strong>el</strong> qual abans <strong>de</strong> la<br />

promulgació <strong>de</strong> l’ordre <strong>de</strong> supressió <strong>d<strong>el</strong></strong>s convents <strong>havia</strong> escrit al rei Josep I prevenint-lo:<br />

«il s’agit du sort <strong>de</strong> 60 mille hommes exerçant svr le peuple l’influence <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>igion, <strong>de</strong> l’habitu<strong>de</strong>, <strong>de</strong> la<br />

consanguinité, qui peuvent lui doner tout le courage du fanatisme» 1 .<br />

Així, <strong>el</strong> 16 <strong>de</strong> setembre <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>09, <strong>el</strong> Prior <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>d<strong>el</strong></strong>s carm<strong>el</strong>itans <strong>de</strong>scalços a<br />

Logroño llançava una crida en la qual exhortava als frares a lluitar per la «Patria y la<br />

R<strong>el</strong>igión», qualificant la guerra contra <strong>el</strong>s francesos com «Santa Cruzada»: «Ríndase pues esa<br />

vida en <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> la Santa Cruzada antes <strong>de</strong> que in<strong>de</strong>fensos os la arrebate <strong>el</strong> Tirano» 2 .<br />

<strong>El</strong> clergat secular no veient atacats <strong>el</strong>s seus interessos <strong>de</strong> manera tan directa<br />

mantingué una postura menys clara, almenys a niv<strong>el</strong>l <strong>de</strong> <strong>les</strong> altes jerarquies; mentre <strong>el</strong>s<br />

bisbes <strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>ona, Tortosa, Tarragona, Lleida, Terol i Urg<strong>el</strong>l s’exiliaren a <strong>les</strong> zones no<br />

ocupa<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Mallorca o Cadis, altres, com <strong>el</strong>s d’Àvila, Palència, Girona i València no<br />

sols prestaren jurament a Josep I sinó que a més a més col·laboraren estretament amb<br />

<strong>el</strong>l, donant un <strong>de</strong>plorable exemple i invitant als seus diocesans a observar la mateixa<br />

actitud 3 .<br />

<strong>El</strong>s francesos nomenaren substituts per a aqu<strong>el</strong><strong>les</strong> diòcesis en què llurs bisbes no<br />

havien volgut prestar <strong>el</strong> jurament <strong>de</strong> fi<strong>d<strong>el</strong></strong>itat exigit o s’havien exiliat. Però <strong>el</strong>s cap<strong>el</strong>lans,<br />

en sa major part, <strong>de</strong>manaven instruccions als bisbes absents al temps que ignoraven <strong>el</strong>s<br />

nomenats p<strong>el</strong>s francesos 4 .<br />

Encara que una anàlisi sobre l’actuació <strong>d<strong>el</strong></strong>s bisbes que mantingueren postures que<br />

han fet que se’ls titllés d’afrancesats ens faria estendre’ns massa, sí que volem <strong>de</strong>ixar<br />

constància <strong>de</strong> <strong>les</strong> dues actituds <strong>d<strong>el</strong></strong>s historiadors en judicar, concretament, a l’Arquebisbe<br />

<strong>de</strong> València, la col·laboració <strong>d<strong>el</strong></strong> qual amb <strong>el</strong>s francesos ens ve confirmada p<strong>el</strong> mateix<br />

Mariscal Suchet, qui en <strong>les</strong> seues memòries, referint-se a l’arquebisbe Campany, ens diu:<br />

«sa presence et son exemple contribuerent à la tranquillite générale» 5 , «le clergué et l’archeveque<br />

Campany donèrent l’exemple <strong>de</strong> la fi<strong>d<strong>el</strong></strong>ité au souverain qu’ils avaient reconnu» 6 .


Mentre M. Lafuente en parlar <strong>de</strong> la capitulació <strong>de</strong> la ciutat <strong>de</strong> València assevera:<br />

«hasta <strong>el</strong> 14 <strong>de</strong> enero no hizo Suchet su entrada publica en Valencia. Doloroso es <strong>de</strong>cirlo, y dura para<br />

<strong>el</strong> historiador la obligación <strong>de</strong> contarlo. Una comisión numerosa salió a recibirle, y al presentárs<strong>el</strong>e le<br />

dirigió una alocución, a cuyos humil<strong>de</strong>s términos cuesta trabajo hallar alguna disculpa en las<br />

circunstancias. No siguió más noble conducta <strong>el</strong> clero secular, y <strong>el</strong> arzobispo Campany, franciscano, que<br />

durante <strong>el</strong> sitio había estado escondido en Gandía, volvió á Valencia <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> conquistada la ciudad,<br />

y dio <strong>el</strong> funestisimo ejemplo <strong>de</strong> esmerarse en adular y obsequiar á los conquistadores. Opuesto<br />

comportamiento había observado <strong>el</strong> clero regular, hemos visto que algunos frai<strong>les</strong> había siempre al frente<br />

<strong>de</strong> los alborotadores <strong>d<strong>el</strong></strong> pueblo, y en <strong>el</strong>los se vengo <strong>el</strong> general francés» 7 .<br />

En canvi V. Boix tracta <strong>de</strong> justificar l’actitud <strong>de</strong> l’Arquebisbe dient que: «intercedió<br />

por <strong>el</strong> clero, y en un convite que dio en Puzol al ilustre Mariscal francés, le obligó con sus atentas y<br />

cristianas observaciones á que suspendiese la exacción <strong>de</strong> una gruesa contribución que tenia <strong>de</strong>cretada.<br />

Abriéronse los templos, restablecióse <strong>el</strong> culto divino, egercieron los sacerdotes libremente su ministerio, y<br />

por mediación <strong>d<strong>el</strong></strong> mismo pr<strong>el</strong>ado salvaron la vida muchos inf<strong>el</strong>ices, volviendo d respirar <strong>el</strong> pueblo<br />

valenciano, sino con entera libertad, con más tranquilidad por lo menos» 8 .<br />

Fins ben entrat l’any <strong>18</strong>11 l’exèrcit francés no pogué sostindre’s en <strong>el</strong> Regne <strong>de</strong><br />

València, per això <strong>el</strong>s convents allí situats havien valgut <strong>de</strong> refugi a molts r<strong>el</strong>igiosos que<br />

fugien d’Aragó, Catalunya i altres regions 9 .<br />

Tal com <strong>el</strong> Regne anava essent ocupat, <strong>les</strong> comunitats r<strong>el</strong>igioses abandonaven llurs<br />

convents; la majoria <strong>d<strong>el</strong></strong>s r<strong>el</strong>igiosos s’exclaustraren recollint-se als seus pob<strong>les</strong> d’origen o<br />

s’integraren a <strong>les</strong> tropes i guerril<strong>les</strong> que lluitaven contra <strong>el</strong>s francesos.<br />

En retirar-se <strong>les</strong> tropes d’ocupació, alguns r<strong>el</strong>igiosos retornaren als convents i<br />

trobaren que aquests havien estat saquejats, havent passat moltes <strong>de</strong> <strong>les</strong> propietats<br />

monacals a mans priva<strong>de</strong>s; a més, per un <strong>de</strong>cret <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong> <strong>de</strong> febrer <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>13 <strong>les</strong> Corts <strong>de</strong><br />

Cádiz havien disposat que <strong>les</strong> comunitats r<strong>el</strong>igioses sols podrien tornar-se a congregar si<br />

<strong>el</strong>s seus convents encara eren habitab<strong>les</strong> i per reconstruir-los no <strong>el</strong>s fos necessari recollir<br />

almoines; així mateix <strong>havia</strong> estat disposat que cap convent tingués menys <strong>de</strong> 12<br />

r<strong>el</strong>igiosos professos i que <strong>les</strong> comunitats que no comp<strong>les</strong>sin aquesta norma <strong>de</strong>urien<br />

integrar-se als altres convents <strong>de</strong> la mateixa or<strong>de</strong>; també es disposava que al lloc on hi<br />

hagués més d’un convent <strong>de</strong> la mateixa or<strong>de</strong> <strong>de</strong>vien unir-se tots <strong>el</strong>s membres en un sol<br />

d’<strong>el</strong>ls 10 .<br />

Totes aquestes condicions feren que <strong>de</strong> fet moltes <strong>de</strong> <strong>les</strong> comunitats no es<br />

reincorporessin als seus convents fins l’any <strong>18</strong>14 en què, en data <strong>d<strong>el</strong></strong> 20 <strong>de</strong> maig, Ferran<br />

VII feia públic un <strong>de</strong>cret p<strong>el</strong> qual manava que tots <strong>el</strong>s béns expoliats a <strong>les</strong> comunitats<br />

r<strong>el</strong>igioses <strong>de</strong>vien ésser retornats; a més se’ls abastiria d’allò que fos necessari perquè<br />

poguessin retornar als respectius convents i complir <strong>el</strong>s càrrecs i obligacions inherents al<br />

seu estat 11 . Aquest fou per exemple <strong>el</strong> cas <strong>de</strong> la comunitat d’agustinians <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>ló, als<br />

que fins <strong>el</strong> 24 <strong>de</strong> maig <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>14 no se’ls retorna <strong>el</strong> convent, i fins <strong>el</strong> 13 d’abril <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>15<br />

no estigué en condicions d’ésser habitat 12 .<br />

Si bé en obres <strong>de</strong> caràcter general, com la ja clàssica «Historia <strong>de</strong> la Ciudad y Reino <strong>de</strong><br />

Valencia», <strong>de</strong> V. Boix, 13 o en obres més recents, com «València contra Napoleó», <strong>de</strong> V.<br />

Genovés, 14 <strong>el</strong> tema és tocat <strong>de</strong> passada, un estudi en profunditat <strong>d<strong>el</strong></strong> paper que<br />

ocuparen <strong>el</strong>s r<strong>el</strong>igiosos <strong>de</strong> <strong>les</strong> or<strong>de</strong>s regulars durant l’ocupació francesa i <strong>les</strong> posteriors<br />

repercussions d’aquesta en <strong>les</strong> comunitats r<strong>el</strong>igioses, no ha estat encara portat a terme, a<br />

excepció <strong>de</strong> l’estudi sobre <strong>el</strong>s carm<strong>el</strong>itans <strong>de</strong>scalços que inclou <strong>el</strong> P. Silverio <strong>de</strong> Santa<br />

Teresa en <strong>el</strong>s volums XII i XIII <strong>de</strong> la seua obra «Historia <strong>d<strong>el</strong></strong> Carmen Descalzo», basant-se<br />

en bona part en l’obra <strong>d<strong>el</strong></strong> P. Manu<strong>el</strong> Traggia: «Historia <strong>de</strong> lo que pa<strong>de</strong>cieron los<br />

Carm<strong>el</strong>itas Descalzos <strong>de</strong> la Provincia <strong>de</strong> Aragón y Valencia, y también las Monjas <strong>de</strong> esta<br />

Or<strong>de</strong>n, en la Guerra pasada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>18</strong>08 a <strong>18</strong>14», que es conserva a la Biblioteca


Universitària <strong>de</strong> València i que malgrat ser una crònica prou completa es manté inèdita.<br />

