do hallado la verdad, que bufcaban , de tal fuer
do hallado la verdad, que bufcaban , de tal fuer
do hallado la verdad, que bufcaban , de tal fuer
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ET ULTIMA,<br />
M E D I C O<br />
PRACTICA,<br />
INQUA EXPONITÜR<br />
COKSTtTVTlO JHW 1733. CVM M0T(BIS<br />
ab ¡pfa penJentibui Ta!m¿ B¿¿earium*><br />
OBSERVATA<br />
A D. D. JOSEPHO<br />
GENOVARD,<br />
MEDICO MAIORÍCENSI , ET REGIRÉ<br />
HISPALENSIS SOCIETATIS<br />
SC'ENTIAKU.M SOCO.<br />
PRO OE M I U M<br />
UEMAFMOLUM morbí píurími fuós<br />
temporum mutationibus na<strong>tal</strong>es <strong>de</strong>benc,<br />
ut aphor. i.feft* 3. <strong>do</strong>cec Hip. ita etiam<br />
varia atgricudinum incrementa, vel <strong>de</strong>crementa<br />
» eventus, habittim , óc terminaciones<br />
diverfas, aeratum, idiofyncraíía MI m<strong>que</strong><br />
commoda > at<strong>que</strong> incommoda , tempenita-<br />
*C§ apni prodacuat > ut in varüs ejuf<strong>de</strong>m iibri iententiis<br />
0Uc
5o4 DISSERTJCÍÓN XIX.<br />
magnus i<strong>de</strong>m Cous commonítrat. Eapropter artera Medí*<br />
cara colencibus, temporum conítitutiones fcitu, & ccgnitu<br />
neccífarias ducit , & praicipit in pjuribus ]ocis,obfecúndante<br />
Galeno : a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> íokrtiffimae Hifpaleníis Regias<br />
Societatis in Medicinam excolen<strong>do</strong> , bono publico confulen<strong>do</strong>,<br />
ac falutí communi profpicien<strong>do</strong> confuetudinem<br />
tanquam utiliffimam, ncmo non <strong>de</strong>rairabitur; fapientiíuV<br />
morumquc Gracorum scccnomiam , único hujufce Societatis<br />
Spiritus aff<strong>la</strong>tu , in Hiípania redivivam quicum<strong>que</strong><br />
profpiciet. Ut igitur tam <strong>la</strong>udabili Académico Inftitiuo,<br />
at<strong>que</strong> jufíiú obtemperen!, pro mearum virium irnbecilli-:<br />
tate, fimul at<strong>que</strong> temporis anguftia, anni 173J. teraperiem<br />
> tempefta tu ñi<strong>que</strong> viciííitiidines cura morbis ab ipfís<br />
pen<strong>de</strong>ntibus exponcre non verebor.<br />
OTEMIS OBSERVATIO.<br />
I Neunte Hyeme, interdiu leviterfpirante Aquilone,nottu<strong>que</strong><br />
pro<strong>la</strong>bcnte pruína ( cum multó antea per totum<br />
fcrmé Aummnum prxter folitum morera copioíi, &<br />
fre<strong>que</strong>ntiores imbres ab Auftro tune regnante exurgentes<br />
, aérem, at<strong>que</strong> corpora nofera humidiora reddidifíent)<br />
febres catharrales infantes epi<strong>de</strong>micé infefrare ccepenmr,<br />
cum buccarum uberi ferofa illuvie, raucedine, fumnia<br />
Inappetentia ,<strong>do</strong>loribus in ferobieulo cordis, ventrisrugitu,<br />
& interdum lumbricis ano, & cato excrctis, totius<br />
corporis per interval<strong>la</strong> phlogoíi anhelitüs diffícultatc , anxietare,cum<br />
crebriori,& vehementiori tuííi,aliquandó tamcti<br />
alto fopore <strong>de</strong>tincbanmr. Protenfo ad <strong>de</strong>cimum quantum<br />
circiter vigore,íupervenientc vero <strong>de</strong>in excrea tu mueofa: materia:,<br />
feníim ad falutem próperabant quamplures, cum non<br />
pauci in fine primi, vel íecundi ftadii lethaliter convelierentur,<br />
vel fufrócati interirent. Attamen Pueri non ita ae<br />
infantes,ut plurimum afnciebantur , i licét enim permulti<br />
íeriná tuffi <strong>la</strong>bjrarent, febris tamen vel nul<strong>la</strong> , vel mitior<br />
advocabatur; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> minus malé habebant. Pro infantum<br />
curationc abfolvenda, in primis lenicncia , bechica,<br />
clyfteres <strong>la</strong>xantes, unam<strong>que</strong>?vel alteram fanguinís<br />
mifsios
tíEDICÓ-TlACTICA. 50-5<br />
iwifsíohem , f»rout a;tas íerebat, & vires fínebant, at<strong>que</strong><br />
phlogoíis asftuatio, & difficultas refpirandi exigebant, pra><br />
lcripijmusj reliquis vero temporibus ( perpaucis exceptis,<br />
quious, natura manítrante viam, lenia fa<strong>do</strong>rifica exhibuimus)<br />
cathartícis <strong>la</strong>x.intibus, cmeticis, & bechicis ómnibus<br />
indicationibus fetisfecimus , dum Pucris emética íolummodó<br />
opem tulere.<br />
/ETIOLOGÍA.<br />
UTut fiante Borea , ad omnia fermé muñía obcunda<br />
corpora noftra a<strong>la</strong>criora reddantur, ut Hip. aphor.<br />
17. feét. 3. & Galen. in comm. teftantur j quia tam:n<br />
eft modusin rebus, ultra <strong>que</strong>m earum, qux nos afficiunt<br />
rerum non naturalium re£titu<strong>do</strong> conüitere nequit, eapropter<br />
inquirere oportet qiu praeternaturali modificatione aér<br />
á Scptentrione agitatus, febres catarrhalcs in noílra regione<br />
pueris , ac potifsimum infantibus infiarre potuerit?<br />
Meminit jam antea Hip. aphor. 13. lib. 3. Hycme<br />
autumnum pluviofum , & Auírralem iníe<strong>que</strong>nte , catarrhos<br />
fieri: fed cur ifti, folo liquidi<br />
motu piures emergeré partícu<strong>la</strong>s, aut molécu<strong>la</strong>s exiüfíimisjfed<br />
multó plures,fivcnte per diemcaloreSolis,vibratiO"<br />
nem,aut revolutioneñ iingu<strong>la</strong>rum circaproprium centrurn,at<strong>que</strong><br />
etiam varias ab inferioribus corporibus exha<strong>la</strong>tiones expirare<br />
, & in aerem infilire ; ac <strong>de</strong>in<strong>de</strong> inferioris ae'ris<br />
pon<strong>de</strong>re trudi, & íurfum ferri, <strong>do</strong>ñee ad eam Atmofphxix<br />
regionem pervenirent, in qua circumfluus aér ejuf<strong>de</strong>m<br />
in fpecie gravitatis <strong>fuer</strong>it cum illis. Sed quoniam tune<br />
tem^oris breviore S lis fuper horizonte mora, aer, ac<br />
térra parüm incaluere , i<strong>de</strong>ircó ftatím feré poft Solis<br />
©ccafum aér refrigeraba tur , a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> <strong>de</strong>nfabatur > 6c<br />
tamen qui nos ambíbat aérem, multa humidrate perfufum<br />
obfervabamus > quod á vaporibus non multum ele-<br />
3ratis?5cuni eu:u bditibus il<strong>la</strong>píu coeuntibu* eruendumi
5o quia<br />
humores per canalículos cutáneos, confiniumqae partium<br />
vaícu<strong>la</strong> , ¿mminuta prerlione externa ob ievita:em aé. is<br />
: .zm\s , nberídri rivulo fluant ; ac etiam , quia aer<br />
hamoiíbus immixtus , fuá e<strong>la</strong>fticitare magis rarefeit, Sí expandían<br />
hiñe carnis intumeícentia, qiisc in cucurbirulis<br />
Chyrurgomm obfervatur 5 hinc Amphibioram infía<strong>do</strong> in<br />
machina Boyliana, ubi exhauritar aér : interim etiam<br />
aéni dnautionefit, utpomum veiuítate corrugatum , aj<br />
contraaum, fi recipienti indatur, & déin ope'amiix cxtrahatur<br />
aer, rmjorem molem acquirat, & ruéis ©biitcratis,<br />
priítinum lxrorcm recuperct.<br />
Ex
MEDICO PRACTICA: 5,07»<br />
Ex fu-pcríor'bus etiam li<strong>que</strong>t quanta. poírmodunv ad<br />
Hyemis inicium inducía tueric aeri gravitas > cum fngiditate,<br />
& <strong>de</strong>níicare, tum halituum i 6c vaporum. concrecione,,<br />
iníerna<strong>que</strong> protuíione, ac fubli<strong>de</strong>nria.. & tan<strong>de</strong>ra iníeqticnti<br />
Aquilonis aíftatu » cujus <strong>la</strong>cione íuperne dcorftim , gravítatis<br />
n fura augeri neceírdm eít 5 ut afconíus. Mercurií in<br />
Barómetro ad 2.8 pollices,
So8 DissEXT^c/bTi xrin.<br />
lcges aco<strong>de</strong>re eír necefium : un<strong>de</strong>iebris, pulfufqúe rmgni><br />
céleres, & rre<strong>que</strong>nres, ut luíiüs in Diííert. <strong>de</strong> Feb. AÍric.<br />
oítendi.<br />
Qnpd autem univerfa infantilm peripharria íratutó<br />
pondcie comprclía , humores fuum circuJum mutenr,<br />
uberiüíquc ad interiora uiant, ut febrem quo expofui mo<strong>do</strong><br />
valeant procreare» anxierates, prsccordiorum anguítia:<br />
febris , alia<strong>que</strong> pathemata , qua: íimplicis aquaz tepi<strong>de</strong>e balneo<br />
immerli quotidie experiuntur , luculenter probant:<br />
íiqui<strong>de</strong>m phanomena ifrhac difficilem in preccordiis liqui<strong>do</strong>rum<br />
trajeóhim ominantur ;nec ita dirhcile trajici <strong>de</strong>bent,<br />
quin uberius, ac ccleriús quám ante ingrefium balnci<br />
ad interiora <strong>de</strong>riventur, qua proporcione ab exterioribus<br />
abducuntur, fubripiuntur , pr¿-pediuntur, ar<strong>que</strong><br />
intercipiuntur: non autem alia <strong>de</strong> cau<strong>la</strong> humores ab exterioribus<br />
dillrahuntur, ac revelluntur, quám ab au¿ta incumbentjs<br />
aquae gravitate, qua: au&um , datumqne aé'ns<br />
pondus non aiquat.<br />
Prxtereá toro corporis habitu fie preflb, univerfa bumorum<br />
mal<strong>la</strong> non ditf<strong>la</strong>tur, tum quia ad íecretoria cutis<br />
organa non accedit; tum etiam quia glándu<strong>la</strong>: miliares<br />
conniventes, humori fecernen<strong>do</strong>, 6c admitien<strong>do</strong> ini<strong>do</strong>*<br />
nea funt; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> infeníiÜs diapnoe coeicita , & alcajica<br />
falia plurima, quibus fcatet, in fanguine Iuxuranria<br />
fermentativum motum augent ;qui cumexpaníivus» íit, in<br />
orancra loci difterentiam humores cogit, ac confe<strong>que</strong>nter<br />
in vaforum parietes arietan<strong>do</strong> , corum ofcil<strong>la</strong>tionem<br />
angent , a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> gemina ratione circu<strong>la</strong>tionem accelérat:<br />
lin<strong>de</strong> etiam febris.<br />
Quoniam vero aer, qui infpiran<strong>do</strong> puerorum <strong>la</strong>ryngem,<br />
tracheam , bronchia, ac veíicu<strong>la</strong>s pulmonares fubibat,<br />
fcabris íalibas pluribus á pruína exha<strong>la</strong>ntibus gravidus<br />
erat, membranam pra:fata refpirationis organa obve<strong>la</strong>ntcm<br />
interiüs , ftimu<strong>la</strong>re confe<strong>que</strong>ns erat* Interina quoniam<br />
hxc membrana g<strong>la</strong>ndulis confeftim fpatíis , fecernen<strong>do</strong><br />
humori bronckiali , ad dietas partas oblinendas dicato<br />
, contexitur , neceflum e(l , fació Ib*mulo ; ut lympham<br />
bronchi?.lem,vquá turgent, uberius cruftent, ac poft*<br />
jnodürn <strong>de</strong>pletis g<strong>la</strong>'ndjlis j perípirationis tumor rctentus,<br />
una
MEDICO-TRACriCA. 5
^io jyUSERTACTON XFTII.<br />
geftknii fámu<strong>la</strong> ntinin prava imbccillitacc, feminia verminofa<br />
indómita > vermes pofthac exerebanc.<br />
Per interval<strong>la</strong> febris exacerbatur; quod cacochylix in<br />
fanguinem cranfluxui a dferi bendum i uci phlogoíis, orgafmicx<br />
fermentationisrarefcentia:, un<strong>de</strong>, vox rauca.<br />
Anhelitüs difficultas > cruorem in pulmones uberiüs,<br />
& celenüs irruentem, catarrhalem<strong>que</strong> humorem veíicu<strong>la</strong>s,<br />
extrema<strong>que</strong> bronchia infarcientem portendit. Eaproptcr<br />
in {tatú , concoclce materix íaciliori excreatu fuperveniente,<br />
ad falutem properabajat infantes complures ; quia<br />
pulmones ab infarcru fe expediebant, & libenori aeris ingreííli,<br />
fongiiiniscircuitui favcjhant.<br />
I<strong>de</strong>ó refpirátio ell fundió ad vitam abfoluté necefíalia<br />
in homine m lucem edito i quia ¿1 litis rniniííerio fmguis<br />
á <strong>de</strong>xtro in ílnitrmm cordis tha<strong>la</strong>mum per pulmones<br />
trudirur: proin<strong>de</strong><strong>que</strong> vivere non potTumus> fi refpirátio<br />
<strong>de</strong>ficiac, vel magnopeié minuatur: hinc enirn intercepto
UEBICO-TKACnCA y | t<br />
ccpto fanguinis circulo per pulmones, ncccfltim cíl fubíiftere<br />
cordis motum, qui cruoris á <strong>de</strong>xtrofinuin pulmones<br />
cxpUiíione , & ejuí<strong>de</strong>m in üníftro fpccu á pulmonibus<br />
receprione perennatur.<br />
Qjod autem refpiratio ad <strong>tal</strong>em circulum promoven"<br />
dum aofoluté requiratur, ex refpiracionis mechanifmo li*<br />
<strong>que</strong>t. Etenim quan<strong>do</strong> in infpiratione mufculorum infpi"<br />
ratoriorum opera attolluntur coi<strong>la</strong>* cum fterno,
I iZ DISERTACIÓN XIX.<br />
reciprocan» r ün<strong>de</strong> aeris expulíio , at<strong>que</strong> preífu á fangui_<br />
ne uberius, &celeriüsü<strong>la</strong>bente , at<strong>que</strong> orgafmica fermen<br />
tatione nimium rarefeentc.<br />
Motus convulíivi, qui febricitantes invehen<strong>do</strong> > mortem<br />
porten<strong>de</strong>bant, ut jara pri<strong>de</strong>m notavit Hip. fcéfc. ¿f.Aph.<br />
4. acedara inCoacis > ex multiplici capite repetendi.<br />
Primo ex fero in baíi calvarix efflifo , & ñervos in fuá<br />
origine ¡nxqualiter comprimente. Secundó ex infarttu cerebn<br />
> & dura: meningis irregu<strong>la</strong>rí, geminas hafce poten-.<br />
tías fpiritus ad nrifculos amandantes irritante.<br />
Serum enim in baíi calvarix effufum, ab arteras i nxqnilkcr<br />
micantibus , dura meninge ofcil<strong>la</strong>nte, & cerebro<br />
concitante, continuó premi, & agitan neceflum eft. Ergo<br />
inxqualiter nervorum origines fuñt comprimendx. Ergo.<br />
inxqualis Hquidi cerebroíi ad mufculos ínfíuxus futums<br />
cft i un<strong>de</strong> motus convnlfiví i cúm iítinihil aliudfintquárn<br />
alternata , & involuntaria mufculorum contra&io ab ípjrituum<br />
infiuxu proce<strong>de</strong>ns, racione cuius mernbra abnixé agí*<br />
MEDTC&.PRACriCJ. f^<br />
Non abfimili mo<strong>do</strong> in orgafmo fcbrilí, partícu<strong>la</strong>: ianguinis<br />
heterogénea; crafliores a prirnis viisfuggeftae, dura<br />
circu<strong>la</strong>tionis miniílerio ad caput feruntur, motus fpaimo*<br />
dicos producere <strong>de</strong>berte: íiqui<strong>de</strong>m partes fanguínis tenuio-i<br />
res , qux non irretiuntur á craílioribus , único cordis<br />
i&u arterias undi<strong>que</strong> iraplcnt i crafliores vero obítant quominíis<br />
cerebri, & durae meningis tubi arterioíi , quos íu-s<br />
beunt, cordis fyftolc ccquaiiter rcpleantur i quippe crafliores<br />
cordis impuifus non nihil obíiftunt, feu minus obfcquuntur<br />
, & exigua: arteria; pro ratione diametri plus folito<br />
relu&antur appellentibus craílioribus: hinc appdlentem<br />
fluentura purpureum, pcrtli&a vaíainxqüaliter dilhjbui ,&<br />
quá introducía; funt particu<strong>la</strong>r crafliores, difficiliüs in venas<br />
migrare confe<strong>que</strong>ns eíl. Ergo ina:qualis arteriarum di<strong>la</strong>ta<strong>do</strong>.<br />
Ergo ina:qualis fibriüarum emporii compreflio futura<br />
