01.12.2012 Views

do hallado la verdad, que bufcaban , de tal fuer

do hallado la verdad, que bufcaban , de tal fuer

do hallado la verdad, que bufcaban , de tal fuer

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ET ULTIMA,<br />

M E D I C O<br />

PRACTICA,<br />

INQUA EXPONITÜR<br />

COKSTtTVTlO JHW 1733. CVM M0T(BIS<br />

ab ¡pfa penJentibui Ta!m¿ B¿¿earium*><br />

OBSERVATA<br />

A D. D. JOSEPHO<br />

GENOVARD,<br />

MEDICO MAIORÍCENSI , ET REGIRÉ<br />

HISPALENSIS SOCIETATIS<br />

SC'ENTIAKU.M SOCO.<br />

PRO OE M I U M<br />

UEMAFMOLUM morbí píurími fuós<br />

temporum mutationibus na<strong>tal</strong>es <strong>de</strong>benc,<br />

ut aphor. i.feft* 3. <strong>do</strong>cec Hip. ita etiam<br />

varia atgricudinum incrementa, vel <strong>de</strong>crementa<br />

» eventus, habittim , óc terminaciones<br />

diverfas, aeratum, idiofyncraíía MI m<strong>que</strong><br />

commoda > at<strong>que</strong> incommoda , tempenita-<br />

*C§ apni prodacuat > ut in varüs ejuf<strong>de</strong>m iibri iententiis<br />

0Uc


5o4 DISSERTJCÍÓN XIX.<br />

magnus i<strong>de</strong>m Cous commonítrat. Eapropter artera Medí*<br />

cara colencibus, temporum conítitutiones fcitu, & ccgnitu<br />

neccífarias ducit , & praicipit in pjuribus ]ocis,obfecúndante<br />

Galeno : a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> íokrtiffimae Hifpaleníis Regias<br />

Societatis in Medicinam excolen<strong>do</strong> , bono publico confulen<strong>do</strong>,<br />

ac falutí communi profpicien<strong>do</strong> confuetudinem<br />

tanquam utiliffimam, ncmo non <strong>de</strong>rairabitur; fapientiíuV<br />

morumquc Gracorum scccnomiam , único hujufce Societatis<br />

Spiritus aff<strong>la</strong>tu , in Hiípania redivivam quicum<strong>que</strong><br />

profpiciet. Ut igitur tam <strong>la</strong>udabili Académico Inftitiuo,<br />

at<strong>que</strong> jufíiú obtemperen!, pro mearum virium irnbecilli-:<br />

tate, fimul at<strong>que</strong> temporis anguftia, anni 173J. teraperiem<br />

> tempefta tu ñi<strong>que</strong> viciííitiidines cura morbis ab ipfís<br />

pen<strong>de</strong>ntibus exponcre non verebor.<br />

OTEMIS OBSERVATIO.<br />

I Neunte Hyeme, interdiu leviterfpirante Aquilone,nottu<strong>que</strong><br />

pro<strong>la</strong>bcnte pruína ( cum multó antea per totum<br />

fcrmé Aummnum prxter folitum morera copioíi, &<br />

fre<strong>que</strong>ntiores imbres ab Auftro tune regnante exurgentes<br />

, aérem, at<strong>que</strong> corpora nofera humidiora reddidifíent)<br />

febres catharrales infantes epi<strong>de</strong>micé infefrare ccepenmr,<br />

cum buccarum uberi ferofa illuvie, raucedine, fumnia<br />

Inappetentia ,<strong>do</strong>loribus in ferobieulo cordis, ventrisrugitu,<br />

& interdum lumbricis ano, & cato excrctis, totius<br />

corporis per interval<strong>la</strong> phlogoíi anhelitüs diffícultatc , anxietare,cum<br />

crebriori,& vehementiori tuííi,aliquandó tamcti<br />

alto fopore <strong>de</strong>tincbanmr. Protenfo ad <strong>de</strong>cimum quantum<br />

circiter vigore,íupervenientc vero <strong>de</strong>in excrea tu mueofa: materia:,<br />

feníim ad falutem próperabant quamplures, cum non<br />

pauci in fine primi, vel íecundi ftadii lethaliter convelierentur,<br />

vel fufrócati interirent. Attamen Pueri non ita ae<br />

infantes,ut plurimum afnciebantur , i licét enim permulti<br />

íeriná tuffi <strong>la</strong>bjrarent, febris tamen vel nul<strong>la</strong> , vel mitior<br />

advocabatur; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> minus malé habebant. Pro infantum<br />

curationc abfolvenda, in primis lenicncia , bechica,<br />

clyfteres <strong>la</strong>xantes, unam<strong>que</strong>?vel alteram fanguinís<br />

mifsios


tíEDICÓ-TlACTICA. 50-5<br />

iwifsíohem , f»rout a;tas íerebat, & vires fínebant, at<strong>que</strong><br />

phlogoíis asftuatio, & difficultas refpirandi exigebant, pra><br />

lcripijmusj reliquis vero temporibus ( perpaucis exceptis,<br />

quious, natura manítrante viam, lenia fa<strong>do</strong>rifica exhibuimus)<br />

cathartícis <strong>la</strong>x.intibus, cmeticis, & bechicis ómnibus<br />

indicationibus fetisfecimus , dum Pucris emética íolummodó<br />

opem tulere.<br />

/ETIOLOGÍA.<br />

UTut fiante Borea , ad omnia fermé muñía obcunda<br />

corpora noftra a<strong>la</strong>criora reddantur, ut Hip. aphor.<br />

17. feét. 3. & Galen. in comm. teftantur j quia tam:n<br />

eft modusin rebus, ultra <strong>que</strong>m earum, qux nos afficiunt<br />

rerum non naturalium re£titu<strong>do</strong> conüitere nequit, eapropter<br />

inquirere oportet qiu praeternaturali modificatione aér<br />

á Scptentrione agitatus, febres catarrhalcs in noílra regione<br />

pueris , ac potifsimum infantibus infiarre potuerit?<br />

Meminit jam antea Hip. aphor. 13. lib. 3. Hycme<br />

autumnum pluviofum , & Auírralem iníe<strong>que</strong>nte , catarrhos<br />

fieri: fed cur ifti, folo liquidi<br />

motu piures emergeré partícu<strong>la</strong>s, aut molécu<strong>la</strong>s exiüfíimisjfed<br />

multó plures,fivcnte per diemcaloreSolis,vibratiO"<br />

nem,aut revolutioneñ iingu<strong>la</strong>rum circaproprium centrurn,at<strong>que</strong><br />

etiam varias ab inferioribus corporibus exha<strong>la</strong>tiones expirare<br />

, & in aerem infilire ; ac <strong>de</strong>in<strong>de</strong> inferioris ae'ris<br />

pon<strong>de</strong>re trudi, & íurfum ferri, <strong>do</strong>ñee ad eam Atmofphxix<br />

regionem pervenirent, in qua circumfluus aér ejuf<strong>de</strong>m<br />

in fpecie gravitatis <strong>fuer</strong>it cum illis. Sed quoniam tune<br />

tem^oris breviore S lis fuper horizonte mora, aer, ac<br />

térra parüm incaluere , i<strong>de</strong>ircó ftatím feré poft Solis<br />

©ccafum aér refrigeraba tur , a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> <strong>de</strong>nfabatur > 6c<br />

tamen qui nos ambíbat aérem, multa humidrate perfufum<br />

obfervabamus > quod á vaporibus non multum ele-<br />

3ratis?5cuni eu:u bditibus il<strong>la</strong>píu coeuntibu* eruendumi


5o quia<br />

humores per canalículos cutáneos, confiniumqae partium<br />

vaícu<strong>la</strong> , ¿mminuta prerlione externa ob ievita:em aé. is<br />

: .zm\s , nberídri rivulo fluant ; ac etiam , quia aer<br />

hamoiíbus immixtus , fuá e<strong>la</strong>fticitare magis rarefeit, Sí expandían<br />

hiñe carnis intumeícentia, qiisc in cucurbirulis<br />

Chyrurgomm obfervatur 5 hinc Amphibioram infía<strong>do</strong> in<br />

machina Boyliana, ubi exhauritar aér : interim etiam<br />

aéni dnautionefit, utpomum veiuítate corrugatum , aj<br />

contraaum, fi recipienti indatur, & déin ope'amiix cxtrahatur<br />

aer, rmjorem molem acquirat, & ruéis ©biitcratis,<br />

priítinum lxrorcm recuperct.<br />

Ex


MEDICO PRACTICA: 5,07»<br />

Ex fu-pcríor'bus etiam li<strong>que</strong>t quanta. poírmodunv ad<br />

Hyemis inicium inducía tueric aeri gravitas > cum fngiditate,<br />

& <strong>de</strong>níicare, tum halituum i 6c vaporum. concrecione,,<br />

iníerna<strong>que</strong> protuíione, ac fubli<strong>de</strong>nria.. & tan<strong>de</strong>ra iníeqticnti<br />

Aquilonis aíftatu » cujus <strong>la</strong>cione íuperne dcorftim , gravítatis<br />

n fura augeri neceírdm eít 5 ut afconíus. Mercurií in<br />

Barómetro ad 2.8 pollices,


So8 DissEXT^c/bTi xrin.<br />

lcges aco<strong>de</strong>re eír necefium : un<strong>de</strong>iebris, pulfufqúe rmgni><br />

céleres, & rre<strong>que</strong>nres, ut luíiüs in Diííert. <strong>de</strong> Feb. AÍric.<br />

oítendi.<br />

Qnpd autem univerfa infantilm peripharria íratutó<br />

pondcie comprclía , humores fuum circuJum mutenr,<br />

uberiüíquc ad interiora uiant, ut febrem quo expofui mo<strong>do</strong><br />

valeant procreare» anxierates, prsccordiorum anguítia:<br />

febris , alia<strong>que</strong> pathemata , qua: íimplicis aquaz tepi<strong>de</strong>e balneo<br />

immerli quotidie experiuntur , luculenter probant:<br />

íiqui<strong>de</strong>m phanomena ifrhac difficilem in preccordiis liqui<strong>do</strong>rum<br />

trajeóhim ominantur ;nec ita dirhcile trajici <strong>de</strong>bent,<br />

quin uberius, ac ccleriús quám ante ingrefium balnci<br />

ad interiora <strong>de</strong>riventur, qua proporcione ab exterioribus<br />

abducuntur, fubripiuntur , pr¿-pediuntur, ar<strong>que</strong><br />

intercipiuntur: non autem alia <strong>de</strong> cau<strong>la</strong> humores ab exterioribus<br />

dillrahuntur, ac revelluntur, quám ab au¿ta incumbentjs<br />

aquae gravitate, qua: au&um , datumqne aé'ns<br />

pondus non aiquat.<br />

Prxtereá toro corporis habitu fie preflb, univerfa bumorum<br />

mal<strong>la</strong> non ditf<strong>la</strong>tur, tum quia ad íecretoria cutis<br />

organa non accedit; tum etiam quia glándu<strong>la</strong>: miliares<br />

conniventes, humori fecernen<strong>do</strong>, 6c admitien<strong>do</strong> ini<strong>do</strong>*<br />

nea funt; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> infeníiÜs diapnoe coeicita , & alcajica<br />

falia plurima, quibus fcatet, in fanguine Iuxuranria<br />

fermentativum motum augent ;qui cumexpaníivus» íit, in<br />

orancra loci difterentiam humores cogit, ac confe<strong>que</strong>nter<br />

in vaforum parietes arietan<strong>do</strong> , corum ofcil<strong>la</strong>tionem<br />

angent , a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> gemina ratione circu<strong>la</strong>tionem accelérat:<br />

lin<strong>de</strong> etiam febris.<br />

Quoniam vero aer, qui infpiran<strong>do</strong> puerorum <strong>la</strong>ryngem,<br />

tracheam , bronchia, ac veíicu<strong>la</strong>s pulmonares fubibat,<br />

fcabris íalibas pluribus á pruína exha<strong>la</strong>ntibus gravidus<br />

erat, membranam pra:fata refpirationis organa obve<strong>la</strong>ntcm<br />

interiüs , ftimu<strong>la</strong>re confe<strong>que</strong>ns erat* Interina quoniam<br />

hxc membrana g<strong>la</strong>ndulis confeftim fpatíis , fecernen<strong>do</strong><br />

humori bronckiali , ad dietas partas oblinendas dicato<br />

, contexitur , neceflum e(l , fació Ib*mulo ; ut lympham<br />

bronchi?.lem,vquá turgent, uberius cruftent, ac poft*<br />

jnodürn <strong>de</strong>pletis g<strong>la</strong>'ndjlis j perípirationis tumor rctentus,<br />

una


MEDICO-TRACriCA. 5


^io jyUSERTACTON XFTII.<br />

geftknii fámu<strong>la</strong> ntinin prava imbccillitacc, feminia verminofa<br />

indómita > vermes pofthac exerebanc.<br />

Per interval<strong>la</strong> febris exacerbatur; quod cacochylix in<br />

fanguinem cranfluxui a dferi bendum i uci phlogoíis, orgafmicx<br />

fermentationisrarefcentia:, un<strong>de</strong>, vox rauca.<br />

Anhelitüs difficultas > cruorem in pulmones uberiüs,<br />

& celenüs irruentem, catarrhalem<strong>que</strong> humorem veíicu<strong>la</strong>s,<br />

extrema<strong>que</strong> bronchia infarcientem portendit. Eaproptcr<br />

in {tatú , concoclce materix íaciliori excreatu fuperveniente,<br />

ad falutem properabajat infantes complures ; quia<br />

pulmones ab infarcru fe expediebant, & libenori aeris ingreííli,<br />

fongiiiniscircuitui favcjhant.<br />

I<strong>de</strong>ó refpirátio ell fundió ad vitam abfoluté necefíalia<br />

in homine m lucem edito i quia ¿1 litis rniniííerio fmguis<br />

á <strong>de</strong>xtro in ílnitrmm cordis tha<strong>la</strong>mum per pulmones<br />

trudirur: proin<strong>de</strong><strong>que</strong> vivere non potTumus> fi refpirátio<br />

<strong>de</strong>ficiac, vel magnopeié minuatur: hinc enirn intercepto


UEBICO-TKACnCA y | t<br />

ccpto fanguinis circulo per pulmones, ncccfltim cíl fubíiftere<br />

cordis motum, qui cruoris á <strong>de</strong>xtrofinuin pulmones<br />

cxpUiíione , & ejuí<strong>de</strong>m in üníftro fpccu á pulmonibus<br />

receprione perennatur.<br />

Qjod autem refpiratio ad <strong>tal</strong>em circulum promoven"<br />

dum aofoluté requiratur, ex refpiracionis mechanifmo li*<br />

<strong>que</strong>t. Etenim quan<strong>do</strong> in infpiratione mufculorum infpi"<br />

ratoriorum opera attolluntur coi<strong>la</strong>* cum fterno,


I iZ DISERTACIÓN XIX.<br />

reciprocan» r ün<strong>de</strong> aeris expulíio , at<strong>que</strong> preífu á fangui_<br />

ne uberius, &celeriüsü<strong>la</strong>bente , at<strong>que</strong> orgafmica fermen<br />

tatione nimium rarefeentc.<br />

Motus convulíivi, qui febricitantes invehen<strong>do</strong> > mortem<br />

porten<strong>de</strong>bant, ut jara pri<strong>de</strong>m notavit Hip. fcéfc. ¿f.Aph.<br />

4. acedara inCoacis > ex multiplici capite repetendi.<br />

Primo ex fero in baíi calvarix efflifo , & ñervos in fuá<br />

origine ¡nxqualiter comprimente. Secundó ex infarttu cerebn<br />

> & dura: meningis irregu<strong>la</strong>rí, geminas hafce poten-.<br />

tías fpiritus ad nrifculos amandantes irritante.<br />

Serum enim in baíi calvarix effufum, ab arteras i nxqnilkcr<br />

micantibus , dura meninge ofcil<strong>la</strong>nte, & cerebro<br />

concitante, continuó premi, & agitan neceflum eft. Ergo<br />

inxqualiter nervorum origines fuñt comprimendx. Ergo.<br />

inxqualis Hquidi cerebroíi ad mufculos ínfíuxus futums<br />

cft i un<strong>de</strong> motus convnlfiví i cúm iítinihil aliudfintquárn<br />

alternata , & involuntaria mufculorum contra&io ab ípjrituum<br />

infiuxu proce<strong>de</strong>ns, racione cuius mernbra abnixé agí*<br />


MEDTC&.PRACriCJ. f^<br />

Non abfimili mo<strong>do</strong> in orgafmo fcbrilí, partícu<strong>la</strong>: ianguinis<br />

heterogénea; crafliores a prirnis viisfuggeftae, dura<br />

circu<strong>la</strong>tionis miniílerio ad caput feruntur, motus fpaimo*<br />

dicos producere <strong>de</strong>berte: íiqui<strong>de</strong>m partes fanguínis tenuio-i<br />

res , qux non irretiuntur á craílioribus , único cordis<br />

i&u arterias undi<strong>que</strong> iraplcnt i crafliores vero obítant quominíis<br />

cerebri, & durae meningis tubi arterioíi , quos íu-s<br />

beunt, cordis fyftolc ccquaiiter rcpleantur i quippe crafliores<br />

cordis impuifus non nihil obíiftunt, feu minus obfcquuntur<br />

, & exigua: arteria; pro ratione diametri plus folito<br />

relu&antur appellentibus craílioribus: hinc appdlentem<br />

fluentura purpureum, pcrtli&a vaíainxqüaliter dilhjbui ,&<br />

quá introducía; funt particu<strong>la</strong>r crafliores, difficiliüs in venas<br />

migrare confe<strong>que</strong>ns eíl. Ergo ina:qualis arteriarum di<strong>la</strong>ta<strong>do</strong>.<br />

Ergo ina:qualis fibriüarum emporii compreflio futura<br />

eft : quam ina:qualis fpirituum ad mufeulos impuifus confe<strong>que</strong>tur<br />

: un<strong>de</strong> motusconvulíivi.<br />

Pueri quantumvis catarrho corriperentur, plurestamen<br />

febre carebant ; & qui febre tenebantur , non tam vehementem,<br />

ac infantes fxpé numero experiebamur: íiqui<strong>de</strong>m,<br />

unumquod<strong>que</strong> recipitur ad modum recipicntis ; & pronc<br />

corpus accrefcit, crafliores , firmioref<strong>que</strong> fiunt vaforum<br />

parietes : a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> magis obíiftunt corporibus externé comprimcntibus.<br />

Pretcreá, augefeente corpore , augeturetiam<br />

cordis fyftole , qua liquida ad habitüm corporis <strong>de</strong><strong>la</strong>ta,<br />

yalidiorem nifum excrcent in vaforum parietes: ur<strong>de</strong> majar<br />

contranitcntia externa prefsioni apponitur i proin<strong>de</strong><strong>que</strong><br />

non ita in pucris,ac infantibus repellebantur humor<br />

res á partibus cutí confinibus, ut ad interiora magis <strong>de</strong>rivarentur,<br />

ad febrem producendam mo<strong>do</strong>, quo fupeí us expofui.<br />

í<strong>de</strong>m eíto judicium <strong>de</strong> tranfpirationc j quam pro<br />

altera febris caufa adduxi.<br />

Verumtamen pueri cruciabantur tufsi praeter propter<br />

ferina , ea<strong>que</strong> fre<strong>que</strong>ntifsimé ílomachali, quan<strong>do</strong> catarrhalis<br />

materia in ítomachum <strong>de</strong>cidua, & ingentem fpifsitndi-<br />

"íu" ac [ e P ta ' fa* vifeiditate ventriculi parietibus tenaciter<br />

adhajrcbat, ac tum mole, tum acredine orinciurn fupenus<br />

pra^fertim <strong>la</strong>ceífen<strong>do</strong>, tufsim a<strong>de</strong>ó vehementem , importúna<strong>la</strong><br />

, ac pertinacem accerfebat, ut ukimam expiraucncni


-¡ r 4 VISSERTACION XI*.<br />

tíonem edituri ví<strong>de</strong>rentur pueri. Haec quid'em mareríe?,<br />

fui nidum íufficienter indicabat per anxiecates > ac <strong>do</strong>lqres<br />

in regione epigaltrica fubícrobiculo cordis: cóñféhftts<br />

vero ventriculi cum pulmonibus , mufcuiis intercof<strong>tal</strong>íbus<br />

, &c epigaítricis, ex neurología patet: in<strong>de</strong> p'anum<br />

efe <strong>de</strong>ducere pueroium tuísim ferinam : quan<strong>do</strong>qti<strong>de</strong>m,<br />

ventrículo dicta materia ílimu<strong>la</strong>to, ípirituum refíuxus acl<br />

cerebnmi promovetur > ac exin<strong>de</strong> juxta fympathias legés,<br />

uberior, celerior<strong>que</strong> fpiritur.m concitatur influxusadpulmines,<br />

iiuercof<strong>tal</strong>es, Se epigaftricos mufculos, qui expirationi<br />

erficienda? primas tenent: un<strong>de</strong> tufsis vehemen?,<br />

ventriculi ftimulus<br />

celia tet.<br />

Sánele teftor, me ejufmodi turfes ferinas > 5c chronícas,<br />

ex ítomacho oriundas, innúmeras obfervaífe. Simili<br />

prorsus mo<strong>do</strong> ferinas tufles fre<strong>que</strong>ntifsimé obíervatas<br />

, refert Etmullerus Tom. a. lib. i. Sed. 14. cap. 3. art. 3.<br />

Et lib. $. cap. 4. art. 23.<br />

Et utut permulci > uteum<strong>que</strong> pcrillurtresMedici,ex<br />

diaphragmatis convulíiva contrac*ione , tufíes importunas<br />

eruere conentur, innixi obíervattone íblertifsimi Bartho-<br />

Üni, qui in vacca per annum integrum tufsi <strong>la</strong>borante<br />

periculum fecit>& illxfis pulmonibus , jaculumdiaphragmati<br />

infixum folummo<strong>do</strong> reperiit > illis tamen aílentiri minimé<br />

poffum > cüm tufsis íit efte&us vitiats expirationis,<br />

qüa promptiüs conftri&o pe&ore, aé'r é pulmonibus íubito<br />

erumpit; fubitanea vero diaphragmatis contradione, fit<br />

vitiurn in tnfpiratione inordinaté, & fubfultim fa&a; ratione<br />

cujus <strong>de</strong>repenté protenfo thorace, aér in <strong>la</strong>ryngem<br />

celerrimé irruit, ac ínter cartilágines illi<strong>de</strong>ns, fonum acutum<br />