<strong>El</strong> mateix passa amb la majoria <strong>d<strong>el</strong></strong>s documents que sobre la matèria es conserven;<br />

l’única r<strong>el</strong>ació <strong>de</strong> fets succeïts a comunitats r<strong>el</strong>igioses <strong>d<strong>el</strong></strong> País Valencià, en dit perío<strong>de</strong>,<br />

que tingam noticia que hagi estat publicada és la referent al convent <strong>de</strong> frares agustinians<br />

<strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>ló, que està compresa dins <strong>d<strong>el</strong></strong> «Libro <strong>de</strong> cosas notab<strong>les</strong> <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>lón <strong>de</strong> la Plana», <strong>el</strong><br />

qual, amb una introducció i anotacions <strong>de</strong> E. Codina Armengot, fou publicat l’any 1945.<br />

Sobre <strong>el</strong> que succeí a la comunitat <strong>de</strong> carm<strong>el</strong>itans <strong>de</strong>scalços <strong>de</strong> la vila <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, <strong>el</strong><br />

P. Silverio, en l’obra anteriorment esmentada, diu: «poseemos una r<strong>el</strong>ación manuscrita <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

tiempo, que da noticia <strong>de</strong> lo sucedido con la Comunidad <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, en nueve hojas <strong>de</strong> letra menuda» 15 .<br />

En l’actualitat tal r<strong>el</strong>ació correspon a la signatura «Cajón n.° 51, letra LL» <strong>de</strong> l’Arxiu<br />

Silveriano, que l’or<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong>s <strong>de</strong>scalços té al seu convent <strong>de</strong> Burgos. Aquesta r<strong>el</strong>ació és la<br />

que <strong>el</strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> va trametre a l’historiador <strong>de</strong> l’or<strong>de</strong> per manament <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Definitori General, c<strong>el</strong>ebrat <strong>el</strong> 6 <strong>de</strong> maig <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>15, segons <strong>el</strong> qual totes <strong>les</strong> comunitats,<br />

tant <strong>de</strong> frares com <strong>de</strong> monges, <strong>de</strong>vien escriure una r<strong>el</strong>ació <strong>d<strong>el</strong></strong>s fets que <strong>el</strong>s havien passat<br />

amb ocasió <strong>de</strong> <strong>les</strong> guerres contra <strong>el</strong> francés. 16 .<br />

<strong>El</strong> manuscrit està constituït per 9 fulls <strong>d<strong>el</strong></strong> tamany 15 x 21’5 cm., i va encapçalat<br />

p<strong>el</strong> títol «R<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> lo acaecido en <strong>el</strong> Convento <strong>de</strong> Padres Carm<strong>el</strong>itas <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> durante la invasión<br />

francesa, (<strong>18</strong>11)»; i està dividit en vuit capítols. En <strong>el</strong> primer es fa una introducció<br />

indicant-nos <strong>el</strong>s preparatius <strong>d<strong>el</strong></strong> Mariscal Suchet per a la campanya <strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong> cara a<br />

l’ocupació <strong>d<strong>el</strong></strong> Regne <strong>de</strong> València, i en la resta ens dóna compte <strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong>s preparatius <strong>de</strong><br />

la comunitat per a dissoldre’s fins al moment en què, un cop retira<strong>de</strong>s <strong>les</strong> tropes<br />

franceses, retornaren al convent <strong>el</strong> P. Prior i la majoria <strong>d<strong>el</strong></strong>s r<strong>el</strong>igiosos.<br />

De tot <strong>el</strong> manuscrit es <strong>de</strong>sprén que en bona part <strong>de</strong> la seua redacció intervingué <strong>el</strong><br />

P. Fr. Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong> San Antonio, Prior <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, car en aquest que<strong>de</strong>n<br />

reflexats <strong>de</strong>talls que concerneixen a sa persona i que sols <strong>el</strong>l podia haver explicat, com és<br />

la seua actuació al convent <strong>de</strong> Terol quan en l’any <strong>18</strong>09 fou saquejat p<strong>el</strong>s francesos; així<br />

mateix en <strong>el</strong> f. 8 en parlar-nos <strong>d<strong>el</strong></strong> que li passa al P. Prior quan anant fugitiu s’amaga a<br />

Fon<strong>de</strong>guilla, l’autor escriu en primera persona, la qual cosa ens podria fer pensar que<br />

l’autor fos l’esmentat r<strong>el</strong>igiós, però si comparem la lletra <strong>d<strong>el</strong></strong> manuscrit amb <strong>les</strong><br />

anotacions fetes al «Libro Ver<strong>de</strong>» <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> podrem constatar que és la<br />

mateixa lletra amb què foren escrites <strong>les</strong> notes preses p<strong>el</strong> P. Fr. Antonio <strong>de</strong> Santa<br />

Quiteria, subprior, a qui, <strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> 9 <strong>de</strong> febrer <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>09 fins <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> juliol <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong><strong>18</strong>, en què<br />

fou substituït p<strong>el</strong> P. Fr. Nicolás <strong>de</strong> San Pablo, 17 li estigué encomanat <strong>el</strong> «Libro Ver<strong>de</strong>»,<br />

on <strong>de</strong>via <strong>de</strong>ixar reflexats <strong>el</strong>s es<strong>de</strong>veniments més importants r<strong>el</strong>acionats amb la comunitat<br />

i <strong>les</strong> ressenyes biogràfiques <strong>d<strong>el</strong></strong>s priors i <strong>d<strong>el</strong></strong>s difunts <strong>d<strong>el</strong></strong> convent. De tot <strong>el</strong> que treiem la<br />

conclusió que si bé la redacció final és <strong>d<strong>el</strong></strong> P. Fr. Antonio <strong>de</strong> Santa Quiteria en <strong>el</strong>la<br />

col·laboraren <strong>el</strong>s altres membres <strong>de</strong> la comunitat i <strong>de</strong> forma especial <strong>el</strong> P. Fr. Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

San Antonio, qui a<strong>les</strong>hores era Prior <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>.<br />

En la transcripció que donem <strong>d<strong>el</strong></strong> document hem respectat al màxim la grafia i <strong>el</strong><br />

lèxic <strong>de</strong> l’original, limitant-nos a normalitzar l’ús <strong>de</strong> <strong>les</strong> majúscu<strong>les</strong>, accents i puntuació.<br />

Peu <strong>de</strong> fotos:<br />

11751 Al temps <strong>de</strong> l’ocupacció francesa la major part <strong>d<strong>el</strong></strong>s frares <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> es refugiaren<br />

a la població d’Eslida.<br />

Notes:<br />

1.- CASSE, A. D.: Mémoires et correspondance politique et militaire di Roi Joseph, publiés, annotés et mis en ordre<br />

par A. D. Casse, París, <strong>18</strong>54, vol. V, p. 263.<br />

2.- SILVERIO DE SANTA TERESA, P.: «Historia <strong>d<strong>el</strong></strong> Carmen Descalzo», Burgos, 1944, vol. XII, p. 688.


3.- JURETSCHKE, H.: Los afrancesados en la Guerra <strong>de</strong> la In<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia, Madrid, 1962, pp. 158-160. 4.-<br />

JURETSCHKE, H.: Op. cit., p. 177.<br />

5.- SUCHET, L. G.: Mémoires du Maréchal Suchet, Duc d’Albufera, sur ses campagnes en Espagne, París,<br />

<strong>18</strong>28, vol. II, p. 234.<br />

6.- SUCHET, L. G.: Op. cit., vol. II, p. 265.<br />

7.- LAFUENTE, M.: Historia General <strong>de</strong> España, Barc<strong>el</strong>ona, <strong>18</strong>80, vol. V, p. 172.<br />

8.- BOIX RICARTE, V.: Historia <strong>de</strong> la Ciudad y Reino <strong>de</strong> Valencia, València, 1978, vol. II, p. 287.<br />

9.- SILVERIO DE SANTA TERESA, P.: Op. cit., vol. XII, p. 735.<br />

10.- LAFUENTE, M.: Op. cit., vol. V, p. 227.<br />

11.- SILVERIO DE SANTA TERESA, P.: Op. cit., vol. XIII, p. 7.<br />

12.- ROCAFORT, Fra JOSEPH.: Libro <strong>de</strong> cosas notab<strong>les</strong> <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>lón <strong>de</strong> la Plana, edició i notes <strong>de</strong> CODINA<br />

ARMENGOT, E, Cast<strong>el</strong>ló, 1945, p. 236.<br />

13.- BOIX RICARTE, V.: OP. cit.<br />

14.- GENOVÉS I AMORÓS, V.: València contra Napoleó, València. 1967.12.- ROCAFORT, Fra JOSEPH.:<br />

Libro <strong>de</strong> cosas notab<strong>les</strong> <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>lón <strong>de</strong> la Plana, edició i notes <strong>de</strong> CODINA ARMENGOT, E, Cast<strong>el</strong>ló, 1945, p.<br />

236.<br />

15.- SILVERIO DE SANTA TERESA, P.: Op. Cit., vol. XII, p. 735.<br />

16.- SILVERIO DE SANTA TERESA, P: Op. cit., vol. XII, P. 691. 17.- A.P.N.: Libro Ver<strong>de</strong>, ff. 80v., 82 i<br />

85v.<br />

DOCUMENT<br />

RELACIÓN DE LO ACAECIDO EN EL CONVENTO DE PADRES<br />

CARMELITAS DE NULES DURANTE LA INVASIÓN FRANCESA (<strong>18</strong>11)<br />

R<strong>el</strong>ación historial <strong>de</strong> las cosas más notab<strong>les</strong> pertenecientes a los r<strong>el</strong>igiosos <strong>d<strong>el</strong></strong> convento<br />

<strong>de</strong> carm<strong>el</strong>itas <strong>de</strong>scalzos <strong>de</strong> la villa <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> en la invasión <strong>de</strong> los franceses; año <strong>18</strong>11 1 .<br />

CAPÍTULO PRIMERO<br />

Disposiciones <strong>d<strong>el</strong></strong> Mariscal Suchet, para la conquista <strong>d<strong>el</strong></strong> Reyno <strong>de</strong> Valencia; su entrada por las dos carreteras, <strong>de</strong><br />

Barc<strong>el</strong>ona y Aragón, hasta Mulviedro.<br />

Después <strong>de</strong> la conquista <strong>de</strong> Tarragona y <strong>de</strong> las cru<strong>el</strong>da<strong>de</strong>s inauditas cometidas por<br />

mandato <strong>de</strong> Suchet en la entrada <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la ciudad, ambicioso <strong>de</strong> nuevas glorias, aqu<strong>el</strong> Calígula<br />

al punto meditó la conquista <strong>de</strong> Valencia. Para este fin, como generalísimo <strong>de</strong> los dos exércitos,<br />

<strong>de</strong> Aragón y Cataluña, juntó todas las tropas que le fueron posib<strong>les</strong> en los dos reynos. En <strong>el</strong><br />

primero reunió, en Zaragoza, hasta unos 6.000 infantes y 1.500 caballos, en <strong>el</strong> segundo 7.000<br />

infantes y 2.000 caballos. A los primeros <strong>de</strong> setiembre mandó que la división <strong>de</strong> Zaragoza<br />

tomara la dirección por Teru<strong>el</strong>, para entrar en <strong>el</strong> Reyno, por la parte <strong>de</strong> Segorve; y la <strong>de</strong> Cataluña<br />

(que ia estaba en Tortosa) por <strong>el</strong> Maestrao. A un mismo día salieron las dos divisiones por los<br />

puntos <strong>de</strong> su dirección.<br />

Nuestro exército se hallaba en Benicarló, mas al saber las marchas <strong>de</strong> los franceses se<br />

retiró a las cuestas <strong>de</strong> Oropesa, y no paró hasta <strong>el</strong> Coll <strong>de</strong> Almenara don<strong>de</strong>, colocada la artillería<br />

y tomados todos los puntos, dio seña<strong>les</strong> nada equivocas ser aqu<strong>el</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> la batalla.


