Deficiencia de beta-caroteno en las vacas lecheras: un ... - Dalmavital
Deficiencia de beta-caroteno en las vacas lecheras: un ... - Dalmavital
Deficiencia de beta-caroteno en las vacas lecheras: un ... - Dalmavital
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Temario<br />
<strong>Defici<strong>en</strong>cia</strong> <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>las</strong> <strong>vacas</strong> <strong>lecheras</strong>:<br />
<strong>un</strong> problema muy ext<strong>en</strong>dido<br />
<strong>en</strong> Europa<br />
El aporte a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
al ganado lechero es muy importante.<br />
Aparte <strong>de</strong> ser el precursor<br />
natural <strong>de</strong> la vitamina A, el <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
influye <strong>de</strong> manera significativa, y posiblem<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> forma in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> la capacidad<br />
reproductiva. De este modo, se<br />
ha observado <strong>un</strong>a disminución <strong>de</strong> la int<strong>en</strong>sidad<br />
<strong>de</strong>l celo, retrasos <strong>en</strong> la ovulación<br />
y <strong>un</strong>a m<strong>en</strong>or tasa <strong>de</strong> fertilidad <strong>en</strong> <strong>vacas</strong> alim<strong>en</strong>tadas<br />
con raciones <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong>. A esto se aña<strong>de</strong> <strong>un</strong>a<br />
mayor t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a la formación <strong>de</strong><br />
quistes ováricos, mortalidad embrionaria<br />
temprana y <strong>un</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>las</strong> ret<strong>en</strong>ciones<br />
plac<strong>en</strong>tarias. En g<strong>en</strong>eral, se estima<br />
que los problemas <strong>de</strong> fertilidad ocasionan<br />
<strong>un</strong>as pérdidas económicas <strong>de</strong> hasta 150<br />
euros por vaca al año <strong>en</strong> explotaciones<br />
<strong>lecheras</strong>. Estos problemas son a<strong>de</strong>más los<br />
causantes <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te <strong>un</strong> 25 %<br />
<strong>de</strong> los partos prematuros <strong>en</strong> los rebaños<br />
lecheros.<br />
A la hora <strong>de</strong> evaluar difer<strong>en</strong>tes con-<br />
clusiones sobre la importancia <strong>de</strong> <strong>un</strong><br />
aporte sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> a <strong>las</strong><br />
<strong>vacas</strong> <strong>lecheras</strong>, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />
factores <strong>de</strong>cisivos como la cantidad y duración<br />
<strong>de</strong> la suplem<strong>en</strong>tación, el estado ini-<br />
Tabla 1: Efecto <strong>de</strong>l <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> <strong>en</strong> la tasa <strong>de</strong> fertilidad <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>vacas</strong> <strong>lecheras</strong><br />
(Aréchiga et al., 1998)<br />
Tasa <strong>de</strong> fertilidad<br />
Periodo 1ª insemina- 90 días pp 120 d. pp<br />
postparto ción<br />
hasta 1ª<br />
inseminación<br />
Días % <strong>de</strong> <strong>vacas</strong> gestantes<br />
Control 77 9,3 9,4 21,1<br />
Beta-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> 79 14,6 12,9 35,4*)<br />
(Rovimix ®)<br />
400 mg/día<br />
durante más<br />
<strong>de</strong> 90 días *) p< 0,05<br />
cial, el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> inseminación y <strong>las</strong><br />
condiciones <strong>de</strong> cría. No obstante, investigaciones<br />
reci<strong>en</strong>tes llevadas a cabo por la<br />
Universidad <strong>de</strong> Florida (1998) confirman los<br />
Dr. Irmgard Immig, Kaiseraugst, Suiza, Prof. Dr. F. Schweigert, Instituto<br />
<strong>de</strong> fisiologia <strong>de</strong> la nutrición, Universidad <strong>de</strong> Potsdam, Alemania<br />
78 FRISONA ESPAÑOLA Nº 158<br />
resultados <strong>de</strong> Meyer et al. (1975) y Lotthammer<br />
et al. (1975 y 1978), qui<strong>en</strong>es afirman<br />
que <strong>las</strong> <strong>vacas</strong> suplem<strong>en</strong>tadas con<br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> m<strong>en</strong>os problemas<br />
<strong>de</strong> fertilidad. En estos casos, la tasa <strong>de</strong><br />
concepción 120 días <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l parto<br />
fue casi el doble que <strong>en</strong> los animales que<br />
no recibieron suplem<strong>en</strong>tación. (Ver Tabla 1)<br />
Por lo g<strong>en</strong>eral, <strong>un</strong> pasto <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad<br />
o <strong>un</strong>a cantidad sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>silado<br />
<strong>de</strong> hierba garantizan el aporte<br />
necesario <strong>de</strong> <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong> <strong>en</strong> la ración.<br />
No obstante, <strong>las</strong> raciones mo<strong>de</strong>rnas para<br />
