15.05.2013 Views

las aceitunas de mesa en la comunidad valenciana - IVIA

las aceitunas de mesa en la comunidad valenciana - IVIA

las aceitunas de mesa en la comunidad valenciana - IVIA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Las <strong>aceitunas</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>mesa</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad<br />

Val<strong>en</strong>ciana<br />

S. Paz Compañ<br />

SERVICIO DE DESARROLLO TECNOLÓGICO AGRARIO<br />

Según <strong>la</strong> Norma <strong>de</strong> Calidad <strong>de</strong>l Consejo Oleíco<strong>la</strong> Internacional<br />

(1980) “se <strong>de</strong>nomina aceituna <strong>de</strong> <strong>mesa</strong> al fruto <strong>de</strong> varieda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>terminadas <strong>de</strong>l olivo cultivado, sano, cogido <strong>en</strong> el estado <strong>de</strong><br />

madurez a<strong>de</strong>cuado y <strong>de</strong> calidad que, sometido a <strong><strong>la</strong>s</strong> preparaciones<br />

a<strong>de</strong>cuadas, dé un producto <strong>de</strong> consumo y bu<strong>en</strong>a conservación como<br />

mercancía comercial”. Se hace evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong> variedad no vi<strong>en</strong>e<br />

siempre i<strong>de</strong>ntificada <strong>en</strong> el <strong>en</strong>vase, salvo <strong>en</strong> aquel<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> gran difusión<br />

comercial, como <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’ o <strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’.<br />

Existe una gran confusión a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar correctam<strong>en</strong>te <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>aceitunas</strong> <strong>de</strong> <strong>mesa</strong> que v<strong>en</strong><strong>de</strong>n al consumidor. Este ap<strong>en</strong>as acierta a<br />

distinguir dos o tres varieda<strong>de</strong>s, y este hecho se ve favorecido por <strong>la</strong><br />

escasa información varietal que aparece <strong>en</strong> el etiquetado. El fabricante<br />

da, <strong>en</strong> numerosas ocasiones, nombres g<strong>en</strong>éricos como “<strong>aceitunas</strong><br />

ver<strong>de</strong>s, moradas o negras”, que lejos <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>rar <strong>la</strong> situación provocan<br />

aún mayor confusión; bi<strong>en</strong> es cierto que <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción no le obliga a<br />

realizarlo.<br />

España, con una cosecha cercana<br />

a <strong><strong>la</strong>s</strong> 250.000 T, es <strong>de</strong>cir, un<br />

25% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción mundial, es el<br />

primer productor <strong>de</strong> <strong>aceitunas</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>mesa</strong>. La superficie <strong>de</strong> cultivo resulta<br />

más difícil <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar <strong>de</strong>bido<br />

a <strong>la</strong> doble aptitud (<strong>mesa</strong>/almazara)<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

varieda<strong>de</strong>s empleadas, si bi<strong>en</strong> se<br />

pue<strong>de</strong> estimar <strong>en</strong> unas 150.000 Ha.<br />

La Comunidad Val<strong>en</strong>ciana con<br />

poco más <strong>de</strong> 1000 Ha <strong>de</strong>stinadas a<br />

este fin ocupa un ínfimo lugar <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l panorama nacional; no ocurre<br />

lo mismo con el consumo, que<br />

probablem<strong>en</strong>te sea uno <strong>de</strong> los más<br />

elevados, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> gran tradición<br />

culinaria como aperitivo y acompañante<br />

<strong>de</strong> nuestra <strong>mesa</strong>, y también al<br />

a<strong>de</strong>rezo casero <strong>de</strong> numerosas zonas<br />

productoras. A resaltar el gran número<br />

<strong>de</strong> industrias <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo repartidas<br />

por toda <strong>la</strong> geografía, y<br />

cuya materia prima es suministrada<br />

principalm<strong>en</strong>te por otras regiones.<br />

Por todo ello se hace necesario poner<br />

un poco <strong>de</strong> luz y ac<strong>la</strong>rar ciertos<br />

conceptos.<br />

LA ACEITUNA<br />

El fruto <strong>de</strong>l olivo es una drupa<br />

que se caracteriza por cont<strong>en</strong>er un<br />

elevado cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> aceite (12-<br />