eft : quam ina:qualis fpirituum ad mufeulos impuifus confe<strong>que</strong>tur<br />
: un<strong>de</strong> motusconvulíivi.<br />
Pueri quantumvis catarrho corriperentur, plurestamen<br />
febre carebant ; & qui febre tenebantur , non tam vehementem,<br />
ac infantes fxpé numero experiebamur: íiqui<strong>de</strong>m,<br />
unumquod<strong>que</strong> recipitur ad modum recipicntis ; & pronc<br />
corpus accrefcit, crafliores , firmioref<strong>que</strong> fiunt vaforum<br />
parietes : a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> magis obíiftunt corporibus externé comprimcntibus.<br />
Pretcreá, augefeente corpore , augeturetiam<br />
cordis fyftole , qua liquida ad habitüm corporis <strong>de</strong><strong>la</strong>ta,<br />
yalidiorem nifum excrcent in vaforum parietes: ur<strong>de</strong> majar<br />
contranitcntia externa prefsioni apponitur i proin<strong>de</strong><strong>que</strong><br />
non ita in pucris,ac infantibus repellebantur humor<br />
res á partibus cutí confinibus, ut ad interiora magis <strong>de</strong>rivarentur,<br />
ad febrem producendam mo<strong>do</strong>, quo fupeí us expofui.<br />
í<strong>de</strong>m eíto judicium <strong>de</strong> tranfpirationc j quam pro<br />
altera febris caufa adduxi.<br />
Verumtamen pueri cruciabantur tufsi praeter propter<br />
ferina , ea<strong>que</strong> fre<strong>que</strong>ntifsimé ílomachali, quan<strong>do</strong> catarrhalis<br />
materia in ítomachum <strong>de</strong>cidua, & ingentem fpifsitndi-<br />
"íu" ac [ e P ta ' fa* vifeiditate ventriculi parietibus tenaciter<br />
adhajrcbat, ac tum mole, tum acredine orinciurn fupenus<br />
pra^fertim <strong>la</strong>ceífen<strong>do</strong>, tufsim a<strong>de</strong>ó vehementem , importúna<strong>la</strong><br />
, ac pertinacem accerfebat, ut ukimam expiraucncni
-¡ r 4 VISSERTACION XI*.<br />
tíonem edituri ví<strong>de</strong>rentur pueri. Haec quid'em mareríe?,<br />
fui nidum íufficienter indicabat per anxiecates > ac <strong>do</strong>lqres<br />
in regione epigaltrica fubícrobiculo cordis: cóñféhftts<br />
vero ventriculi cum pulmonibus , mufcuiis intercof<strong>tal</strong>íbus<br />
, &c epigaítricis, ex neurología patet: in<strong>de</strong> p'anum<br />
efe <strong>de</strong>ducere pueroium tuísim ferinam : quan<strong>do</strong>qti<strong>de</strong>m,<br />
ventrículo dicta materia ílimu<strong>la</strong>to, ípirituum refíuxus acl<br />
cerebnmi promovetur > ac exin<strong>de</strong> juxta fympathias legés,<br />
uberior, celerior<strong>que</strong> fpiritur.m concitatur influxusadpulmines,<br />
iiuercof<strong>tal</strong>es, Se epigaftricos mufculos, qui expirationi<br />
erficienda? primas tenent: un<strong>de</strong> tufsis vehemen?,<br />
ventriculi ftimulus<br />
celia tet.<br />
Sánele teftor, me ejufmodi turfes ferinas > 5c chronícas,<br />
ex ítomacho oriundas, innúmeras obfervaífe. Simili<br />
prorsus mo<strong>do</strong> ferinas tufles fre<strong>que</strong>ntifsimé obíervatas<br />
, refert Etmullerus Tom. a. lib. i. Sed. 14. cap. 3. art. 3.<br />
Et lib. $. cap. 4. art. 23.<br />
Et utut permulci > uteum<strong>que</strong> pcrillurtresMedici,ex<br />
diaphragmatis convulíiva contrac*ione , tufíes importunas<br />
eruere conentur, innixi obíervattone íblertifsimi Bartho-<br />
Üni, qui in vacca per annum integrum tufsi <strong>la</strong>borante<br />
periculum fecit>& illxfis pulmonibus , jaculumdiaphragmati<br />
infixum folummo<strong>do</strong> reperiit > illis tamen aílentiri minimé<br />
poffum > cüm tufsis íit efte&us vitiats expirationis,<br />
qüa promptiüs conftri&o pe&ore, aé'r é pulmonibus íubito<br />
erumpit; fubitanea vero diaphragmatis contradione, fit<br />
vitiurn in tnfpiratione inordinaté, & fubfultim fa&a; ratione<br />
cujus <strong>de</strong>repenté protenfo thorace, aér in <strong>la</strong>ryngem<br />
celerrimé irruit, ac ínter cartilágines illi<strong>de</strong>ns, fonum acutum<br />
, & fra¿tum efformat, qui íingultus dicitur.<br />
Viros Phyílco-Anatómicos a<strong>de</strong>ó celebres, in eum errorem<br />
incidiííecenfeo,quia judicarunt diaphragma contraht<br />
, quan<strong>do</strong> in fornicern elevatur versus thoracem. Cseterum<br />
hoc iudicium falíitatis facilé convincitur, íi folerti<br />
mente.confi<strong>de</strong>rcmus tmfculosomnes incontractioneabbrcviari,ac<br />
d ¿curtan proin<strong>de</strong><strong>que</strong> diaphragma , quod miHCfilus<br />
dúplex eft, eií<strong>de</strong>m íegibus parerc <strong>de</strong>bet: quaproprer<br />
xquabí"»
tIÉORETICG-PRACTiCA. f^ fe<br />
Scqtiabili fibrarum radiofarum nifu, media pars déoifurrt<br />
trahúur Uic<strong>que</strong>abbreviatur>fubin<strong>de</strong><strong>que</strong> contrahitür ; quid<br />
dieanr fterni, ac coítarum >quibus anne&imr, elevatione,<br />
quse fibrarum radiofarum conoractioniíyhchroha> & squítemporanea<br />
eít> majoiem circulum eftbrmare ; quan<strong>do</strong>qui<strong>de</strong>m<br />
dictarum ccítarum , & ítérni diductio parva eíb<br />
íi( eomparctür cum <strong>de</strong>ícenfu , & comp<strong>la</strong>natione fibrarum<br />
diapliragmaci5i<br />
PríEtercá , cíim omnes corporis partes poíl mcrterri<br />
re<strong>la</strong>xentur , & diaphragma veiíüs pectus incurvatumpoft<br />
mortem attoliatür,fequíturevi<strong>de</strong>nter diaphragma hon con?<br />
trahi,fed di<strong>la</strong>táriquandó elevatun<br />
Qüpd <strong>de</strong> pueroruni terina tufsi ítatuere fategi, cía*<br />
iritis eluceícit, ü feduló attendamus partem, in qua primutrt<br />
inchoatur irritatio, & quac <strong>de</strong>inceps infequitur lympathis<br />
ca contra£Uo , materise<strong>que</strong> moleitantis , non per tuísm<br />
incipicntem , fed per vomitum infe<strong>que</strong>ntem educlio i quin<br />
obítet cxperimentum tentatum á c<strong>la</strong>rifsimo t). Chytac,<br />
qtii molcfíb lolutionem fublimatí corroíivi bibendam ria><br />
buit, incepto<strong>que</strong> vomitu , ab<strong>do</strong>men <strong>de</strong>íbper apernit ,"ftomachum<br />
extra cavitatem eduxit, nullo interim frcce<strong>de</strong>nte<br />
vomitu 5 qui <strong>de</strong>nuó fiebat, ubi ventriculum in ab<strong>do</strong>men.<br />
reponebat; & fíe <strong>de</strong>inceps repetitis ventriculi eduaicnibus,<br />
ceííayit vofnitüs ; contra vero, íteratis repofítionibus<br />
<strong>de</strong>nuó ingruit. Non, inquam, obftat; quia falíó contendunt<br />
diaphragma contrahi, feu comp<strong>la</strong>nan ínter vemendum,<br />
ut ita ventriculus undi<strong>que</strong> comprimatur ad ejicrendum<br />
contenta, ex eo<strong>que</strong>fatius eíl <strong>de</strong>ducerc fibras fo<strong>la</strong>s<br />
vcntnculi contra&iles utriuf<strong>que</strong> ordinís impares cííe ad<br />
yo ni i tu in moliendum, ac infuper epigaítricorum centractiones<br />
Válidas á Jacefsito ventrículo fympathicé fiifcitari,<br />
caídcmqüe contracciones ventriculum comprimen<strong>do</strong> necef<strong>la</strong>rias<br />
for¿ ad vomitum ciendum; fecíis vero diaphragmatis<br />
comp<strong>la</strong>nationes, feu conítri£Hones, quibus itus,re-<br />
Qituf<strong>que</strong> per eflbphagum pracluditur. Eo<strong>de</strong>m prorfus mo<strong>do</strong><br />
contratliones epigaftricorum aliquantulum remifsiores iis<br />
quibus vomitio excitatur , prafertim íi fuum fymboluni<br />
conferant reliqui mufculi expiratorü, tuílim producent,<br />
Validas, at<strong>que</strong> feltinatas expiraciones promoven<strong>do</strong> ¿ re<strong>la</strong>-<br />
^ ^ H KK 3 xaco>
yT
MEDICO-PXACTTCA. p7<br />
circiter parte: ün<strong>de</strong> crcfcit ejufdcm aeris hifus in pulmones<br />
explican<strong>do</strong>s. Hoc palám commonftrantan imalia, quae<br />
ex calore> ac rarefeentia nimia aeris, <strong>de</strong>liquio^ correpta,<br />
a<strong>la</strong>critati reílituuntur, viref<strong>que</strong> refumunc, ubi frígidum fpiritum<br />
ducunt. Eaproptcr multum damnandi funt Mcdici,<br />
qui prsecordiis aelluantibus, jubent cubiculum exa&é c<strong>la</strong>u<strong>de</strong>re,<br />
ac accenfis pritnis incalefeere ad fu<strong>do</strong>rem prolíciendum,<br />
vel tufsim fedandam.<br />
H¡ equi<strong>de</strong>m Medicihumanam navicu<strong>la</strong>m malé gubernantes,<br />
g ¿ % nrssERTAcroN XTJC.<br />
ptio.ni magiVeft obnoxium, quám cxtera alimenta, qu£<br />
aá ftís tcbricitantibus concedimos: idcircotam <strong>la</strong>c fbgen-<br />
¿ibus, quám ab<strong>la</strong>c<strong>la</strong>tis , dia:ta: Ieges obfervare imperavíí<br />
il'is modicura, temperatum, & optimum <strong>la</strong>c; iftis verojuícu<strong>la</strong><br />
tenuia , & temperara tantíim conce<strong>de</strong>n<strong>do</strong>, non<br />
omiífo caeterarum rcrum non nacuiálium rc&o rcgimi-<br />
Chirurgia miram opem tuht venaefe£tione > quia-hr»<br />
mores ad interiora copioíms <strong>de</strong>rivati, per ventrem, tho'racem,<br />
& capuc vix tranfvehi poterant, a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> ftafes<br />
inf<strong>la</strong>mmitoria,s porten<strong>de</strong>bant, ac imminebant ¡adquaspráecavendas,<br />
aut etiam evertendas, nuHum prcefentms anxi*<br />
• lium datur vence fe&ione i cum ejus ope imminurá humorum<br />
rnaf<strong>la</strong>, taciiiüs prauet<strong>la</strong>bantur liquida, eorumqué<br />
.orgafmus compefcatur : un<strong>de</strong> minor in par ti bus haereníia<br />
, rninor difficultas refpirandi> minor<strong>que</strong> huniorum moíus,<br />
tuna expaníivus, feu termentativus, tutu progrefsi-<br />
VüSj, feu circuiatorius : fubin<strong>de</strong><strong>que</strong> minus irnammarionis<br />
periculum, minor<strong>que</strong> febris ; ut fatis diffuse probavi in<br />
Díífcrt, <strong>de</strong> Febr, Aíric, Eapropter phlebotomiam repeterc<br />
imperabam , <strong>do</strong>ñee vaíis fufficiemer d-pletis , orgafmus.<br />
febrilis, & pulmonum comprefsio rem'tcerenttu.<br />
Pharmacia <strong>la</strong>xantium enematum nibfidia exhibebat,<br />
non folúm ad fxces fubducendas, vc¡ü-net : am» ut putri<strong>la</strong>go<br />
fu.perius impa£<strong>la</strong> manri motq vermicu<strong>la</strong>ri folicitaretur,<br />
at<strong>que</strong> pro<strong>la</strong>beretur j fic<strong>que</strong> inceftinis minüs comprefsis,<br />
íanguis liberiüs inñueret in m Renterías arterias^<br />
ac cciam iliacas, quacdiílentocoH comprím'intur ; proin<strong>de</strong>^ue<br />
fanguis per aortam <strong>de</strong>ícen<strong>de</strong>ntem copiofíus fluere<br />
<strong>de</strong>bítj ea<strong>de</strong>m<strong>que</strong> proportione minüs appcllere- <strong>de</strong>bet in<br />
aortam afcen<strong>de</strong>ntem: un<strong>de</strong> minor fanguinis ímpetus in<br />
c.ncephalum.<br />
Bechica etiam d^mulccntia pro i rama ni tufiS compefcendi<br />
in.ufum priman venere in ab<strong>la</strong>ctatis dumtaxat; ~ui<br />
cnim U£te nuc iuntur, pretiofum bechicnm fumnnt. Ab-<br />
Jaíhiris ordinario erant tabell.se ex puloaradicis a]th. cum<br />
facch>ro ccmfe&je, qnce ore.diu conclufaí, lente volut-ata?»<br />
& tardé diftülutae, b<strong>la</strong>n<strong>do</strong>, vifeofo, dulci<strong>que</strong> poppyíma-<br />
;Q leniunc ? edulcanc, invifcant, temperant, <strong>de</strong>mukentj
MEDICOPRACIÍCJ. j, 9<br />
non quia cabellx dilToliicas, fenfim pulmones fubeanr; fie<br />
enim incompefcibilem tuífím aícifceienti fed quia aereen,<br />
qui intenaedius: inipratur, diótis qualitatibus afticiunt,<br />
íic<strong>que</strong> aér acceptas <strong>do</strong>ces rcípirationis oigan is impertitur.<br />
Eo<strong>de</strong>m mo<strong>do</strong> agunc fuccus glycirrhyzce infp f<strong>la</strong>cus ,6c<br />
reliqua > quorum numeró<strong>la</strong> íylva jara mulierculis eíl noca<br />
: verumtamen integro die unciam unam rranfcen<strong>de</strong>re<br />
non confencio? quoniam itomachum gravanc, digellionem<br />
kcdunc, 6c vermes generant.<br />
His íic inítitutis, ad purgacionem totus intentus eram»<br />
antequam nimirum liquamina viciofa in primis viis nidu<strong>la</strong>mia,<br />
<strong>la</strong>&eorum ora fubirenr: «3c i<strong>de</strong>ó íic prxfcribebam-<br />
. Recip.Syr.Rof. Vir. dracm.iii. Tare. Se ib. folub.<br />
gr.ui.Aq^Cifnnam.dracm.úCard.Ben.dracm.iv.<br />
rmfee.<br />
Hujus mixcurx dimidiam partem plus minüs pro seta»<br />
te ordinabam , & <strong>la</strong>tris fu£tum, ac jufeuli aflümpcionem<br />
per horam unam protrahebam > niíi hoc fpacio vomicus<br />
inchoaííen in quo cafu jufcuium leve copióse bibendum<br />
jubebam , ui pleno gutture vomino facilior fucce<strong>de</strong>rer:<br />
quaproprer jufcuium i<strong>de</strong>nti<strong>de</strong>m propinandum, íi vomicio<br />
perfeverer; ubi vero duabus eiapíis horis abaftiimpco medicamento<br />
, non vomiruros fe praebebanc infantes, nec cacharas<br />
incipiebat, cochlear unum , vel aiterum medicaracncí<br />
<strong>de</strong>nuó propinare mandabam, & íie<strong>de</strong>inceps, <strong>do</strong>nce<br />
optara vacuatio moliretur. In eun<strong>de</strong>m ufum ve-nic fyrupus<br />
G<strong>la</strong>uberi Monípel.i uíitatiífimus pro in<strong>la</strong>ntibus. His<br />
equi<strong>de</strong>m hac metho<strong>do</strong> exhibitis, non folüm ventriculi<br />
CKOchylia a <strong>de</strong>pravara digeltione orta, efricaciílimá opelá<br />
, breviori» redioriq'ic viá per oeilbphagum evacuacur»<br />
veru.n:c\mv qu¡e in ipfum vencricuium <strong>de</strong>pluit perfpirari<br />
mis materia: ac infupercum vomicio exerceri ne<strong>que</strong>ac»<br />
ut probatura extar, quin mufcuii epigaftrici vali<strong>do</strong>s nifus<br />
praeftent, neceíf ;m eíl maceriam catarrhalem pulmones infarcientem,<br />
mukun premi, & agitari, acfavenceceñophagi<br />
motil fuperné evccl:i, membranofim crachex partem<br />
in confenfim trahere, uberiorempe excrearum producere.<br />
Syrupus eciam cichor. compoíiruscum dupl. rharo, vel<br />
«um Syr, Rof, Soluc. cochkaxim datus infantibus cathar-
5 20 VISSERTACION XIX.<br />
íim cicn<strong>do</strong>, opemtulitspraítantifíimam veróquandó vomí*<br />
tura íinv-il proritabat : quod infantibus multoties evenic,<br />
Attamen íi ob magnam proclivitatem ad vomitum, datura<br />
emeticum furíüm citius rejiciebatur, quin fufficiens<br />
quantitas ad inteftina prxcipitaretur, ut eorum exótica liquamina<br />
per fecefiiim educerentur, coníilium erat enemate<br />
alvura follicitare : quo irrito, vel non íufficientcr<br />
operante > in fe<strong>que</strong>nti die ad pra?di¿tos fyrupos purgantes<br />
