las aceitunas de mesa en la comunidad valenciana - IVIA
las aceitunas de mesa en la comunidad valenciana - IVIA
las aceitunas de mesa en la comunidad valenciana - IVIA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Las <strong>aceitunas</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>mesa</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Comunidad<br />
Val<strong>en</strong>ciana<br />
S. Paz Compañ<br />
SERVICIO DE DESARROLLO TECNOLÓGICO AGRARIO<br />
Según <strong>la</strong> Norma <strong>de</strong> Calidad <strong>de</strong>l Consejo Oleíco<strong>la</strong> Internacional<br />
(1980) “se <strong>de</strong>nomina aceituna <strong>de</strong> <strong>mesa</strong> al fruto <strong>de</strong> varieda<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>terminadas <strong>de</strong>l olivo cultivado, sano, cogido <strong>en</strong> el estado <strong>de</strong><br />
madurez a<strong>de</strong>cuado y <strong>de</strong> calidad que, sometido a <strong><strong>la</strong>s</strong> preparaciones<br />
a<strong>de</strong>cuadas, dé un producto <strong>de</strong> consumo y bu<strong>en</strong>a conservación como<br />
mercancía comercial”. Se hace evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong> variedad no vi<strong>en</strong>e<br />
siempre i<strong>de</strong>ntificada <strong>en</strong> el <strong>en</strong>vase, salvo <strong>en</strong> aquel<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> gran difusión<br />
comercial, como <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’ o <strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’.<br />
Existe una gran confusión a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar correctam<strong>en</strong>te <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
<strong>aceitunas</strong> <strong>de</strong> <strong>mesa</strong> que v<strong>en</strong><strong>de</strong>n al consumidor. Este ap<strong>en</strong>as acierta a<br />
distinguir dos o tres varieda<strong>de</strong>s, y este hecho se ve favorecido por <strong>la</strong><br />
escasa información varietal que aparece <strong>en</strong> el etiquetado. El fabricante<br />
da, <strong>en</strong> numerosas ocasiones, nombres g<strong>en</strong>éricos como “<strong>aceitunas</strong><br />
ver<strong>de</strong>s, moradas o negras”, que lejos <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>rar <strong>la</strong> situación provocan<br />
aún mayor confusión; bi<strong>en</strong> es cierto que <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción no le obliga a<br />
realizarlo.<br />
España, con una cosecha cercana<br />
a <strong><strong>la</strong>s</strong> 250.000 T, es <strong>de</strong>cir, un<br />
25% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción mundial, es el<br />
primer productor <strong>de</strong> <strong>aceitunas</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>mesa</strong>. La superficie <strong>de</strong> cultivo resulta<br />
más difícil <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar <strong>de</strong>bido<br />
a <strong>la</strong> doble aptitud (<strong>mesa</strong>/almazara)<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
varieda<strong>de</strong>s empleadas, si bi<strong>en</strong> se<br />
pue<strong>de</strong> estimar <strong>en</strong> unas 150.000 Ha.<br />
La Comunidad Val<strong>en</strong>ciana con<br />
poco más <strong>de</strong> 1000 Ha <strong>de</strong>stinadas a<br />
este fin ocupa un ínfimo lugar <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong>l panorama nacional; no ocurre<br />
lo mismo con el consumo, que<br />
probablem<strong>en</strong>te sea uno <strong>de</strong> los más<br />
elevados, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> gran tradición<br />
culinaria como aperitivo y acompañante<br />
<strong>de</strong> nuestra <strong>mesa</strong>, y también al<br />
a<strong>de</strong>rezo casero <strong>de</strong> numerosas zonas<br />
productoras. A resaltar el gran número<br />
<strong>de</strong> industrias <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo repartidas<br />
por toda <strong>la</strong> geografía, y<br />
cuya materia prima es suministrada<br />
principalm<strong>en</strong>te por otras regiones.<br />
Por todo ello se hace necesario poner<br />
un poco <strong>de</strong> luz y ac<strong>la</strong>rar ciertos<br />
conceptos.<br />
LA ACEITUNA<br />
El fruto <strong>de</strong>l olivo es una drupa<br />