30%), <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> época <strong>de</strong>l<br />

año y <strong>la</strong> variedad, bajo cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>en</strong> azúcares (2,6-6%), y un principio<br />

amargo (oleuropeina). Debido<br />

a esto, el hombre no lo consume<br />

directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l árbol, y ha <strong>de</strong> someterlo<br />

a una serie <strong>de</strong> procesos<br />

para eliminar su amargor y hacerlo<br />

comestible.<br />

Algunas varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>aceitunas</strong>,<br />

<strong>de</strong>bido a un bajo cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong><br />

oleuropeina y mayor <strong>en</strong> azúcares,<br />

se conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> frutos dulces conforme<br />

avanza <strong>la</strong> maduración,<br />

si<strong>en</strong>do un rec<strong>la</strong>mo para los pájaros,<br />

por lo que <strong>en</strong> muchas zonas se <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

conoce con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones g<strong>en</strong>éricas<br />

<strong>de</strong> “dulces, dolçes o pajareras”.<br />

Éstas pier<strong>de</strong>n pronto el amargor<br />

y son aptas para el consumo.<br />

Las varieda<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>cuadas han<br />

<strong>de</strong> poseer, junto con unas a<strong>de</strong>cuadas<br />

características agronómicas<br />

(productividad, resist<strong>en</strong>cia a p<strong>la</strong>gas<br />

y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s, etc.) unas<br />

bu<strong>en</strong>as características tecnológicas<br />

para el procesado industrial. A<br />

<strong>de</strong>stacar por su importancia <strong><strong>la</strong>s</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

tamaño y forma <strong>de</strong>l fruto,<br />

re<strong>la</strong>ción pulpa/hueso elevada, facilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

47


hueso (facilita el <strong>de</strong>shuesado mecánico<br />

o su consumo), color atractivo<br />

y textura a<strong>de</strong>cuada (pulpa<br />

suave y epi<strong>de</strong>rmis fina).<br />

Las <strong>aceitunas</strong> <strong>de</strong> 3 a 5 gramos<br />

se consi<strong>de</strong>ran medianas, <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> más<br />

<strong>de</strong> 5 son gran<strong>de</strong>s. Las formas más<br />

o m<strong>en</strong>os esféricas son más aceptadas<br />

<strong>en</strong> el mercado, aunque <strong><strong>la</strong>s</strong> a<strong>la</strong>rgadas<br />

también ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su espacio si<br />

están bi<strong>en</strong> acreditadas. La re<strong>la</strong>ción<br />

pulpa/hueso será <strong>de</strong> 5 a 1, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

más valor comercial cuando más<br />

aum<strong>en</strong>ta esta proporción. La epi<strong>de</strong>rmis<br />

será fina pero elástica, resisti<strong>en</strong>do<br />

bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción durante<br />

los procesos <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración.<br />

Es favorable un cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> azúcares<br />

elevado. El cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong><br />

aceite convi<strong>en</strong>e que sea bajo, ya<br />

que <strong>en</strong> muchos casos dificulta <strong>la</strong><br />

conservación y consist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

fruto; solo <strong>en</strong> algunas <strong>aceitunas</strong><br />

negras es bu<strong>en</strong>o que sea alto.<br />

TIPO DE ACEITUNAS<br />

Des<strong>de</strong> que el hombre domesticó<br />

el olivo ha i<strong>de</strong>ado numerosas<br />

modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> preparar su fruto<br />

para el consumo directo, convirti<strong>en</strong>do<br />

el <strong>de</strong>sagradable amargor <strong>de</strong>l<br />

fruto <strong>en</strong> sabroso disfrute <strong>de</strong>l pa<strong>la</strong>dar,<br />

con un sinfín <strong>de</strong> recetas culinarias,<br />

muchas <strong>de</strong> el<strong><strong>la</strong>s</strong> típicas <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminadas localida<strong>de</strong>s o regiones,<br />