<strong>El</strong> día 16 <strong>de</strong> setiembre ia se hallaba la división <strong>de</strong> Aragón en los llanos <strong>de</strong> Barracas, y al<br />

saber que <strong>el</strong> Sr. Villacampa y Obispo estaban en posiciones ventajosas por Segorve, dando aviso<br />

a Suchet, mandó tomasen la dirección por Rubi<strong>el</strong>os, Cortes <strong>de</strong> Arenoso y <strong>de</strong>más lugares <strong>d<strong>el</strong></strong> río<br />

Mijares, y viniesen a reunírs<strong>el</strong>e a la Pobleta y Cabanes. Assí lo executaron, robando todo quanto<br />

hallaron en los lugares <strong>de</strong> su tránsito, <strong>de</strong>xando la tierra <strong>de</strong>spoblada <strong>de</strong> caballerías y ganados, sin<br />

perdonar hasta las masías más ocultas.<br />

<strong>El</strong> día 19 se reunieron los dos exércitos en los puntos señalados, y toda la Plana se vio<br />

puesta en consternación al ver la imposibilidad para resistir al enemigo.<br />

Nota: <strong>el</strong> govierno quitó <strong>de</strong> Capitán General al Exc<strong>el</strong>entísimo Sr. Marques <strong>de</strong> Palacios 2 , <strong>el</strong><br />

que tomó ta<strong>les</strong> provi<strong>de</strong>ncias que eran suficientes para haber resistido a triplicado número <strong>de</strong><br />

enemigos; clamó todo <strong>el</strong> Reyno. En su lugar pusieron al Sr. Blake, que aborrecían <strong>de</strong> corazón, <strong>el</strong><br />

que mando <strong>de</strong>sazer lo que había dispuesto <strong>el</strong> Sr. Palacios, en quien <strong>el</strong> Reyno tenía toda su<br />

confianza.<br />

CAPÍTULO SEGUNDO<br />

Desamparan los r<strong>el</strong>igiosos <strong>el</strong> convento <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>. Se salva quanto había [en] él, y provi<strong>de</strong>ncias tomadas por <strong>el</strong> P.<br />

Prior, Fr. Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong> San Antonio 3 , para este fin.<br />

Como la guerra que hacían los franceses principalmente se dirigía contra los r<strong>el</strong>igiosos,<br />

estos, más tímidos que los seglares, (con <strong>el</strong> mayor dolor), <strong>de</strong>terminaron <strong>de</strong>xar su casa. <strong>El</strong> día 20 a<br />

las 10 <strong>de</strong> la mañana se juntaron en Capítulo, y <strong>el</strong> P. Prior mandó a los clavarios, que en<br />

compañía <strong>d<strong>el</strong></strong> P. letor Fr. Josef <strong>de</strong> Jesús María (que en la actualidad es Prior <strong>d<strong>el</strong></strong> Desierto), <strong>d<strong>el</strong></strong> P.<br />

Fr. Carlos, Prior <strong>de</strong> Sos, y P. Procurador, fuesen a la arca <strong>de</strong> tres llaves, sacasen <strong>el</strong> dinero (que<br />

eran unos 200 duros) y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> esta operación, con licencia <strong>d<strong>el</strong></strong> Pr<strong>el</strong>ado, tomaron <strong>el</strong> camino<br />

<strong>de</strong> Artana, llevándose <strong>el</strong> dinero, con or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> repartírs<strong>el</strong>o 4 , como se hizo <strong>el</strong> día siguiente. <strong>El</strong> P.<br />

Prior ni Subprior no quisieron asistir al sacar <strong>el</strong> dinero para quitar toda sospecha, ni al día<br />

siguiente, hasta que en Artana lo contaron y, visto lo que había, se repartió, según tocaba,<br />

haciendo cuenta con los ausentes, como era razón.<br />

Como <strong>el</strong> P. Prior había recibido algunas noticias <strong>de</strong> los preparativos <strong>de</strong> Suchet para<br />

invadir <strong>el</strong> Reyno, 12 días antes <strong>de</strong> entrar los franceses en Nu<strong>les</strong>, tomó las provi<strong>de</strong>ncias más<br />

eficazes para que nada se perdiese <strong>de</strong> las cosas <strong>d<strong>el</strong></strong> convento y, no obstante que algunos <strong>de</strong> la<br />

villa hablaban muy mal <strong>de</strong> lo que hacía, diciendo alborotaba a las gentes, nada lo <strong>de</strong>tubo en<br />

proseguir con su i<strong>de</strong>a. En efecto, con un carro y caballerías empezó a sacar todo lo <strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

convento a las montañas, y <strong>de</strong> allí a los pueblos <strong>de</strong> Eslida, Aín y otros.<br />

Se executó esta operación <strong>de</strong> manera que se sacaron <strong>de</strong> la sacristía: calizes, custodia,<br />

ornamentos, sin <strong>de</strong>xar un trapo que serviese para limpiar un candil (no es pon<strong>de</strong>ración).<br />

Ygualmente se sacaron las ropas <strong>de</strong> enfermería, <strong>de</strong> roperías, y las perolas, ollas y <strong>de</strong>más perteneciente<br />

a cozina, como vaxilla y también todos los libros úti<strong>les</strong>; las campanas <strong>de</strong> hermita, <strong>de</strong><br />

oficios, <strong>de</strong> portería y enfermería, las que se pusieron en un vaso <strong>de</strong> la parroquia; en fin los<br />

quadros y los santos <strong>de</strong> la yg<strong>les</strong>ia. <strong>El</strong> órgano se <strong>de</strong>smontó y emparedó, con tal arte que a no<br />

<strong>de</strong>struir todo <strong>el</strong> convento era imposible pegar con él, pues se puso en una bóbeda <strong>de</strong> una capilla<br />

<strong>de</strong> la yg<strong>les</strong>ia que no tenia comunicación; como se verificó nunca pudieron hallarlo ni tener<br />

noticia 5 .<br />

CAPÍTULO TERCERO<br />

Entrada <strong>de</strong> los franceses en Nu<strong>les</strong>. P<strong>el</strong>igro en que se halló <strong>el</strong> P. Prior <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r la vida, y dón<strong>de</strong> se<br />

mantuvo la comunidad hasta <strong>el</strong> día quatro <strong>de</strong> diciembre.<br />

<strong>El</strong> día 21, a las dos <strong>de</strong> la noche, salieron las divisiones francesas <strong>de</strong> la Pobleta, y a las<br />

cinco <strong>de</strong> la mañana ia estaban en Villareal. Allí se hallaba Guijarro con 200 <strong>de</strong> caballería.


Empezó este a batirse con las partidas a<strong>d<strong>el</strong></strong>antadas <strong>de</strong> los franceses, y batiéndose, entraron unos<br />

y otros en Nu<strong>les</strong> a las siete <strong>de</strong> la mañana 6 .<br />

Poco antes avisaron al P. Prior (que se hallaba solo en <strong>el</strong> convento) porqué <strong>el</strong> P. Subprior<br />

y Fr. Juan <strong>de</strong> la + habían ido a <strong>de</strong>cir missa a las Alquerías). Con la noticia salió corriendo<br />

tomando <strong>el</strong> camino <strong>de</strong> Villavieja; más arriba <strong>d<strong>el</strong></strong> Calvario halló a Doña Margarita la Marina, que<br />

bajaba <strong>de</strong> Villavieja, le avisó <strong>de</strong> la novedad, mas <strong>el</strong>la siguió su camino y, antes <strong>de</strong> llegar al<br />

Calvario, se vio cercada <strong>de</strong> una partida su<strong>el</strong>ta <strong>de</strong> franceses (que seguían a algunos soldados<br />

nuestros extraviados). Le quitaron seis duros, un rosario <strong>de</strong> plata y no se qué otra cosa. Frente a<br />

Villavieja, en <strong>el</strong> camino <strong>de</strong> Artana, halló a Don Vicente Llorens con dos mugeres; llevaba una<br />

escopeta, y al ver tres húsares, o corazeros franceses, la tiró a tierra y las mugeres se hecharon a<br />

llorar temiendo ser <strong>de</strong>golladas; <strong>el</strong> P. Prior, con más fundamento <strong>de</strong> tener esta suerte, tomó la<br />

escopeta para <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>rse, pero, por <strong>de</strong>sgracia o fortuna, no salió <strong>el</strong> tiro, entonces empezó a huir,<br />

y advirtió lo seguían, y perdido casi todo <strong>el</strong> ánimo se hechó por una peña a un barranquito, más<br />

no obstante fue herido en <strong>el</strong> pié. La herida no fue grave, pero tres meses estubo en cura.<br />

No sabe quién lo libro <strong>de</strong> tan gran<strong>de</strong> riesgo, lo cierto es que al verse en tanto p<strong>el</strong>igro<br />

invocó a Nuestra Madre Santíssima y a Nuestro Padre San Josef; también pudo ser muy bien<br />

que como venían varios soldados <strong>de</strong> caballería <strong>de</strong> la división <strong>de</strong> Guijarro casi enbu<strong>el</strong>tos con los<br />

franceses, temieran estos baxar <strong>de</strong> los caballos e ir a don<strong>de</strong> estaba <strong>el</strong> P. Prior; o tal vez se<br />

cebaron en rrobar a algunos seglares que sacaban a cuestas lo mejor <strong>de</strong> sus casas.<br />

Hallándose imposibilitado llegó por aqu<strong>el</strong>la parte, con dos caballerías, <strong>el</strong> Sr. Antonio <strong>el</strong><br />

Genovés, <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, y lo llevó hasta <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> Aguas Vivas y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> allí <strong>el</strong> Hº. Fr. Pasqual <strong>de</strong><br />

Jesús (que se halla conventual en Valencia) le acompañó hasta Artana don<strong>de</strong>, puesto en una<br />

cama, lo curaron y sangraron. Con estos auxilios se reforzó <strong>de</strong> tal suerte que pudo subir al día<br />

siguiente con la comunidad a Eslida. Estubieron algunos días en casa la Hª. <strong>de</strong> la R<strong>el</strong>igión, y por<br />

último se subieron al lugar <strong>de</strong> Aín, don<strong>de</strong> estubieron hasta <strong>el</strong> día <strong>de</strong> Santa Bárvara,<br />

manteniéndose con los víveres que habían sacado <strong>d<strong>el</strong></strong> convento. <strong>El</strong> número <strong>de</strong> los r<strong>el</strong>igiosos<br />

hera <strong>de</strong> 24. En <strong>el</strong> mismo día <strong>de</strong> Santa Bárvara, viendo se estendían los franceses más y más por<br />

