Validación de la escala de autoeficacia general en Chile - SciELO
Validación de la escala de autoeficacia general en Chile - SciELO
Validación de la escala de autoeficacia general en Chile - SciELO
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ev Med chile 2010; 138: 551-557<br />
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong><br />
<strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong><br />
PATRICIA CID H. 1a , ALDA ORELLANA Y. 1a , OMAR BARRIGA 2b<br />
G<strong>en</strong>eral self-efficacy scale validation in <strong>Chile</strong><br />
Background: Self efficacy refers to an individual’s belief in his or her capability<br />
to produce giv<strong>en</strong> achievem<strong>en</strong>ts and the individual’s perception of his or her ability<br />
to perform an action. Aim: To evaluate the psychometric properties of the G<strong>en</strong>eral<br />
Self-efficacy Scale in <strong>Chile</strong>an popu<strong>la</strong>tion. Material and Methods: The study was<br />
carried out in 360 subjects, both sexes, 15-65 years of age, from Concepción, <strong>Chile</strong>,<br />
who answered Self-efficacy, Self-esteem and Health Status Perception instrum<strong>en</strong>ts.<br />
Reliability was verified by Cronbach’s alpha coeffici<strong>en</strong>t and validity by expert revision,<br />
univariate statistics, corre<strong>la</strong>tions among items, item-scale corre<strong>la</strong>tions, and<br />
corre<strong>la</strong>tions with Self-esteem and Perception of Health Status constructs. Results: The<br />
structure of the scale is uni-dim<strong>en</strong>sional, homog<strong>en</strong>ous and positively re<strong>la</strong>ted with the<br />
constructs examined. Conclusions: The G<strong>en</strong>eral Self-efficacy Scale is a reliable and<br />
valid measure of the perception of self-efficacy in the <strong>Chile</strong>an popu<strong>la</strong>tion.<br />
(Rev Med <strong>Chile</strong> 2010; 138: 551-557).<br />
Key words: Reproducibility of results; Self concept: Self efficacy.<br />
Bandura inició el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970-79, motivado por<br />
<strong>la</strong> importancia que ti<strong>en</strong>e el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to<br />
autorrefer<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas.<br />
El conocimi<strong>en</strong>to que ti<strong>en</strong>e cada persona <strong>de</strong> su<br />
capacidad, <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong> o inhibe a realizar una <strong>de</strong>terminada<br />
acción. Este autor <strong>de</strong>finió <strong>la</strong> percepción<br />
<strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> o <strong>autoeficacia</strong> percibida como los<br />
juicios <strong>de</strong> cada persona sobre sus capacida<strong>de</strong>s, <strong>en</strong><br />
base a los cuales organizará y ejecutará sus actos<br />
<strong>de</strong> modo que le permitan alcanzar el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>seado 1-2 .<br />
La <strong>autoeficacia</strong> percibida, <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
salud, cobra importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> conductas<br />
riesgosas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> conductas<br />
que van <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas. Se ha observado<br />
que los cambios <strong>de</strong> conducta se realizan <strong>en</strong><br />
forma activa cuando los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />
motivan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas su capacidad <strong>de</strong> iniciarlos<br />
3 . La <strong>autoeficacia</strong> ha sido estudiada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> dos<br />
perspectivas: <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> específica, <strong>de</strong>finida<br />
como <strong>la</strong> cre<strong>en</strong>cia sobre el nivel <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />
situaciones particu<strong>la</strong>res, y <strong>la</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong>, que se refiere<br />
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
1 <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería,<br />
Facultad <strong>de</strong> Medicina,<br />
universidad <strong>de</strong> concepción,<br />
chile.<br />
2 Facultad <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>cias sociales,<br />
<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sociología,<br />
universidad <strong>de</strong> concepción,<br />
chile.<br />
a <strong>en</strong>fermera.<br />
b sociólogo.<br />
recibido el 22 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />
2009, aceptado el 22 <strong>de</strong> abril<br />
<strong>de</strong> 2010.<br />
correspon<strong>de</strong>ncia a:<br />
Patricia cid H.<br />
<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería,<br />
Facultad <strong>de</strong> Medicina,<br />
universidad <strong>de</strong> concepción.<br />
dirección: casil<strong>la</strong> 160-c.<br />
teléfonos:<br />
2207065 - 2204948.<br />
e-mail: patcid@u<strong>de</strong>c.cl<br />
a <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia total <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona<br />
que <strong>la</strong> habilita para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar nuevas tareas y hacer<br />
fr<strong>en</strong>te a una gran variedad <strong>de</strong> situaciones difíciles 4 .<br />
Un instrum<strong>en</strong>to que mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong><br />
es el <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> 1979 por Schwarzer y<br />
Jerusalem <strong>en</strong> Alemania, el cual mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción<br />
que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> persona respecto <strong>de</strong> sus capacida<strong>de</strong>s<br />
