La reproducción
La reproducción
La reproducción
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
4<br />
<strong>La</strong> reproducción<br />
Esquema de la unidad<br />
UNIDAD 4. LA REPRODUCCIÓN<br />
Programación<br />
Los caracteres sexuales<br />
<strong>La</strong>s células sexuales<br />
y la fecundación<br />
El embarazo y el parto<br />
Objetivos<br />
• Aprender qué son los caracteres sexuales y distinguir<br />
entre caracteres sexuales primarios y secundarios.<br />
• Conocer los órganos que forman el aparato reproductor<br />
femenino y el aparato reproductor masculino.<br />
• Saber que los óvulos son las células sexuales femeninas,<br />
y los espermatozoides, las células sexuales masculinas.<br />
• Explicar en qué consiste la fecundación y valorar<br />
su importancia.<br />
• Comprender la relación que existe entre el embarazo<br />
y sus diferentes etapas, y el desarrollo de un nuevo ser<br />
humano.<br />
• Aprender cómo se produce el parto.<br />
• Aprender que la lactancia es el periodo durante el que el bebé<br />
se alimenta de la leche de su madre.<br />
• Valorar y respetar a las personas ancianas.<br />
Criterios de evaluación<br />
• Sabe qué son los caracteres sexuales y distingue entre<br />
caracteres sexuales primarios y secundarios.<br />
• Conoce los órganos que forman el aparato reproductor<br />
femenino y el masculino.<br />
• Sabe que el óvulo es la célula sexual femenina<br />
y que el espermatozoide es la célula sexual<br />
masculina, y comprende que la fecundación<br />
es la unión de ambas.<br />
• Comprende el proceso del embarazo y del parto,<br />
y sabe qué es la lactancia.<br />
Competencias básicas<br />
Además de la competencia en el Conocimiento e interacción<br />
con el mundo físico, en esta unidad se contribuye al desarrollo<br />
de las competencias Autonomía e iniciativa personal,<br />
Social y ciudadana, Lingüística, Cultural y artística y Aprender<br />
a aprender.<br />
Contenidos<br />
• Los caracteres sexuales.<br />
• <strong>La</strong>s células sexuales<br />
y la fecundación.<br />
• El embarazo y el parto.<br />
• Lectura comprensiva<br />
e interpretación<br />
de imágenes y esquemas<br />
anatómicos.<br />
• Lectura e interpretación<br />
de esquemas de procesos.<br />
• Interpretación y elaboración<br />
de una gráfica lineal.<br />
• Curiosidad por comprender<br />
cómo llevan a cabo<br />
los seres humanos<br />
la función de reproducción,<br />
así como el proceso<br />
de la fecundación,<br />
el embarazo y el parto.<br />
• Valoración de la importancia<br />
de respetar a las personas<br />
mayores y de aprender<br />
de su experiencia.<br />
• Interés por leer<br />
y comprender textos<br />
científicos.<br />
Aprende a hacer<br />
<strong>La</strong> interpretación y elaboración<br />
de una gráfica lineal<br />
Repasa<br />
Recursos digitales<br />
El mundo que queremos<br />
El valor de nuestros mayores<br />
Eres capaz de…<br />
Interpretar textos científicos<br />
Contenidos Recursos Propósitos<br />
Página inicial 01. Presentación Presentar el tema<br />
Recuerda lo que sabes 02. Presentación Recordar conocimientos<br />
03. Esquema Presentar la unidad<br />
Los caracteres sexuales 04. Actividad interactiva Repasar<br />
<strong>La</strong>s células sexuales<br />
y la fecundación<br />
05. Presentación Explicar<br />
06. Actividad interactiva Repasar<br />
07. Actividad interactiva Repasar<br />
08. Animación Explicar<br />
El embarazo y el parto 09. Presentación Explicar<br />
10. Presentación Explicar<br />
Actividades 11, 12, 13 y 14.<br />
Actividades interactivas<br />
Evaluar<br />
15. Presentación Explicar<br />
Repasa 16. Actividad interactiva Evaluar<br />
A46 A<br />
46 B
Para empezar<br />
R01<br />
presentación<br />
<strong>La</strong> ecografía<br />
En esta presentación se muestra<br />
qué es una ecografía y la utilidad<br />
que puede tener durante el embarazo.<br />
Si lo cree conveniente, comente<br />
a los alumnos otros aspectos<br />
del periodo de gestación de un<br />
bebé. Por ejemplo, en la primera<br />
consulta médica a la que acude<br />
la mujer embarazada, el tocólogo<br />
la informa de la fecha probable<br />
del parto, que calcula mediante<br />
unas tablas sabiendo la fecha de<br />
la última menstruación. Durante el<br />
embarazo, se suelen realizar tres<br />
ecografías. Estas pruebas sirven<br />
para comprobar el normal desarrollo<br />
del feto y verificar su crecimiento,<br />
que se comprueba midiendo el<br />
diámetro del cráneo y la longitud<br />
del húmero o del fémur.<br />
Después, puede proponer a los<br />
alumnos que busquen en el diccionario<br />
palabras como tocólogo,<br />
ginecólogo y ecógrafo, y que expliquen<br />
su significado.<br />
4<br />
Galder jaio da<br />
Ugalketa<br />
Ametsetan egongo balitz bezala, emakume ilehoriaren<br />
ahotsa entzun zuen:<br />
–Mutikoa da! Eder-ederra!<br />
Marruak entzun zituen gero: katu bat zirudien. Adela ero<br />
moduan ari zen barrez. Zurbil eta hotz zegoen, baina<br />
guztiz erlaxatuta geratu zitzaion gorputza. «Bukatu da,<br />
bukatu da. Bukatu da dena, eta ez naiz hil», pentsatu<br />
zuen, eta algaraka ari zen horregatik. Gero, galdetu zuen:<br />
–Nolakoa da haurra<br />
–Ilehoria eta begiurdina –esan zuen emakume handiak.<br />
Ceciliok musu eman zion kopetan, eta Adelak begiak itxi<br />
zituen, zorionez eta maitasunez gainezka.<br />
Mercedesen eta Cristinaren ahotsak entzun zituen. Haiek<br />