<strong>el</strong> Reyno y <strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> estar todos juntos, se <strong>les</strong> repartió lo que quedaba <strong>de</strong> víveres, la ropa <strong>de</strong><br />

enfermería y ropería, servilletas, etc.; y solo quedaron allí con <strong>el</strong> P. Prior, <strong>el</strong> P. Fr. Ramón <strong>de</strong> San<br />

Blas y tres colegia<strong>les</strong> navarros: Fr. Carlos, Fr. Manu<strong>el</strong> y Fr. Diego 7 , los que todos juntos (al<br />

consi<strong>de</strong>rar la inf<strong>el</strong>icidad <strong>d<strong>el</strong></strong> pueblo <strong>de</strong> Aín, los fríos que pa<strong>de</strong>cían tan extraordinarios, por no<br />

tener habitación competente) se baxaron al pueblo <strong>de</strong> Eslida, don<strong>de</strong> se mantuvieron, como se<br />

dirá en <strong>el</strong> capítulo siguiente.<br />

CAPÍTULO QUARTO<br />

Caridad <strong>de</strong> los <strong>de</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> Eslida, con los r<strong>el</strong>igiosos, en <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> la dominación francesa.<br />

No es posible pon<strong>de</strong>rar las obras <strong>de</strong> caridad que exercitaron los <strong>de</strong> Eslida, fueron a la<br />

verdad <strong>d<strong>el</strong></strong> todo gran<strong>de</strong>s. Vicente Sorrives <strong>les</strong> franqueó una casa muy buena y capaz, alajada <strong>de</strong><br />

todo lo necesario para vivir una familia, baxilla y camas; y la señora Mariana, su consorte, iba<br />

todos los días a visitar a los r<strong>el</strong>igiosos y a ver si <strong>les</strong> faltaba alguna cosa; siempre venía cargada <strong>de</strong><br />

pan, frutas, azeyte y otras muchas cosas.<br />

Los <strong>de</strong>más vecinos <strong>d<strong>el</strong></strong> pueblo <strong>les</strong> embiavan aporfía, y con tanta abundancia, que todo <strong>les</strong><br />

sobraba. Al cabo <strong>de</strong> algún tiempo Vicente Sorrives, Vicente Miravet, Joaquín y Vicente Mir, su<br />

hijo, y Thomas, sobrino <strong>de</strong> Manu<strong>el</strong>a García, llamada Sancha, se llevaron cada uno un r<strong>el</strong>igioso a<br />

su casa, tratándolos como a hijos, manteniéndolos sanos y enfermos, vestiéndo<strong>les</strong> como a<br />

canónigos. Allí estubieron con tanta livertad como si fueran los amos <strong>de</strong> casa; en fin, fue tanta la<br />

caridad <strong>de</strong> los sobredichos, tanto <strong>el</strong> amor que <strong>les</strong> tenían, que al llegar <strong>el</strong> <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> Suchet,<br />

mandando que todos los r<strong>el</strong>igiosos se fuesen a los lugares origina<strong>les</strong>, los quatro se fueron a<br />

Segorve, se presentaron al Governador e intercedieron por los r<strong>el</strong>igiosos; y al <strong>de</strong>cir<strong>les</strong> si tendrían<br />

ánimo para salir fianza y abonar a los r<strong>el</strong>igiosos, respondieron que si, y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego salieron<br />

fianzas obligando para este fin sus vidas y haberes. No es posible <strong>de</strong>cir más en la materia.


CAPÍTULO QUINTO<br />

Bajan algunos r<strong>el</strong>igiosos a Nu<strong>les</strong>; entran en <strong>el</strong> convento, los sacan y procuran por su conservación,<br />

ayudados <strong>de</strong> algunos seculares.<br />

Algunos r<strong>el</strong>igiosos baxaron a Nu<strong>les</strong> y, juntamente con <strong>el</strong> P. Subprior, entraron en <strong>el</strong><br />

convento sin oposición <strong>de</strong> los franceses. Mas duró poco tiempo su morada, porque luego vino<br />

un <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> Suchet mandando salir <strong>d<strong>el</strong></strong> convento a los r<strong>el</strong>igiosos, e inventariar todo quanto en<br />

<strong>el</strong> había; vinieron para ese fin los comisionados, s<strong>el</strong>laron las puertas y, en <strong>el</strong> día señalado, se puso<br />

en execución todo lo mandado 8 .<br />

En este mismo día se hallaron los r<strong>el</strong>igiosos en p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> ser todos afusilados; <strong>el</strong> caso fue<br />

que uno, con impru<strong>de</strong>ncia, rompió los s<strong>el</strong>los <strong>de</strong> las puertas <strong>de</strong> la yg<strong>les</strong>ia; se advirtió <strong>el</strong> hecho,<br />

cuando ia venían los comisionados, pero Don Josef Lafita 9 , avisado <strong>de</strong> todo, <strong>de</strong>tuvo con astucia<br />

a los comisionados y, entre tanto, se pusieron nuevos s<strong>el</strong>los, enjugándolos con fuego. En la<br />

sacristía solo hallaron quatro recados viejos, que <strong>el</strong> P. Prior embió a petición <strong>de</strong> los r<strong>el</strong>igiosos<br />

(para que no los maltratasen, sino nada hubieran hallado); unos quantos trozos <strong>de</strong> mant<strong>el</strong>es, con<br />

otras tristezas que nada servían; unas lamparas chicas (que <strong>de</strong>spués se recobraron); <strong>de</strong> las c<strong>el</strong>das<br />

nada; <strong>de</strong> la librería unos libros inúti<strong>les</strong> que también se bolbieron; y <strong>d<strong>el</strong></strong> archivo nada, pues todas<br />

las escrituras, pap<strong>el</strong>es, etc. estaban en salvo.<br />

Era muy natural seguirse la <strong>de</strong>strucción <strong>d<strong>el</strong></strong> convento <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la salida <strong>de</strong> los<br />

r<strong>el</strong>igiosos, assí se huviese verificado; pero dos r<strong>el</strong>igiosos, que fueron <strong>el</strong> P. Subprior Fr. Antonio<br />

<strong>de</strong> Santa Quiteria y <strong>el</strong> P. Fr. Francisco <strong>de</strong> Santa Bárbara, sacrificando sus comodida<strong>de</strong>s por <strong>el</strong><br />

bien <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>igión, se quedaron siempre a la vista. Ninguno es capaz <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir los bochornos que<br />

pa<strong>de</strong>cieron por evitar la ruina <strong>d<strong>el</strong></strong> convento. En efecto, manda <strong>el</strong> comandante francés que la<br />

yg<strong>les</strong>ia <strong>d<strong>el</strong></strong> convento sea almazen <strong>de</strong> paja, tienen noticia y, sin per<strong>de</strong>r tiempo, hablan al Sr. Lafita<br />

y fustran esta provi<strong>de</strong>ncia. Se <strong>de</strong>creta la <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> la enfermería para sacar las ma<strong>de</strong>ras,<br />

corren presurosos a casa <strong>d<strong>el</strong></strong> alcal<strong>de</strong> Lorenzo Palmer y, auxiliados <strong>de</strong> este, con <strong>el</strong> corte <strong>de</strong> los<br />

cipreses <strong>de</strong> la huerta queda intacta la enfermería.<br />

En fin, se manda arruinar todo <strong>el</strong> convento y que se pongan en venta texas, ma<strong>de</strong>ras y<br />

<strong>de</strong>más materia<strong>les</strong> y, estos dos r<strong>el</strong>igiosos, no comen ni duermen; y sin dar al cuerpo lo que exige<br />

la naturaleza, al ver <strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> la casa <strong>de</strong> Dios, buscan empeños, no <strong>de</strong>xan piedra por mover,<br />

hasta que por medio <strong>de</strong> mil trabajos, conservan intacto <strong>el</strong> convento; <strong>de</strong> manera que en nada<br />

pa<strong>de</strong>ció y todos quantos lo ven dicen a boca llena que es un prodigio <strong>el</strong> que se ve en él, y alaban<br />

la misericordia <strong>de</strong> Dios en obra realmente tan prodigiosa 10 .<br />

CAPÍTULO SEXTO<br />

Trabajos que pasaron <strong>el</strong> Prior y los tres colegia<strong>les</strong> navarros, en conservar los calizes y ornamentos <strong>de</strong> la<br />

sacristía, con los <strong>de</strong>más enseres <strong>d<strong>el</strong></strong> convento.<br />

Es imposible <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r pon<strong>de</strong>rar los trabajos que se pa<strong>de</strong>cieron en la conservación y<br />

guarda <strong>de</strong> los bienes <strong>d<strong>el</strong></strong> convento; solo me contentaré con que <strong>el</strong> lector reflexione sobre los<br />

puntos siguientes.<br />

Primero. Después <strong>de</strong> haverlo subido todo <strong>d<strong>el</strong></strong> convento a Artana, <strong>de</strong> Artana a Eslida [y]<br />

<strong>de</strong> Eslida a Aín, siempre con mil p<strong>el</strong>igros, emparedado todo varias vezes, se tubieron que sacar y<br />

trasladar a varios barrancos, y siempre a media noche y por las montañas, que haun <strong>de</strong> día son<br />

inacesib<strong>les</strong>.<br />

Segundo. Estas operaciones se <strong>de</strong>bían hacer con la mayor caut<strong>el</strong>a, porque las espías<br />

francesas se tocaban unas a otras, y avisaban <strong>de</strong> todo.<br />

Tercero. Suchet mandó baxo pena <strong>de</strong> muerte y pérdida <strong>de</strong> todos los bienes, al que los<br />

tubiese en sus casas y no los manifestase; y al que diese noticia <strong>de</strong> esto, la tercera parte <strong>de</strong> todo<br />

lo que se encontrase.<br />

Quarto. Algunos individuos <strong>de</strong> la comunidad, pensando que <strong>el</strong> govierno francés sería<br />

eterno y que nunca se habitaría <strong>el</strong> convento, pedían al Pr<strong>el</strong>ado se vendiesen o se <strong>les</strong> diesen


cálizes, etc. Y oponiéndose <strong>el</strong> Pr<strong>el</strong>ado, que estaba persuadido <strong>de</strong> lo contrario, hubo individuo<br />

que escrivió un memorial a Suchet, en <strong>el</strong> que pedía las cosas <strong>d<strong>el</strong></strong> convento, que estaban en po<strong>de</strong>r<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Pr<strong>el</strong>ado, y que este se hallaba en los lugares y montañas <strong>de</strong> Eslida, Aín, etc. No sé si pedía<br />

también se <strong>de</strong>spachasen requisitorias a los alcal<strong>de</strong>s para su aprensión, que era lo mismo que<br />

pedir su muerte. No se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir cosa más abominable ni más fea contra un Pr<strong>el</strong>ado que nada<br />

quiso participar <strong>d<strong>el</strong></strong> convento, ni <strong>de</strong> ropa, ni <strong>de</strong> dinero; que todo lo dio a los r<strong>el</strong>igiosos; que se<br />

privaba <strong>de</strong> tomar <strong>de</strong>sayuno por enbiar chocolate a los pobres ancianos que se hallaban por los<br />

pueblos inmediatos; que lo mismo hacía con <strong>el</strong> tabaco que él mismo molía con trabajo gran<strong>de</strong>.<br />