que resultan <strong>de</strong>sconocidas <strong>en</strong><br />

un ámbito geográfico mayor. Así<br />

po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>contrar <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s,<br />

negras o <strong>en</strong> color cambiante;<br />

<strong>en</strong> salmuera, <strong>de</strong>shidratadas, <strong>en</strong> sal<br />

seca o aliñadas; <strong>en</strong>teras, rayadas,<br />

machacadas, <strong>de</strong>shuesadas o rell<strong>en</strong>as<br />

con diversos condim<strong>en</strong>tos (anchoas,<br />

pimi<strong>en</strong>to, pepino, etc); troceadas<br />

<strong>en</strong> mitad, <strong>en</strong> cuartos, <strong>en</strong><br />

gajos o <strong>en</strong> lonchas.<br />

Cada variedad adapta su a<strong>de</strong>rezo<br />

a un estado <strong>de</strong> madurez; así <strong>la</strong><br />

‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’ so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />

admite <strong>la</strong> preparación <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>,<br />

mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’<br />

48<br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> o semimadura,<br />

y <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong> Cacereña’<br />

es apreciada tanto <strong>en</strong> ver<strong>de</strong><br />

como madura (<strong>en</strong> negro). Según <strong>la</strong><br />

madurez <strong>en</strong> que se recolect<strong>en</strong> distinguimos<br />

tres estados difer<strong>en</strong>tes:<br />

1. Aceitunas ver<strong>de</strong>s<br />

Obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong> frutos cogidos antes<br />

<strong>de</strong>l <strong>en</strong>verado y siempre que hayan<br />

alcanzado su tamaño <strong>de</strong>finitivo.<br />

Se recog<strong>en</strong> cuando se inicia<br />

un ligero cambio <strong>de</strong> color <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />

ver<strong>de</strong> hoja hasta el ligeram<strong>en</strong>te<br />

amarill<strong>en</strong>to, cuando <strong>la</strong> pulpa empieza<br />

a modificar su consist<strong>en</strong>cia<br />

pero antes <strong>de</strong> que se ab<strong>la</strong>n<strong>de</strong>. Pue<strong>de</strong>n<br />

preparase:<br />

• A<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong> salmuera. Tratadas<br />

con lejía alcalina (hidróxido<br />

sódico) y acondicionadas<br />

posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> salmuera<br />

don<strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tan ferm<strong>en</strong>tación<br />

láctica natural total (a <strong>la</strong><br />

Sevil<strong>la</strong>na) o parcial.<br />

• Al natural <strong>en</strong> salmuera. Tratadas<br />

directam<strong>en</strong>te con salmuera<br />

y conservadas por ferm<strong>en</strong>tación<br />

natural.<br />

2. Aceitunas semimaduras<br />

Obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong> frutos cogidos durante<br />

el <strong>en</strong>verado o color cambiante.<br />

Se recog<strong>en</strong> a mano antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a<br />

madurez, con <strong>la</strong> pulpa bastante consist<strong>en</strong>te<br />

y sin que el fruto haya acumu<strong>la</strong>do<br />

todo su aceite. El <strong>en</strong>negrecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> estas <strong>aceitunas</strong> es típico<br />

<strong>de</strong> California. Pue<strong>de</strong>n preparase:<br />

• A<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong> salmuera. Sigue<br />

el mismo proceso que <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s, si<strong>en</strong>do su<br />

conservación por ferm<strong>en</strong>tación<br />

natural y/o tratami<strong>en</strong>to<br />

térmico.<br />

• Al natural <strong>en</strong> salmuera: Idéntico<br />

tratami<strong>en</strong>to al realizado<br />

con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s.<br />

• Ennegrecidas por oxidación.<br />

Los frutos son oscurecidos<br />

mediante oxidación y pier<strong>de</strong>n<br />

el amargor mediante el tratami<strong>en</strong>to<br />

con lejía alcalina,<br />

si<strong>en</strong>do <strong>en</strong>vasadas <strong>en</strong> salmuera<br />