para manejar <strong>en</strong> su vida diaria difer<strong>en</strong>tes situaciones<br />
estresantes 5 . Más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> 1981, reduc<strong>en</strong><br />
esta versión alemana <strong>de</strong> 20 a 10 reactivos, si<strong>en</strong>do<br />
traducida a 28 idiomas 6,7 .<br />
La versión al español se tradujo por expertos <strong>en</strong><br />
1993 <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> original, con adaptaciones culturales<br />
necesarias para medir <strong>de</strong> manera contextualizada<br />
el constructo <strong>autoeficacia</strong> percibida <strong>en</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción costarric<strong>en</strong>se, españo<strong>la</strong> y peruana 6,8-11 .<br />
Los estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características psicométricas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Autoeficacia G<strong>en</strong>eral (EAG) <strong>en</strong><br />
español, han <strong>de</strong>mostrado empíricam<strong>en</strong>te su confiabilidad<br />
y vali<strong>de</strong>z converg<strong>en</strong>te y discriminante.<br />
La unidim<strong>en</strong>sionalidad y homog<strong>en</strong>eidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
versiones <strong>en</strong> español, chino y alemán se <strong>de</strong>mostró<br />
a través <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ción ítem-ítem<br />
551
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
total, factor carga y compon<strong>en</strong>tes principales 6,8-11 .<br />
El constructo <strong>autoeficacia</strong> percibida se ha<br />
corre<strong>la</strong>cionado positivam<strong>en</strong>te con optimismo, autoestima,<br />
autorregu<strong>la</strong>ción, calidad <strong>de</strong> vida, afectos<br />
positivos, compet<strong>en</strong>cia percibida, personalidad<br />
resist<strong>en</strong>te, afrontami<strong>en</strong>to c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>la</strong> tarea y<br />
satisfacción <strong>en</strong> el trabajo/colegio 6-7,9 . Por otro <strong>la</strong>do,<br />
negativam<strong>en</strong>te con <strong>de</strong>presión y ansiedad 6,7 .<br />
Consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> este constructo<br />
<strong>en</strong> los cambios <strong>de</strong> conducta <strong>en</strong> salud y<br />
los positivos resultados psicométricos <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> otros países, esta investigación ti<strong>en</strong>e<br />
como objetivo evaluar características psicométricas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Esca<strong>la</strong> Autoeficacia G<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />
chil<strong>en</strong>a, para contar con un instrum<strong>en</strong>to preciso<br />
<strong>de</strong> medida <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> percibida para el país.<br />
Material y Método<br />
Estudio realizado con datos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
una muestra <strong>de</strong> 360 personas <strong>de</strong> ambos sexos,<br />
<strong>en</strong> eda<strong>de</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong>tre 15 y 65 años <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comuna <strong>de</strong> Concepción (<strong>Chile</strong>) 12 . Se aplicó <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>trevista personalizada; <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Autoeficacia<br />
G<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong> Autoestima y <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Salud<br />
Percibido, previo cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado.<br />
Para llevar a cabo <strong>la</strong> evaluación psicométrica<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG <strong>en</strong> español, <strong>en</strong> esta investigación se analizó<br />
<strong>la</strong> confiabilidad y vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to. La<br />
confiabilidad se estudió a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> consist<strong>en</strong>cia<br />
interna utilizando el coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> confiabilidad<br />
alfa <strong>de</strong> Cronbach que mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ción promedio<br />
<strong>en</strong>tre reactivos y el número <strong>de</strong> reactivos <strong>de</strong> un<br />
<strong>de</strong>terminado instrum<strong>en</strong>to o cómo el constructo<br />
está repres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> cada reactivo 13-15 . Este coefici<strong>en</strong>te<br />
osci<strong>la</strong> <strong>en</strong>tre -1,0 y +1,0, y se consi<strong>de</strong>ró que<br />
los reactivos medían <strong>en</strong> forma óptima el constructo<br />
cuando sus valores fluctuaban <strong>en</strong>tre 0,7 y 0,9 15-16 .<br />
La vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to se analizó a través<br />
<strong>de</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> constructo y <strong>de</strong> criterio sigui<strong>en</strong>do<br />
los p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Hernán<strong>de</strong>z, Fernán<strong>de</strong>z y<br />
Baptista (2003), qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> un<br />
instrum<strong>en</strong>to como “el grado <strong>en</strong> que un instrum<strong>en</strong>to<br />
realm<strong>en</strong>te mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> variable que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> medir”<br />
(p. 346) 17 . Estos autores adaptan <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones<br />
dadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> década 1950-59 por el Comité<br />
<strong>de</strong> Tests Psicológicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> American Psychological<br />