En fin, que por guardar <strong>el</strong> dinero que se ganaba predicando quaresmas para <strong>el</strong> tiempo que<br />

bolviesen al convento, no se atrevió a hacerse un vestido, andando hecho un inf<strong>el</strong>iz. Todas estas<br />

cosas son públicas.<br />

CAPÍTULO SEPTIMO<br />

Persecuciones que pa<strong>de</strong>ció <strong>el</strong> P. Prior y otros r<strong>el</strong>igiosos, y p<strong>el</strong>igros <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r la vida.<br />

Aunque todos los r<strong>el</strong>igiosos tubieron que ofrecer a Dios por las persecuciones que<br />

pa<strong>de</strong>cieron en <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> la dominación francesa, pero especialmente <strong>el</strong> P. Prior fue<br />

extraordinariamente perseguido. Empezó esta persecución en Teru<strong>el</strong>. <strong>El</strong> motivo: <strong>el</strong> haber sacado<br />

todas las cosas <strong>d<strong>el</strong></strong> convento, y <strong>el</strong> haverlas librado <strong>de</strong> las manos <strong>de</strong> los franceses, <strong>de</strong> suerte que ni<br />

en la más mínima cosa se pudo cebar la codicia francesa. <strong>El</strong> inventario que hizieron en <strong>el</strong><br />

convento <strong>de</strong> Teru<strong>el</strong> solo se reduxo a dos cosas. Primera: por dos heras <strong>de</strong> ajos 10 L.; 2ª.: por un<br />

campo <strong>de</strong> cebada 20 L. Dentro <strong>d<strong>el</strong></strong> convento no hallaron ni haun un clavo. A más, como se le<br />

hecharon en las masadas <strong>de</strong> golpe, le quitaron como unas 700 cabezas <strong>de</strong> ganado lanar y 12<br />

bueyes, pero en la noche siguiente, con gente que buscó <strong>d<strong>el</strong></strong> lugar <strong>de</strong> Cortes <strong>de</strong> Arenoso, recobró<br />

todo quanto le habían robado. Al tener noticia <strong>d<strong>el</strong></strong> hecho, <strong>el</strong> varón <strong>de</strong> Abbe, general <strong>de</strong> la<br />

división <strong>de</strong> Teru<strong>el</strong>, dixo al Ayuntamiento <strong>de</strong> Noveru<strong>el</strong>as: «No hay sogas y cor<strong>d<strong>el</strong></strong>es para traerme<br />

amarrado a esse frayle». Con mil p<strong>el</strong>igros guardó las cosas <strong>d<strong>el</strong></strong> convento <strong>de</strong> Teru<strong>el</strong>, mantubo en<br />

las masadas 17 r<strong>el</strong>igiosos, y al ir a Capítulo entregó al Procurador, que era N. P. Difinidor, Fr.<br />

Thomas <strong>de</strong> la Trinidad, 1.650 duros, sin haberse quedado ni haun para <strong>el</strong> viage. Es también esto<br />

público.<br />

Vamos a<strong>d<strong>el</strong></strong>ante; prosiguió la persecución en Nu<strong>les</strong>. <strong>El</strong> día 23 <strong>de</strong> setiembre entró Suchet<br />

en aqu<strong>el</strong>la villa con <strong>el</strong> varón <strong>de</strong> Abbe; y <strong>el</strong> mismo día llamó al Sr. Rector y al alcal<strong>de</strong> Lorenzo<br />

Palmer, <strong>les</strong> mandó escrivir una carta para que se presentase <strong>el</strong> P. Prior en <strong>el</strong> convento. No quiso<br />

obe<strong>de</strong>zer <strong>el</strong> Pr<strong>el</strong>ado, pues ponía a p<strong>el</strong>igro todos los haberes <strong>d<strong>el</strong></strong> convento. De aquí <strong>el</strong> ser<br />

<strong>de</strong>tenido por inobediente, y como brigant y reo <strong>de</strong> Estado.<br />

<strong>El</strong> día 29 vino a Nu<strong>les</strong> <strong>el</strong> varón (ia muerto) <strong>de</strong> Andilla, partidario francés, escrivió una<br />

carta a su Señoría, que se hallaba en Segorbe. Embió la carta con un r<strong>el</strong>igioso <strong>d<strong>el</strong></strong> convento,<br />

confi<strong>de</strong>nte suyo y, al pasar por Eslida, fue cogido como espía por Ferrando, comandante <strong>de</strong> la<br />

guerrilla <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>; fue presentado al Prior, como súbdito, <strong>el</strong> P. Prior, al tiempo que lo<br />

registraban, tubo medio <strong>de</strong> tomarle los pap<strong>el</strong>es sin que lo notasen los guerrilleros, y evitar una<br />

tragedia; y al fin, no <strong>de</strong>xó piedra por mover hasta que por último lo libró <strong>de</strong> la prisión. No<br />

obstante todo esto, al día siguiente informaron al Sr. varón que <strong>el</strong> P. Prior había avisado a los<br />

guerrilleros para la prisión <strong>de</strong> su confi<strong>de</strong>nte. No se pue<strong>de</strong> pintar la cólera <strong>d<strong>el</strong></strong> varón. Determina<br />

embiar diez franceses para baxar preso al inocente Pr<strong>el</strong>ado. Mas Dios bolvió por la inocencia. Al<br />

tener noticia <strong>de</strong> la provi<strong>de</strong>ncia dicha <strong>el</strong> P. Francisco <strong>de</strong> Santa Bárbara, informó al Sr. varón <strong>de</strong> la<br />

verdad, y se fustro la aprensión intentada.<br />

Después <strong>de</strong> la salida <strong>d<strong>el</strong></strong> Mariscal <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, <strong>el</strong> Governador <strong>de</strong> la Villa Don. Agustín<br />

Con<strong>de</strong> (igual en malicia a Suchet), al ver la resistencia <strong>d<strong>el</strong></strong> P. Prior en no querer baxar las cosas<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> convento, embió (con <strong>el</strong> criado que está actualmente en <strong>el</strong> convento, llamado Llidó) una<br />

carta para que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> 12 horas baxase lo <strong>de</strong> <strong>el</strong> convento, y haviéndole respondido que no<br />

estaba en ánimo <strong>de</strong> hazer semejante <strong>de</strong>satino, dixo a los dos regidores <strong>de</strong> Eslida: «priorcillo,<br />

priorcillo, no te escaparás, tengo a mi disposición 200 soldados, y a qualquiera hora <strong>de</strong> la noche<br />

los embiaré y será afusilado».


Otra persecución pa<strong>de</strong>ció; por una casualidad fue preso en Eslida, por unos guerrilleros<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong> Frayle 11 , un embiado <strong>de</strong> Suchet, se llamaba Mariano Cisterri, lo tenían atado fuera <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

pueblo para afusilarlo. <strong>El</strong> P. Prior se empeño con <strong>el</strong> Comandante para librarlo <strong>de</strong> la muerte; lo<br />

alcanzó con tal que se le diera una onza, [y] assí se hizo. <strong>El</strong> comisionado, ia libre, se presentó a<br />

Suchet, y le dixo que <strong>el</strong> Prior <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> y los alcal<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Eslida y Aín habían sido los autores <strong>de</strong><br />

su prisión. Suchet mandó al Governador <strong>de</strong> Onda prendiese a los tres, y bien asegurados los<br />

conduxeran a las cárc<strong>el</strong>es <strong>de</strong> Valencia. Las prisiones <strong>de</strong> los alcal<strong>de</strong>s se verificaron (<strong>el</strong> <strong>de</strong> Aín<br />

murió, y <strong>el</strong> <strong>de</strong> Eslida se libró con 1.000 duros); mas al ir a la <strong>de</strong> <strong>el</strong> P. Prior se fustró, pues sin<br />

reparar en cosa alguna se hechó por un <strong>de</strong>speña<strong>de</strong>ro y no lo pudieron coger; eran las doce <strong>de</strong> la<br />

noche, y por los barrancos y montañas no paró hasta Fondinguilla, don<strong>de</strong> halló al P. Fr. Ramón<br />

<strong>de</strong> San Blas, embiado <strong>d<strong>el</strong></strong> P. Subprior, para que si acaso me hallaba allí me ocultase, pues <strong>de</strong> otra<br />

suerte <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> tres días sería afusilado. En este lugar estubo ocho días oculto; por la noche se<br />

metía en una casa inhabitable, y era tal la abundancia <strong>de</strong> ratas que le era preciso, <strong>de</strong> rato en rato,<br />

tocar una esquila porque no le <strong>de</strong>xaban sosegar.<br />

Pero la mayor persecución la pa<strong>de</strong>ció por causa <strong>de</strong> los domésticos. Algunos intentaron<br />

que <strong>el</strong> P. Prior <strong>les</strong> diese cáliz, ornamentos, y que se vendiese todo. Se opuso <strong>el</strong> Pr<strong>el</strong>ado<br />

suponiendo que, compuestas las cosas, no sería posible unirse los r<strong>el</strong>igiosos en <strong>el</strong> convento por<br />

falta <strong>de</strong> lo necesario. Hubo hijo que, más impío que Caín, escrivió un memorial a Suchet; en él<br />

manifestaba los lugares <strong>de</strong> refugio <strong>d<strong>el</strong></strong> P. Prior, los enseres <strong>d<strong>el</strong></strong> convento, y que se embiase<br />

requisitorio a los alcal<strong>de</strong>s para su aprensión (que era lo mismo que ponerlo en un cadalso).<br />

Todas estas persecuciones obligaron al Pr<strong>el</strong>ado a vivir un año en cuevas inhavitab<strong>les</strong> a las fieras,<br />

y tres meses a dormir baxo los arbo<strong>les</strong>, con aguas, hi<strong>el</strong>os y nieves, y pasar días enteros sin comer<br />

ni beber. Bendito sea <strong>el</strong> Señor por todo.<br />

Algunos r<strong>el</strong>igiosos también pa<strong>de</strong>cieron mucho, sea <strong>el</strong> primero <strong>el</strong> P. Subprior Fr. Antonio.<br />

Le levantaron una calumnia, avisaron al Governador <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, Don Agustín Con<strong>de</strong> (peor que<br />

Satanás), que tenia comunicación secreta con <strong>el</strong> comandante <strong>de</strong> los guerrilleros, <strong>el</strong> Señor Cerrillo,<br />

y que era su pariente. Mandó por la noche a una partida su prisión, fueron a la casa y, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />

rrobar y maltratar a los <strong>de</strong> la casa, lo llevaron al convento <strong>de</strong> las monjas para afusilarlo <strong>el</strong> día<br />

siguiente, como le dixo al mismo varias vezes <strong>el</strong> Governador, mas Dios lo libró, manifestando la<br />

calumnia.<br />

Por otra acusación fue conducido preso al castillo <strong>de</strong> Sagunto, y por espacio <strong>de</strong> dos meses<br />

(poco más o menos) estubo preso, esperando cada día los resultados que tenían los que se<br />

hallaban en po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los caribes; es a saber, o <strong>el</strong> ser afusilado, o lo menos conducido a<br />