confugiebam, vel pulverem CornacUinura ad ícrupulum<br />
circiterdabam.<br />
His <strong>de</strong>li<strong>de</strong>ratá purgatione explerá, fxpiflímé alleviabantur<br />
infantes > & fe<strong>que</strong>nti die aíKalia terrcítria, vulgo<br />
abforbentia dicta , preferí beba m ; ut corn. cer. uft. corall.<br />
rub prxp. ebur fine igne &c. ad novura cacochylia; proventum<br />
inhibendum, & falia fanguinis heterogénea mmis<br />
evoluta, intricanda , irretienda , ac involvenda* aft in<br />
<strong>la</strong><strong>de</strong> nutritis , oculi cancrorum fluviatilium primas tenenci<br />
nam <strong>la</strong>c á corruptione mulrumpracfervant.<br />
Si vero poíl horum rem-diomm adminiftrationem<br />
febris fymptomatum confortio adhuc vigebat, nullum<strong>que</strong><br />
fui exitum <strong>de</strong>íi<strong>de</strong>ratum perfpontaneam evacuationera<br />
praefefercbat , phlcbotomiatn <strong>de</strong>nuó celebrandam imperabam,<br />
íi primis viis mundatis, pulfus fat magnus, & va-,<br />
liduserat; fecús vero, íi ventriculus, & inteílina vitioíac<br />
fuperftitis raaterix indicium dabant, cathartico-eraeticum<br />
repetebam > cujus beneficio felicera e ven cura faepifsimc<br />
obfervabam. Ratio quippé, & experientia notum faciunt,<br />
infantibus purgationem magis neceflfariam efle quám adultis,<br />
tum ob faciliorcm <strong>la</strong>&is corruptionem, tumob illorum<br />
bilis inertiam.<br />
Quan<strong>do</strong> autem natura conferentem quandam evacuarle<br />
m , íii<strong>do</strong>ris puta ( qua: rarifsimaerat) vel diarrhxx incipicbat,<br />
otiofura ípectatorem me gerebam, vel auxiliatrices<br />
manus ipfi porrigebam , íi inceptum opus non potetat<br />
con fumare. Sed quia natura per vomitum a caufa<br />
rnorbifica fe fe expediré fsepifsimé conabatur, quomo<strong>do</strong><br />
per multas imperfectas crifes moliebatur, i<strong>de</strong>ircó vomitorio<br />
medicamento tune temporis adjuta natura, perfec<strong>la</strong>m<br />
criíim abfolvebat.<br />
Nec
MEDICO.PRACTfCA. 5 2 r<br />
Nec convulíioncs emeticum íntcrdicebant > ímó ipfum<br />
coindicabant prefentaneo adjumento, quan<strong>do</strong> vafa íufíicienter<br />
<strong>de</strong>plcta erant; non folüm primarum viaLum romirem<br />
tollen<strong>do</strong>, verum etiam cerebri, & menyngum infarclum<br />
discutien<strong>do</strong> mo<strong>do</strong>, quo dixi pro feb. Afr. L'no<br />
Minen cafu emética motibus convulíivis improbantur, quan<strong>do</strong><br />
ícilicéc > ob acutiorem fenfum partium refpirationi famu<strong>la</strong>ntium,<br />
refluxus fympathici nimii íiunt; tune enim<br />
bschicis anodina mifcebam, vel paregotica ío<strong>la</strong> propinaban!.<br />
Si vero lumbrici datis catharticis obítinaté renitentes,<br />
& feníibus inteítinorum túnicas mor<strong>de</strong>ntes convulfionis<br />
cauíá erant, licuiore cornu cervi fuccinati incantamenti<br />
inf<strong>la</strong>r convulíio cef<strong>la</strong>bat. í<strong>de</strong>m preftat di£tus liquor<br />
adguttas circiter fex cum módico fyrupi appropriati<br />
datus, quan<strong>do</strong> motus fpafmodici fpirituum diatheíi vitioíae<br />
ortum <strong>de</strong>bem.<br />
Qjan<strong>do</strong> multum imminuta febre , vel penitüs cédante,<br />
mucus vifeidus glutínofus faucibus, pulmonibus , aut<br />
Hornacho tenaciter adhairen<strong>do</strong>, tuífim proritabat, fperma<br />
ceti recens(quod etiam in principio) fyrupus fcabio-<br />
£e, hyífopi, nicotiana?, oxymel fquiiliticum, fuecus raphani<br />
cum íaccharo recenter expreflus convenicnter funt<br />
ufurpataj quia materiam inci<strong>de</strong>n<strong>do</strong> , excretioni aptioreni<br />
reddunt; verumtamen ,quia ejufmodi catanhoíi interdúm<br />
diú, & vehementer tuísien<strong>do</strong>, fuffbeari vi<strong>de</strong>ntur cum totius<br />
corporis conculUonibus , quin aliquid excernatur, eapropter<br />
cauto opus eft, non folum materiam inci<strong>de</strong>re,<br />
verumetiam' diluere , partium<strong>que</strong> contextum nimis tenfum<br />
, opiatis re<strong>la</strong>xare , né itafuriblindé tuífien<strong>do</strong> crucientur,<br />
faucef<strong>que</strong> íic exficcatíe , & caleíacbe, ad appetenda<br />
frígida liquida ítimulent, quse tuflim fxviorem , & fre<strong>que</strong>ntiorem<br />
pariat.<br />
Nec mirum vi<strong>de</strong>ri <strong>de</strong>bet, quód craf<strong>la</strong> exilíente materia»<br />
opiata bechicis inci<strong>de</strong>ntibus maritentur > opiata<br />
enim m uerias infpif<strong>la</strong>s ulteriús non incraf<strong>la</strong>nt, ut vulgo<br />
creditum eft: quan<strong>do</strong>qui<strong>de</strong>m nulíum datur ex univerfo<br />
vegetabiUum > mineralium, & animalium regno mixtum,<br />
quod plurima faJia alKaJia vo<strong>la</strong>tilia contineat , quám<br />
ppiurnj ut diítil<strong>la</strong>cíonis miniílerio expertus eft folertifsimus
¡11 ÜISSEST4CI0X XIX.<br />
mus meus Magiftcr D» Lazerma; un<strong>de</strong> hypothetica' opíi<br />
trigiditas , & incraüatio indubié corruic j proindcqüc quaniio<br />
tulles manes crebriús, ac vehernentiüs repetentes mo<strong>de</strong>ran<br />
voluraus> opiata íunt bechicis attenuantibus >> & diluentibus<br />
mifeenda: ¿ilorum quippé beneficio , partium<br />
compages mmis tenía re<strong>la</strong>xatur , furibunda? miles •, ac<br />
ctiam iingultus piaicaventur > quin mucus vifeidus íneptior<br />
fíat excretioni. Pru<strong>de</strong>ntia: tatnen leges hic mulün<br />
<strong>de</strong>ii<strong>de</strong>ramur, ne nimio opiatorum uíu, iolida minimé<br />
ítimulentur, nec ul<strong>la</strong>tcnus moveri pcflinc ad materias é<br />
propriis c<strong>la</strong>uílris ehminandas, ubi íeníim mágis cumu<strong>la</strong>ra:<br />
inevitabiiem fuítocationem inducerent*<br />
Tán<strong>de</strong>m quan<strong>do</strong> bechica cujuicum<strong>que</strong> in<strong>do</strong>lis opiis<br />
expíete minimé poterant, ut fre<strong>que</strong>ns erat pueris, quorum<br />
itomachus muco glutinoío multtim onuftps erat,<br />
emética,faveuceaqnátep¡da,iiberalibus hauítibus data,finem<br />
imponcbant. Aí\ íi jam pri<strong>de</strong>m iaboraverant, confihum<br />
erat itcmachicis aromadas iabefüttatum parriuiri<br />
tonum roborare, ut coclionum munia melius perágerentur,<br />
ommí<strong>que</strong> recidiva: metus abigeretur. HÍEC non niliíi<br />
illuitrari potluiit fe<strong>que</strong>nti obfervatione.<br />
Perillullris vir fcxagenarius temperamenti fanguineóbilioíi<br />
, <strong>la</strong>cercoíus , hiríutus, robultus, folida multum ten*<br />
fa, & íacilé irritabilia, fluida vero valdé mobilia continens>hyeme<br />
tuffi ficca pe<strong>do</strong>raU fine febre , curñ lumborum<br />
tamen <strong>do</strong>lore, qui futurorum pathematum pro<br />
dromus, 6c praefentis plethorae individuus comes femper<br />
erat, corréptus eih Sanguis pro moreconfeíHm , & ubertim<br />
<strong>de</strong>tradus eít : <strong>do</strong>lor abiit > bechica faccharata > & muci<strong>la</strong>gmea<br />
tuílt lenienda: fumpfit i fed omnia incaíTumi<br />
«fcrmaceti opemtulit ; pilu.J^ vero <strong>de</strong> cynogloflo , ac<br />
etiam íyrupus diacodion per unum , aut alterür» diem<br />
tuílim compeícebant; fenflrr) fafta fuit húmida, & .raagis<br />
ííeviiti patiens nam<strong>que</strong> uberrimé, ac vehemenriíTimé tiif-<br />
A ^ -¿ P e ^°" s » hypochondriorum, & ferobiculi cordis<br />
<strong>do</strong>lonbus cruciabatur i raro tamen vifeida excernebat: ubi<br />
vero potionem ex fyrupi pap¿ alb. unc.femis.aq* card. ben.<br />
• une. 111. pap. rhxad. tantumdcm ,& naph.drach.iii.confectam<br />
abí<strong>que</strong> íu<strong>do</strong>re fumebac, omnia per diem > & ulcri<br />
cefia*
MEDICO PRACTICA. 513<br />
cef<strong>la</strong>bant, ac poíleá commadiüs expe&orabat; remcdiis camen<br />
penaos-páticas , ómnibus valedixit , fiti<strong>que</strong> indulgens<br />
emulí. ex 4. íem. frig. írisidé hauíic > ac íntereá catarrhalis<br />
materia vencricuium obfeííit: jufcu<strong>la</strong> pedtoralja,<br />
6c atrcmperuntía per novem dies pracícripír, acinfe<strong>que</strong>nti<br />
diflbl. man na; cum cinól. rli.copiosé <strong>la</strong>xantis , multó mclius<br />
habuit arger: poftmodüm melioris aé'ris íruitionis<br />
crgó > in montana abiit, frigidam magis bibit, fauces,<br />
pulmo, ac ventriculus magis invifcabantur, tuííis fa:viús<br />
di<strong>la</strong>niabat : acceríkus accefsi, patientem tuíficulofum valdé<br />
reperii, at<strong>que</strong> íingultuofum \ non folúm fufrocandum,<br />
imó íüftocatum ctedidi; convulílvá enim facía cxpiratione,<br />
né mínimum qui<strong>de</strong>m fpiritum ducerc poterat. Mirum<br />
íané 1 Spontaneo vomitu fuperveniente, fuppetias<br />
quaíi <strong>de</strong>íuper mif<strong>la</strong>s perfentiit > juículum fumpíit; fed non<br />
amplius vomuit > aquam tepidam liberaliter bibit, & tufíis<br />
vix audita fuic : pauló poli per anum albicantifíimi vifcidiíilmi<strong>que</strong><br />
muci ingentem copiam <strong>de</strong>jecit, per os íubin<strong>de</strong><br />
quaü íimpliciter excrean<strong>do</strong>. His ita quaíi manu duclus,<br />
jufcu<strong>la</strong> tantüm nunc cum , nunc íine fpermate ceti per 2.4.<br />
horas conceísi> <strong>de</strong>in<strong>de</strong> theriacam loco fpermatis ceti addidi,<br />
f ¿4 DISSERTJCION XIX.<br />
ETIOLOGÍA.<br />
jTAUan<strong>do</strong>quidcm unicuíquc notum eft hujuímodi mor-,<br />
*^J}os per un i vería m Europara divagacos efle , ac é regione<br />
in regionem migraue, veroíimiilimum vidctur, ab<br />
acre fuiíTe inve&os. Oeterum, utut animantium corpora,<br />
qux indigent ae'ris ufura, pro primara rn qualitatum temperie<br />
, vel intemperie , gravitate, vel le vítate , at<strong>que</strong> e<strong>la</strong>terio<br />
, íalubriter> vel iníalubriter ab ipío afficiantur i mihi<br />
tamen minime ard<strong>de</strong>t, á praefatis acris modíficationibus<br />
cpi<strong>de</strong>micarum haiumcefebrium na<strong>tal</strong>itia <strong>de</strong>promere. Cüm<br />
cnim temporis ípatio , quo á rcgione in ;regionem íucceíílvé<br />
migran<strong>do</strong>, plures ínco<strong>la</strong>s íimnl ínvaícre, aer diyeríis,<br />
& oppoíitis qualiratibus tum primis, tum fecundis<br />
<strong>fuer</strong>it prxditus ; confe<strong>que</strong>ns eft á cauíís ita diveríis , 6c<br />
appoíiris , eoí<strong>de</strong>m in ípecie effectus provenire non potuiffe:<br />
rcftat igitur, ut aliorum corporura particulis in aere<br />
flukantibus adfcribantur.<br />
Verüm enim veró,qua:nam íint partícu<strong>la</strong>:, quas aer<br />
córporibus indidit ad febres producendas, difíicile eítftatuere,<br />
cura prima ejuímodi íebrium origo,&foligenium<br />
ubi primum illuxere, me prorsüs <strong>la</strong>teant. Cüm autem<br />
aer üt univeiíi área, per quam, veluti per cribrum, aliorum<br />
corporum virtutes, & vitja transfunduntur , iftac<strong>que</strong><br />
febres ÍUD hyemis initium Germaniam, contcrminaí<strong>que</strong><br />
regiones infeftarc coeperint, quotempore, nec c<strong>la</strong><strong>de</strong>s nota:,<br />
nec ítagnantíum aquarum corruptiones <strong>fuer</strong>e; neccífum<br />
eft, miafrnata , íive á terrae íodinis, five ánovistelluris<br />
hiacibus, íive fubtcrraneis fermenrationibus ab ejuf<strong>de</strong>m<br />
íinu expirantia, & in aerem iníilientia, <strong>tal</strong>ium febrium<br />
cauíam cxtitiíTc: íiqui<strong>de</strong>m miafrnata il<strong>la</strong> hominibns<br />
noxia , un<strong>de</strong>cum<strong>que</strong> orcum craxcrint, pofsiunt h loco in locum<br />
transferri, fcu plures pcrcurrere regiones> aéris motu<br />
, fcu ventishorizon<strong>tal</strong>iter ípirantibus.<br />
Qja tamen figura, mole, ac fuperficie, effluvia ¡H*<br />
acre advcdta , <strong>fuer</strong>int <strong>do</strong>nata, ab effe&u conjicerc lic er '<br />
Pro quq riuutis fymptomacis, ingenti puta <strong>la</strong>fsitu ílin . e><br />
capí-
MEDICO- PRACTICA. yi j<br />
capicis <strong>do</strong>lore teníivo , 6c anhelitíis difrkultate, cum pulfu<br />
magno, celeri, ac íre<strong>que</strong>nci, in principio fcbrilis iníulcus<br />
exccmpló emergencibus, diuatione<strong>que</strong> febris, uni<br />
cum more perfpeótá, quacephemeram legitiman!, velnotham<br />
, vel íynochum limplicem ¿emu<strong>la</strong>batur; perexigua<br />
mole, oblonga figura, & (cabra fuperficie fuiff^ <strong>do</strong>nata,<br />
licet hario<strong>la</strong>n : cum enim partícu<strong>la</strong>s id genus , racione mo*<br />
lis exigua; , facillimé fanguincm fubeanr, fcabra fuperfi 1 -<br />
cié, ejus fulphura expandanequoacidis facilius,&. trequcntíus<br />
obviara eun<strong>do</strong>, íermentationem inccnduncaccircu<strong>la</strong>rionem<br />
accelerant, un<strong>de</strong> capicis <strong>do</strong>lor teníivus , anhelicüs difriculcas,<br />
& <strong>la</strong>fsicudines, a muículorum , menyngum, pulmonum<strong>que</strong><br />
vafis, fluenco purpureo expanfo, ac concitaco,<br />
nim.üm diílentis > in<strong>de</strong> etiam pulfus magni, céleres, ac<br />
fre<strong>que</strong>ntes : fubin<strong>de</strong><strong>que</strong> in lis, quibus faucium , & pulmonum<br />
interiora non ra-ilciira oblinica, fed cenfa, & exquiücíori<br />
fenfu pollentia erant, ab infpiracis corpufeulis afpera<br />
fuperficie <strong>do</strong>naris , cufsim pioncan confonumerac >íed<br />
quia harum febrium complures, unius diei curriculo fu<strong>do</strong>re<br />
cerminabancur >vi<strong>de</strong>tur eam cauíam diviíioni fuiífe multüm<br />
obnoxiam > quod fané corporibus oblongis , ac exilibus<br />
coinpecit, cum ob longicudinem , corporum impetentium<br />
aclioni nrilrum pateanc, & ob exilitacem vel leyifsimo<br />
impecu efTringi pofsinc; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> per incernicu<strong>la</strong><br />
cutis á fanguine fe<strong>que</strong>ftrari, & forás amandari: un<strong>de</strong><br />
fanguinis brevifsinaa <strong>de</strong>purario , febril<strong>que</strong> termina<strong>do</strong>.<br />
Aliquan<strong>do</strong> tamni particulis ejufmodi fanguini affatim<br />
ingeftis , vel cruore ad motura concipiendum magis comparato,<br />
febris vehemens accen<strong>de</strong>bacur, qua; cerebro, Se<br />
pulraonibus iníidiabatur: at <strong>de</strong>tracto íanguine, cerebrum,<br />
& pulmones minus urgebancur, ac validiüs ofcil<strong>la</strong>ntibus.<br />