hurbiltzean, barre egin eta begiak ireki zituen. «Hara, ez<br />
nago bakarrik –pentsatu zuen–. Semetxo eder bat dut.»<br />
Miguel Delibes<br />
Sisí seme maitea. Moldatua<br />
R01<br />
● Zer une ageri da testu zati<br />
horretan<br />
● Esan zeri buruz ari den<br />
egilea esaldi honetan:<br />
«Marruak entzun zituen<br />
gero: katu bat zirudien».<br />
● Zure ustez, nor dira Adela<br />
eta Cecilio<br />
● Kontatu al dizute inoiz nola<br />
jaio zinen edo nola jaio zen<br />
zure neba-arrebaren bat<br />
Azaldu ikaskideei.<br />
GOGORATU IKASITAKOA<br />
Ugalketa-funtzioa<br />
Izaki bizidunek hiru bizi-funtzio hauek egiten dituzte:<br />
nutrizioa, harremana eta ugalketa.<br />
Ugalketaren bidez, izaki bizidunek beren antzeko<br />
izaki bizidunak sortzen dituzte.<br />
Animalia obiparoek arrautzak erruten dituzte;<br />
besteak beste, hegaztiek eta intsektuek.<br />
Animalia bibiparoen kumeak amaren sabelean<br />
garatu, eta handik zuzenean jaiotzen dira; besteak<br />
beste, ugaztunen kumeak.<br />
Pertsonak aldatu egiten dira R02<br />
Bizitzan zehar, pertsonek hainbat etapa izaten<br />
dituzte: haurtzaroa, nerabezaroa, helduaroa<br />
eta zahartzaroa.<br />
● Haurtzaroan, haurrek amaren esnea edaten<br />
dute, esne-hortzak eta behin betiko<br />
hortzak ateratzen zaizkie, eta hazi egiten<br />
dira etengabe.<br />
● Nerabezaro an, gorputza helduarorako prestatzen<br />
da. Hainbat aldaketa gertatzen dira.<br />
● Helduaroan, gorputza guztiz garatuta dago,<br />
seme-alabak izateko prest.<br />
● Zahartzaroan, zimurrak azaltzen dira, ilea<br />
urdindu egiten da, hezurrak hauskorragoak<br />
izaten dira eta giharrek indarra galtzen<br />
dute.<br />
2. Zer dira esne-hortzak<br />
3. Bizitzako zer etapatan zaude<br />
orain<br />
4. Bizitzako zer etapatan gertatzen dira<br />
gauza hauek<br />
● Gorputza asko aldatzen da.<br />
● Hezurrak hauskorragoak dira.<br />
● Esne-hortzak erori egiten dira.<br />
● Pertsonak seme-alabak izateko prest<br />
daude.<br />
1. Begiratu irudiari eta esan zer bizi-funtzio<br />
ageri diren.<br />
Zelula<br />
Zelulek hiru zati nagusi hauek dituzte:<br />
● Mintza. Zelula inguratzen eta kanpoaldetik<br />
banantzen duen estalkia da.<br />
● Nukleoa. Zelularen funtzionamendua kontrolatzen<br />
duen zatia da.<br />
● Zitoplasma. Mintzaren eta nukleoaren artean<br />
dagoen zatia da. Organuluak daude bertan.<br />
5. Kopiatu zelularen marrazkia eta idatzi<br />
zatien izenak.<br />
HAU IKASIKO DUZU<br />
R03<br />
● Nolakoak diren pertsonen ugaltze-aparatuak.<br />
● Nola egiten den ugalketa-funtzioa.<br />
● Nola garatzen eta jaiotzen diren izaki<br />
bizidunak.<br />
● Nola egiten eta interpretatzen diren grafikoak.<br />
Para recordar<br />
conocimientos<br />
R02<br />
presentación<br />
<strong>La</strong>s personas cambian<br />
Recurso en el que se describen<br />
los cambios físicos que experimentan<br />
las personas en las diferentes<br />
etapas de la vida: infancia,<br />
adolescencia, edad adulta y ancianidad.<br />
Después de proyectar la presentación,<br />
puede formular diferentes<br />
preguntas que activen los conocimientos<br />
previos de los alumnos.<br />
Por ejemplo: ¿En qué etapas de la<br />
vida se crece más rápidamente<br />
¿Cuándo paran las personas de<br />
crecer ¿Por qué es importante<br />
una buena alimentación durante<br />
la infancia y la adolescencia...<br />
Para presentar<br />
la unidad<br />
R03<br />
UNIDAD 4<br />
46<br />
47<br />
esquema<br />
Amplíe la fotografía de esta página<br />
y formule preguntas a los<br />
alumnos que sirvan de introducción<br />
al tema. Por ejemplo: ¿Qué<br />
representa esta fotografía ¿Con<br />
qué función vital se puede relacionar<br />
¿Qué es la reproducción...<br />
También puede pedirles que expresen<br />
todo lo que les sugiere<br />
esta imagen.<br />
133235 _ 0046-0057.indd 46 25/5/09 11:51:59133235 _ 0046-0057.indd 47 25/5/09 11:52:00<br />
Más información en la red<br />
El nacimiento de un niño<br />
http://www.youtube.com/watchv=Xath6kOf0NE<br />
En este vídeo producido por<br />
Nucleus Medical Art’s, se<br />
pueden observar las fases<br />
del parto de dilatación y expulsión.<br />
Ideas TIC<br />
Google Docs en centros educativos<br />
http:/ /observatorio.cnice.mec.es/modules.phpop=modload&name=<br />
News&file=article&sid=643&mode=thread&order=0&thold=0<br />
Una de las novedades más<br />
interesantes de la web 2.0 es<br />
el editor de textos Google<br />
Docs. En este tutorial del<br />
Observatorio Tecnológico del<br />
ISFTIC (Ministerio de Educación)<br />
se presentan algunas<br />
aplicaciones de Google Docs<br />
para la actividad docente.<br />
Contenidos de la unidad<br />
Utilice este esquema para mostrar<br />
los contenidos que se van<br />
a estudiar a lo largo de toda la<br />
unidad. Si lo cree conveniente,<br />
puede detenerse en cada diapositiva<br />
y motivar a los alumnos para<br />
que, en una especie de lluvia de<br />
ideas, digan todo lo que les sugieran<br />
los títulos de cada lección.<br />
46<br />
47
Para ampliar<br />
contenidos<br />
Amplíe el texto del epígrafe <strong>La</strong> pubertad<br />
y explique que es durante<br />
esta etapa de la vida cuando se<br />
empiezan a desarrollar de forma<br />
lenta y gradual los caracteres<br />
sexuales secundarios. Aunque las<br />
edades varían de unas personas<br />
a otras, aproximadamente a los<br />
12 años de edad, en la mujer se<br />
produce un aumento de peso y se<br />
