Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico
Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico
Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
dido y también <strong>el</strong> lugar donde había sido<br />
derrotado Fulvio Flaco, es razonable suponer<br />
que Sempronio Graco pudiese dirigirse nuevamente<br />
contra ese ulterior C<strong>el</strong>tiberiae ager.<br />
Así pues, intentaremos localizar geográficamente<br />
esa ultima C<strong>el</strong>tiberia, y comprobar si<br />
existe alguna manera de r<strong>el</strong>acionar entre sí<br />
ambos conceptos, 'ulterior C<strong>el</strong>tiberiae ager' y<br />
'ultima C<strong>el</strong>tiberia' 570 .<br />
Livio menciona tres nombres de ciudades<br />
en la descripción de las primeras operaciones<br />
de Sempronio Graco. El texto se puede<br />
extractar de la manera que sigue:<br />
«(1) Eodem anno in Hispania L. Postumius<br />
et Ti. Sempronius propraetores comparauerunt<br />
ita inter se ut in Vaccaeos por Lusitaniam iret<br />
Albinus, in C<strong>el</strong>tiberiam inde reuerteretur; Gracchus,<br />
si maius ibi b<strong>el</strong>lum esset, in ultima C<strong>el</strong>tiberiae<br />
penetraret. (2) Mundam urbem primo ui<br />
cepit, nocte ex improuiso aggressus. Acceptis<br />
deinde obsidibus praesidioque imposito [et] cast<strong>el</strong>la<br />
oppugnare, [deinde] agros urere, donec ad<br />
praeualidam aliam urbem —Certimam app<strong>el</strong>lant<br />
C<strong>el</strong>tiberi— peruenit. (...) (4) Petierunt enim ut<br />
sibi in castra C<strong>el</strong>tiberorum ire liceret ad auxilia<br />
accienda; si non impetrassent, tum separatim<br />
[eos] ab illis se consulturos. Permitiente Graccho<br />
ierunt et post paucis diebus alios decem legatos<br />
secum adduxerunt. (...)» (GOUILLART) 571<br />
«(1) Inde iam duxit ad Alcen urbem ubi castra<br />
C<strong>el</strong>tiberorum erant, a quibus uenerant nuper<br />
legati. (...)» (GOUILLART) 5 ' 2<br />
«(1) Ab hoc pro<strong>el</strong>io Gracchus duxit ad depopulandam<br />
C<strong>el</strong>tiberiam legiones et, cum ferret<br />
570 SCHULTEN acepta que la expresión ultima C<strong>el</strong>tiberia<br />
alude al ulterior C<strong>el</strong>tiberiae ager: «Sie entspricht<br />
dem Ausdruck 'ultima C<strong>el</strong>tiberiae', denn vom diesseitigen<br />
K<strong>el</strong>tiberien, dem bisherigen Standort der Römer,<br />
aus ist dieses der am weitesten entlegene Teil des Landes.<br />
Gracchus hatte also die Aufgabe vom Jalón her über<br />
das Hochland von Almazán an den oberen Duero zu<br />
marschieren, (...)» (Numantia, 1. Die K<strong>el</strong>tiberer und ihre<br />
Kriege mit Rom, München 1914, p. 329).<br />
571 LIV. 40. 47. Según la traducción cast<strong>el</strong>lana de<br />
J.A. VILLAR, revisada: «(1) Aqu<strong>el</strong> mismo año, en Hispania,<br />
los propretores Lucio Postumio y Tiberio Sempronio<br />
decidieron de mutuo acuerdo que Albino marchase contra<br />
los vacceos a través de Lusitania, y que luego volviese<br />
a C<strong>el</strong>tiberia; si aquí estallaba una guerra más importante,<br />
Graco estaría en la zona más alejada de C<strong>el</strong>tiberia. (2)<br />
Éste tomó primero por asalto la ciudad de Munda atacando<br />
de noche y por sorpresa. Luego, después de recibir<br />
rehenes y establecer una guarnición, se dedicó a atacar<br />
los poblados fortificados y a quemar las cosechas<br />
hasta que llegó a otra ciudad muy bien fortificada que los<br />
c<strong>el</strong>tíberos llaman Cértima. (...) (4) Pidieron, pues, permiso<br />
para ir al campamento de los c<strong>el</strong>tíberos a buscar<br />
refuerzos; en caso de no conseguirlos, tomarían una decisión<br />
independientemente de éstos. Partieron con <strong>el</strong> permiso<br />
de Graco y a los pocos días trajeron con <strong>el</strong>los a<br />
otros diez . (...)» (en LIVIO, Tito Historia de<br />
