El Niño 1997-98 en el norte de Chile: efectos en la estructura y en la
El Niño 1997-98 en el norte de Chile: efectos en la estructura y en la
El Niño 1997-98 en el norte de Chile: efectos en la estructura y en la
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
mus 1994a, 1994b), o <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s más bajas<br />
(ca. 10-21 ºS) para <strong>el</strong> <strong>El</strong> Niño, <strong>1997</strong>-19<strong>98</strong> (Lle<strong>el</strong>lish<br />
et al., 2000; Fernán<strong>de</strong>z et al., 2000),<br />
sólo se <strong>de</strong>tectó un <strong>de</strong>sfase <strong>en</strong> los patrones<br />
estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> Laminariales.<br />
En este contexto, <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mortalida<strong>de</strong>s<br />
masivas <strong>de</strong> los huirales submareales<br />
durante <strong>El</strong> Niño <strong>1997</strong>-19<strong>98</strong> sugiere: a) <strong>efectos</strong><br />
difer<strong>en</strong>ciales <strong>en</strong>tre distintos ev<strong>en</strong>tos <strong>El</strong><br />
Niño, b) pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> localida<strong>de</strong>s “fu<strong>en</strong>tes”<br />
(s<strong>en</strong>su Camus, 1994 a), don<strong>de</strong> como consecu<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> atributos d<strong>el</strong> hábitat se manti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>minariales que “exportan”<br />
propágulos hacia otras localida<strong>de</strong>s don<strong>de</strong><br />
sí se han producido mortalida<strong>de</strong>s masivas (localida<strong>de</strong>s<br />
“sumi<strong>de</strong>ros”, s<strong>en</strong>su Camus, 1994a).<br />
La baja mortalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>de</strong> algas pardas durante <strong>El</strong> Niño <strong>1997</strong>-19<strong>98</strong>, y<br />
<strong>la</strong> pronta recuperación <strong>de</strong> sus abundancias<br />
post-ev<strong>en</strong>to, serían consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aflorami<strong>en</strong>tos<br />
costeros simultáneos a <strong>la</strong> máxima<br />
manifestación <strong>de</strong> <strong>El</strong> Niño <strong>1997</strong>-19<strong>98</strong> (Vásquez,<br />
et al., 19<strong>98</strong>). Esto habría disminuido <strong>la</strong> profundización<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> termoclina e increm<strong>en</strong>tado<br />
<strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> nutri<strong>en</strong>tes, favoreci<strong>en</strong>do<br />
<strong>la</strong> estabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s submareales<br />
someras <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> estudio (González et<br />
al., 19<strong>98</strong>; Vásquez et al., 19<strong>98</strong>).<br />
La disminución significativa <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas<br />
<strong>de</strong> Laminariales, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Macrocystis<br />
integrifolia <strong>de</strong>s<strong>de</strong> otoño <strong>de</strong> 1999 <strong>en</strong><br />
ad<strong>el</strong>ante (Fig. 1), parece ser un efecto indirecto<br />
<strong>de</strong> <strong>El</strong> Niño <strong>1997</strong>-19<strong>98</strong> y directo <strong>de</strong> La<br />
Niña 1999. Para ambas especies <strong>de</strong> Laminariales<br />
dominantes, los increm<strong>en</strong>tos estacionales<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> abundancia d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un año está<br />
r<strong>el</strong>acionada con <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> esporofitos<br />
juv<strong>en</strong>iles, tal como ha sido observado para<br />
pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Laminariales <strong>en</strong> <strong>el</strong> hemisferio<br />
<strong>norte</strong> (Tegner et al., 1991 <strong>1997</strong>, Dayton et al.<br />
1999). Sin embargo, estos reclutas no siempre<br />
alcanzan tamaños adultos <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
estación d<strong>el</strong> año (Tegner et al., 1991, <strong>1997</strong>;<br />
Vásquez 1<strong>98</strong>9; Vásquez & Buschmann, <strong>1997</strong>).<br />
Un factor prepon<strong>de</strong>rante <strong>en</strong> <strong>la</strong> mortalidad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s algas pardas es <strong>el</strong> <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas producto d<strong>el</strong> movimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> agua (impacto d<strong>el</strong> oleaje y arrastre<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> fondo; Vásquez 1<strong>98</strong>9;<br />
Dayton et al., 1<strong>98</strong>4). Este factor <strong>de</strong> mortalidad<br />
difer<strong>en</strong>cial se maximiza con <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />
superficial d<strong>el</strong> mar durante períodos<br />
ENOS, <strong>el</strong> que <strong>de</strong>bilita <strong>la</strong> adhesión d<strong>el</strong> disco<br />
basal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s macroalgas, aum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> mortalidad<br />
g<strong>en</strong>erada por <strong>el</strong> movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua<br />
(Dayton & Tegner 1<strong>98</strong>4; Dayton et al., 1999).<br />
La mortalidad <strong>de</strong> macroalgas <strong>la</strong>minariales<br />
constituye un ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> r<strong>el</strong>evancia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> biodiversidad <strong>de</strong> los ambi<strong>en</strong>tes<br />
costeros (Vásquez et al., 2001), puesto<br />
que constituy<strong>en</strong> áreas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sove, as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />
y refugio <strong>de</strong> numerosas especies <strong>de</strong><br />
macroinvertebrados y peces (Vásquez &<br />
Sant<strong>el</strong>ices, 1<strong>98</strong>4; Vásquez, 1993).<br />
Este estudio <strong>de</strong> mediano p<strong>la</strong>zo, evid<strong>en</strong>cia<br />
<strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> patrones estacionales<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> ambas especies <strong>de</strong><br />
macroalgas pardas, y refuerza <strong>la</strong> propuesta<br />
<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er series <strong>de</strong> tiempo que super<strong>en</strong><br />
los 5 años (Tegner et al., <strong>1997</strong>; Vega &<br />
Vásquez, 2002). No obstante lo anterior, durante<br />
años sin <strong>El</strong> Niño, ambas pob<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas adultas muestran estacionalidad<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> sus pob<strong>la</strong>ciones con mayores<br />
abundancias durante <strong>el</strong> verano y reclutami<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> juv<strong>en</strong>iles prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />
durante invierno-primavera. Estos patrones<br />
coincid<strong>en</strong> con los patrones temporales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
dinámica pob<strong>la</strong>cional <strong>de</strong> <strong>la</strong>minariales observados<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s más altas (Vásquez, 1992).<br />
Otro factor importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> mortalidad<br />
<strong>de</strong> Laminariales es <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> herbivoría<br />
<strong>de</strong> pastoreadores b<strong>en</strong>tónicos como erizos<br />
<strong>de</strong> mar y moluscos gastrópodos (Tegner<br />
& Dayton, 1991; Vásquez & Bushmann,<br />
19<strong>98</strong>). En <strong>el</strong> área <strong>de</strong> estudio, y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral<br />
para <strong>el</strong> <strong>norte</strong> <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>, <strong>el</strong> principal pastoreador<br />
b<strong>en</strong>tónico es Tetrapygus niger (“erizo negro”,<br />
Vásquez & Bushmann <strong>1997</strong>; Vásquez,<br />
2001). En este estudio, existe una r<strong>el</strong>ación<br />
inversa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pastoreadores<br />
b<strong>en</strong>tónicos (erizo negro) y <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong><br />
Macrocystis integrifolia. Durante <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to La<br />
Niña 19<strong>98</strong>-1999, se produjo un importante reclutami<strong>en</strong>to<br />
d<strong>el</strong> erizo negro Tetrapygus niger,<br />
126