desarrollan las glándulas mamarias,<br />
mientras que en el hombre<br />
se inicia el crecimiento del vello<br />
púbico. A los 14 años, en la mujer<br />
comienza a crecer el vello en el<br />
pubis y las axilas, y la mayoría tienen<br />
la menstruación; en el hombre<br />
se produce un aumento de la<br />
musculatura, la nuez del cuello se<br />
hace más visible y cambia la voz.<br />
Sobre los 17 años, en el hombre<br />
se ha desarrollado pelo en las axilas,<br />
el pubis y la barba, y el pene<br />
ha aumentado de tamaño; y en la<br />
mujer se ensanchan las caderas y<br />
los muslos, y el pecho está completamente<br />
desarrollado.<br />
Para repasar<br />
R04<br />
actividad<br />
interactiva<br />
Los caracteres sexuales<br />
En esta actividad los alumnos tienen<br />
que identificar los caracteres<br />
sexuales secundarios de hombres<br />
y de mujeres. Antes de realizarla,<br />
puede formular preguntas como:<br />
¿Qué son los caracteres sexuales<br />
¿Qué tipos de caracteres sexuales<br />
hay ¿Qué son los caracteres<br />
sexuales primarios ¿En qué etapa<br />
de la vida se desarrollan los caracteres<br />
sexuales secundarios...<br />
Sexu-ezaugarriak<br />
Erraza da gizonak eta emakumeak bereiztea, sexuezaugarriei<br />
begiratuta.<br />
1. Zer dira sexu-ezaugarriak<br />
Sexu-ezaugarriak gizonen eta emakumeen arteko<br />
desberdintasun fisikoak dira. Bi motatako sexuezaugarriak<br />
daude: lehen mailakoak eta bigarren<br />
mailakoak. q<br />
● Lehen mailako sexu-ezaugarriak ugaltze-organoak<br />
dira.<br />
● Bigarren mailako sexu-ezaugarriak ugalketarekin<br />
lotura zuzena ez duten ezaugarri fisikoak<br />
dira, baina ezaugarri horiek ere emakumeak<br />
eta gizonak bereizten dituzte. Esate baterako,<br />
gizonek ezaugarri hauek dituzte: ahots baxua,<br />
bizarra, emakumeek baino gihar handiagoak<br />
eta ile asko gorputzean. Emakumeek, berriz,<br />
ezaugarri hauek dituzte: titiak, ahots altua,<br />
aldaka zabalak eta ile gutxi gorputzean.<br />
2. Pubertaroa<br />
Jaiotzean, pertsonek badituzte sexu-organoak,<br />
baina garatu gabeak. Adin jakin batetik aurrera<br />
hasten dira garatzen, bigarren mailako sexuezaugarriekin<br />
batera.<br />
Pubertaroan, gizakion ugaltze-aparatua garatu<br />
egiten da. Hipofisiak sortutako hormona batzuek<br />
jartzen dute abian prozesu hori. Hormona horiek,<br />
sexu-organoetara iristen direnean, organoak garatzen<br />
dituzte eta sexu-hormonak sorrarazten dizkiete.<br />
Sexu-hormonek bigarren mailako sexu-ezaugarriak<br />
garatzen dituzte.<br />
Etapa horretan, neskei eta mutilei ilea ateratzen<br />
zaie pubisean eta galtzarbeetan. Horrez gain, bigarren<br />
mailako sexu-ezaugarri guztiak garatzen<br />
hasten zaizkie. w<br />
Nesken eta mutilen gorputzak ez dira adin berean<br />
aldatzen; izan ere, neskak hamaika urtetik aurrera<br />
hasten dira aldatzen, eta mutilak, berriz, askoz<br />
geroago, hamahiru urtetik aurrera. Hala eta guztiz<br />
ere, denak ez dira adin horretan hasten aldatzen.<br />
48<br />
bizarra<br />
ahots<br />
baxua<br />
ilea<br />
gorputzean<br />
gihar<br />
handiagoak<br />
ahots<br />
altua<br />
q Bigarren mailako sexu-ezaugarriak. Gizonak<br />
eta emakumeak bereizteko balio dute.<br />
titiak<br />
w Nerabe taldea. Nerabezaroan, bigarren mailako<br />
sexu-ezaugarriak garatzen dira.<br />
aldaka<br />
zabalak<br />
3. Emakumeen ugaltze-aparatua<br />
Emakumeen ugaltze-aparatua hainbat organoz<br />
osatuta dago. Organo horiei sexu-organo deritze.<br />
Hauek dira: e<br />
● Obulutegiak. Obulu deritzen gameto emeak organo<br />
horietan sortzen dira. Sexu-hormonak ere<br />
bertan sortzen dira.<br />
● Falopioren tronpak. Obulutegiak eta umetokia<br />
lotzen dituzte.<br />
● Umetokia. Organo huts malgu bat da, eta haurra<br />
bertan garatzen da haurdunaldian.<br />
● Bagina. Umetokia eta kanpoaldea lotzen dituen<br />
kanala da.<br />
● Alua. Ugaltze-aparatuaren kanpoko zatia da. Bi<br />
larruazal-tolesturaz osatuta dago. Tolestura horiei<br />
ezpain deritze, eta baginako zuloa babesten dute.<br />
Gernubidearen zuloa ere aluan dago, eta hortik<br />
kanporatzen da gernua.<br />
4. Gizonen ugaltze-aparatua<br />
Gizonen ugaltze-aparatua sexu-organo hauek osatzen<br />
dute: r<br />
● Barrabilak . Espermatozoide deritzen gameto arrak<br />
organo horietan sortzen dira. Sexu-hormonak ere<br />
bertan sortzen dira.<br />
● Hodi deferenteak. Gernubideraino eramaten<br />
dituzte espermatozoideak.<br />
● Gernubidea. Espermatozoideak kanpoaldera eramaten<br />
ditu. Gernua kanporatzeko ere balio du.<br />
● Guruinak. Semen-besikulak eta prostata dira.<br />
Espermatozoideak elikatzen eta garraiatzen dituen<br />
likidoa sortzen dute.<br />
● Eskrotoa . Barrabilak babesten dituen ehun-poltsa<br />
da.<br />
● Zakila. Gernubidea hor amaitzen da. Gernubidean<br />
zehar kanporatzen dira espermatozoideak.<br />
e Emakumeen ugaltze-aparatuaren eskema.<br />
r Gizonen ugaltze-aparatuaren eskema.<br />
133235 _ 0046-0057.indd 48 25/5/09 11:52:01133235 _ 0046-0057.indd 49 25/5/09 11:52:02<br />
Más información en la red<br />
El aparato reproductor masculino<br />
http:/ /www.educa.jcyl.es/educacyl/cm/zonaalumnos/tkContentpgseed<br />
=1248248649193&idContent=44223&locale=es_ES&textOnly=false<br />
Actividad interactiva en la que<br />
se han de reconocer las distintas<br />
partes que con forman<br />
el parato reproductor masculino.<br />
R04<br />
Emakumeak eta gizonak sexu-ezaugarriengatik<br />