, & fra¿tum efformat, qui íingultus dicitur.<br />

Viros Phyílco-Anatómicos a<strong>de</strong>ó celebres, in eum errorem<br />

incidiííecenfeo,quia judicarunt diaphragma contraht<br />

, quan<strong>do</strong> in fornicern elevatur versus thoracem. Cseterum<br />

hoc iudicium falíitatis facilé convincitur, íi folerti<br />

mente.confi<strong>de</strong>rcmus tmfculosomnes incontractioneabbrcviari,ac<br />

d ¿curtan proin<strong>de</strong><strong>que</strong> diaphragma , quod miHCfilus<br />

dúplex eft, eií<strong>de</strong>m íegibus parerc <strong>de</strong>bet: quaproprer<br />

xquabí"»


tIÉORETICG-PRACTiCA. f^ fe<br />

Scqtiabili fibrarum radiofarum nifu, media pars déoifurrt<br />

trahúur Uic<strong>que</strong>abbreviatur>fubin<strong>de</strong><strong>que</strong> contrahitür ; quid<br />

dieanr fterni, ac coítarum >quibus anne&imr, elevatione,<br />

quse fibrarum radiofarum conoractioniíyhchroha> & squítemporanea<br />

eít> majoiem circulum eftbrmare ; quan<strong>do</strong>qui<strong>de</strong>m<br />

dictarum ccítarum , & ítérni diductio parva eíb<br />

íi( eomparctür cum <strong>de</strong>ícenfu , & comp<strong>la</strong>natione fibrarum<br />

diapliragmaci5i<br />

PríEtercá , cíim omnes corporis partes poíl mcrterri<br />

re<strong>la</strong>xentur , & diaphragma veiíüs pectus incurvatumpoft<br />

mortem attoliatür,fequíturevi<strong>de</strong>nter diaphragma hon con?<br />

trahi,fed di<strong>la</strong>táriquandó elevatun<br />

Qüpd <strong>de</strong> pueroruni terina tufsi ítatuere fategi, cía*<br />

iritis eluceícit, ü feduló attendamus partem, in qua primutrt<br />

inchoatur irritatio, & quac <strong>de</strong>inceps infequitur lympathis<br />

ca contra£Uo , materise<strong>que</strong> moleitantis , non per tuísm<br />

incipicntem , fed per vomitum infe<strong>que</strong>ntem educlio i quin<br />

obítet cxperimentum tentatum á c<strong>la</strong>rifsimo t). Chytac,<br />

qtii molcfíb lolutionem fublimatí corroíivi bibendam ria><br />

buit, incepto<strong>que</strong> vomitu , ab<strong>do</strong>men <strong>de</strong>íbper apernit ,"ftomachum<br />

extra cavitatem eduxit, nullo interim frcce<strong>de</strong>nte<br />

vomitu 5 qui <strong>de</strong>nuó fiebat, ubi ventriculum in ab<strong>do</strong>men.<br />

reponebat; & fíe <strong>de</strong>inceps repetitis ventriculi eduaicnibus,<br />

ceííayit vofnitüs ; contra vero, íteratis repofítionibus<br />

<strong>de</strong>nuó ingruit. Non, inquam, obftat; quia falíó contendunt<br />

diaphragma contrahi, feu comp<strong>la</strong>nan ínter vemendum,<br />

ut ita ventriculus undi<strong>que</strong> comprimatur ad ejicrendum<br />

contenta, ex eo<strong>que</strong>fatius eíl <strong>de</strong>ducerc fibras fo<strong>la</strong>s<br />

vcntnculi contra&iles utriuf<strong>que</strong> ordinís impares cííe ad<br />

yo ni i tu in moliendum, ac infuper epigaítricorum centractiones<br />

Válidas á Jacefsito ventrículo fympathicé fiifcitari,<br />

caídcmqüe contracciones ventriculum comprimen<strong>do</strong> necef<strong>la</strong>rias<br />

for¿ ad vomitum ciendum; fecíis vero diaphragmatis<br />

comp<strong>la</strong>nationes, feu conítri£Hones, quibus itus,re-<br />

Qituf<strong>que</strong> per eflbphagum pracluditur. Eo<strong>de</strong>m prorfus mo<strong>do</strong><br />

contratliones epigaftricorum aliquantulum remifsiores iis<br />

quibus vomitio excitatur , prafertim íi fuum fymboluni<br />

conferant reliqui mufculi expiratorü, tuílim producent,<br />

Validas, at<strong>que</strong> feltinatas expiraciones promoven<strong>do</strong> ¿ re<strong>la</strong>-<br />

^ ^ H KK 3 xaco>


yT


MEDICO-PXACTTCA. p7<br />

circiter parte: ün<strong>de</strong> crcfcit ejufdcm aeris hifus in pulmones<br />

explican<strong>do</strong>s. Hoc palám commonftrantan imalia, quae<br />

ex calore> ac rarefeentia nimia aeris, <strong>de</strong>liquio^ correpta,<br />

a<strong>la</strong>critati reílituuntur, viref<strong>que</strong> refumunc, ubi frígidum fpiritum<br />

ducunt. Eaproptcr multum damnandi funt Mcdici,<br />

qui prsecordiis aelluantibus, jubent cubiculum exa&é c<strong>la</strong>u<strong>de</strong>re,<br />

ac accenfis pritnis incalefeere ad fu<strong>do</strong>rem prolíciendum,<br />

vel tufsim fedandam.<br />

H¡ equi<strong>de</strong>m Medicihumanam navicu<strong>la</strong>m malé gubernantes,<br />


g ¿ % nrssERTAcroN XTJC.<br />

ptio.ni magiVeft obnoxium, quám cxtera alimenta, qu£<br />

aá ftís tcbricitantibus concedimos: idcircotam <strong>la</strong>c fbgen-<br />

¿ibus, quám ab<strong>la</strong>c<strong>la</strong>tis , dia:ta: Ieges obfervare imperavíí<br />

il'is modicura, temperatum, & optimum <strong>la</strong>c; iftis verojuícu<strong>la</strong><br />

tenuia , & temperara tantíim conce<strong>de</strong>n<strong>do</strong>, non<br />

omiífo caeterarum rcrum non nacuiálium rc&o rcgimi-<br />

Chirurgia miram opem tuht venaefe£tione > quia-hr»<br />

mores ad interiora copioíms <strong>de</strong>rivati, per ventrem, tho'racem,<br />

& capuc vix tranfvehi poterant, a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> ftafes<br />

inf<strong>la</strong>mmitoria,s porten<strong>de</strong>bant, ac imminebant ¡adquaspráecavendas,<br />

aut etiam evertendas, nuHum prcefentms anxi*<br />

• lium datur vence fe&ione i cum ejus ope imminurá humorum<br />

rnaf<strong>la</strong>, taciiiüs prauet<strong>la</strong>bantur liquida, eorumqué<br />

.orgafmus compefcatur : un<strong>de</strong> minor in par ti bus haereníia<br />

, rninor difficultas refpirandi> minor<strong>que</strong> huniorum moíus,<br />

tuna expaníivus, feu termentativus, tutu progrefsi-<br />

VüSj, feu circuiatorius : fubin<strong>de</strong><strong>que</strong> minus irnammarionis<br />

periculum, minor<strong>que</strong> febris ; ut fatis diffuse probavi in<br />

Díífcrt, <strong>de</strong> Febr, Aíric, Eapropter phlebotomiam repeterc<br />

imperabam , <strong>do</strong>ñee vaíis fufficiemer d-pletis , orgafmus.<br />

febrilis, & pulmonum comprefsio rem'tcerenttu.<br />

Pharmacia <strong>la</strong>xantium enematum nibfidia exhibebat,<br />

non folúm ad fxces fubducendas, vc¡ü-net : am» ut putri<strong>la</strong>go<br />

fu.perius impa£<strong>la</strong> manri motq vermicu<strong>la</strong>ri folicitaretur,<br />

at<strong>que</strong> pro<strong>la</strong>beretur j fic<strong>que</strong> inceftinis minüs comprefsis,<br />

íanguis liberiüs inñueret in m Renterías arterias^<br />

ac cciam iliacas, quacdiílentocoH comprím'intur ; proin<strong>de</strong>^ue<br />

fanguis per aortam <strong>de</strong>ícen<strong>de</strong>ntem copiofíus fluere<br />

<strong>de</strong>bítj ea<strong>de</strong>m<strong>que</strong> proportione minüs appcllere- <strong>de</strong>bet in<br />

aortam afcen<strong>de</strong>ntem: un<strong>de</strong> minor fanguinis ímpetus in<br />

c.ncephalum.<br />

Bechica etiam d^mulccntia pro i rama ni tufiS compefcendi<br />

in.ufum priman venere in ab<strong>la</strong>ctatis dumtaxat; ~ui<br />

cnim U£te nuc iuntur, pretiofum bechicnm fumnnt. Ab-<br />

Jaíhiris ordinario erant tabell.se ex puloaradicis a]th. cum<br />

facch>ro ccmfe&je, qnce ore.diu conclufaí, lente volut-ata?»<br />

& tardé diftülutae, b<strong>la</strong>n<strong>do</strong>, vifeofo, dulci<strong>que</strong> poppyíma-<br />

;Q leniunc ? edulcanc, invifcant, temperant, <strong>de</strong>mukentj


MEDICOPRACIÍCJ. j, 9<br />

non quia cabellx dilToliicas, fenfim pulmones fubeanr; fie<br />

enim incompefcibilem tuífím aícifceienti fed quia aereen,<br />

qui intenaedius: inipratur, diótis qualitatibus afticiunt,<br />

íic<strong>que</strong> aér acceptas <strong>do</strong>ces rcípirationis oigan is impertitur.<br />

Eo<strong>de</strong>m mo<strong>do</strong> agunc fuccus glycirrhyzce infp f<strong>la</strong>cus ,6c<br />

reliqua > quorum numeró<strong>la</strong> íylva jara mulierculis eíl noca<br />

: verumtamen integro die unciam unam rranfcen<strong>de</strong>re<br />

non confencio? quoniam itomachum gravanc, digellionem<br />

kcdunc, 6c vermes generant.<br />

His íic inítitutis, ad purgacionem totus intentus eram»<br />

antequam nimirum liquamina viciofa in primis viis nidu<strong>la</strong>mia,<br />

<strong>la</strong>&eorum ora fubirenr: «3c i<strong>de</strong>ó íic prxfcribebam-<br />

. Recip.Syr.Rof. Vir. dracm.iii. Tare. Se ib. folub.<br />

gr.ui.Aq^Cifnnam.dracm.úCard.Ben.dracm.iv.<br />

rmfee.<br />

Hujus mixcurx dimidiam partem plus minüs pro seta»<br />

te ordinabam , & <strong>la</strong>tris fu£tum, ac jufeuli aflümpcionem<br />

per horam unam protrahebam > niíi hoc fpacio vomicus<br />

inchoaííen in quo cafu jufcuium leve copióse bibendum<br />

jubebam , ui pleno gutture vomino facilior fucce<strong>de</strong>rer:<br />

quaproprer jufcuium i<strong>de</strong>nti<strong>de</strong>m propinandum, íi vomicio<br />

perfeverer; ubi vero duabus eiapíis horis abaftiimpco medicamento<br />

, non vomiruros fe praebebanc infantes, nec cacharas<br />

incipiebat, cochlear unum , vel aiterum medicaracncí<br />

<strong>de</strong>nuó propinare mandabam, & íie<strong>de</strong>inceps, <strong>do</strong>nce<br />

optara vacuatio moliretur. In eun<strong>de</strong>m ufum ve-nic fyrupus<br />

G<strong>la</strong>uberi Monípel.i uíitatiífimus pro in<strong>la</strong>ntibus. His<br />

equi<strong>de</strong>m hac metho<strong>do</strong> exhibitis, non folüm ventriculi<br />

CKOchylia a <strong>de</strong>pravara digeltione orta, efricaciílimá opelá<br />

, breviori» redioriq'ic viá per oeilbphagum evacuacur»<br />

veru.n:c\mv qu¡e in ipfum vencricuium <strong>de</strong>pluit perfpirari<br />

mis materia: ac infupercum vomicio exerceri ne<strong>que</strong>ac»<br />

ut probatura extar, quin mufcuii epigaftrici vali<strong>do</strong>s nifus<br />

praeftent, neceíf ;m eíl maceriam catarrhalem pulmones infarcientem,<br />

mukun premi, & agitari, acfavenceceñophagi<br />

motil fuperné evccl:i, membranofim crachex partem<br />

in confenfim trahere, uberiorempe excrearum producere.<br />

Syrupus eciam cichor. compoíiruscum dupl. rharo, vel<br />

«um Syr, Rof, Soluc. cochkaxim datus infantibus cathar-


5 20 VISSERTACION XIX.<br />

íim cicn<strong>do</strong>, opemtulitspraítantifíimam veróquandó vomí*<br />

tura íinv-il proritabat : quod infantibus multoties evenic,<br />

Attamen íi ob magnam proclivitatem ad vomitum, datura<br />

emeticum furíüm citius rejiciebatur, quin fufficiens<br />

quantitas ad inteftina prxcipitaretur, ut eorum exótica liquamina<br />

per fecefiiim educerentur, coníilium erat enemate<br />

alvura follicitare : quo irrito, vel non íufficientcr<br />

operante > in fe<strong>que</strong>nti die ad pra?di¿tos fyrupos purgantes<br />

confugiebam, vel pulverem CornacUinura ad ícrupulum<br />

circiterdabam.<br />

His <strong>de</strong>li<strong>de</strong>ratá purgatione explerá, fxpiflímé alleviabantur<br />

infantes > & fe<strong>que</strong>nti die aíKalia terrcítria, vulgo<br />

abforbentia dicta , preferí beba m ; ut corn. cer. uft. corall.<br />

rub prxp. ebur fine igne &c. ad novura cacochylia; proventum<br />

inhibendum, & falia fanguinis heterogénea mmis<br />

evoluta, intricanda , irretienda , ac involvenda* aft in<br />

<strong>la</strong><strong>de</strong> nutritis , oculi cancrorum fluviatilium primas tenenci<br />

nam <strong>la</strong>c á corruptione mulrumpracfervant.<br />

Si vero poíl horum rem-diomm adminiftrationem<br />

febris fymptomatum confortio adhuc vigebat, nullum<strong>que</strong><br />

fui exitum <strong>de</strong>íi<strong>de</strong>ratum perfpontaneam evacuationera<br />

praefefercbat , phlcbotomiatn <strong>de</strong>nuó celebrandam imperabam,<br />

íi primis viis mundatis, pulfus fat magnus, & va-,<br />

liduserat; fecús vero, íi ventriculus, & inteílina vitioíac<br />

fuperftitis raaterix indicium dabant, cathartico-eraeticum<br />

repetebam > cujus beneficio felicera e ven cura faepifsimc<br />

obfervabam. Ratio quippé, & experientia notum faciunt,<br />

infantibus purgationem magis neceflfariam efle quám adultis,<br />

tum ob faciliorcm <strong>la</strong>&is corruptionem, tumob illorum<br />

bilis inertiam.<br />

Quan<strong>do</strong> autem natura conferentem quandam evacuarle<br />

m , íii<strong>do</strong>ris puta ( qua: rarifsimaerat) vel diarrhxx incipicbat,<br />

otiofura ípectatorem me gerebam, vel auxiliatrices<br />

manus ipfi porrigebam , íi inceptum opus non potetat<br />

con fumare. Sed quia natura per vomitum a caufa<br />

rnorbifica fe fe expediré fsepifsimé conabatur, quomo<strong>do</strong><br />

per multas imperfectas crifes moliebatur, i<strong>de</strong>ircó vomitorio<br />

medicamento tune temporis adjuta natura, perfec<strong>la</strong>m<br />

criíim abfolvebat.<br />

Nec


MEDICO.PRACTfCA. 5 2 r<br />

Nec convulíioncs emeticum íntcrdicebant > ímó ipfum<br />

coindicabant prefentaneo adjumento, quan<strong>do</strong> vafa íufíicienter<br />

<strong>de</strong>plcta erant; non folüm primarum viaLum romirem<br />

tollen<strong>do</strong>, verum etiam cerebri, & menyngum infarclum<br />

discutien<strong>do</strong> mo<strong>do</strong>, quo dixi pro feb. Afr. L'no<br />

Minen cafu emética motibus convulíivis improbantur, quan<strong>do</strong><br />

ícilicéc > ob acutiorem fenfum partium refpirationi famu<strong>la</strong>ntium,<br />

refluxus fympathici nimii íiunt; tune enim<br />

bschicis anodina mifcebam, vel paregotica ío<strong>la</strong> propinaban!.<br />

Si vero lumbrici datis catharticis obítinaté renitentes,<br />

& feníibus inteítinorum túnicas mor<strong>de</strong>ntes convulfionis<br />

cauíá erant, licuiore cornu cervi fuccinati incantamenti<br />

inf<strong>la</strong>r convulíio cef<strong>la</strong>bat. í<strong>de</strong>m preftat di£tus liquor<br />

adguttas circiter fex cum módico fyrupi appropriati<br />

datus, quan<strong>do</strong> motus fpafmodici fpirituum diatheíi vitioíae<br />

ortum <strong>de</strong>bem.<br />

Qjan<strong>do</strong> multum imminuta febre , vel penitüs cédante,<br />

mucus vifeidus glutínofus faucibus, pulmonibus , aut<br />

Hornacho tenaciter adhairen<strong>do</strong>, tuífim proritabat, fperma<br />

ceti recens(quod etiam in principio) fyrupus fcabio-<br />

£e, hyífopi, nicotiana?, oxymel fquiiliticum, fuecus raphani<br />

cum íaccharo recenter expreflus convenicnter funt<br />

ufurpataj quia materiam inci<strong>de</strong>n<strong>do</strong> , excretioni aptioreni<br />

reddunt; verumtamen ,quia ejufmodi catanhoíi interdúm<br />

diú, & vehementer tuísien<strong>do</strong>, fuffbeari vi<strong>de</strong>ntur cum totius<br />

corporis conculUonibus , quin aliquid excernatur, eapropter<br />

cauto opus eft, non folum materiam inci<strong>de</strong>re,<br />

verumetiam' diluere , partium<strong>que</strong> contextum nimis tenfum<br />

, opiatis re<strong>la</strong>xare , né itafuriblindé tuífien<strong>do</strong> crucientur,<br />

faucef<strong>que</strong> íic exficcatíe , & caleíacbe, ad appetenda<br />

frígida liquida ítimulent, quse tuflim fxviorem , & fre<strong>que</strong>ntiorem<br />

pariat.<br />

Nec mirum vi<strong>de</strong>ri <strong>de</strong>bet, quód craf<strong>la</strong> exilíente materia»<br />

opiata bechicis inci<strong>de</strong>ntibus maritentur > opiata<br />

enim m uerias infpif<strong>la</strong>s ulteriús non incraf<strong>la</strong>nt, ut vulgo<br />

creditum eft: quan<strong>do</strong>qui<strong>de</strong>m nulíum datur ex univerfo<br />

vegetabiUum > mineralium, & animalium regno mixtum,<br />

quod plurima faJia alKaJia vo<strong>la</strong>tilia contineat , quám<br />

ppiurnj ut diítil<strong>la</strong>cíonis miniílerio expertus eft folertifsimus


¡11 ÜISSEST4CI0X XIX.<br />

mus meus Magiftcr D» Lazerma; un<strong>de</strong> hypothetica' opíi<br />

trigiditas , & incraüatio indubié corruic j proindcqüc quaniio<br />

tulles manes crebriús, ac vehernentiüs repetentes mo<strong>de</strong>ran<br />

voluraus> opiata íunt bechicis attenuantibus >> & diluentibus<br />

mifeenda: ¿ilorum quippé beneficio , partium<br />

compages mmis tenía re<strong>la</strong>xatur , furibunda? miles •, ac<br />

ctiam iingultus piaicaventur > quin mucus vifeidus íneptior<br />

fíat excretioni. Pru<strong>de</strong>ntia: tatnen leges hic mulün<br />

<strong>de</strong>ii<strong>de</strong>ramur, ne nimio opiatorum uíu, iolida minimé<br />

ítimulentur, nec ul<strong>la</strong>tcnus moveri pcflinc ad materias é<br />

propriis c<strong>la</strong>uílris ehminandas, ubi íeníim mágis cumu<strong>la</strong>ra:<br />

inevitabiiem fuítocationem inducerent*<br />

Tán<strong>de</strong>m quan<strong>do</strong> bechica cujuicum<strong>que</strong> in<strong>do</strong>lis opiis<br />

expíete minimé poterant, ut fre<strong>que</strong>ns erat pueris, quorum<br />

itomachus muco glutinoío multtim onuftps erat,<br />

emética,faveuceaqnátep¡da,iiberalibus hauítibus data,finem<br />

imponcbant. Aí\ íi jam pri<strong>de</strong>m iaboraverant, confihum<br />

erat itcmachicis aromadas iabefüttatum parriuiri<br />

tonum roborare, ut coclionum munia melius perágerentur,<br />

ommí<strong>que</strong> recidiva: metus abigeretur. HÍEC non niliíi<br />

illuitrari potluiit fe<strong>que</strong>nti obfervatione.<br />

Perillullris vir fcxagenarius temperamenti fanguineóbilioíi<br />

, <strong>la</strong>cercoíus , hiríutus, robultus, folida multum ten*<br />

fa, & íacilé irritabilia, fluida vero valdé mobilia continens>hyeme<br />

tuffi ficca pe<strong>do</strong>raU fine febre , curñ lumborum<br />

tamen <strong>do</strong>lore, qui futurorum pathematum pro<br />

dromus, 6c praefentis plethorae individuus comes femper<br />

erat, corréptus eih Sanguis pro moreconfeíHm , & ubertim<br />

<strong>de</strong>tradus eít : <strong>do</strong>lor abiit > bechica faccharata > & muci<strong>la</strong>gmea<br />

tuílt lenienda: fumpfit i fed omnia incaíTumi<br />

«fcrmaceti opemtulit ; pilu.J^ vero <strong>de</strong> cynogloflo , ac<br />

etiam íyrupus diacodion per unum , aut alterür» diem<br />

tuílim compeícebant; fenflrr) fafta fuit húmida, & .raagis<br />

ííeviiti patiens nam<strong>que</strong> uberrimé, ac vehemenriíTimé tiif-<br />

A ^ -¿ P e ^°" s » hypochondriorum, & ferobiculi cordis<br />

<strong>do</strong>lonbus cruciabatur i raro tamen vifeida excernebat: ubi<br />

vero potionem ex fyrupi pap¿ alb. unc.femis.aq* card. ben.<br />

• une. 111. pap. rhxad. tantumdcm ,& naph.drach.iii.confectam<br />

abí<strong>que</strong> íu<strong>do</strong>re fumebac, omnia per diem > & ulcri<br />

cefia*


MEDICO PRACTICA. 513<br />

cef<strong>la</strong>bant, ac poíleá commadiüs expe&orabat; remcdiis camen<br />

penaos-páticas , ómnibus valedixit , fiti<strong>que</strong> indulgens<br />

emulí. ex 4. íem. frig. írisidé hauíic > ac íntereá catarrhalis<br />

materia vencricuium obfeííit: jufcu<strong>la</strong> pedtoralja,<br />

6c atrcmperuntía per novem dies pracícripír, acinfe<strong>que</strong>nti<br />

diflbl. man na; cum cinól. rli.copiosé <strong>la</strong>xantis , multó mclius<br />

habuit arger: poftmodüm melioris aé'ris íruitionis<br />

crgó > in montana abiit, frigidam magis bibit, fauces,<br />

pulmo, ac ventriculus magis invifcabantur, tuííis fa:viús<br />

di<strong>la</strong>niabat : acceríkus accefsi, patientem tuíficulofum valdé<br />

reperii, at<strong>que</strong> íingultuofum \ non folúm fufrocandum,<br />

imó íüftocatum ctedidi; convulílvá enim facía cxpiratione,<br />

né mínimum qui<strong>de</strong>m fpiritum ducerc poterat. Mirum<br />

íané 1 Spontaneo vomitu fuperveniente, fuppetias<br />

quaíi <strong>de</strong>íuper mif<strong>la</strong>s perfentiit > juículum fumpíit; fed non<br />

amplius vomuit > aquam tepidam liberaliter bibit, & tufíis<br />

vix audita fuic : pauló poli per anum albicantifíimi vifcidiíilmi<strong>que</strong><br />

muci ingentem copiam <strong>de</strong>jecit, per os íubin<strong>de</strong><br />

quaü íimpliciter excrean<strong>do</strong>. His ita quaíi manu duclus,<br />

jufcu<strong>la</strong> tantüm nunc cum , nunc íine fpermate ceti per 2.4.<br />

horas conceísi> <strong>de</strong>in<strong>de</strong> theriacam loco fpermatis ceti addidi,<br />


f ¿4 DISSERTJCION XIX.<br />

ETIOLOGÍA.<br />

jTAUan<strong>do</strong>quidcm unicuíquc notum eft hujuímodi mor-,<br />

*^J}os per un i vería m Europara divagacos efle , ac é regione<br />

in regionem migraue, veroíimiilimum vidctur, ab<br />

acre fuiíTe inve&os. Oeterum, utut animantium corpora,<br />

qux indigent ae'ris ufura, pro primara rn qualitatum temperie<br />

, vel intemperie , gravitate, vel le vítate , at<strong>que</strong> e<strong>la</strong>terio<br />