arterüs, ita brevi fubigebantur atterebantur<strong>que</strong> partícu<strong>la</strong>s<br />
heterogénea:, ut rertio, vel quartodie, levifsimo hvdrctico<br />
finguinem ad habitum corporis migis <strong>de</strong>terminante»<br />
in glándu<strong>la</strong>s miliares migrarent, un<strong>de</strong> per emififaria fenfibili<br />
ma<strong>do</strong>re forás eruraperenr ,& hinc febris refokitio.<br />
Attentionem mereturbenignitas, qua epi<strong>de</strong>rnicus irte aér<br />
Majoriceníes invexic, cum eo<strong>de</strong>m tempore vicinos Gotü<strong>la</strong>nos<br />
ingenti ftrage txucidaret, at<strong>que</strong> etiam antea Gallos,<br />
í<strong>tal</strong>os,
5 2,6 DISERTACIÓN XTX .<br />
í<strong>tal</strong>os» & Germinóse vi us exercuerit. Hujus difcriminis<br />
racio ex eo mihi emenda vi<strong>de</strong>rur, quod miafmara il<strong>la</strong> per<br />
aera difluía > vires amifére eun<strong>do</strong> , íicquc regiones , quó ab<br />
eifluviorum ícaturigiue magis difsitceerant > eo minus conipufeabancur<br />
> contra vero proximiores , magis inquinábanme<br />
Etenim tetri halitusaerisgremio excepti, pluviis abíterguntur><br />
& immerguncur, radiis fo<strong>la</strong>ribus mundantur, & venti'S<br />
fcopariisdifperguntur, ac everrunriii" pro i n <strong>de</strong> <strong>que</strong> mii&m<br />
vi<strong>de</strong>ri non <strong>de</strong>bet, íi á Germania in I<strong>tal</strong>iam > ab iíta in Gailiam»<br />
& <strong>de</strong>in<strong>de</strong> in Hifpaniam percurren<strong>do</strong> miafmara , unius,<br />
vel altefius enumeracarum caufarum acceflü, vimfucceffivé<br />
amiíeiint, fpecialius veróantequám Majoricamattingerent,<br />
ceiuum lexaginta miJliarum fpacio á continente<br />
diftante , neceílutn fuit, ut longum tra&üm maritimum<br />
tranfeun<strong>do</strong>) vaporum e mari proíilientium concurfu > fuperítites<br />
particulce, multúm diiutx,ac hebetarac perVenifient.<br />
Qjjc <strong>de</strong> miafmacum configüratione ira tu i , non parúm<br />
confirmantur ex eo quód juvenes potifsimum arrice re n tu nac<br />
ctiam, quód cathartica plus folito <strong>de</strong>turbarent; iftud enim<br />
fulphurex bilis exaltata: criterium eíl 5 exaltari vero, & expandí<br />
obfervatur ab effufo oleo tartarí, cujus partícu<strong>la</strong>! cum<br />
memoratis proximé conveniunt, & ex eo<strong>de</strong>m luculenter <strong>de</strong>monítratür<br />
,ctír juvenes bilioii, magis quám pueri > viri> Cenes<br />
,ac mulieres afrlccrentur.<br />
¿ESTATIS TEMPERIES.<br />
pLuvíofum , & inconítans Ver calidi/sima, & ficcífsí-<br />
•* ma fequitur .¿Eiras •, falubcrrima uiqiie ad Auguftum, quo<br />
tempore nonnul<strong>la</strong>e intermittentes febres divería: ípccicí<br />
illuxcre, qua» phlebotomiis, dihientibusjattempcranribusí<br />
6c modicc apericntibus íaspifsime cürabantur.<br />
JETHIO-
MEDICO TRACTICA. j z 7.<br />
ETIOLOGÍA.<br />
N Aturalis cruoris fermentatio ad humana: occonomíjc<br />
régimen abíoiuté requiritur > cumcircu<strong>la</strong>tione , parí<br />
ferme paflu procedit> ambi<strong>que</strong> Cbi mutuas operas<br />
prafrant.<br />
Hsec naturalis fermentatio pen<strong>de</strong>t á naxurali partium<br />
, quibus fanguis compoñitur, heterogeneiute. Si<br />
tliquid íanguir.i indatur, quod á naturali heterogeneiaate<br />
longé abfcedat, partium componentium ordinem<br />
notabiliter immutet , & fanguinis compoíitipnem invertat<br />
, praeternaturalem fermentatjonem indé li<strong>que</strong>e<br />
exurgere. Hoc commonftrat Chiiurgia infuforia. Liquamina<br />
ergo id genus á primis viis, g<strong>la</strong>ndulis, vel<br />
aliundé affátim fanguini fuggelta, ejus fermentacioncm<br />
fubindé per verteré valen t.<br />
Patet etiam transfluxum continuum, continuó; intermitentem<br />
vero cum intermifsione íanguims fermentationem<br />
immutaturum>at<strong>que</strong> vitiaturum.<br />
Vitiatur fanguinis fermentatio vel inteníione , vel<br />
remiílione 5 il<strong>la</strong> febris cum calore eft ¿hax tebris cuna<br />
frigore : quod fi ab initio ad finem fine ulío calore<br />
perduret, febris álgida, feu caítreníis audit. Febres álgidas<br />
intermitientes pluries obfervavi i fed heu ! femel<br />
cum dilediflimi Patentis mei ad íuperos difceflu.<br />
Chylus ergo, bilis, fcrmentnm ftomachale, inteftinalc<br />
, fuecus pancrcaticus, lympha, <strong>la</strong>c , fanguis ipfe,<br />
omncf<strong>que</strong> humores recrcmentitii poflunt elle cau<strong>la</strong><br />
febrium intermittentium.<br />
Omnes humores recrcmentitii , fanguini heterogenei<br />
fieri poflunt, vel quia ab ipfo <strong>de</strong>rivantur conipurcati<br />
mifcel<strong>la</strong> cujufdam humoris, chyli, v.g.yel quia<br />
inpropriis colis mora exaltantur.<br />
Sanguis etiam eoí<strong>de</strong>m patitur manes , ii in partíbus<br />
obftructis, vel inf<strong>la</strong>mmátis diutiüs hareat. Cíim ergo<br />
omnes humores recrcmentitii in colis <strong>de</strong>pofiti , ían*<br />
guini itcrüm fuppeditcntur, poffaot peí; vices alterati<br />
Ll fangal-
5 % 8 | MSSEXTJCION XIX.<br />
Unguini .ifporrari, ejuí<strong>de</strong>m<strong>que</strong> fanguinis fcrmentatiónem<br />
per viccs alterare. í<strong>de</strong>m eíto judiciura <strong>de</strong> íanguinc<br />
retento, <strong>de</strong>* l;.¿tefu]ppreflb.<br />
Determinacx requiruntur fanguinis fermentationcs><br />
ut materia heterogénea ipíi inttjl<strong>la</strong>ta íubigatur, atteratur<br />
, ac dividatur; <strong>de</strong>termmata: c;iam requiruntur fen*<br />
guvnis citeu<strong>la</strong>-tiones^> ut materia divifa ,.& attrita íibi<br />
confufa, in colis dcnuó <strong>de</strong>ponatur. Si igitur fanguinis¡<br />
conititiuio ea<strong>de</strong>m íit, ea<strong>de</strong>m<strong>que</strong> cordis , & vafoium<br />
eo<strong>de</strong>m tcmpore accesiones duraturas»quis non vidct?<br />
At li <strong>de</strong>terminara: circu<strong>la</strong>ciones TequirunturAitfufrlcten*<br />
<strong>de</strong>in<strong>de</strong> cop;a humoris recrementiui* qui vehicu-<br />
H vices gene, in colis fequcítvetur, ut materia heterogénea<br />
itcrúm íanguini tranípouetur, confequcns<br />
eit, -Variji'ir.e , cor<strong>de</strong> > & vaíis eo<strong>de</strong>m mo<strong>do</strong> fe haben*<br />
tibus , no» cod'em. ordinc, & ec<strong>de</strong>m tempore<br />
ita redituras, ut horologium «un magis regu<strong>la</strong>r i te r inted'at.<br />
Aft vero, íl vigiliis, animi pathematis, carterajnm<strong>que</strong><br />
rerum non naturaliura mo<strong>do</strong> , fanguinis con»<br />
iliteraria , & flu:ndi modiís varient, acceíli^num durasm,<br />
oidinem, atqtie rccuffum variatum iri necef»<br />
NéeeíYaria confecutíone ctiam fit , materiam febriüm<br />
mtermittentium »• tcmpore .accellionis in fangui»<br />
ne contineri-i Hitermiííiónis ver-o fpatío- alio re,<br />
j<br />
Proin<strong>de</strong><strong>que</strong> íl fingulis di'ebus tota- fanguini; fuggc*<br />
Tatur , qóoridianam * ü alterrvis tantum, tertianam; li<br />
quaternis incluíivé , quartanam prodncet; dummodó<br />
"ácceffí'mes dnratione , ac vehemencia íymptomatum<br />
fibr .ref^n<strong>de</strong>ants accensiones nataqúe quotidie recur-<br />
-ícntM/poliu'mí-eire tettiana: i ut lx$é aceidit, li tertio<br />
tantum die incluíivé racione durationis> & magnítudinis<br />
fyrriptomatúm íibi refpon<strong>de</strong>nr; & tune duplicis<br />
tertiani nomine a Mediéis indigitanttír. í<strong>de</strong>m dicennr<br />
refpcftivé <strong>de</strong> duplicí, & rriplici quartana.<br />
Q^^íkjidiar:• eíl faoguis > •fer-menruiu tehüius , ac<br />
T^ dilu-
MEDICO PRAOTTCJ. J 11<br />
Otvqnó<strong>que</strong> paroxyimo , Í-. pitam, & itipetftitem ín communí<br />
humorum m-f<strong>la</strong> auienam penes porciones extricar!,<br />
& á compcdibus expcdin, ue<strong>de</strong>inceps una cum<br />
fubacto fermento febrtJi poííec <strong>de</strong>rivan ad cc<strong>la</strong>ioiia,<br />
«b, fabir<strong>de</strong> exaltara , nova* fuppenas iníequcnti acceffioni<br />
praeítaret.<br />
Ruitui, & <strong>la</strong>boribus attriti , fanguinis compacera<br />
ftrictiorem ob nimium prctuíos fu <strong>do</strong> res, & can a i culos<br />
envÜariorum quaíi arefeences, obtinere oocum eft:<br />
crgo vena: lccttcnes, & dilucncia multiplici nomine<br />
protutuia confonum eft, tmn edi ¿tiene marena: in<br />
Ufelf<strong>la</strong> hoípiuntis, tum luperlhtis facilioris diviíionis><br />
colliíione vaíorum, ac diiuticne , tura <strong>de</strong>ni<strong>que</strong> emiffariorum<br />
, tseterorum<strong>que</strong> canalmm promptioris flexionis.<br />
Verumenimveró > multó majus emolumentum<br />
prxbet V S. ü in vigore paroxyimi fíat, tum quia<br />
non foliim evacuatur portio macera: remota:, verúm<br />
«riam próxima:, & aóhiata:, qrx tune cemporis in íanguinc<br />
prxfens vaJicé cum ipfo luc~iac, & curbas excitat<br />
> quac vigorem comlcantir. Qnjdni igitur in vigore<br />
paroxyimi ncn eric («canda \ra:fen$ V. S. non expiícandum, & educendum ? Cur<br />
Í<br />
accfllcis , & oppreflls parcibus prmeipibus non opitu-<br />
<strong>la</strong>ndum "i<br />
Cene tütn omnes ex turbas fanguinis orgafmó<br />
ílnt adícribenca:, V. S. nilul ucilius excogitan poteíh<br />
proird:<strong>que</strong> ncn protraherdrm auxilitm, quin<strong>de</strong> xger<br />
in periculo veríatur, aut fa r:m íaragerd< nxarur.<br />
Nullum h\ c p:a:fei-.C!U augiltt mrepciiri eirV.S.<br />
in acccdlunis vigore celeb.aca, vum Jims opc im.ni-<br />
Ll3 ñuto
f$Z J>JSS2RTACl07i XIX.<br />
ñuto fanguir.is quanto, pra:propae per univeril corporis<br />
canalículos liquida Uosciui traducantur ; hinc<br />
ja&ationes, *tíh*Utfls diíficiitates , cepha<strong>la</strong>lg^ae , caetcraquc<br />
fymptomata extempló mitcfcunt> at<strong>que</strong> etiam liberiori<br />
fa&o in vaíis fpatio, potentiús collidicur fermentum<br />
, fu<strong>do</strong>r copiofior ifuccedit, fermcntum aterí*<br />
tum ubcirimé vacuatur.<br />
Qnan<strong>do</strong> autem vitioía cacochylia intermittenti<br />
fluxu ünguini fuppeditata , intermitt ntes febres producit,<br />
emética datis prxcautionibus exhibita omnem<br />
abfolvunt paginam. í<strong>de</strong>m etiam evenit,íi in cujufvls<br />
co<strong>la</strong>torii ab<strong>do</strong>minalis ergaftulo <strong>la</strong>titet materia.<br />
In hoc autem cafu, fi fermcntum, fpreta co<strong>la</strong>to*<br />
rii preflione , quam em-tica inferunt> non emungatur,<br />
prxftat emsticum , vei cathartico-emeticum pauló<br />
ante invafionem propinare i quia tune temporil<br />
primis viis effundi incipit, vel cmiíioni proximum eíl><br />
a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> facili opera á co<strong>la</strong>toriis expriraitur, totum<strong>que</strong><br />
ano, & Kato elirainatur; ita obítinatas febres intermitientes<br />
folutas> imó quartanas chronicas vi&is ómnibus<br />
remediis, aufpi cato ter mi natas vidi.<br />
Si his irritis , obftinaté recurrant acceíüones , Caerá<br />
corticis Peruviani anchorá tempeílivé intercipiuntur.<br />
Aíl vero , quia fermentum fopicum , non autem <strong>de</strong>ftru&um<br />
eít, fre<strong>que</strong>ntes recidiva: ut plurimum moleftant,<br />
& prophy<strong>la</strong>xis expetitur.<br />
Ad hujus confecutionem plurima advocantur auxilia<br />
ex aperientium, roborantium, & purgantium familia.<br />
Hanc facili marte fxpifíimé obtinui fe<strong>que</strong>nti pulvere.<br />
Recip. Tart. Vitrio<strong>la</strong>t. Scrup.i.Scam.á g.v.<br />
advii. Troch. Alh.gr. ii. mife. pro <strong>do</strong>íi,5c<br />
f. pulv.<br />
Qui cum rho<strong>do</strong>facch. fyr. <strong>de</strong> f. rad.aper. velconferva<br />
appropriata quinquies, vel fexies fumptus , recidivara<br />
prxcavebit<br />
Juvenis 29. circirer annorum, á triennio qnartaña<br />
incerm¿teiui <strong>la</strong>borabat 5 tentaris variis remediis breves
MEDICO-PRACTICA. ¡2.9<br />
dilutiüs> có frcqucntius maf<strong>la</strong>e inflüit i «5c hinc quotidiana:;<br />
fccus vero quartana:, vel tertiana:.<br />
Quptidianae duplices , tertianx , & quartanai dupliees<br />
termentum inarqualis coniiírentia; íupponunt ; pro*<br />
otereá quan<strong>do</strong> tenues, & craf<strong>la</strong>: particu<strong>la</strong>r íimul iangüini<br />
infunduntur, accefsioncm longiorem> ac vehementiorem<br />
pariunt, contra verd>tenuiores cüm á fanguine<br />
multó ante, quám craísiores in colis <strong>de</strong>poíita?, lolx<br />
in fanguincm transiera ntur, mitiorem, breviorcm<strong>que</strong><br />
accefsionem cfriciunt; fed pra; tenuitate ad craísiores<br />
perveniunt , antcquám á co<strong>la</strong>toriis egrediantur , & íimul<br />
unitx altero die, vehementiorem , & longiorem<br />
acceísionem efíiciunt in duplici tertiana. í<strong>de</strong>m fuo<br />
m ><strong>do</strong> fentiendum <strong>de</strong> quartanis , & quotidianis dupir<br />
cibus, vel triplicibus.<br />
In principio AuguíH nonnullce íebres intermitíen*<br />
tes prodiere : eo tempore jam diü ita yiguerat a;ftus*<br />
ut in thermometro Florentino liquor pluries aícen<strong>de</strong><br />
ri: ad 8.3. gradus , & ultra, cum e<strong>la</strong>pfo anno 77. gr*.<br />
non tranfccndiíTet.<br />
Tanta aéris caliditare , tenuitate , levitate , ac ferventifsimo<br />
Solisseftu cruoris ícrmentatio augetur , cir*<br />
cu<strong>la</strong>tio acccleratur , illius íulphura expanduntur, &internus<br />
aé'r proprio e<strong>la</strong>terc multum reítituitur; hinc<br />
magna partium vo<strong>la</strong>tilium educlio > & heterogenearum<br />
in fanguine <strong>la</strong>tentium extricatio. Hae poít aliquantu<strong>la</strong>m<br />
fubattionem poflfunt, vel fu<strong>do</strong>re expirari, vel in<br />
yariis g<strong>la</strong>ndulis fe<strong>que</strong>ftrari pro varia analogia * qua fecerne<br />
ndis recrementis, plus, minuívc afsimi<strong>la</strong>ntur.<br />
In colis diutiüscommorantes, feu lentius pregredientes<br />
exaltantur. Proindc<strong>que</strong> íi in hepare, \» g* urá cum<br />
bile , vel in pancreate cum fucco pancreático <strong>fuer</strong>int<br />
<strong>de</strong>rivatae > ad fanguinem citiüs, vel tardius reducertí r<br />
pro varia bilis , velíucci parcreatici fiuiditate , ac colorum<br />
fiexilitate : hinc vanae intermittentium fpecies, acce
f $5 TUSSERTACTON XfX.<br />
quod a majori, vel minori materia: heterogénea: craf»<br />
íicie , majori, vel minori in colis mjra, a<strong>de</strong>pta pro~<br />
cedit.<br />
