Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico
Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico
Descarga completa (9MB) - Institución Fernando el Católico
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
nado «Incipit expositio», que presenta una<br />
estructura muy similar a la que aparece en <strong>el</strong><br />
libro primero de la Naturalis historia. En <strong>el</strong><br />
fragmento de la Cosmographia puede leerse:<br />
«(3) Omnis orbis habet maria XXVIII insulas<br />
LXXIIII montes XXXV prouincias LXX oppida<br />
CCLXIIII fluuios LII gentes CXXVIIII. (...) (5)<br />
Occidens pars habet maria VIII insulas XVII<br />
montes VIIII prouincias XXIIII oppida LXXVII<br />
fluuios XIIII gentes XXVIIII. (...)» (RIESE) 226<br />
Comparemos ese texto con <strong>el</strong> d<strong>el</strong> libro primero<br />
de la Naturalis historia, que cita entre<br />
sus fuentes a Agripa, Augusto y Artemidoro,<br />
pero no a Dídimo:<br />
«L. III continentur. situs, gentes, maria, oppida,<br />
portus, montes, flumina, mensurae, populi<br />
qui sunt aut fuerunt: Baeticae; Hispaniae citerioris;<br />
Narbonensis prouinciae (...); insularum<br />
LXIIII, in his Baliarium, (...). Summa oppida et<br />
gentes ... Summa flumina clara ... Summa montes<br />
clari... Summa insulae... Summa quae intercidere<br />
oppida aut gentes ... Summa res et historiae<br />
et obseruationes... (...)» (MAYHOFF) 227<br />
Dídimo, según los datos ya citados concluyó<br />
su medición d<strong>el</strong> occidente durante uno de los<br />
consulados de Agripa. Por tanto, es posible<br />
preguntarnos si existió algún tipo de r<strong>el</strong>ación<br />
entre ambos personajes. Por ejemplo, si la<br />
labor científica de Dídimo, sapientissimus uir,<br />
fue desarrollada en parte durante la época en<br />
que Augusto compartió <strong>el</strong> poder con Agripa,<br />
¿no pudo ser Dídimo <strong>el</strong> origen de las medidas<br />
geográficas que Plinio atribuye a Agripa? Si <strong>el</strong><br />
científico griego dedicó veintiséis años a medir<br />
<strong>el</strong> occidente europeo y terminó su labor en<br />
época de Agripa, probablemente financiado<br />
por <strong>el</strong> gobierno de Roma ¿no es razonable<br />
suponer que los datos geográficos atribuidos a<br />
Agripa podrían provenir d<strong>el</strong> trabajo de Dídimo?<br />
¿Acaso las alusiones de Plinio prueban<br />
que fuera <strong>el</strong> propio Agripa quien midiese la<br />
longitud de la Bética y quien dibujase <strong>el</strong> mapa<br />
d<strong>el</strong> mundo?<br />
«Baeticae longitudo nunc a Castulonis oppidi<br />
fine Gadis CCL et a Murgi maritima ora XXV<br />
p. amplior, latitudo a Carteia Anam ora CCXX-<br />
XIIII p. Agrippam quidem in tanta uiri diligentia<br />
praeterque in hoc opere cura, cum orbem<br />
terrarum orbi spectandum propositurs esset,<br />
errasse quis (proposituros esse terras sequis A<br />
proposituros esse terras quis EF) credat et cum<br />
eo diuum Augustum? is namque conplexam<br />
em (eam ADEFR) porticum (porti cum A)<br />
Políclito. (2) Oriente fue medido en veintiún años, cinco<br />
meses y nueve días, desde <strong>el</strong> consulado sobrescrito hasta<br />
<strong>el</strong> cuarto de Augusto y <strong>el</strong> de Craso. La parte de occidente<br />
fue medida en veintiséis años, tres meses y diecisiete<br />
días, desde <strong>el</strong> consulado sobrescrito hasta <strong>el</strong> séptimo de<br />
Augusto y <strong>el</strong> [tercero] de Agripa. La parte septentrional<br />
fue medida en veintinueve años y ocho meses, desde <strong>el</strong><br />
consulado sobrescrito hasta <strong>el</strong> décimo de Augusto. Y la<br />
parte meridional fue medida en treinta y dos años, un<br />
mes y veinte días, desde <strong>el</strong> consulado sobrescrito hasta <strong>el</strong><br />
de Saturnino y Cinna.»<br />
226 COSMOGR. 3-5.<br />
227 PLIN. nat. 1. 3.<br />
ÁLVARO CAPALVO<br />
44<br />
ex destinatione et commentariis M. Agrippae a<br />