que se caracteriza por cont<strong>en</strong>er un<br />
elevado cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> aceite (12-<br />
30%), <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> época <strong>de</strong>l<br />
año y <strong>la</strong> variedad, bajo cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>en</strong> azúcares (2,6-6%), y un principio<br />
amargo (oleuropeina). Debido<br />
a esto, el hombre no lo consume<br />
directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l árbol, y ha <strong>de</strong> someterlo<br />
a una serie <strong>de</strong> procesos<br />
para eliminar su amargor y hacerlo<br />
comestible.<br />
Algunas varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>aceitunas</strong>,<br />
<strong>de</strong>bido a un bajo cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong><br />
oleuropeina y mayor <strong>en</strong> azúcares,<br />
se conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> frutos dulces conforme<br />
avanza <strong>la</strong> maduración,<br />
si<strong>en</strong>do un rec<strong>la</strong>mo para los pájaros,<br />
por lo que <strong>en</strong> muchas zonas se <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
conoce con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones g<strong>en</strong>éricas<br />
<strong>de</strong> “dulces, dolçes o pajareras”.<br />
Éstas pier<strong>de</strong>n pronto el amargor<br />
y son aptas para el consumo.<br />
Las varieda<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>cuadas han<br />
<strong>de</strong> poseer, junto con unas a<strong>de</strong>cuadas<br />
características agronómicas<br />
(productividad, resist<strong>en</strong>cia a p<strong>la</strong>gas<br />
y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s, etc.) unas<br />
bu<strong>en</strong>as características tecnológicas<br />
para el procesado industrial. A<br />
<strong>de</strong>stacar por su importancia <strong><strong>la</strong>s</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />
tamaño y forma <strong>de</strong>l fruto,<br />
re<strong>la</strong>ción pulpa/hueso elevada, facilidad<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
47
hueso (facilita el <strong>de</strong>shuesado mecánico<br />
o su consumo), color atractivo<br />
y textura a<strong>de</strong>cuada (pulpa<br />
suave y epi<strong>de</strong>rmis fina).<br />
Las <strong>aceitunas</strong> <strong>de</strong> 3 a 5 gramos<br />
se consi<strong>de</strong>ran medianas, <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> más<br />
<strong>de</strong> 5 son gran<strong>de</strong>s. Las formas más<br />
o m<strong>en</strong>os esféricas son más aceptadas<br />
<strong>en</strong> el mercado, aunque <strong><strong>la</strong>s</strong> a<strong>la</strong>rgadas<br />
también ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su espacio si<br />
están bi<strong>en</strong> acreditadas. La re<strong>la</strong>ción<br />
pulpa/hueso será <strong>de</strong> 5 a 1, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />
más valor comercial cuando más<br />
aum<strong>en</strong>ta esta proporción. La epi<strong>de</strong>rmis<br />
será fina pero elástica, resisti<strong>en</strong>do<br />
bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción durante<br />
los procesos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración.<br />
Es favorable un cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> azúcares<br />
elevado. El cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong><br />
aceite convi<strong>en</strong>e que sea bajo, ya<br />
que <strong>en</strong> muchos casos dificulta <strong>la</strong><br />
conservación y consist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />
fruto; solo <strong>en</strong> algunas <strong>aceitunas</strong><br />
negras es bu<strong>en</strong>o que sea alto.<br />
TIPO DE ACEITUNAS<br />
Des<strong>de</strong> que el hombre domesticó<br />
el olivo ha i<strong>de</strong>ado numerosas<br />
modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> preparar su fruto<br />
para el consumo directo, convirti<strong>en</strong>do<br />
el <strong>de</strong>sagradable amargor <strong>de</strong>l<br />
fruto <strong>en</strong> sabroso disfrute <strong>de</strong>l pa<strong>la</strong>dar,<br />
con un sinfín <strong>de</strong> recetas culinarias,<br />
muchas <strong>de</strong> el<strong><strong>la</strong>s</strong> típicas <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>terminadas localida<strong>de</strong>s o regiones,<br />
