14.05.2013 Views

Características de la sonrisa y nivel de satisfacción en estudiantes ...

Características de la sonrisa y nivel de satisfacción en estudiantes ...

Características de la sonrisa y nivel de satisfacción en estudiantes ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Artículo Original<br />

CARACTERÍSTICAS DE LA SONRISA Y NIVEL DE SATISFACCIÓN EN ESTUDIANTES DE LA<br />

FACULTAD DE ODONTOLOGÍA DE LA UNIVERSIDAD DE SAN MARTÍN DE PORRES<br />

FEATURES OF THE SMILE AND SATISFACTION LEVEL OF STUDENTS IN THE FACULTY OF DENTIST-<br />

RY OF THE UNIVERSITY OF SAN MARTIN DE PORRES<br />

Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell 1 , Ana Lavado Torres 2 , Juan Aguado Donayre 3 , Maybe<br />

Altamirano Quicaño 4 ,Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera 5 , Eva Ramos Neglia 6<br />

Koonig R, Lavado A, Aguado J, Altamirano M, Gal<strong>la</strong>rdo G, Ramos E. <strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad, Revista Kiru. 2009, 6(2):88-102<br />

RESUMEN<br />

Introducción: Las t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias actuales <strong>en</strong> ortodoncia <strong>de</strong>muestran gran énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> estética <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>, por lo que el propósito<br />

<strong>de</strong> este estudio fue establecer <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> esta evaluadas a través <strong>de</strong>l arco<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>, corredores bucales, último di<strong>en</strong>te superior visible <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>, altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>bio superior y <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong>l <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><br />

incisivos c<strong>en</strong>trales mostrados al sonreír, asi como el tamaño, forma y color <strong>de</strong> los incisivos.<br />

Material y método: Se obtuvo una muestra <strong>de</strong> 75 alumnos, 24 hombres y 51 mujeres con eda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 18-22 años. Se les tomó<br />

una fotografía con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> posada y se les realizó una <strong>en</strong>cuesta.<br />

Resultados: Las características predominantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> fueron: altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> baja, forma <strong>de</strong> incisivo rectangu<strong>la</strong>r, arco<br />

<strong>de</strong> <strong>sonrisa</strong> paralelo, pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> corredores bucales y que el último di<strong>en</strong>te observado <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> fue <strong>la</strong> segunda premo<strong>la</strong>r. No<br />

hubo corre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s características estudiadas y <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>.<br />

Conclusiones: Los hal<strong>la</strong>zgos más frecu<strong>en</strong>tes fueron <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> baja y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> corredores bucales. Ninguna <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s características se re<strong>la</strong>cionó con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: <strong>sonrisa</strong>, incisive.<br />

Abstract<br />

Introduction: Curr<strong>en</strong>t tr<strong>en</strong>ds in orthodontics show great emphasis on the aesthetics of the smile, so the purpose of this study was<br />

to establish the re<strong>la</strong>tionship of satisfaction with the smile and the characteristics of the evaluated through the arch of the smile,<br />

bucal brokers, <strong>la</strong>st upper visible tooth of the smile, height of upper lip and the amount of the long c<strong>en</strong>tral incisors disp<strong>la</strong>yed wh<strong>en</strong><br />

smiling, as well as the size, shape and color of the incisors.<br />

Material and Method: A sample of 75 stu<strong>de</strong>nts was gott<strong>en</strong>, 24 m<strong>en</strong> and 51 wom<strong>en</strong> aged 18-22 years. A picture with a smile inn<br />

was tak<strong>en</strong> and a survey was done.<br />

Results: The predominant characteristics of the smile were: height of the smile low, rectangu<strong>la</strong>r shaped incisor, parallel smile arc,<br />

buccal corridor pres<strong>en</strong>ce and noted that the <strong>la</strong>st tooth in the smile was the second premo<strong>la</strong>r. There was no corre<strong>la</strong>tion among<br />

traits and satisfaction with a smile.<br />

Conclusions: The most common findings were the low height of the smile and the pres<strong>en</strong>ce of buccal corridors. None of the<br />

features was re<strong>la</strong>ted to satisfaction with a smile.<br />

Key words: smiling, incisor<br />

1Magister <strong>en</strong> Ortodoncia - Universidad <strong>de</strong> Minnessota. Coordinador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Especialidad <strong>de</strong> Ortodoncia y Ortopedia Maxi<strong>la</strong>r. Facultad <strong>de</strong><br />

