13.05.2014 Views

La ultrasonografía en el estudio de la patología regional de ... - panlar

La ultrasonografía en el estudio de la patología regional de ... - panlar

La ultrasonografía en el estudio de la patología regional de ... - panlar

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>La</strong> ultrasonografía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología<br />

<strong>regional</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca<br />

Lucio V<strong>en</strong>tura R., 1 C<strong>la</strong>udia Mora T., 2 Lor<strong>en</strong>a Ev<strong>el</strong>in Urioste E. 3<br />

1<br />

Médico Internista y Reumatólogo, HGZ 194 IMSS, Hospital C<strong>en</strong>tral Sur <strong>de</strong> Alta Especialidad PEMEX, México D. F.<br />

2<br />

Reumatóloga, Servicio <strong>de</strong> Reumatología, Depto. <strong>de</strong> Especialida<strong>de</strong>s Médicas, Hospital Nacional Edgardo Rebagliati Martins, ESSALUD, Lima, Perú<br />

3<br />

Depto. <strong>de</strong> Reumatología, Caja Petrolera <strong>de</strong> Salud, Santa Cruz, Bolivia<br />

Coordinadores Ci<strong>en</strong>tíficos: Dr. Carlos Pineda Vil<strong>la</strong>señor y Dr. Marwin Gutiérrez<br />

Coordinador Editorial: Dr. Lucio V<strong>en</strong>tura Ríos<br />

Resum<strong>en</strong><br />

<strong>La</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca son frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te implicadas<br />

<strong>en</strong> síndromes <strong>de</strong> dolor <strong>regional</strong>, inf<strong>la</strong>matorios y <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativos.<br />

<strong>La</strong> ultrasonografía ha <strong>de</strong>mostrado ser más s<strong>en</strong>sible<br />

que los exám<strong>en</strong>es clínicos y <strong>de</strong> radiología conv<strong>en</strong>cional<br />

para <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> sinovitis y erosiones. También ha<br />

podido rev<strong>el</strong>ar una participación subclínica <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes<br />

con artritis crónica. <strong>La</strong>s indicaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> ultrasonografía<br />

a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca son amplias e incluy<strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> diagnóstico <strong>de</strong> <strong>la</strong> afección articu<strong>la</strong>r y <strong>el</strong> t<strong>en</strong>dón, <strong>la</strong> patología<br />

<strong>de</strong> poleas, los cambios morfoestructurales a niv<strong>el</strong><br />

d<strong>el</strong> nervio mediano <strong>en</strong> <strong>el</strong> tún<strong>el</strong> carpiano; pue<strong>de</strong> servir<br />

como guía para <strong>la</strong>s infiltraciones, así como para <strong>la</strong> valoración<br />

d<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes con artritis crónica.<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta revisión es mostrar <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

alteraciones más frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> ultrasonografía<br />

ha <strong>de</strong>mostrado ser útil.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Ultrasonografía, mano, muñeca, síndrome.<br />

Ultrasound in the evaluation of hand and wrist<br />

disor<strong>de</strong>rs<br />

Summary<br />

The hand and wrist are frequ<strong>en</strong>tly involved by <strong>regional</strong><br />

pain syndromes, inf<strong>la</strong>mmatory and <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erative conditions.<br />

Ultrasonography had <strong>de</strong>monstrated to be more<br />

s<strong>en</strong>sitive than both clinical examination and conv<strong>en</strong>tional<br />

radiology for the <strong>de</strong>tection of synovitis and erosions. It has<br />

Correspond<strong>en</strong>cia: Lucio V<strong>en</strong>tura Ríos,<br />

Hospital C<strong>en</strong>tral Sur <strong>de</strong> Alta Especialidad,<br />

Periférico Sur 4091, Fu<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> Pedregal<br />

T<strong>la</strong>lpan, México D. F. CP 14140<br />

v<strong>en</strong>turalucio@yahoo.com.mx<br />

also able to reveal a subclinical involvem<strong>en</strong>t in pati<strong>en</strong>ts<br />

with chronic arthritis. The indications of ultrasonography<br />

at hand and wrist lev<strong>el</strong> is wi<strong>de</strong> and inclu<strong>de</strong>: diagnosis of<br />

joint and t<strong>en</strong>don involvem<strong>en</strong>t, pulleys pathology, morphostructural<br />

changes at median nerve lev<strong>el</strong> into to carpal<br />

tunn<strong>el</strong>, guidance for infiltrations into and treatm<strong>en</strong>t monitoring<br />

in pati<strong>en</strong>ts with chronic arthritis.<br />

The aim of this review is to show the most frequ<strong>en</strong>t<br />

alterations in which ultrasound has prov<strong>en</strong> useful.<br />

Key words: Sonography, hand, wrist, pain syndrome.<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca repres<strong>en</strong>tan estructuras anatómicas<br />

que frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te son comprometidas por una<br />

amplia gama <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> índole reumatológica.<br />

Son regiones que con mucha frecu<strong>en</strong>cia se lesionan por <strong>el</strong><br />

sobreúso o mal uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s múltiples estructuras t<strong>en</strong>dinosas<br />

y ligam<strong>en</strong>tarias. Des<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista clínico exist<strong>en</strong><br />

varias maniobras que ori<strong>en</strong>tan al diagnóstico <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y muñeca; sin embargo, <strong>en</strong> algunas ocasiones<br />

no es posible establecer un diagnóstico con precisión,<br />

por lo que se requiere d<strong>el</strong> auxilio <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> imag<strong>en</strong><br />

que permitan evaluar <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te los difer<strong>en</strong>tes tejidos<br />

para complem<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> diagnóstico y guiar <strong>la</strong><br />

terapéutica.<br />

<strong>La</strong> ultrasonografía ha <strong>de</strong>mostrado ser más s<strong>en</strong>sible<br />

que <strong>la</strong> evaluación clínica y que <strong>la</strong> radiología simple <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> sinovitis y erosiones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s patologías<br />

inf<strong>la</strong>matorias. También ha <strong>de</strong>mostrado utilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> diagnóstico<br />

<strong>de</strong> t<strong>en</strong>osinovitis, <strong>en</strong> <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> grosor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

poleas t<strong>en</strong>dinosas y d<strong>el</strong> espesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> aponeurosis palmar<br />

superficial; permite evaluar <strong>la</strong>s alteraciones morfoestructurales<br />

d<strong>el</strong> nervio mediano <strong>en</strong> <strong>el</strong> tún<strong>el</strong> d<strong>el</strong> carpo, así como<br />

medir <strong>el</strong> espesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>rmis y <strong>la</strong>s alteraciones ungueales<br />

60<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68


<strong>La</strong> ultrasonografía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología <strong>regional</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> artritis psoriásica y adicionalm<strong>en</strong>te mostrar <strong>el</strong> signo<br />

d<strong>el</strong> doble contorno <strong>en</strong> gota. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s innovaciones más<br />

reci<strong>en</strong>tes ha sido <strong>el</strong> monitoreo a corto p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta<br />

al tratami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> artritis reumatoi<strong>de</strong> y otras artropatías<br />

inf<strong>la</strong>matorias crónicas; finalm<strong>en</strong>te, es una técnica<br />

que sirve <strong>de</strong> guía para <strong>la</strong> infiltración <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio anatómico<br />

correcto.<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta revisión es mostrar <strong>la</strong>s alteraciones<br />

patológicas más frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuales <strong>la</strong> ultrasonografía<br />

ha <strong>de</strong>mostrado ser una técnica <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> válida, confiable,<br />

factible y<br />

(1, 2)<br />

útil.<br />

Aspectos técnicos<br />

En esta región se recomi<strong>en</strong>da <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> un transductor<br />

lineal <strong>de</strong> >10 MHz; para <strong>la</strong>s pequeñas articu<strong>la</strong>ciones<br />

es preferible usar un transductor <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> “palo <strong>de</strong><br />

hockey”, ya que por su tamaño pequeño se adapta mejor<br />

a <strong>la</strong>s superficies óseas articu<strong>la</strong>das. El Doppler <strong>de</strong> Po<strong>de</strong>r<br />