Association con respecto al proceso <strong>de</strong> validación<br />
<strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos que mi<strong>de</strong>n constructos psicológicos<br />
antes <strong>de</strong> su publicación 18 .<br />
Inicialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> EAG se llevó a revisión por<br />
552<br />
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> - P. Cid H. et al<br />
expertos <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> Psicología, Sociología y<br />
Enfermería para asegurar <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> los<br />
reactivos, posteriorm<strong>en</strong>te se realizó prueba piloto<br />
<strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual 40 personas mostraron<br />
una bu<strong>en</strong>a compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong>.<br />
La vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l constructo <strong>autoeficacia</strong> percibida,<br />
se analizó por medio <strong>de</strong> los estadísticos <strong>de</strong><br />
los elem<strong>en</strong>tos, corre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los elem<strong>en</strong>tos y,<br />
<strong>en</strong>tre elem<strong>en</strong>to y esca<strong>la</strong> total; y corre<strong>la</strong>ción con los<br />
constructos autoestima y estado <strong>de</strong> salud percibido<br />
(vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> criterio concurr<strong>en</strong>te).<br />
Instrum<strong>en</strong>tos<br />
La Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Autoeficacia G<strong>en</strong>eral versión <strong>en</strong><br />
español <strong>de</strong> Bäbler, Schwarzer y Jerusalem (1993) se<br />
conforma <strong>de</strong> 10 reactivos con un puntaje mínimo<br />
<strong>de</strong> 10 puntos y un máximo <strong>de</strong> 40 puntos 8 . Las respuestas<br />
son tipo Likert don<strong>de</strong> <strong>la</strong> persona respon<strong>de</strong><br />
a cada reactivo <strong>de</strong> acuerdo a lo que el<strong>la</strong> percibe <strong>de</strong><br />
su capacidad <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to: Incorrecto (1 punto);<br />
ap<strong>en</strong>as cierto (2 puntos); más bi<strong>en</strong> cierto (3 puntos)<br />
o cierto (4 puntos) 6,19 . En esta esca<strong>la</strong> a mayor<br />
puntaje mayor <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> percibida.<br />
La Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Autoestima <strong>de</strong> Morris Ros<strong>en</strong>berg<br />
(1965) mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración que hace <strong>la</strong> persona <strong>de</strong><br />
si misma, diseñada con 10 ítems y un formato <strong>de</strong><br />
respuesta tipo likert <strong>de</strong> 1 a 4 puntos, resultando<br />
una esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> 10 a 40 puntos. La mayor autoestima<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> persona está repres<strong>en</strong>tada por el puntaje<br />
más alto 20,21 .<br />
La Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Salud Percibido o<br />
Percepción <strong>de</strong> Bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> Reker y Wong (1984)<br />
mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> autovaloración que <strong>la</strong> persona hace <strong>de</strong> su<br />
estado <strong>de</strong> salud. Esca<strong>la</strong> tipo Likert <strong>de</strong> 16 ítems,<br />
don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s respuestas van <strong>de</strong> “muy <strong>de</strong> acuerdo” a<br />
“muy <strong>en</strong> <strong>de</strong>sacuerdo”, con valores <strong>de</strong> 7 a 1 punto<br />
respectivam<strong>en</strong>te. El puntaje total <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> osci<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong> 112 a 16 puntos, don<strong>de</strong> 112 refleja un mejor<br />
estado <strong>de</strong> salud percibido 22 .<br />
Resultados<br />
Análisis <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
En el análisis <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> los puntajes empíricos<br />
<strong>en</strong> este estudio <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> percibida,<br />
se observó que <strong>la</strong>s respuestas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas calificaron<br />
con un mínimo <strong>de</strong> 16 y un máximo <strong>de</strong><br />
40 puntos y un rango <strong>de</strong> 24 puntos <strong>en</strong>tre ambos.<br />
De acuerdo al valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> media y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mediana,<br />
<strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong>, se percib<strong>en</strong> con una<br />
rev Med chile 2010; 138: 551-557
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> - P. Cid H. et al<br />
bu<strong>en</strong>a capacidad <strong>de</strong> ejecutar una acción, apoyada<br />
también por <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> suma <strong>de</strong>l total<br />
<strong>de</strong>l puntaje que osciló <strong>en</strong>tre 29,34 y 39,02 puntos.<br />
Los valores <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia c<strong>en</strong>tral repres<strong>en</strong>tan una<br />
distribución <strong>de</strong> los datos que no respon<strong>de</strong>n a una<br />
curva normal, con una <strong>de</strong>sviación <strong>de</strong> <strong>la</strong> curva a <strong>la</strong><br />
izquierda y con observaciones agrupada hacia <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>recha. De acuerdo al coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> curtosis <strong>la</strong><br />
curva es <strong>de</strong> tipo mesocúrtica (Tab<strong>la</strong> 1).<br />
Confiabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