Odontología - USMP. Lims, Perú.<br />

2Magister <strong>en</strong> Ortodoncia y Ortopedia Máxilo Facial. Doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> Ortodoncia <strong>de</strong> Pre grado y post grado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología<br />

– USMP<br />

3 Ex Doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> Odontopediatría <strong>de</strong> Post grado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología – USMP<br />

4,5,6 Resi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l tercer año <strong>de</strong> <strong>la</strong> Especialidad <strong>de</strong> Ortodoncia y Ortopedia Maxi<strong>la</strong>r. Facultad <strong>de</strong> Odontología - USMP<br />

Correspon<strong>de</strong>ncia<br />

CD. Mg. Ana Lavado<br />

Correo electrónico: anace<strong>la</strong>t@hotmail.com<br />

INTRODUCCIÓN<br />

La <strong>sonrisa</strong>, <strong>de</strong>finida como <strong>la</strong> expresión facial caracterizada<br />

por <strong>la</strong> curvatura hacia arriba <strong>de</strong> los extremos <strong>de</strong><br />

los <strong>la</strong>bios, se usa frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te para mostrar p<strong>la</strong>cer,<br />

agrado, alegría. La <strong>sonrisa</strong> también influye <strong>en</strong> el atractivo<br />

<strong>de</strong> una persona 1<br />

Kiru 6(2), 2009 88<br />

ISSN 1812-7886<br />

El valor <strong>de</strong> una <strong>sonrisa</strong> atractiva es indiscutible. Una<br />

<strong>sonrisa</strong> atractiva <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad mo<strong>de</strong>rna es una cualidad<br />

necesaria <strong>en</strong> <strong>en</strong>trevistas <strong>de</strong> trabajo, interacciones<br />

sociales y aun <strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> pareja. Estudios <strong>de</strong>muestran<br />

que <strong>la</strong>s personas confían más <strong>en</strong> una persona<br />

que sonríe <strong>en</strong> comparación a una que no. A pesar <strong>de</strong>


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

que le otorgamos mucha importancia a <strong>la</strong> estética <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad actual, son pocos los estudios<br />

que se han hecho con respecto a este tema. Se hac<strong>en</strong><br />

muchas conjeturas acerca <strong>de</strong>l diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y<br />

<strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to al respecto y son pocos los datos ci<strong>en</strong>tíficos<br />

con los que se cu<strong>en</strong>ta. 2<br />

Hay dos formas <strong>de</strong> <strong>sonrisa</strong>, <strong>la</strong> <strong>de</strong> agrado y <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong><br />

posada o social. Los humanos apr<strong>en</strong>dieron a posar<br />

<strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> durante su evolución. Las <strong>sonrisa</strong>s posadas<br />

ganaron importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> ortodoncia y <strong>en</strong> <strong>la</strong> estética<br />

ya que son reproducibles. La <strong>sonrisa</strong> nos ayuda a expresar<br />

diversos s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos y s<strong>en</strong>saciones, por tanto<br />

no <strong>de</strong>be ser ignorada <strong>en</strong> nuestro diagnóstico y p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

tratami<strong>en</strong>to. El diagnostico ortodóntico ha evolucionado<br />

y ahora incluye un diagnóstico estético y <strong>de</strong> tejidos<br />

b<strong>la</strong>ndos 1 .<br />

La mayoría <strong>de</strong> los artículos que estudian <strong>la</strong> estética <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>sonrisa</strong> usan fotografías estáticas. Sin embargo, artículos<br />

reci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> nuevos métodos para capturar <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong><br />

como <strong>la</strong> vi<strong>de</strong>o grafía. Al analizar <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y obt<strong>en</strong>er<br />

promedios <strong>de</strong> varios compon<strong>en</strong>tes po<strong>de</strong>mos t<strong>en</strong>er una<br />

guía <strong>de</strong> lo que sería una <strong>sonrisa</strong> estética. 3<br />

El objetivo <strong>de</strong> este estudio fue establecer <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>la</strong>s características <strong>de</strong><br />

esta evaluadas a través <strong>de</strong>l arco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>, corredores<br />

bucales, último di<strong>en</strong>te superior visible <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>,<br />

altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>bio superior y <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong>l <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> incisivos<br />

c<strong>en</strong>trales mostrados al sonreír, asi como el tamaño,<br />

forma y color <strong>de</strong> los incisivos 4 .<br />

En cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s imág<strong>en</strong>es se registró:<br />