bereizten dira. Lehen mailako sexu-ezaugarriak<br />
sexu-organoak dira. Jaiotzean, baditugu sexuorganoak.<br />
Bigarren mailako sexu-ezaugarriak<br />
pubertaroan azaltzen dira.<br />
Ideas TIC<br />
QuizMaster 1.023<br />
obulutegiak<br />
hodi<br />
deferenteak<br />
zakila<br />
gernubidea<br />
Galderak<br />
Falopioren tronpak<br />
barrabilak<br />
umetokia<br />
bagina<br />
semenbesikulak<br />
eskrotoa<br />
R06<br />
1. Idatzi hauen arteko desberdintasunak:<br />
a. Obulutegiak eta barrabilak.<br />
b. Hodi deferenteak eta gernubidea.<br />
2. Idatzi paragrafo bat, hitz hauek<br />
erabiliz:<br />
pubertaroa – hipofisia – hormonak –<br />
bigarren mailako sexu-ezaugarriak<br />
http:/ /www.natureduca.com/desc_herram_quizmaster.php<br />
alua<br />
R05<br />
prostata<br />
Aplicación para crear test.<br />
Dispone de múltiples opciones:<br />
establecer un número<br />
máximo de fallos, formular<br />
preguntas al azar, limitar el<br />
número de preguntas, etc.<br />
Cada pregunta ofrece cuatro<br />
posibles respuestas y se<br />
puede incluir una imagen.<br />
49<br />
4<br />
Para explicar<br />
R05<br />
presentación<br />
Los aparatos reproductores<br />
En esta presentación se muestran<br />
los aparatos reproductores masculino<br />
y femenino. Puede proyectarla<br />
toda seguida o, por el contrario,<br />
detenerse en cada diapositiva<br />
y pedir a diferentes alumnos que<br />
lean los textos que explican la función<br />
de cada uno de los órganos<br />
de los aparatos reproductores femenino<br />
y masculino.<br />
Para repasar<br />
R06<br />
actividad<br />
interactiva<br />
Los aparatos reproductores<br />
femenino y masculino<br />
UNIDAD 4<br />
Actividad en la que los alumnos<br />
tienen que identificar los órganos<br />
que forman los aparatos reproductores<br />
femenino y masculino. Si lo<br />
cree conveniente, antes de completar<br />
la actividad, indique la función<br />
de cada órgano para que los<br />
alumnos averigüen de qué se trata<br />
y digan su nombre. Por ejemplo:<br />
¿Cómo se llama la bolsa de tejido<br />
que protege los testículos... Por<br />
último, un alumno señalará sobre<br />
la imagen el lugar en el que se<br />
encuentra.<br />
48<br />
49
Para explicar<br />
Amplíe las ilustraciones 1 y 2 y<br />
pida a los alumnos que las observen<br />
y las comparen. Comente, por<br />
ejemplo, que el óvulo es una célula<br />
grande, circular, inmóvil, es decir,<br />
no tiene ningún elemento que<br />
le permita el desplazamiento. El<br />
espermatozoide, por el contrario,<br />
es muy pequeño, tiene forma alargada,<br />
en la que se aprecian una<br />
cabeza y una cola. Esta es la que<br />
le permite la movilidad.<br />
Después, puede ampliar la parte<br />
superior de cada ilustración, es<br />
decir, las fotografías del óvulo y<br />
del espermatozoide tomadas con<br />
el microscopio y pedir a los alumnos<br />
que identifiquen en ellas las<br />
partes que se señalan en los esquemas<br />
de las células sexuales.<br />
Para repasar<br />
R07<br />
actividad<br />
interactiva<br />
<strong>La</strong>s células sexuales<br />
En esta actividad, los alumnos tienen<br />
que completar un texto sobre<br />
las características de las células<br />
sexuales femeninas y masculinas.<br />
Tras corregir el ejercicio, puede<br />
explicar que los espermatozoides<br />
se producen continuamente,<br />
en número de millones cada día.<br />
En cambio, los óvulos no se producen<br />
durante la vida de la mujer,<br />
sino que maduran: las mujeres<br />
nacen con todos los óvulos<br />
que fabricarán, o mejor, con todas<br />
las células que acabarán siendo<br />
óvulos.<br />
Sexu-zelulak eta ernalketa<br />
Ugalketak hainbat fase ditu, eta ernalketa garrantzi<br />
handiko fasea da. Sexu-zelulek hartzen dute<br />
parte fase horretan: sexu-zelula emeek eta sexuzelula<br />
arrek.<br />
1. Sexu-zelula emeak<br />
Emakumeen sexu-zelulak obuluak dira. Gameto<br />
eme ere esaten zaie. Esfera formako zelula handi<br />
samarrak dira, milimetro hamarren bateko tamaina<br />
baitute. q<br />
Nesken obulutegiek obulu heldugabe ugari dituzte.<br />
Pubertaroan, obuluak heltzen hasten dira. 28<br />
egunean behin, gutxi gorabehera, obulutegi bateko<br />
obulu bat heltzen da. Obulua obulutegitik atera,<br />
Falopioren tronpa zeharkatu, umetokira iritsi<br />
eta kanpoaldera ateratzen da, odoljario txiki batekin<br />
batera. Odoljario horri menstruazio edo hileko<br />
esaten zaio.<br />
Emakumeek berrogeita hamar urte dituztenean,<br />
gutxi gorabehera, ez zaizkie obuluak heltzen, eta<br />
ez dute menstruaziorik izaten. Aldi horri menopausia<br />
deritzo.<br />
2. Sexu-zelula arrak<br />
Gizonen sexu-zelulak espermatozoideak dira. Gameto<br />
ar ere esaten zaie. Obuluak baino askoz txikiagoak<br />
dira, eta isats mugikor txiki bat dute, toki<br />
batetik bestera joateko. w<br />
Espermatozoideak etengabe sortzen dira barrabiletan,<br />
pubertarotik aurrera.<br />
Espermatozoideak barrabiletatik ateratzen dira,<br />
eta hodi deferenteetan eta gernubidean zehar<br />
ibiltzen dira, kanpoaldera atera aurretik.<br />
Hodi deferenteetan zehar dabiltzanean, semenbesikulek<br />
eta prostatak sortutako substantzia<br />
batzuekin nahasten dira espermatozoideak. Likido<br />
bat sortzen da nahaste horretatik: semena.<br />
Semenak espermatozoideak garraiatzen eta elikatzen<br />
ditu.<br />
50<br />
R07<br />
mintz<br />
plasmatikoa<br />