, íalubriter> vel iníalubriter ab ipío afficiantur i mihi<br />

tamen minime ard<strong>de</strong>t, á praefatis acris modíficationibus<br />

cpi<strong>de</strong>micarum haiumcefebrium na<strong>tal</strong>itia <strong>de</strong>promere. Cüm<br />

cnim temporis ípatio , quo á rcgione in ;regionem íucceíílvé<br />

migran<strong>do</strong>, plures ínco<strong>la</strong>s íimnl ínvaícre, aer diyeríis,<br />

& oppoíitis qualiratibus tum primis, tum fecundis<br />

<strong>fuer</strong>it prxditus ; confe<strong>que</strong>ns eft á cauíís ita diveríis , 6c<br />

appoíiris , eoí<strong>de</strong>m in ípecie effectus provenire non potuiffe:<br />

rcftat igitur, ut aliorum corporura particulis in aere<br />

flukantibus adfcribantur.<br />

Verüm enim veró,qua:nam íint partícu<strong>la</strong>:, quas aer<br />

córporibus indidit ad febres producendas, difíicile eítftatuere,<br />

cura prima ejuímodi íebrium origo,&foligenium<br />

ubi primum illuxere, me prorsüs <strong>la</strong>teant. Cüm autem<br />

aer üt univeiíi área, per quam, veluti per cribrum, aliorum<br />

corporum virtutes, & vitja transfunduntur , iftac<strong>que</strong><br />

febres ÍUD hyemis initium Germaniam, contcrminaí<strong>que</strong><br />

regiones infeftarc coeperint, quotempore, nec c<strong>la</strong><strong>de</strong>s nota:,<br />

nec ítagnantíum aquarum corruptiones <strong>fuer</strong>e; neccífum<br />

eft, miafrnata , íive á terrae íodinis, five ánovistelluris<br />

hiacibus, íive fubtcrraneis fermenrationibus ab ejuf<strong>de</strong>m<br />

íinu expirantia, & in aerem iníilientia, <strong>tal</strong>ium febrium<br />

cauíam cxtitiíTc: íiqui<strong>de</strong>m miafrnata il<strong>la</strong> hominibns<br />

noxia , un<strong>de</strong>cum<strong>que</strong> orcum craxcrint, pofsiunt h loco in locum<br />

transferri, fcu plures pcrcurrere regiones> aéris motu<br />

, fcu ventishorizon<strong>tal</strong>iter ípirantibus.<br />

Qja tamen figura, mole, ac fuperficie, effluvia ¡H*<br />

acre advcdta , <strong>fuer</strong>int <strong>do</strong>nata, ab effe&u conjicerc lic er '<br />

Pro quq riuutis fymptomacis, ingenti puta <strong>la</strong>fsitu ílin . e><br />

capí-


MEDICO- PRACTICA. yi j<br />

capicis <strong>do</strong>lore teníivo , 6c anhelitíis difrkultate, cum pulfu<br />

magno, celeri, ac íre<strong>que</strong>nci, in principio fcbrilis iníulcus<br />

exccmpló emergencibus, diuatione<strong>que</strong> febris, uni<br />

cum more perfpeótá, quacephemeram legitiman!, velnotham<br />

, vel íynochum limplicem ¿emu<strong>la</strong>batur; perexigua<br />

mole, oblonga figura, & (cabra fuperficie fuiff^ <strong>do</strong>nata,<br />

licet hario<strong>la</strong>n : cum enim partícu<strong>la</strong>s id genus , racione mo*<br />

lis exigua; , facillimé fanguincm fubeanr, fcabra fuperfi 1 -<br />

cié, ejus fulphura expandanequoacidis facilius,&. trequcntíus<br />

obviara eun<strong>do</strong>, íermentationem inccnduncaccircu<strong>la</strong>rionem<br />

accelerant, un<strong>de</strong> capicis <strong>do</strong>lor teníivus , anhelicüs difriculcas,<br />

& <strong>la</strong>fsicudines, a muículorum , menyngum, pulmonum<strong>que</strong><br />

vafis, fluenco purpureo expanfo, ac concitaco,<br />

nim.üm diílentis > in<strong>de</strong> etiam pulfus magni, céleres, ac<br />

fre<strong>que</strong>ntes : fubin<strong>de</strong><strong>que</strong> in lis, quibus faucium , & pulmonum<br />

interiora non ra-ilciira oblinica, fed cenfa, & exquiücíori<br />

fenfu pollentia erant, ab infpiracis corpufeulis afpera<br />

fuperficie <strong>do</strong>naris , cufsim pioncan confonumerac >íed<br />

quia harum febrium complures, unius diei curriculo fu<strong>do</strong>re<br />

cerminabancur >vi<strong>de</strong>tur eam cauíam diviíioni fuiífe multüm<br />

obnoxiam > quod fané corporibus oblongis , ac exilibus<br />

coinpecit, cum ob longicudinem , corporum impetentium<br />

aclioni nrilrum pateanc, & ob exilitacem vel leyifsimo<br />

impecu efTringi pofsinc; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> per incernicu<strong>la</strong><br />

cutis á fanguine fe<strong>que</strong>ftrari, & forás amandari: un<strong>de</strong><br />

fanguinis brevifsinaa <strong>de</strong>purario , febril<strong>que</strong> termina<strong>do</strong>.<br />

Aliquan<strong>do</strong> tamni particulis ejufmodi fanguini affatim<br />

ingeftis , vel cruore ad motura concipiendum magis comparato,<br />

febris vehemens accen<strong>de</strong>bacur, qua; cerebro, Se<br />

pulraonibus iníidiabatur: at <strong>de</strong>tracto íanguine, cerebrum,<br />

& pulmones minus urgebancur, ac validiüs ofcil<strong>la</strong>ntibus.<br />

arterüs, ita brevi fubigebantur atterebantur<strong>que</strong> partícu<strong>la</strong>s<br />

heterogénea:, ut rertio, vel quartodie, levifsimo hvdrctico<br />

finguinem ad habitum corporis migis <strong>de</strong>terminante»<br />

in glándu<strong>la</strong>s miliares migrarent, un<strong>de</strong> per emififaria fenfibili<br />

ma<strong>do</strong>re forás eruraperenr ,& hinc febris refokitio.<br />

Attentionem mereturbenignitas, qua epi<strong>de</strong>rnicus irte aér<br />

Majoriceníes invexic, cum eo<strong>de</strong>m tempore vicinos Gotü<strong>la</strong>nos<br />

ingenti ftrage txucidaret, at<strong>que</strong> etiam antea Gallos,<br />

í<strong>tal</strong>os,


5 2,6 DISERTACIÓN XTX .<br />

í<strong>tal</strong>os» & Germinóse vi us exercuerit. Hujus difcriminis<br />

racio ex eo mihi emenda vi<strong>de</strong>rur, quod miafmara il<strong>la</strong> per<br />

aera difluía > vires amifére eun<strong>do</strong> , íicquc regiones , quó ab<br />

eifluviorum ícaturigiue magis difsitceerant > eo minus conipufeabancur<br />

> contra vero proximiores , magis inquinábanme<br />

Etenim tetri halitusaerisgremio excepti, pluviis abíterguntur><br />

& immerguncur, radiis fo<strong>la</strong>ribus mundantur, & venti'S<br />

fcopariisdifperguntur, ac everrunriii" pro i n <strong>de</strong> <strong>que</strong> mii&m<br />

vi<strong>de</strong>ri non <strong>de</strong>bet, íi á Germania in I<strong>tal</strong>iam > ab iíta in Gailiam»<br />

& <strong>de</strong>in<strong>de</strong> in Hifpaniam percurren<strong>do</strong> miafmara , unius,<br />

vel altefius enumeracarum caufarum acceflü, vimfucceffivé<br />

amiíeiint, fpecialius veróantequám Majoricamattingerent,<br />

ceiuum lexaginta miJliarum fpacio á continente<br />

diftante , neceílutn fuit, ut longum tra&üm maritimum<br />

tranfeun<strong>do</strong>) vaporum e mari proíilientium concurfu > fuperítites<br />

particulce, multúm diiutx,ac hebetarac perVenifient.<br />

Qjjc <strong>de</strong> miafmacum configüratione ira tu i , non parúm<br />

confirmantur ex eo quód juvenes potifsimum arrice re n tu nac<br />

ctiam, quód cathartica plus folito <strong>de</strong>turbarent; iftud enim<br />

fulphurex bilis exaltata: criterium eíl 5 exaltari vero, & expandí<br />

obfervatur ab effufo oleo tartarí, cujus partícu<strong>la</strong>! cum<br />

memoratis proximé conveniunt, & ex eo<strong>de</strong>m luculenter <strong>de</strong>monítratür<br />

,ctír juvenes bilioii, magis quám pueri > viri> Cenes<br />

,ac mulieres afrlccrentur.<br />

¿ESTATIS TEMPERIES.<br />

pLuvíofum , & inconítans Ver calidi/sima, & ficcífsí-<br />

•* ma fequitur .¿Eiras •, falubcrrima uiqiie ad Auguftum, quo<br />

tempore nonnul<strong>la</strong>e intermittentes febres divería: ípccicí<br />

illuxcre, qua» phlebotomiis, dihientibusjattempcranribusí<br />

6c modicc apericntibus íaspifsime cürabantur.<br />

JETHIO-


MEDICO TRACTICA. j z 7.<br />

ETIOLOGÍA.<br />

N Aturalis cruoris fermentatio ad humana: occonomíjc<br />

régimen abíoiuté requiritur > cumcircu<strong>la</strong>tione , parí<br />

ferme paflu procedit> ambi<strong>que</strong> Cbi mutuas operas<br />

prafrant.<br />

Hsec naturalis fermentatio pen<strong>de</strong>t á naxurali partium<br />

, quibus fanguis compoñitur, heterogeneiute. Si<br />

tliquid íanguir.i indatur, quod á naturali heterogeneiaate<br />

longé abfcedat, partium componentium ordinem<br />

notabiliter immutet , & fanguinis compoíitipnem invertat<br />

, praeternaturalem fermentatjonem indé li<strong>que</strong>e<br />

exurgere. Hoc commonftrat Chiiurgia infuforia. Liquamina<br />

ergo id genus á primis viis, g<strong>la</strong>ndulis, vel<br />

aliundé affátim fanguini fuggelta, ejus fermentacioncm<br />

fubindé per verteré valen t.<br />

Patet etiam transfluxum continuum, continuó; intermitentem<br />

vero cum intermifsione íanguims fermentationem<br />

immutaturum>at<strong>que</strong> vitiaturum.<br />

Vitiatur fanguinis fermentatio vel inteníione , vel<br />

remiílione 5 il<strong>la</strong> febris cum calore eft ¿hax tebris cuna<br />

frigore : quod fi ab initio ad finem fine ulío calore<br />

perduret, febris álgida, feu caítreníis audit. Febres álgidas<br />

intermitientes pluries obfervavi i fed heu ! femel<br />

cum dilediflimi Patentis mei ad íuperos difceflu.<br />

Chylus ergo, bilis, fcrmentnm ftomachale, inteftinalc<br />

, fuecus pancrcaticus, lympha, <strong>la</strong>c , fanguis ipfe,<br />

omncf<strong>que</strong> humores recrcmentitii poflunt elle cau<strong>la</strong><br />

febrium intermittentium.<br />

Omnes humores recrcmentitii , fanguini heterogenei<br />

fieri poflunt, vel quia ab ipfo <strong>de</strong>rivantur conipurcati<br />

mifcel<strong>la</strong> cujufdam humoris, chyli, v.g.yel quia<br />

inpropriis colis mora exaltantur.<br />

Sanguis etiam eoí<strong>de</strong>m patitur manes , ii in partíbus<br />

obftructis, vel inf<strong>la</strong>mmátis diutiüs hareat. Cíim ergo<br />

omnes humores recrcmentitii in colis <strong>de</strong>pofiti , ían*<br />

guini itcrüm fuppeditcntur, poffaot peí; vices alterati<br />

Ll fangal-


5 % 8 | MSSEXTJCION XIX.<br />

Unguini .ifporrari, ejuí<strong>de</strong>m<strong>que</strong> fanguinis fcrmentatiónem<br />

per viccs alterare. í<strong>de</strong>m eíto judiciura <strong>de</strong> íanguinc<br />

retento, <strong>de</strong>* l;.¿tefu]ppreflb.<br />

Determinacx requiruntur fanguinis fermentationcs><br />

ut materia heterogénea ipíi inttjl<strong>la</strong>ta íubigatur, atteratur<br />

, ac dividatur; <strong>de</strong>termmata: c;iam requiruntur fen*<br />

guvnis citeu<strong>la</strong>-tiones^> ut materia divifa ,.& attrita íibi<br />

confufa, in colis dcnuó <strong>de</strong>ponatur. Si igitur fanguinis¡<br />

conititiuio ea<strong>de</strong>m íit, ea<strong>de</strong>m<strong>que</strong> cordis , & vafoium<br />

eo<strong>de</strong>m tcmpore accesiones duraturas»quis non vidct?<br />

At li <strong>de</strong>terminara: circu<strong>la</strong>ciones TequirunturAitfufrlcten*<br />

<strong>de</strong>in<strong>de</strong> cop;a humoris recrementiui* qui vehicu-<br />

H vices gene, in colis fequcítvetur, ut materia heterogénea<br />

itcrúm íanguini tranípouetur, confequcns<br />

eit, -Variji'ir.e , cor<strong>de</strong> > & vaíis eo<strong>de</strong>m mo<strong>do</strong> fe haben*<br />

tibus , no» cod'em. ordinc, & ec<strong>de</strong>m tempore<br />

ita redituras, ut horologium «un magis regu<strong>la</strong>r i te r inted'at.<br />

Aft vero, íl vigiliis, animi pathematis, carterajnm<strong>que</strong><br />

rerum non naturaliura mo<strong>do</strong> , fanguinis con»<br />

iliteraria , & flu:ndi modiís varient, acceíli^num durasm,<br />

oidinem, atqtie rccuffum variatum iri necef»<br />

NéeeíYaria confecutíone ctiam fit , materiam febriüm<br />

mtermittentium »• tcmpore .accellionis in fangui»<br />

ne contineri-i Hitermiííiónis ver-o fpatío- alio re,<br />

j<br />

Proin<strong>de</strong><strong>que</strong> íl fingulis di'ebus tota- fanguini; fuggc*<br />

Tatur , qóoridianam * ü alterrvis tantum, tertianam; li<br />

quaternis incluíivé , quartanam prodncet; dummodó<br />

"ácceffí'mes dnratione , ac vehemencia íymptomatum<br />

fibr .ref^n<strong>de</strong>ants accensiones nataqúe quotidie recur-<br />

-ícntM/poliu'mí-eire tettiana: i ut lx$é aceidit, li tertio<br />

tantum die incluíivé racione durationis> & magnítudinis<br />

fyrriptomatúm íibi refpon<strong>de</strong>nr; & tune duplicis<br />

tertiani nomine a Mediéis indigitanttír. í<strong>de</strong>m dicennr<br />

refpcftivé <strong>de</strong> duplicí, & rriplici quartana.<br />

Q^^íkjidiar:• eíl faoguis > •fer-menruiu tehüius , ac<br />

T^ dilu-


MEDICO PRAOTTCJ. J 11<br />

Otvqnó<strong>que</strong> paroxyimo , Í-. pitam, & itipetftitem ín communí<br />

humorum m-f<strong>la</strong> auienam penes porciones extricar!,<br />

& á compcdibus expcdin, ue<strong>de</strong>inceps una cum<br />

fubacto fermento febrtJi poííec <strong>de</strong>rivan ad cc<strong>la</strong>ioiia,<br />

«b, fabir<strong>de</strong> exaltara , nova* fuppenas iníequcnti acceffioni<br />

praeítaret.<br />

Ruitui, & <strong>la</strong>boribus attriti , fanguinis compacera<br />

ftrictiorem ob nimium prctuíos fu <strong>do</strong> res, & can a i culos<br />

envÜariorum quaíi arefeences, obtinere oocum eft:<br />

crgo vena: lccttcnes, & dilucncia multiplici nomine<br />

protutuia confonum eft, tmn edi ¿tiene marena: in<br />

Ufelf<strong>la</strong> hoípiuntis, tum luperlhtis facilioris diviíionis><br />

colliíione vaíorum, ac diiuticne , tura <strong>de</strong>ni<strong>que</strong> emiffariorum<br />

, tseterorum<strong>que</strong> canalmm promptioris flexionis.<br />

Verumenimveró > multó majus emolumentum<br />

prxbet V S. ü in vigore paroxyimi fíat, tum quia<br />

non foliim evacuatur portio macera: remota:, verúm<br />

«riam próxima:, & aóhiata:, qrx tune cemporis in íanguinc<br />

prxfens vaJicé cum ipfo luc~iac, & curbas excitat<br />

> quac vigorem comlcantir. Qnjdni igitur in vigore<br />

paroxyimi ncn eric («canda \ra:fen$ V. S. non expiícandum, & educendum ? Cur<br />

Í<br />

accfllcis , & oppreflls parcibus prmeipibus non opitu-<br />

<strong>la</strong>ndum "i<br />

Cene tütn omnes ex turbas fanguinis orgafmó<br />

ílnt adícribenca:, V. S. nilul ucilius excogitan poteíh<br />

proird:<strong>que</strong> ncn protraherdrm auxilitm, quin<strong>de</strong> xger<br />

in periculo veríatur, aut fa r:m íaragerd< nxarur.<br />

Nullum h\ c p:a:fei-.C!U augiltt mrepciiri eirV.S.<br />

in acccdlunis vigore celeb.aca, vum Jims opc im.ni-<br />

Ll3 ñuto


f$Z J>JSS2RTACl07i XIX.<br />

ñuto fanguir.is quanto, pra:propae per univeril corporis<br />

canalículos liquida Uosciui traducantur ; hinc<br />

ja&ationes, *tíh*Utfls diíficiitates , cepha<strong>la</strong>lg^ae , caetcraquc<br />

fymptomata extempló mitcfcunt> at<strong>que</strong> etiam liberiori<br />

fa&o in vaíis fpatio, potentiús collidicur fermentum<br />

, fu<strong>do</strong>r copiofior ifuccedit, fermcntum aterí*<br />

tum ubcirimé vacuatur.<br />

Qnan<strong>do</strong> autem vitioía cacochylia intermittenti<br />

fluxu ünguini fuppeditata , intermitt ntes febres producit,<br />

emética datis prxcautionibus exhibita omnem<br />

abfolvunt paginam. í<strong>de</strong>m etiam evenit,íi in cujufvls<br />

co<strong>la</strong>torii ab<strong>do</strong>minalis ergaftulo <strong>la</strong>titet materia.<br />