(DP) es sumam<strong>en</strong>te útil para evaluar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes patologías<br />

inf<strong>la</strong>matorias y po<strong>de</strong>r docum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

hipervascu<strong>la</strong>ridad que se asocia con estas patologías.<br />

<strong>La</strong>s indicaciones más frecu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> ultrasonografía<br />

(US) <strong>en</strong> mano y muñeca se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 1.<br />

Artritis reumatoi<strong>de</strong><br />

<strong>La</strong>s articu<strong>la</strong>ciones que pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> dist<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cápsu<strong>la</strong> articu<strong>la</strong>r es uno <strong>de</strong> los hal<strong>la</strong>zgos ultrasonográficos<br />

más característicos y repres<strong>en</strong>tativos d<strong>el</strong> proceso inf<strong>la</strong>matorio<br />

a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muñeca. Tal <strong>en</strong>tidad es fácilm<strong>en</strong>te distinguible por US,<br />

que permite a<strong>de</strong>más difer<strong>en</strong>ciación <strong>en</strong>tre <strong>de</strong>rrame sinovial<br />

exudativo (anecogénico) y proliferativo (hipoanecogénico)<br />

(Figura 1). <strong>La</strong> US con técnica DP, como ya se<br />

m<strong>en</strong>cionó, es un complem<strong>en</strong>to útil <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> perfusión sinovial, ya que permite establecer su distribución<br />

y <strong>la</strong> actividad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas fases d<strong>el</strong> proceso<br />

infamatorio. Algunos autores han propuesto un puntaje<br />

semicuantitativo (<strong>de</strong> 0 a 3) que facilita <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> dist<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> cápsu<strong>la</strong> articu<strong>la</strong>r y<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad infamatoria (Figura 2). (3-5)<br />

<strong>La</strong>s erosiones óseas son visualizadas por <strong>la</strong> US como<br />

un área <strong>de</strong> pérdida o discontinuidad d<strong>el</strong> perfil óseo que<br />

TABLA 1.<br />

INDICACIONES DE LA ULTRASONOGRAFÍA EN MUÑECA Y MANO<br />

Indicación<br />

Dedo <strong>en</strong> resorte<br />

T<strong>en</strong>dinopatía <strong>de</strong> flexores <strong>de</strong> los <strong>de</strong>dos<br />

Dactilitis<br />

Onicopatía psoriásica<br />

Artritis reumatoi<strong>de</strong> <strong>de</strong> reci<strong>en</strong>te inicio<br />

Artropatías microcristalinas<br />

Osteoartritis<br />

Síndrome d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> d<strong>el</strong> carpo<br />

Monitoreo <strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta <strong>en</strong> AR<br />

Infiltración guiada<br />

T<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> De Quervain<br />

Contractura <strong>de</strong> Dupuytr<strong>en</strong><br />

Gangliones<br />

Hal<strong>la</strong>zgo ultrasonográfico<br />

Engrosami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Polea A1<br />

Pérdida <strong>de</strong> <strong>la</strong> ecotextura y grosor. Roturas parciales o totales<br />

Erosiones t<strong>en</strong>dinosas <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> artritis reumatoi<strong>de</strong><br />

T<strong>en</strong>osinovitis, <strong>en</strong>tesitis.<br />

Engrosami<strong>en</strong>to y fusión <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>tos ungueales<br />

Sinovitis subclínica<br />

Erosiones no visibles <strong>en</strong> Rx, principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> 2ª metacarpofalángica<br />

Condrocalcinosis <strong>en</strong> 2ª y 3ª metacarpofalángicas<br />

Gota: Imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> doble contorno sobre cabeza <strong>de</strong> metacarpianos<br />

Disminución <strong>de</strong> espacios articu<strong>la</strong>res, osteofitos <strong>en</strong> IFP, IFD y 1ª carpometacarpiana<br />

Aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> diámetro transversal d<strong>el</strong> nervio <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada al tún<strong>el</strong> carpiano<br />

Es posible id<strong>en</strong>tificar causas como t<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> los flexores d<strong>el</strong> carpo, tumores o tofos<br />

Cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> grado y pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sinovitis<br />

Administración <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar correcto <strong>de</strong> esteroi<strong>de</strong>s, evitando causar lesiones <strong>en</strong> los tejidos<br />

Aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> líquido y <strong>en</strong>grosami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> vaina d<strong>el</strong> t<strong>en</strong>dón abductor <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> pulgar<br />

Engrosami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> fascia palmar<br />

Colecciones líquidas con pared hiperecoica, principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> dorso <strong>de</strong> <strong>la</strong> muñeca.<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68<br />

61


Lucio V<strong>en</strong>tura R. y cols.<br />

<strong>de</strong>be ser confirmada, tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> corte longitudinal como<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> transversal (6) (Figura 3). En los paci<strong>en</strong>tes con artritis<br />

temprana <strong>la</strong> US ha <strong>de</strong>mostrado una s<strong>en</strong>sibilidad 6,5<br />

mayor que <strong>la</strong> radiografía conv<strong>en</strong>cional <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong><br />

erosiones, sobre todo <strong>en</strong> <strong>el</strong> corte <strong>la</strong>teral o radial, a niv<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda articu<strong>la</strong>ción metacarpofalángica. (7)<br />

El <strong>estudio</strong> d<strong>el</strong> cartí<strong>la</strong>go articu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> cabeza metacarpiana<br />

permite id<strong>en</strong>tificar un amplio espectro <strong>de</strong> alteraciones<br />

morfoestructurales, como <strong>la</strong> disminución focal o<br />

difusa d<strong>el</strong> espesor d<strong>el</strong> cartí<strong>la</strong>go. (3)<br />

<strong>La</strong> t<strong>en</strong>osinovitis es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones patológicas<br />

más frecu<strong>en</strong>tes que compromet<strong>en</strong> los t<strong>en</strong>dones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mano y <strong>de</strong> <strong>la</strong> muñeca reumatoi<strong>de</strong>. <strong>La</strong> característica US<br />

más repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>en</strong>osinovitis es <strong>la</strong> dist<strong>en</strong>sión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> vaina sinovial. El DP evalúa <strong>la</strong> perfusión sinovial, ya<br />

que permite establecer su distribución y <strong>la</strong> actividad <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s distintas fases d<strong>el</strong> proceso inf<strong>la</strong>matorio (Figura 4). (8)<br />

Figura 3. Erosión <strong>de</strong> cabeza <strong>de</strong> metacarpiano.<br />

Figura 4. T<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sor a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> carpo <strong>en</strong> longitudinal.<br />

Figura 1. Derrame (*) e hipertrofia sinovial (°) <strong>en</strong> 2ª metacarpofalángica.<br />

Figura 2. Esca<strong>la</strong> semicuantitativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal Doppler <strong>de</strong> Po<strong>de</strong>r<br />

0: aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> señal, 1: pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 1 a 3 vasos, 2: más <strong>de</strong> 3<br />

vasos pero m<strong>en</strong>os d<strong>el</strong> 50% d<strong>el</strong> área articu<strong>la</strong>r, 3: más d<strong>el</strong> 50% d<strong>el</strong><br />

área articu<strong>la</strong>r.<br />

Artritis psoriásica (AP)<br />

<strong>La</strong> mano psoriásica es asi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> compromisos<br />

inf<strong>la</strong>matorios. En estos paci<strong>en</strong>tes <strong>la</strong> US pue<strong>de</strong><br />

contribuir a <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> procesos inf<strong>la</strong>matorios a niv<strong>el</strong><br />

(9, 10)<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones, t<strong>en</strong>dones, <strong>en</strong>tesis, pi<strong>el</strong> y uñas.<br />

En <strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones, los hal<strong>la</strong>zgos patológicos <strong>de</strong><br />

mayor r<strong>el</strong>evancia son: <strong>la</strong> dist<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> capsu<strong>la</strong> articu<strong>la</strong>r<br />

que pue<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>er fluido sinovial (patrón exudativo) o<br />

hipertrofia sinovial (patrón proliferativo) y erosiones. Se<br />

<strong>de</strong>be dar una at<strong>en</strong>ción particu<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción interfalángica<br />

distal que es característica <strong>de</strong> <strong>la</strong> AP (Figura 5).<br />