Francia, pero <strong>de</strong> ambas cosas se libró, porque violentando una puerta <strong>de</strong> la prisión se huyó con<br />

mil p<strong>el</strong>igros <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r la vida. Esta fuga se executó tres días antes <strong>de</strong> la retirada <strong>d<strong>el</strong></strong> exército<br />

francés.<br />

<strong>El</strong> P. Fr. Ramón <strong>de</strong> San Blas también se vio varias vezes en p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r la vida, en<br />

especial una que le dispararon varios tiros <strong>de</strong> fusil, y ninguno le tocó. Fr. Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong> la<br />

Purificación también estubo preso 40 días; y con tanto como pa<strong>de</strong>cieron los r<strong>el</strong>igiosos, solo<br />

murieron <strong>de</strong> las resultas <strong>de</strong> los trabajos dos, <strong>el</strong> P. Fr. Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong> San <strong>El</strong>ías, y <strong>el</strong> H°. Julián <strong>de</strong> San<br />

Josef 12 .<br />

CAPÍTULO ÚLTIMO<br />

Se van los franceses <strong>d<strong>el</strong></strong> Reyno <strong>de</strong> Valencia; algunos r<strong>el</strong>igiosos se retiran al convento, pa<strong>de</strong>zen mucho, y<br />

por fin quedan sosegados por <strong>el</strong> Decreto favorable <strong>de</strong> nuestro católico rey Fernando Séptimo. Sirven a Dios<br />

cumpliendo con sus obligaciones, y dan gracias a su Magestad por tantos beneficios.<br />

Abrió Dios (para los españo<strong>les</strong>) <strong>el</strong> brazo <strong>de</strong> su misericordia, y retiró <strong>el</strong> <strong>de</strong> su justicia<br />

<strong>de</strong>scargándolo sobre los franceses. Estos, acosados por todas partes, se vieron obligados a<br />

<strong>de</strong>samparar <strong>el</strong> Reyno <strong>de</strong> Valencia.<br />

Al punto, <strong>el</strong> P. Prior y los tres r<strong>el</strong>igiosos que estaban en Eslida, tomaron <strong>el</strong> camino y<br />

baxaron a Nu<strong>les</strong>, y se metieron en su morada. No es posible explicar <strong>el</strong> gozo que ocupó sus<br />

corazones al verse en su convento <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 19 meses <strong>de</strong> <strong>de</strong>stierro. Vinieron algunos otros que<br />

estaban más cerca y, aunque pa<strong>de</strong>cían mucho, pues no tenían más que unas esteras para dormir<br />

y los que más una poca <strong>de</strong> paja sin ropa, por no ser tiempo haun <strong>de</strong> baxar las cosas <strong>d<strong>el</strong></strong>


convento, con todo se <strong>les</strong> hacía lleva<strong>de</strong>ro, atendiendo a los trabajos pasados. Se hallaron sin una<br />

cuchara ni plato para comer. No es necesario <strong>de</strong>cir más.<br />

Aquí viene a bien <strong>el</strong> hacer memoria <strong>de</strong> una buena muger, vecina <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, llamada<br />

Theresa Aymeric. Aunque esta santa muger siempre había manifestado <strong>el</strong> mayor afecto, no a<br />

uno o a otro r<strong>el</strong>igioso (como se hallan muchos) sino a todos en general, en <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> la<br />

tribulación se <strong>de</strong>xaron ver más brillantes los rayos <strong>de</strong> su caridad y amor. Ya en la entrada <strong>de</strong> los<br />

franceses, hallándose un r<strong>el</strong>igioso enfermo sin po<strong>de</strong>rlo sacar, se lo llevó a su casa y le sirvió en<br />

todo lo necesario, regalándolo con la mayor alegría <strong>de</strong> su corazón. Después <strong>de</strong> esto mantuvo a<br />

otro en su casa tratándolo como a su hijo (fue <strong>el</strong> P. Subprior); y puesto en la prisión <strong>de</strong> Sagunto,<br />

no temió <strong>de</strong> ir por medio <strong>de</strong> los franceses a ver si con dinero lo podía libertar. Muchas vezes<br />

subió algunas leguas por las montañas a visitar al P. Prior y <strong>de</strong>más r<strong>el</strong>igiosos, subiéndo<strong>les</strong><br />

cor<strong>de</strong>ros, cabritos y otros regalos.<br />

Pues si con tantos p<strong>el</strong>igros practicaba estas obras, con los r<strong>el</strong>igiosos qué no haría al verlos<br />

en su convento y libres <strong>de</strong> los franceses. Yo solo digo que no sosegaba, que todo le parezia poco<br />

para los r<strong>el</strong>igiosos, que hacía más que podía, y las cosas más dificultosas le parezian fáci<strong>les</strong>, con<br />

tal que fuese para alivio y consu<strong>el</strong>o <strong>de</strong> los r<strong>el</strong>igiosos.<br />

Aunque por esta parte tenían consu<strong>el</strong>o, no <strong>les</strong> faltaron amarguras a los r<strong>el</strong>igiosos.<br />

Algunos, valiéndose <strong>de</strong> los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> las Cortes 13 , fueron dos vezes conformalidad a sacarlos<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> convento, <strong>les</strong> quitaron las llaves, mas <strong>el</strong> P. Prior todo lo sufrió con la mayor constancia y, en<br />

lugar <strong>de</strong> salir, recogió a varios r<strong>el</strong>igiosos legos <strong>de</strong> varios conventos que andaban mendigando, los<br />

vistió y <strong>les</strong> dio <strong>de</strong> comer con lo que bajó <strong>de</strong> Eslida, cuyos vecinos le daban garbanzos, judías.<br />

azeyte etc.<br />

Vino nuestro católico Fernando y, recogiéndose todos los r<strong>el</strong>igiosos y baxando los<br />

enseres <strong>d<strong>el</strong></strong> convento, se hallan en él cumpliendo con sus obligaciones, dando gracias al Señor<br />

por tantos y tan extraordinarios beneficios.<br />

Fin.<br />

Notes:<br />

1.- Sembla ser que, en tindre noves <strong>d<strong>el</strong></strong> manament <strong>de</strong> trametre la r<strong>el</strong>ació <strong>d<strong>el</strong></strong>s fets succeïts durant<br />

l’ocupació francesa, la comunitat <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> va <strong>de</strong>cidir a més <strong>de</strong>ixar constància d’aquests fets al<br />

Libro Ver<strong>de</strong>. Aquesta <strong>de</strong>cisió no acabà <strong>de</strong> portar-se a terme, ja que en l’esmentat llibre, f. 14 v., només hi<br />

ha una redacció sobre <strong>el</strong>s preparatius <strong>de</strong> Suchet per envair <strong>el</strong> Regne. Les da<strong>de</strong>s dona<strong>de</strong>s p<strong>el</strong> Libro Ver<strong>de</strong><br />

coinci<strong>de</strong>ixen amb <strong>les</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> primer capítol <strong>d<strong>el</strong></strong> manuscrit <strong>de</strong> l’Arxiu Silverià.<br />

2.- Don Domingo Maria Traggia, marqués <strong>de</strong> Palacio, <strong>havia</strong> pres possessió com a Capità General<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Regne <strong>el</strong> 9 <strong>de</strong> juliol <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>11, però al cap <strong>de</strong> 35 dies fou substituït p<strong>el</strong> general Blake. <strong>El</strong> general Traggia<br />

era partidari <strong>de</strong> la mobilització general <strong>d<strong>el</strong></strong> poble, i en <strong>el</strong> curt perío<strong>de</strong> en què va ostentar la capitania<br />

general va or<strong>de</strong>nar la mobilització <strong>de</strong> tots <strong>el</strong>s homes entre <strong>el</strong>s quinze i seixanta anys, al temps que motivà<br />

al poble nomenant com a generalíssima <strong>de</strong> l’exèrcit a la Mare <strong>de</strong> Déu <strong>d<strong>el</strong></strong>s Desemparats, fent-la passejar en<br />

processó per <strong>les</strong> mural<strong>les</strong> <strong>de</strong> València. Era germà <strong>d<strong>el</strong></strong> P. Manu<strong>el</strong> Traggia qui, en l’obra esmentada, ens diu,<br />

referint-se al Marqués <strong>de</strong> Palacio i <strong>les</strong> disposicions preses p<strong>el</strong> general Blacke: «<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> momento que supo se<br />

retiraba nuestro Exército <strong>de</strong> las entradas <strong>d<strong>el</strong></strong> Reyno dixo: Valencia es perdida, pues se abandonan los gran<strong>de</strong>s puntos que<br />

tenia <strong>de</strong> <strong>de</strong>fensa». En la r<strong>el</strong>ació conservada al «Libro Ver<strong>de</strong>» mentre s’alaba al Marqués <strong>de</strong> Palacio es diu,<br />

respecte a <strong>les</strong> tropes reuni<strong>de</strong>s per Suchet i l’actuació <strong>de</strong> Blacke: «corto número si no estuviera vendido <strong>el</strong> Reyno <strong>de</strong><br />

Valencia»; opinió semblant dóna Fr. J. Rocafort, qui en Op. cit., p. 224, diu: «assi por la intriga <strong>de</strong> Blacke, se<br />

perdió y se entregó Valencia».<br />

3.- <strong>El</strong> P. Fr. Migu<strong>el</strong> <strong>de</strong> San Antonio <strong>havia</strong> nascut a Calanda l’any 1762, va ingressar al convent <strong>de</strong><br />

Saragossa, on professà l’any 1783. Després d’haver ocupat <strong>el</strong> càrrec <strong>de</strong> subprior al convent <strong>de</strong> València,<br />

fou <strong>el</strong>egit Prior <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, en <strong>el</strong> Capítol c<strong>el</strong>ebrat a Saragossa <strong>el</strong> <strong>18</strong>08, essent traslladat un any més tard al<br />

col·legi <strong>de</strong> Terol, on romangué fins que, <strong>el</strong> 12 <strong>de</strong> maig <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>11, en <strong>el</strong> Definitori General reunit a Valencia,<br />

se’l tornà a nomenar Prior <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>. Aquest càrrec ostentava, <strong>el</strong> dia 3 <strong>de</strong> febrer <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>17,<br />

quan morí al convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>. (SILVERIO DE SANTA TERESA, P.: Op. cit., vol. XII, pp. 13, 691 i 735;<br />

A.P.N.: Libro Ver<strong>de</strong>, ff. 13v., 84 i 84v.).<br />

4.- Cosa semblant <strong>havia</strong> fet <strong>el</strong> clergat <strong>de</strong> la parròquia <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> setembre <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>08 i <strong>el</strong> 20 <strong>de</strong><br />

febrer <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>09. En la primera ocasió es reuniren <strong>el</strong> retor Fèlix Pitarch, Bartomeu Joaquin Navarro, <strong>de</strong>gà, i<br />