Veiümenimveró ,urat fanguinem fuá mifccl<strong>la</strong> ita<br />
infpiffet, ut frigus, caetera<strong>que</strong> phamomena, qua: in principio<br />
apparent , fermentationem imninuen<strong>do</strong> , val<br />
leat procreare, ínvalefcente tamen fermentatione fensim,<br />
ingens oritur lufta ínter fermentum , «5c fanguinis<br />
maf<strong>la</strong>m; un<strong>de</strong> calor,& reliqua fymxomata, quaeaugmentum,<br />
& ftatum comitantur. Sed quoniam in <strong>de</strong>clinatione<br />
materia heterogénea fermentatione luba&a,<br />
<strong>do</strong>mata , & divifa circu<strong>la</strong>tionis miniíterio in colis rursiis<br />
<strong>de</strong>ponítur, idcircó febris cum ómnibus acci<strong>de</strong>ntibus<br />
fensim extinguitur.<br />
Tamdiü durat fe<strong>que</strong>ns intervallum > quamdid<br />
fermentum in colis coércetur; ubi vero primis viis<br />
effundi incipit, vcntris <strong>do</strong>lor, borborygmi > hypochondriorum<br />
intumefcentia , naufea> vomitus, & pra><br />
cc<strong>de</strong>ntis fermenti portio fu<strong>do</strong>re , vel diarrhau , vel<br />
alicer fiíerit edufra.<br />
A colis ab<strong>do</strong>minalibus ad fanguinem farpifsimé traducitur<br />
materia ad paroxyfmos promoven<strong>do</strong>s: patheinata<br />
ab<strong>do</strong>minalia, quas in principio paroxvfmi íeprodunt,<br />
vomitiones criticar, & quac arte íollicitancur»<br />
>auló ante accefsionem > omnem dirimunt ícrupu-<br />
Í<br />
um.<br />
Maior eft difEcultas in explícanda intermíttentíutn<br />
íotutione, qux phlebotomia, & dilutioneperficiebatur<br />
multotics.<br />
Rite tamen perpeníis ómnibus circunítantiis, cum<br />
aliqua veritatís fpecie nodum folvere conabor. Saepc<br />
facpius affktebantur illi qui Jaboribus immodicis opera<br />
m na vabant. Primas paroxyfmus brevior, mitior<strong>que</strong><br />
crat j fed morbo proce<strong>de</strong>nte , ingravefcebant accefsioíies.<br />
Ex hygqcheíi ergo prina» acce&ionis coajicerc licet,<br />
uncu
MEDICO-PRÁCTICA. 5 * y<br />
tápe<strong>la</strong> gerenda fc$iencibjs obíervationibus non nihií ii-<br />
¡ultratur.<br />
Nobilis virgo i $. annos nata , fanguineo-me<strong>la</strong>ncholica<br />
nove ni ab <strong>la</strong>me annis, nonnullis tendinum (ubíultious,<br />
qui pro vanis erratis io fex rebus non naturalibus,<br />
& potidimúm ingraente perio<strong>do</strong> menftruali, varié<br />
affligebant , obnoxia tuit> íntempeílivé frígi<strong>do</strong> aéri<br />
expofica, motibus convulíivís univerfum corpus obli<strong>de</strong>ntibas<br />
<strong>la</strong>boravit. Pauló antea binas tulerat phlebotoxnias»<br />
& invaíionis tempore , perio<strong>do</strong> meníkuo valdé<br />
jroximí erat. Patientis m¿<strong>de</strong>lx acceríitus , non fo-<br />
Í<br />
u.m extremorum raufculos , veriim etiam ociilorurn><br />
zygoraaticos, nuncunum, jnterdúm ambos, a<strong>de</strong>ó<strong>que</strong> né momento curationem prxpediendami '<br />
nihilotninii>, ad alterum diem obParentum pracjudicium<br />
protratta íanguinis miííío, opem tulit: aqua ceraforum<br />
nigrorum fpintuofa pauciflimis vini guttulis <strong>la</strong>rvata , fuit<br />
illipotus fuccedaneus nondumconfeftxptiíanx ex radice<br />
pacón iae maris jufto tempore colleclrac : emulf. etiam ex feminepaconicccumcor.<br />
cer. prxilo fuir. Enibroche íimui<br />
ex oleo diíril<strong>la</strong>to fuccini , & aq. Reginae Ungariac mira<br />
pracítitit, prxfertim ubi tarfis , & carpis admovebatur;<br />
oaus vero manu, vel vinculo diftis artubús fortiterconftrichs.<br />
Inito vero fex Medicomro coníilio, <strong>de</strong>cretum fuit<br />
^1 cachar-
y 3* DISSEBTACION XTX.<br />
cathartici?* epilepticíS,anodinis, cucurbitulis, & veíícuiatoiiis<br />
motbo obíííterej ídcircó vefperi cucurbitu<strong>la</strong>s cruribus<br />
admütx íucrespotio vero prarfcnpra ex pulvcre <strong>de</strong> gutteta<br />
, fyrupo fioruní túnica:, & láudano liqui<strong>do</strong> cura aqua<br />
napha: ,& mcliflk, ob íbmnum p<strong>la</strong>cidé obrepcntem non<br />
fuitexhibita. Altero die cochlearia quídam confeftionis<br />
ex uíitatioribus epilepticis componías iiíterdiü íumpíit,<br />
no&u vero potionern prarfatam abfqite láudano hauíit;<br />
qux b<strong>la</strong>n<strong>do</strong> fa<strong>do</strong>re argram muitúm levavit. Tn fe<strong>que</strong>nti<br />
die pulverem Coinachinum íump/it > quicum euphoria alvumíblvir.<br />
Poítridieexhibiris iif<strong>de</strong>m cochleaiibus> ea<strong>de</strong>m<strong>que</strong><br />
poúonc, meliús habuir. Polimodum puIvisCorna-<br />
• chiñus iteratus, b<strong>la</strong>n<strong>de</strong><strong>la</strong>xato ventre pioíurt; & tán<strong>de</strong>m<br />
continuato confe£bonis, & potionís uíu,convaluit, quin<br />
' per aliquot dies ea<strong>de</strong>m the.apeia omítteretur.<br />
Verüm enún vero, cúm ob mi3rbi in<strong>do</strong>lem, menfium<br />
<strong>de</strong>fe^tum , mufculorum pathemata habitualia, & conífcmtem<br />
me<strong>la</strong>ncholiam , recidiva muitúm foret pertimeícenda;<br />
eapropter liquorem cornu ccrvi fuccinatipcr viccs , ptifanam<strong>que</strong><br />
ex radice paeonia;, & ligni vifci <strong>que</strong>rcini pro<br />
potu ordinario prarfcnbebam uí<strong>que</strong> ad temperatum Ver;<br />
quo tempore pra:miilis univerfalibus, martialia propinaví,<br />
& tán<strong>de</strong>m balnea nervina in uílim venere.<br />
His ómnibus integra valetudine faiens , e<strong>la</strong>pfo fefquianno,<br />
facra genialia tori celebravit, & fana vixit, <strong>do</strong>ñee<br />
exordiente hoc Autumno grávida facía, convulfiones <strong>de</strong>nuóemerfere,<br />
qux ftatuto menfiíim tempore exacerbábante<br />
> hinc mittendi fangumis indicatio ; fed un<strong>de</strong> ? Dubium<br />
dirimitZaculus Luíit.qui lib. Med. Princip. Hiít. 26".<br />
grávidas epilepfiá ab útero correptas, fcftá in brachio vena<br />
pciiifle, in <strong>tal</strong>o vero non , aífeverat. Cüm igitur non<br />
ut prima vice <strong>do</strong>lorem in artubus prafentiretasgra, ab útero<br />
epilepticam judicavi; proin<strong>de</strong><strong>que</strong> bis <strong>de</strong>tracto ex <strong>tal</strong>o<br />
fangnine , opem tenuic.<br />
Sed ad primam epilepu'am revertens* adverto toto<br />
morbi tempore , npc ante, nec poíl ipfum <strong>do</strong>lorc capiti5,<br />
gravitare, nec fenfuum hebetudine patientem <strong>la</strong>borarles<br />
fedante incrementum in cai-pis , óccaríis íb'mulum acrem<br />
perfeníiííc : máximum mihi dicendiargumentum, non á<br />
capi-
MEDICO PRJCT/CJ. y 3 3<br />
ves inducías folummodó a<strong>de</strong>prui crat, vífcenbus :umentibus,<br />
& palii<strong>do</strong>-fubliví<strong>do</strong> faciei colore jain in cachexiam<br />
inci<strong>de</strong>rat: rem^dium enixe rogivit: vomitorio<br />
praemiflo, lie praferipíi.<br />
Recip. fol.íenn.íine fh'p.dracm.ii. fal. veget.St<br />
fem contr.veL'.á dracmücomir. abfynt.fummit.cent.<br />
min.& chamard.an.p.i.<br />
einnam. q. f. inf. tep. in aq. comm. col.<br />
unc.vi.in<strong>de</strong>fyr. <strong>de</strong> J.rad. aper, unoupro<br />
<strong>do</strong>íi.<br />
Octies circiter fu m pita potione cum aliquo ir.tervallo,<br />
quia alvus quotidíana exhibitione ni mis <strong>la</strong>xaba-.<br />
tur, venter omninó <strong>de</strong>tumuit, floridus in facie color<br />
apparuit, & quartanae prorsús evanuere.<br />
AVTVMNI ÍNDOLES.<br />
Q<br />
Uamquám Autumno morbi acutifsimí, ar<strong>que</strong> exi-.<br />
_ tiaies máxima ex parte fiant ( ut Hipp." lib. 3.<br />
Apn. 9. autumat ) quia tamen piuviarum libertas , nociva<br />
aéris tranquil lítate non accidit » quinimó totum<br />
Majoricenfe íblum feopariis vencis fuit diff<strong>la</strong>cum i i<strong>de</strong>ircó<br />
nc minimus qui<strong>de</strong>m epi<strong>de</strong>micus inter viventiaemicuit.<br />
Né autem chronoiogia expetita minea vi<strong>de</strong>atur,<br />
opera: pretium me facturum. exiílimavi, <strong>que</strong>mdam tra-<br />
¿tandum feligerem morbum •> qui ifta conltitutione,<br />
aliquoties fub praxi Medica inci<strong>de</strong>rit, & aliundé <strong>tal</strong>í tempeítari<br />
proprius íit.<br />
Cüm igitur convulíiones Autumno fieri confueverint,<br />
ut Hipp. innnit Aph. %iSzQi. 3. eapropter ha-"<br />
rum cractatiqnem obiter aggredior.<br />
Convulíiones. in clónicas, & tónicas diftinguere.<br />
opprtet. Ucut tónicas fqlo muícuLjrum ínfaráu á fanguíne<br />
produci poísinti ambas tamen nimio fpirituuro<br />
ad mufculos influxu oriri folent.<br />
Motus mufcü<strong>la</strong>ris perficitur, quia fpiritus quanti-<br />
¿ate?
5 3 4 D1SSERTJC0N XIX.<br />
<strong>que</strong>fpaftnus, fbu convulíio tónica, íi infínxus contrt<br />
nuus > clónica vero ,íeu niotus coflvulfivi, íi interruptuy»<br />
Ucram<strong>que</strong> , iivé cum mentís IxCionc, íivc abi<strong>que</strong><br />
il<strong>la</strong> , periiluitres Media complures epilepfiam pro libitu<br />
nuncuparunt. Hos ínfe<strong>que</strong>n<strong>do</strong>, Praxeptorum meorum<br />
íeríum > pioprium<strong>que</strong> <strong>de</strong>ponam, né <strong>de</strong> nomine<br />
üi centro ve ríia.<br />
Convulíionum caufa vel eíl ín encephalo > vel<br />
alibi <strong>la</strong>titat: ü piimum, idiopathica eít > íi íecundum»<br />
íympathica. In li<strong>la</strong> Tolo Jiqujdi cerebroíi abi<strong>que</strong> animx<br />
nutu ad mnfculos fíuxu vehemcntiori , mufeuli<br />
contrahrntur. Hujus expoliticne íupeifc<strong>de</strong>o c-bpraliba*<br />
ta in convulfionjbus iníantum.<br />
in fympathica fpíritus á partibus ad cerebrom re»<br />
flur.nt OD caufam partibus harentem, gux ñervos coartan<strong>do</strong>,<br />
premen<strong>do</strong> » cloiuan<strong>do</strong> , & diítrahen<strong>do</strong>, fpíritus<br />
viam reiegere , & ad cerebium refluere cegitj in<br />
quod impir.gentes, ac íecundúm reflexionis leges rcfriicntes,<br />
in alterum nervum confluunt, íic<strong>que</strong> ad partem<br />
> cui nervus ifte profpicit, copioíiores <strong>de</strong>vehuntur,<br />
majen<strong>que</strong> vi propeliuntur vigente momento refluxus<br />
, mo:u á partibus e<strong>la</strong>fticis cerebri, ubi impeleré<br />
, <strong>de</strong>nuó auclo > & communis influxus potentiaííim<br />
ad jumento. Coarcrantur veió, premuntur , elongar.tur,<br />
& diíbahuntur nervi ad refluxus fympathicos<br />
erlicien<strong>do</strong>s, ob vividiores imprefs ont*s , quas <strong>do</strong>lorifica<br />
, irritantes, & ero<strong>de</strong>ntes cauía lilis infetunt, vel<br />
quan<strong>do</strong> liquida, aut alia cotpora in nervorum vicinia harentia<br />
eofdcm diftendunt.<br />
Hoc fané pa£to íiunt fpafmi hyítericarum , hypochondriacorum,<br />
toxicatorum, primó <strong>de</strong>nrantium , tendinum<br />
• nervorum<strong>que</strong> vulneribus, cholera, vermibus<br />
in inteílinis , 6c inf<strong>la</strong>mmatíone in partmus nervoíis'<br />
<strong>la</strong>borantium.<br />
Motus iíle á parte inpartem, feu motusfpirímim<br />
ex reflexione fympathicus, particu<strong>la</strong>iem fpaímtim fap ffime<br />
preducit > univetfalem veió fine mentís <strong>la</strong>íicne,<br />
proin<strong>de</strong>^ue abi<strong>que</strong> vera epílepfía, raro parir Í fleri<br />
famen inecidum poteft ; quod equi<strong>de</strong>m una cum therapeia
MEDICO-PRJCTTCJ. j 3 7<br />
capite idiopathicc contra aliorum Medicorum <strong>de</strong>cifionem»<br />
nec ab útero íympathicé, cüm in regione hypogaltnca<br />
nul<strong>la</strong> <strong>la</strong>bes exiíleret > nec ullius aurac ab hacce regione aféen<strong>la</strong>s<br />
perciperetur ; fed ab artubus dumtaxat <strong>tal</strong>es convulíiones<br />
excita tas tuifle coram ccetu propugnavi 5 nam utut<br />
<strong>de</strong>ficientibus tíaeníttuts fpafmi prodiiflent > non i<strong>de</strong>ó<br />
utcrus pro minera morbi, feu fcaturiginc cauía: acciifandus<br />
j cum mulcoties contingat humores in útero <strong>de</strong>ponen<strong>do</strong>s<br />
> alió <strong>de</strong>rivan , útero non invifo , at<strong>que</strong> iníalutato;<br />
quodadamuííim oftemant cruenti vomitus íingulis menílbus<br />
apparentes , aliae<strong>que</strong> vacuationes catameniorum vices<br />
gerentes cum omnímoda uteri incolumitare. Qudni igitur<br />
in iíto cafu ómnibus rite perpcn'is circunftantiis , non ai*<br />
fevcrabimus, humores ad uterum <strong>de</strong>vehen<strong>do</strong>s» in di&is<br />
articulis fuifle congeftos ?. Ita fane <strong>do</strong>lore > vehementi<strong>que</strong><br />
ítimulo, harumee partium nervi imgnopere fuccuííi» fibras<br />
emporii procer modum vibran<strong>do</strong> , liquidum cerebrofum<br />
agitari, vaiidiíis ,copiofiüs, & irregu<strong>la</strong>riter ad partes<br />
propelli necefllim fuiti un<strong>de</strong> tot mufcuíorum invita: con*<br />
tracciones, membranarum<strong>que</strong> concuííiones j quibus etiam<br />
fuum fy mbolum contuliíTe cenfeo ípirituum diathefes, variaí<strong>que</strong><br />
eorum reflexiones»<br />
A<strong>do</strong>leícens íludiofus valdé robuftus motibus convulíivis<br />
per interval<strong>la</strong> etiam cruciatusfuit; plurics in dieparoxyfmas<br />
recurrebat $ ante infultum íentiebat velut aurarn<br />
c carpís , ted potíffimüm é tarfis afcen<strong>de</strong>ntem > are<strong>la</strong> vero<br />
facía fupra fcaturigínem ligatura , paroxyfmus imminens<br />
praccavebatur. Sanguinc quater edu&o > purgatione femel<br />
celebratáj&antiepilepticis pluribus exhibitis, adhuc i»<br />
concutiebatur, ut ftupen<strong>do</strong> proifüs fpe&aculo ad umbel<strong>la</strong>m<br />
uf<strong>que</strong> le&i elevaretur j hinc fafeinationis íufpicioi<br />
quamfugavipilulis chatolicis, <strong>de</strong> ammoniaco Quercet-<br />
& Mercurio dulcí ad anaticas partes fímul , & ter pracfenptis:<br />
íiqui<strong>de</strong>m aprima <strong>do</strong>íi multüm operante, multo<br />
meliiis habuit aeger i & a tercia <strong>de</strong>íl<strong>de</strong>ratum valetu*<br />
dinis opus ( <strong>de</strong>luíis Daemoníacorum fucis) Deo aufpi-.<br />
ce J fuitabfolutum.<br />
LAUS DEO.
APENDIX<br />
HISTÓRICO<br />
PRACTICO»<br />
QJ7E A LA DISSERTACION XIII.<br />
FORMA<br />
D.LUISMONTERO.<br />
SOCIO CIRUIANO DE NUMERO,<br />
REFIRIENDO LA OPERACIÓN<br />
DELITHOTOMIA,<br />
QVE EN UN MUCHACHO<br />
DE EDAD DE OCHO AnOS<br />
EXECUTÓ<br />
EN EL HOSPITAL<br />
DEELESPIRITU<br />
SANTO,<br />
LLAMADO VULGARMENTE<br />
DE CALLE COLCHEROS.