El coefici<strong>en</strong>te alfa <strong>de</strong> Cronbach <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
(0,84) indica que 84% <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
puntuaciones obt<strong>en</strong>idas repres<strong>en</strong>ta difer<strong>en</strong>cias<br />
verda<strong>de</strong>ras <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s personas y 16% refleja fluctuaciones<br />
al azar. Este resultado nos permite aseverar<br />
que los reactivos o elem<strong>en</strong>tos son homogéneos y<br />
que <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> mi<strong>de</strong> <strong>de</strong> forma consist<strong>en</strong>te <strong>la</strong> característica<br />
para <strong>la</strong> cual fue e<strong>la</strong>borada (Tab<strong>la</strong> 2).<br />
1. Puedo <strong>en</strong>contrar <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er lo<br />
que quiero aunque algui<strong>en</strong> se me oponga<br />
2. Puedo resolver problemas difíciles si me<br />
esfuerzo lo sufici<strong>en</strong>te<br />
3. Me es fácil persistir <strong>en</strong> lo que me he propuesto<br />
hasta llegar a alcanzar mis metas<br />
4. T<strong>en</strong>go confianza <strong>en</strong> que podría manejar<br />
eficazm<strong>en</strong>te acontecimi<strong>en</strong>tos inesperados<br />
5. gracias a mis cualida<strong>de</strong>s y recursos puedo<br />
superar situaciones imprevistas<br />
6. Cuando me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>en</strong> dificulta<strong>de</strong>s puedo<br />
permanecer tranquilo/a porque cu<strong>en</strong>to<br />
con <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s necesarias para manejar<br />
situaciones difíciles<br />
7. v<strong>en</strong>ga lo que v<strong>en</strong>ga, por lo <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> soy<br />
capaz <strong>de</strong> manejarlo<br />
8. Puedo resolver <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los problemas<br />
si me esfuerzo lo necesario<br />
9. si me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>en</strong> una situación difícil,<br />
<strong>g<strong>en</strong>eral</strong>m<strong>en</strong>te se me ocurre qué <strong>de</strong>bo hacer<br />
10. al t<strong>en</strong>er que hacer fr<strong>en</strong>te a un problema,<br />
<strong>g<strong>en</strong>eral</strong>m<strong>en</strong>te se me ocurr<strong>en</strong> varias alternativas<br />
<strong>de</strong> cómo resolverlo<br />
rev Med chile 2010; 138: 551-557<br />
Tab<strong>la</strong> 2. Estadísticos EAG total-elem<strong>en</strong>to<br />
Media <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
esca<strong>la</strong> si se<br />
elimina el<br />
elem<strong>en</strong>to<br />
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
Tab<strong>la</strong> 1. Estadísticos <strong>de</strong>scriptivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
n 360<br />
Media 34,18<br />
Mediana 35<br />
Moda 40<br />
varianza 23,51<br />
<strong>de</strong>sviación típica 4,84<br />
asimetría -,78<br />
curtosis ,13<br />
Mínimo 16<br />
Máximo 40<br />
rango 24<br />
Varianza <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> si<br />
se elimina<br />
el elem<strong>en</strong>to<br />
Corre<strong>la</strong>ción<br />
elem<strong>en</strong>to-<br />
total<br />
corregida<br />
30,85 19,45 0,44 0,84<br />
30,43 21,17 0,46 0,83<br />
30,84 19,59 0,49 0,83<br />
30,83 18,42 0,61 0,82<br />
30,75 19,34 0,54 0,83<br />
31,03 18,04 0,58 0,82<br />
30,88 18,33 0,69 0,81<br />
30,46 20,45 0,58 0,82<br />
30,73 19,29 0,57 0,82<br />
30,78 19,65 0,49 0,83<br />
Alfa <strong>de</strong><br />
Cronbach si<br />
se elimina<br />
el elem<strong>en</strong>to<br />
553
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
Medias <strong>de</strong> los<br />
elem<strong>en</strong>tos<br />
varianza <strong>de</strong> los<br />
elem<strong>en</strong>tos<br />
covarianzas<br />
inter-elem<strong>en</strong>tos<br />
corre<strong>la</strong>ciones<br />
inter-elem<strong>en</strong>tos<br />
Vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l constructo <strong>autoeficacia</strong> percibida<br />
En <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 3 se pres<strong>en</strong>tan los estadísticos <strong>de</strong><br />
resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los diez elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG, don<strong>de</strong><br />
3,41 fue el puntaje promedio, osci<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong>tre 3,14<br />
y 3,75, evi<strong>de</strong>nciando una estructura <strong>de</strong> respuesta<br />
<strong>de</strong> puntaje alto (“más bi<strong>en</strong> cierto” y “cierto”). La<br />
corre<strong>la</strong>ción promedio <strong>en</strong>tre-elem<strong>en</strong>tos (0,36)<br />
<strong>de</strong>muestra que existe una re<strong>la</strong>ción positiva, pero<br />
<strong>de</strong> acuerdo al rango (0,43) <strong>de</strong> esta re<strong>la</strong>ción hace<br />
dudar <strong>en</strong> primera instancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> homog<strong>en</strong>eidad<br />
<strong>en</strong>tre los elem<strong>en</strong>tos.<br />
Esta duda se <strong>de</strong>scarta al analizar <strong>la</strong> matriz <strong>de</strong><br />
corre<strong>la</strong>ciones (Tab<strong>la</strong> 4), don<strong>de</strong> se aprecia que<br />
sólo exist<strong>en</strong> dos pares <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos con valores<br />
extremos (0,19-0,63), <strong>en</strong> cambio, <strong>la</strong>s coefici<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> los otros pares <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos osci<strong>la</strong>n <strong>en</strong> valores<br />
cercanos <strong>en</strong>tre sí (0,24-0,50). Los elem<strong>en</strong>tos que<br />