<strong>La</strong> actividad d<strong>el</strong> proceso inf<strong>la</strong>matorio intraarticu<strong>la</strong>r<br />

está <strong>de</strong>terminada por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> señal DP al interior<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> proliferación sinovial.<br />

Una publicación reci<strong>en</strong>te muestra cómo <strong>la</strong> US permite<br />

difer<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong> artritis psoriásica <strong>de</strong> <strong>la</strong> artritis reumatoi<strong>de</strong><br />

mediante <strong>la</strong> distribución periférica <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal PD y <strong>el</strong><br />

compromiso inf<strong>la</strong>matorio d<strong>el</strong> t<strong>en</strong>dón ext<strong>en</strong>sor a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones metacarpofalángicas. (11)<br />

Los t<strong>en</strong>dones son frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te comprometidos <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> mano psoriásica. <strong>La</strong> US permite docum<strong>en</strong>tar <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>damante<br />

<strong>el</strong> compromiso inf<strong>la</strong>matorio que se localiza a niv<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> los t<strong>en</strong>dones con vaina sinovial (t<strong>en</strong>osinovitis) (Figura<br />

6). En forma simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones se <strong>de</strong>be difer<strong>en</strong>ciar<br />

<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido como exudativo o proliferativo. Finalm<strong>en</strong>te,<br />

se pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>tectar cambios morfoestructurales d<strong>el</strong><br />

t<strong>en</strong>dón que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> pérdida d<strong>el</strong> aspecto fibri<strong>la</strong>r típico<br />

62<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68


<strong>La</strong> ultrasonografía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología <strong>regional</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca<br />

(g<strong>en</strong>erado por <strong>la</strong>s fibras <strong>de</strong> colág<strong>en</strong>o) hasta <strong>la</strong> pérdida<br />

importante <strong>de</strong> sustancia que, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> gravedad,<br />

d<strong>el</strong>inea cuadros <strong>de</strong> rupturas parciales o totales. (12)<br />

<strong>La</strong> pi<strong>el</strong> <strong>de</strong>be ser estudiada tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro como <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesión psoriásica, tomando pi<strong>el</strong> normal que<br />

ro<strong>de</strong>a <strong>la</strong> lesión psoriásica como refer<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección<br />

d<strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> espesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>rmis y/o <strong>la</strong> <strong>de</strong>rmis.<br />

Los exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser realizados utilizando <strong>la</strong> técnica<br />

<strong>de</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> grises y PD con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar cambios<br />

estructurales y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> flujo anormal, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

El <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca psoriásica mediante US ha sido<br />

reintroducido reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gracias a <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong><br />

equipos ecográficos <strong>de</strong> última g<strong>en</strong>eración provistos <strong>de</strong> DP<br />

altam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sibles. <strong>La</strong> pi<strong>el</strong> psoriásica es fácilm<strong>en</strong>te estudiada<br />

por <strong>la</strong> US; los hal<strong>la</strong>zgos incluy<strong>en</strong> un amplio espectro<br />

<strong>de</strong> cambios morfoestructurales, como <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong><br />

espesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>rmis y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>rmis respecto a <strong>la</strong> pi<strong>el</strong><br />

normal circundante, <strong>la</strong> banda hipoecogénica bajo <strong>el</strong> área<br />

<strong>de</strong> psoriasis y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> señal DP <strong>de</strong>bajo <strong>el</strong> área <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca psoriásica que indica <strong>la</strong> actividad d<strong>el</strong> proceso<br />

inf<strong>la</strong>matorio (Figura 7). (13)<br />

El <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> uña psoriásica mediante US se caracteriza<br />

por <strong>la</strong> pérdida d<strong>el</strong> aspecto tri<strong>la</strong>minar normal <strong>de</strong> los<br />

p<strong>la</strong>tos dorsal y v<strong>en</strong>tral. El lecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> uña se pres<strong>en</strong>ta c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong>grosado y con difer<strong>en</strong>tes grados <strong>de</strong> señal DP<br />

(Figura 8). (9)<br />

Figura 5. Hipertrofia y <strong>de</strong>rrame sinovial <strong>en</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> grises <strong>de</strong><br />

interfalángica distal <strong>en</strong> artritis psoriásica con aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vascu<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> lecho ungueal.<br />

Figura 6. T<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano.<br />

Figura 7. P<strong>la</strong>ca psoriásica.<br />

Figura 8. Onicopatía psoriásica.<br />

Artropatías microcristalinas<br />

Gota<br />

<strong>La</strong>s alteraciones ultrasonográficas <strong>en</strong> <strong>la</strong> gota son<br />

variadas y se ubican <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes estructuras anatómicas,<br />

también múltiples, y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes formas<br />

clínicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad; por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> aguda se<br />

pue<strong>de</strong> observar dist<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> cápsu<strong>la</strong> articu<strong>la</strong>r y/o <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s vainas sinoviales, <strong>el</strong> <strong>de</strong>rrame articu<strong>la</strong>r ti<strong>en</strong>e aspecto<br />

anecoico homogéneo (fase temprana <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad)<br />

e incluso se pued<strong>en</strong> visualizar agregados hiperecoicos<br />

<strong>de</strong> ecog<strong>en</strong>icidad variable (<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> múltiples ataques<br />

<strong>de</strong> gota). En ocasiones, y cuando se aplica presión con<br />

<strong>la</strong> sonda, estos agregados pued<strong>en</strong> moverse d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cavidad articu<strong>la</strong>r, produci<strong>en</strong>do una apari<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> “torm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>de</strong> nieve”. (14-16) A niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> fibrocartí<strong>la</strong>go <strong>el</strong> <strong>de</strong>pósito<br />

<strong>de</strong> cristales <strong>de</strong> urato monosódico (UMS) no pres<strong>en</strong>ta<br />

imág<strong>en</strong>es características. En <strong>el</strong> cartí<strong>la</strong>go hialino ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a<br />

<strong>de</strong>positarse <strong>en</strong> forma focal o difusa sobre <strong>el</strong> marg<strong>en</strong> superficial.<br />

Su pres<strong>en</strong>cia se <strong>de</strong>scribe como un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reflectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> interfase acústica condrosinovial, que<br />

se pue<strong>de</strong> id<strong>en</strong>tificar también con un ángulo <strong>de</strong> incid<strong>en</strong>cia<br />

d<strong>el</strong> haz <strong>de</strong> ultrasonido m<strong>en</strong>or a 90° y que pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar<br />

un increm<strong>en</strong>to variable d<strong>el</strong> espesor <strong>en</strong> función d<strong>el</strong> tipo <strong>de</strong><br />

microcristales que d<strong>el</strong>inean <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> característica <strong>de</strong> un<br />

“doble contorno” (17) (Figura 9). Dicha característica no es<br />

apreciada <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> radiográfico conv<strong>en</strong>cional. Se ha<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68<br />

63


Lucio V<strong>en</strong>tura R. y cols.<br />

mostrado que <strong>el</strong> signo d<strong>el</strong> doble contorno <strong>de</strong>saparece <strong>en</strong><br />

los paci<strong>en</strong>tes con gota que alcanzan niv<strong>el</strong>es óptimos <strong>de</strong><br />

ácido úrico con <strong>la</strong> terapia hipouricemiante. (18)<br />

El tofo pres<strong>en</strong>ta un aspecto variable, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

estado <strong>de</strong> agregación <strong>de</strong> los cristales que lo conforman;<br />

por ejemplo, cuando es b<strong>la</strong>ndo pres<strong>en</strong>ta una ecog<strong>en</strong>icidad<br />

irregu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cristales <strong>de</strong> consist<strong>en</strong>cia<br />

diversa, con un material hipoecoico y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