y esterilizadas con calor.<br />

3. Aceitunas maduras<br />

Los frutos se recolectan próximos<br />

a <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a madurez, con el color<br />

propio <strong>de</strong> cada variedad y su<br />

cont<strong>en</strong>ido máximo <strong>en</strong> aceite. Pue<strong>de</strong>n<br />

preparase:<br />

• Negras <strong>en</strong> salmuera. Estas<br />

<strong>aceitunas</strong> son firmes, lisas y <strong>de</strong><br />

piel bril<strong>la</strong>nte. A su vez se pres<strong>en</strong>tan<br />

<strong>de</strong> cuatro formas:<br />

1. A<strong>de</strong>rezadas y conservadas<br />

<strong>en</strong> salmuera o por esterilización.<br />

2. Al natural, tratadas directam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> salmuera.<br />

3. Arrugadas mediante sal.<br />

4. Arrugadas naturalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

el árbol.<br />

• Negras <strong>en</strong> sal seca. Pres<strong>en</strong>tan<br />

un aspecto rugoso y conservan<br />

intacta <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>rmis. Pue<strong>de</strong>n<br />

pres<strong>en</strong>tarse <strong>de</strong> cuatro formas:<br />

1. A<strong>de</strong>rezadas, obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong><br />

frutos casi maduros que recib<strong>en</strong> un<br />

ligero tratami<strong>en</strong>to alcalino y se<br />

conservan <strong>en</strong> sal seca.<br />

2. Al natural, <strong>de</strong> frutos <strong>en</strong><br />

pl<strong>en</strong>a madurez tratados directam<strong>en</strong>te<br />

con sal seca.<br />

3. Arrugadas naturalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

sal seca al natural, obt<strong>en</strong>idas <strong>de</strong><br />

frutos arrugados <strong>en</strong> el árbol y conservados<br />

<strong>en</strong> sal seca.<br />

4. Punzadas naturalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

sal seca al natural, <strong>de</strong> frutos <strong>en</strong><br />

pl<strong>en</strong>a madurez previa perforación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cutícu<strong>la</strong> y conservados <strong>en</strong> sal<br />

seca.<br />

• Negras <strong>de</strong>shidratadas. Obt<strong>en</strong>idas<br />

<strong>de</strong> frutos maduros <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> haber sido escaldados y<br />

parcialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>shidratados <strong>en</strong><br />

sal mediante calor.


Las <strong>aceitunas</strong> partidas pue<strong>de</strong>n<br />

serlo como <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s al natural,<br />

ver<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>rezadas y <strong>en</strong> color<br />

cambiante.<br />

Las <strong>aceitunas</strong> rayadas se pres<strong>en</strong>tan<br />

como ver<strong>de</strong>s, semimaduras<br />

o negras, seccionadas longitudinalm<strong>en</strong>te<br />

por incisiones que afectan<br />

a <strong>la</strong> piel y <strong>la</strong> pulpa.<br />

Las olivas pue<strong>de</strong>n prepararse <strong>de</strong><br />

formas difer<strong>en</strong>tes y complem<strong>en</strong>tarias<br />

a <strong><strong>la</strong>s</strong> antes indicadas, nombrándo<strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>en</strong>tonces como especialida<strong>de</strong>s.<br />

Es importante que <strong>la</strong> recolección<br />

se efectúe a mano por el sistema<br />

<strong>de</strong>nominado <strong>de</strong> “or<strong>de</strong>ño”<br />

para evitar daños o magul<strong>la</strong>duras<br />

por golpes <strong>en</strong> los frutos, sobre todo<br />

cuando se cosechan ver<strong>de</strong>s o sin<br />

llegar a <strong>la</strong> completa madurez. Inmediatam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>spués se llevan a<br />

<strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo para su tratami<strong>en</strong>to.<br />

VARIEDADES REPRESENTATIVAS<br />

Sin duda alguna hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> aceituna<br />

<strong>de</strong> <strong>mesa</strong> es hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong><br />