que resultan <strong>de</strong>sconocidas <strong>en</strong><br />
un ámbito geográfico mayor. Así<br />
po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>contrar <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s,<br />
negras o <strong>en</strong> color cambiante;<br />
<strong>en</strong> salmuera, <strong>de</strong>shidratadas, <strong>en</strong> sal<br />
seca o aliñadas; <strong>en</strong>teras, rayadas,<br />
machacadas, <strong>de</strong>shuesadas o rell<strong>en</strong>as<br />
con diversos condim<strong>en</strong>tos (anchoas,<br />
pimi<strong>en</strong>to, pepino, etc); troceadas<br />
<strong>en</strong> mitad, <strong>en</strong> cuartos, <strong>en</strong><br />
gajos o <strong>en</strong> lonchas.<br />
Cada variedad adapta su a<strong>de</strong>rezo<br />
a un estado <strong>de</strong> madurez; así <strong>la</strong><br />
‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’ so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />
admite <strong>la</strong> preparación <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>,<br />
mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’<br />
48<br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> o semimadura,<br />
y <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong> Cacereña’<br />
es apreciada tanto <strong>en</strong> ver<strong>de</strong><br />
como madura (<strong>en</strong> negro). Según <strong>la</strong><br />
madurez <strong>en</strong> que se recolect<strong>en</strong> distinguimos<br />
tres estados difer<strong>en</strong>tes:<br />
1. Aceitunas ver<strong>de</strong>s<br />
Obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong> frutos cogidos antes<br />
<strong>de</strong>l <strong>en</strong>verado y siempre que hayan<br />
alcanzado su tamaño <strong>de</strong>finitivo.<br />
Se recog<strong>en</strong> cuando se inicia<br />
un ligero cambio <strong>de</strong> color <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />
ver<strong>de</strong> hoja hasta el ligeram<strong>en</strong>te<br />
amarill<strong>en</strong>to, cuando <strong>la</strong> pulpa empieza<br />
a modificar su consist<strong>en</strong>cia<br />
pero antes <strong>de</strong> que se ab<strong>la</strong>n<strong>de</strong>. Pue<strong>de</strong>n<br />
preparase:<br />
• A<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong> salmuera. Tratadas<br />
con lejía alcalina (hidróxido<br />
sódico) y acondicionadas<br />
posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> salmuera<br />
don<strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tan ferm<strong>en</strong>tación<br />
láctica natural total (a <strong>la</strong><br />
Sevil<strong>la</strong>na) o parcial.<br />
• Al natural <strong>en</strong> salmuera. Tratadas<br />
directam<strong>en</strong>te con salmuera<br />
y conservadas por ferm<strong>en</strong>tación<br />
natural.<br />
2. Aceitunas semimaduras<br />
Obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong> frutos cogidos durante<br />
el <strong>en</strong>verado o color cambiante.<br />
Se recog<strong>en</strong> a mano antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a<br />
madurez, con <strong>la</strong> pulpa bastante consist<strong>en</strong>te<br />
y sin que el fruto haya acumu<strong>la</strong>do<br />
todo su aceite. El <strong>en</strong>negrecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> estas <strong>aceitunas</strong> es típico<br />
<strong>de</strong> California. Pue<strong>de</strong>n preparase:<br />
• A<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong> salmuera. Sigue<br />
el mismo proceso que <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
<strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s, si<strong>en</strong>do su<br />
conservación por ferm<strong>en</strong>tación<br />
natural y/o tratami<strong>en</strong>to<br />
térmico.<br />
• Al natural <strong>en</strong> salmuera: Idéntico<br />
tratami<strong>en</strong>to al realizado<br />
con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s.<br />
• Ennegrecidas por oxidación.<br />
Los frutos son oscurecidos<br />
mediante oxidación y pier<strong>de</strong>n<br />
el amargor mediante el tratami<strong>en</strong>to<br />
con lejía alcalina,<br />
si<strong>en</strong>do <strong>en</strong>vasadas <strong>en</strong> salmuera<br />
y esterilizadas con calor.<br />
3. Aceitunas maduras<br />
Los frutos se recolectan próximos<br />