“spots” hiperecoicos (Figura 10); <strong>en</strong> cambio, cuando <strong>el</strong><br />

tofo es duro, no <strong>de</strong>ja pasar <strong>el</strong> haz ultrasónico, mostrando<br />

una imag<strong>en</strong> hiperreflectiva, g<strong>en</strong>erando una sombra acústica<br />

posterior <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su tamaño y d<strong>en</strong>sidad (Figura<br />

11). (19) <strong>La</strong> US es útil para medir <strong>el</strong> tamaño y volum<strong>en</strong> d<strong>el</strong><br />

tofo; <strong>en</strong> un <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to a 12 meses <strong>de</strong> terapia<br />

hipouricemiante aqu<strong>el</strong>los que lograron disminuir <strong>el</strong> ácido<br />

úrico < 6 mg/dl (19/28, 68%) mostraron reducción <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

tamaño d<strong>el</strong> tofo. (18)<br />

El <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> los cristales <strong>de</strong> UMS a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> los t<strong>en</strong>dones<br />

se caracteriza por una pérdida <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura fibri<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong> los t<strong>en</strong>dones, interrumpida por áreas <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te<br />

ecog<strong>en</strong>icidad; se aprecia como un material hiperecoico<br />

con pres<strong>en</strong>cia ocasional <strong>de</strong> “spots” hiperecoicos. El tofo<br />

intrat<strong>en</strong>díneo <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga data se pres<strong>en</strong>ta como una banda<br />

hiperecoica que pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar una sombra acústica posterior<br />

<strong>de</strong> acuerdo a su tamaño y d<strong>en</strong>sidad.<br />

(20, 21)<br />

<strong>La</strong>s erosiones óseas son simi<strong>la</strong>res a <strong>la</strong>s producidas por<br />

<strong>la</strong> AR, pero usualm<strong>en</strong>te más profundas y más <strong>de</strong>structivas.<br />

<strong>La</strong> US ha <strong>de</strong>mostrado ser tres veces más s<strong>en</strong>sible que <strong>la</strong><br />

radiografía simple <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> erosiones óseas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

articu<strong>la</strong>ciones metatarsofolángicas [< 2 mm (p < 0,001)],<br />

<strong>la</strong>s que corr<strong>el</strong>acionaron con <strong>la</strong> duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad<br />

y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tofos. (21)<br />

Un aspecto importante es que se han <strong>en</strong>contrado<br />

pequeños <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> UMS e incluso increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

señal DP <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes con hiperuricemia asintomática,<br />

lo que sugiere inf<strong>la</strong>mación <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio. Aún no se sabe si<br />

se podría d<strong>en</strong>ominar a este estadio como gota asintomática.<br />

Estos hal<strong>la</strong>zgos podrían sust<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> hipouricemiantes,<br />

<strong>de</strong>bido a que se sabe que <strong>la</strong> gota pue<strong>de</strong> ser<br />

mejor predictor <strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>en</strong><strong>la</strong>ces cardiovascu<strong>la</strong>res más que<br />

<strong>la</strong> hiperuricemia (22, 23) (Tab<strong>la</strong> 2).<br />

<strong>La</strong> artropatía por <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> cristales <strong>de</strong> pirofosfato<br />

<strong>de</strong> calcio dihidratado (CPPD)<br />

Esta <strong>en</strong>fermedad afecta casi exclusivam<strong>en</strong>te a los<br />

tejidos articu<strong>la</strong>res, más comúnm<strong>en</strong>te al fibrocartí<strong>la</strong>go y al<br />

cartí<strong>la</strong>go hialino, y es <strong>la</strong> causa más común <strong>de</strong> condrocalcinosis.<br />

Este tipo <strong>de</strong> artritis es <strong>la</strong> tercera causa más común<br />

<strong>de</strong> artritis inf<strong>la</strong>matoria.<br />

A niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> fibrocartí<strong>la</strong>go triangu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> muñeca, los<br />

<strong>de</strong>pósitos aparec<strong>en</strong> como unos “spots” amorfos puntiformes<br />

hiperecogénicos (Figura 12). <strong>La</strong> confirmación <strong>de</strong> su<br />

localización exacta d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> fibrocartí<strong>la</strong>go pue<strong>de</strong> ser<br />

obt<strong>en</strong>ida por una evaluación dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción.<br />

En <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> los casos hay una corr<strong>el</strong>ación cercana<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> aspecto <strong>de</strong> los <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> cristales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

radiografías (s<strong>en</strong>sibilidad 82%) y <strong>en</strong> <strong>la</strong> exploración por US<br />

(s<strong>en</strong>sibilidad 100%). (24) A veces, los <strong>de</strong>pósitos mínimos <strong>de</strong><br />

cristales <strong>de</strong> CPPD pued<strong>en</strong> ser <strong>de</strong>tectados por US cuando <strong>la</strong><br />

radiografía es apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te normal. En <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong><br />

los casos tales <strong>de</strong>pósitos no g<strong>en</strong>eran una sombra acústica<br />

posterior. A niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> cabeza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metacarpofalángicas<br />

los cristales <strong>de</strong> CPPD ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a localizarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> porción<br />

intermedia d<strong>el</strong> cartí<strong>la</strong>go articu<strong>la</strong>r (intrasustancia), a difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los cristales <strong>de</strong> UMS que se <strong>de</strong>positan sobre <strong>la</strong><br />

superficie carti<strong>la</strong>ginosa. (25)<br />

fp<br />

mcf<br />

Figura 9. Gota crónica: Se aprecia a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> cartí<strong>la</strong>go hialino <strong>de</strong> <strong>la</strong> cabeza<br />

d<strong>el</strong> metacarpiano <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to hiperecoico <strong>de</strong> <strong>la</strong> interfase condrosinovial<br />

<strong>de</strong>bido al <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> los cristales <strong>de</strong> urato monosódico (UMS). Los<br />

<strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> UMS <strong>en</strong> <strong>la</strong> superficie d<strong>el</strong> cartí<strong>la</strong>go hac<strong>en</strong> <strong>de</strong>tectable <strong>el</strong><br />

marg<strong>en</strong> superficial <strong>en</strong> áreas no perp<strong>en</strong>dicu<strong>la</strong>res al ángulo <strong>de</strong> insonación<br />

d<strong>el</strong> haz <strong>de</strong> ultrasonido (cabezas <strong>de</strong> flecha). Mcf = metacarpofalángica; fp =<br />

fa<strong>la</strong>nge proximal.<br />

fp<br />

mcf<br />

Figura 10. Gota tofácea crónica: Corte longitudinal dorsal a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> IV metacarpofalángica <strong>de</strong>recha don<strong>de</strong> se aprecian los <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong><br />

cristales <strong>de</strong> urato monosódico (UMS) que compomet<strong>en</strong> inclusive al t<strong>en</strong>dón<br />

ext<strong>en</strong>sor, hipervascu<strong>la</strong>rizado, que g<strong>en</strong>era una sombra acústica posterior<br />

(cabezas <strong>de</strong> flecha). Mcf = metacarpofalángica; fp = fa<strong>la</strong>nge proximal.<br />

64<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68


<strong>La</strong> ultrasonografía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología <strong>regional</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> cristales <strong>de</strong> CPPD intrat<strong>en</strong>díneos aparec<strong>en</strong><br />

como bandas lineares o como “spots” hiperecoicos<br />

d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> ecotextura fibri<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los t<strong>en</strong>dones. <strong>La</strong>s calcificaciones<br />

t<strong>en</strong>díneas <strong>en</strong> <strong>la</strong> artropatía por CPPD son típicam<strong>en</strong>te<br />

lineares y ext<strong>en</strong>sas, frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

estructura t<strong>en</strong>dinosa y pued<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erar sombra acústica. (26)<br />

