15.01.2015 Views

La reproducción

La reproducción

La reproducción

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

4<br />

<strong>La</strong> reproducción<br />

Esquema de la unidad<br />

UNIDAD 4. LA REPRODUCCIÓN<br />

Programación<br />

Los caracteres sexuales<br />

<strong>La</strong>s células sexuales<br />

y la fecundación<br />

El embarazo y el parto<br />

Objetivos<br />

• Aprender qué son los caracteres sexuales y distinguir<br />

entre caracteres sexuales primarios y secundarios.<br />

• Conocer los órganos que forman el aparato reproductor<br />

femenino y el aparato reproductor masculino.<br />

• Saber que los óvulos son las células sexuales femeninas,<br />

y los espermatozoides, las células sexuales masculinas.<br />

• Explicar en qué consiste la fecundación y valorar<br />

su importancia.<br />

• Comprender la relación que existe entre el embarazo<br />

y sus diferentes etapas, y el desarrollo de un nuevo ser<br />

humano.<br />

• Aprender cómo se produce el parto.<br />

• Aprender que la lactancia es el periodo durante el que el bebé<br />

se alimenta de la leche de su madre.<br />

• Valorar y respetar a las personas ancianas.<br />

Criterios de evaluación<br />

• Sabe qué son los caracteres sexuales y distingue entre<br />

caracteres sexuales primarios y secundarios.<br />

• Conoce los órganos que forman el aparato reproductor<br />

femenino y el masculino.<br />

• Sabe que el óvulo es la célula sexual femenina<br />

y que el espermatozoide es la célula sexual<br />

masculina, y comprende que la fecundación<br />

es la unión de ambas.<br />

• Comprende el proceso del embarazo y del parto,<br />

y sabe qué es la lactancia.<br />

Competencias básicas<br />

Además de la competencia en el Conocimiento e interacción<br />

con el mundo físico, en esta unidad se contribuye al desarrollo<br />

de las competencias Autonomía e iniciativa personal,<br />

Social y ciudadana, Lingüística, Cultural y artística y Aprender<br />

a aprender.<br />

Contenidos<br />

• Los caracteres sexuales.<br />

• <strong>La</strong>s células sexuales<br />

y la fecundación.<br />

• El embarazo y el parto.<br />

• Lectura comprensiva<br />

e interpretación<br />

de imágenes y esquemas<br />

anatómicos.<br />

• Lectura e interpretación<br />

de esquemas de procesos.<br />

• Interpretación y elaboración<br />

de una gráfica lineal.<br />

• Curiosidad por comprender<br />

cómo llevan a cabo<br />

los seres humanos<br />

la función de reproducción,<br />

así como el proceso<br />

de la fecundación,<br />

el embarazo y el parto.<br />

• Valoración de la importancia<br />

de respetar a las personas<br />

mayores y de aprender<br />

de su experiencia.<br />

• Interés por leer<br />

y comprender textos<br />

científicos.<br />

Aprende a hacer<br />

<strong>La</strong> interpretación y elaboración<br />

de una gráfica lineal<br />

Repasa<br />

Recursos digitales<br />

El mundo que queremos<br />

El valor de nuestros mayores<br />

Eres capaz de…<br />

Interpretar textos científicos<br />

Contenidos Recursos Propósitos<br />

Página inicial 01. Presentación Presentar el tema<br />

Recuerda lo que sabes 02. Presentación Recordar conocimientos<br />

03. Esquema Presentar la unidad<br />

Los caracteres sexuales 04. Actividad interactiva Repasar<br />

<strong>La</strong>s células sexuales<br />

y la fecundación<br />

05. Presentación Explicar<br />

06. Actividad interactiva Repasar<br />

07. Actividad interactiva Repasar<br />

08. Animación Explicar<br />

El embarazo y el parto 09. Presentación Explicar<br />

10. Presentación Explicar<br />

Actividades 11, 12, 13 y 14.<br />

Actividades interactivas<br />

Evaluar<br />

15. Presentación Explicar<br />

Repasa 16. Actividad interactiva Evaluar<br />

A46 A<br />

46 B


Para empezar<br />

R01<br />

presentación<br />

<strong>La</strong> ecografía<br />

En esta presentación se muestra<br />

qué es una ecografía y la utilidad<br />

que puede tener durante el embarazo.<br />

Si lo cree conveniente, comente<br />

a los alumnos otros aspectos<br />

del periodo de gestación de un<br />

bebé. Por ejemplo, en la primera<br />

consulta médica a la que acude<br />

la mujer embarazada, el tocólogo<br />

la informa de la fecha probable<br />

del parto, que calcula mediante<br />

unas tablas sabiendo la fecha de<br />

la última menstruación. Durante el<br />

embarazo, se suelen realizar tres<br />

ecografías. Estas pruebas sirven<br />

para comprobar el normal desarrollo<br />

del feto y verificar su crecimiento,<br />

que se comprueba midiendo el<br />

diámetro del cráneo y la longitud<br />

del húmero o del fémur.<br />

Después, puede proponer a los<br />

alumnos que busquen en el diccionario<br />

palabras como tocólogo,<br />