más se corre<strong>la</strong>cionan son el 6 “cuando me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>-<br />
554<br />
Tab<strong>la</strong> 3. Estadísticos <strong>de</strong> resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
Media Mínimo Máximo Rango Máximo/<br />
mínimo<br />
Varianza Elem<strong>en</strong>tos<br />
3,418 3,144 3,750 0,606 1,193 0,035 10<br />
0,565 0,244 0,859 0,616 3,526 0,035 10<br />
0,199 0,084 0,454 0,370 5,428 0,006 10<br />
0,361 0,199 0,633 0,435 3,187 0,008 10<br />
Tab<strong>la</strong> 4. Matriz <strong>de</strong> corre<strong>la</strong>ciones inter-elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG<br />
Elem<strong>en</strong>tos 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />
1<br />
2 0,199<br />
3 0,390 0,351<br />
4 0,351 0,279 0,354<br />
5 0,291 0,316 0,340 0,487<br />
6 0,241 0,304 0,242 0,460 0,427<br />
7 0,310 0,382 0,382 0,503 0,429 0,633<br />
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> - P. Cid H. et al<br />
8 0,328 0,417 0,314 0,472 0,282 0,405 0,484<br />
9 0,298 0,310 0,309 0,395 0,290 0,391 0,476 0,429<br />
10 0,264 0,255 0,268 0,301 0,291 0,337 0,389 0,350 0,509<br />
tro <strong>en</strong> dificulta<strong>de</strong>s puedo permanecer tranquilo/a<br />
porque cu<strong>en</strong>to <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s necesarias para<br />
manejar situaciones difíciles” con el 7 “v<strong>en</strong>ga lo<br />
que v<strong>en</strong>ga, por lo <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> soy capaz <strong>de</strong> manejarlo”.<br />
Los elem<strong>en</strong>tos que m<strong>en</strong>os se corre<strong>la</strong>cionan son el<br />
1 y el 2, “puedo <strong>en</strong>contrar <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er<br />
lo que quiero aunque algui<strong>en</strong> se me oponga” y<br />
“puedo resolver problemas difíciles si me esfuerzo<br />
lo sufici<strong>en</strong>te”, respectivam<strong>en</strong>te.<br />
En <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 2 se aprecia que cada uno <strong>de</strong> los 10<br />
elem<strong>en</strong>tos se corre<strong>la</strong>cionan positivam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong><br />
EAG total, el elem<strong>en</strong>to 1 es el que m<strong>en</strong>os contribuye<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> EAG (0,444), con respecto al elem<strong>en</strong>to<br />
7 (0,693).<br />
A <strong>la</strong> vez se observa que el coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> confiabilidad<br />
disminuye al extraer cualquiera <strong>de</strong><br />
los 10 reactivos o elem<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong>stacando que <strong>la</strong><br />
eliminación <strong>de</strong>l reactivo 7 es el que más afecta <strong>la</strong><br />
rev Med chile 2010; 138: 551-557
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> - P. Cid H. et al<br />
Tab<strong>la</strong> 5. Corre<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre percepción <strong>de</strong><br />
<strong>autoeficacia</strong> con autoestima, y con estado <strong>de</strong><br />
salud percibido<br />
Esca<strong>la</strong> Corre<strong>la</strong>ción con<br />
<strong>autoeficacia</strong><br />
autoestima ,305** 360<br />
estado <strong>de</strong> salud<br />
percibido<br />
confiabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG (0,844 a 0,815), disminuy<strong>en</strong>do<br />
el coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> confiabilidad <strong>en</strong> casi 0,03<br />
puntos, por lo tanto ninguno <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos se<br />
pue<strong>de</strong>n eliminar para fortalecer <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> (Tab<strong>la</strong> 2).<br />
Vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> criterio concurr<strong>en</strong>te:<br />
La vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> criterio concurr<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre EAG<br />
con <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Autoestima y Estado <strong>de</strong> Salud<br />
Percibido:<br />
La corre<strong>la</strong>ción observada <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> EAG y <strong>la</strong><br />
esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Autoestima ti<strong>en</strong>e una magnitud media<br />
positiva <strong>de</strong> 0,305 (p ≤ 0,01). M<strong>en</strong>or es el valor <strong>de</strong><br />
corre<strong>la</strong>ción (r = 0,159) <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> EAG y <strong>la</strong> esca<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Salud Percibido, al mismo nivel <strong>de</strong><br />
significancia (Tab<strong>la</strong> 5).<br />
Discusión<br />
Los hal<strong>la</strong>zgos <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong>muestran <strong>la</strong>s a<strong>de</strong>cuadas<br />
características psicométricas <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG <strong>en</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción chil<strong>en</strong>a <strong>de</strong> ambos sexos, <strong>en</strong>tre 15 y 65<br />
años. Con respecto a <strong>la</strong> confiabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG, se<br />
<strong>de</strong>mostró su consist<strong>en</strong>cia interna u homog<strong>en</strong>eidad<br />
al obt<strong>en</strong>er un alto coefici<strong>en</strong>te alfa <strong>de</strong> Cronbach, simi<strong>la</strong>r<br />
a los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los estudios que<br />
utilizaron este mismo instrum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />
costarric<strong>en</strong>se, españo<strong>la</strong> y peruana 9-11 . La confiabilidad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EAG <strong>en</strong> este estudio es muy cercana a<br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>contrada <strong>en</strong> el idioma original 6 .<br />