Figura 11. Depósito <strong>de</strong> microcristales <strong>de</strong> urato monosódico (UMS)<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción metacarpofalángica (MCF). El corte longitudinal<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción MCF muestra <strong>la</strong>s calcificaciones hiperecoicas,<br />

heterogéneas. (cabeza <strong>de</strong> flecha). MCF = metacarpofalángica; fp =<br />

fa<strong>la</strong>nge proximal.<br />

Figura 12. Depósito <strong>de</strong> microcristales <strong>de</strong> pirofosfato cálcico<br />

dihidratado <strong>en</strong> <strong>la</strong> muñeca. A) Corte longitudinal medial <strong>de</strong> <strong>la</strong>do cubital<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muñeca don<strong>de</strong> se aprecian <strong>la</strong>s calcificaciones d<strong>el</strong> fibrocartí<strong>la</strong>go<br />

triangu<strong>la</strong>r (flecha). Hueso cubital (c) y piramidal (p). T = T<strong>en</strong>dón ext<strong>en</strong>sor<br />

cubital d<strong>el</strong> carpo.<br />

Directo<br />

Indirecto<br />

fp<br />

p<br />

t<br />

mcf<br />

TABLA 2.<br />

MÉTODOS DE MEDICIÓN DEL ÁREA DE CORTE<br />

TRANSVERSAL DEL NERVIO MEDIANO<br />

El valor d<strong>el</strong> área calcu<strong>la</strong>do por <strong>el</strong> propio<br />

equipo <strong>de</strong> ultrasonido por medio <strong>de</strong> un<br />

trazado continuo circundante al nervio<br />

mediano.<br />

Don<strong>de</strong> se utiliza una fórmu<strong>la</strong> d<strong>el</strong> área<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong>ipse igual a pi D1xD2/4 <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

D1 y D2 repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> los<br />

diámetros transversos y d<strong>el</strong> anteroposterior<br />

d<strong>el</strong> nervio mediano.<br />

c<br />

Osteoartritis<br />

Es consi<strong>de</strong>rada una forma inf<strong>la</strong>matoria <strong>de</strong> osteoartritis,<br />

y su diagnóstico habitualm<strong>en</strong>te se establece por<br />

<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> erosiones subcondrales <strong>en</strong> <strong>la</strong> radiografia<br />

conv<strong>en</strong>cional. Sin embargo, algunos <strong>estudio</strong>s han <strong>de</strong>mostrado<br />

que <strong>la</strong> ultrasonografía <strong>en</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> grises es una técnica<br />

válida para evaluar sinovitis y erosiones comparada<br />

con <strong>la</strong> RM. (27) A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>tecta más osteofitos que <strong>la</strong> Rx<br />

(28, 29)<br />

Simple.<br />

Síndromes Dolorosos Regionales<br />

Síndrome d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> carpiano<br />

En <strong>el</strong> síndrome d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> carpiano (STC) <strong>la</strong> US ha<br />

<strong>de</strong>mostrado ser un método <strong>de</strong> gran utilidad para <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección<br />

y valoración d<strong>el</strong> compromiso d<strong>el</strong> nervio mediano.<br />

Son diversos los <strong>estudio</strong>s que <strong>la</strong> equiparan <strong>en</strong> términos <strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>sibilidad y especificidad con <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectromiografía, actual<br />

gold standard para <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> d<strong>el</strong> STC. <strong>La</strong> Figura 13 muestra<br />

<strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación anatómica que guarda <strong>el</strong> nervio mediano<br />

con los t<strong>en</strong>dones flexores <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano. (30) Se ha consi<strong>de</strong>rado<br />

al área <strong>de</strong> corte transversal a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> hueso pisiforme<br />

como <strong>la</strong> medida más utilizada para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación d<strong>el</strong><br />

área d<strong>el</strong> nervio mediano d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> síndrome d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> carpiano<br />

(Tab<strong>la</strong> 2). (31) <strong>La</strong>s alteraciones características <strong>de</strong> esta<br />

patología son: a) pérdida <strong>de</strong> <strong>la</strong> ecog<strong>en</strong>icidad <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> e<strong>de</strong>ma y b) <strong>en</strong> su eje <strong>la</strong>rgo, ap<strong>la</strong>nami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong><br />

nervio a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> d<strong>el</strong> carpo e increm<strong>en</strong>to distal, lo<br />

que provoca <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su área <strong>en</strong> los cortes transversales<br />

(Figuras 14 y 15). Algunos autores sugier<strong>en</strong> realizar<br />

<strong>estudio</strong>s cuantitativos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong> medida d<strong>el</strong> área <strong>de</strong><br />

corte transversal (ACT) d<strong>el</strong> nervio mediano a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región proximal d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> d<strong>el</strong> carpo (a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> radio distal<br />

y pisiforme) es <strong>de</strong> gran trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia porque permite una<br />

evaluación completa que muestra una s<strong>en</strong>sibilidad d<strong>el</strong><br />

70%-88% y especificidad <strong>en</strong>tre 57% y 97% (32) (Tab<strong>la</strong> 3).<br />

Adicionalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> US permite <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> alteraciones<br />

como t<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> los flexores (Figura 16),<br />

sinovitis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones radiocarpiana y/o intercarpiana,<br />

músculos accesorios, anomalías vascu<strong>la</strong>res, <strong>de</strong>pósitos<br />

tofáceos o amiloi<strong>de</strong>s, quistes artritogénicos y variantes<br />

anatómicas como los músculos accesorios que pued<strong>en</strong><br />

condicionar este síndrome. (33)<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68<br />

65


Lucio V<strong>en</strong>tura R. y cols.<br />

T<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> De Quervain<br />

Es una t<strong>en</strong>osinovitis est<strong>en</strong>osante d<strong>el</strong> primer compartim<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muñeca. Se han <strong>de</strong>scrito dos tipos: a)<br />

Tipo I, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que no hay evid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

un septo <strong>en</strong>tre los t<strong>en</strong>dones abductor <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> pulgar<br />

y <strong>el</strong> ext<strong>en</strong>sor corto d<strong>el</strong> pulgar y tipo II <strong>en</strong> <strong>la</strong> que es evid<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> septo y <strong>el</strong> retináculo comprime sólo al ext<strong>en</strong>sor<br />

corto d<strong>el</strong> pulgar. <strong>La</strong> característica ultrasonográfica es un<br />

<strong>en</strong>grosami<strong>en</strong>to hipoecoico d<strong>el</strong> retináculo. En un <strong>estudio</strong><br />

<strong>de</strong> casos y controles se observó que <strong>el</strong> 72,7% <strong>de</strong> los<br />

paci<strong>en</strong>tes tuvieron aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> líquido sinovial y 57,6%,<br />

hipervascu<strong>la</strong>rización (34) (Figura 17).<br />

Infiltraciones guiadas<br />

Varios <strong>estudio</strong>s han evid<strong>en</strong>ciado <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> US <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pequeñas articu<strong>la</strong>ciones<br />

y espacios perit<strong>en</strong>dinosos, ya sea para aspirar líquido<br />

sinovial, tomar biopsias o infiltrar esteroi<strong>de</strong>s. Está indicado<br />

para <strong>el</strong> dr<strong>en</strong>aje <strong>de</strong> gangliones, infiltraciones <strong>en</strong> t<strong>en</strong>osinovitis<br />

que condicionan compresión d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> d<strong>el</strong> carpo, (35) t<strong>en</strong>osinovitis<br />

<strong>de</strong> De Quervain, <strong>de</strong>do <strong>en</strong> resorte, <strong>en</strong> <strong>la</strong> contractura<br />

<strong>de</strong> Dupuytr<strong>en</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> infiltración <strong>de</strong> <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción carpometacarpiana<br />

por osteoartritis. También es útil <strong>en</strong> <strong>la</strong> infiltración<br />

<strong>de</strong> articu<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> artritis crónica (36) (Figura 18).<br />

Figura 14. Imag<strong>en</strong> por ultrasonido d<strong>el</strong> STC (Long)<br />

Corte longitudinal que muestra <strong>el</strong> nervio mediano (n) <strong>el</strong>ongado y<br />

e<strong>de</strong>matoso (flechas) y con señal Doppler <strong>de</strong> Po<strong>de</strong>r.<br />

f = t<strong>en</strong>dones flexores, ra = radio, s = semilunar, e = escafoi<strong>de</strong>s.<br />

f<br />

n<br />

Figura 15. Síndrome d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> carpiano (transversal)<br />