a <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a madurez, con el color<br />
propio <strong>de</strong> cada variedad y su<br />
cont<strong>en</strong>ido máximo <strong>en</strong> aceite. Pue<strong>de</strong>n<br />
preparase:<br />
• Negras <strong>en</strong> salmuera. Estas<br />
<strong>aceitunas</strong> son firmes, lisas y <strong>de</strong><br />
piel bril<strong>la</strong>nte. A su vez se pres<strong>en</strong>tan<br />
<strong>de</strong> cuatro formas:<br />
1. A<strong>de</strong>rezadas y conservadas<br />
<strong>en</strong> salmuera o por esterilización.<br />
2. Al natural, tratadas directam<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> salmuera.<br />
3. Arrugadas mediante sal.<br />
4. Arrugadas naturalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
el árbol.<br />
• Negras <strong>en</strong> sal seca. Pres<strong>en</strong>tan<br />
un aspecto rugoso y conservan<br />
intacta <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>rmis. Pue<strong>de</strong>n<br />
pres<strong>en</strong>tarse <strong>de</strong> cuatro formas:<br />
1. A<strong>de</strong>rezadas, obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong><br />
frutos casi maduros que recib<strong>en</strong> un<br />
ligero tratami<strong>en</strong>to alcalino y se<br />
conservan <strong>en</strong> sal seca.<br />
2. Al natural, <strong>de</strong> frutos <strong>en</strong><br />
pl<strong>en</strong>a madurez tratados directam<strong>en</strong>te<br />
con sal seca.<br />
3. Arrugadas naturalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
sal seca al natural, obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong><br />
frutos arrugados <strong>en</strong> el árbol y conservados<br />
<strong>en</strong> sal seca.<br />
4. Punzadas naturalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
sal seca al natural, <strong>de</strong> frutos <strong>en</strong><br />
pl<strong>en</strong>a madurez previa perforación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> cutícu<strong>la</strong> y conservados <strong>en</strong> sal<br />
seca.<br />
• Negras <strong>de</strong>shidratadas. Obt<strong>en</strong>idas<br />
<strong>de</strong> frutos maduros <strong>de</strong>spués<br />
<strong>de</strong> haber sido escaldados y<br />
parcialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>shidratados <strong>en</strong><br />
sal mediante calor.
Las <strong>aceitunas</strong> partidas pue<strong>de</strong>n<br />
serlo como <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s al natural,<br />
ver<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>rezadas y <strong>en</strong> color<br />
cambiante.<br />
Las <strong>aceitunas</strong> rayadas se pres<strong>en</strong>tan<br />
como ver<strong>de</strong>s, semimaduras<br />
o negras, seccionadas longitudinalm<strong>en</strong>te<br />
por incisiones que afectan<br />
a <strong>la</strong> piel y <strong>la</strong> pulpa.<br />
Las olivas pue<strong>de</strong>n prepararse <strong>de</strong><br />
formas difer<strong>en</strong>tes y complem<strong>en</strong>tarias<br />
a <strong><strong>la</strong>s</strong> antes indicadas, nombrándo<strong><strong>la</strong>s</strong><br />
<strong>en</strong>tonces como especialida<strong>de</strong>s.<br />
Es importante que <strong>la</strong> recolección<br />
se efectúe a mano por el sistema<br />
<strong>de</strong>nominado <strong>de</strong> “or<strong>de</strong>ño”<br />
para evitar daños o magul<strong>la</strong>duras<br />
por golpes <strong>en</strong> los frutos, sobre todo<br />
cuando se cosechan ver<strong>de</strong>s o sin<br />
llegar a <strong>la</strong> completa madurez. Inmediatam<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>spués se llevan a<br />
<strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo para su tratami<strong>en</strong>to.<br />
VARIEDADES REPRESENTATIVAS<br />
Sin duda alguna hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> aceituna<br />
<strong>de</strong> <strong>mesa</strong> es hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong><br />
Sevil<strong>la</strong>na’, primera <strong>en</strong> su-<br />
Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na<br />
perficie <strong>de</strong> cultivo <strong>en</strong> España y con<br />
importantes ext<strong>en</strong>siones <strong>en</strong> California<br />
y Arg<strong>en</strong>tina. Sus bu<strong>en</strong>as<br />
cualida<strong>de</strong>s produc<strong>en</strong> una importante<br />
