15.05.2013 Views

Estudio preliminar de la estratigrafía del paisaje en la cuenca del río ...

Estudio preliminar de la estratigrafía del paisaje en la cuenca del río ...

Estudio preliminar de la estratigrafía del paisaje en la cuenca del río ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Estudio</strong> <strong>preliminar</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong>l <strong>paisaje</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cu<strong>en</strong>ca <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico, Tierra <strong>de</strong>l Fuego<br />

Manuel Arroyo-Kalin, F<strong>la</strong>via Morello, Pedro Cár<strong>de</strong>nas,<br />

Gabriel Bahamon<strong>de</strong>, Víctor Sierpe, Elisa Cal<strong>la</strong>s<br />

Introducción<br />

En <strong>la</strong> arqueología fuego-patagónica <strong>la</strong>s prospecciones superficiales permit<strong>en</strong> realizar un<br />

catastro sistemático <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> vestigios arqueológicos <strong>en</strong> una <strong>de</strong>terminada área.<br />

El pot<strong>en</strong>cial interpretativo <strong>de</strong> estos catastros, sin embargo, es g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te limitado por<br />

sesgos muestreales inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección empleadas: los materiales<br />

arqueológicos <strong>de</strong>positados <strong>en</strong> áreas vegetadas son extremadam<strong>en</strong>te difícil <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar<br />

mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> visibilidad <strong>de</strong> materiales <strong>en</strong> áreas erosionadas es comparativam<strong>en</strong>te muy<br />

alta. Es posible reducir dichos sesgos a través <strong>de</strong> un programa <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones subsuperficiales<br />

pero <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> estas últimas <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> una compr<strong>en</strong>sión acabada <strong>de</strong>l<br />

historial <strong>de</strong> sedim<strong>en</strong>tación y erosión <strong>de</strong>l área estudiada. Es <strong>en</strong> este marco que cobran<br />

relevancia los estudios estratigráficos a esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>paisaje</strong>. Dichos estudios int<strong>en</strong>tan<br />

establecer <strong>la</strong> secu<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> evolución <strong>de</strong>l <strong>paisaje</strong> y, <strong>de</strong> esa manera, distinguir <strong>en</strong><br />

qué partes <strong>de</strong>l mismo existe un pot<strong>en</strong>cial arqueológico y <strong>en</strong> qué partes no lo hay.<br />

El pres<strong>en</strong>te informe ti<strong>en</strong>e como objetivo docum<strong>en</strong>tar los resultados <strong>preliminar</strong>es <strong>de</strong>l<br />

programa <strong>de</strong> caracterización sistemática <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong>l <strong>paisaje</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca <strong>de</strong>l <strong>río</strong><br />

Chico. Esta última compr<strong>en</strong><strong>de</strong> un área c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona más ori<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l cauce <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l territorio chil<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Is<strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>, Tierra <strong>de</strong>l Fuego. Esta cu<strong>en</strong>ca pres<strong>en</strong>ta un<br />

pot<strong>en</strong>cial alto <strong>de</strong> preservación <strong>de</strong> superficies anteriores al Holoc<strong>en</strong>o tardío: <strong>la</strong> síntesis<br />

tefrocronológica <strong>de</strong> Fuego-Patagonia reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te publicada por Stern (2007) releva <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> l<strong>en</strong>tes estratificados <strong>de</strong> c<strong>en</strong>izas volcánicas, o tefras, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a tres<br />

erupciones difer<strong>en</strong>tes: una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>scrita como un espeso l<strong>en</strong>te <strong>de</strong> tefra <strong>de</strong> color b<strong>la</strong>nco<br />

y cuya edad se sitúa <strong>en</strong> torno a los 7.9-7.6 cal ky AP (el promedio <strong>de</strong> fechas<br />

radiocarbónicas es <strong>de</strong> 6850 ± 160 14C AP), correspon<strong>de</strong> a una gran erupción <strong>de</strong>l volcán<br />