Corte transversal que muestra <strong>el</strong> nervio mediano (n)<br />

e<strong>de</strong>matoso con un área <strong>de</strong> corte transversal <strong>de</strong> 15 mm.<br />

f = t<strong>en</strong>dones flexores, ra = radio, s = semilunar, e = escafoi<strong>de</strong>s<br />

1<br />

ESTRUCTURAS DEL TÚNEL DEL CARPO<br />

Movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

4 <strong>de</strong>dos<br />

F<br />

T<strong>en</strong>dones Flexores<br />

Nervio Mediano<br />

Palmar<br />

n t a<br />

Movimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> <strong>de</strong>do medio<br />

Dorsal<br />

Radial<br />

Ulnar<br />

ra<br />

Ext<strong>en</strong>sión<br />

Flexión<br />

Figura 13. Esquema <strong>de</strong> corte transversal d<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido d<strong>el</strong> tún<strong>el</strong> carpiano<br />

(ext<strong>en</strong>sión y flexión) (ref. 30).<br />

Figura 16. STC secundario a t<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> flexores<br />

Corte transversal don<strong>de</strong> se aprecia halo hipoecoico<br />

a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> t<strong>en</strong>dón flexor radial d<strong>el</strong> carpo (t) con señal<br />

Doppler <strong>de</strong> Po<strong>de</strong>r.<br />

n = nervio mediano ra = radio a = arteria radial<br />

TABLA 3.<br />

CATEGORÍAS DE STC POR US Y SU APLICACIÓN EN LA PRÁCTICA CLÍNICA<br />

Categorías <strong>de</strong> STC ACT (mm 2 ) Manejo Seguimi<strong>en</strong>to<br />

Leve .> 10 Conservador US <strong>de</strong> control a solicitud<br />

Inmovilización (splint)<br />

Mo<strong>de</strong>rado > 13 Conservador US <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to. Si los síntomas persist<strong>en</strong><br />

Inmovilización (splint) consi<strong>de</strong>rar cirugía<br />

Infiltración<br />

Severo > 15 Cirugía US <strong>de</strong> control a solicitud.<br />

66<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68


<strong>La</strong> ultrasonografía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología <strong>regional</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca<br />

Figura 17. T<strong>en</strong>osinovitis <strong>de</strong> De Quervain.<br />

Herrera Maynor (Guatema<strong>la</strong>), Hoffman Fritz (México), Kurslikova María (Ecuador),<br />

<strong>La</strong>urindo Ieda (Brasil), M<strong>en</strong>donça José Alexan<strong>de</strong>r (Brasil), Möller Ingrid<br />

(España), Moya Carlos (México), Muñoz-Louis Roberto (República Dominicana),<br />

Naredo Esperanza (España), Neubarth Fernando (Brasil), Otaiza Frank<br />

(V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a), Pineda Carlos (México), Py Guillermo Enrique (Arg<strong>en</strong>tina),<br />

Quintero Maritza (V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a), Reginato Anthony (EE.UU.), Reyes B<strong>en</strong>jamin<br />

(Colombia), Ruta Santiago (Arg<strong>en</strong>tina), Rodríguez H<strong>en</strong>rí quez Pedro (El<br />

Salvador), Ros<strong>en</strong>ffet Marcos (Arg<strong>en</strong>tina), Saavedra Jorge (Chile), Santiago<br />

Lida (Arg<strong>en</strong>tina), Sedano Óscar (Perú), Sevil<strong>la</strong>no Edgardo (Panamá), So<strong>la</strong>no<br />

Car<strong>la</strong> (El Salvador), Vallejo Carlos (Ecuador), V<strong>en</strong>tura Lucio (México),, Villota<br />

Or<strong>la</strong>ndo (Colombia).<br />

Figura 18. Infiltración <strong>de</strong> <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción metacarpofalángica.<br />

Discusión<br />

<strong>La</strong> US es un método <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> que ayuda a <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación<br />

diagnóstica <strong>en</strong> <strong>la</strong> patología <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y muñeca<br />

porque permite evaluar <strong>la</strong>s alteraciones articu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> artritis<br />

reumatoi<strong>de</strong>, artropatías microcristalinas y osteoartritis<br />

erosiva, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> síndromes dolorosos<br />

característicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> región anatómica. <strong>La</strong> US se perfi<strong>la</strong><br />

como uno <strong>de</strong> los métodos <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> más prometedores<br />

para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> AP. Su bajo costo e inocuidad<br />

hac<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> un instrum<strong>en</strong>to útil para <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> d<strong>el</strong> amplio<br />

abanico <strong>de</strong> anormalida<strong>de</strong>s que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> mano y<br />

muñeca dolorosa. En <strong>el</strong> futuro se establecerá <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

US <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección d<strong>el</strong> daño carti<strong>la</strong>ginoso y <strong>la</strong> evaluación<br />

a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> terapia farmacológica <strong>en</strong> AR.<br />

*Aliste Marta (Chile), Alva Magaly (Perú), Aragón-<strong>La</strong>ínez RA (El Salvador),<br />

Ar<strong>en</strong>y Roser (Chile), Audisio Marc<strong>el</strong>o (Arg<strong>en</strong>tina), Bertoli Ana (Arg<strong>en</strong>tina),<br />

Bouffard José Antonio (EE.UU.) Caballero-Uribe Carlo Vinicio (Colombia),<br />

Cerón Carm<strong>en</strong> (Colombia), Camacho Walter (Bolivia), Chávez-Pérez Nilmo<br />

(Guatema<strong>la</strong>), Da Silveira Inés Guimaraes (Brasil), Díaz-Coto José Francisco<br />

(Costa Rica), Duarte Margarita (Paraguay), Errecart Iván (Arg<strong>en</strong>tina), Filippucci<br />

Emilio (Italia), Flores Víctor (EE.UU.), Ga<strong>la</strong>rza Maldonado C<strong>la</strong>udio (Ecuador),<br />

García Kutzbach Abraham (Guatema<strong>la</strong>), Godoy Francisco Javier (Honduras),<br />

González-Sevil<strong>la</strong>no E (Ecuador), Gutiérrez Marwin (Italia), Hernán<strong>de</strong>z-Díaz<br />

Cristina (México), Hernán<strong>de</strong>z Jaime (Uruguay), Herrera Ari<strong>el</strong> (Colombia),<br />

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />

1. Filippucci E, Iagnocco A, Me<strong>en</strong>agh G, et al. Ultrasound imaging for<br />

the rheumatologist II. Ultrasonography of the hand and wrist. Clin Exp<br />

Rheum 2006; 24:118-122.<br />

2. Brown AK, Wakefi<strong>el</strong>d RJ, Conhagan PG, et al. New approaches to imaging<br />

early infl<strong>la</strong>mmatory arthritis. Clin Exp Rheumatol 2004; 22 (Suppl 35):S18-<br />

S25.<br />

3. Grassi W, Tittar<strong>el</strong>li E, Pirani O, Cervini C. Ultrasound examination of metacarpopha<strong>la</strong>ngeal<br />

joints in rheumatoid arthritis. Scand J Rheumatol 1993;<br />

22:243-7.<br />

4. Danneskiold-Samsoe B, Bliddal H. Quantitative ultrasonography in rheumatoid<br />

arthritis: evaluation of inf<strong>la</strong>mmation by Doppler technique. Ann<br />

Rheum Dis 2001; 60:690-3.<br />

5. Teh J, Stev<strong>en</strong>s K, Williamson L, Leung J, McNally E. Power Doppler ultrasound<br />

of rheumatoid arthritis; quantification of therapeutic response. Br<br />

J Radiol 2003; 76:875-9.<br />

6. Wakefi<strong>el</strong>d R, Balint P, Skud<strong>la</strong>rek M, et al. OMERACT 7 Special interest group.<br />

Muskulosk<strong>el</strong>etal ultrasound including <strong>de</strong>finitions for ultrasonography<br />

pathology. J Rheumatol 2005; 32:2485-87.<br />

7. Wakefi<strong>el</strong>d RJ, Gibbon WW, Conhagan PG, et al. The value of sonography<br />

in the <strong>de</strong>tection of bone erosions in pati<strong>en</strong>ts with rheumatoid arthritis:<br />

a comparison with conv<strong>en</strong>tional radiography. Arthritis Rheum 2000;<br />