In hoc autem cafu, fi fermcntum, fpreta co<strong>la</strong>to*<br />

rii preflione , quam em-tica inferunt> non emungatur,<br />

prxftat emsticum , vei cathartico-emeticum pauló<br />

ante invafionem propinare i quia tune temporil<br />

primis viis effundi incipit, vel cmiíioni proximum eíl><br />

a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> facili opera á co<strong>la</strong>toriis expriraitur, totum<strong>que</strong><br />

ano, & Kato elirainatur; ita obítinatas febres intermitientes<br />

folutas> imó quartanas chronicas vi&is ómnibus<br />

remediis, aufpi cato ter mi natas vidi.<br />

Si his irritis , obftinaté recurrant acceíüones , Caerá<br />

corticis Peruviani anchorá tempeílivé intercipiuntur.<br />

Aíl vero , quia fermentum fopicum , non autem <strong>de</strong>ftru&um<br />

eít, fre<strong>que</strong>ntes recidiva: ut plurimum moleftant,<br />

& prophy<strong>la</strong>xis expetitur.<br />

Ad hujus confecutionem plurima advocantur auxilia<br />

ex aperientium, roborantium, & purgantium familia.<br />

Hanc facili marte fxpifíimé obtinui fe<strong>que</strong>nti pulvere.<br />

Recip. Tart. Vitrio<strong>la</strong>t. Scrup.i.Scam.á g.v.<br />

advii. Troch. Alh.gr. ii. mife. pro <strong>do</strong>íi,5c<br />

f. pulv.<br />

Qui cum rho<strong>do</strong>facch. fyr. <strong>de</strong> f. rad.aper. velconferva<br />

appropriata quinquies, vel fexies fumptus , recidivara<br />

prxcavebit<br />

Juvenis 29. circirer annorum, á triennio qnartaña<br />

incerm¿teiui <strong>la</strong>borabat 5 tentaris variis remediis breves


MEDICO-PRACTICA. ¡2.9<br />

dilutiüs> có frcqucntius maf<strong>la</strong>e inflüit i «5c hinc quotidiana:;<br />

fccus vero quartana:, vel tertiana:.<br />

Quptidianae duplices , tertianx , & quartanai dupliees<br />

termentum inarqualis coniiírentia; íupponunt ; pro*<br />

otereá quan<strong>do</strong> tenues, & craf<strong>la</strong>: particu<strong>la</strong>r íimul iangüini<br />

infunduntur, accefsioncm longiorem> ac vehementiorem<br />

pariunt, contra verd>tenuiores cüm á fanguine<br />

multó ante, quám craísiores in colis <strong>de</strong>poíita?, lolx<br />

in fanguincm transiera ntur, mitiorem, breviorcm<strong>que</strong><br />

accefsionem cfriciunt; fed pra; tenuitate ad craísiores<br />

perveniunt , antcquám á co<strong>la</strong>toriis egrediantur , & íimul<br />

unitx altero die, vehementiorem , & longiorem<br />

acceísionem efíiciunt in duplici tertiana. í<strong>de</strong>m fuo<br />

m ><strong>do</strong> fentiendum <strong>de</strong> quartanis , & quotidianis dupir<br />

cibus, vel triplicibus.<br />

In principio AuguíH nonnullce íebres intermitíen*<br />

tes prodiere : eo tempore jam diü ita yiguerat a;ftus*<br />

ut in thermometro Florentino liquor pluries aícen<strong>de</strong><br />

ri: ad 8.3. gradus , & ultra, cum e<strong>la</strong>pfo anno 77. gr*.<br />

non tranfccndiíTet.<br />

Tanta aéris caliditare , tenuitate , levitate , ac ferventifsimo<br />

Solisseftu cruoris ícrmentatio augetur , cir*<br />

cu<strong>la</strong>tio acccleratur , illius íulphura expanduntur, &internus<br />

aé'r proprio e<strong>la</strong>terc multum reítituitur; hinc<br />

magna partium vo<strong>la</strong>tilium educlio > & heterogenearum<br />

in fanguine <strong>la</strong>tentium extricatio. Hae poít aliquantu<strong>la</strong>m<br />

fubattionem poflfunt, vel fu<strong>do</strong>re expirari, vel in<br />

yariis g<strong>la</strong>ndulis fe<strong>que</strong>ftrari pro varia analogia * qua fecerne<br />

ndis recrementis, plus, minuívc afsimi<strong>la</strong>ntur.<br />

In colis diutiüscommorantes, feu lentius pregredientes<br />

exaltantur. Proindc<strong>que</strong> íi in hepare, \» g* urá cum<br />

bile , vel in pancreate cum fucco pancreático <strong>fuer</strong>int<br />

<strong>de</strong>rivatae > ad fanguinem citiüs, vel tardius reducertí r<br />

pro varia bilis , velíucci parcreatici fiuiditate , ac colorum<br />

fiexilitate : hinc vanae intermittentium fpecies, acce


f $5 TUSSERTACTON XfX.<br />

quod a majori, vel minori materia: heterogénea: craf»<br />

íicie , majori, vel minori in colis mjra, a<strong>de</strong>pta pro~<br />

cedit.<br />

Veiümenimveró ,urat fanguinem fuá mifccl<strong>la</strong> ita<br />

infpiffet, ut frigus, caetera<strong>que</strong> phamomena, qua: in principio<br />

apparent , fermentationem imninuen<strong>do</strong> , val<br />

leat procreare, ínvalefcente tamen fermentatione fensim,<br />

ingens oritur lufta ínter fermentum , «5c fanguinis<br />

maf<strong>la</strong>m; un<strong>de</strong> calor,& reliqua fymxomata, quaeaugmentum,<br />

& ftatum comitantur. Sed quoniam in <strong>de</strong>clinatione<br />

materia heterogénea fermentatione luba&a,<br />

<strong>do</strong>mata , & divifa circu<strong>la</strong>tionis miniíterio in colis rursiis<br />

<strong>de</strong>ponítur, idcircó febris cum ómnibus acci<strong>de</strong>ntibus<br />

fensim extinguitur.<br />

Tamdiü durat fe<strong>que</strong>ns intervallum > quamdid<br />

fermentum in colis coércetur; ubi vero primis viis<br />

effundi incipit, vcntris <strong>do</strong>lor, borborygmi > hypochondriorum<br />

intumefcentia , naufea> vomitus, & pra><br />

cc<strong>de</strong>ntis fermenti portio fu<strong>do</strong>re , vel diarrhau , vel<br />

alicer fiíerit edufra.<br />

A colis ab<strong>do</strong>minalibus ad fanguinem farpifsimé traducitur<br />

materia ad paroxyfmos promoven<strong>do</strong>s: patheinata<br />

ab<strong>do</strong>minalia, quas in principio paroxvfmi íeprodunt,<br />

vomitiones criticar, & quac arte íollicitancur»<br />

>auló ante accefsionem > omnem dirimunt ícrupu-<br />

Í<br />

um.<br />

Maior eft difEcultas in explícanda intermíttentíutn<br />

íotutione, qux phlebotomia, & dilutioneperficiebatur<br />

multotics.<br />

Rite tamen perpeníis ómnibus circunítantiis, cum<br />

aliqua veritatís fpecie nodum folvere conabor. Saepc<br />

facpius affktebantur illi qui Jaboribus immodicis opera<br />

m na vabant. Primas paroxyfmus brevior, mitior<strong>que</strong><br />

crat j fed morbo proce<strong>de</strong>nte , ingravefcebant accefsioíies.<br />

Ex hygqcheíi ergo prina» acce&ionis coajicerc licet,<br />

uncu


MEDICO-PRÁCTICA. 5 * y<br />

tápe<strong>la</strong> gerenda fc$iencibjs obíervationibus non nihií ii-<br />

¡ultratur.<br />

Nobilis virgo i $. annos nata , fanguineo-me<strong>la</strong>ncholica<br />

nove ni ab <strong>la</strong>me annis, nonnullis tendinum (ubíultious,<br />

qui pro vanis erratis io fex rebus non naturalibus,<br />

& potidimúm ingraente perio<strong>do</strong> menftruali, varié<br />

affligebant , obnoxia tuit> íntempeílivé frígi<strong>do</strong> aéri<br />

expofica, motibus convulíivís univerfum corpus obli<strong>de</strong>ntibas<br />

<strong>la</strong>boravit. Pauló antea binas tulerat phlebotoxnias»<br />

& invaíionis tempore , perio<strong>do</strong> meníkuo valdé<br />

jroximí erat. Patientis m¿<strong>de</strong>lx acceríitus , non fo-<br />

Í<br />

u.m extremorum raufculos , veriim etiam ociilorurn><br />

zygoraaticos, nuncunum, jnterdúm ambos, a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> né momento curationem prxpediendami '<br />

nihilotninii>, ad alterum diem obParentum pracjudicium<br />

protratta íanguinis miííío, opem tulit: aqua ceraforum<br />

nigrorum fpintuofa pauciflimis vini guttulis <strong>la</strong>rvata , fuit<br />

illipotus fuccedaneus nondumconfeftxptiíanx ex radice<br />

pacón iae maris jufto tempore colleclrac : emulf. etiam ex feminepaconicccumcor.<br />

cer. prxilo fuir. Enibroche íimui<br />

ex oleo diíril<strong>la</strong>to fuccini , & aq. Reginae Ungariac mira<br />

pracítitit, prxfertim ubi tarfis , & carpis admovebatur;<br />

oaus vero manu, vel vinculo diftis artubús fortiterconftrichs.<br />

Inito vero fex Medicomro coníilio, <strong>de</strong>cretum fuit<br />

^1 cachar-


y 3* DISSEBTACION XTX.<br />

cathartici?* epilepticíS,anodinis, cucurbitulis, & veíícuiatoiiis<br />

motbo obíííterej ídcircó vefperi cucurbitu<strong>la</strong>s cruribus<br />

admütx íucrespotio vero prarfcnpra ex pulvcre <strong>de</strong> gutteta<br />

, fyrupo fioruní túnica:, & láudano liqui<strong>do</strong> cura aqua<br />

napha: ,& mcliflk, ob íbmnum p<strong>la</strong>cidé obrepcntem non<br />

fuitexhibita. Altero die cochlearia quídam confeftionis<br />

ex uíitatioribus epilepticis componías iiíterdiü íumpíit,<br />

no&u vero potionern prarfatam abfqite láudano hauíit;<br />

qux b<strong>la</strong>n<strong>do</strong> fa<strong>do</strong>re argram muitúm levavit. Tn fe<strong>que</strong>nti<br />

die pulverem Coinachinum íump/it > quicum euphoria alvumíblvir.<br />

Poítridieexhibiris iif<strong>de</strong>m cochleaiibus> ea<strong>de</strong>m<strong>que</strong><br />

poúonc, meliús habuir. Polimodum puIvisCorna-<br />

• chiñus iteratus, b<strong>la</strong>n<strong>de</strong><strong>la</strong>xato ventre pioíurt; & tán<strong>de</strong>m<br />

continuato confe£bonis, & potionís uíu,convaluit, quin<br />

' per aliquot dies ea<strong>de</strong>m the.apeia omítteretur.<br />

Verüm enún vero, cúm ob mi3rbi in<strong>do</strong>lem, menfium<br />

<strong>de</strong>fe^tum , mufculorum pathemata habitualia, & conífcmtem<br />

me<strong>la</strong>ncholiam , recidiva muitúm foret pertimeícenda;<br />

eapropter liquorem cornu ccrvi fuccinatipcr viccs , ptifanam<strong>que</strong><br />

ex radice paeonia;, & ligni vifci <strong>que</strong>rcini pro<br />

potu ordinario prarfcnbebam uí<strong>que</strong> ad temperatum Ver;<br />

quo tempore pra:miilis univerfalibus, martialia propinaví,<br />

& tán<strong>de</strong>m balnea nervina in uílim venere.<br />

His ómnibus integra valetudine faiens , e<strong>la</strong>pfo fefquianno,<br />

facra genialia tori celebravit, & fana vixit, <strong>do</strong>ñee<br />

exordiente hoc Autumno grávida facía, convulfiones <strong>de</strong>nuóemerfere,<br />

qux ftatuto menfiíim tempore exacerbábante<br />

> hinc mittendi fangumis indicatio ; fed un<strong>de</strong> ? Dubium<br />

dirimitZaculus Luíit.qui lib. Med. Princip. Hiít. 26".<br />

grávidas epilepfiá ab útero correptas, fcftá in brachio vena<br />

pciiifle, in <strong>tal</strong>o vero non , aífeverat. Cüm igitur non<br />

ut prima vice <strong>do</strong>lorem in artubus prafentiretasgra, ab útero<br />

epilepticam judicavi; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> bis <strong>de</strong>tracto ex <strong>tal</strong>o<br />

fangnine , opem tenuic.<br />

Sed ad primam epilepu'am revertens* adverto toto<br />

morbi tempore , npc ante, nec poíl ipfum <strong>do</strong>lorc capiti5,<br />

gravitare, nec fenfuum hebetudine patientem <strong>la</strong>borarles<br />

fedante incrementum in cai-pis , óccaríis íb'mulum acrem<br />

perfeníiííc : máximum mihi dicendiargumentum, non á<br />

capi-


MEDICO PRJCT/CJ. y 3 3<br />

ves inducías folummodó a<strong>de</strong>prui crat, vífcenbus :umentibus,<br />

& palii<strong>do</strong>-fubliví<strong>do</strong> faciei colore jain in cachexiam<br />

inci<strong>de</strong>rat: rem^dium enixe rogivit: vomitorio<br />

praemiflo, lie praferipíi.<br />

Recip. fol.íenn.íine fh'p.dracm.ii. fal. veget.St<br />

fem contr.veL'.á dracmücomir. abfynt.fummit.cent.<br />

min.& chamard.an.p.i.<br />

einnam. q. f. inf. tep. in aq. comm. col.<br />

unc.vi.in<strong>de</strong>fyr. <strong>de</strong> J.rad. aper, unoupro<br />

<strong>do</strong>íi.<br />

Octies circiter fu m pita potione cum aliquo ir.tervallo,<br />

quia alvus quotidíana exhibitione ni mis <strong>la</strong>xaba-.<br />

tur, venter omninó <strong>de</strong>tumuit, floridus in facie color<br />

apparuit, & quartanae prorsús evanuere.<br />

AVTVMNI ÍNDOLES.<br />

Q<br />

Uamquám Autumno morbi acutifsimí, ar<strong>que</strong> exi-.<br />

_ tiaies máxima ex parte fiant ( ut Hipp." lib. 3.<br />

Apn. 9. autumat ) quia tamen piuviarum libertas , nociva<br />

aéris tranquil lítate non accidit » quinimó totum<br />

Majoricenfe íblum feopariis vencis fuit diff<strong>la</strong>cum i i<strong>de</strong>ircó<br />

nc minimus qui<strong>de</strong>m epi<strong>de</strong>micus inter viventiaemicuit.<br />

Né autem chronoiogia expetita minea vi<strong>de</strong>atur,<br />

opera: pretium me facturum. exiílimavi, <strong>que</strong>mdam tra-<br />

¿tandum feligerem morbum •> qui ifta conltitutione,<br />

aliquoties fub praxi Medica inci<strong>de</strong>rit, & aliundé <strong>tal</strong>í tempeítari<br />

proprius íit.<br />

Cüm igitur convulíiones Autumno fieri confueverint,<br />

ut Hipp. innnit Aph. %iSzQi. 3. eapropter ha-"<br />

rum cractatiqnem obiter aggredior.<br />

Convulíiones. in clónicas, & tónicas diftinguere.<br />

opprtet. Ucut tónicas fqlo muícuLjrum ínfaráu á fanguíne<br />

produci poísinti ambas tamen nimio fpirituuro<br />

ad mufculos influxu oriri folent.<br />

Motus mufcü<strong>la</strong>ris perficitur, quia fpiritus quanti-<br />

¿ate?


5 3 4 D1SSERTJC0N XIX.<br />

<strong>que</strong>fpaftnus, fbu convulíio tónica, íi infínxus contrt<br />

nuus > clónica vero ,íeu niotus coflvulfivi, íi interruptuy»<br />

Ucram<strong>que</strong> , iivé cum mentís IxCionc, íivc abi<strong>que</strong><br />

il<strong>la</strong> , periiluitres Media complures epilepfiam pro libitu<br />

nuncuparunt. Hos ínfe<strong>que</strong>n<strong>do</strong>, Praxeptorum meorum<br />

íeríum > pioprium<strong>que</strong> <strong>de</strong>ponam, né <strong>de</strong> nomine<br />

üi centro ve ríia.<br />

Convulíionum caufa vel eíl ín encephalo > vel<br />

alibi <strong>la</strong>titat: ü piimum, idiopathica eít > íi íecundum»<br />

íympathica. In li<strong>la</strong> Tolo Jiqujdi cerebroíi abi<strong>que</strong> animx<br />

nutu ad mnfculos fíuxu vehemcntiori , mufeuli<br />

contrahrntur. Hujus expoliticne íupeifc<strong>de</strong>o c-bpraliba*<br />

ta in convulfionjbus iníantum.<br />

in fympathica fpíritus á partibus ad cerebrom re»<br />

flur.nt OD caufam partibus harentem, gux ñervos coartan<strong>do</strong>,<br />

premen<strong>do</strong> » cloiuan<strong>do</strong> , & diítrahen<strong>do</strong>, fpíritus<br />

viam reiegere , & ad cerebium refluere cegitj in<br />

quod impir.gentes, ac íecundúm reflexionis leges rcfriicntes,<br />

in alterum nervum confluunt, íic<strong>que</strong> ad partem<br />

> cui nervus ifte profpicit, copioíiores <strong>de</strong>vehuntur,<br />

majen<strong>que</strong> vi propeliuntur vigente momento refluxus<br />

, mo:u á partibus e<strong>la</strong>fticis cerebri, ubi impeleré<br />

, <strong>de</strong>nuó auclo > & communis influxus potentiaííim<br />

ad jumento. Coarcrantur veió, premuntur , elongar.tur,<br />

& diíbahuntur nervi ad refluxus fympathicos<br />

erlicien<strong>do</strong>s, ob vividiores imprefs ont*s , quas <strong>do</strong>lorifica<br />

, irritantes, & ero<strong>de</strong>ntes cauía lilis infetunt, vel<br />

quan<strong>do</strong> liquida, aut alia cotpora in nervorum vicinia harentia<br />

eofdcm diftendunt.<br />

Hoc fané pa£to íiunt fpafmi hyítericarum , hypochondriacorum,<br />

toxicatorum, primó <strong>de</strong>nrantium , tendinum<br />

• nervorum<strong>que</strong> vulneribus, cholera, vermibus<br />

in inteílinis , 6c inf<strong>la</strong>mmatíone in partmus nervoíis'<br />

<strong>la</strong>borantium.<br />

Motus iíle á parte inpartem, feu motusfpirímim<br />

ex reflexione fympathicus, particu<strong>la</strong>iem fpaímtim fap ffime<br />

preducit > univetfalem veió fine mentís <strong>la</strong>íicne,<br />

proin<strong>de</strong>^ue abi<strong>que</strong> vera epílepfía, raro parir Í fleri<br />

famen inecidum poteft ; quod equi<strong>de</strong>m una cum therapeia


MEDICO-PRJCTTCJ. j 3 7<br />

capite idiopathicc contra aliorum Medicorum <strong>de</strong>cifionem»<br />

nec ab útero íympathicé, cüm in regione hypogaltnca<br />

nul<strong>la</strong> <strong>la</strong>bes exiíleret > nec ullius aurac ab hacce regione aféen<strong>la</strong>s<br />

perciperetur ; fed ab artubus dumtaxat <strong>tal</strong>es convulíiones<br />

excita tas tuifle coram ccetu propugnavi 5 nam utut<br />

<strong>de</strong>ficientibus tíaeníttuts fpafmi prodiiflent > non i<strong>de</strong>ó<br />

utcrus pro minera morbi, feu fcaturiginc cauía: acciifandus<br />

j cum mulcoties contingat humores in útero <strong>de</strong>ponen<strong>do</strong>s<br />

> alió <strong>de</strong>rivan , útero non invifo , at<strong>que</strong> iníalutato;<br />

quodadamuííim oftemant cruenti vomitus íingulis menílbus<br />

apparentes , aliae<strong>que</strong> vacuationes catameniorum vices<br />

gerentes cum omnímoda uteri incolumitare. Qudni igitur<br />

in iíto cafu ómnibus rite perpcn'is circunftantiis , non ai*<br />

fevcrabimus, humores ad uterum <strong>de</strong>vehen<strong>do</strong>s» in di&is<br />

articulis fuifle congeftos ?. Ita fane <strong>do</strong>lore > vehementi<strong>que</strong><br />

ítimulo, harumee partium nervi imgnopere fuccuííi» fibras<br />

emporii procer modum vibran<strong>do</strong> , liquidum cerebrofum<br />

agitari, vaiidiíis ,copiofiüs, & irregu<strong>la</strong>riter ad partes<br />

propelli necefllim fuiti un<strong>de</strong> tot mufcuíorum invita: con*<br />

tracciones, membranarum<strong>que</strong> concuííiones j quibus etiam<br />

fuum fy mbolum contuliíTe cenfeo ípirituum diathefes, variaí<strong>que</strong><br />

eorum reflexiones»<br />

A<strong>do</strong>leícens íludiofus valdé robuftus motibus convulíivis<br />

per interval<strong>la</strong> etiam cruciatusfuit; plurics in dieparoxyfmas<br />

recurrebat $ ante infultum íentiebat velut aurarn<br />

c carpís , ted potíffimüm é tarfis afcen<strong>de</strong>ntem > are<strong>la</strong> vero<br />

facía fupra fcaturigínem ligatura , paroxyfmus imminens<br />

praccavebatur. Sanguinc quater edu&o > purgatione femel<br />

celebratáj&antiepilepticis pluribus exhibitis, adhuc i»<br />

concutiebatur, ut ftupen<strong>do</strong> proifüs fpe&aculo ad umbel<strong>la</strong>m<br />

uf<strong>que</strong> le&i elevaretur j hinc fafeinationis íufpicioi<br />

quamfugavipilulis chatolicis, <strong>de</strong> ammoniaco Quercet-<br />

& Mercurio dulcí ad anaticas partes fímul , & ter pracfenptis:<br />

íiqui<strong>de</strong>m aprima <strong>do</strong>íi multüm operante, multo<br />

meliiis habuit aeger i & a tercia <strong>de</strong>íl<strong>de</strong>ratum valetu*<br />

dinis opus ( <strong>de</strong>luíis Daemoníacorum fucis) Deo aufpi-.<br />

ce J fuitabfolutum.<br />

LAUS DEO.


APENDIX<br />

HISTÓRICO<br />

PRACTICO»<br />

QJ7E A LA DISSERTACION XIII.<br />

FORMA<br />

D.LUISMONTERO.<br />

SOCIO CIRUIANO DE NUMERO,<br />

REFIRIENDO LA OPERACIÓN<br />

DELITHOTOMIA,<br />

QVE EN UN MUCHACHO<br />

DE EDAD DE OCHO AnOS<br />

EXECUTÓ<br />

EN EL HOSPITAL<br />

DEELESPIRITU<br />

SANTO,<br />

LLAMADO VULGARMENTE<br />

DE CALLE COLCHEROS.