89<br />

MATERIAL Y MÉTODO<br />

Este fue un trabajo <strong>de</strong> tipo prospectivo, <strong>de</strong>scriptivo,<br />

transversal y observacional. El diseño fue <strong>de</strong>scriptivo<br />

corre<strong>la</strong>cional<br />

La pob<strong>la</strong>ción estudiada estuvo conformada por 200<br />

alumnos <strong>de</strong>l curso <strong>de</strong> Ortodoncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />

<strong>de</strong> San Martin <strong>de</strong> Porres. Se escogió por conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia<br />

tomar a los alumnos que acudían a dos <strong>de</strong> los cinco turnos<br />

<strong>en</strong> que se dicta el curso, y se obtuvo una muestra<br />

<strong>de</strong> 75 alumnos: 24 hombres y 51 mujeres.<br />

Se incluyeron <strong>en</strong> el estudio alumnos <strong>de</strong> cualquier raza<br />

<strong>de</strong> 18 a 22 años <strong>de</strong> edad, <strong>de</strong> ambos sexos. Se excluyeron<br />

los <strong>estudiantes</strong> que pres<strong>en</strong>taron asimetrías faciales,<br />

síndromes cráneo faciales y ag<strong>en</strong>esias <strong>de</strong>ntales y edéntulos<br />

parciales anteriores y posteriores, paci<strong>en</strong>tes con<br />

tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ortodoncia <strong>en</strong> curso.<br />

La muestra estuvo constituida por 75 alumnos que asistían<br />

a dos <strong>de</strong> los cinco turnos <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> <strong>la</strong> asignatura.<br />

Se tomaron fotografías <strong>de</strong> su <strong>sonrisa</strong> posada a cada uno<br />

<strong>de</strong> los 75 alumnos, con una cámara fotográfica SONY<br />

DSCH10; se colocó un trípo<strong>de</strong> a un metro <strong>de</strong> distancia<br />

<strong>de</strong> los sujetos, a los que se les instruyó que se pararan<br />

<strong>de</strong>rechos sost<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do sus manos y con <strong>la</strong> cabeza<br />

<strong>en</strong> posición (horizontal <strong>de</strong> Frankfort) mirando hacia el<br />

fr<strong>en</strong>te como si miraran a su reflejo. El l<strong>en</strong>te se ajustó<br />

paralelo al p<strong>la</strong>no oclusal.<br />

Luego <strong>de</strong> tomar <strong>la</strong> fotografía se procedió a ll<strong>en</strong>ar <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta<br />

don<strong>de</strong> se preguntaba si estaba cont<strong>en</strong>to con su<br />

<strong>sonrisa</strong> y si había t<strong>en</strong>ido algún tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ortodoncia<br />

o <strong>de</strong> b<strong>la</strong>nqueami<strong>en</strong>to o si <strong>de</strong>seaba realizar alguno<br />

<strong>de</strong> estos procedimi<strong>en</strong>tos.<br />

Fig 1. Sonrisa consonante don<strong>de</strong> no se observan márg<strong>en</strong>es gingivales.<br />

1. Altura anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>: <strong>sonrisa</strong> alta (se<br />

muestra una banda continua <strong>de</strong> gingival sobre<br />

los incisivos), <strong>sonrisa</strong> promedio (mostrando un<br />

75-100% <strong>de</strong> los incisivos c<strong>en</strong>trales superiores) y<br />

<strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> baja (mostrando m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>l 75% <strong>de</strong> los<br />

incisivos superiores).<br />

2. El paralelismo <strong>de</strong>l arco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

con <strong>la</strong> línea <strong>de</strong>l <strong>la</strong>bio inferior: paralelo (bor<strong>de</strong>s incisales,<br />

cúspi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> caninos y premo<strong>la</strong>res sigu<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> línea <strong>de</strong> <strong>la</strong> curvatura <strong>de</strong>l <strong>la</strong>bio inferior); p<strong>la</strong>na<br />

(los bor<strong>de</strong>s incisales y cúspi<strong>de</strong>s no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una curvatura<br />

<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> línea <strong>de</strong>l <strong>la</strong>bio inferior) e<br />

inversa (los bor<strong>de</strong>s incisales y <strong>la</strong>s cúspi<strong>de</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

una curva inversa re<strong>la</strong>tiva al <strong>la</strong>bio inferior).<br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Fig 2. Sonrisa consonante. Fig 3. Sonrisa p<strong>la</strong>na, (los bor<strong>de</strong>s incisales no sigu<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> línea <strong>de</strong>l contorno <strong>de</strong>l <strong>la</strong>bio inferior).<br />