ginecólogo y ecógrafo, y que expliquen<br />

su significado.<br />

4<br />

Galder jaio da<br />

Ugalketa<br />

Ametsetan egongo balitz bezala, emakume ilehoriaren<br />

ahotsa entzun zuen:<br />

–Mutikoa da! Eder-ederra!<br />

Marruak entzun zituen gero: katu bat zirudien. Adela ero<br />

moduan ari zen barrez. Zurbil eta hotz zegoen, baina<br />

guztiz erlaxatuta geratu zitzaion gorputza. «Bukatu da,<br />

bukatu da. Bukatu da dena, eta ez naiz hil», pentsatu<br />

zuen, eta algaraka ari zen horregatik. Gero, galdetu zuen:<br />

–Nolakoa da haurra<br />

–Ilehoria eta begiurdina –esan zuen emakume handiak.<br />

Ceciliok musu eman zion kopetan, eta Adelak begiak itxi<br />

zituen, zorionez eta maitasunez gainezka.<br />

Mercedesen eta Cristinaren ahotsak entzun zituen. Haiek<br />

hurbiltzean, barre egin eta begiak ireki zituen. «Hara, ez<br />

nago bakarrik –pentsatu zuen–. Semetxo eder bat dut.»<br />

Miguel Delibes<br />

Sisí seme maitea. Moldatua<br />

R01<br />

● Zer une ageri da testu zati<br />

horretan<br />

● Esan zeri buruz ari den<br />

egilea esaldi honetan:<br />

«Marruak entzun zituen<br />

gero: katu bat zirudien».<br />

● Zure ustez, nor dira Adela<br />

eta Cecilio<br />

● Kontatu al dizute inoiz nola<br />

jaio zinen edo nola jaio zen<br />

zure neba-arrebaren bat<br />

Azaldu ikaskideei.<br />

GOGORATU IKASITAKOA<br />

Ugalketa-funtzioa<br />

Izaki bizidunek hiru bizi-funtzio hauek egiten dituzte:<br />

nutrizioa, harremana eta ugalketa.<br />

Ugalketaren bidez, izaki bizidunek beren antzeko<br />

izaki bizidunak sortzen dituzte.<br />

Animalia obiparoek arrautzak erruten dituzte;<br />

besteak beste, hegaztiek eta intsektuek.<br />

Animalia bibiparoen kumeak amaren sabelean<br />

garatu, eta handik zuzenean jaiotzen dira; besteak<br />

beste, ugaztunen kumeak.<br />

Pertsonak aldatu egiten dira R02<br />

Bizitzan zehar, pertsonek hainbat etapa izaten<br />

dituzte: haurtzaroa, nerabezaroa, helduaroa<br />

eta zahartzaroa.<br />

● Haurtzaroan, haurrek amaren esnea edaten<br />

dute, esne-hortzak eta behin betiko<br />

hortzak ateratzen zaizkie, eta hazi egiten<br />

dira etengabe.<br />

● Nerabezaro an, gorputza helduarorako prestatzen<br />

da. Hainbat aldaketa gertatzen dira.<br />

● Helduaroan, gorputza guztiz garatuta dago,<br />

seme-alabak izateko prest.<br />

● Zahartzaroan, zimurrak azaltzen dira, ilea<br />

urdindu egiten da, hezurrak hauskorragoak<br />

izaten dira eta giharrek indarra galtzen<br />

dute.<br />

2. Zer dira esne-hortzak<br />

3. Bizitzako zer etapatan zaude<br />

orain<br />

4. Bizitzako zer etapatan gertatzen dira<br />

gauza hauek<br />

● Gorputza asko aldatzen da.<br />

● Hezurrak hauskorragoak dira.<br />

● Esne-hortzak erori egiten dira.<br />

● Pertsonak seme-alabak izateko prest<br />

daude.<br />

1. Begiratu irudiari eta esan zer bizi-funtzio<br />

ageri diren.<br />

Zelula<br />

Zelulek hiru zati nagusi hauek dituzte:<br />

● Mintza. Zelula inguratzen eta kanpoaldetik<br />

banantzen duen estalkia da.<br />

● Nukleoa. Zelularen funtzionamendua kontrolatzen<br />

duen zatia da.<br />

● Zitoplasma. Mintzaren eta nukleoaren artean<br />

dagoen zatia da. Organuluak daude bertan.<br />

5. Kopiatu zelularen marrazkia eta idatzi<br />

zatien izenak.<br />

HAU IKASIKO DUZU<br />

R03<br />

● Nolakoak diren pertsonen ugaltze-aparatuak.<br />

● Nola egiten den ugalketa-funtzioa.<br />

● Nola garatzen eta jaiotzen diren izaki<br />

bizidunak.<br />

● Nola egiten eta interpretatzen diren grafikoak.<br />

Para recordar<br />

conocimientos<br />

R02<br />

presentación<br />

<strong>La</strong>s personas cambian<br />

Recurso en el que se describen<br />

los cambios físicos que experimentan<br />

las personas en las diferentes<br />

etapas de la vida: infancia,<br />

adolescencia, edad adulta y ancianidad.<br />

Después de proyectar la presentación,<br />

puede formular diferentes<br />

preguntas que activen los conocimientos<br />

previos de los alumnos.<br />

Por ejemplo: ¿En qué etapas de la<br />

vida se crece más rápidamente<br />

¿Cuándo paran las personas de<br />

crecer ¿Por qué es importante<br />

una buena alimentación durante<br />

la infancia y la adolescencia...<br />

Para presentar<br />

la unidad<br />

R03<br />

UNIDAD 4<br />

46<br />

47<br />

esquema<br />

Amplíe la fotografía de esta página<br />

y formule preguntas a los<br />

alumnos que sirvan de introducción<br />

al tema. Por ejemplo: ¿Qué<br />

representa esta fotografía ¿Con<br />

qué función vital se puede relacionar<br />

¿Qué es la reproducción...<br />

También puede pedirles que expresen<br />

todo lo que les sugiere<br />

esta imagen.<br />

133235 _ 0046-0057.indd 46 25/5/09 11:51:59133235 _ 0046-0057.indd 47 25/5/09 11:52:00<br />