— OB£E)£CÍFMDO el >r precepto <strong>de</strong><br />

mpre R ,paflb á<br />

dar noticia Je una qpera< mia»<br />

<strong>que</strong> ei día di z<strong>de</strong> Octubre <strong>de</strong> eírc prefente<br />

año <strong>de</strong> mi feteeientos y trcinray íeis execute<br />

en el Hofpi<strong>tal</strong> <strong>de</strong> el Eípintu Santo,<br />

.. hv* l<strong>la</strong>ma<strong>do</strong> vulgarmente <strong>de</strong> Calle Colchcross<br />

en <strong>do</strong>n<strong>de</strong> executo <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> Cirujano, por gracia <strong>de</strong> el<br />

Excelentiíürüó Señor Don Lais <strong>de</strong> Silze<strong>do</strong> y Azcona, mi<br />

Señor.<br />

HIST0R1 A.<br />

EL año pana<strong>do</strong> <strong>de</strong> mil fetecientos y treinta y cinco, en el<br />

día <strong>do</strong>ce <strong>de</strong> Junio fe reabro en efte Hufpi<strong>tal</strong> un Muchacho<br />

, l<strong>la</strong>ma<strong>do</strong> Migue) <strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>fco , natural <strong>de</strong> Alcalá<br />

<strong>de</strong> Guada ira , hijo <strong>de</strong> Pedro <strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>fco , y <strong>de</strong> Mariana<br />

Cariño» <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> líete á ocho años, tan f<strong>la</strong>co, como<br />

{ jobremente velli<strong>do</strong>, ácaufa, <strong>que</strong> Ca pobres Padres, coa<br />

a efteruidad <strong>de</strong> el año, no podían aten<strong>de</strong>rle, ni aun con<br />

el preciíío alimento. Fue fu acci<strong>de</strong>nte na po<strong>de</strong>r oriuac<br />

ce n libertad > por<strong>que</strong> á el falir <strong>la</strong> orina <strong>de</strong> el cuello dé<strong>la</strong><br />

vexiga á <strong>la</strong> Uretra, fe <strong>de</strong>tenia, caufan<strong>do</strong>le <strong>la</strong>s moleírias,<br />

<strong>que</strong>taben los Prácticos fuce<strong>de</strong>n en ellos cafos. Procuré.<br />

íondarlo i y hecha <strong>la</strong> diligencia , reconoci por el to<strong>que</strong>»<br />

<strong>que</strong> hizo el inltrumento , <strong>que</strong> á el principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Uretra<br />

, y fin <strong>de</strong> el cuello , tenia una piedra , <strong>la</strong> <strong>que</strong> á el<br />

tacto <strong>de</strong> los <strong>de</strong><strong>do</strong>s tendría <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong> rna gran<strong>de</strong><br />

Avel<strong>la</strong>na: procure empujana , introducien<strong>do</strong> el ín<strong>de</strong>x<br />

F<br />

r el Ano , y no <strong>la</strong> pu<strong>de</strong> cor :r<strong>la</strong> con el<br />

ncino, y no lo pu<strong>de</strong> lograr : quiCe, auebrancaria, introducien<strong>do</strong><br />

»a Cánu<strong>la</strong> , y el Terebro., 6 Barcena por día,<br />

y no logtc cofa alguna, a caufa <strong>de</strong> fu gran<strong>de</strong> dureza,v<br />

acuminada figura: en eíte intermedio no'le <strong>de</strong>xaba ri<br />

<strong>de</strong> los afloxanres externos interno? afíocia<strong>do</strong>s<br />

conliíhontripticos><strong>que</strong> interiormente el Medicó le<br />

adminiftraba.<br />

Vien<strong>do</strong>,<strong>que</strong> nada arrovechaba, rcfolvi,qne folo <strong>la</strong><br />

operación podría remediar efite enlermo: el Medico pru-<br />

A 2. <strong>de</strong>nte<br />

y


¿Tente examinó <strong>la</strong>¿ <strong>fuer</strong>zas, y hal<strong>la</strong>, <strong>que</strong> fritas no <strong>la</strong> per* -<br />

iri'itián : ciEnfermo, y fus "Padres Jas reíiíiieron , y tam-<br />

L>iqn yo <strong>la</strong> temí. Saiiófe <strong>de</strong> el Hofpi<strong>tal</strong> , vanduvo vaguean<strong>do</strong><br />

por algunos parages , en <strong>do</strong>n<strong>de</strong> eíiuvo con otros<br />

Cirujanos, como aííuuifmo en elra Ciudad > y unos dijeron<br />

no fer piedras y otros <strong>que</strong> silo era» pero <strong>que</strong> no<br />

fe <strong>de</strong>xafle hacer operación; por<strong>que</strong> fe <strong>que</strong>daría muerto<br />

en el<strong>la</strong>.<br />

£1 dia nueve <strong>de</strong> Oitubre <strong>de</strong> efte prelence año <strong>de</strong> mil<br />

fetecíentos y treinta y fcis volvió á efte Hofpi<strong>tal</strong> el dicho<br />

Muchacho con mayor dificultad á el orinar i pues<br />

fulo lo executaba en muí poca cantidad , hacien<strong>do</strong> diligencia<br />

, como <strong>de</strong> eftirarfe el Pene : acompañaba a eíto<br />

una gran<strong>de</strong> inf<strong>la</strong> mmacion, <strong>que</strong> ocupaba toda <strong>la</strong> región<br />

<strong>de</strong>l Perineo, elEícro:o,y Pene, con amagos <strong>de</strong> Gangrc-na:<br />

fe procuró focorrer con el auxilio <strong>de</strong>. una fangria,<br />

y algunos tópicos i pero fin alivio, pues el íiguiente dia<br />

aparecieron algunas feñales <strong>de</strong> Gangrena. Vien<strong>do</strong> efte amenaza<strong>do</strong><br />

, y temi<strong>do</strong> eftrago ya exilíente, difpufe,con <strong>la</strong><br />

mayor celeridad <strong>que</strong> pu<strong>de</strong>, hacer <strong>la</strong> operación <strong>la</strong> <strong>que</strong><br />

ejecute <strong>de</strong> el mo<strong>do</strong> íiguiente.<br />

COPERACIÓN,. T LO QVE EN ELLA SE ORSEKVb.<br />

Omo a<strong>la</strong>s nueve y media <strong>de</strong> <strong>la</strong> mañana feria, quan<strong>do</strong> fe<br />

executó,yfue en efte mo<strong>do</strong>: Preveni<strong>do</strong>s los inftrumentj^p<strong>la</strong>nchue<strong>la</strong>s,<br />

lechinos,cabezales, vendages, tindmra vulncrario-balfamica,<br />

y un braífcro bien encendida para calentar<br />

el ambiente 5 y difpuefta <strong>la</strong> correfpondcncra délos<br />

aires en el mejor mo<strong>do</strong>, <strong>que</strong> fe pu<strong>do</strong>, hwien<strong>do</strong>fele antes<br />

adrainiftra<strong>do</strong> un clyfter, y da<strong>do</strong> un cal<strong>do</strong> íubftanciofo,<br />

y por intervalos unas cucharadas <strong>de</strong> cordial confortante<br />

, lo pufe en una camil<strong>la</strong>,<strong>que</strong> tenia' prevenida en<br />

una mefa, en <strong>la</strong> <strong>que</strong> acofta<strong>do</strong> parecía eftár fenta<strong>do</strong> : luego<br />

lo ven<strong>de</strong> , y fujecé, como fe executa en el aparato<br />

gran<strong>de</strong>. Eíto lo hize ais i por


Muchacho <strong>de</strong> ocho á nueve años, no rae hízieffe algún<br />

molimiento, <strong>que</strong> fueffe motivo á pj<strong>de</strong>rlo<strong>la</strong>ltimar.<br />

Luego por el fitio, <strong>que</strong> amenazaba <strong>la</strong> Gangrena, <strong>que</strong><br />

fue eí <strong>la</strong>teral finieftro, h zc con el Lithotoma una folucion<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> magninid <strong>de</strong> <strong>do</strong>s travefes <strong>de</strong> <strong>de</strong><strong>do</strong>, evacuó<br />

por el<strong>la</strong> alguna porción <strong>de</strong> pus fanioío con bai<strong>la</strong>nte fetor,<br />

procuré limpiarlo bien para po<strong>de</strong>r mejor juzgar <strong>de</strong><br />

el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra : hecho juicio, <strong>que</strong> eíta era mayor,<br />

rompi otro poco, como otro través <strong>de</strong> <strong>de</strong><strong>do</strong>, mitad<br />

por <strong>la</strong> parte fuperior , y miud por <strong>la</strong> inferior ; luego<br />

fec<strong>de</strong>fcuorió <strong>la</strong> Uretra, virtien<strong>do</strong> el calculo i y havien<strong>do</strong><br />

procura<strong>do</strong> incind/r<strong>la</strong> toda <strong>de</strong> una vez , no lo pu<strong>de</strong> confeguir;<br />

por<strong>que</strong> con <strong>la</strong> dureza <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra fe ofendió el cortante filo<br />

<strong>de</strong> el Lithotomo. Valime, para acabar <strong>de</strong> hacer <strong>la</strong> incifion,<strong>de</strong><br />

un Biítufi, y lo confegui con bai<strong>la</strong>nte cuida<strong>do</strong>,<br />

y diligencia , fin per<strong>de</strong>r <strong>la</strong> linea , aun<strong>que</strong> <strong>la</strong> gran exteníion<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Uretra no daba libertad á el libre ufo <strong>de</strong> los<br />

inírru raen tos.<br />

Hecha <strong>la</strong> incifion, procure impeler <strong>la</strong> piedra con los<br />

<strong>de</strong><strong>do</strong>s, y no lo pu<strong>de</strong> lograr to<strong>tal</strong>mente; pues folo <strong>la</strong> removí<br />

por el <strong>la</strong><strong>do</strong> íinieftro ; valime <strong>de</strong> Li tenaza 5 y<br />

havien<strong>do</strong> hecho alguna compreffion , y movi<strong>do</strong><br />

<strong>la</strong> piedra á <strong>la</strong> patte fuperior, é inferior, y a los <strong>la</strong><strong>do</strong>s, á<br />

el tirar <strong>de</strong> el<strong>la</strong> folo logre el <strong>que</strong> fe <strong>de</strong>fmoronaron algunas<br />

fruítu<strong>la</strong>s , íin po<strong>de</strong>r<strong>la</strong> facar : volvi á fegundar con <strong>la</strong><br />

tenaza 4 y eftan<strong>do</strong> efta bien afianzada, en el a£to <strong>de</strong> tirar<br />

<strong>de</strong> el<strong>la</strong>, en <strong>que</strong> hallé refiftencia, me íufpendió <strong>la</strong> voz <strong>de</strong><br />

el Muchacho , <strong>que</strong> me dixo : Q^ic rae arranca Ufted! Procuré<br />

reconocer efta piedra { por<strong>que</strong> no falia ) con los <strong>de</strong><strong>do</strong>s,<br />

y halle, <strong>que</strong> movida á todas partes, eírabaadherente<br />

á el <strong>la</strong><strong>do</strong> dieftro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Uretra , y cuello , fin po<strong>de</strong>r<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>faíir <strong>de</strong> a<strong>que</strong>l íicio 5 procuré quitar efti adheíion , valién<strong>do</strong>me<br />

<strong>de</strong> un Bifturi, llevan<strong>do</strong> fa corte mas házía <strong>la</strong><br />

piedra, <strong>que</strong> haziaia Uretra,por ofen<strong>de</strong>r<strong>la</strong> m?nos : luego<br />

<strong>la</strong> íaqué promptamente , caufan<strong>do</strong>me adnvracion , y á los<br />

<strong>que</strong> íe hal<strong>la</strong>ron prefentcs, aflifu magnitud, cqm i<strong>la</strong>conftancia<br />

<strong>de</strong> el Muchacheen una operación, <strong>que</strong> rae algo<br />

di<strong>la</strong>tada.<br />

A 3 MAG-


JMAGNITL'D, T VIGVKA DE LA PIEDRA.<br />

T Aiíuknítud<strong>de</strong>efta piedra es <strong>de</strong> té* <strong>de</strong><strong>do</strong>s á el graves,<br />

I ^ íugrüeubno es igual, por rrredio tiene <strong>la</strong>magmtud<br />

JTun £uevt> gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> Paloma , y va en dim.nncmfi<br />

proporcionada á el extremo , <strong>que</strong> terminaba en <strong>la</strong> Uretra,<br />

rem'tan<strong>do</strong>en figura roma; hacien<strong>do</strong>'toda'día haca cita<br />

parte" <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> un corazón <strong>de</strong> pav i; el- extremo , <strong>que</strong><br />

terminaba en el cuello <strong>de</strong> <strong>la</strong> venga ,fe extien<strong>de</strong> a él mo<strong>do</strong><br />

<strong>de</strong> un cuello'<strong>de</strong> ave <strong>de</strong> fu cuerpo, y tiene el grueflo<br />

<strong>de</strong> un <strong>de</strong><strong>do</strong> Meni<strong>que</strong> en fu nacimiento, V algo mas <strong>de</strong>lga<strong>do</strong><br />

en fu extremo , rematan<strong>do</strong>,en diminución en una<br />

lunta raui <strong>de</strong>lgada ¡ <strong>la</strong> <strong>que</strong> yo <strong>de</strong>shice , vien<strong>do</strong> íi en a<strong>que</strong>l<br />

externo tenia <strong>la</strong> mifma confluencia, ó foh<strong>de</strong>z, <strong>que</strong> en el<br />

otro. Su figura externa, o<strong>que</strong> ocupaba <strong>la</strong> Perípneria externa<br />

, es giba i <strong>la</strong> interna por el extremo inferior-, cava;<br />

en el medio <strong>de</strong> fu cuerpo fe obíerva a el <strong>la</strong><strong>do</strong> íiniellro<br />

<strong>de</strong> fu parte giba una eminencia <strong>de</strong> el tamaño <strong>de</strong> un gran<strong>de</strong><br />

altramuz, y <strong>de</strong> figura re<strong>do</strong>nda , con una nma por <strong>do</strong>n<strong>de</strong><br />

tenia <strong>la</strong> adheíion dicaa. En <strong>la</strong> parce Caba interior<br />

tiene otra eminencia mas <strong>la</strong>rga, <strong>que</strong> re<strong>do</strong>nda, <strong>de</strong>el tamaño<br />

<strong>de</strong> un grano <strong>de</strong> trigo Í fu fubftanciaes vana > íu extretno<br />

fuperior es masfoii<strong>do</strong>, y tranfparente , y fe extien<strong>de</strong><br />

por <strong>la</strong> parte fuperior giba alguna cofa, y por <strong>la</strong> mrerjor<br />

fe extien<strong>de</strong> algo masi lo reliante no es tan íoli<strong>do</strong>, ni<br />

tiene tranfparencia j ía pefo es <strong>de</strong> cinco draginas-, grano<br />

mas ? ó menos.<br />

CVRACIÓN gVE SE EXECVTi.<br />

LUegO <strong>que</strong> fe facó <strong>la</strong> piedra, procuré indagar, ü <strong>que</strong><strong>do</strong><br />

en <strong>la</strong> parte alguna ftuíru<strong>la</strong> ; ó íi havia algo calculólo<br />

en Iavcxiga; y reconoci<strong>do</strong> <strong>que</strong> no con <strong>la</strong> íondavhi-'<br />

ce <strong>de</strong>sligar á^ el muchacho, havien<strong>do</strong>le antes -abriga<strong>do</strong> -, y<br />

tapa<strong>do</strong> <strong>la</strong> folucion con un paño caliente, y ponerle en <strong>la</strong><br />

cama, en <strong>do</strong>n<strong>de</strong> execute U curación en el mo<strong>do</strong> hgmente*<br />

Procuré agregar, lo mejor <strong>que</strong> pu<strong>de</strong>, ios .diftarites extremos,<br />

afll internos, como externos; y apliqne lo primero<br />

un lechino con fu fia<strong>do</strong>r imbui<strong>do</strong> en <strong>la</strong> Fin&ura <strong>de</strong> el<br />

Vitriolo calcina<strong>do</strong> caliente, a '<strong>la</strong><strong>que</strong> mezcle ) áquatroouzás,<br />

una <strong>de</strong> el bilfamo Catholico '* luego pufe otros <strong>do</strong>s<br />

hi-


lechino! , uno á cada margen» para <strong>que</strong> Jas cónfcrvaflcn ef.<br />

trechas, fobre ellos tres p<strong>la</strong>nchas <strong>de</strong> hi<strong>la</strong>s, y fobte to<strong>do</strong><br />

cftos cabezales moja<strong>do</strong>s en <strong>la</strong> mifma Tíñclura, y Tu vendaxe<br />

en figura <strong>de</strong> X. Hecho ello fe le ligaron <strong>la</strong>s piernas<br />

con fu vendagc, á fin<strong>que</strong> <strong>la</strong>s ccnfervafíe juntas, para<br />

cftrcchar, y comprimir mas, y fe colocó fobre un <strong>la</strong><strong>do</strong><br />

, encargan<strong>do</strong> a un Practicante cuidafle fe mantuvieflc<br />

en eirá ooíicura , y <strong>que</strong> con una mano hicieííe comprefíion<br />

en <strong>la</strong> parte : Untófe <strong>la</strong> circunferencia con aceite rofa<strong>do</strong><br />

caliente, y fe le ufaron en <strong>la</strong> región Hyoogaitrica<br />

paños moja<strong>do</strong>s en <strong>la</strong> <strong>de</strong>cocción <strong>de</strong> <strong>la</strong> úmiente <strong>de</strong> lino;<br />

como ailim:fmo, <strong>que</strong> ufaíTe dicha agua á paito, y <strong>que</strong> el<br />

alimento fueílen cal<strong>do</strong>s fubítanciofos icpeti<strong>do</strong>s <strong>de</strong> quatro á<br />

quatro horas, y en el intermedio unas cucharadas <strong>de</strong> cordial<br />

confortante : en el Pene, y Efe roto fe le ufaron paños<br />

moja<strong>do</strong>s en el efpiri tu <strong>de</strong> riño caryopht <strong>la</strong><strong>do</strong>, y caliente* 1<br />

Con eíte metho<strong>do</strong> , y el auxilio <strong>de</strong> i.na <strong>la</strong>ngria fe afloxó<br />

<strong>la</strong> inf<strong>la</strong>mmacion, y faltó <strong>la</strong> calentura , <strong>que</strong> antes tenií.<br />

El fegun<strong>do</strong>, y tercer dia fe trató con <strong>la</strong> mifma curación<br />

, repetida cita en algunas ocafiones, para evitar <strong>la</strong><br />

molefria, yofenfa, <strong>que</strong> podían caufar los orines. A el<br />

quarto dia trate <strong>de</strong> fupurar , ó digerir <strong>la</strong> Haga: para lo<br />

<strong>que</strong> me vali<strong>de</strong> el balíamo<strong>de</strong> Arceo, y parche <strong>de</strong> el E nv<br />

p<strong>la</strong>ftro Divino, con lo <strong>que</strong> fe empezó á digerir, y <strong>de</strong> hecho<br />

en el termino <strong>de</strong> ocho días obferve, feguír <strong>la</strong>s materias<br />

en poca cantidad, y con todas <strong>la</strong>s circunstancias <strong>de</strong><br />

buena. Luego <strong>que</strong> pafsó el dia onceno, ieconcedí algún<br />

r*)co <strong>de</strong> ahmenro foli<strong>do</strong>: fe <strong>de</strong>xaron <strong>de</strong> aplicar lospañóS<br />

a el vientre, y <strong>la</strong> Jechinacion en ¡z l<strong>la</strong>ga, ufan<strong>do</strong> fe <strong>la</strong><br />

una p<strong>la</strong>nchita con <strong>la</strong> mixtura <strong>de</strong> elArceo, y el ungnen-<br />

> to <strong>de</strong> Plomo; fe le introduxo una Cánu<strong>la</strong>, para <strong>que</strong> tenien<strong>do</strong><br />

éxito por el<strong>la</strong> <strong>la</strong> orina, fe pueda aglutinar, y unir<br />

ó cicatrizar <strong>la</strong> folucion , ó Haga ; <strong>la</strong> <strong>que</strong> obícrvo, <strong>que</strong>ci<br />

dia <strong>de</strong> hoi, <strong>que</strong> citamos en ei veinte y uno fe vá empezan<strong>do</strong><br />

á cicatrizar.<br />

Dos reflexiones fe ofrecen en eñe cafo ; <strong>la</strong> primer?/<br />

<strong>la</strong>adhefion, <strong>que</strong> renia cita piedra , advertencia, qoe na<br />

2k lcid °í, n algtin0 dc 1QS praíliC3S i Y Ufegunda, <strong>que</strong><br />

tiara., ó nbras <strong>fuer</strong>on <strong>la</strong>s <strong>que</strong> fe extendieron, para hacer<br />

cita


el<strong>la</strong> adhcíion, ó fujecion. En quantó a -<strong>la</strong> primera, ái-<br />

o, <strong>que</strong> aun<strong>que</strong> yo no lo haya leí<strong>do</strong> en alguno <strong>de</strong> los<br />

f radíeos ello , no obíta , para <strong>que</strong> alguno, 6 algunos <strong>de</strong>xen<br />

<strong>de</strong> tratarlo , 6 advertirlo : y quanúo ninguno lo haya hecho,<br />

baí<strong>la</strong>me el<strong>la</strong> obícrvácion para creer íer poííible el<strong>la</strong>, y<br />

otras muchas á el parecer raoníhuofldacíes , <strong>que</strong> en<br />

los humanos cuerpos íuce<strong>de</strong>n. A <strong>la</strong> fegunda digo, <strong>que</strong><br />

citan<strong>do</strong> eí<strong>la</strong> piedra licuada, íino <strong>la</strong> mayor, alguna parte, á<br />

el fin <strong>de</strong> el cuello <strong>de</strong> <strong>la</strong> vexiga , ofendi<strong>do</strong> elle con ios<br />

tj<strong>que</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra , pa<strong>de</strong>ció alguna efeoriacion , y á cf-<br />

XA fe ¿guió<strong>la</strong> exteníion , ó acrecion <strong>de</strong> algunas fibras,<br />

Jas <strong>que</strong> <strong>la</strong> ro<strong>de</strong>aron , y ciñeron. O <strong>de</strong>otro^mo<strong>do</strong> :efta<br />

piedra íc fue forman<strong>do</strong> poco á poco , y acodan<strong>do</strong> en<br />

a<strong>que</strong>l íitio <strong>la</strong> porción <strong>la</strong>pi<strong>do</strong>fa , <strong>que</strong> fe iba aglomeran<strong>do</strong>,<br />

extendió el cuello házia <strong>la</strong> parte <strong>la</strong>teral , y <strong>que</strong>dan<strong>do</strong>i<br />

)or razón <strong>de</strong> cí<strong>la</strong> exteníion , algo mas cortas <strong>la</strong>s fibras<br />

Í ongitudinales, el<strong>la</strong>s <strong>que</strong> tocaban <strong>la</strong> Peripheria <strong>de</strong> <strong>la</strong> eminencia<br />

, hicieron en el<strong>la</strong> antes <strong>de</strong> fu perfec<strong>la</strong> con<strong>de</strong>níacion<br />

a<strong>que</strong>l<strong>la</strong> rima, canal, 6 fucco * <strong>que</strong> en <strong>la</strong> piedra fe<br />

obferva; y el<strong>la</strong>s fu jetaban, y eílrcchaoan para <strong>de</strong>xar 1U<br />

bre fu éxito » como fucedió luego <strong>que</strong> <strong>fuer</strong>on cortadas.;<br />