3. El di<strong>en</strong>te maxi<strong>la</strong>r más posterior y visible: canino,<br />

primera premo<strong>la</strong>r y segunda premo<strong>la</strong>r. En el caso<br />

Fig. 4 Nótese asimetría <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>. Fig. 5. Nótese <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el tamaño <strong>de</strong><br />

los corredores bucales izquierdo y <strong>de</strong>recho.<br />

4. El porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l corredor bucal: se midió el ancho<br />

inter<strong>de</strong>ntal maxi<strong>la</strong>r (<strong>de</strong> <strong>la</strong> parte más vestibu<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong>l ultimo di<strong>en</strong>te visible hasta el contra-<strong>la</strong>teral)<br />

y luego se midió el ancho inter comisura. Se<br />

hizo luego <strong>la</strong> división <strong>de</strong>l ancho inter comisura/<br />

Fig. 6 Sonrisa sin corredores bucales. Fig.7 Obsérvese <strong>la</strong> superficie vestibu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera<br />

mo<strong>la</strong>r <strong>de</strong>recha y segunda premo<strong>la</strong>r izquierda.<br />

Se procedió a tomar el color <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los incisivos<br />

c<strong>en</strong>trales superiores con <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong>l colorímetro; <strong>en</strong><br />

este caso utilizamos el <strong>de</strong> marca Vita clásico que cont<strong>en</strong>ía<br />

los colores A1- A4, B1, B4, C1-C4, D1,D4. Para<br />

facilitar su discriminación se eligió los que cont<strong>en</strong>ían el<br />

6, 7<br />

chroma más alto y más bajo.<br />

Kiru 6(2), 2009 90<br />

<strong>de</strong> que hubiera una discrepancia <strong>en</strong>tre ambos <strong>la</strong>dos,<br />

se tomaba <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el más posterior.<br />

ancho inter <strong>de</strong>ntal. El resultado fue multiplicado<br />

x 100. Ejm: 0,88 x 100 = 88%. El porc<strong>en</strong>taje era<br />

el espacio que ocupaban los di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>,<br />

y el resto (12%) eran los corredores bucales 5 .<br />

En re<strong>la</strong>ción con el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s coronas <strong>de</strong> los incisivos,<br />

se midió <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> los incisivos c<strong>en</strong>tral y <strong>la</strong>teral,<br />

utilizando un calibrador o vernier <strong>de</strong> ortodoncia;<br />

para luego evaluar el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> exhibición <strong>de</strong>ntal<br />

8, 9<br />

durante el <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>.


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

Todos los datos fueron incluidos <strong>en</strong> el programa estadístico<br />

Excel y se procedió al análisis estadístico <strong>en</strong> el programa<br />

SPSS versión 16 con lo que se obtuvieron promedios<br />

y porc<strong>en</strong>tajes. Se utilizaron <strong>la</strong>s pruebas <strong>de</strong> chi cuadrado y<br />

test T <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nt con un <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> confianza <strong>de</strong> 95%.<br />

RESULTADOS<br />

Se estudiaron 24 hombres y 51 mujeres. El promedio<br />

total <strong>de</strong> edad fue <strong>de</strong> 21,56; el promedio <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> los<br />

Fig. 8 Exhibición <strong>de</strong>ntal total durante el <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>.<br />

91<br />

hombres fue <strong>de</strong> 22,33 años y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres 21,19, no<br />

habi<strong>en</strong>do difer<strong>en</strong>cias significativas <strong>en</strong>tre hombres y<br />

mujeres. 37 <strong>de</strong> 75 (49% <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes estudiados)<br />

estuvieron satisfechos con su <strong>sonrisa</strong>. No hubo difer<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong> acuerdo con el sexo o <strong>la</strong> edad. No se <strong>en</strong>contraron<br />

difer<strong>en</strong>cias significativas <strong>en</strong>tre el número <strong>de</strong><br />

personas satisfechas e insatisfechas <strong>de</strong> acuerdo con el<br />

sexo (Tab<strong>la</strong> 1).<br />

Tab<strong>la</strong> 1. Número <strong>de</strong> personas satisfechas con su <strong>sonrisa</strong> <strong>de</strong> acuerdo al sexo<br />