— OB£E)£CÍFMDO el >r precepto <strong>de</strong><br />
mpre R ,paflb á<br />
dar noticia Je una qpera< mia»<br />
<strong>que</strong> ei día di z<strong>de</strong> Octubre <strong>de</strong> eírc prefente<br />
año <strong>de</strong> mi feteeientos y trcinray íeis execute<br />
en el Hofpi<strong>tal</strong> <strong>de</strong> el Eípintu Santo,<br />
.. hv* l<strong>la</strong>ma<strong>do</strong> vulgarmente <strong>de</strong> Calle Colchcross<br />
en <strong>do</strong>n<strong>de</strong> executo <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> Cirujano, por gracia <strong>de</strong> el<br />
Excelentiíürüó Señor Don Lais <strong>de</strong> Silze<strong>do</strong> y Azcona, mi<br />
Señor.<br />
HIST0R1 A.<br />
EL año pana<strong>do</strong> <strong>de</strong> mil fetecientos y treinta y cinco, en el<br />
día <strong>do</strong>ce <strong>de</strong> Junio fe reabro en efte Hufpi<strong>tal</strong> un Muchacho<br />
, l<strong>la</strong>ma<strong>do</strong> Migue) <strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>fco , natural <strong>de</strong> Alcalá<br />
<strong>de</strong> Guada ira , hijo <strong>de</strong> Pedro <strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>fco , y <strong>de</strong> Mariana<br />
Cariño» <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> líete á ocho años, tan f<strong>la</strong>co, como<br />
{ jobremente velli<strong>do</strong>, ácaufa, <strong>que</strong> Ca pobres Padres, coa<br />
a efteruidad <strong>de</strong> el año, no podían aten<strong>de</strong>rle, ni aun con<br />
el preciíío alimento. Fue fu acci<strong>de</strong>nte na po<strong>de</strong>r oriuac<br />
ce n libertad > por<strong>que</strong> á el falir <strong>la</strong> orina <strong>de</strong> el cuello dé<strong>la</strong><br />
vexiga á <strong>la</strong> Uretra, fe <strong>de</strong>tenia, caufan<strong>do</strong>le <strong>la</strong>s moleírias,<br />
<strong>que</strong>taben los Prácticos fuce<strong>de</strong>n en ellos cafos. Procuré.<br />
íondarlo i y hecha <strong>la</strong> diligencia , reconoci por el to<strong>que</strong>»<br />
<strong>que</strong> hizo el inltrumento , <strong>que</strong> á el principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Uretra<br />
, y fin <strong>de</strong> el cuello , tenia una piedra , <strong>la</strong> <strong>que</strong> á el<br />
tacto <strong>de</strong> los <strong>de</strong><strong>do</strong>s tendría <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong> rna gran<strong>de</strong><br />
Avel<strong>la</strong>na: procure empujana , introducien<strong>do</strong> el ín<strong>de</strong>x<br />
F<br />
r el Ano , y no <strong>la</strong> pu<strong>de</strong> cor :r<strong>la</strong> con el<br />
ncino, y no lo pu<strong>de</strong> lograr : quiCe, auebrancaria, introducien<strong>do</strong><br />
»a Cánu<strong>la</strong> , y el Terebro., 6 Barcena por día,<br />
y no logtc cofa alguna, a caufa <strong>de</strong> fu gran<strong>de</strong> dureza,v<br />
acuminada figura: en eíte intermedio no'le <strong>de</strong>xaba ri<br />
<strong>de</strong> los afloxanres externos interno? afíocia<strong>do</strong>s<br />
conliíhontripticos><strong>que</strong> interiormente el Medicó le<br />
adminiftraba.<br />
Vien<strong>do</strong>,<strong>que</strong> nada arrovechaba, rcfolvi,qne folo <strong>la</strong><br />
operación podría remediar efite enlermo: el Medico pru-<br />
A 2. <strong>de</strong>nte<br />
y
¿Tente examinó <strong>la</strong>¿ <strong>fuer</strong>zas, y hal<strong>la</strong>, <strong>que</strong> fritas no <strong>la</strong> per* -<br />
iri'itián : ciEnfermo, y fus "Padres Jas reíiíiieron , y tam-<br />
L>iqn yo <strong>la</strong> temí. Saiiófe <strong>de</strong> el Hofpi<strong>tal</strong> , vanduvo vaguean<strong>do</strong><br />
por algunos parages , en <strong>do</strong>n<strong>de</strong> eíiuvo con otros<br />
Cirujanos, como aííuuifmo en elra Ciudad > y unos dijeron<br />
no fer piedras y otros <strong>que</strong> silo era» pero <strong>que</strong> no<br />
fe <strong>de</strong>xafle hacer operación; por<strong>que</strong> fe <strong>que</strong>daría muerto<br />
en el<strong>la</strong>.<br />
£1 dia nueve <strong>de</strong> Oitubre <strong>de</strong> efte prelence año <strong>de</strong> mil<br />
fetecíentos y treinta y fcis volvió á efte Hofpi<strong>tal</strong> el dicho<br />
Muchacho con mayor dificultad á el orinar i pues<br />
fulo lo executaba en muí poca cantidad , hacien<strong>do</strong> diligencia<br />
, como <strong>de</strong> eftirarfe el Pene : acompañaba a eíto<br />
una gran<strong>de</strong> inf<strong>la</strong> mmacion, <strong>que</strong> ocupaba toda <strong>la</strong> región<br />
<strong>de</strong>l Perineo, elEícro:o,y Pene, con amagos <strong>de</strong> Gangrc-na:<br />
fe procuró focorrer con el auxilio <strong>de</strong>. una fangria,<br />
y algunos tópicos i pero fin alivio, pues el íiguiente dia<br />
aparecieron algunas feñales <strong>de</strong> Gangrena. Vien<strong>do</strong> efte amenaza<strong>do</strong><br />
, y temi<strong>do</strong> eftrago ya exilíente, difpufe,con <strong>la</strong><br />
mayor celeridad <strong>que</strong> pu<strong>de</strong>, hacer <strong>la</strong> operación <strong>la</strong> <strong>que</strong><br />
ejecute <strong>de</strong> el mo<strong>do</strong> íiguiente.<br />
COPERACIÓN,. T LO QVE EN ELLA SE ORSEKVb.<br />
Omo a<strong>la</strong>s nueve y media <strong>de</strong> <strong>la</strong> mañana feria, quan<strong>do</strong> fe<br />
executó,yfue en efte mo<strong>do</strong>: Preveni<strong>do</strong>s los inftrumentj^p<strong>la</strong>nchue<strong>la</strong>s,<br />
lechinos,cabezales, vendages, tindmra vulncrario-balfamica,<br />
y un braífcro bien encendida para calentar<br />
el ambiente 5 y difpuefta <strong>la</strong> correfpondcncra délos<br />
aires en el mejor mo<strong>do</strong>, <strong>que</strong> fe pu<strong>do</strong>, hwien<strong>do</strong>fele antes<br />
adrainiftra<strong>do</strong> un clyfter, y da<strong>do</strong> un cal<strong>do</strong> íubftanciofo,<br />
y por intervalos unas cucharadas <strong>de</strong> cordial confortante<br />
, lo pufe en una camil<strong>la</strong>,<strong>que</strong> tenia' prevenida en<br />
una mefa, en <strong>la</strong> <strong>que</strong> acofta<strong>do</strong> parecía eftár fenta<strong>do</strong> : luego<br />
lo ven<strong>de</strong> , y fujecé, como fe executa en el aparato<br />
gran<strong>de</strong>. Eíto lo hize ais i por
Muchacho <strong>de</strong> ocho á nueve años, no rae hízieffe algún<br />
molimiento, <strong>que</strong> fueffe motivo á pj<strong>de</strong>rlo<strong>la</strong>ltimar.<br />
Luego por el fitio, <strong>que</strong> amenazaba <strong>la</strong> Gangrena, <strong>que</strong><br />
fue eí <strong>la</strong>teral finieftro, h zc con el Lithotoma una folucion<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> magninid <strong>de</strong> <strong>do</strong>s travefes <strong>de</strong> <strong>de</strong><strong>do</strong>, evacuó<br />
por el<strong>la</strong> alguna porción <strong>de</strong> pus fanioío con bai<strong>la</strong>nte fetor,<br />
procuré limpiarlo bien para po<strong>de</strong>r mejor juzgar <strong>de</strong><br />
el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra : hecho juicio, <strong>que</strong> eíta era mayor,<br />
rompi otro poco, como otro través <strong>de</strong> <strong>de</strong><strong>do</strong>, mitad<br />
por <strong>la</strong> parte fuperior , y miud por <strong>la</strong> inferior ; luego<br />
fec<strong>de</strong>fcuorió <strong>la</strong> Uretra, virtien<strong>do</strong> el calculo i y havien<strong>do</strong><br />
procura<strong>do</strong> incind/r<strong>la</strong> toda <strong>de</strong> una vez , no lo pu<strong>de</strong> confeguir;<br />
por<strong>que</strong> con <strong>la</strong> dureza <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra fe ofendió el cortante filo<br />
<strong>de</strong> el Lithotomo. Valime, para acabar <strong>de</strong> hacer <strong>la</strong> incifion,<strong>de</strong><br />
un Biítufi, y lo confegui con bai<strong>la</strong>nte cuida<strong>do</strong>,<br />
y diligencia , fin per<strong>de</strong>r <strong>la</strong> linea , aun<strong>que</strong> <strong>la</strong> gran exteníion<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Uretra no daba libertad á el libre ufo <strong>de</strong> los<br />
inírru raen tos.<br />
Hecha <strong>la</strong> incifion, procure impeler <strong>la</strong> piedra con los<br />
<strong>de</strong><strong>do</strong>s, y no lo pu<strong>de</strong> lograr to<strong>tal</strong>mente; pues folo <strong>la</strong> removí<br />
por el <strong>la</strong><strong>do</strong> íinieftro ; valime <strong>de</strong> Li tenaza 5 y<br />
havien<strong>do</strong> hecho alguna compreffion , y movi<strong>do</strong><br />
<strong>la</strong> piedra á <strong>la</strong> patte fuperior, é inferior, y a los <strong>la</strong><strong>do</strong>s, á<br />
el tirar <strong>de</strong> el<strong>la</strong> folo logre el <strong>que</strong> fe <strong>de</strong>fmoronaron algunas<br />
fruítu<strong>la</strong>s , íin po<strong>de</strong>r<strong>la</strong> facar : volvi á fegundar con <strong>la</strong><br />
tenaza 4 y eftan<strong>do</strong> efta bien afianzada, en el a£to <strong>de</strong> tirar<br />
<strong>de</strong> el<strong>la</strong>, en <strong>que</strong> hallé refiftencia, me íufpendió <strong>la</strong> voz <strong>de</strong><br />
el Muchacho , <strong>que</strong> me dixo : Q^ic rae arranca Ufted! Procuré<br />
reconocer efta piedra { por<strong>que</strong> no falia ) con los <strong>de</strong><strong>do</strong>s,<br />
y halle, <strong>que</strong> movida á todas partes, eírabaadherente<br />
á el <strong>la</strong><strong>do</strong> dieftro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Uretra , y cuello , fin po<strong>de</strong>r<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>faíir <strong>de</strong> a<strong>que</strong>l íicio 5 procuré quitar efti adheíion , valién<strong>do</strong>me<br />
<strong>de</strong> un Bifturi, llevan<strong>do</strong> fa corte mas házía <strong>la</strong><br />
piedra, <strong>que</strong> haziaia Uretra,por ofen<strong>de</strong>r<strong>la</strong> m?nos : luego<br />
<strong>la</strong> íaqué promptamente , caufan<strong>do</strong>me adnvracion , y á los<br />
<strong>que</strong> íe hal<strong>la</strong>ron prefentcs, aflifu magnitud, cqm i<strong>la</strong>conftancia<br />
<strong>de</strong> el Muchacheen una operación, <strong>que</strong> rae algo<br />
di<strong>la</strong>tada.<br />
A 3 MAG-
JMAGNITL'D, T VIGVKA DE LA PIEDRA.<br />
T Aiíuknítud<strong>de</strong>efta piedra es <strong>de</strong> té* <strong>de</strong><strong>do</strong>s á el graves,<br />
I ^ íugrüeubno es igual, por rrredio tiene <strong>la</strong>magmtud<br />
JTun £uevt> gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> Paloma , y va en dim.nncmfi<br />
proporcionada á el extremo , <strong>que</strong> terminaba en <strong>la</strong> Uretra,<br />
rem'tan<strong>do</strong>en figura roma; hacien<strong>do</strong>'toda'día haca cita<br />
parte" <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> un corazón <strong>de</strong> pav i; el- extremo , <strong>que</strong><br />
terminaba en el cuello <strong>de</strong> <strong>la</strong> venga ,fe extien<strong>de</strong> a él mo<strong>do</strong><br />
<strong>de</strong> un cuello'<strong>de</strong> ave <strong>de</strong> fu cuerpo, y tiene el grueflo<br />
<strong>de</strong> un <strong>de</strong><strong>do</strong> Meni<strong>que</strong> en fu nacimiento, V algo mas <strong>de</strong>lga<strong>do</strong><br />
en fu extremo , rematan<strong>do</strong>,en diminución en una<br />
lunta raui <strong>de</strong>lgada ¡ <strong>la</strong> <strong>que</strong> yo <strong>de</strong>shice , vien<strong>do</strong> íi en a<strong>que</strong>l<br />
externo tenia <strong>la</strong> mifma confluencia, ó foh<strong>de</strong>z, <strong>que</strong> en el<br />
otro. Su figura externa, o<strong>que</strong> ocupaba <strong>la</strong> Perípneria externa<br />
, es giba i <strong>la</strong> interna por el extremo inferior-, cava;<br />
en el medio <strong>de</strong> fu cuerpo fe obíerva a el <strong>la</strong><strong>do</strong> íiniellro<br />
<strong>de</strong> fu parte giba una eminencia <strong>de</strong> el tamaño <strong>de</strong> un gran<strong>de</strong><br />
altramuz, y <strong>de</strong> figura re<strong>do</strong>nda , con una nma por <strong>do</strong>n<strong>de</strong><br />
tenia <strong>la</strong> adheíion dicaa. En <strong>la</strong> parce Caba interior<br />
tiene otra eminencia mas <strong>la</strong>rga, <strong>que</strong> re<strong>do</strong>nda, <strong>de</strong>el tamaño<br />
<strong>de</strong> un grano <strong>de</strong> trigo Í fu fubftanciaes vana > íu extretno<br />
fuperior es masfoii<strong>do</strong>, y tranfparente , y fe extien<strong>de</strong><br />
por <strong>la</strong> parte fuperior giba alguna cofa, y por <strong>la</strong> mrerjor<br />
fe extien<strong>de</strong> algo masi lo reliante no es tan íoli<strong>do</strong>, ni<br />
tiene tranfparencia j ía pefo es <strong>de</strong> cinco draginas-, grano<br />
mas ? ó menos.<br />
CVRACIÓN gVE SE EXECVTi.<br />
LUegO <strong>que</strong> fe facó <strong>la</strong> piedra, procuré indagar, ü <strong>que</strong><strong>do</strong><br />
en <strong>la</strong> parte alguna ftuíru<strong>la</strong> ; ó íi havia algo calculólo<br />
en Iavcxiga; y reconoci<strong>do</strong> <strong>que</strong> no con <strong>la</strong> íondavhi-'<br />
ce <strong>de</strong>sligar á^ el muchacho, havien<strong>do</strong>le antes -abriga<strong>do</strong> -, y<br />
tapa<strong>do</strong> <strong>la</strong> folucion con un paño caliente, y ponerle en <strong>la</strong><br />
cama, en <strong>do</strong>n<strong>de</strong> execute U curación en el mo<strong>do</strong> hgmente*<br />
Procuré agregar, lo mejor <strong>que</strong> pu<strong>de</strong>, ios .diftarites extremos,<br />
afll internos, como externos; y apliqne lo primero<br />
un lechino con fu fia<strong>do</strong>r imbui<strong>do</strong> en <strong>la</strong> Fin&ura <strong>de</strong> el<br />
Vitriolo calcina<strong>do</strong> caliente, a '<strong>la</strong><strong>que</strong> mezcle ) áquatroouzás,<br />
una <strong>de</strong> el bilfamo Catholico '* luego pufe otros <strong>do</strong>s<br />
hi-
lechino! , uno á cada margen» para <strong>que</strong> Jas cónfcrvaflcn ef.<br />
trechas, fobre ellos tres p<strong>la</strong>nchas <strong>de</strong> hi<strong>la</strong>s, y fobte to<strong>do</strong><br />
cftos cabezales moja<strong>do</strong>s en <strong>la</strong> mifma Tíñclura, y Tu vendaxe<br />
en figura <strong>de</strong> X. Hecho ello fe le ligaron <strong>la</strong>s piernas<br />
con fu vendagc, á fin<strong>que</strong> <strong>la</strong>s ccnfervafíe juntas, para<br />
cftrcchar, y comprimir mas, y fe colocó fobre un <strong>la</strong><strong>do</strong><br />
, encargan<strong>do</strong> a un Practicante cuidafle fe mantuvieflc<br />
en eirá ooíicura , y <strong>que</strong> con una mano hicieííe comprefíion<br />
en <strong>la</strong> parte : Untófe <strong>la</strong> circunferencia con aceite rofa<strong>do</strong><br />
caliente, y fe le ufaron en <strong>la</strong> región Hyoogaitrica<br />
paños moja<strong>do</strong>s en <strong>la</strong> <strong>de</strong>cocción <strong>de</strong> <strong>la</strong> úmiente <strong>de</strong> lino;<br />
como ailim:fmo, <strong>que</strong> ufaíTe dicha agua á paito, y <strong>que</strong> el<br />
alimento fueílen cal<strong>do</strong>s fubítanciofos icpeti<strong>do</strong>s <strong>de</strong> quatro á<br />
quatro horas, y en el intermedio unas cucharadas <strong>de</strong> cordial<br />
confortante : en el Pene, y Efe roto fe le ufaron paños<br />
moja<strong>do</strong>s en el efpiri tu <strong>de</strong> riño caryopht <strong>la</strong><strong>do</strong>, y caliente* 1<br />
Con eíte metho<strong>do</strong> , y el auxilio <strong>de</strong> i.na <strong>la</strong>ngria fe afloxó<br />
<strong>la</strong> inf<strong>la</strong>mmacion, y faltó <strong>la</strong> calentura , <strong>que</strong> antes tenií.<br />
El fegun<strong>do</strong>, y tercer dia fe trató con <strong>la</strong> mifma curación<br />
, repetida cita en algunas ocafiones, para evitar <strong>la</strong><br />
molefria, yofenfa, <strong>que</strong> podían caufar los orines. A el<br />
quarto dia trate <strong>de</strong> fupurar , ó digerir <strong>la</strong> Haga: para lo<br />
<strong>que</strong> me vali<strong>de</strong> el balíamo<strong>de</strong> Arceo, y parche <strong>de</strong> el E nv<br />
p<strong>la</strong>ftro Divino, con lo <strong>que</strong> fe empezó á digerir, y <strong>de</strong> hecho<br />