zitoplasma<br />
q Mikroskopioa erabiliz obulu bati ateratako<br />
argazkia eta zatien eskema.<br />
mintz<br />
plasmatikoa<br />
nukleoa<br />
bitarteko<br />
zatia<br />
burua<br />
lepoa<br />
isatsa<br />
nukleoa<br />
w Mikroskopioa erabiliz espermatozoide batzuei<br />
ateratako argazkia eta zatien eskema.<br />
Espermatozoideak obuluak baino 500 aldiz<br />
txikiagoak dira, eta ia ez dute zitoplasmarik.<br />
133235 _ 0046-0057.indd 50 25/5/09 11:52:03133235 _ 0046-0057.indd 51 25/5/09 11:52:04<br />
Más información en la red<br />
<strong>La</strong> fecundación<br />
http:/ /www.youtube.com/watchv=UYNkFIKW2Zw<br />
Animación en la que se puede<br />
observar cómo un espermatozoide<br />
fecunda un óvulo.<br />
2. Falopioren<br />
tronpan<br />
gertatzen da<br />
ernalketa.<br />
1. 28 egunean<br />
behin, obulu bat<br />
ateratzen da<br />
obulutegitik eta<br />
Falopioren tronpara<br />
joaten da.<br />
3. Ernalketa<br />
3. Ernalketa<br />
gertatzean, zigotoa<br />
osatzen da.<br />
Ernalketa esaten zaio obulu bat eta espermatozoide<br />
bat elkartzeari.<br />
Obulu bat heltzen denean, obulutegitik Falopioren<br />
tronpara igarotzen da. Tronpan zehar dabilela espermatozoide<br />
bat aurkitzen badu, ernalketa gerta<br />
daiteke.<br />
Ernalketa gertatzeko, gizonaren semenak emakumearen<br />
baginara iritsi behar du. Baginatik, espermatozoideak<br />
igeri joaten dira, Falopioren tronparaino.<br />
Obulua eta espermatozoidea elkartzean, zigoto<br />
deritzon zelula bat sortzen da. Sortuko den gizakiaren<br />
lehen zelula da zigotoa. Hasieran, zigotoa<br />
banatu eta bi zelula sortzen dira, ondoren lau,<br />
gero zortzi, eta horrela hurrenez hurren, hainbat<br />
zelulaz osatutako bola txiki bat sortu arte. Bola<br />
horri enbrioi esaten zaio.<br />
Enbrioiak Falopioren tronpak zeharkatu, eta egun<br />
batzuen buruan, umetokira iritsi eta hango paretan<br />
itsasten da. Enbrioiak hazten jarraitzen du. e<br />
Obuluak sexu-zelula emeak dira, eta espermatozoideak,<br />
berriz, sexu-zelula arrak. Obulu<br />
bat eta espermatozoide bat elkartzeari ernalketa<br />
esaten zaio. Falopioren tronpetan gertatzen<br />
da.<br />
Ideas TIC<br />
R08<br />
WordPress: para crear un blog<br />
http:/ /es.wordpress.com/<br />
4. Zigotoa hainbat zatitan<br />
banatzen da, eta enbrioia<br />
osatzen da.<br />
e Ernalketaren eta enbrioiaren garapeneko lehen<br />
faseen eskema. Astebete inguru behar izaten da<br />
obulua obulutegitik ateratzen denetik enbrioia<br />
umetokira iritsi arte.<br />
Galderak<br />
5. Enbrioia umetokira<br />
iritsi, eta paretan<br />
itsatsita geratzen da.<br />
1. Azaldu zer den ernalketa eta<br />
emakumeen ugaltze-aparatuko<br />
zer tokitan gertatzen den.<br />
2. Zuzena al da marrazki hau Azaldu<br />
zergatik.<br />
3. Zertan dira desberdinak obuluak eta<br />
zigotoak Eta zigotoak eta enbrioiak<br />
WordPress es un lugar en<br />
Internet gratuito para crear<br />
blogs y páginas web. Por<br />
ejemplo, es posible vincular<br />
distintas páginas del mismo<br />
blog. Así, se puede tener<br />
una página principal y otras<br />
secundarias.<br />
51<br />
4<br />
Para explicar<br />
R08<br />
animación<br />
<strong>La</strong> fecundación<br />
UNIDAD 4<br />
En esta animación se muestra el<br />
proceso de la fecundación. Después<br />
de mostrarla, puede formular<br />
preguntas para comprobar si<br />
los alumnos han entendido en<br />
qué consiste la fecundación. Por<br />
ejemplo: ¿Qué células sexuales intervienen<br />
en la fecundación ¿En<br />
qué parte del aparato reproductor<br />
femenino se produce la fecundación<br />
¿Cómo se llama la primera<br />
célula del nuevo ser... Además,<br />
puede utilizar esta presentación<br />
para repasar las partes del aparato<br />
reproductor femenino.<br />
Amplíe el dibujo del óvulo y el espermatozoide<br />
que acompaña a<br />
la cuestión 2, y pida a los alumnos<br />
que identifiquen el tipo de<br />
células que son y las partes que<br />
tiene cada una de ellas.<br />
50<br />
51
Para explicar<br />
R09<br />
presentación<br />
El desarrollo del feto<br />
Muestre esta presentación sobre<br />
el desarrollo del feto y pida a los<br />
alumnos que observen cómo el<br />
feto va cambiando de posición<br />
durante el embarazo y pregúnteles<br />
a qué será debido. Después,<br />
puede proponerles completar una<br />
tabla con las transformaciones<br />
que experimenta el feto durante<br />
el embarazo. Por ejemplo:<br />
A los<br />
tres<br />
meses<br />
A los<br />
cinco<br />
meses<br />
A los<br />
siete<br />
meses<br />
A los<br />
nueve<br />
meses<br />
Talla<br />
en cm<br />
Peso<br />
en g<br />
Cambios<br />
del feto<br />
Haurdunaldia eta erditzea<br />
1. Enbrioiaren garapena<br />
Enbrioia umetokiko paretan itsatsita geratzen denean,<br />
zelula kopurua ugaritu egiten da.<br />
Enbrioia likidoz betetako poltsa batean egoten da.<br />
Likido horrek likido amniotiko du izena, eta enbrioia<br />
babesten du. Enbrioiak plazentaren bidez<br />
jasotzen ditu mantenugaiak eta oxigenoa amarengandik.<br />
Plazenta umetokian osatzen den organo<br />
bat da. Enbrioia zilbor-hestearen bidez dago lotuta<br />
plazentara. Zilbor-hestean, hainbat odol-hodi daude,<br />
mantenugaiak eta oxigenoa eramateko. q<br />
Enbrioia hazi eta aldatu egiten da: formaz aldatzen<br />
da, eta organoak garatzen dira.<br />
2. Fetuaren garapena<br />
Hirugarren hilabetean, enbrioiaren organo guztiak<br />