Ayuda mucho áeíle difcurfo el principio <strong>de</strong> fiuxo , <strong>que</strong><br />

en el otro <strong>la</strong><strong>do</strong> fe obfcrva,aun fin haver eí<strong>la</strong> eminencia, ferial<br />

<strong>de</strong> <strong>que</strong> , íi fe huvicra i<strong>do</strong> aglomeran<strong>do</strong> mas materia,<br />

¿naviera fucedi<strong>do</strong> en eíle lo miímo , <strong>que</strong> en el otro <strong>la</strong><strong>do</strong>.<br />

Que <strong>fuer</strong>on <strong>la</strong>s fibras <strong>de</strong> el cuello <strong>de</strong> <strong>la</strong> vexiga <strong>la</strong>s <strong>que</strong><br />

-circumferibieron el<strong>la</strong> eminencia, fe prueba dé<strong>la</strong> efuíion.<br />

ele fangre en a<strong>que</strong>l<strong>la</strong> cantidad correípondicnte, <strong>que</strong> á el<br />

j. cortar<strong>la</strong>s huvo s lo <strong>que</strong> no fe obfcrvó,quan<strong>do</strong> fe hizo <strong>la</strong><br />

inciíion en <strong>la</strong> Uretra.<br />

Hal<strong>la</strong>ronfe prefentcs a eí<strong>la</strong> operación el feñor Don<br />

Francifco Pérez <strong>de</strong> Micr, Adiníniílra<strong>do</strong>r <strong>de</strong> dicho .Hofpi<strong>tal</strong><br />

••> Don Jofeph <strong>de</strong> Arce , Cura Secretario j Don Francifco<br />

<strong>de</strong> Acuña Pharrnaceutico, y Vifíta<strong>do</strong>r <strong>de</strong> el Colegio<br />

<strong>de</strong> Boticarios j Don Juan Romero, Maeílro <strong>de</strong> Cirujano<br />

» y Don Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong> Trinidad , Enfermero mayor3<br />

<strong>que</strong> fue en dicho Hofpi<strong>tal</strong> ¿ y algunos otros Practicantes,<br />

aul <strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro, como <strong>de</strong> <strong>fuer</strong>a <strong>de</strong>l dicho<br />

Hofpi<strong>tal</strong>.


ejój^^DZ-¿-Kttcta. -Triadniluci ifwux¿i


SE HACEN PVBLICAS<br />

ALGVNAS DE LAS<br />

CONTROVERSIAS-<br />

Q.VE TIENE<br />

ESTA REAL<br />

SOCIEDAD<br />

DE SEVILLA, &c<br />

PROLOGO<br />

AL LECTOR.<br />

REGVNTA ARISTÓTELES<br />

eo fas Problemas , por qué<br />

los niñosfean admirativos? Y<br />

refuelve, dicien<strong>do</strong>: Que como<br />

<strong>la</strong>s noticias, <strong>que</strong> llegan a ellos<br />

fean nunca viftas, ni oidas, por<br />

nuevas les cau<strong>la</strong> admiración, y<br />

embobamiento. Los entendimientos <strong>de</strong> los niños<br />

en


2.<br />

en efte efta<strong>do</strong> f©n como una tab<strong>la</strong> lifa, <strong>do</strong>n<strong>de</strong> no íe<br />

ha da<strong>do</strong> alguna pince<strong>la</strong>da. Pero como los fenti<strong>do</strong>s-<br />

exteriores mhuftrcn á el entendimiento varias<br />

noticias , y efpecies intencionales , abfortos ; y<br />

fuípenfos fuelen incidir en extafis natural. A <strong>la</strong><br />

manera, <strong>que</strong> los Literatos , <strong>de</strong>ípues <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

conatos , y diligencias, fin <strong>de</strong>xar piedra , <strong>que</strong><br />

no muevan en fus Eftudics, y Librerías ,bavien<strong>do</strong><br />

hal<strong>la</strong><strong>do</strong> <strong>la</strong> <strong>verdad</strong>, <strong>que</strong> <strong>bufcaban</strong> , <strong>de</strong> <strong>tal</strong> <strong>fuer</strong>te<br />

aquietó fu entendimiento , con fruición , y<br />

fu^penfion en el<strong>la</strong>, <strong>que</strong> <strong>tal</strong> vez inci<strong>de</strong>n en el mifmoexcaíis;<br />

pero íalien<strong>do</strong> <strong>de</strong> el, participan fu hal<strong>la</strong>zgo<br />

a íus amigos, dicien<strong>do</strong>les: CongratuUminl<br />

mihi , quid itrveni drdgmam, quam perdi<strong>de</strong>ram (por<br />

el peca<strong>do</strong> original.)<br />

Leótor benévolo, efte nuevo invento tecaufara<br />

una gran<strong>de</strong> novedad , por oponerle al torrente<br />

<strong>de</strong> to<strong>do</strong>s, Doctos, c in<strong>do</strong>ctos:<br />

A Solis ortu,<br />

uf<strong>que</strong> ad occafum.<br />

Y por contravenir á <strong>la</strong>s <strong>do</strong>&rinas <strong>de</strong> to<strong>do</strong>s los<br />

Padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> Medicina, á fus Comentarios, y <strong>de</strong>más<br />

Efcriptores Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos. No te<br />

caufará tanta novedad , fi confi<strong>de</strong>ras lo exteníb<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ciencias, lo efcondi<strong>do</strong>, <strong>que</strong> eftán en el<strong>la</strong>s<br />

mu-


muchas <strong>verdad</strong>es , y <strong>que</strong> en tiempo quifo el Altifsimo<br />

fe conocieílen, y explicaflen algunos arcanos.<br />

Lee con cuida<strong>do</strong> efte impreffo $ y íí fu<br />

conteni<strong>do</strong> hiciere aquietacion en tu entendimiento<br />

con aíTenfo , ferá tu parecer íegunda aprobación<br />

<strong>de</strong> el Qua<strong>de</strong>rno > pero £ eftas noticias , <strong>que</strong><br />

te ofrece te <strong>fuer</strong>en difplicentes, libertad tienes<br />

para impugnar<strong>la</strong>s, como yo para<br />

fatisfacer a tus reparos,<br />

íi pudiere.<br />

VALE.<br />

Ai . MVN.


MVNDVM TRADID1T<br />

diffutat'tonibus eoruw.<br />

p *g-f-<br />

=fj[E DVDA, SI EN LOS AFECTOS,<br />

^S?»H <strong>que</strong> vulgarmente l<strong>la</strong>man , Mal <strong>de</strong><br />

madre , con gran<strong>de</strong>s fatigas , y macha<br />

falca <strong>de</strong> rcfpiracion > por haver<br />

oli<strong>do</strong> aromas, íea el útero caufa <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> efcrangu<strong>la</strong>cion?<br />

Para mayor c<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> lo <strong>que</strong> íc<br />

controvierte , fe hacen cíeos preliminares.<br />

El primero : Serel Medico un Artífice fenfual, <strong>que</strong> fegun<br />

<strong>la</strong>s noticias ,<strong>que</strong> recibe el entendimiento, pue<strong>de</strong> conocer<br />

, y juzgat.<br />

El (efun<strong>do</strong>: Que hacien<strong>do</strong> eítimacion <strong>de</strong> ro<strong>do</strong>s los Efcriptores<br />

Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos, me opongoá ro<strong>do</strong>s,por<br />

gracia <strong>de</strong> controvertir, <strong>que</strong> afsi lo aconíeja Avicena.<br />

Lo tercero: Que havien<strong>do</strong> caufas ciertas , y evi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />

fus efc&os , no <strong>de</strong>bemos recurrir a caufas ocultas , c inciertas.<br />

Loquarto: Que <strong>la</strong> controvertía foloes <strong>de</strong> a<strong>que</strong>l afe£to,<br />

<strong>que</strong> proviene <strong>de</strong> aromáticos, y es cali repentino, cuya fatiga,<br />

y


6.<br />

y frica <strong>de</strong>refpiracion feafsimi<strong>la</strong> a <strong>la</strong> angina fúfocante.<br />

Lo quinto: Qt;e con atfthoridad <strong>de</strong> Hypocrarcs fe prueba<br />

haver falúa per¡i :,yittingereuLtiynurn fitrtiutis e>circrnum^ericutafHr».<br />

A<strong>de</strong>mas, <strong>que</strong> el <strong>que</strong> fe tiene bien en todas<br />

fus operaciones , eílc cfta fano.<br />

Antes <strong>de</strong> probar <strong>la</strong> <strong>que</strong>frion , fe íu <strong>de</strong> fuponer, <strong>que</strong> el<br />

útero <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mugeres es una membrana compuerta <strong>de</strong> tres<br />

túnicas, y <strong>que</strong> cita membrana compone como una bolfa<br />

hecha <strong>de</strong> hrío, ó <strong>de</strong> tan*, q<strong>de</strong> l<strong>la</strong>man f'rfa pa/loris, <strong>que</strong><br />

permite mucha di<strong>la</strong>tación. Efta tiene cinco ligamentos,<br />

por<strong>que</strong> noTe pue<strong>de</strong> mover <strong>de</strong> fu esfera. Eira no tieuc-mufeulos<br />

, <strong>que</strong> fírvan a Ja rcfpiracion , por<strong>que</strong> cftos antes ferian<br />

nocivos al embrión , por<strong>que</strong> con fu di<strong>la</strong>tación podiian<br />

romper Jos tiernos ligamentos <strong>de</strong> el embrión : ni nmpoco<br />

fe fíente fu nao. :o, como fe fíente en los <strong>de</strong>más nauículos,<br />

<strong>que</strong> íirven á <strong>la</strong> rcfpiracion : ni <strong>la</strong> criatura gran<strong>de</strong> nccefsita<br />

<strong>de</strong> aire , porou? no refpira en el útero, ni hai para <strong>que</strong> fírvan<br />

cftos nuifcu<br />

El<strong>la</strong> membrana uterina pue<strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer <strong>la</strong>s mifmas- enfermeda<strong>de</strong>s<br />

, <strong>que</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más membranas , como fon <strong>la</strong> pleura<br />

, eftoraago, interinos, y begiga urinaria j y <strong>la</strong>s otras<br />

<strong>de</strong>más membranas , como fon tumores, l<strong>la</strong>gas , & o aun<strong>que</strong><br />

efta pleura uterina pue<strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer otros acci<strong>de</strong>ntes,<br />

por lo <strong>que</strong> pue<strong>de</strong> contener <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> si , como fon grumos<br />

<strong>de</strong> fangre <strong>de</strong>teni<strong>do</strong>s, y corruptos, fecundinas podridas<br />

, criaturas muertas, y podridas , mo<strong>la</strong>s , conge<strong>la</strong>s, y<br />

monismos, pero en efto, como en lo <strong>de</strong>más rcíeri<strong>do</strong>, fe tiene<br />

merepafsive.<br />

Que no <strong>de</strong>penda <strong>de</strong> el útero <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion , cauftda<br />

<strong>de</strong> los aromas , íe prueba : Lo primero , por<strong>que</strong> una<br />

muger perfectamente fana, fí efta aplica a <strong>la</strong> nariz fubftancias<br />

aromáticas (lo mifmo fe dice <strong>de</strong> algunos hombres , por<strong>que</strong><br />

eftc afecto es comuna ambos fcxos)ihavicn<strong>do</strong>incidí-


<strong>do</strong> en efte afefto referi<strong>do</strong> * fe hallo fano el útero antes, y <strong>de</strong>lpues<br />

<strong>que</strong> faliódcl.<br />

Pruebafe lo fegun<strong>do</strong> con <strong>la</strong> experiencia, <strong>que</strong> fe tiene,<br />

<strong>de</strong> direíramifma enfermedad á los hombres, <strong>que</strong> carecen<br />

<strong>de</strong> dicho útero: luego fin <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> el útero dá efra<br />

enfermedad , comuntcan<strong>do</strong>fe elle aroma por <strong>la</strong>s miímas<br />

dcfpues fe verá) con los roifmos acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />

en<strong>la</strong>cion, y en <strong>la</strong> mifma parte afe&a, <strong>que</strong> á <strong>la</strong>s mugeres .luego<br />

fin <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l útero.<br />

A cito dicen Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos, <strong>que</strong> ííemnre hat<br />

en el urero fubrtancia oculta, Uqual con el contacto <strong>de</strong> lo<br />

aromático, <strong>que</strong> fe introduxo por <strong>la</strong>natiz , y llegó a el útero<br />

, fe inquietó el útero, y causó el dicho afecto <strong>de</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion.<br />

Sobre eítcfalfo fundamento han eferito volúmenes Antiguos,<br />

y Mo<strong>de</strong>rnos Efcriptorcs.<br />

Lo primero, por citar fano el útero, como <strong>que</strong>da dicho.<br />

Lo fegun<strong>do</strong>, por<strong>que</strong> el aroma antes le es favora'.<br />

<strong>que</strong> difeonveniente, como confia, <strong>que</strong> aplicán<strong>do</strong>le al orificio<br />

<strong>de</strong>l útero ios aromas, no le inquietan, por fer efpir i<br />

amigos <strong>de</strong>nucítra naturaleza, fegun <strong>la</strong> experiencia , pues<br />

aplicamos el ambara los débiles. A<strong>de</strong>mas, is aromas<br />

<strong>fuer</strong>an nocivos al útero , quantomas le an , mas<br />

le inqoietarian,fcgun el proverbio: Propter quodunumquodant<br />

eji t4/r>& illudmagts.<br />

Lo tercero, por<strong>que</strong> efta membrana y aun<strong>que</strong> <strong>fuer</strong>a con<br />

confentimiento <strong>de</strong> orras enfermeda<strong>de</strong>s, pa<strong>de</strong>cerá como <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>más membranas , fcgun <strong>la</strong> authoridad <strong>de</strong> Hypocratcs : Cc»fentientU<br />

omnia.<br />

Eíle texto tiene muchas limitaciones, por<strong>que</strong> el confentir<br />

es fimul feruir,y no rodas <strong>la</strong>s parces <strong>de</strong> el cuerpo<br />

fiemen, tomo ion los bueflos , y <strong>de</strong>más partes vege<strong>tal</strong>es:<br />

ni tampoco eiconfentir es como ordinariamente lo encien<strong>de</strong>n*


s.<br />

<strong>de</strong>n; por<strong>que</strong>Hypocratís efcribc én fenti<strong>do</strong> metiphorico:<br />

por<strong>que</strong> el conícntir con propriedad , folo fe exércita entre<br />

los racionales; y afsi fe pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir, <strong>que</strong> todas <strong>la</strong>s partes<br />

<strong>de</strong> el cuerpo Heneen , pero no confien ten , por fer caufas<br />

necef<strong>la</strong>rias. Y eftc fentir también es con limitación , por<strong>que</strong><br />

fu fentir fcrá<strong>la</strong> privación <strong>de</strong>efpiritus , y nutrimento, <strong>que</strong><br />

fe pa<strong>de</strong>ce en <strong>la</strong>s calenturas , 6 <strong>de</strong>ftemp<strong>la</strong>nza , 6 mal habito<br />

<strong>de</strong> cuerpo cha<strong>que</strong>ttico , por communicarfe al to<strong>do</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>ítcnap<strong>la</strong>nza<br />

por arterias , venas , y nervios .' y afsi el compa<strong>de</strong>cerfe<br />

es en fenti<strong>do</strong> metaphorico, y no proprio, como el<br />

<strong>de</strong>cir, <strong>que</strong> unas partes invian", y otras atrahen , por<strong>que</strong><br />

también cito fe exércita folo en los <strong>que</strong> fon libres. Y también<br />

tiene el texto limitación , por<strong>que</strong> pue<strong>de</strong> un miembro padcecr<br />

íin <strong>que</strong> el otro pa<strong>de</strong>zca , como fe experimenta en<br />

muchos cafos, verb.'grat. un brazo paralytica<strong>do</strong> nada communica<br />

á el otro , por dividir el fepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> fubftancia<br />

medu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> efpiua <strong>la</strong> communicacion <strong>de</strong> el un <strong>la</strong><strong>do</strong> con el<br />

otro.<br />

Ni tampoco hace <strong>fuer</strong>za lo <strong>que</strong> fe pue<strong>de</strong> alegar <strong>de</strong> U<br />

antipatía, <strong>que</strong> tienen <strong>la</strong>s cantharidas con <strong>la</strong> vexígi (<strong>que</strong>, también<br />

es membrana) por<strong>que</strong> eíta tiene íenfacion gran<strong>de</strong>, apli<strong>que</strong>nfe<br />

por <strong>de</strong> <strong>fuer</strong>a, ó por <strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>la</strong>s cantharidas : y íi<br />

otro qualquiera cuerpo tuvieíTc antipatía con el útero,<br />

también cauíaria fenfacion <strong>do</strong>loroft 5 por<strong>que</strong> <strong>la</strong> antipatía*<br />

y íimpatia, exercitan<strong>do</strong>fc entre <strong>do</strong>s ftibí<strong>la</strong>ncías, fies en lo<br />

feníitivOjCauf* <strong>de</strong>feonveniencia ícnfata,6 fruición metaphorica:<br />

luego ñ el ámbar <strong>fuer</strong>a antipático con <strong>la</strong> membrana uterina,<strong>la</strong><br />

paciente fe <strong>que</strong>xara. A<strong>de</strong>más , <strong>que</strong> <strong>la</strong>s cantharidas, no<br />

dañan<strong>do</strong> en venas , ni arterias , es , por<strong>que</strong> van corregidas,<br />

y envueltas con el <strong>fuer</strong>o, con <strong>la</strong> fangre , y el chilosy feparan<strong>do</strong>fe<br />

eftas<strong>de</strong> <strong>la</strong> fangre, y elchilo en los ríñones, y hacien<strong>do</strong><br />

<strong>de</strong>mora en <strong>la</strong> vexiga,<strong>la</strong> l<strong>la</strong>gan j como fucc<strong>de</strong> en el<br />

car-


carbunco >cjue no crian<strong>do</strong>fe el humor atrabiliario en <strong>la</strong> parte<br />

<strong>do</strong>n<strong>de</strong> caufa el carbunco, uno <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> venas, y arterias,<br />

<strong>que</strong> le corrigen , feparan<strong>do</strong>fe <strong>de</strong> los liqui<strong>do</strong>s , aun<strong>que</strong> vengan<br />

con <strong>fuer</strong>o, hace los eftragos <strong>de</strong> carbunco : y lo mifmo fucc*<br />

<strong>de</strong> en algunas criíipe<strong>la</strong>s.<br />

Prucbafe mas el aflumpto , por<strong>que</strong> tenien<strong>do</strong> el útero<br />

caufas reales, y poíitivas, <strong>que</strong> pudieran caufar eftaenfermedad<br />

, como fon un feto podri<strong>do</strong> , fecúnda<strong>la</strong>s podridas,<br />

Haga cancrofa, y otras corrupciones fétidas, eftas no caufan<br />

eftrangu<strong>la</strong>cion , por fer lo féti<strong>do</strong> enemigo <strong>de</strong> nueftra<br />

naturaleza, quien <strong>de</strong>ftruye los efpiritus animales, y corrompe<br />

<strong>la</strong> fangic , por<strong>que</strong> lo féti<strong>do</strong> , como fea un fulfur<br />

falino, y acre, y <strong>que</strong> cura <strong>la</strong>. eftrangu<strong>la</strong>cion , <strong>de</strong>raas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> experiencia <strong>de</strong> no cau ¿ría, fus efe&os pue<strong>de</strong>n ferlypotimias<br />

, y caufas <strong>de</strong> muerte repentina.<br />

Efto fupueíro, pafsémosá indagar, <strong>que</strong> parte pa<strong>de</strong>zca<br />

en efta enfcrmedad,y para mayor inteligencia hemos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fcribir<br />

losmufculos, <strong>que</strong> firvená <strong>la</strong> refpiracion, y fon los<br />

íiguientes: Ocho <strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men , quatro <strong>de</strong> el diafragma,<br />

<strong>de</strong> el pecho cin<strong>que</strong>utay fíete, y catorce <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arte-»<br />

ría. Eílos , y principalmente los <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>cen en <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion<br />

, fon los catorce referi<strong>do</strong>s , y fcis, <strong>que</strong> tiene el cfFophago<br />

: por<strong>que</strong> eftos, como firvan á fufpen<strong>de</strong>r el cpligotis, y<br />

para comprimirle quan<strong>do</strong> fe come , 6 fe bebe , para <strong>que</strong> entre<br />

el aire, y íalgapor <strong>la</strong> rima , u orificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria,<br />

eítan mui abundantes <strong>de</strong> efpiritus; y fien<strong>do</strong> tenues los<br />

nervios , <strong>que</strong> fe terminan en dichos mufeulos, aplica<strong>do</strong> el<br />

aroma al par <strong>de</strong> nervios olfactorios , y comunica<strong>do</strong> á dichos<br />

nervios.j^con facilidad los pone convulfos unos, y otros,<br />

<strong>de</strong> <strong>que</strong> remita <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion mayor, ó menor : y fi basan<br />

los aromas a los mufeulos <strong>de</strong> el pecho , caufan también<br />

gran fatiga, y falta <strong>de</strong> refpiracion; y íien<strong>do</strong> cftos mufeulos<br />

tan immediatos á los nervios, <strong>que</strong> tienen origen, unos<br />

B <strong>de</strong>


I O.<br />

<strong>de</strong> lo airo <strong>de</strong> <strong>la</strong> primer vertebra, y los otros <strong>de</strong> <strong>do</strong>s orificios<br />

, <strong>que</strong> tiene cJ cráneo cerca <strong>de</strong> los huefíbs petroíbs , communica<strong>do</strong><br />

cite aroma por eftos nervios, cauían dicha convulsión,<br />

y eftrangu<strong>la</strong>cion , y juntamente los ícis., <strong>que</strong> íir-»<br />

ven á <strong>la</strong> <strong>de</strong>glución : por<strong>que</strong> no pudien<strong>do</strong> contraherfe con<br />

el coníbrcio <strong>de</strong> los eípiritus animales , comprimien<strong>do</strong> <strong>la</strong><br />

afpera arteria, impi<strong>de</strong>n el ingreflb, y regreíTo <strong>de</strong> el aire,<br />

por <strong>que</strong> aplican <strong>la</strong>s manos á Ja garganta , fignan<strong>do</strong> <strong>do</strong>n<strong>de</strong><br />

eftá íumal, como diceHypocratcs : Vbi <strong>do</strong>lor ,ibi mor bus$<br />

a <strong>la</strong> manera <strong>que</strong> en<strong>la</strong>anginafufocante, <strong>que</strong> en efta es por<br />

contracción <strong>de</strong> los mufculos, y no po<strong>de</strong>r di<strong>la</strong>tarfe, y juntamente<br />

por el tumor , y mufculos dichos, afsi <strong>de</strong> el eflb*<br />

phago, como <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria, <strong>que</strong>da mui diminuta <strong>la</strong> refpiracion.<br />