en el termino <strong>de</strong> ocho días obferve, feguír <strong>la</strong>s materias<br />
en poca cantidad, y con todas <strong>la</strong>s circunstancias <strong>de</strong><br />
buena. Luego <strong>que</strong> pafsó el dia onceno, ieconcedí algún<br />
r*)co <strong>de</strong> ahmenro foli<strong>do</strong>: fe <strong>de</strong>xaron <strong>de</strong> aplicar lospañóS<br />
a el vientre, y <strong>la</strong> Jechinacion en ¡z l<strong>la</strong>ga, ufan<strong>do</strong> fe <strong>la</strong><br />
una p<strong>la</strong>nchita con <strong>la</strong> mixtura <strong>de</strong> elArceo, y el ungnen-<br />
> to <strong>de</strong> Plomo; fe le introduxo una Cánu<strong>la</strong>, para <strong>que</strong> tenien<strong>do</strong><br />
éxito por el<strong>la</strong> <strong>la</strong> orina, fe pueda aglutinar, y unir<br />
ó cicatrizar <strong>la</strong> folucion , ó Haga ; <strong>la</strong> <strong>que</strong> obícrvo, <strong>que</strong>ci<br />
dia <strong>de</strong> hoi, <strong>que</strong> citamos en ei veinte y uno fe vá empezan<strong>do</strong><br />
á cicatrizar.<br />
Dos reflexiones fe ofrecen en eñe cafo ; <strong>la</strong> primer?/<br />
<strong>la</strong>adhefion, <strong>que</strong> renia cita piedra , advertencia, qoe na<br />
2k lcid °í, n algtin0 dc 1QS praíliC3S i Y Ufegunda, <strong>que</strong><br />
tiara., ó nbras <strong>fuer</strong>on <strong>la</strong>s <strong>que</strong> fe extendieron, para hacer<br />
cita
el<strong>la</strong> adhcíion, ó fujecion. En quantó a -<strong>la</strong> primera, ái-<br />
o, <strong>que</strong> aun<strong>que</strong> yo no lo haya leí<strong>do</strong> en alguno <strong>de</strong> los<br />
f radíeos ello , no obíta , para <strong>que</strong> alguno, 6 algunos <strong>de</strong>xen<br />
<strong>de</strong> tratarlo , 6 advertirlo : y quanúo ninguno lo haya hecho,<br />
baí<strong>la</strong>me el<strong>la</strong> obícrvácion para creer íer poííible el<strong>la</strong>, y<br />
otras muchas á el parecer raoníhuofldacíes , <strong>que</strong> en<br />
los humanos cuerpos íuce<strong>de</strong>n. A <strong>la</strong> fegunda digo, <strong>que</strong><br />
citan<strong>do</strong> eí<strong>la</strong> piedra licuada, íino <strong>la</strong> mayor, alguna parte, á<br />
el fin <strong>de</strong> el cuello <strong>de</strong> <strong>la</strong> vexiga , ofendi<strong>do</strong> elle con ios<br />
tj<strong>que</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> piedra , pa<strong>de</strong>ció alguna efeoriacion , y á cf-<br />
XA fe ¿guió<strong>la</strong> exteníion , ó acrecion <strong>de</strong> algunas fibras,<br />
Jas <strong>que</strong> <strong>la</strong> ro<strong>de</strong>aron , y ciñeron. O <strong>de</strong>otro^mo<strong>do</strong> :efta<br />
piedra íc fue forman<strong>do</strong> poco á poco , y acodan<strong>do</strong> en<br />
a<strong>que</strong>l íitio <strong>la</strong> porción <strong>la</strong>pi<strong>do</strong>fa , <strong>que</strong> fe iba aglomeran<strong>do</strong>,<br />
extendió el cuello házia <strong>la</strong> parte <strong>la</strong>teral , y <strong>que</strong>dan<strong>do</strong>i<br />
)or razón <strong>de</strong> cí<strong>la</strong> exteníion , algo mas cortas <strong>la</strong>s fibras<br />
Í ongitudinales, el<strong>la</strong>s <strong>que</strong> tocaban <strong>la</strong> Peripheria <strong>de</strong> <strong>la</strong> eminencia<br />
, hicieron en el<strong>la</strong> antes <strong>de</strong> fu perfec<strong>la</strong> con<strong>de</strong>níacion<br />
a<strong>que</strong>l<strong>la</strong> rima, canal, 6 fucco * <strong>que</strong> en <strong>la</strong> piedra fe<br />
obferva; y el<strong>la</strong>s fu jetaban, y eílrcchaoan para <strong>de</strong>xar 1U<br />
bre fu éxito » como fucedió luego <strong>que</strong> <strong>fuer</strong>on cortadas.;<br />
Ayuda mucho áeíle difcurfo el principio <strong>de</strong> fiuxo , <strong>que</strong><br />
en el otro <strong>la</strong><strong>do</strong> fe obfcrva,aun fin haver eí<strong>la</strong> eminencia, ferial<br />
<strong>de</strong> <strong>que</strong> , íi fe huvicra i<strong>do</strong> aglomeran<strong>do</strong> mas materia,<br />
¿naviera fucedi<strong>do</strong> en eíle lo miímo , <strong>que</strong> en el otro <strong>la</strong><strong>do</strong>.<br />
Que <strong>fuer</strong>on <strong>la</strong>s fibras <strong>de</strong> el cuello <strong>de</strong> <strong>la</strong> vexiga <strong>la</strong>s <strong>que</strong><br />
-circumferibieron el<strong>la</strong> eminencia, fe prueba dé<strong>la</strong> efuíion.<br />
ele fangre en a<strong>que</strong>l<strong>la</strong> cantidad correípondicnte, <strong>que</strong> á el<br />
j. cortar<strong>la</strong>s huvo s lo <strong>que</strong> no fe obfcrvó,quan<strong>do</strong> fe hizo <strong>la</strong><br />
inciíion en <strong>la</strong> Uretra.<br />
Hal<strong>la</strong>ronfe prefentcs a eí<strong>la</strong> operación el feñor Don<br />
Francifco Pérez <strong>de</strong> Micr, Adiníniílra<strong>do</strong>r <strong>de</strong> dicho .Hofpi<strong>tal</strong><br />
••> Don Jofeph <strong>de</strong> Arce , Cura Secretario j Don Francifco<br />
<strong>de</strong> Acuña Pharrnaceutico, y Vifíta<strong>do</strong>r <strong>de</strong> el Colegio<br />
<strong>de</strong> Boticarios j Don Juan Romero, Maeílro <strong>de</strong> Cirujano<br />
» y Don Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong> Trinidad , Enfermero mayor3<br />
<strong>que</strong> fue en dicho Hofpi<strong>tal</strong> ¿ y algunos otros Practicantes,<br />
aul <strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro, como <strong>de</strong> <strong>fuer</strong>a <strong>de</strong>l dicho<br />
Hofpi<strong>tal</strong>.
ejój^^DZ-¿-Kttcta. -Triadniluci ifwux¿i
SE HACEN PVBLICAS<br />
ALGVNAS DE LAS<br />
CONTROVERSIAS-<br />
Q.VE TIENE<br />
ESTA REAL<br />
SOCIEDAD<br />
DE SEVILLA, &c<br />
PROLOGO<br />
AL LECTOR.<br />
REGVNTA ARISTÓTELES<br />
eo fas Problemas , por qué<br />
los niñosfean admirativos? Y<br />
refuelve, dicien<strong>do</strong>: Que como<br />
<strong>la</strong>s noticias, <strong>que</strong> llegan a ellos<br />
fean nunca viftas, ni oidas, por<br />
nuevas les cau<strong>la</strong> admiración, y<br />
embobamiento. Los entendimientos <strong>de</strong> los niños<br />
en
2.<br />
en efte efta<strong>do</strong> f©n como una tab<strong>la</strong> lifa, <strong>do</strong>n<strong>de</strong> no íe<br />
ha da<strong>do</strong> alguna pince<strong>la</strong>da. Pero como los fenti<strong>do</strong>s-<br />
exteriores mhuftrcn á el entendimiento varias<br />
noticias , y efpecies intencionales , abfortos ; y<br />
fuípenfos fuelen incidir en extafis natural. A <strong>la</strong><br />
manera, <strong>que</strong> los Literatos , <strong>de</strong>ípues <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s<br />
conatos , y diligencias, fin <strong>de</strong>xar piedra , <strong>que</strong><br />
no muevan en fus Eftudics, y Librerías ,bavien<strong>do</strong><br />
hal<strong>la</strong><strong>do</strong> <strong>la</strong> <strong>verdad</strong>, <strong>que</strong> <strong>bufcaban</strong> , <strong>de</strong> <strong>tal</strong> <strong>fuer</strong>te<br />
aquietó fu entendimiento , con fruición , y<br />
fu^penfion en el<strong>la</strong>, <strong>que</strong> <strong>tal</strong> vez inci<strong>de</strong>n en el mifmoexcaíis;<br />
pero íalien<strong>do</strong> <strong>de</strong> el, participan fu hal<strong>la</strong>zgo<br />
a íus amigos, dicien<strong>do</strong>les: CongratuUminl<br />
mihi , quid itrveni drdgmam, quam perdi<strong>de</strong>ram (por<br />
el peca<strong>do</strong> original.)<br />
Leótor benévolo, efte nuevo invento tecaufara<br />
una gran<strong>de</strong> novedad , por oponerle al torrente<br />
<strong>de</strong> to<strong>do</strong>s, Doctos, c in<strong>do</strong>ctos:<br />
A Solis ortu,<br />
uf<strong>que</strong> ad occafum.<br />
Y por contravenir á <strong>la</strong>s <strong>do</strong>&rinas <strong>de</strong> to<strong>do</strong>s los<br />
Padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> Medicina, á fus Comentarios, y <strong>de</strong>más<br />
Efcriptores Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos. No te<br />
caufará tanta novedad , fi confi<strong>de</strong>ras lo exteníb<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ciencias, lo efcondi<strong>do</strong>, <strong>que</strong> eftán en el<strong>la</strong>s<br />
mu-
muchas <strong>verdad</strong>es , y <strong>que</strong> en tiempo quifo el Altifsimo<br />
fe conocieílen, y explicaflen algunos arcanos.<br />
Lee con cuida<strong>do</strong> efte impreffo $ y íí fu<br />
conteni<strong>do</strong> hiciere aquietacion en tu entendimiento<br />
con aíTenfo , ferá tu parecer íegunda aprobación<br />
<strong>de</strong> el Qua<strong>de</strong>rno > pero £ eftas noticias , <strong>que</strong><br />
te ofrece te <strong>fuer</strong>en difplicentes, libertad tienes<br />
para impugnar<strong>la</strong>s, como yo para<br />
fatisfacer a tus reparos,<br />
íi pudiere.<br />
VALE.<br />
Ai . MVN.
MVNDVM TRADID1T<br />
diffutat'tonibus eoruw.<br />
p *g-f-<br />
=fj[E DVDA, SI EN LOS AFECTOS,<br />
^S?»H <strong>que</strong> vulgarmente l<strong>la</strong>man , Mal <strong>de</strong><br />
madre , con gran<strong>de</strong>s fatigas , y macha<br />
falca <strong>de</strong> rcfpiracion > por haver<br />
oli<strong>do</strong> aromas, íea el útero caufa <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> efcrangu<strong>la</strong>cion?<br />
Para mayor c<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> lo <strong>que</strong> íc<br />
controvierte , fe hacen cíeos preliminares.<br />
El primero : Serel Medico un Artífice fenfual, <strong>que</strong> fegun<br />
<strong>la</strong>s noticias ,<strong>que</strong> recibe el entendimiento, pue<strong>de</strong> conocer<br />
, y juzgat.<br />
El (efun<strong>do</strong>: Que hacien<strong>do</strong> eítimacion <strong>de</strong> ro<strong>do</strong>s los Efcriptores<br />
Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos, me opongoá ro<strong>do</strong>s,por<br />
gracia <strong>de</strong> controvertir, <strong>que</strong> afsi lo aconíeja Avicena.<br />
Lo tercero: Que havien<strong>do</strong> caufas ciertas , y evi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />
fus efc&os , no <strong>de</strong>bemos recurrir a caufas ocultas , c inciertas.<br />
Loquarto: Que <strong>la</strong> controvertía foloes <strong>de</strong> a<strong>que</strong>l afe£to,<br />
<strong>que</strong> proviene <strong>de</strong> aromáticos, y es cali repentino, cuya fatiga,<br />
y
6.<br />
y frica <strong>de</strong>refpiracion feafsimi<strong>la</strong> a <strong>la</strong> angina fúfocante.<br />
Lo quinto: Qt;e con atfthoridad <strong>de</strong> Hypocrarcs fe prueba<br />
haver falúa per¡i :,yittingereuLtiynurn fitrtiutis e>circrnum^ericutafHr».<br />
A<strong>de</strong>mas, <strong>que</strong> el <strong>que</strong> fe tiene bien en todas<br />
fus operaciones , eílc cfta fano.<br />
Antes <strong>de</strong> probar <strong>la</strong> <strong>que</strong>frion , fe íu <strong>de</strong> fuponer, <strong>que</strong> el<br />
útero <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mugeres es una membrana compuerta <strong>de</strong> tres<br />
túnicas, y <strong>que</strong> cita membrana compone como una bolfa<br />
hecha <strong>de</strong> hrío, ó <strong>de</strong> tan*, q<strong>de</strong> l<strong>la</strong>man f'rfa pa/loris, <strong>que</strong><br />
permite mucha di<strong>la</strong>tación. Efta tiene cinco ligamentos,<br />
por<strong>que</strong> noTe pue<strong>de</strong> mover <strong>de</strong> fu esfera. Eira no tieuc-mufeulos<br />
, <strong>que</strong> fírvan a Ja rcfpiracion , por<strong>que</strong> cftos antes ferian<br />
nocivos al embrión , por<strong>que</strong> con fu di<strong>la</strong>tación podiian<br />
romper Jos tiernos ligamentos <strong>de</strong> el embrión : ni nmpoco<br />
fe fíente fu nao. :o, como fe fíente en los <strong>de</strong>más nauículos,<br />
<strong>que</strong> íirven á <strong>la</strong> rcfpiracion : ni <strong>la</strong> criatura gran<strong>de</strong> nccefsita<br />
<strong>de</strong> aire , porou? no refpira en el útero, ni hai para <strong>que</strong> fírvan<br />
cftos nuifcu<br />
El<strong>la</strong> membrana uterina pue<strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer <strong>la</strong>s mifmas- enfermeda<strong>de</strong>s<br />
, <strong>que</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más membranas , como fon <strong>la</strong> pleura<br />
, eftoraago, interinos, y begiga urinaria j y <strong>la</strong>s otras<br />
<strong>de</strong>más membranas , como fon tumores, l<strong>la</strong>gas , & o aun<strong>que</strong><br />
efta pleura uterina pue<strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer otros acci<strong>de</strong>ntes,<br />
por lo <strong>que</strong> pue<strong>de</strong> contener <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> si , como fon grumos<br />
<strong>de</strong> fangre <strong>de</strong>teni<strong>do</strong>s, y corruptos, fecundinas podridas<br />
, criaturas muertas, y podridas , mo<strong>la</strong>s , conge<strong>la</strong>s, y<br />
monismos, pero en efto, como en lo <strong>de</strong>más rcíeri<strong>do</strong>, fe tiene<br />
merepafsive.<br />
Que no <strong>de</strong>penda <strong>de</strong> el útero <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion , cauftda<br />
<strong>de</strong> los aromas , íe prueba : Lo primero , por<strong>que</strong> una<br />
muger perfectamente fana, fí efta aplica a <strong>la</strong> nariz fubftancias<br />
aromáticas (lo mifmo fe dice <strong>de</strong> algunos hombres , por<strong>que</strong><br />
eftc afecto es comuna ambos fcxos)ihavicn<strong>do</strong>incidí-
<strong>do</strong> en efte afefto referi<strong>do</strong> * fe hallo fano el útero antes, y <strong>de</strong>lpues<br />
<strong>que</strong> faliódcl.<br />
Pruebafe lo fegun<strong>do</strong> con <strong>la</strong> experiencia, <strong>que</strong> fe tiene,<br />
<strong>de</strong> direíramifma enfermedad á los hombres, <strong>que</strong> carecen<br />
<strong>de</strong> dicho útero: luego fin <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> el útero dá efra<br />
enfermedad , comuntcan<strong>do</strong>fe elle aroma por <strong>la</strong>s miímas<br />
dcfpues fe verá) con los roifmos acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />
en<strong>la</strong>cion, y en <strong>la</strong> mifma parte afe&a, <strong>que</strong> á <strong>la</strong>s mugeres .luego<br />
fin <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l útero.<br />
A cito dicen Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos, <strong>que</strong> ííemnre hat<br />
en el urero fubrtancia oculta, Uqual con el contacto <strong>de</strong> lo<br />
aromático, <strong>que</strong> fe introduxo por <strong>la</strong>natiz , y llegó a el útero<br />
, fe inquietó el útero, y causó el dicho afecto <strong>de</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion.<br />
Sobre eítcfalfo fundamento han eferito volúmenes Antiguos,<br />
y Mo<strong>de</strong>rnos Efcriptorcs.<br />
Lo primero, por citar fano el útero, como <strong>que</strong>da dicho.<br />
Lo fegun<strong>do</strong>, por<strong>que</strong> el aroma antes le es favora'.<br />
<strong>que</strong> difeonveniente, como confia, <strong>que</strong> aplicán<strong>do</strong>le al orificio<br />
<strong>de</strong>l útero ios aromas, no le inquietan, por fer efpir i<br />
amigos <strong>de</strong>nucítra naturaleza, fegun <strong>la</strong> experiencia , pues<br />
aplicamos el ambara los débiles. A<strong>de</strong>mas, is aromas<br />
<strong>fuer</strong>an nocivos al útero , quantomas le an , mas<br />
le inqoietarian,fcgun el proverbio: Propter quodunumquodant<br />
eji t4/r>& illudmagts.<br />
Lo tercero, por<strong>que</strong> efta membrana y aun<strong>que</strong> <strong>fuer</strong>a con<br />
confentimiento <strong>de</strong> orras enfermeda<strong>de</strong>s, pa<strong>de</strong>cerá como <strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong>más membranas , fcgun <strong>la</strong> authoridad <strong>de</strong> Hypocratcs : Cc»fentientU<br />
omnia.<br />
Eíle texto tiene muchas limitaciones, por<strong>que</strong> el confentir<br />
es fimul feruir,y no rodas <strong>la</strong>s parces <strong>de</strong> el cuerpo<br />
fiemen, tomo ion los bueflos , y <strong>de</strong>más partes vege<strong>tal</strong>es:<br />
ni tampoco eiconfentir es como ordinariamente lo encien<strong>de</strong>n*
s.<br />
<strong>de</strong>n; por<strong>que</strong>Hypocratís efcribc én fenti<strong>do</strong> metiphorico:<br />
por<strong>que</strong> el conícntir con propriedad , folo fe exércita entre<br />