Los estadísticos para validar el constructo <strong>autoeficacia</strong><br />
percibida reflejan re<strong>la</strong>ciones que apuntan<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> misma dirección <strong>en</strong>tre los pares <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos,<br />
y muestran que cada uno <strong>de</strong> los 10 elem<strong>en</strong>tos ti<strong>en</strong>e<br />
una contribución particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el puntaje total,<br />
confirmándose <strong>la</strong> característica unidim<strong>en</strong>sional<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong>. Característica ya observada <strong>en</strong> investigaciones<br />
anteriores que incluyeron <strong>la</strong> versión <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>en</strong> español 6,11 .<br />
n<br />
,159** 360<br />
**La corre<strong>la</strong>ción es significativa al nivel 0,01 (bi<strong>la</strong>teral).<br />
rev Med chile 2010; 138: 551-557<br />
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
Específicam<strong>en</strong>te los reactivos 1 y 7, “puedo <strong>en</strong>contrar<br />
<strong>la</strong> manera <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er lo que quiero aunque<br />
algui<strong>en</strong> se me oponga” y “v<strong>en</strong>ga lo que v<strong>en</strong>ga, por<br />
lo <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> soy capaz <strong>de</strong> manejarlo” pres<strong>en</strong>taron<br />
comportami<strong>en</strong>tos semejantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> validación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción españo<strong>la</strong> 9 .<br />
Las corre<strong>la</strong>ciones positivas <strong>de</strong> Autoeficacia Percibida<br />
con Autoestima y Estado <strong>de</strong> Salud Percibido<br />
apoyan <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l constructo <strong>en</strong> este estudio,<br />
esta re<strong>la</strong>ción se refleja <strong>en</strong> que a medida que aum<strong>en</strong>ta<br />
<strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción estudiada<br />
también aum<strong>en</strong>ta su autoestima y su estado <strong>de</strong> salud<br />
percibido o percepción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar. Re<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> misma dirección se reflejan <strong>en</strong> un estudio<br />
sobre <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> fumar <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes, don<strong>de</strong><br />
los que no fumaban percibían mayor autoestima y<br />
<strong>autoeficacia</strong> que los adolesc<strong>en</strong>tes fumadores y <strong>en</strong><br />
un estudio don<strong>de</strong> los investigadores <strong>de</strong>mostraron<br />
que <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> percibida pue<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tarse a<br />
través <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones que logran muy bu<strong>en</strong>os<br />
resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
personas con artritis 23-27 .<br />
La corre<strong>la</strong>ción obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong>tre los constructos<br />
<strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> y autoestima <strong>de</strong>muestran que<br />
ambos son evaluaciones subjetivas personales que<br />
se re<strong>la</strong>cionan, pues <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> es una medida<br />
<strong>de</strong> capacidad personal y <strong>la</strong> autoestima <strong>de</strong> valía<br />
personal influida por los cánones sociales y los<br />
criterios personales. Bandura expresa al respecto<br />
“<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que empr<strong>en</strong><strong>de</strong> el<br />
individuo cultiva su <strong>autoeficacia</strong> <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s que<br />
le dan s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> autovalía” (p. 435) 1 .<br />
Por otro <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar está<br />
re<strong>la</strong>cionada con <strong>la</strong>s emociones y vitalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
personas, y <strong>autoeficacia</strong> percibida influye <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
respuesta emocional y <strong>en</strong> <strong>la</strong> actitud al cambio <strong>de</strong><br />
conducta <strong>en</strong> salud, dando apoyo a <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ción<br />
obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong>tre ambos constructos 1,28 .<br />
Respecto a <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> percibida <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />
estudiada, esta es simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> informada<br />
<strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción costarric<strong>en</strong>se, y más alta que <strong>en</strong><br />
otras culturas 7 . Este hal<strong>la</strong>zgo es muy importante<br />
<strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido que <strong>en</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> este<br />
estudio se cre<strong>en</strong> capaces <strong>de</strong> involucrarse <strong>en</strong> un<br />
cambio, y específicam<strong>en</strong>te esto facilitará motivar<br />
a <strong>la</strong>s personas a que se involucr<strong>en</strong> <strong>en</strong> una conducta<br />
particu<strong>la</strong>r, como por ejemplo: motivar para cambiar<br />
<strong>la</strong> conducta fumadora o prev<strong>en</strong>ir<strong>la</strong> al resistir<br />
<strong>la</strong> presión <strong>de</strong> los pares para su inicio, el uso <strong>de</strong>l<br />