<strong>de</strong>manda <strong>en</strong> los mercados internacionales.<br />
Le sigue <strong>en</strong> importancia<br />
<strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’, y <strong>en</strong><br />
posiciones más retrasadas varieda<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> doble aptitud como <strong>la</strong><br />
‘Manzanil<strong>la</strong> Cacereña’, <strong>la</strong> ‘Empeltre’,<br />
etc.<br />
Daremos un breve repaso a estas<br />
y otras varieda<strong>de</strong>s que se comercializan<br />
<strong>en</strong> nuestros mercados,<br />
y <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones con <strong><strong>la</strong>s</strong> que<br />
aparec<strong>en</strong>.<br />
* ‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’<br />
El fruto es <strong>de</strong> forma esférica a<br />
ovoidal sin pezón, <strong>de</strong> tamaño medio<br />
(3-5g), con un cont<strong>en</strong>ido aceptable<br />
<strong>de</strong> aceite <strong>de</strong> calidad media,<br />
por lo que <strong>en</strong> años <strong>de</strong> exceso <strong>de</strong><br />
producción el mercado se autorregu<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>stinando parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> cosecha<br />
a almazara; pres<strong>en</strong>ta una elevada<br />
re<strong>la</strong>ción pulpa/hueso y una<br />
bu<strong>en</strong>a textura <strong>de</strong> <strong>la</strong> pulpa, lo que le<br />
da una calidad excel<strong>en</strong>te, a pesar<br />
<strong>de</strong> quedar algo adherida al hueso.<br />
Se <strong>de</strong>stina para a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>.<br />
Fácilm<strong>en</strong>te reconocible, se comercializa<br />
con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones<br />
<strong>de</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong>’, ‘Manzanil<strong>la</strong><br />
Fina’ y ‘Sevil<strong>la</strong>na’; aparece con difer<strong>en</strong>tes<br />
preparaciones al natural,<br />
sabor anchoa, <strong>de</strong>shuesadas, rell<strong>en</strong>as,<br />
etc.<br />
* ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’<br />
Es <strong>la</strong> variedad conocida <strong>de</strong> mayor<br />
tamaño, con frutos que alcanzan<br />
un peso medio <strong>de</strong> 12,5 g, <strong>de</strong><br />
forma ovoidal y ligeram<strong>en</strong>te apuntado,<br />
sin pezón, con un cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>en</strong> aceite muy bajo y <strong>de</strong> ma<strong>la</strong> calidad.<br />
Destinada sobre todo para<br />
a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida<br />
<strong>en</strong> color cambiante; es apreciada<br />
por su gran tamaño más que<br />
por <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> su pulpa, <strong>de</strong> textura<br />
algo dura y adherida al hueso.<br />
Inconfundible, se comercializa<br />
con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones <strong>de</strong> ‘Gordal’,<br />
‘Sevil<strong>la</strong>na’, “Gordal Obregón”,<br />
“Obregón” y “Pelotín”. Curiosam<strong>en</strong>te<br />
con esta última<br />
<strong>de</strong>nominación se procesan los “zofairones”<br />
o frutos part<strong>en</strong>ocárpicos<br />
frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> esta variedad <strong>de</strong>bido<br />
a problemas <strong>de</strong> polinización, y que<br />
suele confundirse por su pequeño<br />
tamaño con <strong>la</strong> variedad ‘Arbequina’,<br />
a<strong>de</strong>más su calidad es mayor<br />
que <strong>la</strong> <strong>de</strong> los frutos gruesos.<br />
Aparece con difer<strong>en</strong>tes preparaciones:<br />
al natural, sabor anchoa,<br />
aliñadas <strong>en</strong> vinagre, con pim<strong>en</strong>tón,<br />
con ajos, <strong>de</strong>shuesadas, rell<strong>en</strong>as,<br />
etc.<br />
* ‘Manzanil<strong>la</strong> Cacereña’<br />
Fruto <strong>de</strong> forma ovoidal a esférica<br />
con un pezón esbozado, <strong>de</strong> tamaño<br />
medio (3-5g), que posee una<br />
doble aptitud, ya que aunque su<br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to graso es bajo produce<br />
49
aceite <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad, si<strong>en</strong>do<br />
muy apreciada tanto para a<strong>de</strong>rezo<br />
<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>, semimaduro o negro. Su<br />