43:2762-70.<br />

8. Grassi W, Filippucci E, Farina A, et al. Sonographic imaging of t<strong>en</strong>dons.<br />

Arthritis Rheum 2000; 43:969-76.<br />

9. Gutierrez M, Worstman X, Filippucci E, De Ang<strong>el</strong>is R, Filosa G, Grassi W.<br />

High frequ<strong>en</strong>cy ultrasound imaging in the evaluation of psoriasis: nail<br />

and skin involvem<strong>en</strong>t. J Ultrasound Med 2009; 28:1569-74.<br />

10. Kane D. The role of ultrasound in the diagnosis and managem<strong>en</strong>t of<br />

psoriatic arthritis. Curr Rheumatol Rep 2005; 7:319-324.<br />

11. Gutierrez M, Filippucci E, Sa<strong>la</strong>ffi F, Di Geso L, Grassi W. Differ<strong>en</strong>tial diagnosis<br />

betwe<strong>en</strong> rheumatoid arthritis and psoriatic arthritis: the value of ultrasound<br />

findings at metacarpopha<strong>la</strong>ngeal joints lev<strong>el</strong>. Ann Rheum Dis 2011;<br />

70:1111-14.<br />

12. Gutierrez M, Filippucci E, Berto<strong>la</strong>zzi C, Grassi W. Sonographic monitoring<br />

of psoriatic p<strong>la</strong>que. J Rheumatol 2009; 36:850-61.<br />

13. Gutierrez M, De Ang<strong>el</strong>is R, Bernardini ML, Filippucci E, Goteri G, Brandozzi<br />

G, et al. Clinical, power Doppler sonography and histological<br />

assessm<strong>en</strong>t of the psoriatic p<strong>la</strong>que: short-term monitoring in pati<strong>en</strong>ts<br />

treated with etanercept. Br J Dermatol 2011; 164:33-7.<br />

14. Grassi W, Gutierrez M, Filippucci E. Crystal-Associated Synovitis. In:<br />

Wakefi<strong>el</strong>d R, D Agostino MA. Ess<strong>en</strong>tial Aplications of Musculosk<strong>el</strong>etal<br />

Ultrasound in Rheumatology. Saun<strong>de</strong>rs. Elsevier Inc, Phi<strong>la</strong>d<strong>el</strong>phia PA<br />

2010. p. 121-136.<br />

15. Gutierrez M, Filippucci E, Sa<strong>la</strong>ffi F, Grassi W. The curr<strong>en</strong>t role of ultrasound<br />

in the assesm<strong>en</strong>t of crystal-r<strong>el</strong>ated arthropathies. Reumatismo 2009;<br />

61:216-21.<br />

16. Chiou HJ, Chang CY, Chou YH, Hsu CC, Jim YF, et al. Triangu<strong>la</strong>r fibrocarti<strong>la</strong>ge<br />

of wrist: pres<strong>en</strong>tation on high resolution ultrasonography. J Ultrasound<br />

in Medicine 1998; 17:41-48.<br />

17. Dalbeth N, McQue<strong>en</strong> FM. Use of imaging to evaluate gout and other<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68<br />

67


Lucio V<strong>en</strong>tura R. y cols.<br />

crystal <strong>de</strong>position disor<strong>de</strong>rs. Curr Opin Rheumatol 2009; 21:124-31.<br />

18. Thi<strong>el</strong>e RG, Schlesinger N. Ultrasonography shows disappearance of<br />

monosodium urate crystal <strong>de</strong>position on hyaline carti<strong>la</strong>ge after sustained<br />

normouricemia is achieved. Rheumatol Int 2009; 30:495-503.<br />

19. Perez-Ruiz F, Naredo E. Imaging modalities and monitoring measures of<br />

gout. Curr Opin Rheumatol 2007; 19:128-33.<br />

20. Perez-Ruiz F, Martin I, Cant<strong>el</strong>i B. Ultrasonographic measurem<strong>en</strong>t of tophi<br />

as an outcome measure for chronic gout. J Rheumatol 2007; 34:1888-93.<br />

21. Wright SA, Filippucci E, McVeigh C, Grey A, McCarron M, Grassi W, Wright<br />

GD, Taggart AJ. High-resolution ultrasonography of the first metatarsal<br />

pha<strong>la</strong>ngeal joint in gout: a controlled study. Ann Rheum Dis 2007;<br />

66:859-64.<br />

22. Puig JG, <strong>de</strong> Migu<strong>el</strong> E, Castillo MC, Rocha AL, Martinez MA, Torres RJ. Asyntomatic<br />

hiperuricemia: impact of ultrasonography. Nucleosi<strong>de</strong>s Nucleoti<strong>de</strong>s<br />

Nucleic Acids 2008; 27:592-95.<br />

23. Pineda C, Amezcua-Guerra LM, So<strong>la</strong>no C, Rodriguez-H<strong>en</strong>ríquez P, Hernán<strong>de</strong>z-Díaz<br />

C, Vargas A, Hofmann F, Gutiérrez M. Joint and t<strong>en</strong>don<br />

subclinical involvem<strong>en</strong>t suggestive of gouty arthritis in asymptomatic<br />

hyperuricemia: an ultrasound controlled study. Arthritis Res Ther 2011<br />

(Jan 17); 13(1):R4. [Epub ahead of print]<br />

24. Zhang W, Doherty M, Bardin T, Barskova V, Guerne PA,et al. European<br />

League Against Rheumatism recomm<strong>en</strong>dations for calcium pyrophosphate<br />

<strong>de</strong>position. Part I: terminology and diagnosis. Ann Rheum Dis<br />

2011; 70:563-70.<br />

25. Filippou G, Frediani B, Lor<strong>en</strong>zini S, et al. A “new” technique for the diagnosis<br />

of chondrocalcinosis of the knee. S<strong>en</strong>sitivity and specificity of highfrequ<strong>en</strong>cy<br />

ultrasonography. Ann Rheum Dis 2007; 66:1126-28.<br />

26. Ciapetti A, Filippucci E, Gutierrez M, Grassi W. Calcium pyrophosphate<br />

dihydrate crystal <strong>de</strong>position disease: Sonographic findings. Clin Rheumatol<br />

2009; 28:271-76.<br />

27. Wittoek R, Jans L, <strong>La</strong>mbrecht V, Carron P, et al. R<strong>el</strong>iability and construct<br />

validity of ultrasonography of soft tissue and <strong>de</strong>structive changes in erosive<br />

osteoarthritis of the interpha<strong>la</strong>ngeal finger joints: a comparison with<br />

MRI. Ann Rheum Dis 2011; 70:278-283.<br />

28. Ke<strong>en</strong> HI, Wakefi<strong>el</strong>d RJ, Grainger AJ, et al. An ultrasonographic study of<br />

osteoarthritis of the hand: synovitis and its r<strong>el</strong>ationship to structural<br />

pathology and symptoms. Arthritis Rheum 2008; 59:1756-63.<br />

29. Ke<strong>en</strong> HI, Wakefi<strong>el</strong>d RJ, Grainger AJ, et al. Can ultrasonography improve<br />

on radiographic assessm<strong>en</strong>t in osteoarthritis of the hands? A comparison<br />

betwe<strong>en</strong> radiographic and ultrasonographic <strong>de</strong>tected pathology. Ann<br />

Rheum Dis 2008; 67: 1116-20.<br />

30. Yoshii Y, Vil<strong>la</strong>rraga HR, H<strong>en</strong><strong>de</strong>rson J, Zhao C, An KN, Amado PC. Ultrasound<br />

assessm<strong>en</strong>t of the disp<strong>la</strong>cem<strong>en</strong>t and <strong>de</strong>formation of the median<br />

nerve in the human carpal tunn<strong>el</strong> with active finger motion. J Bone Joint<br />