Valor gl<br />

Pruebas <strong>de</strong> chi-cuadrado<br />

Sig. asintótica<br />

(bi<strong>la</strong>teral)<br />

Chi-cuadrado <strong>de</strong> Pearson ,173 b 1 ,677<br />

Corrección por continuidad<br />

,028 1 ,866<br />

Razon <strong>de</strong> verpsimilitu<strong>de</strong>s ,173 1 ,677<br />

Estadístico exacto <strong>de</strong><br />

Fisher<br />

N <strong>de</strong> casos válidos 75<br />

Sig. exacta<br />

(bi<strong>la</strong>teral)<br />

a. Calcu<strong>la</strong>do sólo para una tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> 2x2.<br />

b. 0 casil<strong>la</strong>s (,0%) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una frecu<strong>en</strong>cia esperada inferior a 5. La frecu<strong>en</strong>cia mínima esperada es 11,84<br />

Sig. exacta<br />

(uni<strong>la</strong>teral)<br />

,805 ,433<br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Se estudió <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong>l incisivo y <strong>la</strong><br />

<strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>. La forma rectangu<strong>la</strong>r (52%)<br />

fue <strong>la</strong> más frecu<strong>en</strong>te, seguida <strong>de</strong> <strong>la</strong> triangu<strong>la</strong>r (28%)<br />

Kiru 6(2), 2009 92<br />

y <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> tonel (20%). No hubo re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong> forma <strong>de</strong>l incisivo con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong><br />

(p>0,05) (tab<strong>la</strong> 2).<br />

Tab<strong>la</strong> 2. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong>l incisivo y <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

El 93% <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra estudiada no pres<strong>en</strong>tó <strong>de</strong>fectos<br />

<strong>en</strong> el incisivo <strong>la</strong>teral. En <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores los resultados<br />

fueron muy variados, predominando los tonos<br />

1M1, 1M2 y 2M2 con 12%. Estos datos no tuvieron<br />

re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> (p>0,05) (Tab<strong>la</strong><br />

3).<br />

Tab<strong>la</strong> 3. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>de</strong>fectos <strong>en</strong> el incisivo <strong>la</strong>teral y <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

Defecto IL<br />

no si<br />

Total<br />

Descont<strong>en</strong>to no Recu<strong>en</strong>to 35 2 37<br />

% <strong>de</strong> Defecto IL 50,0% 40,0% 49,3%<br />

% <strong>de</strong>l total 46,7% 2,7% 49,3%<br />

si Recu<strong>en</strong>to 35 3 38<br />

% <strong>de</strong> Defecto IL 50,0% 60,0% 50,7%<br />

% <strong>de</strong>l total 46,7% 4,0% 50,7%<br />

Total Recu<strong>en</strong>to 70 5 75<br />

% <strong>de</strong> Defecto IL 100,0% 100,0% 100,0%<br />

% <strong>de</strong>l total 93,3% 6,7% 100,0%


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

Valor gl<br />

Pruebas <strong>de</strong> chi-cuadrado<br />

93<br />

Sig. asintótica<br />

(bi<strong>la</strong>teral)<br />

Chi-cuadrado <strong>de</strong> Pearson ,187 b 1 ,666<br />

Corrección por continuidad<br />

,000 1 1,000<br />

Razon <strong>de</strong> verpsimilitu<strong>de</strong>s ,188 1 ,665<br />

Estadístico exacto <strong>de</strong><br />

Fisher<br />

N <strong>de</strong> casos válidos 75<br />

Sig. exacta<br />

(bi<strong>la</strong>teral)<br />

Sig. exacta<br />

(uni<strong>la</strong>teral)<br />

1,000 ,513<br />

a. Calcu<strong>la</strong>do sólo para una tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> 2x2.<br />

b. 0 casil<strong>la</strong>s (50,0%) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una frecu<strong>en</strong>cia esperada inferior a 5. La frecu<strong>en</strong>cia mínima esperada es 2.47<br />

Algunos paci<strong>en</strong>tes tuvieron tratami<strong>en</strong>to ortodóntico:<br />

37 (49%) y/o b<strong>la</strong>nqueami<strong>en</strong>to: 17 (22%). Los que no<br />

estuvieron asociados a <strong>la</strong> variable <strong>de</strong> estudio (50%) estaban<br />

<strong>de</strong>scont<strong>en</strong>tos con el color <strong>de</strong> sus di<strong>en</strong>tes. El 72%<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra <strong>de</strong>sea recibir tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ortodoncia.<br />

De los <strong>en</strong>cuestados que <strong>de</strong>sean recibir tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ortodoncia, el 64,8% está insatisfecho con su <strong>sonrisa</strong>.<br />

Del porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> paci<strong>en</strong>tes que no <strong>de</strong>sean ortodoncia<br />

