El Papel de la Investigación Científica en Psicología. - Ruben Ardila ...
El Papel de la Investigación Científica en Psicología. - Ruben Ardila ...
El Papel de la Investigación Científica en Psicología. - Ruben Ardila ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
EL PAPEL DE LA<br />
INVESTIGACIÓN CIENTÍFICA<br />
EN PSICOLOGÍA
RESUMEN<br />
La investigación ci<strong>en</strong>tífica <strong>en</strong> psicología se c<strong>en</strong>tró <strong>en</strong> sus inicios <strong>en</strong> el estudio <strong>de</strong> los<br />
procesos básicos, tales como percepción, apr<strong>en</strong>dizaje y cognición. Su<br />
preocupación c<strong>en</strong>tral fue convertir a <strong>la</strong> psicología <strong>en</strong> una ci<strong>en</strong>cia natural y no <strong>en</strong><br />
una rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> filosofía como se había consi<strong>de</strong>rado tradicionalm<strong>en</strong>te. Más tar<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s presiones sociales por <strong>la</strong> utilidad, <strong>la</strong> relevancia, y por mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, llevó a que <strong>la</strong>s investigaciones se tornaran más aplicadas, con<br />
mayores implicaciones sociales directas.<br />
Se estudian estos <strong>de</strong>sarrollos <strong>en</strong> el contexto internacional y <strong>en</strong> el contexto<br />
<strong>la</strong>tinoamericano. Se indican <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> investigación básica, investigación<br />
aplicada y <strong>en</strong> tecnología psicológica. <strong>El</strong> papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s neuroci<strong>en</strong>cias<br />
comportam<strong>en</strong>tales y <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia cognitiva se seña<strong>la</strong>n igualm<strong>en</strong>te.<br />
A nivel internacional <strong>la</strong> psicología es una ci<strong>en</strong>cia experim<strong>en</strong>tal, con importantes<br />
<strong>de</strong>sarrollos y aplicaciones que han mejorado <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong><br />
campos tan importantes como <strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> salud, <strong>la</strong> clínica, el sistema <strong>de</strong><br />
justicia, <strong>la</strong> comunidad, los <strong>de</strong>portes, el mundo <strong>de</strong>l trabajo, <strong>la</strong> familia, <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones<br />
interpersonales, <strong>la</strong> paz, etc.<br />
Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: investigación ci<strong>en</strong>tífica, método experim<strong>en</strong>tal, aplicaciones sociales.
<strong>El</strong> cuerpo <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos que<br />
l<strong>la</strong>mamos “<strong>Psicología</strong>” (el estudio<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> psique) comi<strong>en</strong>za como una<br />
reflexión filosófica acerca <strong>de</strong>l<br />
alma.<br />
Más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte se convierte <strong>en</strong> el<br />
estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te, también<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> filosofía.<br />
Dicha etapa <strong>de</strong> reflexión<br />
racionalista produjo muchos<br />
int<strong>en</strong>tos por <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> forma<br />
como actúan <strong>la</strong>s personas y <strong>la</strong><br />
estructura <strong>de</strong> su m<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> su<br />
mundo interior.
Con el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda<br />
mitad <strong>de</strong>l siglo XIX <strong>en</strong> Europa, <strong>la</strong> psicología pasa<br />
a estudiarse <strong>en</strong> los <strong>la</strong>boratorios experim<strong>en</strong>tales,<br />
primero <strong>en</strong> Alemania (Leipzig, con Wundt a<br />
partir <strong>de</strong> 1879, y con otros investigadores). Esto<br />
da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> nueva psicología, el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
m<strong>en</strong>te por métodos experim<strong>en</strong>tales.<br />
<strong>El</strong> camino durante estos 125 años ha sido muy<br />
variado. La psicología <strong>de</strong> nuestros días que<br />
comi<strong>en</strong>za con Wundt y su Laboratorio <strong>de</strong><br />
<strong>Psicología</strong> Experim<strong>en</strong>tal, se ha convertido <strong>en</strong> una<br />
ci<strong>en</strong>cia mucho más amplia y variopinta <strong>de</strong> lo que<br />
habría podido anticiparse.<br />
Es importante seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong> psicología comi<strong>en</strong>za<br />
como disciplina autónoma cuando utiliza el<br />
método experim<strong>en</strong>tal. Lo que le da i<strong>de</strong>ntidad a<br />
<strong>la</strong> psicología es <strong>la</strong> investigación ci<strong>en</strong>tífica.