Más información en la red<br />

El nacimiento de un niño<br />

http://www.youtube.com/watchv=Xath6kOf0NE<br />

En este vídeo producido por<br />

Nucleus Medical Art’s, se<br />

pueden observar las fases<br />

del parto de dilatación y expulsión.<br />

Ideas TIC<br />

Google Docs en centros educativos<br />

http:/ /observatorio.cnice.mec.es/modules.phpop=modload&name=<br />

News&file=article&sid=643&mode=thread&order=0&thold=0<br />

Una de las novedades más<br />

interesantes de la web 2.0 es<br />

el editor de textos Google<br />

Docs. En este tutorial del<br />

Observatorio Tecnológico del<br />

ISFTIC (Ministerio de Educación)<br />

se presentan algunas<br />

aplicaciones de Google Docs<br />

para la actividad docente.<br />

Contenidos de la unidad<br />

Utilice este esquema para mostrar<br />

los contenidos que se van<br />

a estudiar a lo largo de toda la<br />

unidad. Si lo cree conveniente,<br />

puede detenerse en cada diapositiva<br />

y motivar a los alumnos para<br />

que, en una especie de lluvia de<br />

ideas, digan todo lo que les sugieran<br />

los títulos de cada lección.<br />

46<br />

47


Para ampliar<br />

contenidos<br />

Amplíe el texto del epígrafe <strong>La</strong> pubertad<br />

y explique que es durante<br />

esta etapa de la vida cuando se<br />

empiezan a desarrollar de forma<br />

lenta y gradual los caracteres<br />

sexuales secundarios. Aunque las<br />

edades varían de unas personas<br />

a otras, aproximadamente a los<br />

12 años de edad, en la mujer se<br />

produce un aumento de peso y se<br />

desarrollan las glándulas mamarias,<br />

mientras que en el hombre<br />

se inicia el crecimiento del vello<br />

púbico. A los 14 años, en la mujer<br />

comienza a crecer el vello en el<br />

pubis y las axilas, y la mayoría tienen<br />

la menstruación; en el hombre<br />

se produce un aumento de la<br />

musculatura, la nuez del cuello se<br />

hace más visible y cambia la voz.<br />

Sobre los 17 años, en el hombre<br />

se ha desarrollado pelo en las axilas,<br />

el pubis y la barba, y el pene<br />

ha aumentado de tamaño; y en la<br />

mujer se ensanchan las caderas y<br />

los muslos, y el pecho está completamente<br />

desarrollado.<br />

Para repasar<br />

R04<br />

actividad<br />

interactiva<br />

Los caracteres sexuales<br />

En esta actividad los alumnos tienen<br />

que identificar los caracteres<br />

sexuales secundarios de hombres<br />

y de mujeres. Antes de realizarla,<br />

puede formular preguntas como:<br />

¿Qué son los caracteres sexuales<br />

¿Qué tipos de caracteres sexuales<br />

hay ¿Qué son los caracteres<br />

sexuales primarios ¿En qué etapa<br />

de la vida se desarrollan los caracteres<br />

sexuales secundarios...<br />

Sexu-ezaugarriak<br />

Erraza da gizonak eta emakumeak bereiztea, sexuezaugarriei<br />

begiratuta.<br />

1. Zer dira sexu-ezaugarriak<br />

Sexu-ezaugarriak gizonen eta emakumeen arteko<br />

desberdintasun fisikoak dira. Bi motatako sexuezaugarriak<br />

daude: lehen mailakoak eta bigarren<br />

mailakoak. q<br />

● Lehen mailako sexu-ezaugarriak ugaltze-organoak<br />

dira.<br />

● Bigarren mailako sexu-ezaugarriak ugalketarekin<br />

lotura zuzena ez duten ezaugarri fisikoak<br />

dira, baina ezaugarri horiek ere emakumeak<br />

eta gizonak bereizten dituzte. Esate baterako,<br />

gizonek ezaugarri hauek dituzte: ahots baxua,<br />

bizarra, emakumeek baino gihar handiagoak<br />

eta ile asko gorputzean. Emakumeek, berriz,<br />

ezaugarri hauek dituzte: titiak, ahots altua,<br />

aldaka zabalak eta ile gutxi gorputzean.<br />

2. Pubertaroa<br />

Jaiotzean, pertsonek badituzte sexu-organoak,<br />

baina garatu gabeak. Adin jakin batetik aurrera<br />

hasten dira garatzen, bigarren mailako sexuezaugarriekin<br />

batera.<br />

Pubertaroan, gizakion ugaltze-aparatua garatu<br />

egiten da. Hipofisiak sortutako hormona batzuek<br />

jartzen dute abian prozesu hori. Hormona horiek,<br />

sexu-organoetara iristen direnean, organoak garatzen<br />

dituzte eta sexu-hormonak sorrarazten dizkiete.<br />

Sexu-hormonek bigarren mailako sexu-ezaugarriak<br />

garatzen dituzte.<br />

Etapa horretan, neskei eta mutilei ilea ateratzen<br />

zaie pubisean eta galtzarbeetan. Horrez gain, bigarren<br />

mailako sexu-ezaugarri guztiak garatzen<br />

hasten zaizkie. w<br />

Nesken eta mutilen gorputzak ez dira adin berean<br />

aldatzen; izan ere, neskak hamaika urtetik aurrera<br />

hasten dira aldatzen, eta mutilak, berriz, askoz<br />

geroago, hamahiru urtetik aurrera. Hala eta guztiz<br />

ere, denak ez dira adin horretan hasten aldatzen.<br />

48<br />

bizarra<br />

ahots<br />

baxua<br />

ilea<br />

gorputzean<br />

gihar<br />

handiagoak<br />

ahots<br />

altua<br />

q Bigarren mailako sexu-ezaugarriak. Gizonak<br />

eta emakumeak bereizteko balio dute.<br />

titiak<br />

w Nerabe taldea. Nerabezaroan, bigarren mailako<br />

sexu-ezaugarriak garatzen dira.<br />

aldaka<br />

zabalak<br />

3. Emakumeen ugaltze-aparatua<br />

Emakumeen ugaltze-aparatua hainbat organoz<br />

osatuta dago. Organo horiei sexu-organo deritze.<br />

Hauek dira: e<br />

● Obulutegiak. Obulu deritzen gameto emeak organo<br />

horietan sortzen dira. Sexu-hormonak ere<br />

bertan sortzen dira.<br />

● Falopioren tronpak. Obulutegiak eta umetokia<br />

lotzen dituzte.<br />

● Umetokia. Organo huts malgu bat da, eta haurra<br />

bertan garatzen da haurdunaldian.<br />

● Bagina. Umetokia eta kanpoaldea lotzen dituen<br />

kanala da.<br />

● Alua. Ugaltze-aparatuaren kanpoko zatia da. Bi<br />

larruazal-tolesturaz osatuta dago. Tolestura horiei<br />

ezpain deritze, eta baginako zuloa babesten dute.<br />

Gernubidearen zuloa ere aluan dago, eta hortik<br />

kanporatzen da gernua.<br />

4. Gizonen ugaltze-aparatua<br />

Gizonen ugaltze-aparatua sexu-organo hauek osatzen<br />

dute: r<br />

● Barrabilak . Espermatozoide deritzen gameto arrak<br />

organo horietan sortzen dira. Sexu-hormonak ere<br />

bertan sortzen dira.<br />

● Hodi deferenteak. Gernubideraino eramaten<br />

dituzte espermatozoideak.<br />

● Gernubidea. Espermatozoideak kanpoaldera eramaten<br />

ditu. Gernua kanporatzeko ere balio du.<br />

● Guruinak. Semen-besikulak eta prostata dira.<br />

Espermatozoideak elikatzen eta garraiatzen dituen<br />

likidoa sortzen dute.<br />

● Eskrotoa . Barrabilak babesten dituen ehun-poltsa<br />

da.<br />

● Zakila. Gernubidea hor amaitzen da. Gernubidean<br />

zehar kanporatzen dira espermatozoideak.<br />

e Emakumeen ugaltze-aparatuaren eskema.<br />

r Gizonen ugaltze-aparatuaren eskema.<br />

133235 _ 0046-0057.indd 48 25/5/09 11:52:01133235 _ 0046-0057.indd 49 25/5/09 11:52:02<br />