pulpa posee una textura fina y<br />
agradable, con una re<strong>la</strong>ción<br />
pulpa/hueso alta, y una muy bu<strong>en</strong>a<br />
calidad, sobre todo <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong><br />
negras oxidadas al estilo “californiano”.<br />
Posee una mayor facilidad<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l hueso que<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> varieda<strong>de</strong>s anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionadas.<br />
Se comercializa con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominación<br />
<strong>de</strong> ‘Cacereña’ y “Per<strong>la</strong>” para<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong> negras, y “Morada”<br />
para <strong><strong>la</strong>s</strong> ver<strong>de</strong>s o semimaduras.<br />
* ‘Empeltre’<br />
Aceituna <strong>de</strong> forma a<strong>la</strong>rgada, sin<br />
pezón, <strong>de</strong> tamaño medio (3g), que<br />
posee una doble aptitud, con un<br />
cont<strong>en</strong>ido graso alto y aceite <strong>de</strong><br />
gran calidad; La pulpa posee una<br />
textura poco firme pero fina, y sobre<br />
todo muy sabrosa, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />
pulpa/hueso baja. Muy solicitada<br />
por los industriales <strong>de</strong>l<br />
sector, se prepara como <strong>aceitunas</strong><br />
negras <strong>en</strong> salmuera y arrugadas,<br />
si<strong>en</strong>do una <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> olivas “marcidas”<br />
más consumidas, gracias a su<br />
exquisito sabor.<br />
Se comercializa con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones<br />
<strong>de</strong> “Marcida”, ‘Empeltre’<br />
y ‘Aragonesa’.<br />
* ‘Callosina’<br />
Aceituna <strong>de</strong> forma a<strong>la</strong>rgada, <strong>de</strong><br />
ápice apuntado con pezón esbozado,<br />
<strong>de</strong> tamaño medio (3,5-5g),<br />
que posee una doble aptitud,<br />
si<strong>en</strong>do su cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> aceite bajo<br />
pero <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad. La pulpa,<br />
<strong>de</strong> exquisito sabor, es <strong>de</strong> textura<br />
firme y se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> con extraordinaria<br />
facilidad <strong>de</strong>l hueso. Es <strong>la</strong><br />
única variedad repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comunidad Val<strong>en</strong>ciana que ti<strong>en</strong>e<br />
50<br />
Gordal, Manzanil<strong>la</strong> y Cacereña<br />
Arbequina, Empeltre y Cuquillo<br />
una aptitud propiam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>mesa</strong>,<br />
tanto <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> como semimadura.<br />
Las <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s <strong><strong>la</strong>s</strong> preparan<br />
partidas con difer<strong>en</strong>tes aliños,<br />
i<strong>de</strong>ntificando con frecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> variedad<br />
con <strong>la</strong> sinonimia <strong>de</strong> ‘Cornicabra’;<br />
lo mismo ocurre con <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
que se preparan. semimaduras, que<br />
aparec<strong>en</strong> comercializadas como<br />
<strong>aceitunas</strong> “Moradas”.<br />
* ‘Cuquillo’ (‘Lechín<br />
<strong>de</strong> Granada’)<br />
Fruto pequeño (2g) <strong>de</strong> forma<br />
ovoidal, sin pezón, con un alto cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>en</strong> aceite <strong>de</strong> excel<strong>en</strong>te calidad,<br />
si<strong>en</strong>do su principal uso el almazarero.<br />
Pulpa firme, <strong>de</strong> bu<strong>en</strong><br />
sabor , bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
hueso y una baja re<strong>la</strong>ción<br />
pulpa/hueso, apreciada por su sabor<br />
y prolongada conservación<br />
Debe su nombre a su orig<strong>en</strong> geográfico<br />
y a que <strong>en</strong> esta provincia se<br />
sitúa <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie<br />
cultivada, si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />
Val<strong>en</strong>ciana es más conocida con <strong>la</strong><br />
sinonimia <strong>de</strong> ‘Cuquillo’, <strong>de</strong>nominación<br />
con <strong>la</strong> que se comercializan<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong> negras <strong>en</strong> salmuera.
