25.12.2013 Views

"Societas delinquere potest". Hacia un cambio de paradigma en el ...

"Societas delinquere potest". Hacia un cambio de paradigma en el ...

"Societas delinquere potest". Hacia un cambio de paradigma en el ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

DERECHO PENAL CONTEMPORÁNEO - Revista Internacional<br />

estar incluido <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo II <strong>de</strong>l título II <strong>de</strong>l Código<br />

<strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al j<strong>un</strong>to a <strong>un</strong>a figura como <strong>el</strong><br />

comiso, o por recibir tal calificación a semejanza <strong>de</strong><br />

lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> controvertido artículo 129 <strong>de</strong>l<br />

Código P<strong>en</strong>al español?' 96 '.<br />

En seg<strong>un</strong>do lugar, no se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por qué si <strong>el</strong><br />

legislador pret<strong>en</strong>día establecer la responsabilidad<br />

p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> las personas jurídicas, lo hizo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> CPP<br />

y no <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al 197 ',<br />

sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> prece<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>jado con<br />

la Ley 491 <strong>de</strong> 1999.<br />

Entrando más <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

análisis <strong>de</strong> este precepto, extraña la<br />

in<strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l legislador <strong>en</strong> la<br />

redacción <strong>de</strong>l artículo 90 <strong>de</strong>l CPP,<br />

tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> la legislación y jurispru<strong>de</strong>ncia<br />

colombiana sobre la responsabilidad<br />

p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> las personas jurídicas.<br />

En <strong>el</strong> ámbito legislativo no se<br />

m^mm- »*f«w •<br />

pue<strong>de</strong> afirmar que con la Ley 906<br />

<strong>de</strong>l 2004 por primera vez se haya tocado <strong>el</strong> tema <strong>de</strong><br />

la responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> los <strong>en</strong>tes colectivos. Como<br />

se ha referido, la discusión sobre este p<strong>un</strong>to se<br />

puso <strong>en</strong> esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1996 —al pres<strong>en</strong>tar <strong>un</strong> proyecto<br />

<strong>de</strong> ley, que <strong>de</strong>spués se convirtió <strong>en</strong> la Ley 491 <strong>de</strong><br />

Se disponía que,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> las<br />

sanciones a las<br />

personas jurídicas,<br />

se podría imponer<br />

sanciones privativas<br />

<strong>de</strong> la libertad.<br />

(96) Según <strong>el</strong> m<strong>en</strong>cionado precepto. "1. El juez o trib<strong>un</strong>al, <strong>en</strong> los supuestos previstos<br />

<strong>en</strong> este código, y previa audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los titulares o <strong>de</strong> sus repres<strong>en</strong>tantes legales.<br />

podrá imponer, motivadam<strong>en</strong>te, las sigui<strong>en</strong>tes consecu<strong>en</strong>cias: a) La clausura <strong>de</strong><br />

la empresa, sus locales o establecimi<strong>en</strong>tos, con carácter temporal o <strong>de</strong>finitivo. La<br />

clausura temporal no podrá exce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> cinco años, b) Disolución <strong>de</strong> la sociedad,<br />

asociación o f<strong>un</strong>dación, c) Susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la sociedad, empresa,<br />

f<strong>un</strong>dación o asociación por <strong>un</strong> plazo que no podrá exce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> cinco años,<br />

d) Prohibición <strong>de</strong> realizar <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro activida<strong>de</strong>s (...). 3. Las consecu<strong>en</strong>cias accesorias<br />

previstas <strong>en</strong> este artículo estarán ori<strong>en</strong>tadas a prev<strong>en</strong>ir la continuidad <strong>en</strong> la actividad<br />

<strong>de</strong>lictiva y los efectos <strong>de</strong> la misma".<br />

(97) V<strong>el</strong>ásquez V, F. La responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> los <strong>en</strong>tes colectivos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho<br />

colombiano. A propósito <strong>de</strong>l artículo 2 o <strong>de</strong> la Ley 365 <strong>de</strong> 1997. En: La responsabilidad<br />

criminal <strong>de</strong> las personas jurídicas: <strong>un</strong>a perspectiva comparada. Tirant lo Blanch,<br />

Val<strong>en</strong>cia: 2001, p. 233. El autor al hacer <strong>un</strong> estudio <strong>de</strong>l artículo 2.° <strong>de</strong> la Ley 365<br />

<strong>de</strong> 1997, <strong>el</strong> cual modificaba <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al al establecer la<br />

posibilidad <strong>de</strong> la canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> la personería jurídica <strong>de</strong> socieda<strong>de</strong>s y organizaciones<br />

<strong>de</strong>dicadas al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>lictivas o cierre <strong>de</strong> sus locales o establecimi<strong>en</strong>tos<br />

abiertos al público, criticó <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que si se trataba <strong>de</strong> introducir la<br />

responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> la persona jurídica, esta se hiciera <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al y no <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al.<br />

DERECHO PENAL CONTEMPORÁNEO - Revista Internacional<br />

(98) En <strong>el</strong> artículo 26 <strong>de</strong> esta ley se dispuso la sigui<strong>en</strong>te modificación <strong>de</strong>l Código<br />