Surg Am 2009; 91:2922-30.<br />

31. Lee D, van Holsbeeck M. Janevski P, et al. Diagnosis of carpal tunn<strong>el</strong><br />

syndrome. Ultrasound versus Electromyography. Radiol Clin North Am<br />

1999; 37:859-872.<br />

32. Beckman R, Visser LH. Sonography in the diagnosis of carpal tunn<strong>el</strong> syndrome:<br />

a critical review of the literature. Muscle Nerve 2003; 27:26-33.<br />

33. Filippucci E, Iagnocco A, Me<strong>en</strong>agh G, Ri<strong>en</strong>te L, D<strong>el</strong>le Sedie A, et al. Ultrasound<br />

imaging for the rheumatologist. Clin Exp Rheumatol 2006; 24:1-5.<br />

34. Volpe A, Pavoni M, Marchetta A, Caramaschi P, et al. Ultrasound differ<strong>en</strong>tiation<br />

of two types of <strong>de</strong> Quervain´s disease: the role of retinaculum.<br />

Ann Rheum Dis 2010; 69:938-9.<br />

35. Grassi W, Farina A, Filippucci E, Cervini C. Intralesional therapy in carpal<br />

tunn<strong>el</strong> syndrome: A sonographic-gui<strong>de</strong>d approach. Clin Exp Rheumatol<br />

2002; 20:73-76.<br />

36. Filippucci E, Farina A, Carotti M, Sa<strong>la</strong>ffi F, Grassi W. Grey scale and power<br />

Doppler sonographic changes induced by intra-articu<strong>la</strong>r steroid injection<br />

treatm<strong>en</strong>t. Ann Rheum Dis 2004; 63:740-743.<br />

68<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):60-68


Sonoanatomía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mano y <strong>la</strong> Muñeca<br />

Roberto Muñoz-Louis 1 y Car<strong>la</strong> So<strong>la</strong>no 2 En nombre d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> ultrasonografía PANLAR*<br />

1<br />

Clínica Abreu, Santo Domingo, República Dominicana<br />

2<br />

Hospital Nacional Rosales e Instituto Salvadoreño d<strong>el</strong> Seguro Social, San Salvador, El Salvador<br />

Coordinadores Ci<strong>en</strong>tíficos: Dr. Carlos Pineda Vil<strong>la</strong>señor y Dr. Marwin Gutiérrez<br />

Coordinador Editorial: Dr. Lucio V<strong>en</strong>tura Ríos<br />

Resum<strong>en</strong><br />

<strong>La</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca ti<strong>en</strong><strong>en</strong> anatomía y función muy<br />

complejas que <strong>la</strong> hac<strong>en</strong> susceptible a diversas lesiones <strong>de</strong><br />

tejidos b<strong>la</strong>ndos y también repres<strong>en</strong>tan áreas anatómicas<br />

que con frecu<strong>en</strong>cia son afectadas por <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

etiología diversa, como artritis inf<strong>la</strong>matoria, <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativa<br />

y por <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> cristales. <strong>La</strong> ultrasonografía repres<strong>en</strong>ta<br />

una técnica <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> muy útil para <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mano y muñeca por su capacidad multip<strong>la</strong>nar, sin emisión<br />

<strong>de</strong> radiaciones y <strong>de</strong> bajo costo, características que le dan<br />

v<strong>en</strong>taja sobre otras técnicas.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Ultrasonografía, anatomía, mano,<br />

muñeca.<br />

Sonoanatomy of Hand and Wrist<br />

Summary<br />

The hand and wrist are very complex anatomy and<br />

function that make it susceptible to various soft tissue<br />

injuries and also repres<strong>en</strong>t anatomical areas are oft<strong>en</strong><br />

affected by diseases of differ<strong>en</strong>t etiologies as inf<strong>la</strong>mmatory<br />

arthritis, <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erative and crystal <strong>de</strong>posits. Ultrasonography<br />

is a useful imaging technique for the study of<br />

the hand and wrist by its multip<strong>la</strong>nar capability, without<br />

emission of radiation and low-cost features that give an<br />

advantage over other techniques.<br />

Key words: Sonography, anatomy, hand, wrist.<br />

Correspond<strong>en</strong>cia: Dra. Car<strong>la</strong> So<strong>la</strong>no Ávi<strong>la</strong><br />

Consultorio <strong>de</strong> Especialida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> Instituto Salvadoreño d<strong>el</strong> Seguro Social<br />

A<strong>la</strong>meda Juan Pablo II y 25 Av<strong>en</strong>ida Norte, San Salvador<br />

El Salvador, C<strong>en</strong>troamérica<br />

E-mail: car<strong>la</strong>_so<strong>la</strong>no@yahoo.com<br />

INTRODUCCIÓN<br />

<strong>La</strong>s articu<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>de</strong> <strong>la</strong> muñeca pres<strong>en</strong>tan<br />

anatomía, movilidad y funciones complejas <strong>de</strong>bido<br />

a su composición multiestructural. Es así como <strong>el</strong> conjunto<br />

mano-muñeca es capaz <strong>de</strong> realizar funciones como<br />

<strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sión, movimi<strong>en</strong>tos finos y aqu<strong>el</strong>los que requier<strong>en</strong><br />

fuerza. Debido a su complejidad anatómica, constituy<strong>en</strong><br />

un reto <strong>en</strong> <strong>el</strong> pa<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s reumáticas,<br />

ya que se ve afectado tanto <strong>en</strong> patología articu<strong>la</strong>r (si<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong> marca <strong>de</strong> <strong>la</strong> afección <strong>de</strong> <strong>la</strong> artritis reumatoi<strong>de</strong>) así como<br />

<strong>en</strong> alteraciones <strong>de</strong> tejidos b<strong>la</strong>ndos propiam<strong>en</strong>te dichos.<br />

<strong>La</strong> Ultrasonografía (US) es una herrami<strong>en</strong>ta económica,<br />

eficaz y <strong>de</strong> rápido proce<strong>de</strong>r para <strong>la</strong> exploración <strong>de</strong><br />

patologías, ya sea <strong>en</strong> su diagnóstico inicial o para su seguimi<strong>en</strong>to.<br />

Ti<strong>en</strong>e como b<strong>en</strong>eficios agregados su versatilidad,<br />

<strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> radiaciones ionizantes y <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> ser noinvasiva,<br />

por lo que pue<strong>de</strong> ser utilizada <strong>en</strong> todo tipo <strong>de</strong><br />

paci<strong>en</strong>tes. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> evaluación dinámica y <strong>en</strong> tiempo<br />

real y <strong>la</strong> modalidad Doppler <strong>de</strong> Po<strong>de</strong>r constituy<strong>en</strong> v<strong>en</strong>tajas<br />

adicionales <strong>en</strong> comparación con otras técnicas <strong>de</strong> imag<strong>en</strong><br />

tales como radiología simple o resonancia magnética,<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano y <strong>la</strong> muñeca. (1)<br />

Aspectos técnicos<br />

Para realizar un bu<strong>en</strong> exam<strong>en</strong> ultrasonográfico se <strong>de</strong>be<br />

t<strong>en</strong>er un conocimi<strong>en</strong>to anatómico amplio y una sistematización<br />

a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> realizar <strong>el</strong> <strong>estudio</strong>. (2)<br />

Al iniciar <strong>la</strong> exploración US se recomi<strong>en</strong>dan <strong>la</strong>s<br />

sigui<strong>en</strong>tes pautas:<br />

Posición d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te<br />

• S<strong>en</strong>tado fr<strong>en</strong>te al explorador <strong>de</strong>scansando <strong>la</strong> mano<br />

<strong>en</strong> posición neutra sobre una mesa a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> cintura,<br />

con <strong>el</strong> codo <strong>en</strong> flexión.<br />

Elección <strong>de</strong> sonda (transductor)<br />

• Alta frecu<strong>en</strong>cia, para ver a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te estructuras<br />

superficiales (>10 MHz).<br />

Rev. chil. reumatol. 2011; 27(2):69-73<br />

69

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!