* ‘Arbequina’<br />
Aceituna muy pequeña (1,8 g),<br />
<strong>de</strong> forma esférica, sin pezón, <strong>de</strong>stinada<br />
para almazara, <strong>de</strong> elevado<br />
cont<strong>en</strong>ido graso, que se le da un segundo<br />
uso para <strong>mesa</strong>. Posee una<br />
pulpa firme, agradable al pa<strong>la</strong>dar,<br />
con una re<strong>la</strong>ción pulpa/hueso muy<br />
baja, <strong>de</strong> fácil <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
hueso.<br />
Se prepara como <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s<br />
o semimaduras a<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong><br />
salmuera., admiti<strong>en</strong>do muy bi<strong>en</strong><br />
diversos tipos <strong>de</strong> aliño. Se comercializa<br />
bajo su propio nombre varietal.<br />
* ‘Serrana <strong>de</strong> Espadán’<br />
Aceituna <strong>de</strong> aptitud almazarera,<br />
forma ovoidal, <strong>de</strong> ápice apuntado<br />
sin pezón, <strong>de</strong> tamaño medio (3-<br />
4g), con un alto cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong><br />
aceite <strong>de</strong> excel<strong>en</strong>te calidad, que<br />
posee un uso para <strong>mesa</strong> secundario.<br />
Pulpa fina, <strong>de</strong> sabor algo<br />
amargo, bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
hueso y una baja re<strong>la</strong>ción<br />
pulpa/hueso, bastante apreciada<br />
localm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> comarcas don<strong>de</strong><br />
domina esta variedad. Debido a<br />
sus similitu<strong>de</strong>s organolépticas, es<br />
buscada por los fabricantes cuando<br />
escasea <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong> variedad<br />
‘Empeltre’.<br />
Se prepara como <strong>aceitunas</strong> negras<br />
<strong>en</strong> salmuera y arrugadas,<br />
si<strong>en</strong>do comercializada como<br />
“Marcida” y ‘Serrana’.<br />
* ‘Vil<strong>la</strong>longa’<br />
Fruto medio a grueso (4-5 g),<br />
<strong>de</strong> forma esférica, con pezón; con<br />
un cont<strong>en</strong>ido graso elevado; <strong>de</strong> vocación<br />
almazarera, posee una doble<br />
aptitud, si<strong>en</strong>do apreciada para<br />
a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>. Posee una pulpa<br />
no muy consist<strong>en</strong>te pero agradable<br />
Serrana <strong>de</strong> Espadán<br />
Vil<strong>la</strong>longa<br />
51
al pa<strong>la</strong>dar, con una bu<strong>en</strong>a re<strong>la</strong>ción<br />
pulpa/hueso y una gran facilidad<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l hueso<br />
Se prepara como <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s<br />
a<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong> salmuera, mediante<br />
diversos aliños, no t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />
un periodo <strong>de</strong> conservación muy<br />
prolongado, comercializándose<br />
con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones <strong>de</strong> “<strong>aceitunas</strong><br />
ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> sosa”, “Sevil<strong>la</strong>na”,<br />
“Sevil<strong>la</strong>na <strong>de</strong> sosa o casera”, ‘Manzanil<strong>la</strong>’,<br />
‘Forna’ y ‘Vil<strong>la</strong>longa’.<br />
Otras varieda<strong>de</strong>s empleadas<br />
para a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> son: <strong>la</strong> ‘Pico<br />