Mas fe prueba el afliimpto con razones Philofophicas.<br />

Las caufas naturales con mas eficacia producen fus cfe&os<br />

en lo próximo, <strong>que</strong> en lo remoto; y eftan<strong>do</strong> tan próximo<br />

c\ cerevelo,, y nervios , <strong>que</strong> ramifican los muículos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vípera arteria, y efíbphago coníiguientemente , aqui efta <strong>la</strong><br />

enfermedad 9 y no en el útero, <strong>que</strong> es lo remoto.<br />

Y ü íe diga a cito, <strong>que</strong>, fegun efta <strong>do</strong>ctrina , to<strong>do</strong>s loi<br />

<strong>que</strong> olieren aromas pa<strong>de</strong>cerán efta enfermedad , fe rcfpon<strong>de</strong>»<br />

<strong>que</strong> no íiempre el aroma fe communica por unas mi finas vias,<br />

como<strong>de</strong>ípues fe dirá con Hypocratcs.<br />

Compruebafe lo dicho con lo<strong>que</strong> fuce<strong>de</strong>en<strong>la</strong> perlesía<br />

<strong>de</strong> medio cuerpo, <strong>que</strong> <strong>de</strong> ordinario fe cura mas bien Ja pierna<br />

paralyticada , <strong>que</strong> el brazo : y <strong>la</strong> razón es, por<strong>que</strong> eftan*<br />

<strong>do</strong> mas próximos a<strong>la</strong> fluxión los nervios, <strong>que</strong> ramifican los<br />

brazos, eftos reciben mas cantidad <strong>de</strong> humor > luego <strong>la</strong> dicha<br />

enfermedad no eftá en el útero; y aun<strong>que</strong> el ámbar le tocara,<br />

le feria <strong>de</strong> comp<strong>la</strong>cencia metaphorica.<br />

Corrobórale lo dicho con efta <strong>de</strong>monftracion : Depremif<strong>la</strong>s<br />

faifas, fe figue directamente confe<strong>que</strong>ncia incierta.<br />

Fran-


i r.<br />

Francííca to<strong>tal</strong>mente Tana , y juntamente enferma, fon prc-<br />

RiiíTas faifas ¡luego<strong>de</strong>Francifea to<strong>tal</strong>mente fana, y juntamente<br />

enferma , fe figue dire&amente confe<strong>que</strong>ncia incierta.<br />

La mayor <strong>de</strong> eftc fylogifmoes evi<strong>de</strong>nte, y <strong>la</strong> menor<br />

implica contradicción, y <strong>la</strong> confe<strong>que</strong>ncia fe figue, por<strong>que</strong><br />

nafta ahora no han <strong>de</strong>monftra<strong>do</strong> fer cierto lo <strong>que</strong> fuponen;<br />

antes íi es voluntario lo <strong>que</strong> aplican al útero, verifican- 1 '<br />

<strong>do</strong>fe predica<strong>do</strong>s opueftos.<br />

Luego íi el ámbar aplica<strong>do</strong> a<strong>la</strong> nariz es antipático a el<br />

útero, también lo fera aplica<strong>do</strong> a <strong>la</strong> boca <strong>de</strong> el útero. Bt<br />

vic-e ver/a, íi le es amigable al útero aplica<strong>do</strong> por <strong>la</strong> «boca <strong>de</strong><br />

el urerojtambien le fera amigable aplica<strong>do</strong> por <strong>la</strong> nariz,como<br />

es eftar fana to<strong>tal</strong>mente, y noeftarfana.<br />

Sobre eftc fupuefto falfo <strong>de</strong> haver en el útero materia,<br />

<strong>que</strong> excita el ámbar para <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion en mugeres to<strong>tal</strong>mente<br />

<strong>la</strong>nas, Demócrito afsignó a<strong>la</strong> madre feifcientas enfermeda<strong>de</strong>s<br />

: y los <strong>de</strong>más Eferipcores Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos<br />

han afsigna<strong>do</strong> a <strong>la</strong> madre much.ts enfermeda<strong>de</strong>s , aun<strong>que</strong> no<br />

tantas.<br />

Compruebafe efto con <strong>la</strong>s enfermeda<strong>de</strong>s dichas , <strong>que</strong><br />

pa<strong>de</strong>ce efta membrana uterina, fien<strong>do</strong> fenfata a el útero, y<br />

fíen<strong>do</strong> fenfatas al Medico, Artífice fenfual; por<strong>que</strong> ü pa<strong>de</strong>ce<br />

l<strong>la</strong>ga cancrofa a 6 criatura muerta, & c. fus acci<strong>de</strong>ntes dan<br />

a conocer <strong>la</strong> enfermedad: luego quan<strong>do</strong> el Medico no percibe<br />

acci<strong>de</strong>nte alguno en el útero, <strong>de</strong>be juzgar eftá fano:<br />

luego es voluntario aplicarle a el útero lo <strong>que</strong> no tiene , como<br />

aplicarle á el pra<strong>do</strong> flori<strong>do</strong>, y hermofo el <strong>que</strong> fe ríe.<br />

Ni hay fundamento in re para fundar concepto metaphyfico<br />

, ni lógico; por<strong>que</strong> para efto era necef<strong>la</strong>rio <strong>que</strong> hfiviera<br />

i» re entidad , <strong>de</strong> quien fe formaran formalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> -diftincion<br />

, 6 compoíicion , y <strong>de</strong> quien refultaxa ente <strong>de</strong> razón con<br />

fundamento : Secnndum rem>&r*th»em3bfectiTtOmn rstionem<br />

tantiem , ni <strong>de</strong> quien fe pudiera predkar con <strong>verdad</strong><br />

Bi con-


12..<br />

concepto metaphyfico, y no tenien<strong>do</strong> fer efto,quc le atribuyen<br />

á el útero, configuientcmentc lo <strong>que</strong> no es no tiene<br />

proprieda<strong>de</strong>s.<br />

A qualquiera falta <strong>de</strong> refpiracion en <strong>la</strong>s mugeres , acuían<br />

á <strong>la</strong> Madre por caufa eficiente , íien<strong>do</strong> afsi <strong>que</strong> hai cau<strong>la</strong>s<br />

c<strong>la</strong>ras para <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> refpiracion : por<strong>que</strong> pa<strong>de</strong>cien<strong>do</strong><br />

los mufculos <strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men , por comprefsion <strong>de</strong> algún<br />

humor, ó f<strong>la</strong>to, por comprefsion <strong>de</strong> fus mufculos, ó por<br />

f<strong>la</strong>tos.,o excrementos <strong>de</strong> los inteftinos: en eítos cafos, como<br />

también pulfan ¡as arterias , preternamralmentc en el<br />

vientre, grafticas,hypografticas , juzgan fer Ja Madre, <strong>la</strong><br />

<strong>que</strong> hace eítos efectos > pero fe engañan , por<strong>que</strong> con una<br />

ayuda, purga ,ó medicamentos refolutivos, fe quita. Efto,<br />

Un <strong>que</strong> fea mal <strong>de</strong> Madre* pue<strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer el diafragma, por<br />

elevación <strong>de</strong> lo conteni<strong>do</strong> , en el eítomago i y pue<strong>de</strong>n pa<strong>de</strong>cer<br />

los mufculos <strong>de</strong> el pecho, por materias extrañas, <strong>que</strong><br />

lo compriman , ó di<strong>la</strong>ten mas <strong>de</strong> lo jufto : luego pue<strong>de</strong>n pa<strong>de</strong>cer<br />

los mufculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpcra artetia,y <strong>de</strong> el eflbphago por<br />

imbibición <strong>de</strong> coía extraña, quales fon los aromas, fin <strong>que</strong><br />

pa<strong>de</strong>zca el útero, 6 por comprefsion, como fuce<strong>de</strong> en <strong>la</strong> angina<br />

fu focante , ó por di<strong>la</strong>tación <strong>de</strong> dichos mufculos por los<br />

aromas, fin <strong>que</strong> el útero influya , ni pa<strong>de</strong>zca cnc<strong>la</strong>fc&o <strong>de</strong><br />

cftrangu<strong>la</strong>cion.<br />

Confirma to<strong>do</strong> efto el afe&o, <strong>que</strong> l<strong>la</strong>man tétano , <strong>de</strong><br />

<strong>que</strong> fre<strong>que</strong>ntemente mueren : por<strong>que</strong> baxan<strong>do</strong> <strong>de</strong> el origen<br />


«3fehal<strong>la</strong>roh<br />

infontéi, y fin riota <strong>de</strong>haver pa<strong>de</strong>ci<strong>do</strong> enferme^<br />

dad alguna.<br />

De lo eícrko fe infiere no tener <strong>fuer</strong>za contra <strong>la</strong> condufioh<br />

to<strong>do</strong> lo <strong>que</strong> fe pue<strong>de</strong> alegar <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s , obfervaciones<br />

, y razones , por<strong>que</strong> proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> fubjttto non<br />

fupponeftte : y para <strong>que</strong> tuvieífen alguna <strong>fuer</strong>za , era necef<strong>la</strong>rio,quc<br />

probaran lo <strong>que</strong> fuponen ; por<strong>que</strong> digo, <strong>que</strong> afsi<br />

Antiguos, como Mo<strong>de</strong>rnos ( veneran<strong>do</strong> fus eícritos) no fe<br />

han aplica<strong>do</strong> con propriedad á indagar cfte afe£to,quc l<strong>la</strong>man<br />

uterino,ó hyítcrica pafsion.<br />

Hai otras caufas productivas <strong>de</strong> eíta eflxangn<strong>la</strong>cion fue*<br />

ra <strong>de</strong> el útero, quales fon <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> efpiritus feminales<br />

, <strong>que</strong>cftos uni<strong>do</strong>s con los efpiritus animales , y commnnica<strong>do</strong>s<br />

por eftos nervios referi<strong>do</strong>s, pue<strong>de</strong>n caufar dicha<br />

eftrangu<strong>la</strong>cion. Pue<strong>de</strong> también provenir eRe afe£to<strong>de</strong>una<br />

mutación repentina, afsi en hombres, como mugeres, por<br />

trifteza, 6 fufto , comprimien<strong>do</strong>fe los nervios, y exprimien<strong>do</strong><br />

a <strong>la</strong>s extremida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los mu fe 111 os : pue<strong>de</strong> provenir <strong>de</strong><br />

ira, toman<strong>do</strong> los efpiritus mucho movimiento, tumultuan<strong>do</strong>fe<br />

en eftos nervios, y mufeulos.<br />

Hai otras faltas <strong>de</strong> refpiracion, a quien también l<strong>la</strong>man<br />

mal uterino, nacidas <strong>de</strong> fubí<strong>la</strong>ncias humorofas, quales fon d<br />

chilo , <strong>que</strong> no pudien<strong>do</strong> ro<strong>do</strong> traníitar por <strong>la</strong>s venas <strong>la</strong><strong>de</strong>as,<br />

corrompi<strong>do</strong> caufa falta <strong>de</strong> refpiracion, comprimien<strong>do</strong> los<br />

mufeulos <strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men 5 y cfto mifmo hace qualquiera otro<br />

humor.<br />

Hai falta <strong>de</strong> refpiracion , quan<strong>do</strong> el diafragma , 6 los<br />

mufeulos <strong>de</strong> el pecho reciben alguna cofa extraña, ó en fu<br />

vecindad ,. y a efto también nielen l<strong>la</strong>mar mal <strong>de</strong> Madre ; y<br />

no l<strong>la</strong>man mal <strong>de</strong> Madre a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> refpiracion , <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>ce<br />

<strong>la</strong> preñada, quan<strong>do</strong> es gran<strong>de</strong> <strong>la</strong> criatura, íien<strong>do</strong> efto <strong>verdad</strong>ero<br />

mal <strong>de</strong> Madre ; por<strong>que</strong> <strong>la</strong> Madre con el teto gran<strong>de</strong> ,<br />

comprimien<strong>do</strong> los mufeulos <strong>de</strong>l ab<strong>do</strong>men , caufa <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />

refpiracion. &


'4-<br />

A eíie intento rue<strong>de</strong>n haceríe algunas preguntas. La primera<br />

: Por <strong>que</strong> fea mas <strong>de</strong> ordinario elle afecto á Jas mugeres,<br />

-<strong>que</strong> a los hombres?<br />

Se refpon<strong>de</strong>: Que por ícr ias mugeres mis <strong>de</strong>licadas , y<br />

iiumedas en fu textura, y por tener mas ampias Jas vías <strong>de</strong><br />

ios nervios olfatorios , aun<strong>que</strong> no en todas, es mas fácil <strong>la</strong><br />

communícacion <strong>de</strong>l aroma, y con mas facilidad los mufen-<br />

Jos , y nervios reciben los aromas : y ello fe verifica , por<strong>que</strong><br />

en <strong>la</strong>s mugeres dadas al cxcrcicio <strong>de</strong> ei campo,con ellos exercicios<br />

fe for<strong>tal</strong>ecen to<strong>do</strong>s fus miembros, y á citas rara vez les<br />

da.<br />

La íegunda : Por qué no da a los eunuchos?<br />

Se refpon<strong>de</strong>: Que eí cunucho tiene formación <strong>de</strong> hombre;<br />

y aun<strong>que</strong> le falten los efpiritus feminales , <strong>que</strong>dó en fus<br />

miembros mas for<strong>tal</strong>eci<strong>do</strong> , <strong>que</strong> <strong>la</strong>s mugeres: y lo <strong>que</strong> <strong>de</strong> aquí<br />

íeíiguc , es , <strong>que</strong> no pueda pa<strong>de</strong>cer dicho afeito por <strong>de</strong>fecro,<br />

ycauía <strong>de</strong> ios cfpirirus feminales, comocau/as <strong>de</strong> dicha eftranguiacion;<br />

pero efta en potencia d* contraher dicho afecto<br />

por los aromas.<br />

La tercera: Por <strong>que</strong> efta enfermedad íc cura con unciones<br />

difibJvenres , como cmp<strong>la</strong>/ros , y otras medicinas refoluti<br />

vas, aplica<strong>do</strong>s a h región <strong>de</strong> el vientre?<br />

Se reípon<strong>de</strong>: Que ocupa<strong>do</strong> el vientre, y los mufculos<br />

<strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men , cómprenos con materias vicioías,y f<strong>la</strong>tulencas<br />

, contenidas en <strong>la</strong>s túnicas <strong>de</strong> el vientre, acompañan<strong>do</strong><br />

muchas veces f<strong>la</strong>tuíencias <strong>de</strong> los inteftinos , aplican<strong>do</strong> los dichos<br />

medicamentos, rcfuelven eftas cau<strong>la</strong>s, fanan<strong>do</strong> <strong>la</strong> pacicnte,íinquc<br />

el útero por si pa<strong>de</strong>zca.<br />

La quarta : Por qué el ámbar aplica<strong>do</strong> al orificio <strong>de</strong>l útero,<br />

cura efta enfermedad <strong>de</strong> cfhangufacion?<br />

Se refpon<strong>de</strong> : Que el ámbar es nna fubftancia grata, muíebre,<br />

cfpiriruofa, y amiga <strong>de</strong> nuefrra naturaleza, como enfeña<br />

Hypocratcs, quan<strong>do</strong> dice: OdiriferA frofttnt, rtific*f¡ti


facerent nocumentum\y efte aroma afsi eommunica<strong>do</strong> á el útero<br />

le es favorable, y lo recibe con <strong>de</strong>legación metaphoricas<br />

y fi le <strong>fuer</strong>a nociva , le dañara , y por el roifmo camino, <strong>que</strong><br />

b>xó <strong>de</strong> <strong>la</strong> nariz a el útero, podría fubir , y aumentar <strong>la</strong> enfermedad<br />

, y <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe infiere no fer caufa el útero <strong>de</strong> <strong>la</strong> eitrangu<strong>la</strong>cion,<br />

ni recibirle como antipática j por<strong>que</strong> íi afsi le<br />

recibiera , causara <strong>do</strong>lor en el útero, como fe dixo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

cantharidas tn <strong>la</strong> vexiga, por <strong>que</strong> fe niega cure dicha enfermedad<br />

el ámbar. Ni <strong>la</strong>s obfervaciones , <strong>que</strong> para efto fe<br />

pue<strong>de</strong>n traher, hacen <strong>fuer</strong>za: por<strong>que</strong> quan<strong>do</strong> fe aplico el di»<br />

cho ámbar , citaba dicha enfermedad <strong>de</strong>clinad.!; y íi no lo citaba<br />

, no fe cuito, aun<strong>que</strong> le aplicaron, por fer diííonante a<br />

razón can faite dicha enfermedad en el uteio , y con <strong>la</strong> mayor<br />

aplicación al útero fe quitafle: y yo quiíicra <strong>la</strong>ber <strong>que</strong> caufahdad<br />

produce efta membrana uterina,quc materia corrtmunica<br />

, eítan<strong>do</strong> fana , para tanta falta <strong>de</strong> refpiracion ? Y íi fe refpon<strong>de</strong>,<br />

<strong>que</strong> obra por qualidad oculta, digo, <strong>que</strong> efíe es el velo<br />

con <strong>que</strong> muchos tapan fu ignorancia.<br />

La quinta fe pregunta : Por qué, afsi hombres, como mugeres,<br />

recibien<strong>do</strong> el aroma, 6 ufan<strong>do</strong> Je ámbar , <strong>de</strong> algalia , y<br />

otros aromas , á unos les dé , y a otros no les ác dicho afecto?<br />

Se refpon<strong>de</strong> : Que en el hueífo <strong>de</strong> <strong>la</strong> nariz, y cavidad interior<br />

, hai varias fendas, y caminos á <strong>la</strong>s partes internas <strong>de</strong>l<br />

cráneo, por<strong>que</strong> hai communicacion a <strong>la</strong>s túnicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pia , y<br />

dura matre : hai fenda, 6 camino para <strong>la</strong> fubítancia med»;<strong>la</strong>r:V<br />

cíto fe prueba, por<strong>que</strong> baxan a <strong>la</strong> nariz, y hucflbs cribofos excrementos<br />

<strong>de</strong> eí<strong>la</strong>s partes, y <strong>de</strong> los ventrículos <strong>de</strong> el cerebro,<br />

baxan<strong>do</strong> eftos excrementos al iniundibulo, <strong>de</strong> allí á <strong>la</strong> glándu<strong>la</strong><br />

pituitaria , y <strong>de</strong> allí fe <strong>de</strong>rivan a <strong>la</strong> nari i , v ^uefíbs criw<br />

bofos. Hai <strong>de</strong>más <strong>de</strong> efto <strong>do</strong>s orificios a los <strong>la</strong><strong>do</strong>s <strong>de</strong> los hueffos<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> nariz, por <strong>do</strong>n<strong>de</strong> baxan los excrementos interiores<br />

<strong>de</strong> el pericranco; por<strong>que</strong> cftosobftrui<strong>do</strong>s, remitan <strong>la</strong>s i<br />

Hai


Hai <strong>de</strong>más <strong>de</strong>íro el par <strong>de</strong> nervios olfatorios, <strong>que</strong> vienen <strong>de</strong>l<br />

ccrevelo: cílos, corno los ópticos, tienen, orificio por <strong>do</strong>n<strong>de</strong><br />

los cfpititus animales cauían <strong>la</strong> fenfacion , vinien<strong>do</strong> <strong>de</strong> dicho<br />

ccrevelo por entre <strong>la</strong>s virgu<strong>la</strong>s, y cavidad. Efto fupuefio,<br />

íe dice, <strong>que</strong> aplica<strong>do</strong> el aroma á <strong>la</strong> nariz, tiene varios camir<br />

nos por <strong>do</strong>n<strong>de</strong> diítribuirfc.y íi fe communica por los nervios<br />

olfatorios, caufa eftrangu<strong>la</strong>cion ; y por eííb dixo Hypocratcs<br />

: NÍJI capiti facet ent necumentumh por<strong>que</strong> communica<strong>do</strong>s<br />

los aromas por <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> el pcricranco , cauían <strong>do</strong>lor. Lo<br />

mifmo fuce<strong>de</strong> communica<strong>do</strong>s á <strong>la</strong> pia,y dura matrej y no tanto<br />

<strong>do</strong>lor communica<strong>do</strong>s á <strong>la</strong> íubítancia medu<strong>la</strong>r: pero comunica<strong>do</strong>s<br />

por los nervios olfatorios al ccrevelo , <strong>de</strong> alli , íi fe<br />

diftribuyen por <strong>la</strong> medu<strong>la</strong> oblongada , acompañan<strong>do</strong> los efpiritus<br />

animales. Peroíieíros aromas fe encaminan por los<br />

.<strong>de</strong>lga<strong>do</strong>s nervios referi<strong>do</strong>s, <strong>que</strong> tienen fu origen por lo alto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> primera vertebra , y orificios <strong>la</strong>terales, <strong>que</strong> ramifican<br />

los mufeulos <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria, y efíbphagó, cftos, con<br />

los cfpiritus animales, por fu cantidad, y no por fu ma<strong>la</strong> qualidad,<br />

caufan convuiíion en los dichos nervios, y mufeulos.<br />

También fe pue<strong>de</strong> caufar dicha eftrangn<strong>la</strong>cion por los aromas^<br />

dulces aromáticos trahi<strong>do</strong>s en <strong>la</strong> boca,communicá<strong>do</strong>fe<br />

cfte aroma por los hueflbs cribofos al cerevelo, y juntamente<br />

pue<strong>de</strong>n baxau al corazón , vivificán<strong>do</strong>lo, uni<strong>do</strong>s con ci aire<br />

ambicnte,quc refpiramos.<br />

La fexta, fe pregunta: Por <strong>que</strong> cftos aromas, íien<strong>do</strong> tan<br />

gratos al to<strong>do</strong>, caufen dicha cftrangu<strong>la</strong>cion?<br />

Se refpon<strong>de</strong> : Que los aromas no tienen antipatía con los<br />

mufeulos <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria, ni <strong>de</strong>l efíbphagó, y folo caufan<br />

<strong>la</strong> falta <strong>de</strong> rcfpiracion por fu quantidad , unida con los cfpiritus<br />

animales <strong>de</strong> los dichos mufeulos: porcue como eftos ef*<br />

ten caíi en continuo acto , unos tenien<strong>do</strong> eleva<strong>do</strong> el cpiglotis,<br />

otros para cerrar <strong>la</strong> rima , comprimién<strong>do</strong><strong>la</strong> quan<strong>do</strong> fe come<br />