Hudson cuya pluma <strong>de</strong> c<strong>en</strong>izas atingió a <strong>la</strong> región sept<strong>en</strong>trional <strong>de</strong> Is<strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>. Dos otras<br />

tefras, <strong>de</strong>scritas como l<strong>en</strong>tes más finos y <strong>de</strong> colores más c<strong>la</strong>ros, correspon<strong>de</strong>n a<br />

erupciones difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l volcán Mount Burney que <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>o resultarían distinguibles a<br />

partir <strong>de</strong> su superposición estratigráfica. Las eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> estas últimas se sitúan <strong>en</strong> 4.9-3.7<br />

cal ky AP (3830 ± 390 14C AP) y 10.2-8.8 cal ky AP (8425 ± 500 14C AP). A<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

los datos sobre tefras, el estudio <strong>de</strong> fotografías aéreas (SAF) e imág<strong>en</strong>es satelitales<br />

(Google Earth) muestra <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un cauce <strong>de</strong> baja <strong>en</strong>ergía y morfología<br />

meandriforme <strong>en</strong> el área. Interpretando estas imág<strong>en</strong>es con más cuidado resulta evi<strong>de</strong>nte<br />

que el <strong>río</strong> Chico ha cambiado su curso a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo, lo que permite pre<strong>de</strong>cir un<br />

pot<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> preservación <strong>de</strong> <strong>estratigrafía</strong>s complejas, caracterizadas tanto por <strong>la</strong><br />

superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> superficies <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te edad como por <strong>la</strong> agradación <strong>de</strong> superficies<br />

re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te reci<strong>en</strong>tes.<br />

1


Metodología<br />

Los anteriores antece<strong>de</strong>ntes nos llevaron a int<strong>en</strong>tar i<strong>de</strong>ntificar y mapear l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefras,<br />

<strong>de</strong>pósitos aluviales y, pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, paleosuelos que pudieran existir <strong>en</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca <strong>de</strong>l<br />

<strong>río</strong> Chico. El estudio fue concebido como un paso anterior a <strong>la</strong> prospección arqueológica<br />

sub-superficial. El equipo <strong>de</strong> investigación constituido por lo co-autores <strong>de</strong>dicó 14 días a<br />

<strong>la</strong> caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> investigación. Esta queda <strong>de</strong>finida como<br />

un polígono que cubre <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial actual y relicta <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico y <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie<br />

aluvial disectada <strong>de</strong>l curso inferior <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> sus aflu<strong>en</strong>tes, el chorrillo Daily (Figura 1).<br />

Durante los primeros días se realizaron observaciones directas <strong>de</strong> perfiles expuestos por<br />

cursos <strong>de</strong> agua con el objetivo <strong>de</strong> confirmar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> paleo-superficies y establecer<br />

criterios comunes <strong>de</strong> observación y <strong>de</strong>scripción <strong>en</strong>tre los difer<strong>en</strong>tes miembros <strong>de</strong>l equipo.<br />

Durante los restantes días se establecieron y georefer<strong>en</strong>ciaron transectos para estudios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong>l <strong>paisaje</strong>. Tres transectos fueron situados <strong>en</strong> forma aproximadam<strong>en</strong>te<br />

perp<strong>en</strong>dicu<strong>la</strong>r al <strong>río</strong> Chico con el objetivo <strong>de</strong> así relevar <strong>la</strong> mayor cantidad posible <strong>de</strong><br />

situaciones geomorfológicas. Dos transectos fueron situado <strong>en</strong> el curso inferior <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l chorillo Daily, aguas arriba <strong>de</strong> su <strong>de</strong>sagüe a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l <strong>río</strong><br />

Chico. En tres <strong>de</strong> los transectos se muestrearon sedim<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> múltiples puntos con un<br />

barr<strong>en</strong>o tipo ‘Ho<strong>la</strong>ndés’ y <strong>en</strong> dos <strong>de</strong> ellos se aprovecharon los perfiles expuesto por a) un<br />

canal <strong>de</strong> regadío y b) el propio chorillo Daily para realizar observaciones estratigráficas.<br />