<strong>las</strong> <strong>vacas</strong> <strong>de</strong> alta producción se suel<strong>en</strong><br />
basar <strong>en</strong> el sistema TMR (ración total mezclada)<br />
con <strong>un</strong>a proporción relativam<strong>en</strong>te<br />
alta <strong>de</strong> <strong>en</strong>silado <strong>de</strong> maíz, y sólo alg<strong>un</strong>as<br />
<strong>vacas</strong> recib<strong>en</strong> sufici<strong>en</strong>te alim<strong>en</strong>tación mediante<br />
el pastoreo. El cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
<strong>en</strong> el <strong>en</strong>silado <strong>de</strong> maíz no se<br />
<strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta (Figura 1). La capacidad<br />
<strong>de</strong> la hierba conservada para<br />
comp<strong>en</strong>sar la baja conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong><br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> <strong>de</strong>l <strong>en</strong>silado <strong>de</strong> maíz <strong>en</strong> la<br />
ración base suele estar sobrevalorada. Los<br />
resultados <strong>de</strong> <strong>las</strong> investigaciones realizadas<br />
a lo largo <strong>de</strong> los años 1999 – 2004<br />
revelan que el forraje pres<strong>en</strong>ta <strong>un</strong> porc<strong>en</strong>taje<br />
muy variable <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong>
imposible <strong>de</strong> precisar <strong>de</strong> antemano. La<br />
disponibilidad <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> <strong>en</strong> la<br />
ración <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> forraje y <strong>de</strong> la<br />
forma <strong>de</strong> conservación. Las pérdidas <strong>de</strong><br />
oxidación durante la cosecha, marchitami<strong>en</strong>to<br />
y <strong>en</strong>silado repercut<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera<br />
especialm<strong>en</strong>te negativa <strong>en</strong> la conc<strong>en</strong>tración<br />
<strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> <strong>en</strong> el forraje. En<br />
comparación con la materia fresca, <strong>las</strong><br />
pérdidas <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> pue<strong>de</strong>n superar<br />
ligeram<strong>en</strong>te el 50 % y aum<strong>en</strong>tar aún<br />
más si el almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong>e lugar <strong>en</strong><br />
<strong>un</strong> silo abierto (Figura 2).<br />
Existe <strong>un</strong>a estrecha relación <strong>en</strong>tre la<br />
conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> <strong>en</strong> la<br />
ración y <strong>en</strong> el p<strong>las</strong>ma/suero <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>vacas</strong><br />
<strong>lecheras</strong>, como muestra el resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los<br />
resultados <strong>de</strong> varios estudios <strong>en</strong> la figura 3.<br />
Como es previsible, los niveles p<strong>las</strong>máticos<br />
más altos (4 – 6 µg/ml) <strong>de</strong> <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
se dan <strong>en</strong> los meses estivales (mayo –<br />
agosto) y los más bajos (inferiores a 1<br />
µg/ml) <strong>en</strong> los meses <strong>de</strong> invierno. Según Arbeiter<br />
et al. (1983), <strong>un</strong>os niveles inferiores a<br />
1 µg/ml se consi<strong>de</strong>ran <strong>de</strong>ficitarios, los niveles<br />
<strong>en</strong>tre 1 y 2 µg/ml críticos, <strong>en</strong>tre 2 y 3<br />
µg/ml dudosos y por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> 3 µg/ml<br />
normales. Un análisis <strong>en</strong> serie <strong>de</strong> muestras<br />
<strong>de</strong> sangre realizado reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
forma aleatoria <strong>en</strong> explotaciones <strong>de</strong> Europa<br />
y EE.UU. confirmó que muchas <strong>vacas</strong><br />
<strong>de</strong> leche pres<strong>en</strong>tan <strong>un</strong>os niveles críticos <strong>de</strong><br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong>. En Europa, <strong>un</strong> 75 % <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />
muestras <strong>de</strong> sangre <strong>de</strong> 112 <strong>vacas</strong> t<strong>en</strong>ían<br />
<strong>un</strong>a conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> inferior<br />
a <strong>un</strong> 1,5 µg/ml <strong>de</strong> p<strong>las</strong>ma. El 24 % <strong>de</strong><br />
<strong>las</strong> muestras <strong>de</strong> sangre se c<strong>las</strong>ificaron<br />
como <strong>de</strong>ficitarias y sólo <strong>un</strong> 1 % como óptimas.<br />
En los EE.UU., el 30 % <strong>de</strong> <strong>las</strong> 358 <strong>vacas</strong><br />
examinadas pres<strong>en</strong>taba <strong>un</strong> nivel dudoso,<br />
mi<strong>en</strong>tras que el 70 % pres<strong>en</strong>taba <strong>un</strong> nivel<br />
crítico. Estos resultados constatan que la<br />
conc<strong>en</strong>tración natural <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