osatuta daude. Hortik aurrera, enbrioiari fetu esaten<br />
zaio.<br />
Fetua hazi eta heldu egiten da etengabe, bederatzigarren<br />
hilabetera arte. Bederatzi hilabete dituenean,<br />
fetua guztiz osatuta dago, jaiotzeko moduan,<br />
50 zentimetroko luzera du gutxi gorabehera<br />
eta 3.300 gramoko pisua. w<br />
3. Haurdunaldia<br />
Ernalketa gertatzen denetik haurtxoa jaio arteko<br />
tarteari haurdunaldi esaten zaio; bederatzi hilabete<br />
inguru irauten du.<br />
Haurdunaldian, amaren gorputzak hainbat aldaketa<br />
izaten ditu. Esate baterako, ez du obulurik<br />
sor tzen, eta hortaz, ez du hilekorik izaten. Horrez<br />
gainera, sabela hazi egiten zaio pixkanaka, eta<br />
gizendu egiten da. Titiak ere handitu egiten zaizkio<br />
haurdun dagoen emakumeari.<br />
Haurdunaldian, emakumeak zaindu egin behar du<br />
bere burua; besteak beste, ezin du edozer gauza<br />
jan, eta ez ditu alkohola eta tabakoa kontsumitu<br />
behar, enbrioira iritsi eta kalte egin baitiezaiokete.<br />
Ingurukoek maitasuna eman behar diote emakumeari,<br />
eta ondo zaindu behar dute, etapa gogorra<br />
baita.<br />
52<br />
zilborhestea<br />
likido<br />
amniotikoa<br />
umetokia<br />
q Enbrioiaren eskema, umetokian dagoela.<br />
3 hilabete 5 hilabete<br />
7 hilabete 9 hilabete<br />
plazenta<br />
enbrioia<br />
w Fetuaren garapena. Fetua hazi eta heldu egiten<br />
da, eta bien bitartean, amaren sabela handitu<br />
egiten da.<br />
133235 _ 0046-0057.indd 52 25/5/09 11:52:05133235 _ 0046-0057.indd 53 25/5/09 11:52:06<br />
Más información en la red<br />
R09<br />
4. Erditzea<br />
Haurtxoa amaren baginatik kanpora ateratzeari esaten zaio<br />
erditzea.<br />
Erditu aurretik, likido amniotikoa duen poltsa apurtu egiten<br />
da. Likido hori baginatik ateratzen da. Urak botatzea esaten<br />
zaio horri.<br />
Erditzearen lehen fasea da fase luzeena, eta dilatazio-fase deritzo.<br />
Fase horretan, umetokiaren irteera pixkanaka-pixkanaka<br />
irekitzen da, ama haurtxoaz erditu ahal izateko. Horrez gain,<br />
umetokiko ez-borondatezko giharrak uzkurtu egiten dira aldian<br />
behin, haurtxoa kanporatzeko.<br />
Hurrengo fasean, egozte-fasean, haurtxoa baginatik kanpora<br />
ateratzen da. Amak indar handiz bultzatzen du sabelaldeko<br />
giharren bidez, haurtxoari jaiotzen laguntzeko.<br />
Haurtxoa jaio ondoren, zilbor-hestea mozten da. Haurtxoari<br />
orbain bat geratzen zaio: zilborra.<br />
Erditzearen amaieran, plazenta botatzen da. Fase horri plazenta<br />
kanporatzea esaten zaio. e<br />
5. Edoskitzea<br />
R10<br />
Lehendabiziko hilabeteetan, haurtxoek esnea soilik edaten<br />
dute. Aldi horri edoskitzaro esaten zaio.<br />
Erditu ondoren, haurtxoak bularra hartzen duen bitartean<br />
sortzen da esnea amaren titietan. Amaren esnea oso osasungarria<br />
da; izan ere, haurtxoak behar dituen elikagai guztiak<br />
ditu, bai eta gaixotasun askoren kontrako defentsak<br />
ere.<br />
Amaren esnea ez ezik, esne artifiziala ere har dezakete haurtxoek.<br />
Esne artifiziala behi-esne eraldatua da.<br />
Haurdunaldiko bederatzi hilabeteetan, enbrioia eta fetua<br />
garatu egiten dira amaren sabelean. Ondoren, erditzea<br />
edo jaiotza gertatzen da. Jaioberriak esnea soilik<br />
edaten du.<br />
Galderak<br />
1. Gauza bera al dira enbrioia eta fetua Azaldu<br />
erantzuna.<br />
2. Azaldu zer den zilborra eta nola sortzen den.<br />
3. Zein da erditzeko azken fasea Zertan datza<br />
Ideas TIC<br />
e Erditzea oso hunkigarria izan ohi da<br />
gurasoentzat. Gaur egun, aita<br />
amarekin batera egon ohi da,<br />
haurtxoaz erditzen ari dela. Duela<br />
urte batzuk, baina, aitak ezin izaten<br />
zuen erditzean parte hartu.<br />
LORTU NAHI<br />
DUGUN MUNDUA<br />
Adinekoen garrantzia<br />
Gure gizarteko pertsona helduenek<br />
gauza asko dakizkite eta espe<br />
rientzia handia dute. Zahartzaroan,<br />
pertsonek ez dute lanik<br />
egiten, eta aisiaz gozatzeko, maitasuna<br />
emateko eta dakizkiten<br />
gauzak ingurukoei irakasteko aukera<br />
izaten dute.<br />
Adineko askok eta askok bilobak<br />
zaintzen dituzte, eta bilobak adinekoen<br />
aisialdiaz eta esperientziaz<br />
baliatzen dira. Gurasoei asko laguntzen<br />
diete eta bilobentzat ere<br />
oso onuragarria izaten da.<br />
● Egin idazlan bat zuretzat oso<br />
garrantzitsuak diren inguruko<br />
adinekoei buruz. Azaldu<br />
zergatik diren horren<br />
garrantzitsuak.<br />
53<br />
4<br />
Para explicar<br />
R10<br />
presentación<br />
<strong>La</strong>s fases del parto<br />
Tras ver esta presentación, que<br />
muestra el momento del parto,<br />
pida a los alumnos que hagan un<br />
esquema con las tres fases que<br />
se explican. Por ejemplo:<br />
Fase de<br />
consiste en...<br />
<strong>La</strong>s fases<br />
del parto<br />
Fase de<br />
consiste en...<br />
UNIDAD 4<br />
Fase de<br />
consiste en...<br />
Además, puede aprovechar esta<br />
presentación para repasar, entre<br />
otros, el concepto de músculo involuntario.<br />
Amplíe el apartado El mundo que<br />
queremos y pida a diferentes alumnos<br />
que lean el texto para toda la<br />
clase. Después, abra un debate<br />
para que los alumnos expresen<br />
sus opiniones sobre qué consideración<br />
deben tener las per-sonas<br />
mayores en nuestra sociedad.<br />
El desarrollo del embrión<br />
http:/ /www.youtube.com/watchv=43FaneYjmic<br />
Vídeo en el que se muestran<br />
las etapas del desarrollo de<br />
un embrión.<br />