Roma. Libros XXXVI-XL, Madrid (Gredos) 1993, pp.<br />
414-415).<br />
572 LIV. 40. 48. Según la traducción cast<strong>el</strong>lana de<br />
J.A. VILLAR, revisada: «(1) De allí marchó inmediatamente<br />
hacia la ciudad de Alce, en la que se encontraba<br />
<strong>el</strong> campamento de los c<strong>el</strong>tíberos de donde habían llegado<br />
hacía poco (...)» (en LIVIO, Tito<br />
Historia de Roma. Libros XXXVI-XL, Madrid (Gredos)<br />
1993, p. 416).<br />
CELTIBERIA<br />
111<br />
passim cuncta atque ageret populique alii uoluntate,<br />
alii metu iugum acciperent, centum tria<br />
oppida intra paucos dies in deditionem accepit;<br />
praeda potitus ingenti est. (2) Conuertit inde<br />
agmen retro, unde uenerat, ad Alcen atque eam<br />
urbem oppugnare institit. (...)» (GOUILLART) 573<br />
Sin presuponer en qué lugar pudieron<br />
desarrollarse las operaciones citadas, intentemos<br />
una localización de los tres topónimos<br />
mencionados por Livio; tres lugares<br />
que no debían estar muy alejados entre sí,<br />
según se puede suponer d<strong>el</strong> r<strong>el</strong>ato de la<br />
campaña.<br />
6.3.1. MUNDA<br />
La primera urbs, Munda, presenta dos<br />
opciones para su ubicación geográfica: una es<br />
su homonimia con la Munda o MOUNDA donde<br />
se desarrolló la batalla entre César y Pompeyo;<br />
otra la posible evolución fonética Munda>Monda<br />
574 . Según Estrabón, la MOUNDA de<br />
César se encontraba no lejos de Córdoba, a<br />
una distancia de 1400 ó 6400 (¿?) estadios de<br />
Carteya 575 . El actual topónimo de Monda, por<br />
otra parte, nos llevaría a la provincia de<br />
Málaga, al pie de la Sierra de Ronda. Debe<br />
tenerse presente que se desconoce si la Mun-<br />
573 LIV. 40. 49. Según la traducción cast<strong>el</strong>lana de<br />
J.A. VILLAR, revisada: «(1) Tras esta batalla Graco marchó<br />
al frente de las legiones a devastar C<strong>el</strong>tiberia. Y<br />
como en todas partes se lo llevaba todo por d<strong>el</strong>ante y los<br />
pueblos aceptaban <strong>el</strong> yugo unos de buen grado y otros<br />
por miedo, en cosa de unos pocos días recibió la sumisión<br />
de ciento tres plazas y se hizo con un enorme botín.<br />
(2) Luego dio la vu<strong>el</strong>ta con su ejército en dirección a<br />
Alce, su punto de partida, y comenzó <strong>el</strong> asedio a dicha<br />
plaza. (...)» (en Livio, Tito Historia de Roma. Libros<br />
XXXVI-XL, Madrid (Gredos) 1993, p. 417).<br />
574 SCHULTEN aceptaba dos ciudades con nombre<br />
Munda, la que situaba en Montilla y la que llevaba a<br />
Munébrega por similitud fonética: «Munda und Certima<br />
muß man, da Gracchus, der natürlich vom Ebro aus einmarschiert,<br />
sie zuerst erobert, am unteren Jalón suchen.<br />
Wahrscheinlich ist Munda identizh mit dem heutigen<br />
Orte Munébrega, 13 km südöstlich von Calatayud, der<br />
wohl im Altertum Mundobriga hieß (...)» (Numantia, 1.<br />
Die K<strong>el</strong>tiberer und ihre Kriege mit Rom, München 1914,<br />
p. 330). Sin embargo, SCHULTEN ignoraba que la forma<br />
medieval de este lugar era Monobrega, lo que hace todavía<br />
más difícil la evolución fonética que proponía (vid.<br />
UBIETO, A. Toponimia aragonesa medieval, Valencia<br />
1972, s.v. Monobrega).<br />
575 STR. 3. 2, 2: «esti de en aij oi Pomphiou<br />
paidej katepolemhqhsan, Mounda kai Atetoua<br />
kai Ourswn kai Toukkij kai Ioulia kai Aigoua:<br />
apasai d' autai Kordubhj ouk apwqen. Tropon de<br />
tina mhtropolij katesth tou topou toutou Mounda:<br />
diecei de Karthiaj h Mounda stadiouj<br />
ciliouj† kai tetrakosiouj». No hay unanimidad<br />
manuscrita en <strong>el</strong> ciliouj, 'mil', documentándose también<br />
exakisciliouj, 'seis mil'. Otros problemas de<br />
texto que aparecen en <strong>el</strong> pasaje son Atetoua por<br />
Ateoua, [I]oulia posiblemente por Ioulia y,<br />
según los editores, e[s]ti por esti.