Los puntos <strong>de</strong> muestreo a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> cada transecto fueron escogidos con at<strong>en</strong>ción a<br />

rasgos <strong>de</strong>l <strong>paisaje</strong> como <strong>la</strong><strong>de</strong>ras, vegas, paleo-meandros, is<strong>la</strong>s aluviales abandonadas. En<br />

el caso <strong>de</strong> los barr<strong>en</strong>os, sedim<strong>en</strong>tos extraídos a intervalos <strong>de</strong> profundidad <strong>de</strong> 10 cm fueron<br />

<strong>de</strong>scritos cualitativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> campo. La topografía <strong>de</strong> cada transecto, incluy<strong>en</strong>do los<br />

puntos <strong>de</strong> muestreo, fue registrada con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> un nivel <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iero para cuatro <strong>de</strong><br />

los cinco transectos.<br />

Resultados<br />

Transecto chorillo Daily S-N<br />

La observación <strong>de</strong> cuatro perfiles expuestos por el chorillo Daily (Figura 2) reveló <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósitos estratificados bajo el suelo actual. Ellos permit<strong>en</strong> confirmar <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia espacialm<strong>en</strong>te transgresiva <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes capas <strong>de</strong> tefra <strong>en</strong>terrada bajo <strong>la</strong><br />

superficie. Una <strong>de</strong> estas capas es gruesa, amarill<strong>en</strong>ta y cremosa: sigui<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción<br />

<strong>de</strong> Stern (2007), correspon<strong>de</strong>ría a <strong>la</strong> erupción <strong>de</strong>l volcán Hudson. Otra es más fina y <strong>de</strong><br />

color b<strong>la</strong>nco int<strong>en</strong>so: ocasionalm<strong>en</strong>te se le observa <strong>en</strong> sedim<strong>en</strong>tos localizados sobre <strong>la</strong><br />

tefra <strong>de</strong>l Hudson o, mucho más frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> sedim<strong>en</strong>tos localizados bajo esta<br />

última. Las capas <strong>de</strong> tefra casi siempre muestran finas turbas infra y/o suprayac<strong>en</strong>tes,<br />

algunas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s <strong>la</strong>minadas. En g<strong>en</strong>eral estas turbas están formadas <strong>en</strong> arcil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> color<br />

gris, sugiri<strong>en</strong>do condiciones reductoras tipo ‘gley’. Con frecu<strong>en</strong>cia se observa <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> rasgos suger<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> condiciones oxidantes como motas <strong>de</strong> Fe. En algunos<br />

casos, es posible observar arcil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> color azul <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte inferior <strong>de</strong> <strong>la</strong> secu<strong>en</strong>cia. Estas<br />

últimas podrían datar <strong>de</strong> comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l Holoc<strong>en</strong>o. Fue posible seguir <strong>la</strong>s tefras <strong>de</strong> manera<br />

espacialm<strong>en</strong>te transgresiva hasta <strong>la</strong> <strong>de</strong>sembocadura <strong>de</strong>l chorrillo <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l<br />

<strong>río</strong> Chico.<br />

2


Transecto chorillo Daily W-E<br />

La <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l chorillo Daily se caracterizó a partir <strong>de</strong> 12<br />

puntos <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> un transecto <strong>de</strong> 340m. Éste se ori<strong>en</strong>tó aproximadam<strong>en</strong>te<br />

WWN-EES, <strong>de</strong> manera <strong>de</strong> cubrir <strong>la</strong> caída <strong>de</strong>l relieve <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cada <strong>la</strong><strong>de</strong>ra y establecer cómo<br />

<strong>la</strong> toposecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> suelos conectaba con <strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial (Figura 3).<br />

Tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s observaciones <strong>de</strong>l transecto ch. Daily S-N, uno <strong>de</strong> los primeros<br />

aspectos <strong>de</strong>stacables <strong>de</strong>l transecto ch. Daily W-E (Figura 4) es que los puntos <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o<br />

realizados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s inmediaciones <strong>de</strong>l chorillo (WE6 y WE7) no mostraron con c<strong>la</strong>ridad <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tefras. Éstas, <strong>en</strong> cambio, aparecieron al este <strong>de</strong>l barr<strong>en</strong>o WE10, indicando <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rables áreas con superficies <strong>en</strong>terradas <strong>de</strong>l Holoc<strong>en</strong>o medio y<br />

mostrando que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie relicta <strong>de</strong>l chorillo ha sido retrabajada por <strong>la</strong> migración <strong>de</strong>l<br />

canal. L<strong>la</strong>ma también <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un horizonte orgánico muy oscuro <strong>en</strong> el<br />

piedmont <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra W (WE6), lo que podría evi<strong>de</strong>nciar un paleosuelo <strong>en</strong>terrado por<br />

sedim<strong>en</strong>tos coluviales. No fue posible discernir si este paleosuelo se re<strong>la</strong>cionaba con el<br />

horizonte más orgánico observado bajo los 50 cm <strong>en</strong> WE7. Los otros horizontes<br />

<strong>en</strong>terrados fueron horizontes <strong>de</strong> turba, típicam<strong>en</strong>te localizados bajo tefras. La pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> indicadores <strong>de</strong> oxidación (motas <strong>de</strong> Fe) y reducción (arcil<strong>la</strong>s tipo gley) <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor<br />

parte <strong>de</strong> los barr<strong>en</strong>os sugiere que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial ha estado sometida a cambiantes<br />

niveles <strong>de</strong> inundación a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> su historia. Tocará a prospecciones arqueológicas<br />

sistemáticas verificar si estas condiciones fueron atractivas para <strong>la</strong>s ocupaciones humanas<br />

<strong>en</strong> el pasado.<br />

Transecto <strong>río</strong> Chico NW<br />

La <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> porción occi<strong>de</strong>ntal <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico fue<br />

caracterizada a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> limpieza y observación <strong>de</strong> 9 exposiciones <strong>de</strong> un perfil<br />

g<strong>en</strong>erado <strong>en</strong> <strong>la</strong> excavación <strong>de</strong> un canal <strong>de</strong> regadío. El transecto <strong>río</strong> Chico NW cubre una<br />

distancia <strong>de</strong> 646 m y está ori<strong>en</strong>tado aproximadam<strong>en</strong>te SSE-NNW (Figura 5). Entre <strong>la</strong>s<br />

características más notables <strong>de</strong>l transecto (Figura 6) está <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />

múltiples capas <strong>de</strong> tefra, especialm<strong>en</strong>te al norte <strong>de</strong>l punto NW4. Aunque <strong>la</strong>s fotos aéreas<br />

e imág<strong>en</strong>es satelitales coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> mostrar dicha área como terr<strong>en</strong>o seco fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nicie, <strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> relevada <strong>en</strong> campo muestra <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>de</strong>lgados horizontes<br />

<strong>de</strong> turba asociados a capas <strong>de</strong> tefra, y también <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>minaciones orgánicas<br />

típicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s periferias <strong>de</strong> cuerpos <strong>de</strong> agua con baja <strong>en</strong>ergía. Inmediatam<strong>en</strong>te al sur <strong>de</strong>l<br />

punto <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o NW4, <strong>la</strong> <strong>estratigrafía</strong> relevada muestra <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te rasa<br />