Más información en la red<br />

El aparato reproductor masculino<br />

http:/ /www.educa.jcyl.es/educacyl/cm/zonaalumnos/tkContentpgseed<br />

=1248248649193&idContent=44223&locale=es_ES&textOnly=false<br />

Actividad interactiva en la que<br />

se han de reconocer las distintas<br />

partes que con forman<br />

el parato reproductor masculino.<br />

R04<br />

Emakumeak eta gizonak sexu-ezaugarriengatik<br />

bereizten dira. Lehen mailako sexu-ezaugarriak<br />

sexu-organoak dira. Jaiotzean, baditugu sexuorganoak.<br />

Bigarren mailako sexu-ezaugarriak<br />

pubertaroan azaltzen dira.<br />

Ideas TIC<br />

QuizMaster 1.023<br />

obulutegiak<br />

hodi<br />

deferenteak<br />

zakila<br />

gernubidea<br />

Galderak<br />

Falopioren tronpak<br />

barrabilak<br />

umetokia<br />

bagina<br />

semenbesikulak<br />

eskrotoa<br />

R06<br />

1. Idatzi hauen arteko desberdintasunak:<br />

a. Obulutegiak eta barrabilak.<br />

b. Hodi deferenteak eta gernubidea.<br />

2. Idatzi paragrafo bat, hitz hauek<br />

erabiliz:<br />

pubertaroa – hipofisia – hormonak –<br />

bigarren mailako sexu-ezaugarriak<br />

http:/ /www.natureduca.com/desc_herram_quizmaster.php<br />

alua<br />

R05<br />

prostata<br />

Aplicación para crear test.<br />

Dispone de múltiples opciones:<br />

establecer un número<br />

máximo de fallos, formular<br />

preguntas al azar, limitar el<br />

número de preguntas, etc.<br />

Cada pregunta ofrece cuatro<br />

posibles respuestas y se<br />

puede incluir una imagen.<br />

49<br />

4<br />

Para explicar<br />

R05<br />

presentación<br />

Los aparatos reproductores<br />

En esta presentación se muestran<br />

los aparatos reproductores masculino<br />

y femenino. Puede proyectarla<br />

toda seguida o, por el contrario,<br />

detenerse en cada diapositiva<br />

y pedir a diferentes alumnos que<br />

lean los textos que explican la función<br />

de cada uno de los órganos<br />

de los aparatos reproductores femenino<br />

y masculino.<br />

Para repasar<br />

R06<br />

actividad<br />

interactiva<br />

Los aparatos reproductores<br />

femenino y masculino<br />

UNIDAD 4<br />

Actividad en la que los alumnos<br />

tienen que identificar los órganos<br />

que forman los aparatos reproductores<br />

femenino y masculino. Si lo<br />

cree conveniente, antes de completar<br />

la actividad, indique la función<br />

de cada órgano para que los<br />

alumnos averigüen de qué se trata<br />

y digan su nombre. Por ejemplo:<br />

¿Cómo se llama la bolsa de tejido<br />

que protege los testículos... Por<br />

último, un alumno señalará sobre<br />

la imagen el lugar en el que se<br />

encuentra.<br />

48<br />

49


Para explicar<br />

Amplíe las ilustraciones 1 y 2 y<br />

pida a los alumnos que las observen<br />

y las comparen. Comente, por<br />

ejemplo, que el óvulo es una célula<br />

grande, circular, inmóvil, es decir,<br />

no tiene ningún elemento que<br />

le permita el desplazamiento. El<br />

espermatozoide, por el contrario,<br />

es muy pequeño, tiene forma alargada,<br />

en la que se aprecian una<br />

cabeza y una cola. Esta es la que<br />

le permite la movilidad.<br />

Después, puede ampliar la parte<br />

superior de cada ilustración, es<br />

decir, las fotografías del óvulo y<br />

del espermatozoide tomadas con<br />

el microscopio y pedir a los alumnos<br />

que identifiquen en ellas las<br />

partes que se señalan en los esquemas<br />

de las células sexuales.<br />

Para repasar<br />

R07<br />

actividad<br />

interactiva<br />

<strong>La</strong>s células sexuales<br />

En esta actividad, los alumnos tienen<br />

que completar un texto sobre<br />

las características de las células<br />

sexuales femeninas y masculinas.<br />

Tras corregir el ejercicio, puede<br />

explicar que los espermatozoides<br />

se producen continuamente,<br />

en número de millones cada día.<br />

En cambio, los óvulos no se producen<br />

durante la vida de la mujer,<br />

sino que maduran: las mujeres<br />

nacen con todos los óvulos<br />

que fabricarán, o mejor, con todas<br />

las células que acabarán siendo<br />

óvulos.<br />

Sexu-zelulak eta ernalketa<br />

Ugalketak hainbat fase ditu, eta ernalketa garrantzi<br />

handiko fasea da. Sexu-zelulek hartzen dute<br />

parte fase horretan: sexu-zelula emeek eta sexuzelula<br />

arrek.<br />

1. Sexu-zelula emeak<br />

Emakumeen sexu-zelulak obuluak dira. Gameto<br />

eme ere esaten zaie. Esfera formako zelula handi<br />

samarrak dira, milimetro hamarren bateko tamaina<br />

baitute. q<br />

Nesken obulutegiek obulu heldugabe ugari dituzte.<br />

Pubertaroan, obuluak heltzen hasten dira. 28<br />

egunean behin, gutxi gorabehera, obulutegi bateko<br />

obulu bat heltzen da. Obulua obulutegitik atera,<br />

Falopioren tronpa zeharkatu, umetokira iritsi<br />

eta kanpoaldera ateratzen da, odoljario txiki batekin<br />

batera. Odoljario horri menstruazio edo hileko<br />

esaten zaio.<br />

Emakumeek berrogeita hamar urte dituztenean,<br />

gutxi gorabehera, ez zaizkie obuluak heltzen, eta<br />

ez dute menstruaziorik izaten. Aldi horri menopausia<br />

deritzo.<br />

2. Sexu-zelula arrak<br />

Gizonen sexu-zelulak espermatozoideak dira. Gameto<br />

ar ere esaten zaie. Obuluak baino askoz txikiagoak<br />

dira, eta isats mugikor txiki bat dute, toki<br />

batetik bestera joateko. w<br />

Espermatozoideak etengabe sortzen dira barrabiletan,<br />

pubertarotik aurrera.<br />

Espermatozoideak barrabiletatik ateratzen dira,<br />

eta hodi deferenteetan eta gernubidean zehar<br />

ibiltzen dira, kanpoaldera atera aurretik.<br />

Hodi deferenteetan zehar dabiltzanean, semenbesikulek<br />

eta prostatak sortutako substantzia<br />

batzuekin nahasten dira espermatozoideak. Likido<br />

bat sortzen da nahaste horretatik: semena.<br />

Semenak espermatozoideak garraiatzen eta elikatzen<br />

ditu.<br />

50<br />

R07<br />

mintz<br />

plasmatikoa<br />

zitoplasma<br />

q Mikroskopioa erabiliz obulu bati ateratako<br />

argazkia eta zatien eskema.<br />

mintz<br />

plasmatikoa<br />

nukleoa<br />

bitarteko<br />

zatia<br />

burua<br />

lepoa<br />

isatsa<br />

nukleoa<br />

w Mikroskopioa erabiliz espermatozoide batzuei<br />

ateratako argazkia eta zatien eskema.<br />

Espermatozoideak obuluak baino 500 aldiz<br />

txikiagoak dira, eta ia ez dute zitoplasmarik.<br />

133235 _ 0046-0057.indd 50 25/5/09 11:52:03133235 _ 0046-0057.indd 51 25/5/09 11:52:04<br />