P<strong>en</strong>al: "Créase <strong>el</strong> artículo 247B cuyo t<strong>en</strong>or es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te: ART. 247B — Personas<br />

jurídicas. Para los <strong>de</strong>litos previstos <strong>en</strong> los artículos 189,190.191 y 197 y <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

capítulo anterior, <strong>en</strong> los ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que <strong>el</strong> hecho p<strong>un</strong>ible sea imputable a la actividad<br />

<strong>de</strong> <strong>un</strong>a persona jurídica o <strong>un</strong>a sociedad <strong>de</strong> hecho, <strong>el</strong> juez compet<strong>en</strong>te, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

las sanciones <strong>de</strong> multa, canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> registro mercantil, susp<strong>en</strong>sión temporal o<br />

<strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong> la obra o actividad, o cierre temporal o <strong>de</strong>finitivo <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to<br />

o <strong>de</strong> sus instalaciones, podrá imponer sanciones privativas <strong>de</strong> la libertad tanto a<br />

los repres<strong>en</strong>tantes legales, directivos o f<strong>un</strong>cionarios involucrados, por acción o<br />

por omisión, <strong>en</strong> la conducta <strong>de</strong>lictiva (...)".<br />

(99) En <strong>el</strong> concepto dado por <strong>el</strong> Procurador G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, <strong>en</strong> la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia<br />

C-320 <strong>de</strong> 1998, señala que con la norma <strong>en</strong> cuestión: "La responsabilidad p<strong>en</strong>al<br />

<strong>de</strong> las personas naturales no se <strong>de</strong>termina previam<strong>en</strong>te, sino que, habiéndose<br />

establecido la comisión <strong>de</strong> <strong>un</strong> hecho p<strong>un</strong>ible por parte <strong>de</strong> la persona jurídica, <strong>el</strong><br />

juez queda autorizado para imponer las p<strong>en</strong>as correspondi<strong>en</strong>tes a las personas<br />

naturales. Al no someterse a las personas naturales a <strong>un</strong> juicio previo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual<br />

se <strong>de</strong>muestre su responsabilidad p<strong>en</strong>al, se <strong>de</strong>sconoce <strong>el</strong> <strong>de</strong>bido proceso".<br />

1999— t98) , al plantear <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al la responsabilidad<br />

p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> las personas jurídicas <strong>en</strong> específicos<br />

<strong>de</strong>litos r<strong>el</strong>acionados con la protección al medio<br />

ambi<strong>en</strong>te. Es <strong>de</strong>cir, que través <strong>de</strong> <strong>un</strong> numerus clausus,<br />

<strong>el</strong> legislador limitó los <strong>de</strong>litos por los cuales se podía<br />

responsabilizar p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te al <strong>en</strong>te colectivo.<br />

De igual forma, <strong>en</strong> dicho mom<strong>en</strong>to, se estableció<br />

<strong>el</strong> carácter principal <strong>de</strong> la responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong><br />

las agrupaciones, que implicaba que no se requería<br />

que previam<strong>en</strong>te se estableciera <strong>un</strong>a responsabilidad<br />

p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> las personas físicas' 99 '. En efecto, se disponía<br />

que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> las sanciones a las personas jurídicas,<br />

se podría imponer sanciones privativas <strong>de</strong> la libertad<br />

tanto a los repres<strong>en</strong>tantes legales como a los directivos<br />

o f<strong>un</strong>cionarios involucrados, por acción o por omisión,<br />

<strong>en</strong> la conducta <strong>de</strong>lictiva.<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito jurispru<strong>de</strong>ncial, s<strong>en</strong>tada<br />

la posibilidad <strong>de</strong> la responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> las<br />

personas jurídicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> fallo C-320 <strong>de</strong> 1998, a través<br />

<strong>de</strong> la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-843 <strong>de</strong> 1999, se establecieron los<br />

marcos conceptuales <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cuales se <strong>de</strong>bía<br />

<strong>de</strong>sarrollar esta responsabilidad.<br />

Concretam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> este pron<strong>un</strong>ciami<strong>en</strong>to r<strong>el</strong>acionado<br />

con <strong>el</strong> artículo 26 <strong>de</strong> la Ley 491 <strong>de</strong> 1999, la<br />

Corte consi<strong>de</strong>ró, <strong>en</strong> primer lugar, que <strong>en</strong> él no se<br />

establecieron las p<strong>en</strong>as claram<strong>en</strong>te <strong>de</strong>terminadas, ya<br />

que <strong>en</strong> ningún mom<strong>en</strong>to la disposición señaló cuándo<br />

<strong>de</strong>bía <strong>el</strong> juez aplicar <strong>un</strong>a u otra sanción. De igual<br />

forma, no especificó sus límites, pues no estableció<br />

108 "SOCIETAS DELINQUERE POTEST". HACIA UN CAMBIO DE PARADIGMA<br />

LINA MARIOLA DÍAZ CORTÉS

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!