(26,7%), el 85% estaba cont<strong>en</strong>to con su <strong>sonrisa</strong>.<br />

Tab<strong>la</strong> 4. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ortodoncia previo con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Tab<strong>la</strong> 5. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> b<strong>la</strong>nqueami<strong>en</strong>to previo con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

Tab<strong>la</strong> 6. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el color <strong>de</strong> los di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong> su <strong>sonrisa</strong><br />

Kiru 6(2), 2009 94


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

Tab<strong>la</strong> 7. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> realizarse un tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ortodoncia y <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l<br />

paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

En lo que respecta a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> anterior,<br />

el 37,3% muestra una <strong>sonrisa</strong> baja, el 33,3% <strong>sonrisa</strong><br />

media y el 29,3% <strong>sonrisa</strong> alta. El arco <strong>de</strong> <strong>sonrisa</strong> predominante<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra fue el arco paralelo (73,3%),<br />

<strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> p<strong>la</strong>na tuvo el 25,3% y 1,3 %, <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> invertida.<br />

El 48% <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes mostraron pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> corredores bucales .El último di<strong>en</strong>te maxi<strong>la</strong>r visto<br />

95<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> sujetos fue <strong>la</strong> segunda<br />

premo<strong>la</strong>r (42,7%), seguido por <strong>la</strong> primera mo<strong>la</strong>r con<br />

un 29,3%. La media <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong>l incisivo c<strong>en</strong>tral<br />

fue para ancho: 8,8 mm y <strong>la</strong>rgo: 10,5 mm y para el incisivo<br />

<strong>la</strong>teral el ancho fue <strong>de</strong> 7,3 mm y el <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> 8,9 mm.<br />

Igualm<strong>en</strong>te estas variables no estuvieron re<strong>la</strong>cionadas<br />

con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>.<br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Tab<strong>la</strong> 8. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> anterior con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong> su <strong>sonrisa</strong><br />

Tab<strong>la</strong> 9. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el paralelismo <strong>de</strong>l arco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te<br />

Kiru 6(2), 2009 96


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

Tab<strong>la</strong> 10. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los corredores bucales con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

97<br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Tab<strong>la</strong> 11. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el di<strong>en</strong>te más visible posterior con <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

Tab<strong>la</strong> 12. Longitud y ancho <strong>de</strong> los incisivos c<strong>en</strong>tral y <strong>la</strong>teral y <strong>la</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te con su <strong>sonrisa</strong><br />

Kiru 6(2), 2009 98


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

Fig 9. La <strong>sonrisa</strong> media fue <strong>de</strong> un 40%, no hubo difer<strong>en</strong>cia significativa.<br />

Fig. 10.- La <strong>sonrisa</strong> parale<strong>la</strong> fue <strong>de</strong> 73%, no hubo difer<strong>en</strong>cia significativa<br />

99<br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Fig. 11. El primer premo<strong>la</strong>r fue 42%, no habi<strong>en</strong>do una difer<strong>en</strong>cia significativa.<br />

Fig. 12. El sexo fem<strong>en</strong>ino estaba más cont<strong>en</strong>to con su <strong>sonrisa</strong> que el sexo masculino.<br />

Kiru 6(2), 2009 100


<strong>Características</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>en</strong> <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Porres<br />

DISCUSIÓN<br />

El arco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> se <strong>de</strong>fine como <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong> curvatura <strong>de</strong> los bor<strong>de</strong>s incisales <strong>de</strong> los incisivos<br />

superiores y <strong>la</strong> curvatura <strong>de</strong>l bor<strong>de</strong> superior <strong>de</strong>l <strong>la</strong>bio<br />

inferior. Se consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción i<strong>de</strong>al <strong>de</strong>be ser<br />

parale<strong>la</strong> y se conoce como <strong>sonrisa</strong> consonante. Si los dos<br />

no son paralelos (con una curvatura incisal p<strong>la</strong>na con<br />

respecto al bor<strong>de</strong> superior <strong>de</strong>l <strong>la</strong>bio inferior) se l<strong>la</strong>ma<br />

<strong>sonrisa</strong> no consonante. El no consi<strong>de</strong>rar a <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong><br />

como parte <strong>de</strong>l diagnóstico y p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

ortodontico podría resultar <strong>en</strong> un ap<strong>la</strong>nami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l arco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do una <strong>sonrisa</strong> m<strong>en</strong>os<br />

estética. 1<br />

Ackermann realizó un estudio computarizado para<br />

EVALUACIÓN DE LOS FACTORES DENTARIOS<br />

Fig. 13. Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l ancho <strong>de</strong>l incisivo c<strong>en</strong>tral superior<br />

