19.05.2013 Views

El Papel de la Investigación Científica en Psicología. - Ruben Ardila ...

El Papel de la Investigación Científica en Psicología. - Ruben Ardila ...

El Papel de la Investigación Científica en Psicología. - Ruben Ardila ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

EL PAPEL DE LA<br />

INVESTIGACIÓN CIENTÍFICA<br />

EN PSICOLOGÍA


RESUMEN<br />

La investigación ci<strong>en</strong>tífica <strong>en</strong> psicología se c<strong>en</strong>tró <strong>en</strong> sus inicios <strong>en</strong> el estudio <strong>de</strong> los<br />

procesos básicos, tales como percepción, apr<strong>en</strong>dizaje y cognición. Su<br />

preocupación c<strong>en</strong>tral fue convertir a <strong>la</strong> psicología <strong>en</strong> una ci<strong>en</strong>cia natural y no <strong>en</strong><br />

una rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> filosofía como se había consi<strong>de</strong>rado tradicionalm<strong>en</strong>te. Más tar<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s presiones sociales por <strong>la</strong> utilidad, <strong>la</strong> relevancia, y por mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, llevó a que <strong>la</strong>s investigaciones se tornaran más aplicadas, con<br />

mayores implicaciones sociales directas.<br />

Se estudian estos <strong>de</strong>sarrollos <strong>en</strong> el contexto internacional y <strong>en</strong> el contexto<br />

<strong>la</strong>tinoamericano. Se indican <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> investigación básica, investigación<br />

aplicada y <strong>en</strong> tecnología psicológica. <strong>El</strong> papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s neuroci<strong>en</strong>cias<br />

comportam<strong>en</strong>tales y <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia cognitiva se seña<strong>la</strong>n igualm<strong>en</strong>te.<br />

A nivel internacional <strong>la</strong> psicología es una ci<strong>en</strong>cia experim<strong>en</strong>tal, con importantes<br />

<strong>de</strong>sarrollos y aplicaciones que han mejorado <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong><br />

campos tan importantes como <strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> salud, <strong>la</strong> clínica, el sistema <strong>de</strong><br />

justicia, <strong>la</strong> comunidad, los <strong>de</strong>portes, el mundo <strong>de</strong>l trabajo, <strong>la</strong> familia, <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones<br />

interpersonales, <strong>la</strong> paz, etc.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: investigación ci<strong>en</strong>tífica, método experim<strong>en</strong>tal, aplicaciones sociales.


<strong>El</strong> cuerpo <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos que<br />

l<strong>la</strong>mamos “<strong>Psicología</strong>” (el estudio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> psique) comi<strong>en</strong>za como una<br />

reflexión filosófica acerca <strong>de</strong>l<br />

alma.<br />

Más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte se convierte <strong>en</strong> el<br />

estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te, también<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> filosofía.<br />

Dicha etapa <strong>de</strong> reflexión<br />

racionalista produjo muchos<br />

int<strong>en</strong>tos por <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> forma<br />

como actúan <strong>la</strong>s personas y <strong>la</strong><br />

estructura <strong>de</strong> su m<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> su<br />

mundo interior.


Con el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda<br />

mitad <strong>de</strong>l siglo XIX <strong>en</strong> Europa, <strong>la</strong> psicología pasa<br />

a estudiarse <strong>en</strong> los <strong>la</strong>boratorios experim<strong>en</strong>tales,<br />

primero <strong>en</strong> Alemania (Leipzig, con Wundt a<br />

partir <strong>de</strong> 1879, y con otros investigadores). Esto<br />

da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> nueva psicología, el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

m<strong>en</strong>te por métodos experim<strong>en</strong>tales.<br />

<strong>El</strong> camino durante estos 125 años ha sido muy<br />

variado. La psicología <strong>de</strong> nuestros días que<br />

comi<strong>en</strong>za con Wundt y su Laboratorio <strong>de</strong><br />

<strong>Psicología</strong> Experim<strong>en</strong>tal, se ha convertido <strong>en</strong> una<br />

ci<strong>en</strong>cia mucho más amplia y variopinta <strong>de</strong> lo que<br />

habría podido anticiparse.<br />

Es importante seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong> psicología comi<strong>en</strong>za<br />

como disciplina autónoma cuando utiliza el<br />

método experim<strong>en</strong>tal. Lo que le da i<strong>de</strong>ntidad a<br />

<strong>la</strong> psicología es <strong>la</strong> investigación ci<strong>en</strong>tífica.


La psicología <strong>de</strong> comi<strong>en</strong>zos<br />

<strong>de</strong>l siglo XXI es muy<br />

difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> lo que era a<br />

comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l siglo XX.<br />

Hace una c<strong>en</strong>turia se<br />

<strong>en</strong>fatizaba el estudio <strong>de</strong> los<br />

procesos básicos, <strong>en</strong>tre ellos:<br />

•Percepción<br />

•Apr<strong>en</strong>dizaje<br />

•Cognición


A comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l siglo XXI <strong>la</strong> psicología es<br />

una profesión con muchos campos <strong>de</strong><br />

aplicación. Exist<strong>en</strong> aproximadam<strong>en</strong>te<br />

500.0000 personas <strong>en</strong> todo el mundo<br />

que pose<strong>en</strong> formación profesional <strong>en</strong><br />

psicología, han obt<strong>en</strong>ido el título <strong>de</strong><br />

“Psicólogo” o equival<strong>en</strong>te y trabajan<br />

como psicólogos.<br />

Es posible afirmar que <strong>en</strong> <strong>la</strong> gran mayoría<br />