Uso de la Enciclopedia Británica en los blogs<br />
http://britannicanet.com/page_id=15<br />
Los editores de blogs no<br />
solo pueden consultar gratuitamente<br />
la Enciclopedia<br />
Británica, sino que también<br />
pueden crear en sus blogs<br />
hipervínculos que se dirijan<br />
a ella. Así, los lectores del<br />
blog pueden consultar sin<br />
coste una de las mejores<br />
enciclopedias del mundo.<br />
52<br />
53
Jarduerak<br />
R11 R12 R13 R14<br />
4<br />
UNIDAD 4<br />
Para evaluar<br />
R11<br />
actividad<br />
interactiva<br />
Ulertu<br />
1. Azaldu zer diren bigarren mailako<br />
sexu-ezaugarriak eta osatu taula.<br />
Ahots altua<br />
.........<br />
BIGARREN MAILAKO EZAUGARRIAK<br />
emakumeak<br />
gizonak<br />
Ahots baxua<br />
.........<br />
6. Kopiatu marrazkia eta idatzi atal<br />
bakoitzaren izena.<br />
fetua – umetokia – plazenta –<br />
zilbor-hestea – likido amniotikoa<br />
Aplikatu<br />
11. Seme-alabek gurasoen antza izaten dute.<br />
Pentsatu ikasi dituzun gauzetan eta azaldu<br />
zergatik den horrela.<br />
12. Esan eskuineko argazkietatik zein den fetu<br />
batena, eta zein, enbrioi batena. Eman<br />
arrazoiak.<br />
A<br />
B<br />
Para explicar<br />
R15<br />
presentación<br />
R12<br />
actividad<br />
interactiva<br />
R13<br />
actividad<br />
interactiva<br />
R14<br />
actividad<br />
interactiva<br />
Ponte a prueba<br />
Utilice estas actividades para llevar<br />
a cabo una evaluación colectiva<br />
de la unidad.<br />
El recurso 11 plantea cinco preguntas<br />
sobre los temas estudiados<br />
en la unidad. Esta actividad<br />
se puede realizar de forma individual<br />
o con toda la clase.<br />
El recurso 12 es una actividad<br />
en la que los alumnos tienen que<br />
identificar las partes de un espermatozoide.<br />
Puede ampliar la<br />
actividad, pidiendo a un alumno<br />
que dibuje un óvulo en la pizarra y<br />
señale sus partes.<br />
El recurso 13 propone una serie<br />
de textos sobre el desarrollo del<br />
embrión que los alumnos tienen<br />
que completar eligiendo la opción<br />
correcta.<br />
El recurso 14 es un crucigrama<br />
en el que se recogen conceptos<br />
estudiados en la unidad.<br />
2. Kopiatu ugaltze-aparatuen marrazkiak eta<br />
idatzi organoen izenak.<br />
3. Azaldu hormonen eta sexu-ezaugarrien arteko<br />
harremana.<br />
4. Lotu hiru zutabeak eta osatu esaldiak.<br />
5. Zer aldaketa izaten dituzte emakumeek<br />
haurdunaldian<br />
54<br />
barrabila<br />
obulutegia<br />
obulua<br />
espermatozoidea<br />
txikiak eta<br />
mugikorrak<br />
handiak eta<br />
mugikorrak<br />
7. Erantzun galderei.<br />
a. Zer motatako sexu-ezaugarriak dira<br />
titiak<br />
b. Zer funtzio dute titiek<br />
c. Noiz garatzen dira titiak<br />
d. Edozein garaitan sor al dezakete esnea<br />
titiek<br />
Arrazoitu<br />
8. Iraitz-aparatuaren eta ugaltze-aparatuaren<br />
atala al da gernubidea Arrazoitu erantzuna.<br />
9. Lehen mailako sexu-ezaugarrien ala bigarren<br />
mailako sexu-ezaugarrien bidez bereizten da<br />
haurtxoen sexua Azaldu zergatik.<br />
10. Ba al dago likido amniotikorik emakume<br />
baten umetokian, haurdun ez badago<br />
Azaldu.<br />
133235 _ 0046-0057.indd 54 25/5/09 11:52:07<br />
Más información en la red<br />
El embarazo<br />
http:/ /www.elmundo.es/elmundosalud/documentos/2006/06/<br />
embarazo.html<br />
Página de la sección «Salud»<br />
del diario El Mundo sobre la<br />
fecundación, que contiene,<br />
además de mucha información<br />
acompañada de gráficos<br />
animados, un test que puede<br />
plantear a sus alumnos.<br />
IKASI EGITEN<br />
Grafiko lineal bat interpretatzea eta egitea<br />
Haurdunaldian, emakumeak gizendu egiten dira, fetua hazi egiten baita, eta plazentak<br />
eta likido amniotikoak ere pisua izaten baitute.<br />
Grafiko honetan ageri da zer pisu izan duen Ainhoak haurdunaldian.<br />
Pisua kg-tan<br />
68<br />
67<br />
66<br />
65<br />
64<br />
63<br />
62<br />
61<br />
60<br />
59<br />
58<br />
57<br />
56<br />
55<br />
13. Erantzun galderei.<br />
a. Zenbat kilo gizendu zen Ainhoa haurdunaldian<br />
b. Zenbatgarren hilabetean gizendu zen gehien<br />
c. Zer hiletan gizendu zen gutxien<br />
14. Egin grafiko bat Aioraren pisua adierazteko eta, grafiko hori<br />
oinarritzat hartuta, erantzun goiko galderei.<br />
Hasierako<br />
pisua<br />
Ainhoaren pisua haurdunaldian<br />
Hasierako pisua 1. hilab. 2. hilab. 3. hilab. 4. hilab. 5. hilab. 6. hilab. 7. hilab. 8. hilab. 9. hilab.<br />
Aioraren pisua haurdunaldian<br />
1. hilab. 2. hilab. 3. hilab. 4. hilab. 5. hilab. 6. hilab. 7. hilab. 8. hilab. 9. hilab.<br />
58 58 59 59 61 63 64 65 66 68<br />
133235 _ 0046-0057.indd 55 25/5/09 11:52:08<br />
Ideas TIC<br />
¿Qué es Twitter<br />
http:/ /twitter.com/<br />
R15<br />
Twitter es un servicio gratuito<br />
que permite que sus<br />
usuarios se comuniquen<br />
entre sí mediante mensajes<br />
cortos, en respuesta a esta<br />
pregunta: ¿Qué estás haciendo<br />
Es una herramienta<br />
utilizada por muchos alumnos<br />
como medio de comunicación<br />
en tiempo real.<br />
55<br />
<strong>La</strong> interpretación y elaboración<br />
de una gráfica lineal<br />
Esta presentación le ayudará a explicar<br />
de forma gradual los pasos<br />
que hay que seguir para llevar a<br />
cabo el procedimiento propuesto<br />
en la sección Aprende a hacer.<br />
Después de que los alumnos hayan<br />
elaborado la gráfica de la actividad<br />