<strong>de</strong> limón’, con frutos medianos <strong>de</strong><br />
forma elíptica y pronunciado pezón,<br />
que se suele preparar chafada<br />
y que se comercializa como “acei-<br />
52<br />
tunas ver<strong>de</strong> partida o chafada”; <strong>la</strong><br />
‘Morona’, <strong>de</strong> frutos gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
forma elíptica a redon<strong>de</strong>ada, <strong>de</strong><br />
pulpa más fina que <strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’,<br />
pero con un hueso más<br />
adher<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’,<br />
admiti<strong>en</strong>do bi<strong>en</strong> distintos<br />
a<strong>de</strong>rezos, comercializándose como<br />
“aceituna ver<strong>de</strong>”; <strong>la</strong> ‘Verdial <strong>de</strong><br />
Badajoz’, <strong>de</strong> forma elíptica y ligeram<strong>en</strong>te<br />
apuntada, es apreciada<br />
por su tamaño y facilidad <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo,<br />
comercializándose como<br />
“aceituna ver<strong>de</strong>”, “aceituna ver<strong>de</strong><br />
gazpacha” y “aceituna ver<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
sosa”; <strong>la</strong> ‘Aloreña’ <strong>de</strong> forma esférica,<br />
<strong>de</strong> calidad excel<strong>en</strong>te, aunque<br />
no aguanta <strong>de</strong>masiado tiempo a<strong>de</strong>-<br />
Otras varieda<strong>de</strong>s<br />
empleadas para<br />
a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong><br />
son: <strong>la</strong> ‘Pico <strong>de</strong><br />
limón’, con frutos<br />
medianos <strong>de</strong> forma<br />
elíptica y<br />
pronunciado pezón,<br />
que se suele<br />
preparar chafada y<br />
que se comercializa<br />
como “<strong>aceitunas</strong><br />
ver<strong>de</strong> partida o<br />
chafada”; <strong>la</strong><br />
‘Morona’, <strong>de</strong> frutos<br />
gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong> forma<br />
elíptica a<br />
redon<strong>de</strong>ada, <strong>de</strong><br />
pulpa más fina que<br />
<strong>la</strong> ‘Gordal<br />
Sevil<strong>la</strong>na’, pero con<br />
un hueso más<br />
adher<strong>en</strong>te que <strong>la</strong><br />
‘Manzanil<strong>la</strong><br />
Sevil<strong>la</strong>na’<br />
rezada, se comercializa como<br />
“aceituna ver<strong>de</strong> Aloreña”.<br />
Como vemos <strong>la</strong> diversidad varietal<br />
es importante, al igual que<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> difer<strong>en</strong>tes formas <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo, y<br />
que una misma preparación pue<strong>de</strong><br />
ser empleada <strong>en</strong> distintas varieda<strong>de</strong>s.<br />
El consumidor <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el<br />
mercado un gran surtido para comp<strong>la</strong>cer<br />
los más variados pa<strong>la</strong>dares,<br />
y <strong><strong>la</strong>s</strong> distintas formas <strong>de</strong> utilización<br />
<strong>de</strong> este alim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sabor<br />
agradable y gran valor nutritivo,<br />
ingredi<strong>en</strong>te es<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>en</strong>sa<strong>la</strong>das,<br />
acompañante <strong>de</strong> algunas bebidas,<br />
compon<strong>en</strong>te y adorno <strong>de</strong> muchos<br />
p<strong>la</strong>tos.