Más información en la red<br />

<strong>La</strong> fecundación<br />

http:/ /www.youtube.com/watchv=UYNkFIKW2Zw<br />

Animación en la que se puede<br />

observar cómo un espermatozoide<br />

fecunda un óvulo.<br />

2. Falopioren<br />

tronpan<br />

gertatzen da<br />

ernalketa.<br />

1. 28 egunean<br />

behin, obulu bat<br />

ateratzen da<br />

obulutegitik eta<br />

Falopioren tronpara<br />

joaten da.<br />

3. Ernalketa<br />

3. Ernalketa<br />

gertatzean, zigotoa<br />

osatzen da.<br />

Ernalketa esaten zaio obulu bat eta espermatozoide<br />

bat elkartzeari.<br />

Obulu bat heltzen denean, obulutegitik Falopioren<br />

tronpara igarotzen da. Tronpan zehar dabilela espermatozoide<br />

bat aurkitzen badu, ernalketa gerta<br />

daiteke.<br />

Ernalketa gertatzeko, gizonaren semenak emakumearen<br />

baginara iritsi behar du. Baginatik, espermatozoideak<br />

igeri joaten dira, Falopioren tronparaino.<br />

Obulua eta espermatozoidea elkartzean, zigoto<br />

deritzon zelula bat sortzen da. Sortuko den gizakiaren<br />

lehen zelula da zigotoa. Hasieran, zigotoa<br />

banatu eta bi zelula sortzen dira, ondoren lau,<br />

gero zortzi, eta horrela hurrenez hurren, hainbat<br />

zelulaz osatutako bola txiki bat sortu arte. Bola<br />

horri enbrioi esaten zaio.<br />

Enbrioiak Falopioren tronpak zeharkatu, eta egun<br />

batzuen buruan, umetokira iritsi eta hango paretan<br />

itsasten da. Enbrioiak hazten jarraitzen du. e<br />

Obuluak sexu-zelula emeak dira, eta espermatozoideak,<br />

berriz, sexu-zelula arrak. Obulu<br />

bat eta espermatozoide bat elkartzeari ernalketa<br />

esaten zaio. Falopioren tronpetan gertatzen<br />

da.<br />

Ideas TIC<br />

R08<br />

WordPress: para crear un blog<br />

http:/ /es.wordpress.com/<br />

4. Zigotoa hainbat zatitan<br />

banatzen da, eta enbrioia<br />

osatzen da.<br />

e Ernalketaren eta enbrioiaren garapeneko lehen<br />

faseen eskema. Astebete inguru behar izaten da<br />

obulua obulutegitik ateratzen denetik enbrioia<br />

umetokira iritsi arte.<br />

Galderak<br />

5. Enbrioia umetokira<br />

iritsi, eta paretan<br />

itsatsita geratzen da.<br />

1. Azaldu zer den ernalketa eta<br />

emakumeen ugaltze-aparatuko<br />

zer tokitan gertatzen den.<br />

2. Zuzena al da marrazki hau Azaldu<br />

zergatik.<br />

3. Zertan dira desberdinak obuluak eta<br />

zigotoak Eta zigotoak eta enbrioiak<br />

WordPress es un lugar en<br />

Internet gratuito para crear<br />

blogs y páginas web. Por<br />

ejemplo, es posible vincular<br />

distintas páginas del mismo<br />

blog. Así, se puede tener<br />

una página principal y otras<br />

secundarias.<br />

51<br />

4<br />

Para explicar<br />

R08<br />

animación<br />

<strong>La</strong> fecundación<br />

UNIDAD 4<br />

En esta animación se muestra el<br />

proceso de la fecundación. Después<br />

de mostrarla, puede formular<br />

preguntas para comprobar si<br />

los alumnos han entendido en<br />

qué consiste la fecundación. Por<br />

ejemplo: ¿Qué células sexuales intervienen<br />

en la fecundación ¿En<br />

qué parte del aparato reproductor<br />

femenino se produce la fecundación<br />

¿Cómo se llama la primera<br />

célula del nuevo ser... Además,<br />

puede utilizar esta presentación<br />

para repasar las partes del aparato<br />

reproductor femenino.<br />

Amplíe el dibujo del óvulo y el espermatozoide<br />

que acompaña a<br />

la cuestión 2, y pida a los alumnos<br />

que identifiquen el tipo de<br />

células que son y las partes que<br />

tiene cada una de ellas.<br />

50<br />

51


Para explicar<br />

R09<br />

presentación<br />

El desarrollo del feto<br />

Muestre esta presentación sobre<br />

el desarrollo del feto y pida a los<br />

alumnos que observen cómo el<br />

feto va cambiando de posición<br />

durante el embarazo y pregúnteles<br />

a qué será debido. Después,<br />

puede proponerles completar una<br />

tabla con las transformaciones<br />

que experimenta el feto durante<br />

el embarazo. Por ejemplo:<br />

A los<br />

tres<br />

meses<br />

A los<br />

cinco<br />

meses<br />

A los<br />

siete<br />

meses<br />

A los<br />

nueve<br />

meses<br />

Talla<br />

en cm<br />

Peso<br />

en g<br />

Cambios<br />

del feto<br />

Haurdunaldia eta erditzea<br />

1. Enbrioiaren garapena<br />

Enbrioia umetokiko paretan itsatsita geratzen denean,<br />

zelula kopurua ugaritu egiten da.<br />

Enbrioia likidoz betetako poltsa batean egoten da.<br />

Likido horrek likido amniotiko du izena, eta enbrioia<br />

babesten du. Enbrioiak plazentaren bidez<br />

jasotzen ditu mantenugaiak eta oxigenoa amarengandik.<br />

Plazenta umetokian osatzen den organo<br />

bat da. Enbrioia zilbor-hestearen bidez dago lotuta<br />

plazentara. Zilbor-hestean, hainbat odol-hodi daude,<br />

mantenugaiak eta oxigenoa eramateko. q<br />

Enbrioia hazi eta aldatu egiten da: formaz aldatzen<br />

da, eta organoak garatzen dira.<br />

2. Fetuaren garapena<br />

Hirugarren hilabetean, enbrioiaren organo guztiak<br />

osatuta daude. Hortik aurrera, enbrioiari fetu esaten<br />

zaio.<br />

Fetua hazi eta heldu egiten da etengabe, bederatzigarren<br />

hilabetera arte. Bederatzi hilabete dituenean,<br />

fetua guztiz osatuta dago, jaiotzeko moduan,<br />

50 zentimetroko luzera du gutxi gorabehera<br />

eta 3.300 gramoko pisua. w<br />

3. Haurdunaldia<br />

Ernalketa gertatzen denetik haurtxoa jaio arteko<br />

tarteari haurdunaldi esaten zaio; bederatzi hilabete<br />

inguru irauten du.<br />

Haurdunaldian, amaren gorputzak hainbat aldaketa<br />

izaten ditu. Esate baterako, ez du obulurik<br />

sor tzen, eta hortaz, ez du hilekorik izaten. Horrez<br />

gainera, sabela hazi egiten zaio pixkanaka, eta<br />

gizendu egiten da. Titiak ere handitu egiten zaizkio<br />

haurdun dagoen emakumeari.<br />

Haurdunaldian, emakumeak zaindu egin behar du<br />

bere burua; besteak beste, ezin du edozer gauza<br />

jan, eta ez ditu alkohola eta tabakoa kontsumitu<br />

behar, enbrioira iritsi eta kalte egin baitiezaiokete.<br />

Ingurukoek maitasuna eman behar diote emakumeari,<br />

eta ondo zaindu behar dute, etapa gogorra<br />

baita.<br />

52<br />

zilborhestea<br />

likido<br />

amniotikoa<br />

umetokia<br />

q Enbrioiaren eskema, umetokian dagoela.<br />

3 hilabete 5 hilabete<br />

7 hilabete 9 hilabete<br />

plazenta<br />

enbrioia<br />

w Fetuaren garapena. Fetua hazi eta heldu egiten<br />

da, eta bien bitartean, amaren sabela handitu<br />

egiten da.<br />

133235 _ 0046-0057.indd 52 25/5/09 11:52:05133235 _ 0046-0057.indd 53 25/5/09 11:52:06<br />