sorore eius inchoatam peregit.» (MAYHOFF) 228<br />
Pero además, Plinio no solamente atribuye<br />
a Agripa mediciones geográficas, sino también<br />
<strong>el</strong> establecimiento de fronteras provinciales,<br />
como puede comprobarse en uno de<br />
los pasajes r<strong>el</strong>ativos a la descripción de Asia:<br />
«a T<strong>el</strong>meso Asiaticum mare siue Carpathium et<br />
quae proprie uocatur Asia. in duas eam partes<br />
Agrippa diuisit: unam inclusit ab oriente Phrygia et<br />
Lycaonia, ab occidente Aegaeo mari, a meridie<br />
Aegyptio, a septentrione Paphlagonia; huios longitudinem<br />
CCCCLXX , latitudinem CCC-<br />
XX fecit. alteram determinauit ab oriente<br />
Armenia Minore, ab occidente Phrygia, Lycaonia,<br />
Pamphylia, a septentrione prouincia Pontica, a<br />
meridie mari Pamphylio, longam DLXXV , latam CCCXXV .» (MAYHOFF) 229<br />
Estas fronteras provinciales d<strong>el</strong>imitadas<br />
por Agripa en Asia se diferencian en muy<br />
poco de las atestiguadas en la Diuisio orbis<br />
terrarum, un texto que no comienza aludiendo<br />
ni a Agripa, ni a Dídimo sino a Augusto:<br />
«Orbis diuiditur tribus nominibus: Europa,<br />
Asia Libya u<strong>el</strong> Africa. Quem diuus Augustus<br />
primus omnium per chorographiam ostendit.»<br />
(RIESE) 230<br />
Por tanto, como sugiere Dilke 231 , ¿se podrían<br />
considerar r<strong>el</strong>acionados entre sí la<br />
medición de Dídimo, los datos geográficos<br />
atribuidos a Agripa y la Chorographia de<br />
Augusto? ¿Podría incluso haber sido <strong>el</strong> trabajo<br />
de Dídimo <strong>el</strong> origen de los datos que<br />
Estrabón califica como actuales, «nun»? ¿Υ<br />
podría ser esa medición de Nicodemo, Dídimo,<br />
Theudoto y Políclito <strong>el</strong> origen de parte<br />
de los datos utilizados por Plinio y Ptolomeo?<br />
228 PLIN. 3. 17. Según la traducción de V.<br />
BEJARANO: «La longitud de la Bética ahora, desde <strong>el</strong><br />
límite de la población de Cástulo hasta Gades es de<br />
250.000 pasos, y desde Murgi, por la costa, de 25.000<br />
pasos más; la anchura, desde Carteya hasta <strong>el</strong> Anas, por<br />
la costa, es de 234.000 pasos. ¿Quién en verdad podría<br />
pensar que Agripa, un hombre tan diligente y tan cuidadoso<br />
en esta obra se equivocó al exponer a la contemplación<br />
de la Urbe <strong>el</strong> mapa d<strong>el</strong> Orbe de las tierras y con él<br />
se equivocó <strong>el</strong> divino Augusto? Porque fue éste quien<br />
terminó <strong>el</strong> pórtico que acogió dicho mapa, <strong>el</strong> cual, de<br />
acuerdo con <strong>el</strong> plan y explicaciones de Marco Agripa,<br />
había sido empezado por la hermana de éste.» (en<br />
F.H.A. 7, Barc<strong>el</strong>ona 1987, pp. 121-122).<br />
229 PLIN. nat. 5. 102.<br />
230 DIVISIO ORB. 1.<br />
231 «The surveys and measurements ordered by Caesar,<br />
but according to our source put in hand only in the<br />
year of his death, were thus larg<strong>el</strong>y carried out during the<br />
reign (27 B.C. to A.D. 14) of his successor, the emperor<br />
Augustus. Presumably they took the form larg<strong>el</strong>y of itineraries<br />
measured along the road network of the empire;<br />
and they were used, as mentioned in the compilation of<br />
Agrippa's map. Although this world map, like so many<br />
other maps from literary texts, some authorities claim it is<br />
the most important map in Román cartography. On the<br />
basis of statements by a number of ancient and medieval<br />
writers, it is b<strong>el</strong>ieved to be the propotype for a succession<br />
of later world maps such as the thirteenth-century Hereford<br />
mappamundi.» (DILKE, O.A.W. Maps in the Service<br />
of the State: Roman Cartography to the End of the Augustan<br />
Era, en HARLEY, J.B. & Woodward, D. Cartography<br />
in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the<br />
Mediterranean, Chicago 1987, p. 207).