La psicología <strong>de</strong> comi<strong>en</strong>zos<br />
<strong>de</strong>l siglo XXI es muy<br />
difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> lo que era a<br />
comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l siglo XX.<br />
Hace una c<strong>en</strong>turia se<br />
<strong>en</strong>fatizaba el estudio <strong>de</strong> los<br />
procesos básicos, <strong>en</strong>tre ellos:<br />
•Percepción<br />
•Apr<strong>en</strong>dizaje<br />
•Cognición
A comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l siglo XXI <strong>la</strong> psicología es<br />
una profesión con muchos campos <strong>de</strong><br />
aplicación. Exist<strong>en</strong> aproximadam<strong>en</strong>te<br />
500.0000 personas <strong>en</strong> todo el mundo<br />
que pose<strong>en</strong> formación profesional <strong>en</strong><br />
psicología, han obt<strong>en</strong>ido el título <strong>de</strong><br />
“Psicólogo” o equival<strong>en</strong>te y trabajan<br />
como psicólogos.<br />
Es posible afirmar que <strong>en</strong> <strong>la</strong> gran mayoría<br />
<strong>de</strong> los países <strong>de</strong>l mundo existe formación<br />
profesional <strong>en</strong> psicología. Aunque <strong>la</strong><br />
mayor parte <strong>de</strong> los psicólogos viv<strong>en</strong> y<br />
trabajan <strong>en</strong> Estados Unidos y Europa<br />
Occi<strong>de</strong>ntal, exist<strong>en</strong> importantes<br />
comunida<strong>de</strong>s psicológicas <strong>en</strong> todo el<br />
mundo. Esto abarca tanto el l<strong>la</strong>mado<br />
Mundo Desarrol<strong>la</strong>do como el<br />
<strong>de</strong>nominado Mundo <strong>en</strong> Desarrollo (o<br />
Mundo Mayoritario).
En Estados Unidos, Canadá, <strong>la</strong> Unión<br />
Europea y otros países, se han llevado<br />
a cabo confer<strong>en</strong>cias sobre formación<br />
<strong>de</strong> psicólogos. En todas el<strong>la</strong>s <strong>la</strong><br />
investigación ci<strong>en</strong>tífica ha recibido<br />
especial relevancia.<br />
<strong>El</strong> Mo<strong>de</strong>lo Boul<strong>de</strong>r (EUA, 1949) es el<br />
primero <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> propuestas <strong>de</strong><br />
formación. En el<strong>la</strong>s el psicólogo es<br />
“ci<strong>en</strong>tífico-profesional” y <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />
<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to riguroso <strong>en</strong><br />
investigación ci<strong>en</strong>tífica. En Europa el<br />
mo<strong>de</strong>lo integrado <strong>de</strong> formación, con<br />
miras a un Euro-diploma también<br />
privilegia el papel <strong>de</strong>l psicólogo como<br />
investigador ci<strong>en</strong>tífico.
América Latina no ha estado aus<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> estos esfuerzos. Países como<br />
México y Brasil han trabajado por<br />
años <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> formación<br />
académica y práctica <strong>en</strong> psicología.<br />
Otros países, por ejemplo los que<br />
forman el MERCOSUR (Arg<strong>en</strong>tina,<br />
Uruguay, Paraguay y Brasil) han<br />
trabajado <strong>en</strong> estos temas con gran<br />
dilig<strong>en</strong>cia.<br />
<strong>El</strong> l<strong>la</strong>mado Mo<strong>de</strong>lo Latinoamericano<br />
<strong>de</strong> Entr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>Psicología</strong> (que<br />
luego se <strong>de</strong>nominó coloquialm<strong>en</strong>te<br />
“Mo<strong>de</strong>lo Bogotá”) se ha aplicado <strong>en</strong><br />
muchos países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />
En todos estos casos <strong>la</strong> investigación<br />
ci<strong>en</strong>tífica ha sido consi<strong>de</strong>rada<br />
prioritaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los<br />
psicólogos.
La investigación ci<strong>en</strong>tífica <strong>en</strong><br />
psicología utiliza difer<strong>en</strong>tes<br />
procedimi<strong>en</strong>tos, tácticas y<br />
estrategias. Todo esto<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong><br />
refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l método<br />
ci<strong>en</strong>tífico.<br />
Como ejemplos (<strong>en</strong>tre<br />
muchos otros) <strong>de</strong> los tipos<br />
<strong>de</strong> investigación, <strong>en</strong><br />
problemas <strong>de</strong> gran<br />
relevancia social, po<strong>de</strong>mos<br />
citar los sigui<strong>en</strong>tes.
1. <strong>Investigación</strong> cualitativa. Testimonio oral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
primeras mujeres que accedieron a <strong>la</strong> educación<br />
universitaria <strong>en</strong> un país <strong>de</strong>terminado. Entrevista no<br />
estructurada y/o estructurada sobre logros y<br />
evaluación <strong>de</strong> su vida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
psicología evolutiva <strong>de</strong>l ciclo vital.
2. <strong>Investigación</strong> corre<strong>la</strong>cional. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />
creatividad e intelig<strong>en</strong>cia (Getzell y Jackson) <strong>en</strong> niños y<br />
adolesc<strong>en</strong>tes.
3. Estudios cuasi-experim<strong>en</strong>tales. Actitud ante <strong>la</strong> religión<br />
<strong>en</strong> estudiantes universitarios <strong>de</strong> primero y <strong>de</strong> último curso<br />
<strong>de</strong> Universidad. Unos grupos escuchan una confer<strong>en</strong>cia<br />
sobre religión y ci<strong>en</strong>cia, otros no <strong>la</strong> escuchan. Sin<br />
embargo <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias pue<strong>de</strong>n ser mayores <strong>en</strong>tre primero<br />
y último curso, y <strong>de</strong>berse al ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>eral, y no a <strong>la</strong> confer<strong>en</strong>cia.
4. Experim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> campo. <strong>El</strong> estudio <strong>de</strong><br />
Zimbardo <strong>en</strong> una prisión simu<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Universidad <strong>de</strong> Stanford.
5. Experim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio. Los trabajos <strong>de</strong><br />
Harlow sobre el papel <strong>de</strong>l amor materno <strong>en</strong> el<br />
<strong>de</strong>sarrollo psicológico.