21.06.2013 Views

Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico

Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico

Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nado «Incipit expositio», que presenta una<br />

estructura muy similar a la que aparece en <strong>el</strong><br />

libro primero de la Naturalis historia. En <strong>el</strong><br />

fragmento de la Cosmographia puede leerse:<br />

«(3) Omnis orbis habet maria XXVIII insulas<br />

LXXIIII montes XXXV prouincias LXX oppida<br />

CCLXIIII fluuios LII gentes CXXVIIII. (...) (5)<br />

Occidens pars habet maria VIII insulas XVII<br />

montes VIIII prouincias XXIIII oppida LXXVII<br />

fluuios XIIII gentes XXVIIII. (...)» (RIESE) 226<br />

Comparemos ese texto con <strong>el</strong> d<strong>el</strong> libro primero<br />

de la Naturalis historia, que cita entre<br />

sus fuentes a Agripa, Augusto y Artemidoro,<br />

pero no a Dídimo:<br />

«L. III continentur. situs, gentes, maria, oppida,<br />

portus, montes, flumina, mensurae, populi<br />

qui sunt aut fuerunt: Baeticae; Hispaniae citerioris;<br />

Narbonensis prouinciae (...); insularum<br />

LXIIII, in his Baliarium, (...). Summa oppida et<br />

gentes ... Summa flumina clara ... Summa montes<br />

clari... Summa insulae... Summa quae intercidere<br />

oppida aut gentes ... Summa res et historiae<br />

et obseruationes... (...)» (MAYHOFF) 227<br />

Dídimo, según los datos ya citados concluyó<br />

su medición d<strong>el</strong> occidente durante uno de los<br />

consulados de Agripa. Por tanto, es posible<br />

preguntarnos si existió algún tipo de r<strong>el</strong>ación<br />

entre ambos personajes. Por ejemplo, si la<br />

labor científica de Dídimo, sapientissimus uir,<br />

fue desarrollada en parte durante la época en<br />

que Augusto compartió <strong>el</strong> poder con Agripa,<br />

¿no pudo ser Dídimo <strong>el</strong> origen de las medidas<br />

geográficas que Plinio atribuye a Agripa? Si <strong>el</strong><br />

científico griego dedicó veintiséis años a medir<br />

<strong>el</strong> occidente europeo y terminó su labor en<br />

época de Agripa, probablemente financiado<br />

por <strong>el</strong> gobierno de Roma ¿no es razonable<br />

suponer que los datos geográficos atribuidos a<br />

Agripa podrían provenir d<strong>el</strong> trabajo de Dídimo?<br />

¿Acaso las alusiones de Plinio prueban<br />

que fuera <strong>el</strong> propio Agripa quien midiese la<br />

longitud de la Bética y quien dibujase <strong>el</strong> mapa<br />

d<strong>el</strong> mundo?<br />

«Baeticae longitudo nunc a Castulonis oppidi<br />

fine Gadis CCL et a Murgi maritima ora XXV<br />

p. amplior, latitudo a Carteia Anam ora CCXX-<br />

XIIII p. Agrippam quidem in tanta uiri diligentia<br />

praeterque in hoc opere cura, cum orbem<br />

terrarum orbi spectandum propositurs esset,<br />

errasse quis (proposituros esse terras sequis A<br />

proposituros esse terras quis EF) credat et cum<br />

eo diuum Augustum? is namque conplexam<br />

em (eam ADEFR) porticum (porti cum A)<br />

Políclito. (2) Oriente fue medido en veintiún años, cinco<br />

meses y nueve días, desde <strong>el</strong> consulado sobrescrito hasta<br />

<strong>el</strong> cuarto de Augusto y <strong>el</strong> de Craso. La parte de occidente<br />

fue medida en veintiséis años, tres meses y diecisiete<br />

días, desde <strong>el</strong> consulado sobrescrito hasta <strong>el</strong> séptimo de<br />

Augusto y <strong>el</strong> [tercero] de Agripa. La parte septentrional<br />

fue medida en veintinueve años y ocho meses, desde <strong>el</strong><br />

consulado sobrescrito hasta <strong>el</strong> décimo de Augusto. Y la<br />

parte meridional fue medida en treinta y dos años, un<br />

mes y veinte días, desde <strong>el</strong> consulado sobrescrito hasta <strong>el</strong><br />