, ó fe bebe á lo mifmo fe dice <strong>de</strong> los <strong>de</strong>l efíbphagó. To<strong>do</strong>s<br />

cftos


*7eftos<br />

para fu exércició a£hial,y potencial, hice/sitan <strong>de</strong> mas<br />

abundancia <strong>de</strong> efpiritus, <strong>que</strong> otros, y por eflb en qualquiera<br />

cuerpo , <strong>que</strong> los llena mas <strong>de</strong> lo jufto» adquieren convulíion,<br />

por fer pe<strong>que</strong>ños.<br />

Me explico con eftos <strong>do</strong>s exeplos; El priaprifmo confifte<br />

en una erección rigida , y muí permanente <strong>de</strong>l miembro viril<br />

, <strong>de</strong> <strong>tal</strong> <strong>fuer</strong>te, <strong>que</strong> no pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>poner <strong>la</strong> materia feminal,<br />

y <strong>la</strong>caufa es <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> efpiritus animales, yfeminales,<br />

<strong>que</strong> eftos , llenan<strong>do</strong> con abundancia los tubos <strong>de</strong> dicho<br />

micmbro,embarazan <strong>la</strong> comprefsion para <strong>la</strong> <strong>de</strong>poíicion <strong>de</strong> el<br />

experraan. El otro cxcmplo es: La vexiga urinaria repleta d*<br />

orina,caufa fuprcfsion <strong>de</strong> orina,por no po<strong>de</strong>r comprimirfe para<br />

fu expulfion : <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe inh*cre,<strong>que</strong> eftos afc&os , folo provienen<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> quantidad cxccfsiva,no <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> qualidad.<br />

La feptima, fe pregunta : Por <strong>que</strong> to<strong>do</strong>s ios <strong>que</strong> huelen<br />

aromas, b los trahen coníigo , como guantes <strong>de</strong> ámbar, 6<br />

perfumes aromáticos en <strong>la</strong> ropa , afsi hombres, como mugeres,<br />

no inci<strong>de</strong>n en efte afeólo <strong>de</strong>" eftraneu<strong>la</strong>cion?<br />

Se refpondc : Que por ícr pe<strong>que</strong>ños eftos nervios, tienen<br />

íu orificio mu i angofto, y por eflb no tiene entrada el aroma.<br />

Otros, y. otras , por tener el orificio <strong>de</strong> dichos nervios mas<br />

di<strong>la</strong>ta<strong>do</strong>s , ó ya por naturaleza, b ya por humeda<strong>de</strong>s, <strong>que</strong> los<br />

hayan <strong>la</strong>xa<strong>do</strong>, tiene ingreflos en unos , y no en otros : y en<br />

eítos, <strong>que</strong> no tiene entrada el aroma , tienen fruición con<br />

el<strong>la</strong>, y el permanecer en eftos el dicho acci<strong>de</strong>nte mientras viven,<br />

es por el habito, <strong>que</strong> tienen dichos orificios, por h continuación<br />

también <strong>de</strong>l ingreffo <strong>de</strong> el mifmo aroma,<strong>que</strong> los di<strong>la</strong>ta^<br />

por efte habito fe cura cfta enfermedad, prefervan<strong>do</strong>fe<br />

<strong>de</strong>l olor <strong>de</strong> los aromas.<br />

Efta enfermedad coníiftc en <strong>la</strong> convulíion , qne contrallen<br />

dichos nervios por caufa <strong>de</strong> los aromas. Las feña!es,quc<br />

trahe fon : Gran falta <strong>de</strong> rcípíracion unas veces 5 otras no tanto.<br />

Les parece a los <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>cen dicha enfermedad , tener en<br />

C u


• s.<br />

<strong>la</strong> garganta urrcac<strong>de</strong>T, <strong>que</strong> los ahoga , no pudieñ<strong>do</strong> <strong>de</strong>glutir<br />

comida* ni bebida , aplican <strong>la</strong>s manos a <strong>la</strong> garganta:, lignan<strong>do</strong><br />

<strong>do</strong>n<strong>de</strong> el<strong>la</strong> fu mal^io pudien<strong>do</strong> formar liyoz,dcqac le innerc<br />

eftar alli <strong>la</strong> enfermedad.<br />

La curación <strong>de</strong> eíia enfermedad en fujetos pletoricos,<br />

fe hace faneran<strong>do</strong>; y íi no hai plétora, fe dan friegas en piernas<br />

, v brazos con azeite <strong>de</strong> azucenas, y efpiritus <strong>de</strong> hallin , y<br />

<strong>de</strong> luego fe aplican a <strong>la</strong> nariz el balfamo <strong>de</strong> afía fétida *elefpiritu<br />

<strong>de</strong> tártaro fcti<strong>do</strong>,cl cfpiritu <strong>de</strong>l hollin,el liollin <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>na<br />

<strong>que</strong>mada , <strong>de</strong> plumas , y <strong>de</strong> otros féti<strong>do</strong>s , y fe pue<strong>de</strong> aplicar<br />

humo <strong>de</strong> el tabaco , afsi a <strong>la</strong> nariz , como á <strong>la</strong> boca , para<br />

ene cftos efpiritus , entran<strong>do</strong> por <strong>do</strong>n<strong>de</strong> entró el arGma , lo<br />

dikipe. Al cuello fe pue<strong>de</strong> aplicar el ni<strong>do</strong> <strong>de</strong> golondrinas,<br />

mezclán<strong>do</strong>le el cfpiritu <strong>de</strong>l fal atmoniaco , ó el cfpiritu terr<strong>do</strong><br />

<strong>de</strong> tártaro , por<strong>que</strong> eílosmedicamentos referi<strong>do</strong>s ,como<br />

abun<strong>de</strong>n un ílilfur falinoacre, fon po<strong>de</strong>rofos para dilíolvcr<br />

el aroma, y efpiritus animales. De lo dicho íc infiere no haver<br />

<strong>tal</strong> mal <strong>de</strong> madre , qucfciupone por <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> el<br />

útero.<br />

S E duda íi losfabulos, <strong>que</strong> aparecen en <strong>la</strong> orina, provengan<br />

<strong>de</strong> el vicio, <strong>que</strong> adquieren los ríñones, b vexiga, vician<strong>do</strong><br />

<strong>la</strong>s fubttaiícus nutrimen<strong>tal</strong>es , <strong>que</strong> naturaleza les reparte<br />

, y <strong>que</strong> eftas fubítancias fon los fabulos, <strong>que</strong> aparecen<br />

en <strong>la</strong> orina , fegun Antiguos, y algunos Efcriptcres mo<strong>de</strong>rnos.<br />

Los ríñones fon unos miembros pe<strong>que</strong>ñosy <strong>la</strong> vexiga es<br />

una membrana <strong>de</strong>lgada , á quienescorrefpon<strong>de</strong> poca fubftancianutrimen<strong>tal</strong><br />

: <strong>de</strong><strong>que</strong> fe íigue, <strong>que</strong> eíía fubftancia nutritnmen<strong>tal</strong>,<br />

fi fe viciara, ícria corta cantidad <strong>la</strong> <strong>de</strong> losfabulos.<br />

Tengo experimenta<strong>do</strong> varias veces fer tanta <strong>la</strong> cantidad<br />

<strong>de</strong> fabulcs, <strong>que</strong> exce<strong>de</strong>n diez veces, 6 mas á el quanto


*9><br />

to <strong>de</strong> ríñones, y vexiga. Se experimentó en el Con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Miraflores<br />

(<strong>que</strong> cfte en <strong>de</strong>fcanfo)arrojar mas <strong>de</strong> libra y media <strong>de</strong><br />

fabulos en una noche , y continuó efte arrobar <strong>de</strong> fabulos pot<br />

muchos dias , pero en menos cantidad , aun<strong>que</strong> ílempre excedien<strong>do</strong><br />

muchas veces mas <strong>de</strong> lo <strong>que</strong> á dichos miembros fe<br />

pue<strong>de</strong> repartir <strong>de</strong> lubftancia nutrimen<strong>tal</strong>. Lon.ifmohe experimenta<strong>do</strong><br />

en <strong>la</strong>s dyfcnterias , ó Hagas <strong>de</strong> los irtefrir.os,<br />

por lo qual íe excluye lo <strong>que</strong> los Antiguos , y muchosMo<strong>de</strong>rnos<br />

cfcribieron , fer los fabulos <strong>la</strong> fubftanda nutrimen<strong>tal</strong>,<br />

vicio <strong>de</strong> ríñones, ó vexiga , q .Hin<strong>que</strong> el vicio eirá en los riñones<br />

, pero no <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma <strong>que</strong> eftos Eícriptores lo entendieron.<br />

Decimos , <strong>que</strong> efta fubftancia fabulofi, <strong>que</strong> aparece en<br />

Ja orina , y en <strong>la</strong> dyfenteria , fer chilo. El chiío es una fubftancia<br />

b<strong>la</strong>nca cinericia, <strong>que</strong> fe e<strong>la</strong>bora en el eíromaeo, é<br />

inteftinos, Je <strong>la</strong> comida , y bebida : efte, communica<strong>do</strong>^á venas<br />

, y arterias , circu<strong>la</strong> con <strong>la</strong> íangre efta fubftancia. Es menos<br />

grave <strong>que</strong> <strong>la</strong> fangre , por<strong>que</strong> tiene <strong>de</strong> <strong>la</strong> f<strong>la</strong>tulencia natural<br />

, <strong>que</strong> recibió <strong>de</strong> los inteftinos , y <strong>la</strong> <strong>que</strong> traxeron confino<br />

los alimentos, y <strong>la</strong> bebida , y por cQb fupernara íbbre <strong>la</strong> fan¿<br />

gre, <strong>la</strong> qual <strong>de</strong>purada ya <strong>de</strong> lo ccrofo, y excrementóte, adquirió<br />

mas gravedad <strong>que</strong> elchilo.<br />

Efto fe comprueba con <strong>la</strong> experiencia afimiti en algunos<br />

hydropicos, <strong>do</strong>n<strong>de</strong> <strong>la</strong> orina aparece fanguínolenta , por<strong>que</strong><br />

íien<strong>do</strong> aguanoía , y los du&os <strong>de</strong> los riñones di<strong>la</strong>ta<strong>do</strong>s, pue<strong>de</strong><br />

traníitar, por no haver adquiri<strong>do</strong> a<strong>que</strong>l<strong>la</strong> perfección, y<br />

gravedad, <strong>que</strong> le es <strong>de</strong>bida : empero quan<strong>do</strong> <strong>la</strong> fan^rc conferva<br />

fu <strong>de</strong>bi<strong>do</strong> mo<strong>do</strong> <strong>de</strong> fubftancia . no transita con el <strong>fuer</strong>o.<br />

Que fupernate efte chilo en <strong>la</strong>fangre, fe experimenta<br />

quan<strong>do</strong> á un hombre fano, y folo por plenitud , le fan^ran<br />

áel brazo , aparece en Jas tazas , fobre <strong>la</strong> fangre con<strong>de</strong>níada.<br />

una fubftancia b<strong>la</strong>nca cinericia, con algunas notas f<strong>la</strong>vas, y<br />

C 2, jun-


2.0.<br />

juntamente en el fon<strong>do</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> efcudif<strong>la</strong> una fangre negrican*<br />

te,íignodc el or<strong>de</strong>n', <strong>que</strong> tienen entre si los Elementos , y<br />

nopo<strong>de</strong>rfe afirmar fer fangre podrida , por eftar íano el fangra<strong>do</strong>.<br />

Lo mifmo fe ¿ice <strong>de</strong> <strong>la</strong> dyfcntcria , por<strong>que</strong> a<strong>que</strong>l<strong>la</strong><br />

fübí<strong>la</strong>ncia mucofa , <strong>que</strong> aparece en los excrctos <strong>de</strong> tanta cantidad<br />

» es el chilo 3 <strong>que</strong> circu<strong>la</strong>n<strong>do</strong> por venas, y arterias <strong>de</strong><br />

los inteftinos, hal<strong>la</strong>n<strong>do</strong> puerta en <strong>la</strong> l<strong>la</strong>ga , fe precipita.<br />

Que fupernate el chilo caíi ííempre en <strong>la</strong> fangre, parece<br />

razonable, por<strong>que</strong> comien<strong>do</strong>, y ^bebien<strong>do</strong> <strong>do</strong>s, y tres veces<br />

a el día,con elle pábulo el cílomago, c inteftinos caíi<br />

continuamente eftan feparan<strong>do</strong> el chilo <strong>de</strong> lo excrementólo,<br />

y communica<strong>do</strong> efte por venas <strong>la</strong><strong>de</strong>as al du<strong>do</strong> <strong>de</strong> pe<strong>que</strong>to, y<br />

communica<strong>do</strong> al corazón por el du<strong>do</strong> thoracico , caíi íiemprehai<br />

chilo en venas, y arrerias por dicha propagación <strong>de</strong><br />

chilo caíi continua.<br />

Efte chilo , <strong>que</strong> toma <strong>la</strong> figura, 6 color <strong>de</strong> fangre , pafi'a<br />

bai<strong>la</strong>nte tiempo , hal<strong>la</strong> <strong>que</strong> en varias circu<strong>la</strong>ciones , y alteraciones<br />

, <strong>que</strong> recibe en conforcio <strong>de</strong> <strong>la</strong> fangre , <strong>de</strong>pone lo inútil,<br />

cerofo, y falinofo por <strong>la</strong>s vías urinarias, y mudadas muv<br />

chas partícu<strong>la</strong>s íubí<strong>la</strong>nciales : <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe íiguc , <strong>que</strong> lo conteni<strong>do</strong><br />

en <strong>la</strong> orina , ya en <strong>la</strong>fuperficie , ya apcndiculo, 6 ya<br />

íedimento en eí<strong>la</strong><strong>do</strong> natural, fon excreciones mas <strong>de</strong> el chilo<br />

a <strong>que</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> fangre , por cftar yá <strong>la</strong> fangre <strong>de</strong>purada <strong>de</strong> eftos<br />

excrementos: <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe figuc afsi en <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>gas, <strong>que</strong> dan mucha<br />

materia , como fe experimenta en los abícefíbs , <strong>que</strong><br />

provienen <strong>de</strong> el chilo,<strong>que</strong> acompaña* <strong>la</strong> fangre fre<strong>que</strong>ntc*<br />

mente.<br />

La cauía <strong>de</strong> eílosfabulos en <strong>la</strong> orina, Ion <strong>la</strong> di<strong>la</strong>tación<br />

<strong>de</strong> los poros <strong>de</strong> los ríñones, ó dis<strong>la</strong>ccncion, <strong>que</strong> en ellos fe<br />

hizo, como cambien fuce<strong>de</strong> en <strong>la</strong>s flucciones catharrales habituales,<br />

y l<strong>la</strong>gas <strong>de</strong>l pulmón, <strong>que</strong> to<strong>do</strong> cílo es el chilo bien , ó<br />

mal e<strong>la</strong>bora<strong>do</strong>.<br />

Su curación , quan<strong>do</strong> es folo por di<strong>la</strong>tación <strong>de</strong> poros, es<br />

puri-


2 r."<br />

-purificar el to<strong>do</strong> <strong>de</strong> humeda<strong>de</strong>s fuperf<strong>la</strong>as, y dcfpues, afsi en<br />

Ja dicta, como en <strong>la</strong> pharmaceutica, ufar <strong>de</strong> alimentos, y<br />

medicamentos <strong>de</strong>fecativos con alguna aftriecion $ como es cl<br />

pan naucico , <strong>la</strong>s carnes aliadas , vino tinto , y cl agua medicada<br />

, con raiz <strong>de</strong> tormenti<strong>la</strong> almacigada , 6 con el palo <strong>de</strong> c!<br />

lcntiíco : y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pharmaceutica, el extra£to <strong>de</strong> <strong>la</strong> tormenti<strong>la</strong><br />

, el jarave <strong>de</strong> fimphito, y otros <strong>de</strong> cita cathegoria, y conwpueftos<br />

<strong>de</strong> cfta hierarchia: <strong>de</strong> <strong>que</strong> íc infiere,<strong>que</strong> los Antiguos»<br />

y muchos Mo<strong>de</strong>rnos, no pudieron perficionario to<strong>do</strong>,aunquc<br />

fe les <strong>de</strong>be mucho.<br />

No excufo referir lo <strong>que</strong> en una Sociedad fucedió con un<br />

-Socio Argumentante. Elte , tratan<strong>do</strong>fe en una Sociedad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

inf<strong>la</strong>mmacion <strong>de</strong> pulmones, 6 perineumonía, havien<strong>do</strong> refe*<br />

xi<strong>do</strong> el Aguántelos íignos<strong>de</strong>eftaenfermedad,entremuchos»<br />

dixo fer cl pulfo mole. Y arguyen<strong>do</strong> un Socio, dixo : Dcbia<br />

jer duro , y ferratil, como el <strong>de</strong> el <strong>do</strong>lor <strong>de</strong> col<strong>la</strong><strong>do</strong>; por<strong>que</strong><br />

el tumor , como fea en el pulmón , 6 en <strong>la</strong> pleura , elevan<strong>do</strong><br />

<strong>la</strong> arteria , 6 arterias , comprimién<strong>do</strong><strong>la</strong>s, varia fu figura , y<br />

rectitud , por<strong>que</strong> aparece el puifo duro. y ferratil: duro, por<br />

<strong>la</strong> teníion i y ferratil, por<strong>que</strong> varian<strong>do</strong> <strong>la</strong> figura, y recio ufo,<br />

<strong>que</strong> tenia <strong>la</strong> arteria, llegan<strong>do</strong> á el tumor <strong>la</strong> fangre arterial, y<br />

jio tenien<strong>do</strong> libre el traníito, reflcóta;y como no ceffc cl mo-<br />

4 vimiento re&o <strong>de</strong> <strong>la</strong> arteria, caíi á un tiempo raiímo percibe<br />

cl ta&o <strong>do</strong>s movimientos , rc£to , y reflexo , y a eftos movimientos<br />

caí! íimultancos , parece <strong>que</strong> los Antiguos l<strong>la</strong>maron<br />

pulfo ferratil.<br />

A cíte argumento refpondió el A&uante con <strong>la</strong> folucion<br />

ordinaria , dicien<strong>do</strong> : Que por <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> humeda<strong>de</strong>s,<br />

<strong>de</strong> <strong>que</strong>?abundan los pulmones, por hacerfe por ellostranfito<br />

<strong>de</strong> toda <strong>la</strong> íaRgrc , y humeda<strong>de</strong>s, <strong>que</strong> le acompañan s por efta<br />

razón , no aparece el pujío duro , como en el <strong>do</strong>lor <strong>de</strong> cok<br />

ta<strong>do</strong>.<br />

El Prefi<strong>de</strong>ntc <strong>de</strong> cftc acto, <strong>que</strong>dan<strong>do</strong> poco fatisfecho <strong>de</strong><br />

efta


1%.<br />

cita folucion , dio otra folucion, <strong>que</strong> parece prcpria,y acrietativa<br />

: La arteria pulmonaria , <strong>que</strong> tiene fu origen <strong>de</strong>l ventrículo<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong>l corazón , y <strong>que</strong> fe termina en los rulrr.ones,<br />

es arteria folitaria, <strong>que</strong> no tiene commcrcio con el ventrículo<br />

izquier<strong>do</strong> <strong>de</strong> el corazón , ni <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia con <strong>la</strong> arteria<br />

magna, <strong>que</strong> cita ,tamifican<strong>do</strong>fe por el ro<strong>do</strong> , fe explica<br />

en brazos, y muchas partes <strong>de</strong> el cuerpo, <strong>la</strong> qual pue<strong>de</strong><br />

manifertar lo <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>ce <strong>la</strong> pleura, mufculos,y arterias <strong>de</strong> el<br />

pecho ; y <strong>la</strong> dicha arteria folitaria <strong>de</strong> pulmones, aun<strong>que</strong> fegun<br />

razón eíté dura <strong>la</strong> arteria , ó arterias por <strong>la</strong> comprefsicn,<br />

y elevación, no es eíto perceptible al tacto.<br />

El año <strong>de</strong> mil fetecientos y veinte y cinco, preíidioConckiConcs<br />

Generales por mañana , y tar<strong>de</strong> Don Lorenzo Miguel<br />

Melero, Socio , y Ex-Preíi<strong>de</strong>nte , y en el<strong>la</strong>s fe ex preñaba<br />

<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l ungüento magno <strong>de</strong>l mercurio vivo , y<br />

fe <strong>de</strong>cía , <strong>que</strong> convenia en <strong>la</strong> perlesía , como extremo remedio,<br />

quan<strong>do</strong> los <strong>de</strong>más remedios gradua<strong>do</strong>s no alcanzaban<br />

afu curación. Ypueíto en practica eíte remedio fe aplicó<br />

a uncria<strong>do</strong><strong>de</strong> elSeñor D. Francifco <strong>de</strong>l Pra<strong>do</strong> , dignifsimo<br />

Inquiíi<strong>do</strong>r <strong>de</strong> eíta Santa Inquiíicion <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> , á el qual,havien<strong>do</strong>le<br />

aplica<strong>do</strong> los remedios mejores por fu graduación,<br />

y no alcanzan<strong>do</strong> para ia curación <strong>de</strong> un brazo, <strong>que</strong> tenia pa*.<br />

ralytica<strong>do</strong>, aplicada <strong>la</strong> vncion general <strong>de</strong> el mercurio vivo,<br />

to<strong>tal</strong>mente convaleció. Efcribefe eíta obfervacion,<br />

para dar luz á los Profefíbres Médicos , para<br />

<strong>que</strong> ufen <strong>de</strong> el<strong>la</strong>, como extrer<br />

rno remedio.<br />

le<strong>do</strong> lo fu jet o a <strong>la</strong> corrección <strong>de</strong> nuejlra SantA<br />

Madre Jglefta CAtholicA^ífofolicA<br />

¡Loman*.


POR MANDADO DE LA REGIA<br />

Sociedad da a el publico efte impreílb<br />

D. Miguel Melero , Medico <strong>de</strong> Cámara<br />

<strong>de</strong> fu Mageftad: Medico <strong>de</strong> el Excelentísimo<br />

Señor D. Luis <strong>de</strong> Salce<strong>do</strong>, Arzobifpo<br />

<strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> : Medico Titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Santa Inquificion <strong>de</strong> dicha Ciudad: Socio,<br />

y Funda<strong>do</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Regia Sociedad<br />

Sevil<strong>la</strong>na , y Ex-Prefi<strong>de</strong>nte<br />

<strong>de</strong> el<strong>la</strong>.<br />

ly

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!