<strong>el</strong>s preveres Cristòfol Cast<strong>el</strong>ló, Ramon Yváñez, Vicent Pujol, Manu<strong>el</strong> Bal<strong>les</strong>ter i Vicent Salisa, i «haviéndose<br />

propuesto que los franceses existentes en Madrid, como los emposesados <strong>d<strong>el</strong></strong> Castillo <strong>de</strong> Monjoy <strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>ona, su ciuda<strong>d<strong>el</strong></strong>a y<br />

otras fortalezas, hacían varias correrías y amenazaban con una invasión a este Reyno, y que sus tiros se dirigían<br />

principalmente contra la Yg<strong>les</strong>ia se votó y resolvió unánimemente que todo <strong>el</strong> <strong>de</strong>pósito, que existiese en arca, se extrajese y


epartiese por igua<strong>les</strong> partes entre los citados resi<strong>de</strong>ntes en calidad <strong>de</strong> reintegro, hasta que se lograse tranquilidad y la época <strong>de</strong><br />

una entera livertad. Y que si antes <strong>de</strong> lograrlo falleciese alguno <strong>de</strong> los referidos resi<strong>de</strong>ntes fuese esta <strong>de</strong>uda privilegiada a otra<br />

qualquiera y repusiese en <strong>de</strong>pósito, haciendo formal ingreso.<br />

En efecto se sacó todo <strong>el</strong> <strong>de</strong>pósito, y se hallaron existentes doscientos trece duros, que se repartieron a veinte duros por<br />

resi<strong>de</strong>nte, <strong>de</strong>jando la restante corta cantidad en <strong>de</strong>pósito para po<strong>de</strong>r disimular en un caso». (A.P.N.: Libro <strong>de</strong> entradas y<br />

salidas, ff. 112v. i 113).<br />

<strong>El</strong> 20 <strong>de</strong> gener <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>09 «por <strong>de</strong>cisión y disposición <strong>d<strong>el</strong></strong> clero, con rez<strong>el</strong>o <strong>de</strong> que pudiesen llegar las tropas<br />

francesas se registró la arca <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>pósito y se halló la cantidad <strong>de</strong> quatrocientos y noventa rea<strong>les</strong> <strong>de</strong> v<strong>el</strong>lón; y se acordó que,<br />

<strong>de</strong>jando unos cuantos rea<strong>les</strong>, se entregasen a Don Josef Antonio Sains, presbitero beneficiado, en calidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>positario y sin<br />

riesgo, quatrocientos quarenta y seis rea<strong>les</strong> v<strong>el</strong>lón». (A.P.N.: Libro <strong>de</strong> entradas y salidas, f. 113).<br />

5.- <strong>El</strong>s agustinians <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>ló, <strong>de</strong>sprés d’ocupada la ciutat p<strong>el</strong>s francesos, <strong>de</strong>smuntaren <strong>el</strong>s retau<strong>les</strong><br />

i <strong>el</strong>s traslladaren a Lledó i a altres esglésies <strong>d<strong>el</strong></strong> clergat secular. Alguns particulars s’emportaren quadres i<br />

imatges a ses cases per amagar-los. La roba <strong>de</strong> la sagristia es portà a la «Casa <strong>de</strong> Enseñanza» i a la <strong>de</strong><br />

Villafañe, encara que alguna fou repartida entre <strong>el</strong>s membres <strong>de</strong> la comunitat. (ROCAFORT Fra J.: Op. cit.,<br />

p. 225.).<br />

6.- Per la vesprada <strong>d<strong>el</strong></strong> 21 <strong>de</strong> setembre havien entrat a Cast<strong>el</strong>ló, i a <strong>les</strong> 5 <strong>de</strong> la matinada <strong>d<strong>el</strong></strong> dia 22<br />

entraren a Vilareial. (ROCAFORT Fra J.: Op. cit., p. 222.).<br />

7.- <strong>El</strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, com <strong>el</strong>s altres convents <strong>d<strong>el</strong></strong> Regne, acollí <strong>el</strong>s frares que, <strong>de</strong>gut a la invasió<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong>s francesos, fugiren <strong>de</strong> <strong>les</strong> altres regions. A més <strong>d<strong>el</strong></strong>s tres col·legials navarresos, citats a la «R<strong>el</strong>ación.....»,<br />

al Libro Ver<strong>de</strong>, hi ha constància <strong>d<strong>el</strong></strong> germà Fra Cosme <strong>de</strong> los Dolores, qui morí al convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, <strong>el</strong> 26<br />

<strong>de</strong> novembre <strong>de</strong> <strong>18</strong>10, on s’<strong>havia</strong> acollit en ser <strong>de</strong>struït <strong>el</strong> convent <strong>de</strong> Calataiud, d’on era conventual.<br />

(A.P.N.: Libro Ver<strong>de</strong>, f. 81)<br />

8.- <strong>El</strong> fet <strong>de</strong>gué produir-se entre <strong>el</strong>s primers dies <strong>de</strong> març i <strong>el</strong>s últims d’abril <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>12. En l’acta <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>funció <strong>de</strong> Josep Gavara, qui fou enterrat al convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> <strong>el</strong> 21 <strong>de</strong> febrer d’eixe mateix any, es fa<br />

constar que va ser: «<strong>el</strong> último que se enterró en la yg<strong>les</strong>ia <strong>d<strong>el</strong></strong> convento, pues inmediatamente se hizo cerrar y cesar los<br />

oficios divinos». (A.P.Nu: Finados, 1794-<strong>18</strong>15, f. 245). <strong>El</strong> P. Silverio, per sa part, en Op. cit., vol. XII, p. 744,<br />

en referir-se al convent <strong>d<strong>el</strong></strong> Desert <strong>de</strong> <strong>les</strong> Palmes, diu: «a últimos <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> <strong>18</strong>12 los franceses, como en otras<br />

partes, hicieron <strong>el</strong> inventario <strong>de</strong> esta casa».<br />

9.- Don Josep Lafita ocupà <strong>el</strong> càrrec d’escrivà <strong>de</strong> l’Ajuntament <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> <strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>03 al <strong>18</strong>08; en<br />

aquest darrer any renuncià en favor <strong>d<strong>el</strong></strong> seu gendre, Josep Alm<strong>el</strong>a, qui va obtindre l’aprovació <strong>d<strong>el</strong></strong> general<br />

Suchet i, en conseqüència, va ocupar dit càrrec durant <strong>el</strong> domini francés. En eixe mateix any Josep Lafita<br />

va prendre possessió <strong>de</strong> <strong>les</strong> escrivanies <strong>d<strong>el</strong></strong>s jutjats, per nomenament <strong>d<strong>el</strong></strong> general francés, (A.H.Nu.: Mano<br />

<strong>de</strong> acuerdos <strong>de</strong> la villa <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, anys <strong>18</strong>03-<strong>18</strong>08). L’1 <strong>de</strong> gener <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>14 es <strong>de</strong>ixa constància que havien<br />

<strong>de</strong>saparegut diferents papers <strong>de</strong> l’Ajuntament, entre <strong>el</strong>s quals hi <strong>havia</strong> «un expediente contra <strong>el</strong> escribano Josef<br />

Lafita», atribuint dita <strong>de</strong>saparició a l’alcal<strong>de</strong> Pasqual Doménech.<br />

<strong>El</strong> 19 <strong>de</strong> juliol, <strong>d<strong>el</strong></strong> mateix any, davant la petició que féu d’acollir-se a la Real Ordre <strong>d<strong>el</strong></strong> 23 <strong>de</strong> juny,<br />

per la qual Ferran VII retornava <strong>el</strong>s funcionaris públics a <strong>les</strong> mateixes funcions que tenien en <strong>18</strong>08,<br />

s’al·lega que se li estava seguint causa d’ofici per la seua col·laboració amb <strong>el</strong>s francesos, (A.H.Nu.: Mano<br />

<strong>de</strong> cabildos <strong>de</strong> la villa <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, any <strong>18</strong>14).<br />

10.- P<strong>el</strong> que sembla, <strong>el</strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, juntament amb <strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Desert <strong>de</strong> <strong>les</strong> Palmes, fou un <strong>d<strong>el</strong></strong>s<br />

convents <strong>de</strong> l’or<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong>s carm<strong>el</strong>itans <strong>de</strong>scalços menys afectats per l’ocupació francesa. De la «R<strong>el</strong>ación» es<br />

<strong>de</strong>sprén que se salvaren l’arxiu, biblioteca, <strong>el</strong>s objectes sagrats i <strong>el</strong>s ornaments, així com l’orgue, retau<strong>les</strong>,<br />

pintures i campanes. L’edifici no fou massa maltractat.<br />

Segons la r<strong>el</strong>ació <strong>de</strong> <strong>les</strong> pèrdues que sofriren <strong>el</strong>s convents <strong>de</strong> la província <strong>de</strong> Santa Teresa (Aragó-<br />

València), feta p<strong>el</strong> P. Fra Manu<strong>el</strong> <strong>de</strong> San Martín i publicada p<strong>el</strong> P. Silverio en Op. cit., vol. XII, p. 744,<br />

tretze frares foren assassinats o afus<strong>el</strong>lats, noranta-tres moriren amb motiu <strong>de</strong> la guerra; <strong>les</strong> pèrdues<br />

materials, p<strong>el</strong> que fa a saquejos i <strong>de</strong>struccions <strong>de</strong> convents, aplegaren a tres milions cent quaranta mil reals<br />

<strong>de</strong> v<strong>el</strong>ló; <strong>de</strong>saparegueren quaranta-sis calzes i copons, quatre custòdies; tres orgues sofriren <strong>de</strong>sperfectes i<br />

quatre foren <strong>de</strong>struïts. Les biblioteques es per<strong>de</strong>ren quasi totes.<br />

11.- Fra Ascensi Nebot Clofent, nomenat p<strong>el</strong>s francesos com «Frayle», <strong>havia</strong> nascut a la vila <strong>de</strong><br />

Nu<strong>les</strong> <strong>el</strong> 30 <strong>de</strong> setembre <strong>de</strong> 1779. A.P.N.: Quinque Libri, 1776-1780, f. 92.<br />

Molt jove va ingressar al convent <strong>de</strong> franciscans reformats <strong>de</strong> Sant Pere d’Alcàntara, a la veïna<br />

població <strong>de</strong> Vilareial. Amb la invasió <strong>d<strong>el</strong></strong>s francesos <strong>el</strong>s frares <strong>d<strong>el</strong></strong> convent <strong>de</strong> Vilareial, igual que <strong>el</strong>s <strong>de</strong> <strong>les</strong><br />

altres comunitats r<strong>el</strong>igioses, es dispersaren. Al contrari <strong>d<strong>el</strong></strong> que feren altres r<strong>el</strong>igiosos, que es refugiaren en<br />

<strong>les</strong> poblacions d’on eren originaris, Fra Ascensi Nebot penjà <strong>el</strong>s hàbits i es <strong>de</strong>dicà a combatre <strong>el</strong>s que per a<br />