14 de forma individual,<br />
puede proponer una corrección<br />
por parejas, en la que cada alumno<br />
tenga que corregir la gráfica de<br />
su compañero.<br />
54<br />
55
Berrikusi<br />
GAI NAIZ…<br />
4<br />
UNIDAD 4<br />
Para evaluar<br />
1. Irakurri laburpena.<br />
R16<br />
Testu zientifikoak interpretatzeko<br />
Para explicar<br />
R16<br />
actividad<br />
interactiva<br />
Resumen de la unidad<br />
Este recurso presenta el resumen<br />
de la actividad 1 del libro<br />
del alumno, con algunas palabras<br />
para completar.<br />
Ugaltze-aparatuak<br />
Ugaltze-aparatuak lehen mailako sexu-ezaugarriak<br />
dira. Jaiotzean, pertsonok baditugu ugaltze-aparatuak,<br />
baina heldu gabe egoten dira. Nerabezaroan heltzen<br />
dira.<br />
Ugaltze-aparatuak sexu-organoak dira, eta ugalketan<br />
parte hartzen dute. Emakumeen sexu-organoak obulu<br />
tegiak eta umetokia dira. Gizonen sexu-organoak<br />
ba rrabilak eta zakila dira.<br />
Obulutegietan, emakumeen sexu-zelulak sortzen dira:<br />
obuluak.<br />
Barrabiletan, gizonen sexu-zelulak sortzen dira:<br />
esper matozoideak.<br />
BIKI UNIBITELINOAK<br />
Biki unibitelinoak zigoto beretik sortutako bikiak<br />
dira. Zigoto hori hainbat aldiz zatitzen da,<br />
eta enbrioia sortzen da. Une jakin batean, enbrioia<br />
bitan banatzen da. Zati bakoitzak enbrioi<br />
bat osa tzen du, eta enbrioi bakoitza bere aldetik<br />
garatzen da.<br />
Biki unibitelinoak berdin-berdinak dira, zigoto<br />
beretik sortzen baitira. Poltsa amniotiko berean<br />
eta plazenta berean garatzen dira.<br />
BIKI BIBITELINOAK<br />
Biki bibitelinoak bi zigototatik sortzen dira;<br />
hau da, bi espermatozoidek ernaldutako bi obulutatik.<br />
Hortaz, sexu berekoak edo sexu desberdinekoak<br />
izan daitezke. Gainera, biki horiek beste edozein<br />
neba-arrebak adinako antza izaten dute.<br />
Bakoitza bere poltsa amniotikoan eta bere plazentan<br />
garatzen da.<br />
Amplíe cada uno de los textos<br />
que se incluyen en la sección Eres<br />
capaz de… y pida a dos alumnos<br />
que los lean en voz alta. Después,<br />
realice las actividades con<br />
toda la clase. Luego, pregunte a<br />
los alumnos por qué los gemelos<br />
univitelinos son del mismo sexo.<br />
Una vez resuelta esta actividad,<br />
proponga a los alumnos escribir<br />
en sus cuadernos o en un documento<br />
en el ordenador el resumen<br />
completo, ya que les será<br />
muy útil a la hora de repasar los<br />
contenidos fundamentales de la<br />
unidad.<br />
Ernalketa<br />
Ernalketa Falopioren tronpetan gertatzen da. Prozesu horretan, obulu bat eta<br />
espermatozoide bat elkartzen dira, eta zigotoa osatzen dute. Zigotoa da sortuko<br />
den gizakiaren lehenengo zelula. Zigotoa zatitu, eta enbrioia sortzen da.<br />
Haurdunaldia eta erditzea<br />
Haurdunaldian, enbrioia eta fetua garatzen dira amaren umetokian. Fetuak<br />
zilbor-hestearen bidez jasotzen ditu mantenugaiak eta oxigenoa.<br />
Haurdunaldiaren amaieran, erditzea edo jaiotza gertatzen da.<br />
plazenta<br />
bakarra<br />
poltsa amniotiko<br />
bakarra<br />
bi plazenta<br />
bi poltsa<br />
amniotiko<br />
Además, puede proponerles que<br />
busquen información en Internet<br />
sobre partos múltiples (trillizos,<br />
cuatrillizos). Sería interesante que<br />
investigasen sobre las diferencias<br />
entre trillizos y trigemelos.<br />
Amplíe el texto de la actividad 3<br />
y pida a los niños que busquen<br />
en una bolsa las palabras que<br />
se indican. Después, propóngales<br />
que escriban cada una en un<br />
papel. Introduzca los papeles en<br />
una bolsa y, a continuación, vaya<br />
sacándolos uno a uno y pidiendo<br />
a un alumno diferente en cada<br />
ocasión que defina la palabra en<br />
cuestión. Por último, serán sus<br />
compañeros los que tengan que<br />
dar por correcta la definición que<br />
haya expuesto.<br />
2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.<br />
3. IKASTEN IKASTEKO. Idatzi koadernoan beltzez nabarmenduta dauden unitateko hitzak.<br />
Ondoren, definitu bost hitz garrantzitsuenak.<br />
56<br />
......... zelulak<br />
barrabila<br />
zelulak<br />
obuluak<br />
.........<br />
zer<br />
osatzen<br />
dute<br />
Giza ugalketa<br />
zer<br />
......... enbrioia<br />
bihurtzen da<br />
......... jaioberria<br />
1. Azaldu zer antzekotasun eta zer desberdintasun dituzten bi motatako bikiek.<br />
2. Begiratu biki unibitelinoen eraketari buruzko eskemari eta marraztu antzeko<br />
eskema bat biki bibitelinoen eraketari buruz.<br />
133235 _ 0046-0057.indd 56 25/5/09 11:52:09133235 _ 0046-0057.indd 57 25/5/09 11:52:10<br />
obulua<br />
zigotoa<br />
enbrioia<br />
fetuak<br />
57<br />
Más información en la red<br />
Trigemelos<br />
http:/ /www.elpais.com/fotografia/ha/sido/embarazo/elpdiasoc/<br />
20090901elpepusoc_5/Ies/<br />
Página publicada por el diario<br />
El País con ocasión del<br />
llamado «parto trigemelar de<br />
Málaga» (septiembre, 2009)<br />
en la que, de forma esquemática,<br />
se explican las diferencias<br />
entre trillizos y trigemelos.<br />
Ideas TIC<br />
Aula 365 © . Speedy<br />
http:/ /argentina.aula365.com<br />
Portal desarrollado en Argentina<br />
que se ofrece como un<br />
servicio de apoyo escolar que<br />
conecta gente en una red<br />
global de aprendizaje colaborativo.<br />
Dispone de muchos<br />
recursos para alumnos y profesores,<br />
clasificados por curso<br />
y área.<br />
56<br />
57