Sevil<strong>la</strong>na’, primera <strong>en</strong> su-<br />

Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na<br />

perficie <strong>de</strong> cultivo <strong>en</strong> España y con<br />

importantes ext<strong>en</strong>siones <strong>en</strong> California<br />

y Arg<strong>en</strong>tina. Sus bu<strong>en</strong>as<br />

cualida<strong>de</strong>s produc<strong>en</strong> una importante<br />

<strong>de</strong>manda <strong>en</strong> los mercados internacionales.<br />

Le sigue <strong>en</strong> importancia<br />

<strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’, y <strong>en</strong><br />

posiciones más retrasadas varieda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> doble aptitud como <strong>la</strong><br />

‘Manzanil<strong>la</strong> Cacereña’, <strong>la</strong> ‘Empeltre’,<br />

etc.<br />

Daremos un breve repaso a estas<br />

y otras varieda<strong>de</strong>s que se comercializan<br />

<strong>en</strong> nuestros mercados,<br />

y <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones con <strong><strong>la</strong>s</strong> que<br />

aparec<strong>en</strong>.<br />

* ‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’<br />

El fruto es <strong>de</strong> forma esférica a<br />

ovoidal sin pezón, <strong>de</strong> tamaño medio<br />

(3-5g), con un cont<strong>en</strong>ido aceptable<br />

<strong>de</strong> aceite <strong>de</strong> calidad media,<br />

por lo que <strong>en</strong> años <strong>de</strong> exceso <strong>de</strong><br />

producción el mercado se autorregu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>stinando parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> cosecha<br />

a almazara; pres<strong>en</strong>ta una elevada<br />

re<strong>la</strong>ción pulpa/hueso y una<br />

bu<strong>en</strong>a textura <strong>de</strong> <strong>la</strong> pulpa, lo que le<br />

da una calidad excel<strong>en</strong>te, a pesar<br />

<strong>de</strong> quedar algo adherida al hueso.<br />

Se <strong>de</strong>stina para a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>.<br />

Fácilm<strong>en</strong>te reconocible, se comercializa<br />

con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones<br />

<strong>de</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong>’, ‘Manzanil<strong>la</strong><br />

Fina’ y ‘Sevil<strong>la</strong>na’; aparece con difer<strong>en</strong>tes<br />

preparaciones al natural,<br />

sabor anchoa, <strong>de</strong>shuesadas, rell<strong>en</strong>as,<br />

etc.<br />

* ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’<br />

Es <strong>la</strong> variedad conocida <strong>de</strong> mayor<br />

tamaño, con frutos que alcanzan<br />

un peso medio <strong>de</strong> 12,5 g, <strong>de</strong><br />

forma ovoidal y ligeram<strong>en</strong>te apuntado,<br />

sin pezón, con un cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>en</strong> aceite muy bajo y <strong>de</strong> ma<strong>la</strong> calidad.<br />

Destinada sobre todo para<br />

a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida<br />

<strong>en</strong> color cambiante; es apreciada<br />

por su gran tamaño más que<br />

por <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> su pulpa, <strong>de</strong> textura<br />

algo dura y adherida al hueso.<br />

Inconfundible, se comercializa<br />

con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones <strong>de</strong> ‘Gordal’,<br />

‘Sevil<strong>la</strong>na’, “Gordal Obregón”,<br />

“Obregón” y “Pelotín”. Curiosam<strong>en</strong>te<br />

con esta última<br />

<strong>de</strong>nominación se procesan los “zofairones”<br />

o frutos part<strong>en</strong>ocárpicos<br />

frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> esta variedad <strong>de</strong>bido<br />

a problemas <strong>de</strong> polinización, y que<br />

suele confundirse por su pequeño<br />

tamaño con <strong>la</strong> variedad ‘Arbequina’,<br />

a<strong>de</strong>más su calidad es mayor<br />

que <strong>la</strong> <strong>de</strong> los frutos gruesos.<br />

Aparece con difer<strong>en</strong>tes preparaciones:<br />

al natural, sabor anchoa,<br />

aliñadas <strong>en</strong> vinagre, con pim<strong>en</strong>tón,<br />

con ajos, <strong>de</strong>shuesadas, rell<strong>en</strong>as,<br />

etc.<br />

* ‘Manzanil<strong>la</strong> Cacereña’<br />

Fruto <strong>de</strong> forma ovoidal a esférica<br />

con un pezón esbozado, <strong>de</strong> tamaño<br />

medio (3-5g), que posee una<br />

doble aptitud, ya que aunque su<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to graso es bajo produce<br />