Más información en la red<br />

R09<br />

4. Erditzea<br />

Haurtxoa amaren baginatik kanpora ateratzeari esaten zaio<br />

erditzea.<br />

Erditu aurretik, likido amniotikoa duen poltsa apurtu egiten<br />

da. Likido hori baginatik ateratzen da. Urak botatzea esaten<br />

zaio horri.<br />

Erditzearen lehen fasea da fase luzeena, eta dilatazio-fase deritzo.<br />

Fase horretan, umetokiaren irteera pixkanaka-pixkanaka<br />

irekitzen da, ama haurtxoaz erditu ahal izateko. Horrez gain,<br />

umetokiko ez-borondatezko giharrak uzkurtu egiten dira aldian<br />

behin, haurtxoa kanporatzeko.<br />

Hurrengo fasean, egozte-fasean, haurtxoa baginatik kanpora<br />

ateratzen da. Amak indar handiz bultzatzen du sabelaldeko<br />

giharren bidez, haurtxoari jaiotzen laguntzeko.<br />

Haurtxoa jaio ondoren, zilbor-hestea mozten da. Haurtxoari<br />

orbain bat geratzen zaio: zilborra.<br />

Erditzearen amaieran, plazenta botatzen da. Fase horri plazenta<br />

kanporatzea esaten zaio. e<br />

5. Edoskitzea<br />

R10<br />

Lehendabiziko hilabeteetan, haurtxoek esnea soilik edaten<br />

dute. Aldi horri edoskitzaro esaten zaio.<br />

Erditu ondoren, haurtxoak bularra hartzen duen bitartean<br />

sortzen da esnea amaren titietan. Amaren esnea oso osasungarria<br />

da; izan ere, haurtxoak behar dituen elikagai guztiak<br />

ditu, bai eta gaixotasun askoren kontrako defentsak<br />

ere.<br />

Amaren esnea ez ezik, esne artifiziala ere har dezakete haurtxoek.<br />

Esne artifiziala behi-esne eraldatua da.<br />

Haurdunaldiko bederatzi hilabeteetan, enbrioia eta fetua<br />

garatu egiten dira amaren sabelean. Ondoren, erditzea<br />

edo jaiotza gertatzen da. Jaioberriak esnea soilik<br />

edaten du.<br />

Galderak<br />

1. Gauza bera al dira enbrioia eta fetua Azaldu<br />

erantzuna.<br />

2. Azaldu zer den zilborra eta nola sortzen den.<br />

3. Zein da erditzeko azken fasea Zertan datza<br />

Ideas TIC<br />

e Erditzea oso hunkigarria izan ohi da<br />

gurasoentzat. Gaur egun, aita<br />

amarekin batera egon ohi da,<br />

haurtxoaz erditzen ari dela. Duela<br />

urte batzuk, baina, aitak ezin izaten<br />

zuen erditzean parte hartu.<br />

LORTU NAHI<br />

DUGUN MUNDUA<br />

Adinekoen garrantzia<br />

Gure gizarteko pertsona helduenek<br />

gauza asko dakizkite eta espe<br />

rientzia handia dute. Zahartzaroan,<br />

pertsonek ez dute lanik<br />

egiten, eta aisiaz gozatzeko, maitasuna<br />

emateko eta dakizkiten<br />

gauzak ingurukoei irakasteko aukera<br />

izaten dute.<br />

Adineko askok eta askok bilobak<br />

zaintzen dituzte, eta bilobak adinekoen<br />

aisialdiaz eta esperientziaz<br />

baliatzen dira. Gurasoei asko laguntzen<br />

diete eta bilobentzat ere<br />

oso onuragarria izaten da.<br />

● Egin idazlan bat zuretzat oso<br />

garrantzitsuak diren inguruko<br />

adinekoei buruz. Azaldu<br />

zergatik diren horren<br />

garrantzitsuak.<br />

53<br />

4<br />

Para explicar<br />

R10<br />

presentación<br />

<strong>La</strong>s fases del parto<br />

Tras ver esta presentación, que<br />

muestra el momento del parto,<br />

pida a los alumnos que hagan un<br />

esquema con las tres fases que<br />

se explican. Por ejemplo:<br />

Fase de<br />

consiste en...<br />

<strong>La</strong>s fases<br />

del parto<br />

Fase de<br />

consiste en...<br />

UNIDAD 4<br />

Fase de<br />

consiste en...<br />

Además, puede aprovechar esta<br />

presentación para repasar, entre<br />

otros, el concepto de músculo involuntario.<br />

Amplíe el apartado El mundo que<br />

queremos y pida a diferentes alumnos<br />

que lean el texto para toda la<br />

clase. Después, abra un debate<br />

para que los alumnos expresen<br />

sus opiniones sobre qué consideración<br />

deben tener las per-sonas<br />

mayores en nuestra sociedad.<br />

El desarrollo del embrión<br />

http:/ /www.youtube.com/watchv=43FaneYjmic<br />

Vídeo en el que se muestran<br />

las etapas del desarrollo de<br />

un embrión.<br />

Uso de la Enciclopedia Británica en los blogs<br />

http://britannicanet.com/page_id=15<br />

Los editores de blogs no<br />

solo pueden consultar gratuitamente<br />

la Enciclopedia<br />

Británica, sino que también<br />

pueden crear en sus blogs<br />

hipervínculos que se dirijan<br />

a ella. Así, los lectores del<br />

blog pueden consultar sin<br />

coste una de las mejores<br />