<strong>de</strong> los países <strong>de</strong>l mundo existe formación<br />

profesional <strong>en</strong> psicología. Aunque <strong>la</strong><br />

mayor parte <strong>de</strong> los psicólogos viv<strong>en</strong> y<br />

trabajan <strong>en</strong> Estados Unidos y Europa<br />

Occi<strong>de</strong>ntal, exist<strong>en</strong> importantes<br />

comunida<strong>de</strong>s psicológicas <strong>en</strong> todo el<br />

mundo. Esto abarca tanto el l<strong>la</strong>mado<br />

Mundo Desarrol<strong>la</strong>do como el<br />

<strong>de</strong>nominado Mundo <strong>en</strong> Desarrollo (o<br />

Mundo Mayoritario).


En Estados Unidos, Canadá, <strong>la</strong> Unión<br />

Europea y otros países, se han llevado<br />

a cabo confer<strong>en</strong>cias sobre formación<br />

<strong>de</strong> psicólogos. En todas el<strong>la</strong>s <strong>la</strong><br />

investigación ci<strong>en</strong>tífica ha recibido<br />

especial relevancia.<br />

<strong>El</strong> Mo<strong>de</strong>lo Boul<strong>de</strong>r (EUA, 1949) es el<br />

primero <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> propuestas <strong>de</strong><br />

formación. En el<strong>la</strong>s el psicólogo es<br />

“ci<strong>en</strong>tífico-profesional” y <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />

<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to riguroso <strong>en</strong><br />

investigación ci<strong>en</strong>tífica. En Europa el<br />

mo<strong>de</strong>lo integrado <strong>de</strong> formación, con<br />

miras a un Euro-diploma también<br />

privilegia el papel <strong>de</strong>l psicólogo como<br />

investigador ci<strong>en</strong>tífico.


América Latina no ha estado aus<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> estos esfuerzos. Países como<br />

México y Brasil han trabajado por<br />

años <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> formación<br />

académica y práctica <strong>en</strong> psicología.<br />

Otros países, por ejemplo los que<br />

forman el MERCOSUR (Arg<strong>en</strong>tina,<br />

Uruguay, Paraguay y Brasil) han<br />

trabajado <strong>en</strong> estos temas con gran<br />

dilig<strong>en</strong>cia.<br />

<strong>El</strong> l<strong>la</strong>mado Mo<strong>de</strong>lo Latinoamericano<br />

<strong>de</strong> Entr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>Psicología</strong> (que<br />

luego se <strong>de</strong>nominó coloquialm<strong>en</strong>te<br />

“Mo<strong>de</strong>lo Bogotá”) se ha aplicado <strong>en</strong><br />

muchos países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />

En todos estos casos <strong>la</strong> investigación<br />

ci<strong>en</strong>tífica ha sido consi<strong>de</strong>rada<br />

prioritaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los<br />

psicólogos.


La investigación ci<strong>en</strong>tífica <strong>en</strong><br />

psicología utiliza difer<strong>en</strong>tes<br />

procedimi<strong>en</strong>tos, tácticas y<br />

estrategias. Todo esto<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l marco <strong>de</strong><br />

refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l método<br />

ci<strong>en</strong>tífico.<br />

Como ejemplos (<strong>en</strong>tre<br />

muchos otros) <strong>de</strong> los tipos<br />

<strong>de</strong> investigación, <strong>en</strong><br />

problemas <strong>de</strong> gran<br />

relevancia social, po<strong>de</strong>mos<br />

citar los sigui<strong>en</strong>tes.


1. <strong>Investigación</strong> cualitativa. Testimonio oral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

primeras mujeres que accedieron a <strong>la</strong> educación<br />

universitaria <strong>en</strong> un país <strong>de</strong>terminado. Entrevista no<br />

estructurada y/o estructurada sobre logros y<br />

evaluación <strong>de</strong> su vida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

psicología evolutiva <strong>de</strong>l ciclo vital.


2. <strong>Investigación</strong> corre<strong>la</strong>cional. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

creatividad e intelig<strong>en</strong>cia (Getzell y Jackson) <strong>en</strong> niños y<br />

adolesc<strong>en</strong>tes.


3. Estudios cuasi-experim<strong>en</strong>tales. Actitud ante <strong>la</strong> religión<br />

<strong>en</strong> estudiantes universitarios <strong>de</strong> primero y <strong>de</strong> último curso<br />

<strong>de</strong> Universidad. Unos grupos escuchan una confer<strong>en</strong>cia<br />

sobre religión y ci<strong>en</strong>cia, otros no <strong>la</strong> escuchan. Sin<br />

embargo <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias pue<strong>de</strong>n ser mayores <strong>en</strong>tre primero<br />

y último curso, y <strong>de</strong>berse al ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral, y no a <strong>la</strong> confer<strong>en</strong>cia.


4. Experim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> campo. <strong>El</strong> estudio <strong>de</strong><br />

Zimbardo <strong>en</strong> una prisión simu<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Stanford.


5. Experim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio. Los trabajos <strong>de</strong><br />

Harlow sobre el papel <strong>de</strong>l amor materno <strong>en</strong> el<br />

<strong>de</strong>sarrollo psicológico.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!