49


aceite <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad, si<strong>en</strong>do<br />

muy apreciada tanto para a<strong>de</strong>rezo<br />

<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>, semimaduro o negro. Su<br />

pulpa posee una textura fina y<br />

agradable, con una re<strong>la</strong>ción<br />

pulpa/hueso alta, y una muy bu<strong>en</strong>a<br />

calidad, sobre todo <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong><br />

negras oxidadas al estilo “californiano”.<br />

Posee una mayor facilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l hueso que<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> varieda<strong>de</strong>s anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionadas.<br />

Se comercializa con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominación<br />

<strong>de</strong> ‘Cacereña’ y “Per<strong>la</strong>” para<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong> negras, y “Morada”<br />

para <strong><strong>la</strong>s</strong> ver<strong>de</strong>s o semimaduras.<br />

* ‘Empeltre’<br />

Aceituna <strong>de</strong> forma a<strong>la</strong>rgada, sin<br />

pezón, <strong>de</strong> tamaño medio (3g), que<br />

posee una doble aptitud, con un<br />

cont<strong>en</strong>ido graso alto y aceite <strong>de</strong><br />

gran calidad; La pulpa posee una<br />

textura poco firme pero fina, y sobre<br />

todo muy sabrosa, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

pulpa/hueso baja. Muy solicitada<br />

por los industriales <strong>de</strong>l<br />

sector, se prepara como <strong>aceitunas</strong><br />

negras <strong>en</strong> salmuera y arrugadas,<br />

si<strong>en</strong>do una <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> olivas “marcidas”<br />

más consumidas, gracias a su<br />

exquisito sabor.<br />

Se comercializa con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones<br />

<strong>de</strong> “Marcida”, ‘Empeltre’<br />

y ‘Aragonesa’.<br />

* ‘Callosina’<br />

Aceituna <strong>de</strong> forma a<strong>la</strong>rgada, <strong>de</strong><br />

ápice apuntado con pezón esbozado,<br />

<strong>de</strong> tamaño medio (3,5-5g),<br />

que posee una doble aptitud,<br />

si<strong>en</strong>do su cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> aceite bajo<br />

pero <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad. La pulpa,<br />

<strong>de</strong> exquisito sabor, es <strong>de</strong> textura<br />

firme y se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> con extraordinaria<br />

facilidad <strong>de</strong>l hueso. Es <strong>la</strong><br />

única variedad repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comunidad Val<strong>en</strong>ciana que ti<strong>en</strong>e<br />

50<br />

Gordal, Manzanil<strong>la</strong> y Cacereña<br />

Arbequina, Empeltre y Cuquillo<br />

una aptitud propiam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>mesa</strong>,<br />

tanto <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> como semimadura.<br />

Las <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s <strong><strong>la</strong>s</strong> preparan<br />

partidas con difer<strong>en</strong>tes aliños,<br />

i<strong>de</strong>ntificando con frecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> variedad<br />

con <strong>la</strong> sinonimia <strong>de</strong> ‘Cornicabra’;<br />

lo mismo ocurre con <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

que se preparan. semimaduras, que<br />

aparec<strong>en</strong> comercializadas como<br />

<strong>aceitunas</strong> “Moradas”.<br />

* ‘Cuquillo’ (‘Lechín<br />

<strong>de</strong> Granada’)<br />

Fruto pequeño (2g) <strong>de</strong> forma<br />

ovoidal, sin pezón, con un alto cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>en</strong> aceite <strong>de</strong> excel<strong>en</strong>te calidad,<br />