enciclopedias del mundo.<br />

52<br />

53


Jarduerak<br />

R11 R12 R13 R14<br />

4<br />

UNIDAD 4<br />

Para evaluar<br />

R11<br />

actividad<br />

interactiva<br />

Ulertu<br />

1. Azaldu zer diren bigarren mailako<br />

sexu-ezaugarriak eta osatu taula.<br />

Ahots altua<br />

.........<br />

BIGARREN MAILAKO EZAUGARRIAK<br />

emakumeak<br />

gizonak<br />

Ahots baxua<br />

.........<br />

6. Kopiatu marrazkia eta idatzi atal<br />

bakoitzaren izena.<br />

fetua – umetokia – plazenta –<br />

zilbor-hestea – likido amniotikoa<br />

Aplikatu<br />

11. Seme-alabek gurasoen antza izaten dute.<br />

Pentsatu ikasi dituzun gauzetan eta azaldu<br />

zergatik den horrela.<br />

12. Esan eskuineko argazkietatik zein den fetu<br />

batena, eta zein, enbrioi batena. Eman<br />

arrazoiak.<br />

A<br />

B<br />

Para explicar<br />

R15<br />

presentación<br />

R12<br />

actividad<br />

interactiva<br />

R13<br />

actividad<br />

interactiva<br />

R14<br />

actividad<br />

interactiva<br />

Ponte a prueba<br />

Utilice estas actividades para llevar<br />

a cabo una evaluación colectiva<br />

de la unidad.<br />

El recurso 11 plantea cinco preguntas<br />

sobre los temas estudiados<br />

en la unidad. Esta actividad<br />

se puede realizar de forma individual<br />

o con toda la clase.<br />

El recurso 12 es una actividad<br />

en la que los alumnos tienen que<br />

identificar las partes de un espermatozoide.<br />

Puede ampliar la<br />

actividad, pidiendo a un alumno<br />

que dibuje un óvulo en la pizarra y<br />

señale sus partes.<br />

El recurso 13 propone una serie<br />

de textos sobre el desarrollo del<br />

embrión que los alumnos tienen<br />

que completar eligiendo la opción<br />

correcta.<br />

El recurso 14 es un crucigrama<br />

en el que se recogen conceptos<br />

estudiados en la unidad.<br />

2. Kopiatu ugaltze-aparatuen marrazkiak eta<br />

idatzi organoen izenak.<br />

3. Azaldu hormonen eta sexu-ezaugarrien arteko<br />

harremana.<br />

4. Lotu hiru zutabeak eta osatu esaldiak.<br />

5. Zer aldaketa izaten dituzte emakumeek<br />

haurdunaldian<br />

54<br />

barrabila<br />

obulutegia<br />

obulua<br />

espermatozoidea<br />

txikiak eta<br />

mugikorrak<br />

handiak eta<br />

mugikorrak<br />

7. Erantzun galderei.<br />

a. Zer motatako sexu-ezaugarriak dira<br />

titiak<br />

b. Zer funtzio dute titiek<br />

c. Noiz garatzen dira titiak<br />

d. Edozein garaitan sor al dezakete esnea<br />

titiek<br />

Arrazoitu<br />

8. Iraitz-aparatuaren eta ugaltze-aparatuaren<br />

atala al da gernubidea Arrazoitu erantzuna.<br />

9. Lehen mailako sexu-ezaugarrien ala bigarren<br />

mailako sexu-ezaugarrien bidez bereizten da<br />

haurtxoen sexua Azaldu zergatik.<br />

10. Ba al dago likido amniotikorik emakume<br />

baten umetokian, haurdun ez badago<br />

Azaldu.<br />

133235 _ 0046-0057.indd 54 25/5/09 11:52:07<br />

Más información en la red<br />

El embarazo<br />

http:/ /www.elmundo.es/elmundosalud/documentos/2006/06/<br />

embarazo.html<br />

Página de la sección «Salud»<br />

del diario El Mundo sobre la<br />

fecundación, que contiene,<br />

además de mucha información<br />

acompañada de gráficos<br />

animados, un test que puede<br />

plantear a sus alumnos.<br />

IKASI EGITEN<br />

Grafiko lineal bat interpretatzea eta egitea<br />

Haurdunaldian, emakumeak gizendu egiten dira, fetua hazi egiten baita, eta plazentak<br />

eta likido amniotikoak ere pisua izaten baitute.<br />

Grafiko honetan ageri da zer pisu izan duen Ainhoak haurdunaldian.<br />

Pisua kg-tan<br />

68<br />

67<br />

66<br />

65<br />

64<br />

63<br />

62<br />

61<br />

60<br />

59<br />

58<br />

57<br />

56<br />

55<br />

13. Erantzun galderei.<br />

a. Zenbat kilo gizendu zen Ainhoa haurdunaldian<br />

b. Zenbatgarren hilabetean gizendu zen gehien<br />

c. Zer hiletan gizendu zen gutxien<br />

14. Egin grafiko bat Aioraren pisua adierazteko eta, grafiko hori<br />

oinarritzat hartuta, erantzun goiko galderei.<br />

Hasierako<br />

pisua<br />

Ainhoaren pisua haurdunaldian<br />

Hasierako pisua 1. hilab. 2. hilab. 3. hilab. 4. hilab. 5. hilab. 6. hilab. 7. hilab. 8. hilab. 9. hilab.<br />

Aioraren pisua haurdunaldian<br />

1. hilab. 2. hilab. 3. hilab. 4. hilab. 5. hilab. 6. hilab. 7. hilab. 8. hilab. 9. hilab.<br />