condón como conducta prev<strong>en</strong>tiva contra <strong>la</strong> infección<br />
<strong>de</strong>l VIH, el auto-exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> mamas para <strong>la</strong><br />
555
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
<strong>de</strong>tección precoz <strong>de</strong>l cáncer <strong>de</strong> mama, para asumir<br />
una <strong>en</strong>fermedad como <strong>la</strong> artritis y los cambios que<br />
el<strong>la</strong> conlleva, como también fortalecer <strong>la</strong> capacidad<br />
<strong>de</strong> los cuidadores <strong>de</strong> familiares con <strong>de</strong>m<strong>en</strong>cia 29-34 .<br />
Se pue<strong>de</strong> concluir que <strong>la</strong> Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Autoeficacia<br />
G<strong>en</strong>eral es fiable y válida para medir el constructo<br />
<strong>autoeficacia</strong> percibida <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción chil<strong>en</strong>a y<br />
simi<strong>la</strong>r a los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> estudios <strong>en</strong><br />
pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> hab<strong>la</strong> hispana. Por tanto, se afirma<br />
que esta esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> medición <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> ti<strong>en</strong>e<br />
correspon<strong>de</strong>ncia con <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong>l f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
que se estudia 35 .<br />
Refer<strong>en</strong>cias<br />
1. Bandura A. Autoeficacia. En: P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y acción: fundam<strong>en</strong>tos<br />
sociales. Barcelona: Martínez Roca SA, 1987;<br />
415-78.<br />
2. Bandura A. Self-efficacy: Toward a Unifying theory of<br />
behavioral change. Psychological Rev 1977; 84 (2): 191-<br />
215.<br />
3. Vil<strong>la</strong>marín F, Sanz A. Autoeficacia y salud: investigación<br />
básica y aplicaciones. En: Sa<strong>la</strong>nova M, Grau R, Martínez<br />
I, Cifre E, Llor<strong>en</strong>s S, García-R<strong>en</strong>edo M. Nuevos horizontes<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación sobre <strong>autoeficacia</strong>. Castelló <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> P<strong>la</strong>na: Publicacions <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universitat Jaume I, 2004:<br />
119-32.<br />
4. Grau R, Sa<strong>la</strong>nova M, Peiró JM. Efectos modu<strong>la</strong>dores <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>en</strong> el estrés <strong>la</strong>boral. Apuntes <strong>de</strong> Psicología<br />
2000; 18 (1): 57-75.<br />
5. Schwarzer R, Jerusalem W. G<strong>en</strong>eralized self-efficacy scale.<br />
In: J. Weinman, J. Wright and M. Johnston. Measures<br />
in health psychology: A user's portfolio. Causal and control<br />
beliefs. Windsor, Eng<strong>la</strong>nd. WFER-WELSON 1995; 35-37.<br />
6. Schwarzer R, Bäbler J, Kwiatek P, Schrö<strong>de</strong>r K, Zhang JX.<br />
The assessm<strong>en</strong>t of optimistic self-beliefs: Comparison of<br />
the german, spanish, and chinese versions of the <strong>g<strong>en</strong>eral</strong><br />
self-efficacy scale. Applied Psychology 1997; 46 (1): 69-<br />
88.<br />
7. Luszczynska A, Gutiérrez-Doña B, Schwarzer R. G<strong>en</strong>eral<br />
self-efficacy in various domains of human functioning:<br />
Evi<strong>de</strong>nce from five countries. International Journal of<br />
Psychology 2005; 40 (2): 80-9.<br />
8. Baessler J, Schwarzer R. Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong>:<br />
Adaptación españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong>.<br />
Ansiedad y estrés 1996; 2 (1): 1-8.<br />
9. Sanjuán P, Pérez A, Bermú<strong>de</strong>z J. Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong><br />
<strong>g<strong>en</strong>eral</strong>: datos psicométricos <strong>de</strong> <strong>la</strong> adaptación para pob<strong>la</strong>ción<br />
españo<strong>la</strong>. Psicothema 2000; 12 (suppl 2): 509-13.<br />
10. K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> R. Optimism and realism: A review of self-<br />
556<br />
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> - P. Cid H. et al<br />
efficacy from a cross-cultural perspective. International<br />
Journal of Pschycology 2004; 39: 205-30.<br />
11. Scholz U, Gutiérrez-Doña B, Sud S, Schwarzer R. Is<br />
<strong>g<strong>en</strong>eral</strong> self-efficacy a universal construct? Psychometric<br />
findings from 25 countries. European Journal of Psychological<br />
Assessm<strong>en</strong>t 2002; 18 (3): 242-51.<br />
12. Cid P, Merino JM, Stiepovich J. Factores biológicos y<br />
psicosociales predictores <strong>de</strong>l estilo <strong>de</strong> vida promotor <strong>de</strong><br />
salud. Rev Med <strong>Chile</strong> 2006; 134 (12): 1491-9.<br />
13. Nunnally J, Bernstein I. La evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> confiabilidad.<br />
En: Nunnally J, Bernstein I. Teoría psicométrica. 3ª<br />
edición. México: Mc Graw Hill, 1995: 277-326.<br />
14. Oviedo H, Campo-Arias A. Aproximación al uso <strong>de</strong>l<br />
coefici<strong>en</strong>te alfa <strong>de</strong> Cronbach. Revista Colombiana <strong>de</strong><br />
Psiquiatría 2005; 34 (4): 572-80.<br />
15. Campo-Arias A. Usos <strong>de</strong>l Coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Alfa <strong>de</strong> C.<br />
Cronbach (carta al editor). Biomédica 2006; 26 (4): 585-<br />
8.<br />
16. Pérez C. Reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión: fiabilidad <strong>de</strong> esca<strong>la</strong>s<br />
y esca<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to multidim<strong>en</strong>sional. En: Pérez C. Métodos<br />