<strong>de</strong> gravas y gravil<strong>la</strong>s fluviales, sugiri<strong>en</strong>do una edad re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te reci<strong>en</strong>te para estos<br />

sedim<strong>en</strong>tos. Por su parte, los puntos <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o NW6 y NW 8 sugier<strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

paleosuelos <strong>en</strong>terrados bajo capas <strong>de</strong> c<strong>en</strong>iza volcánicas: <strong>la</strong> edad <strong>de</strong> éstos podría llegar a <strong>la</strong><br />

primera parte <strong>de</strong>l Holoc<strong>en</strong>o, especialm<strong>en</strong>te si se supone que el l<strong>en</strong>te <strong>de</strong> tefra más gruesa<br />

correspon<strong>de</strong> al volcán Hudson. La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósitos dobles <strong>de</strong> tefras recuerda <strong>la</strong><br />

situación relevada <strong>en</strong> perfiles <strong>de</strong>l chorillo Daily. Otras capas más finas abajo y arriba<br />

sugier<strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> c<strong>en</strong>izas volcánicas <strong>de</strong>l Mt Burney. La observación <strong>de</strong> estructuras<br />

<strong>la</strong>minares asociadas a <strong>la</strong>s tefras finas, sin embargo, p<strong>la</strong>ntea el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> que algunos <strong>de</strong><br />

los l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefra superiores sean re<strong>de</strong>positados por <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l agua antes que reflejo<br />

<strong>de</strong> volcanismo <strong>en</strong> <strong>la</strong> época <strong>de</strong> su <strong>de</strong>posición. Los estudios micromorfológicos podrán tal<br />

vez ayudar a discutir estas alternativas con nuevas observaciones.<br />

3


Transecto <strong>río</strong> Chico S-W<br />

La <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> porción c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico se caracterizó a<br />

partir <strong>de</strong> 13 puntos <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o <strong>en</strong> un trayecto <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación SSW a NNE. El transecto <strong>río</strong><br />

Chico SW (Figura 7) cubre una distancia <strong>de</strong> 1591m, y abarca tanto el piedmont <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>la</strong><strong>de</strong>ras que ca<strong>en</strong> hacia el valle como <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico. En su conjunto<br />

(Figura 8) <strong>la</strong>s columnas estratigráficas docum<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> suelos re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te<br />

poco <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ras ubicadas al sur <strong>de</strong>l <strong>río</strong> (SW1 y SW2), <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

suelos formados sobre <strong>de</strong>pósitos limosos <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial, y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> uno<br />

(SW 3) o dos (SW4) l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefra <strong>en</strong> sedim<strong>en</strong>tos excavados por el <strong>río</strong> <strong>en</strong> el pasado.<br />

Junto a <strong>la</strong> propia morfología <strong>de</strong> los paleo-meandros, ello sugiere un paleo-cauce <strong>de</strong> baja<br />

<strong>en</strong>ergía, incapaz <strong>de</strong> disectar hasta los <strong>de</strong>pósitos más profundos <strong>de</strong> tefra, y por <strong>en</strong><strong>de</strong> con<br />

alto pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> preservación arqueológica. Ya al norte <strong>de</strong> SW4, los barr<strong>en</strong>os SW 5 al<br />

SW 8 (marg<strong>en</strong> sur) y SW 13 (marg<strong>en</strong> norte), no muestran evi<strong>de</strong>ncias c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong> tefras y sí<br />

<strong>en</strong> cambio sedim<strong>en</strong>tos con rasgos <strong>de</strong> oxidación y reducción, sugiri<strong>en</strong>do que el eje c<strong>en</strong>tral<br />

<strong>de</strong>l cauce ha sido adoptado <strong>en</strong> tiempos re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te reci<strong>en</strong>tes. La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una tefra<br />

<strong>en</strong> el punto <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o SW12, localizado inmediatam<strong>en</strong>te al norte <strong>de</strong>l <strong>río</strong> pero a una<br />

elevación mayor que el eje c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>l cauce, confirma esta infer<strong>en</strong>cia.<br />

Transecto <strong>río</strong> Chico S-E<br />

La <strong>estratigrafía</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> porción ori<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico se caracterizó a<br />

partir <strong>de</strong> 9 puntos <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o <strong>en</strong> un trayecto <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación SSW a NNE. El transecto <strong>río</strong><br />

Chico S-E (Figura 9) cubre una distancia <strong>de</strong> 538 m, y abarca tanto el piedmont <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>la</strong><strong>de</strong>ras que ca<strong>en</strong> hacia el valle como <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nicie aluvial <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico. En su conjunto<br />