<strong>el</strong>l, a més d’envair sa Pàtria, representaven <strong>les</strong> i<strong>de</strong>es laïcistes <strong>de</strong> la Revolució Francesa i <strong>d<strong>el</strong></strong>s<br />

enciclopedistes.<br />

Fra Ascensi es va <strong>de</strong>dicar a reclutar joves, organitzant guerril<strong>les</strong> amb <strong>les</strong> quals fustigava<br />

constantment la reraguarda <strong>d<strong>el</strong></strong>s exèrcits napoleònics. Va establir <strong>el</strong> seu quarter general a Vistab<strong>el</strong>la, recollí<br />

impostos amb què sufragar <strong>les</strong> <strong>de</strong>speses <strong>d<strong>el</strong></strong> seu magatzem <strong>de</strong> roba militar i la fundició <strong>de</strong> ba<strong>les</strong>; aplegant a<br />

recollir un exèrcit <strong>de</strong> més <strong>de</strong> 3.000 infants i 1.500 genets, queixant-se en una <strong>de</strong> ses cartes <strong>de</strong> no tindre


armes ja que si <strong>les</strong> tinguera presentaria 8.000 homes, reclutats entre <strong>el</strong>s joves <strong>de</strong> la Plana, per a atacar la<br />

ciutat <strong>de</strong> València que era ocupada p<strong>el</strong>s invasors.<br />

La nit <strong>d<strong>el</strong></strong> 26 <strong>de</strong> <strong>de</strong>sembre <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>11 varen entrar a Cast<strong>el</strong>ló 300 voluntaris <strong>de</strong> la partida <strong>de</strong> Fra<br />

Ascensi i atacaren <strong>el</strong>s francesos que eren a un hostal <strong>d<strong>el</strong></strong> raval <strong>de</strong> Sant Francesc, matant-ne un i empresonant<br />

la resta; donat <strong>el</strong> toc <strong>de</strong> «generala» s’establí una forta lluita p<strong>el</strong>s carrers <strong>de</strong> la ciutat en què moriren<br />

soldats <strong>d<strong>el</strong></strong>s dos bàndols. De resultes d’aquesta acció <strong>el</strong> Governador francés va manar que per la nit <strong>les</strong><br />

tropes es resguar<strong>de</strong>ssin al Fort <strong>de</strong> Sant Francesc i s’il·luminessin <strong>el</strong>s carrers <strong>de</strong> la població.<br />

<strong>El</strong> Mariscal Suchet en <strong>les</strong> seues memòries dóna compte <strong>de</strong> com l’any <strong>18</strong>12 <strong>el</strong> «Frayle» atacà un<br />

comboi que <strong>havia</strong> eixit <strong>de</strong> Torreblanca, va fer fugir <strong>el</strong>s camperols que <strong>el</strong> conduïen, matant <strong>el</strong>s canoners,<br />

cremant onze carruatges i apo<strong>de</strong>rant-se d’un canó i <strong>de</strong> cent dotze cavalls. És <strong>el</strong> mateix Mariscal qui ens diu<br />

que va formar un batalló amb la finalitat <strong>de</strong> perseguir Fra Ascensi sense <strong>de</strong>scans, però malgrat això fou<br />

impossible <strong>de</strong>sorganitzar ses guerril<strong>les</strong>. Suchet arriba a oferir mil duros com a recompensa a qui matés Fra<br />

Ascensi. A primeries <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>13 <strong>el</strong> baró <strong>de</strong> Runfort, comissionat p<strong>el</strong> Mariscal Suchet per a perseguir a<br />

«Frayle», davant la impossibilitat d’apressar-lo, saquejà i cremà diverses poblacions <strong>de</strong> la <strong>govern</strong>ació <strong>de</strong><br />

Cast<strong>el</strong>ló.<br />

La nit <strong>d<strong>el</strong></strong> 21 <strong>de</strong> març <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>12 la guerrilla <strong>d<strong>el</strong></strong> Frare atacà <strong>el</strong> Fort <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong> morint un guerriller i un<br />

soldat francés. (A.P.N.: Finados, 1794-<strong>18</strong>15, f. 246v.).<br />

<strong>El</strong> 8 d’abril <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>13 assaltà la guarnició <strong>de</strong> Mor<strong>el</strong>la obligant als francesos a refugiar-se al cast<strong>el</strong>l.<br />

<strong>El</strong> dia 8 <strong>de</strong> juliol, un cop evaquat Cast<strong>el</strong>ló p<strong>el</strong>s francesos, entrà a la capital <strong>de</strong> la Plana amb un<br />

exèrcit <strong>de</strong> més <strong>de</strong> 6.000 homes; la població <strong>el</strong> va rebre amb volteig general <strong>de</strong> campanes com a triomfador<br />

i alliberador. Al dia següent Fra Ascensi va fer cantar un Tedéum a l’església <strong>de</strong> Santa Maria i presidí <strong>el</strong><br />

jurament <strong>de</strong> fi<strong>d<strong>el</strong></strong>itat a la Constitució i <strong>el</strong> reconeixement a Ferran VII. <strong>El</strong>s dies següents, Fra Ascensi, es va<br />

<strong>de</strong>dicar a reclutar tots <strong>el</strong>s joves <strong>de</strong> 16 anys en amunt.<br />

La nit <strong>d<strong>el</strong></strong> 10 <strong>de</strong> juliol, <strong>d<strong>el</strong></strong> mateix any, Nu<strong>les</strong> rebia en mig <strong>de</strong> lluminàries i aclamacions a qui, havent<br />

nascut en la vila feia 34 anys, s’<strong>havia</strong> convertit en símbol <strong>de</strong> la resistència contra <strong>el</strong>s francesos. (A.P.N.:<br />

Finados, 1794-<strong>18</strong>15, f. 273v.).<br />

<strong>El</strong> 29 d’octubre se li lliurà la guarnició <strong>de</strong> Mor<strong>el</strong>la, la qual va enviar presonera a València <strong>el</strong> 2 <strong>de</strong><br />

novembre.<br />

<strong>El</strong> 6 <strong>de</strong> <strong>de</strong>sembre se li va retre la guarnició <strong>de</strong> Dénia.<br />

Fi<strong>d<strong>el</strong></strong> a la Constitució <strong>de</strong> <strong>les</strong> Corts <strong>de</strong> Cadis, un cop foragitats <strong>el</strong>s exèrcits francesos, es <strong>de</strong>dicà a<br />

establir ajuntaments constitucionals a totes <strong>les</strong> poblacions <strong>de</strong> la seua <strong>de</strong>marcació.<br />

Durant <strong>el</strong> perío<strong>de</strong> absolutista <strong>de</strong> Ferran VII s’enfrontà al monarca, <strong>de</strong>fensant la Constitució i<br />

participant en la conspiració <strong>d<strong>el</strong></strong> 17 <strong>de</strong> gener <strong>de</strong> <strong>18</strong>17, havent <strong>de</strong> fugir a Gibraltar juntament amb <strong>el</strong> lliberal<br />

Manu<strong>el</strong> Bertrán <strong>de</strong> Lis.<br />

L’any <strong>18</strong>20 assolí <strong>el</strong> grau <strong>de</strong> comandant <strong>de</strong> l’exèrcit constitucional. Com a conseqüència <strong>de</strong> la<br />

conspiració <strong>de</strong> Madrid <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>22 s’exilià a Anglaterra on estigué al menys <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>23 al <strong>18</strong>30. 12.- D<strong>el</strong> P. Fra<br />

Miqu<strong>el</strong> <strong>de</strong> San <strong>El</strong>ías, natural <strong>de</strong> Aguilar, es diu al Libro Ver<strong>de</strong>, f. 82v, : «Su última enfermedad fue ocasionada <strong>de</strong><br />

los continuos sobresaltos y fatigas que por no caer en manos <strong>d<strong>el</strong></strong> exército francés se tomó, viniendo por último a morir en <strong>el</strong><br />

hospital <strong>de</strong> Almazora, a tiempo que estava esta comunidad dispersa por la ocupación <strong>d<strong>el</strong></strong> enemigo en esta provincia»;<br />

respecte al germà Fra Julián <strong>de</strong> San José, natural <strong>de</strong> Lecera, al Libro Ver<strong>de</strong>, f. 83, es dóna testimoni que «con<br />

motivo <strong>de</strong> la invasión <strong>de</strong> los franceses y expulsión <strong>de</strong> esta comunidad se vio en la precisión <strong>de</strong> trasladarse a su patria, en la<br />

que murió».<br />

P<strong>el</strong> mateix «Libro Ver<strong>de</strong>» tenim constància que a més <strong>d<strong>el</strong></strong>s dos r<strong>el</strong>igiosos esmentats en la<br />

«R<strong>el</strong>ación», durant l’ocupació francesa, <strong>el</strong> convent va perdre almenys tres membres més: <strong>El</strong> dia 11 <strong>de</strong> març<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>11 moria, al convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, <strong>el</strong> germà col·legial Esteban <strong>de</strong> Jesús, natural <strong>de</strong> Saragossa, <strong>de</strong> 21 anys<br />

d’edat i tres <strong>de</strong> professió r<strong>el</strong>igiosa, «su última enfermedad fue ocasionada <strong>de</strong> haver caydo en manos <strong>de</strong> los franceses, la<br />

que <strong>de</strong>generando en vómito negro le privó <strong>de</strong> la vida». (A.P.N.: Libro Ver<strong>de</strong>, f. 81 v.)<br />

<strong>El</strong> P. Fra Francisco Ramón <strong>de</strong> San Juan, natural d’Alba, qui «con motivo <strong>de</strong> la ynvasión <strong>de</strong> los franceses y<br />

expulsión <strong>de</strong> esta comunidad se vio obligado a restituirse a su patria, en don<strong>de</strong> murió a los 40 años». (A.P.N.: Libro<br />

Ver<strong>de</strong>, ff. 82v. i 83).<br />

<strong>El</strong> 30 <strong>de</strong> setembre moria en Auser (França) <strong>el</strong> germà Fra Agustín <strong>d<strong>el</strong></strong> Niño Jesús, natural <strong>de</strong><br />

Vilafranca, qui «llevado <strong>de</strong> un fervoroso z<strong>el</strong>o <strong>de</strong> la R<strong>el</strong>igión y a la Patria, en la invasión <strong>de</strong> los franceses, tomó las armas<br />

contra <strong>el</strong> enemigo y portándose como verda<strong>de</strong>ro r<strong>el</strong>igioso y fi<strong>el</strong> soldado, asta que la fatal suerte le conduxo a Tarragona quedando<br />

en la rendición <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la Plaza prisionero <strong>de</strong> guerra; y siguiendo su <strong>de</strong>stino enfermó en Auserr <strong>de</strong> Francia,<br />

<strong>de</strong>partamento <strong>de</strong> la Borgoña y murió». (A.P.N.: Libro Ver<strong>de</strong>, f. 83v.).<br />

13.- Es refereix al Decret <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong> <strong>de</strong> febrer <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>13, p<strong>el</strong> qual es posaven condicions per a tornar a<br />

reunir-se <strong>les</strong> comunitats r<strong>el</strong>igioses. D<strong>el</strong>s 24 r<strong>el</strong>igiosos que tenia <strong>el</strong> convent <strong>de</strong> Nu<strong>les</strong>, al setembre <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>18</strong>11,<br />

quatre moriren mentre la comunitat estava dispersada; és probable que altres s’exclaustressin i la resta<br />

tardà a reunir-se. Es per això que <strong>el</strong> P. Prior «recogió a varios r<strong>el</strong>igiosos legos <strong>de</strong> varios conventos que andaban<br />

mendigando», amb <strong>el</strong>s quals alcançaria <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> dotze, que era <strong>el</strong> prescrit per tal <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r tornar a obrir<br />

<strong>el</strong> convent.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!