Fig.14 Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l incisivo c<strong>en</strong>tral superior<br />

101<br />

medir <strong>la</strong>s características <strong>de</strong>l arco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> <strong>en</strong> sujetos<br />

tratados y no tratados ortodónticam<strong>en</strong>te. Se reportó un<br />

ap<strong>la</strong>nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> <strong>en</strong> un 37% <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes<br />

que habían sido tratados. Sólo un 5% <strong>de</strong>l grupo no<br />

tratado t<strong>en</strong>ían <strong>sonrisa</strong>s no consonantes. 9<br />

Los corredores bucales (espacios negativos o negros)<br />

son los espacios <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s superficies <strong>la</strong>biales <strong>de</strong> los<br />

di<strong>en</strong>tes posteriores y <strong>la</strong>s esquinas <strong>de</strong> los <strong>la</strong>bios cuando<br />

<strong>la</strong> persona sonríe. Parece que hay una difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

opinión <strong>en</strong>tre los investigadores sobre el valor estético<br />

<strong>de</strong> los corredores bucales. Algunos concluy<strong>en</strong> que no<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> valor estético, otros cre<strong>en</strong> que los corredores visibles<br />

son poco atractivos. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te un estudio<br />

sugirió que los corredores bucales amplios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluirse<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to.<br />

Kiru 6(2), 2009


Richard Ko<strong>en</strong>ig Maunsell, Ana Lavado Torres, Juan Aguado Donayre, Maybe Altamirano Quicaño, Gl<strong>en</strong>da Gal<strong>la</strong>rdo Barrera, Eva Ramos<br />

Neglia<br />

Pero los corredores pequeños se pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>jar como<br />

10 están . .<br />

Exist<strong>en</strong> otros factores <strong>de</strong>ntarios que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el<br />

<strong>de</strong>sarrollo a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> una <strong>sonrisa</strong> agradable, <strong>en</strong>tre<br />

ellos t<strong>en</strong>emos: longitud y ancho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s coronas <strong>de</strong> los<br />

incisivos superiores, forma <strong>de</strong> <strong>la</strong>s coronas <strong>de</strong> los di<strong>en</strong>tes<br />

y color <strong>de</strong> los incisivos. 5<br />

Se evaluaron <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y el <strong>nivel</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> <strong>de</strong> los <strong>estudiantes</strong> <strong>de</strong> odontología <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

USMP. El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> normas es importante <strong>en</strong><br />

el diagnóstico ortodóntico y <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to.<br />

En este estudio se reportaron frecu<strong>en</strong>cias que nos<br />

ayudan a establecer promedios para varios parámetros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong>.<br />

Este estudio es el primero <strong>en</strong> establecer normas para el<br />

análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> <strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es peruanos.<br />

Nosotros evaluamos <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong><br />

mediante dos métodos: <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> fotografías<br />

digitales y <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> color con <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> Vita y medimos<br />

el <strong>nivel</strong> <strong>de</strong> <strong>satisfacción</strong> mediante un cuestionario. Según<br />

Sarver, estableció <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> como<br />

consonante y no consonante. 3<br />

Maulik, <strong>en</strong>contró el 56,9% <strong>de</strong> los sujetos t<strong>en</strong>ían altura<br />

anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> medio. Nosotros <strong>en</strong>contramos<br />

que <strong>la</strong> altura predominante fue <strong>la</strong> baja: 37,3%. Los<br />

resultados para el último di<strong>en</strong>te visible: el 51% mostró<br />

los dos premo<strong>la</strong>res; <strong>en</strong> nuestro estudio el ultimo di<strong>en</strong>te<br />

visible fue <strong>la</strong> segunda premo<strong>la</strong>r (42,7%); el 29,3%<br />

mostró <strong>la</strong> 1ra mo<strong>la</strong>r. 2<br />

En nuestro estudio no hemos <strong>en</strong>contrado alguna<br />

medida que esté asociada a <strong>la</strong> in<strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong><br />

<strong>sonrisa</strong>; esto pue<strong>de</strong> ser explicado por el hecho <strong>de</strong><br />

haber realizado <strong>la</strong> investigación con una muestra<br />

pequeña o porque <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta pres<strong>en</strong>tó alternativas<br />

dicotómicas que no permitieron explorar situaciones<br />

intermedias; por lo que creemos que este estudio <strong>de</strong>be<br />

ser consi<strong>de</strong>rado como exploratorio <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esta área<br />