58 58 59 59 61 63 64 65 66 68<br />

133235 _ 0046-0057.indd 55 25/5/09 11:52:08<br />

Ideas TIC<br />

¿Qué es Twitter<br />

http:/ /twitter.com/<br />

R15<br />

Twitter es un servicio gratuito<br />

que permite que sus<br />

usuarios se comuniquen<br />

entre sí mediante mensajes<br />

cortos, en respuesta a esta<br />

pregunta: ¿Qué estás haciendo<br />

Es una herramienta<br />

utilizada por muchos alumnos<br />

como medio de comunicación<br />

en tiempo real.<br />

55<br />

<strong>La</strong> interpretación y elaboración<br />

de una gráfica lineal<br />

Esta presentación le ayudará a explicar<br />

de forma gradual los pasos<br />

que hay que seguir para llevar a<br />

cabo el procedimiento propuesto<br />

en la sección Aprende a hacer.<br />

Después de que los alumnos hayan<br />

elaborado la gráfica de la actividad<br />

14 de forma individual,<br />

puede proponer una corrección<br />

por parejas, en la que cada alumno<br />

tenga que corregir la gráfica de<br />

su compañero.<br />

54<br />

55


Berrikusi<br />

GAI NAIZ…<br />

4<br />

UNIDAD 4<br />

Para evaluar<br />

1. Irakurri laburpena.<br />

R16<br />

Testu zientifikoak interpretatzeko<br />

Para explicar<br />

R16<br />

actividad<br />

interactiva<br />

Resumen de la unidad<br />

Este recurso presenta el resumen<br />

de la actividad 1 del libro<br />

del alumno, con algunas palabras<br />

para completar.<br />

Ugaltze-aparatuak<br />

Ugaltze-aparatuak lehen mailako sexu-ezaugarriak<br />

dira. Jaiotzean, pertsonok baditugu ugaltze-aparatuak,<br />

baina heldu gabe egoten dira. Nerabezaroan heltzen<br />

dira.<br />

Ugaltze-aparatuak sexu-organoak dira, eta ugalketan<br />

parte hartzen dute. Emakumeen sexu-organoak obulu<br />

tegiak eta umetokia dira. Gizonen sexu-organoak<br />

ba rrabilak eta zakila dira.<br />

Obulutegietan, emakumeen sexu-zelulak sortzen dira:<br />

obuluak.<br />

Barrabiletan, gizonen sexu-zelulak sortzen dira:<br />

esper matozoideak.<br />

BIKI UNIBITELINOAK<br />

Biki unibitelinoak zigoto beretik sortutako bikiak<br />

dira. Zigoto hori hainbat aldiz zatitzen da,<br />

eta enbrioia sortzen da. Une jakin batean, enbrioia<br />

bitan banatzen da. Zati bakoitzak enbrioi<br />

bat osa tzen du, eta enbrioi bakoitza bere aldetik<br />

garatzen da.<br />

Biki unibitelinoak berdin-berdinak dira, zigoto<br />

beretik sortzen baitira. Poltsa amniotiko berean<br />

eta plazenta berean garatzen dira.<br />

BIKI BIBITELINOAK<br />

Biki bibitelinoak bi zigototatik sortzen dira;<br />

hau da, bi espermatozoidek ernaldutako bi obulutatik.<br />

Hortaz, sexu berekoak edo sexu desberdinekoak<br />

izan daitezke. Gainera, biki horiek beste edozein<br />

neba-arrebak adinako antza izaten dute.<br />

Bakoitza bere poltsa amniotikoan eta bere plazentan<br />

garatzen da.<br />

Amplíe cada uno de los textos<br />

que se incluyen en la sección Eres<br />

capaz de… y pida a dos alumnos<br />

que los lean en voz alta. Después,<br />

realice las actividades con<br />

toda la clase. Luego, pregunte a<br />

los alumnos por qué los gemelos<br />

univitelinos son del mismo sexo.<br />

Una vez resuelta esta actividad,<br />

proponga a los alumnos escribir<br />

en sus cuadernos o en un documento<br />

en el ordenador el resumen<br />

completo, ya que les será<br />

muy útil a la hora de repasar los<br />

contenidos fundamentales de la<br />

unidad.<br />

Ernalketa<br />

Ernalketa Falopioren tronpetan gertatzen da. Prozesu horretan, obulu bat eta<br />

espermatozoide bat elkartzen dira, eta zigotoa osatzen dute. Zigotoa da sortuko<br />

den gizakiaren lehenengo zelula. Zigotoa zatitu, eta enbrioia sortzen da.<br />

Haurdunaldia eta erditzea<br />

Haurdunaldian, enbrioia eta fetua garatzen dira amaren umetokian. Fetuak<br />

zilbor-hestearen bidez jasotzen ditu mantenugaiak eta oxigenoa.<br />

Haurdunaldiaren amaieran, erditzea edo jaiotza gertatzen da.<br />

plazenta<br />

bakarra<br />

poltsa amniotiko<br />

bakarra<br />

bi plazenta<br />

bi poltsa<br />

amniotiko<br />

Además, puede proponerles que<br />

busquen información en Internet<br />

sobre partos múltiples (trillizos,<br />

cuatrillizos). Sería interesante que<br />

investigasen sobre las diferencias<br />

entre trillizos y trigemelos.<br />

Amplíe el texto de la actividad 3<br />

y pida a los niños que busquen<br />

en una bolsa las palabras que<br />

se indican. Después, propóngales<br />

que escriban cada una en un<br />

papel. Introduzca los papeles en<br />

una bolsa y, a continuación, vaya<br />

sacándolos uno a uno y pidiendo<br />

a un alumno diferente en cada<br />

ocasión que defina la palabra en<br />

cuestión. Por último, serán sus<br />

compañeros los que tengan que<br />

dar por correcta la definición que<br />

haya expuesto.<br />

2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.<br />

3. IKASTEN IKASTEKO. Idatzi koadernoan beltzez nabarmenduta dauden unitateko hitzak.<br />

Ondoren, definitu bost hitz garrantzitsuenak.<br />

56<br />

......... zelulak<br />

barrabila<br />

zelulak<br />

obuluak<br />

.........<br />

zer<br />

osatzen<br />

dute<br />

Giza ugalketa<br />

zer<br />

......... enbrioia<br />

bihurtzen da<br />

......... jaioberria<br />

1. Azaldu zer antzekotasun eta zer desberdintasun dituzten bi motatako bikiek.<br />

2. Begiratu biki unibitelinoen eraketari buruzko eskemari eta marraztu antzeko<br />

eskema bat biki bibitelinoen eraketari buruz.<br />

133235 _ 0046-0057.indd 56 25/5/09 11:52:09133235 _ 0046-0057.indd 57 25/5/09 11:52:10<br />

obulua<br />

zigotoa<br />

enbrioia<br />

fetuak<br />

57<br />

Más información en la red<br />

Trigemelos<br />

http:/ /www.elpais.com/fotografia/ha/sido/embarazo/elpdiasoc/<br />

20090901elpepusoc_5/Ies/<br />

Página publicada por el diario<br />

El País con ocasión del<br />

llamado «parto trigemelar de<br />

Málaga» (septiembre, 2009)<br />

en la que, de forma esquemática,<br />

se explican las diferencias<br />

entre trillizos y trigemelos.<br />

Ideas TIC<br />

Aula 365 © . Speedy<br />

http:/ /argentina.aula365.com<br />

Portal desarrollado en Argentina<br />

que se ofrece como un<br />

servicio de apoyo escolar que<br />

conecta gente en una red<br />

global de aprendizaje colaborativo.<br />

Dispone de muchos<br />

recursos para alumnos y profesores,<br />

clasificados por curso<br />

y área.<br />

56<br />

57

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!