estadísticos avanzados con SPSS. Madrid: Thomson,<br />
2005; 689-758.<br />
17. Hernán<strong>de</strong>z R, Fernán<strong>de</strong>z C, Baptista P. Recolección <strong>de</strong><br />
los datos. En: Hernán<strong>de</strong>z R, Fernán<strong>de</strong>z C, Baptista P.<br />
Metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación. 3ª edición. México: Mc<br />
Graw Hill 2003; 342-482.<br />
18. Miljánovich M. Vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> constructos hipotéticos <strong>en</strong><br />
psicología. Revista <strong>de</strong> Psicología 1997; 1 (1). Disponible<br />
<strong>en</strong> http://sisbib.unmsm.edu.pe/BvRevistas/psicologia/1997_n1/vali<strong>de</strong>z.htm.<br />
Accesado: 16 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2008.<br />
19. Schwarzer R. Spanish Adaptation of the G<strong>en</strong>eral Self-<br />
Efficacy Scale. Disponible <strong>en</strong> http://userpage.fu-berlin.<br />
<strong>de</strong>/~health/spanscal.htm Accesado: 16 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2008.<br />
20. Ros<strong>en</strong>berg M. The self-esteem sca<strong>la</strong>. En: B<strong>la</strong>scovich J<br />
y Tomaka J. Measures of self-esteem. En: Robinson, J.<br />
Shaver, P. Wrightman, L. Measures of Personality and<br />
Social Psychological Attitu<strong>de</strong>s. Aca<strong>de</strong>mic Press. United<br />
States of América 1991; 121-3.<br />
21. Vásquez A, Jiménez R, Vásquez R. Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> autoestima<br />
<strong>de</strong> Ros<strong>en</strong>berg: fiabilidad y vali<strong>de</strong>z <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción clínica<br />
españo<strong>la</strong>. Apuntes <strong>de</strong> Psicología 2004; 22 (2): 247-56.<br />
22. Reker GT, Wong P. Psychological and physical well-being<br />
in the el<strong>de</strong>rly: the perceived well-being scale (PWB).<br />
Canadian Journal on Aging 1984; 3 (1): 23-32.<br />
23. Ch<strong>en</strong> G, Gully S, E<strong>de</strong>n D. G<strong>en</strong>eral self-efficacy and selfesteem:<br />
toward theoretical and empirical distinction<br />
betwe<strong>en</strong> corre<strong>la</strong>ted self-evaluations. Journal of organizational<br />
Behavior 2004; 25 (3): 375-95.<br />
24. Luszczynska A, Scholz U, Schwarzer R. The G<strong>en</strong>eral<br />
self-efficacy scale: Multicultural validation studies. The<br />
Journal of Psychology 2005; 139 (5): 439-57.<br />
rev Med chile 2010; 138: 551-557
<strong>Validación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>autoeficacia</strong> <strong>g<strong>en</strong>eral</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> - P. Cid H. et al<br />
25. Olivari C, Barra E. Influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>autoeficacia</strong> y <strong>la</strong><br />
autoestima <strong>en</strong> <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> fumar <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes.<br />
Terapia Psicológica 2005; 23 (2): 5-12.<br />
26. Marks R, Allegrante J, Lorig K. A review and synthesis of<br />
research evi<strong>de</strong>nce for self-efficacy-<strong>en</strong>hancing interv<strong>en</strong>tions<br />
for reducing chronic disability: implications for<br />
health education practice (part I). Health Promotion<br />
Practice 2005; 6 (1): 37-43.<br />
27. Marks R, Allegrante J, Lorig K. A review and synthesis of<br />
research evi<strong>de</strong>nce for self-efficacy-<strong>en</strong>hancing interv<strong>en</strong>tions<br />
for reducing chronic disability: implications for<br />
health education practice (part II). Health Promotion<br />
Practice 2005; 6 (2): 148-56.<br />
28. Reker GT, Peacock P, Wong P. Meaning and purpose in<br />
life and well-being: a life-span perspective. J Gerontol<br />
1987; 42 (1): 44-9.<br />
29. Schwarzer R, Gutiérrez-Doña B. Health Psychology. En:<br />
Pawlik K, Ros<strong>en</strong>zweig MR. International Handbook of<br />
Psychology. London: Sage Publications, 2000: 452-65.<br />
30. Sánchez-Zamorano L, Ller<strong>en</strong>a A, Anaya-Ocampo R,<br />
Lazcano-Ponce E. Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l uno <strong>de</strong> drogas ilegales<br />
rev Med chile 2010; 138: 551-557<br />
artículo <strong>de</strong> investigación<br />
<strong>en</strong> función <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> tabaco <strong>en</strong> una muestra <strong>de</strong><br />
estudiantes <strong>en</strong> México. Salud Pública <strong>de</strong> México 2007;<br />
49 (suppl 2): 182-93.<br />
31. Nieto-Andra<strong>de</strong> B, Izazo<strong>la</strong>-Licea J. Uso <strong>de</strong>l condón <strong>en</strong><br />
hombres con parejas no estables <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México.<br />
Salud Pública <strong>de</strong> México 1999; 41 (2): 85-94.<br />
32. Haas BK. Focus on health promotion: Self-efficacy in<br />
oncology nursing research and practice. Oncology Nursing<br />
Forum 2000; 27 (1): 89-97.<br />
33. Vinaccia S, Contreras F, Restrepo L, Ca<strong>de</strong>na J, Anaya<br />
J. Autoeficacia, <strong>de</strong>sesperanza apr<strong>en</strong>dida e incapacidad<br />
funcional <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes con diagnóstico <strong>de</strong> artritis reumatoi<strong>de</strong>.<br />
Internacional Journal of Clinical and Health<br />
Psychology 2005; 5 (1): 129-42.<br />
34. Steff<strong>en</strong> A, McKibbin C, Zeiss A, Gal<strong>la</strong>gher-Thompson D,<br />
Bandura A. The revised scale for caregiving self-efficacy:<br />
reliability y validity studies. The Journals of Gerontology<br />
2002; 57 (1): 74-86.<br />
35. Sánchez R, Echeverry J. <strong>Validación</strong> <strong>de</strong> esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
medición <strong>en</strong> salud. Revista <strong>de</strong> Salud Pública 2004; 6 (3):<br />
302-18.<br />
557