<strong>de</strong> investigación.<br />

CONCLUSIONES<br />

Se concluye que <strong>la</strong>s características predominantes observadas<br />

<strong>en</strong> este estudio fueron <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> media y el<br />

arco <strong>de</strong> <strong>sonrisa</strong> paralelo. El di<strong>en</strong>te visible más posterior<br />

fue <strong>la</strong> segunda premo<strong>la</strong>r y con pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> corredores<br />

bucales. Los factores <strong>de</strong>ntarios más predominantes<br />

fueron los incisivos rectangu<strong>la</strong>res, color 3M1, y<br />

<strong>la</strong> mayoría no pres<strong>en</strong>tó <strong>de</strong>fectos <strong>en</strong> los incisivos <strong>la</strong>terales.<br />

Ninguna <strong>de</strong> estas características se re<strong>la</strong>cionó con <strong>la</strong><br />

<strong>satisfacción</strong> con <strong>la</strong> <strong>sonrisa</strong> y no se <strong>en</strong>contraron difer<strong>en</strong>cias<br />

significativas <strong>en</strong>tre el número <strong>de</strong> personas satisfechas<br />

e insatisfechas <strong>de</strong> acuerdo con el sexo. Las limitaciones<br />

<strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te estudio sugier<strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />

otro con una muestra más gran<strong>de</strong> y con un cuestionario<br />

utilizando el test <strong>de</strong> Likhert.<br />

Kiru 6(2), 2009 102<br />

AGRADECIMIENTO<br />

Agra<strong>de</strong>cemos al Dr. Iván Vojvodic Hernán<strong>de</strong>z por su<br />

gran apoyo <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te artículo.<br />

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />

1. Krishan Vinod. Characterization of posed smile by<br />

using visual analog scale, smile arc, buccal corridor<br />

measures, and modified smile in<strong>de</strong>x. American Journal<br />

of Orthodontics and D<strong>en</strong>tofacial Orthopedics.<br />

2008;133:515-23.<br />

2. Maulik Christopher. Dynamic smile analysis in young<br />

adults. American Journal of Orthodontics and D<strong>en</strong>tofacial<br />

Orthopedics. 2007;132:307-15.<br />

3. Sarver David. Dynamic smile visualization and quantification:<br />

Part 2. Smile analysis and treatm<strong>en</strong>t strategies.<br />

American Journal of Orthodontics and D<strong>en</strong>tofacial<br />

Orthopedics. 2003;124:116-27<br />

4. Mc Namara Laurie. Hard- and soft-tissue contributions<br />

to the esthetics of the posed smile in growing<br />

pati<strong>en</strong>ts seeking orthodontic treatm<strong>en</strong>t. American Journal<br />

of Orthodontics and D<strong>en</strong>tofacial Orthopedics.<br />

2008;133:491-9<br />

5. David M. Sarver, DMD, MS, Principies ofc osmetic<br />

<strong>de</strong>ntistry in orthodontics: Part 1, Shape and proportionality<br />

of anterior teeth. American Association of<br />

Orthodotitists. doi:10,1016!j,ajodo,2004,07.034<br />

6. Seung-Hoon Rhee, DDS, MSD,a and Dong-Seok<br />

Nahm, DDS, PhDb. Triangu<strong>la</strong>r-shaped incisor<br />

crowns and crowding. Am J Orthod D<strong>en</strong>tofacial Orthop.<br />

2000;118:624-8<br />

7. David M. Sarver, DMD, MS. The importance of incisor<br />

positioning in the esthetic smile: The smile arc. Am J<br />

Orthod D<strong>en</strong>tofacial Orthop. 2001;120:98-111.<br />

8. Shulman, J. Perceptions of <strong>de</strong>sirable tooth color<br />

among par<strong>en</strong>ts, <strong>de</strong>ntist and childr<strong>en</strong>. JADA. 2004,<br />

135: 595-604.<br />

9. Ackerman JL, Ackerman MB, Br<strong>en</strong>singer CM, Landis<br />

JR. A morphometric analysis of posed smile. Clin Orthod<br />

Res. 1998;1:2-11.<br />

10. Moore T, Southard KA, Casko JS, Qian F, Southard<br />

TE. Buccal corridors and smile esthetics. Am J Orthod<br />

D<strong>en</strong>tofacial Orthop. 2005;127:208-13.<br />

Recibido: 28/08/10<br />

Aceptado para su publicación: 28/09/10

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!