<strong>en</strong> la ración <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>vacas</strong> <strong>lecheras</strong> es a<br />
m<strong>en</strong>udo <strong>de</strong>masiado baja y no cubre la<br />
necesidad <strong>de</strong> los animales, especialm<strong>en</strong>te<br />
durante la primera etapa <strong>de</strong> lactación, <strong>en</strong><br />
Figura 1. Cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> B-Carot<strong>en</strong>o <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes forrajes (€ncuestas DSM 1999-2005)<br />
Figura 2. Efecto <strong>de</strong>l Almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> B-Carot<strong>en</strong>o <strong>en</strong> <strong>en</strong>silado <strong>de</strong> hierba (Manner 2004)<br />
Nº 159 FRISONA ESPAÑOLA 79
<strong>Defici<strong>en</strong>cia</strong> <strong>de</strong> <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong>...<br />
Figura 3. Relación <strong>en</strong>tre el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> B-Carot<strong>en</strong>o <strong>en</strong> pi<strong>en</strong>so y niveles <strong>de</strong> p<strong>las</strong>ma<br />
<strong>en</strong> <strong>vacas</strong> <strong>lecheras</strong> (Schweigerl 2002)<br />
Figura 4. Nivel B-Carot<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>vacas</strong> Lecheras <strong>en</strong> Europa<br />
(Encuesta DSMl 2004)<br />
Figura 5. Variabilidad <strong>de</strong> color para la valoración <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> B-Carot<strong>en</strong>o<br />
<strong>en</strong> <strong>vacas</strong> Lecheras <strong>en</strong> Europa (DSM)<br />
80 FRISONA ESPAÑOLA Nº 159<br />
la que se produce <strong>un</strong>a gran secreción <strong>de</strong><br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> con el calostro.<br />
Un cont<strong>en</strong>ido insufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
<strong>en</strong> la ración base se pue<strong>de</strong>n<br />
comp<strong>en</strong>sar <strong>de</strong> forma específica, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />
<strong>de</strong> los niveles individuales <strong>de</strong> <strong>un</strong> rebaño,<br />
con pi<strong>en</strong>so mineral o mixto que<br />
cont<strong>en</strong>ga <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong>. El método más<br />
s<strong>en</strong>cillo <strong>de</strong> comprobar el estado <strong>de</strong>l rebaño<br />
es el diagnóstico visual <strong>de</strong>l color <strong>de</strong>l<br />
p<strong>las</strong>ma o el suero sanguíneo por parte <strong>de</strong>l<br />
veterinario. Para ello, toma <strong>un</strong>a muestra<br />
<strong>de</strong> sangre; por ejemplo, <strong>de</strong> la v<strong>en</strong>a <strong>de</strong> la<br />
cola, y compara el color <strong>de</strong>l p<strong>las</strong>ma con<br />
<strong>un</strong>a guía especial <strong>de</strong> colores (Figura 5).<br />
Una conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> p<strong>las</strong>ma óptima<br />
ti<strong>en</strong>e <strong>un</strong> color ámbar. Si el p<strong>las</strong>ma pres<strong>en</strong>ta<br />
<strong>un</strong> color pálido o carece <strong>de</strong> color, el<br />
estado <strong>de</strong>l animal es <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te y requiere<br />
<strong>un</strong>a suplem<strong>en</strong>tación con <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
<strong>de</strong> 500 mg/vaca/día. Si el p<strong>las</strong>ma ti<strong>en</strong>e <strong>un</strong><br />
color naranja claro, es sufici<strong>en</strong>te <strong>un</strong>a suplem<strong>en</strong>tación<br />
con 300 mg/vaca/día para<br />
normalizar el nivel p<strong>las</strong>mático <strong>de</strong> <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong>.<br />
En conclusión, la suplem<strong>en</strong>tación con<br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> pue<strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sar los niveles<br />
requeridos <strong>en</strong> la ración y reducir así los<br />
problemas <strong>de</strong> fertilidad <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>un</strong><br />
aporte insufici<strong>en</strong>te. La suplem<strong>en</strong>tación<br />
con <strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> durante el periodo<br />
seco pue<strong>de</strong> a<strong>de</strong>más aum<strong>en</strong>tar la conc<strong>en</strong>tración<br />
<strong>de</strong> vitamina A y <strong>beta</strong><strong>carot<strong>en</strong>o</strong><br />
<strong>en</strong> el calostro. Ello mejora el estado <strong>de</strong> los<br />
terneros y repercute <strong>de</strong> forma positiva <strong>en</strong><br />
su salud. En el caso <strong>de</strong> que los niveles <strong>de</strong><br />
<strong>beta</strong>-<strong>carot<strong>en</strong>o</strong> sean críticos o <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes,<br />
se <strong>de</strong>bería com<strong>en</strong>zar la suplem<strong>en</strong>tación a<br />
más tardar 28 días antes <strong>de</strong>l parto hasta<br />
que se haya confirmado la gestación.