(Figura 10) <strong>la</strong>s columnas estratigráficas docum<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> suelos bi<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos sobre <strong>la</strong>s <strong>la</strong><strong>de</strong>ras ubicadas al sur <strong>de</strong>l <strong>río</strong> (SE12 y SE11). La columna SE 10<br />

muestra <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> un suelo <strong>de</strong> textura limo-arcillosa sobre sedim<strong>en</strong>tos que gradan<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> gravil<strong>la</strong>s a ar<strong>en</strong>as a arcil<strong>la</strong>s y registran <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefra. Ya el punto<br />

SE9 parece indicar una posición <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un canal relicto <strong>en</strong> el que se acumu<strong>la</strong>n<br />

sedim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> simi<strong>la</strong>res características pero no se produc<strong>en</strong> condiciones para el<br />

<strong>en</strong>terrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefra. Las columnas SE8 y SE7 podrían sugerir <strong>la</strong> formación<br />

<strong>de</strong> suelos <strong>en</strong> sedim<strong>en</strong>tos limo-ar<strong>en</strong>osos, <strong>en</strong> cuanto <strong>la</strong> transgresividad espacial <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

tefra observado <strong>en</strong> SE6 y SE5 parece sugerir que <strong>la</strong> <strong>de</strong>positación <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>as y limos<br />

aluviales ha ayudado a <strong>la</strong> preservación <strong>de</strong>l mismo, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, que estos canales serían<br />

re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te antiguos. Las columnas SE4 a SE1 evi<strong>de</strong>ncian <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> suelos <strong>en</strong><br />

sedim<strong>en</strong>tos aluviales más reci<strong>en</strong>tes.<br />

Síntesis<br />

En su conjunto los cinco transectos antes resumidos permit<strong>en</strong> establecer una serie <strong>de</strong><br />

parámetros para futuras prospecciones arqueológicas. La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefra <strong>en</strong><br />

algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s columnas estratigráficas sugiere que <strong>la</strong>s zonas que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> meandros<br />

relictos y paleocanales, tanto <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico como <strong>de</strong>l chorillo Daily, ti<strong>en</strong>e un pot<strong>en</strong>cial<br />

alto <strong>de</strong> preservación <strong>de</strong> paleo-superficies y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, constituy<strong>en</strong> contextos <strong>de</strong> interés<br />

para <strong>la</strong>s son<strong>de</strong>os arqueológicos sub-superficiales. Las perforaciones realizadas <strong>en</strong> los<br />

transectos NW, SW y SE, y el re-estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s imág<strong>en</strong>es satelitales a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los dados<br />

topográficos, ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n a sugerir que exist<strong>en</strong> al dos a tres ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> migración <strong>de</strong> canal <strong>de</strong>l<br />

4


ío Chico, el primero si<strong>en</strong>do lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te antiguo como para que superficies<br />

anteriores a 4.9-3.7 cal ky AP (segunda erupción <strong>de</strong>l Mt Burney), tal vez incluso más<br />

antiguas que 7.9-7.6 cal ky AP (erupción <strong>de</strong>l Hudson), se hayan preservado; el segundo<br />

caracterizado por una mayor disección <strong>de</strong>l <strong>paisaje</strong> que acaba alejando el fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

excavación <strong>de</strong>l cauce y contribuye a <strong>la</strong> sedim<strong>en</strong>tación <strong>la</strong>teral sobre los vestigios<br />

abandonados <strong>de</strong>l primer ev<strong>en</strong>to, lo que aum<strong>en</strong>ta el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> estratigráfica y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>,<br />

arqueológica.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong> comparación <strong>en</strong>tre observaciones <strong>de</strong> perfiles y caracterización <strong>de</strong><br />

sedim<strong>en</strong>tos extraídos con barr<strong>en</strong>os sugier<strong>en</strong> que el segundo procedimi<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong>e<br />

limitaciones que es necesario t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta: <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tefra <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados<br />

perfiles está c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionada con rasgos aluviales relictos como paleo-canales,<br />

paleo meandros, etc. Dado que los m<strong>en</strong>os reci<strong>en</strong>tes no son <strong>de</strong>tectables a partir <strong>de</strong><br />

imág<strong>en</strong>es o <strong>de</strong> <strong>la</strong> geomorfología superficial, se hace necesario verificar <strong>la</strong> variación<br />