si<strong>en</strong>do su principal uso el almazarero.<br />

Pulpa firme, <strong>de</strong> bu<strong>en</strong><br />

sabor , bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

hueso y una baja re<strong>la</strong>ción<br />

pulpa/hueso, apreciada por su sabor<br />

y prolongada conservación<br />

Debe su nombre a su orig<strong>en</strong> geográfico<br />

y a que <strong>en</strong> esta provincia se<br />

sitúa <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie<br />

cultivada, si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />

Val<strong>en</strong>ciana es más conocida con <strong>la</strong><br />

sinonimia <strong>de</strong> ‘Cuquillo’, <strong>de</strong>nominación<br />

con <strong>la</strong> que se comercializan<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aceitunas</strong> negras <strong>en</strong> salmuera.


* ‘Arbequina’<br />

Aceituna muy pequeña (1,8 g),<br />

<strong>de</strong> forma esférica, sin pezón, <strong>de</strong>stinada<br />

para almazara, <strong>de</strong> elevado<br />

cont<strong>en</strong>ido graso, que se le da un segundo<br />

uso para <strong>mesa</strong>. Posee una<br />

pulpa firme, agradable al pa<strong>la</strong>dar,<br />

con una re<strong>la</strong>ción pulpa/hueso muy<br />

baja, <strong>de</strong> fácil <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

hueso.<br />

Se prepara como <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s<br />

o semimaduras a<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong><br />

salmuera., admiti<strong>en</strong>do muy bi<strong>en</strong><br />

diversos tipos <strong>de</strong> aliño. Se comercializa<br />

bajo su propio nombre varietal.<br />

* ‘Serrana <strong>de</strong> Espadán’<br />

Aceituna <strong>de</strong> aptitud almazarera,<br />

forma ovoidal, <strong>de</strong> ápice apuntado<br />

sin pezón, <strong>de</strong> tamaño medio (3-<br />

4g), con un alto cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong><br />

aceite <strong>de</strong> excel<strong>en</strong>te calidad, que<br />

posee un uso para <strong>mesa</strong> secundario.<br />

Pulpa fina, <strong>de</strong> sabor algo<br />

amargo, bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

hueso y una baja re<strong>la</strong>ción<br />

pulpa/hueso, bastante apreciada<br />

localm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> comarcas don<strong>de</strong><br />

domina esta variedad. Debido a<br />

sus similitu<strong>de</strong>s organolépticas, es<br />

buscada por los fabricantes cuando<br />

escasea <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong> variedad<br />

‘Empeltre’.<br />

Se prepara como <strong>aceitunas</strong> negras<br />

<strong>en</strong> salmuera y arrugadas,<br />

si<strong>en</strong>do comercializada como<br />

“Marcida” y ‘Serrana’.<br />

* ‘Vil<strong>la</strong>longa’<br />

Fruto medio a grueso (4-5 g),<br />

<strong>de</strong> forma esférica, con pezón; con<br />

un cont<strong>en</strong>ido graso elevado; <strong>de</strong> vocación<br />

almazarera, posee una doble<br />

aptitud, si<strong>en</strong>do apreciada para<br />

a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>. Posee una pulpa<br />

no muy consist<strong>en</strong>te pero agradable<br />

Serrana <strong>de</strong> Espadán<br />

Vil<strong>la</strong>longa<br />

51


al pa<strong>la</strong>dar, con una bu<strong>en</strong>a re<strong>la</strong>ción<br />

pulpa/hueso y una gran facilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l hueso<br />

Se prepara como <strong>aceitunas</strong> ver<strong>de</strong>s<br />

a<strong>de</strong>rezadas <strong>en</strong> salmuera, mediante<br />

diversos aliños, no t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

un periodo <strong>de</strong> conservación muy<br />

prolongado, comercializándose<br />

con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>nominaciones <strong>de</strong> “<strong>aceitunas</strong><br />

ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> sosa”, “Sevil<strong>la</strong>na”,<br />