de Saturnino y Cinna.»<br />

226 COSMOGR. 3-5.<br />

227 PLIN. nat. 1. 3.<br />

ÁLVARO CAPALVO<br />

44<br />

ex destinatione et commentariis M. Agrippae a<br />

sorore eius inchoatam peregit.» (MAYHOFF) 228<br />

Pero además, Plinio no solamente atribuye<br />

a Agripa mediciones geográficas, sino también<br />

<strong>el</strong> establecimiento de fronteras provinciales,<br />

como puede comprobarse en uno de<br />

los pasajes r<strong>el</strong>ativos a la descripción de Asia:<br />

«a T<strong>el</strong>meso Asiaticum mare siue Carpathium et<br />

quae proprie uocatur Asia. in duas eam partes<br />

Agrippa diuisit: unam inclusit ab oriente Phrygia et<br />

Lycaonia, ab occidente Aegaeo mari, a meridie<br />

Aegyptio, a septentrione Paphlagonia; huios longitudinem<br />

CCCCLXX , latitudinem CCC-<br />

XX fecit. alteram determinauit ab oriente<br />

Armenia Minore, ab occidente Phrygia, Lycaonia,<br />

Pamphylia, a septentrione prouincia Pontica, a<br />

meridie mari Pamphylio, longam DLXXV , latam CCCXXV .» (MAYHOFF) 229<br />

Estas fronteras provinciales d<strong>el</strong>imitadas<br />

por Agripa en Asia se diferencian en muy<br />

poco de las atestiguadas en la Diuisio orbis<br />

terrarum, un texto que no comienza aludiendo<br />

ni a Agripa, ni a Dídimo sino a Augusto:<br />

«Orbis diuiditur tribus nominibus: Europa,<br />

Asia Libya u<strong>el</strong> Africa. Quem diuus Augustus<br />

primus omnium per chorographiam ostendit.»<br />

(RIESE) 230<br />

Por tanto, como sugiere Dilke 231 , ¿se podrían<br />

considerar r<strong>el</strong>acionados entre sí la<br />

medición de Dídimo, los datos geográficos<br />

atribuidos a Agripa y la Chorographia de<br />

Augusto? ¿Podría incluso haber sido <strong>el</strong> trabajo<br />

de Dídimo <strong>el</strong> origen de los datos que<br />

Estrabón califica como actuales, «nun»? ¿Υ<br />

podría ser esa medición de Nicodemo, Dídimo,<br />

Theudoto y Políclito <strong>el</strong> origen de parte<br />

de los datos utilizados por Plinio y Ptolomeo?<br />

228 PLIN. 3. 17. Según la traducción de V.<br />

BEJARANO: «La longitud de la Bética ahora, desde <strong>el</strong><br />

límite de la población de Cástulo hasta Gades es de<br />

250.000 pasos, y desde Murgi, por la costa, de 25.000<br />

pasos más; la anchura, desde Carteya hasta <strong>el</strong> Anas, por<br />

la costa, es de 234.000 pasos. ¿Quién en verdad podría<br />

pensar que Agripa, un hombre tan diligente y tan cuidadoso<br />

en esta obra se equivocó al exponer a la contemplación<br />

de la Urbe <strong>el</strong> mapa d<strong>el</strong> Orbe de las tierras y con él<br />

se equivocó <strong>el</strong> divino Augusto? Porque fue éste quien<br />

terminó <strong>el</strong> pórtico que acogió dicho mapa, <strong>el</strong> cual, de<br />

acuerdo con <strong>el</strong> plan y explicaciones de Marco Agripa,<br />

había sido empezado por la hermana de éste.» (en<br />

F.H.A. 7, Barc<strong>el</strong>ona 1987, pp. 121-122).<br />

229 PLIN. nat. 5. 102.<br />

230 DIVISIO ORB. 1.<br />

231 «The surveys and measurements ordered by Caesar,<br />

but according to our source put in hand only in the<br />

year of his death, were thus larg<strong>el</strong>y carried out during the<br />

reign (27 B.C. to A.D. 14) of his successor, the emperor<br />

Augustus. Presumably they took the form larg<strong>el</strong>y of itineraries<br />

measured along the road network of the empire;<br />

and they were used, as mentioned in the compilation of<br />

Agrippa's map. Although this world map, like so many<br />

other maps from literary texts, some authorities claim it is<br />

the most important map in Román cartography. On the<br />

basis of statements by a number of ancient and medieval<br />

writers, it is b<strong>el</strong>ieved to be the propotype for a succession<br />

of later world maps such as the thirteenth-century Hereford<br />

mappamundi.» (DILKE, O.A.W. Maps in the Service<br />

of the State: Roman Cartography to the End of the Augustan<br />

Era, en HARLEY, J.B. & Woodward, D. Cartography<br />

in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the<br />

Mediterranean, Chicago 1987, p. 207).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!