<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s columnas estratigráficas observadas. Un segundo punto se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

capacidad <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r seguir perfiles expuestos a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l curso inferior <strong>de</strong>l chorillo<br />

Daily. Estos perfiles muestran que una tefra b<strong>la</strong>nca y espesa pue<strong>de</strong> poco a poco aparecer<br />

como un sedim<strong>en</strong>to arcilloso a medida que <strong>la</strong> actividad biológica y los procesos oxidantes<br />

alteran su aspecto macroscópico – difícilm<strong>en</strong>te sería <strong>de</strong>tectable <strong>en</strong> una prueba <strong>de</strong> barr<strong>en</strong>o.<br />

Un tercer punto es que los cortes permit<strong>en</strong> observar que cierta estratificación ocurre <strong>en</strong><br />

los l<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tefra que v<strong>en</strong>drían a correspon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> erupción <strong>de</strong>l MtBurney. Estas<br />

morfologías sugier<strong>en</strong> algún trabajo aluvial <strong>de</strong> los sedim<strong>en</strong>tos y llevan a preguntar el<br />

pot<strong>en</strong>cial que existe para <strong>la</strong> re<strong>de</strong>posición <strong>de</strong> capas <strong>de</strong> tefras a medida que los cursos<br />

excavan sedim<strong>en</strong>tos bi<strong>en</strong> estratificados. Un último punto es netam<strong>en</strong>te arqueológico: ni<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> perfiles ni <strong>en</strong> los sedim<strong>en</strong>tos extraídos a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> 46 puntos <strong>de</strong><br />

barr<strong>en</strong>o fueron hal<strong>la</strong>dos materiales arqueológico. Ello pone <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong><br />

que el valle <strong>de</strong>l <strong>río</strong> Chico t<strong>en</strong>ga una <strong>de</strong>nsidad arqueológica re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te baja, hipótesis<br />

que <strong>de</strong>berá ser verificada a través <strong>de</strong> excavaciones focalizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas con mayor<br />

pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> preservación <strong>de</strong> antiguas superficies.<br />

Refer<strong>en</strong>cias<br />

Stern C (2007) Holoc<strong>en</strong>e tephrochronology record of <strong>la</strong>rge explosive eruptions in the<br />

southernmost Patagonian An<strong>de</strong>s. Bulletin of Volcanology DOI 10.1007/s00445-<br />

007-0148-z.<br />

5


Figuras<br />

Figura 1. Área <strong>de</strong> estudio y posición <strong>de</strong> los transectos<br />

6


Figura 2. Perfiles <strong>de</strong>l transecto chorrillo Daily S-N.<br />

7


Figura 3. Posición <strong>de</strong>l transecto chorillo Daily W-E<br />

8


Figura 4. Columnas estratigráficas y topografía <strong>de</strong>l transecto W-E<br />

9


Figura 5. Posición <strong>de</strong>l transecto <strong>río</strong> Chico NW<br />

10


Figura 6. Columnas estratigráficas y topografía <strong>de</strong>l transecto <strong>río</strong> Chico NW<br />

11


Figura 7. Posición <strong>de</strong>l transecto <strong>río</strong> Chico SW<br />

12


Figura 8. Columnas estratigráficas y topografía <strong>de</strong>l transecto <strong>río</strong> Chico SW.<br />

13


Figura 9. Posición <strong>de</strong>l transecto <strong>río</strong> Chico SE<br />

14


Figura 10. Columnas estratigráficas y topografía <strong>de</strong>l transecto <strong>río</strong> Chico SE.<br />

15

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!