“Sevil<strong>la</strong>na <strong>de</strong> sosa o casera”, ‘Manzanil<strong>la</strong>’,<br />

‘Forna’ y ‘Vil<strong>la</strong>longa’.<br />

Otras varieda<strong>de</strong>s empleadas<br />

para a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> son: <strong>la</strong> ‘Pico<br />

<strong>de</strong> limón’, con frutos medianos <strong>de</strong><br />

forma elíptica y pronunciado pezón,<br />

que se suele preparar chafada<br />

y que se comercializa como “acei-<br />

52<br />

tunas ver<strong>de</strong> partida o chafada”; <strong>la</strong><br />

‘Morona’, <strong>de</strong> frutos gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

forma elíptica a redon<strong>de</strong>ada, <strong>de</strong><br />

pulpa más fina que <strong>la</strong> ‘Gordal Sevil<strong>la</strong>na’,<br />

pero con un hueso más<br />

adher<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> ‘Manzanil<strong>la</strong> Sevil<strong>la</strong>na’,<br />

admiti<strong>en</strong>do bi<strong>en</strong> distintos<br />

a<strong>de</strong>rezos, comercializándose como<br />

“aceituna ver<strong>de</strong>”; <strong>la</strong> ‘Verdial <strong>de</strong><br />

Badajoz’, <strong>de</strong> forma elíptica y ligeram<strong>en</strong>te<br />

apuntada, es apreciada<br />

por su tamaño y facilidad <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo,<br />

comercializándose como<br />

“aceituna ver<strong>de</strong>”, “aceituna ver<strong>de</strong><br />

gazpacha” y “aceituna ver<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />

sosa”; <strong>la</strong> ‘Aloreña’ <strong>de</strong> forma esférica,<br />

<strong>de</strong> calidad excel<strong>en</strong>te, aunque<br />

no aguanta <strong>de</strong>masiado tiempo a<strong>de</strong>-<br />

Otras varieda<strong>de</strong>s<br />

empleadas para<br />

a<strong>de</strong>rezo <strong>en</strong> ver<strong>de</strong><br />

son: <strong>la</strong> ‘Pico <strong>de</strong><br />

limón’, con frutos<br />

medianos <strong>de</strong> forma<br />

elíptica y<br />

pronunciado pezón,<br />

que se suele<br />

preparar chafada y<br />

que se comercializa<br />

como “<strong>aceitunas</strong><br />

ver<strong>de</strong> partida o<br />

chafada”; <strong>la</strong><br />

‘Morona’, <strong>de</strong> frutos<br />

gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong> forma<br />

elíptica a<br />

redon<strong>de</strong>ada, <strong>de</strong><br />

pulpa más fina que<br />

<strong>la</strong> ‘Gordal<br />

Sevil<strong>la</strong>na’, pero con<br />

un hueso más<br />

adher<strong>en</strong>te que <strong>la</strong><br />

‘Manzanil<strong>la</strong><br />

Sevil<strong>la</strong>na’<br />

rezada, se comercializa como<br />

“aceituna ver<strong>de</strong> Aloreña”.<br />

Como vemos <strong>la</strong> diversidad varietal<br />

es importante, al igual que<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> difer<strong>en</strong>tes formas <strong>de</strong> a<strong>de</strong>rezo, y<br />

que una misma preparación pue<strong>de</strong><br />

ser empleada <strong>en</strong> distintas varieda<strong>de</strong>s.<br />

El consumidor <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el<br />

mercado un gran surtido para comp<strong>la</strong>cer<br />

los más variados pa<strong>la</strong>dares,<br />

y <strong><strong>la</strong>s</strong> distintas formas <strong>de</strong> utilización<br />

<strong>de</strong> este alim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sabor<br />

agradable y gran valor nutritivo,<br />

ingredi<strong>en</strong>te es<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>en</strong>sa<strong>la</strong>das,<br />

acompañante <strong>de</strong> algunas bebidas,<br />

compon<strong>en</strong>te y adorno <strong>de</strong> muchos<br />

p<strong>la</strong>tos.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!