los racionales; y afsi fe pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir, <strong>que</strong> todas <strong>la</strong>s partes<br />
<strong>de</strong> el cuerpo Heneen , pero no confien ten , por fer caufas<br />
necef<strong>la</strong>rias. Y eftc fentir también es con limitación , por<strong>que</strong><br />
fu fentir fcrá<strong>la</strong> privación <strong>de</strong>efpiritus , y nutrimento, <strong>que</strong><br />
fe pa<strong>de</strong>ce en <strong>la</strong>s calenturas , 6 <strong>de</strong>ftemp<strong>la</strong>nza , 6 mal habito<br />
<strong>de</strong> cuerpo cha<strong>que</strong>ttico , por communicarfe al to<strong>do</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>ítcnap<strong>la</strong>nza<br />
por arterias , venas , y nervios .' y afsi el compa<strong>de</strong>cerfe<br />
es en fenti<strong>do</strong> metaphorico, y no proprio, como el<br />
<strong>de</strong>cir, <strong>que</strong> unas partes invian", y otras atrahen , por<strong>que</strong><br />
también cito fe exércita folo en los <strong>que</strong> fon libres. Y también<br />
tiene el texto limitación , por<strong>que</strong> pue<strong>de</strong> un miembro padcecr<br />
íin <strong>que</strong> el otro pa<strong>de</strong>zca , como fe experimenta en<br />
muchos cafos, verb.'grat. un brazo paralytica<strong>do</strong> nada communica<br />
á el otro , por dividir el fepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> fubftancia<br />
medu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> efpiua <strong>la</strong> communicacion <strong>de</strong> el un <strong>la</strong><strong>do</strong> con el<br />
otro.<br />
Ni tampoco hace <strong>fuer</strong>za lo <strong>que</strong> fe pue<strong>de</strong> alegar <strong>de</strong> U<br />
antipatía, <strong>que</strong> tienen <strong>la</strong>s cantharidas con <strong>la</strong> vexígi (<strong>que</strong>, también<br />
es membrana) por<strong>que</strong> eíta tiene íenfacion gran<strong>de</strong>, apli<strong>que</strong>nfe<br />
por <strong>de</strong> <strong>fuer</strong>a, ó por <strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>la</strong>s cantharidas : y íi<br />
otro qualquiera cuerpo tuvieíTc antipatía con el útero,<br />
también cauíaria fenfacion <strong>do</strong>loroft 5 por<strong>que</strong> <strong>la</strong> antipatía*<br />
y íimpatia, exercitan<strong>do</strong>fc entre <strong>do</strong>s ftibí<strong>la</strong>ncías, fies en lo<br />
feníitivOjCauf* <strong>de</strong>feonveniencia ícnfata,6 fruición metaphorica:<br />
luego ñ el ámbar <strong>fuer</strong>a antipático con <strong>la</strong> membrana uterina,<strong>la</strong><br />
paciente fe <strong>que</strong>xara. A<strong>de</strong>más , <strong>que</strong> <strong>la</strong>s cantharidas, no<br />
dañan<strong>do</strong> en venas , ni arterias , es , por<strong>que</strong> van corregidas,<br />
y envueltas con el <strong>fuer</strong>o, con <strong>la</strong> fangre , y el chilosy feparan<strong>do</strong>fe<br />
eftas<strong>de</strong> <strong>la</strong> fangre, y elchilo en los ríñones, y hacien<strong>do</strong><br />
<strong>de</strong>mora en <strong>la</strong> vexiga,<strong>la</strong> l<strong>la</strong>gan j como fucc<strong>de</strong> en el<br />
car-
carbunco >cjue no crian<strong>do</strong>fe el humor atrabiliario en <strong>la</strong> parte<br />
<strong>do</strong>n<strong>de</strong> caufa el carbunco, uno <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> venas, y arterias,<br />
<strong>que</strong> le corrigen , feparan<strong>do</strong>fe <strong>de</strong> los liqui<strong>do</strong>s , aun<strong>que</strong> vengan<br />
con <strong>fuer</strong>o, hace los eftragos <strong>de</strong> carbunco : y lo mifmo fucc*<br />
<strong>de</strong> en algunas criíipe<strong>la</strong>s.<br />
Prucbafe mas el aflumpto , por<strong>que</strong> tenien<strong>do</strong> el útero<br />
caufas reales, y poíitivas, <strong>que</strong> pudieran caufar eftaenfermedad<br />
, como fon un feto podri<strong>do</strong> , fecúnda<strong>la</strong>s podridas,<br />
Haga cancrofa, y otras corrupciones fétidas, eftas no caufan<br />
eftrangu<strong>la</strong>cion , por fer lo féti<strong>do</strong> enemigo <strong>de</strong> nueftra<br />
naturaleza, quien <strong>de</strong>ftruye los efpiritus animales, y corrompe<br />
<strong>la</strong> fangic , por<strong>que</strong> lo féti<strong>do</strong> , como fea un fulfur<br />
falino, y acre, y <strong>que</strong> cura <strong>la</strong>. eftrangu<strong>la</strong>cion , <strong>de</strong>raas <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> experiencia <strong>de</strong> no cau ¿ría, fus efe&os pue<strong>de</strong>n ferlypotimias<br />
, y caufas <strong>de</strong> muerte repentina.<br />
Efto fupueíro, pafsémosá indagar, <strong>que</strong> parte pa<strong>de</strong>zca<br />
en efta enfcrmedad,y para mayor inteligencia hemos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fcribir<br />
losmufculos, <strong>que</strong> firvená <strong>la</strong> refpiracion, y fon los<br />
íiguientes: Ocho <strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men , quatro <strong>de</strong> el diafragma,<br />
<strong>de</strong> el pecho cin<strong>que</strong>utay fíete, y catorce <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arte-»<br />
ría. Eílos , y principalmente los <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>cen en <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion<br />
, fon los catorce referi<strong>do</strong>s , y fcis, <strong>que</strong> tiene el cfFophago<br />
: por<strong>que</strong> eftos, como firvan á fufpen<strong>de</strong>r el cpligotis, y<br />
para comprimirle quan<strong>do</strong> fe come , 6 fe bebe , para <strong>que</strong> entre<br />
el aire, y íalgapor <strong>la</strong> rima , u orificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria,<br />
eítan mui abundantes <strong>de</strong> efpiritus; y fien<strong>do</strong> tenues los<br />
nervios , <strong>que</strong> fe terminan en dichos mufeulos, aplica<strong>do</strong> el<br />
aroma al par <strong>de</strong> nervios olfactorios , y comunica<strong>do</strong> á dichos<br />
nervios.j^con facilidad los pone convulfos unos, y otros,<br />
<strong>de</strong> <strong>que</strong> remita <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion mayor, ó menor : y fi basan<br />
los aromas a los mufeulos <strong>de</strong> el pecho , caufan también<br />
gran fatiga, y falta <strong>de</strong> refpiracion; y íien<strong>do</strong> cftos mufeulos<br />
tan immediatos á los nervios, <strong>que</strong> tienen origen, unos<br />
B <strong>de</strong>
I O.<br />
<strong>de</strong> lo airo <strong>de</strong> <strong>la</strong> primer vertebra, y los otros <strong>de</strong> <strong>do</strong>s orificios<br />
, <strong>que</strong> tiene cJ cráneo cerca <strong>de</strong> los huefíbs petroíbs , communica<strong>do</strong><br />
cite aroma por eftos nervios, cauían dicha convulsión,<br />
y eftrangu<strong>la</strong>cion , y juntamente los ícis., <strong>que</strong> íir-»<br />
ven á <strong>la</strong> <strong>de</strong>glución : por<strong>que</strong> no pudien<strong>do</strong> contraherfe con<br />
el coníbrcio <strong>de</strong> los eípiritus animales , comprimien<strong>do</strong> <strong>la</strong><br />
afpera arteria, impi<strong>de</strong>n el ingreflb, y regreíTo <strong>de</strong> el aire,<br />
por <strong>que</strong> aplican <strong>la</strong>s manos á Ja garganta , fignan<strong>do</strong> <strong>do</strong>n<strong>de</strong><br />
eftá íumal, como diceHypocratcs : Vbi <strong>do</strong>lor ,ibi mor bus$<br />
a <strong>la</strong> manera <strong>que</strong> en<strong>la</strong>anginafufocante, <strong>que</strong> en efta es por<br />
contracción <strong>de</strong> los mufculos, y no po<strong>de</strong>r di<strong>la</strong>tarfe, y juntamente<br />
por el tumor , y mufculos dichos, afsi <strong>de</strong> el eflb*<br />
phago, como <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria, <strong>que</strong>da mui diminuta <strong>la</strong> refpiracion.<br />
Mas fe prueba el afliimpto con razones Philofophicas.<br />
Las caufas naturales con mas eficacia producen fus cfe&os<br />
en lo próximo, <strong>que</strong> en lo remoto; y eftan<strong>do</strong> tan próximo<br />
c\ cerevelo,, y nervios , <strong>que</strong> ramifican los muículos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vípera arteria, y efíbphago coníiguientemente , aqui efta <strong>la</strong><br />
enfermedad 9 y no en el útero, <strong>que</strong> es lo remoto.<br />
Y ü íe diga a cito, <strong>que</strong>, fegun efta <strong>do</strong>ctrina , to<strong>do</strong>s loi<br />
<strong>que</strong> olieren aromas pa<strong>de</strong>cerán efta enfermedad , fe rcfpon<strong>de</strong>»<br />
<strong>que</strong> no íiempre el aroma fe communica por unas mi finas vias,<br />
como<strong>de</strong>ípues fe dirá con Hypocratcs.<br />
Compruebafe lo dicho con lo<strong>que</strong> fuce<strong>de</strong>en<strong>la</strong> perlesía<br />
<strong>de</strong> medio cuerpo, <strong>que</strong> <strong>de</strong> ordinario fe cura mas bien Ja pierna<br />
paralyticada , <strong>que</strong> el brazo : y <strong>la</strong> razón es, por<strong>que</strong> eftan*<br />
<strong>do</strong> mas próximos a<strong>la</strong> fluxión los nervios, <strong>que</strong> ramifican los<br />
brazos, eftos reciben mas cantidad <strong>de</strong> humor > luego <strong>la</strong> dicha<br />
enfermedad no eftá en el útero; y aun<strong>que</strong> el ámbar le tocara,<br />
le feria <strong>de</strong> comp<strong>la</strong>cencia metaphorica.<br />
Corrobórale lo dicho con efta <strong>de</strong>monftracion : Depremif<strong>la</strong>s<br />
faifas, fe figue directamente confe<strong>que</strong>ncia incierta.<br />
Fran-
i r.<br />
Francííca to<strong>tal</strong>mente Tana , y juntamente enferma, fon prc-<br />
RiiíTas faifas ¡luego<strong>de</strong>Francifea to<strong>tal</strong>mente fana, y juntamente<br />
enferma , fe figue dire&amente confe<strong>que</strong>ncia incierta.<br />
La mayor <strong>de</strong> eftc fylogifmoes evi<strong>de</strong>nte, y <strong>la</strong> menor<br />
implica contradicción, y <strong>la</strong> confe<strong>que</strong>ncia fe figue, por<strong>que</strong><br />
nafta ahora no han <strong>de</strong>monftra<strong>do</strong> fer cierto lo <strong>que</strong> fuponen;<br />
antes íi es voluntario lo <strong>que</strong> aplican al útero, verifican- 1 '<br />
<strong>do</strong>fe predica<strong>do</strong>s opueftos.<br />
Luego íi el ámbar aplica<strong>do</strong> a<strong>la</strong> nariz es antipático a el<br />
útero, también lo fera aplica<strong>do</strong> a <strong>la</strong> boca <strong>de</strong> el útero. Bt<br />
vic-e ver/a, íi le es amigable al útero aplica<strong>do</strong> por <strong>la</strong> «boca <strong>de</strong><br />
el urerojtambien le fera amigable aplica<strong>do</strong> por <strong>la</strong> nariz,como<br />
es eftar fana to<strong>tal</strong>mente, y noeftarfana.<br />
Sobre eftc fupuefto falfo <strong>de</strong> haver en el útero materia,<br />
<strong>que</strong> excita el ámbar para <strong>la</strong> eftrangu<strong>la</strong>cion en mugeres to<strong>tal</strong>mente<br />
<strong>la</strong>nas, Demócrito afsignó a<strong>la</strong> madre feifcientas enfermeda<strong>de</strong>s<br />
: y los <strong>de</strong>más Eferipcores Antiguos, y Mo<strong>de</strong>rnos<br />
han afsigna<strong>do</strong> a <strong>la</strong> madre much.ts enfermeda<strong>de</strong>s , aun<strong>que</strong> no<br />
tantas.<br />
Compruebafe efto con <strong>la</strong>s enfermeda<strong>de</strong>s dichas , <strong>que</strong><br />
pa<strong>de</strong>ce efta membrana uterina, fien<strong>do</strong> fenfata a el útero, y<br />
fíen<strong>do</strong> fenfatas al Medico, Artífice fenfual; por<strong>que</strong> ü pa<strong>de</strong>ce<br />
l<strong>la</strong>ga cancrofa a 6 criatura muerta, & c. fus acci<strong>de</strong>ntes dan<br />
a conocer <strong>la</strong> enfermedad: luego quan<strong>do</strong> el Medico no percibe<br />
acci<strong>de</strong>nte alguno en el útero, <strong>de</strong>be juzgar eftá fano:<br />
luego es voluntario aplicarle a el útero lo <strong>que</strong> no tiene , como<br />
aplicarle á el pra<strong>do</strong> flori<strong>do</strong>, y hermofo el <strong>que</strong> fe ríe.<br />
Ni hay fundamento in re para fundar concepto metaphyfico<br />
, ni lógico; por<strong>que</strong> para efto era necef<strong>la</strong>rio <strong>que</strong> hfiviera<br />
i» re entidad , <strong>de</strong> quien fe formaran formalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> -diftincion<br />
, 6 compoíicion , y <strong>de</strong> quien refultaxa ente <strong>de</strong> razón con<br />
fundamento : Secnndum rem>&r*th»em3bfectiTtOmn rstionem<br />
tantiem , ni <strong>de</strong> quien fe pudiera predkar con <strong>verdad</strong><br />
Bi con-
12..<br />
concepto metaphyfico, y no tenien<strong>do</strong> fer efto,quc le atribuyen<br />
á el útero, configuientcmentc lo <strong>que</strong> no es no tiene<br />
proprieda<strong>de</strong>s.<br />
A qualquiera falta <strong>de</strong> refpiracion en <strong>la</strong>s mugeres , acuían<br />
á <strong>la</strong> Madre por caufa eficiente , íien<strong>do</strong> afsi <strong>que</strong> hai cau<strong>la</strong>s<br />
c<strong>la</strong>ras para <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> refpiracion : por<strong>que</strong> pa<strong>de</strong>cien<strong>do</strong><br />
los mufculos <strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men , por comprefsion <strong>de</strong> algún<br />
humor, ó f<strong>la</strong>to, por comprefsion <strong>de</strong> fus mufculos, ó por<br />
f<strong>la</strong>tos.,o excrementos <strong>de</strong> los inteftinos: en eítos cafos, como<br />
también pulfan ¡as arterias , preternamralmentc en el<br />
vientre, grafticas,hypografticas , juzgan fer Ja Madre, <strong>la</strong><br />
<strong>que</strong> hace eítos efectos > pero fe engañan , por<strong>que</strong> con una<br />
ayuda, purga ,ó medicamentos refolutivos, fe quita. Efto,<br />
Un <strong>que</strong> fea mal <strong>de</strong> Madre* pue<strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer el diafragma, por<br />
elevación <strong>de</strong> lo conteni<strong>do</strong> , en el eítomago i y pue<strong>de</strong>n pa<strong>de</strong>cer<br />
los mufculos <strong>de</strong> el pecho, por materias extrañas, <strong>que</strong><br />
lo compriman , ó di<strong>la</strong>ten mas <strong>de</strong> lo jufto : luego pue<strong>de</strong>n pa<strong>de</strong>cer<br />
los mufculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpcra artetia,y <strong>de</strong> el eflbphago por<br />
imbibición <strong>de</strong> coía extraña, quales fon los aromas, fin <strong>que</strong><br />
pa<strong>de</strong>zca el útero, 6 por comprefsion, como fuce<strong>de</strong> en <strong>la</strong> angina<br />
fu focante , ó por di<strong>la</strong>tación <strong>de</strong> dichos mufculos por los<br />
aromas, fin <strong>que</strong> el útero influya , ni pa<strong>de</strong>zca cnc<strong>la</strong>fc&o <strong>de</strong><br />
cftrangu<strong>la</strong>cion.<br />
Confirma to<strong>do</strong> efto el afe&o, <strong>que</strong> l<strong>la</strong>man tétano , <strong>de</strong><br />
<strong>que</strong> fre<strong>que</strong>ntemente mueren : por<strong>que</strong> baxan<strong>do</strong> <strong>de</strong> el origen<br />
«3fehal<strong>la</strong>roh<br />
infontéi, y fin riota <strong>de</strong>haver pa<strong>de</strong>ci<strong>do</strong> enferme^<br />
dad alguna.<br />
De lo eícrko fe infiere no tener <strong>fuer</strong>za contra <strong>la</strong> condufioh<br />
to<strong>do</strong> lo <strong>que</strong> fe pue<strong>de</strong> alegar <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s , obfervaciones<br />
, y razones , por<strong>que</strong> proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> fubjttto non<br />
fupponeftte : y para <strong>que</strong> tuvieífen alguna <strong>fuer</strong>za , era necef<strong>la</strong>rio,quc<br />
probaran lo <strong>que</strong> fuponen ; por<strong>que</strong> digo, <strong>que</strong> afsi<br />
Antiguos, como Mo<strong>de</strong>rnos ( veneran<strong>do</strong> fus eícritos) no fe<br />
han aplica<strong>do</strong> con propriedad á indagar cfte afe£to,quc l<strong>la</strong>man<br />
uterino,ó hyítcrica pafsion.<br />
Hai otras caufas productivas <strong>de</strong> eíta eflxangn<strong>la</strong>cion fue*<br />
ra <strong>de</strong> el útero, quales fon <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> efpiritus feminales<br />
, <strong>que</strong>cftos uni<strong>do</strong>s con los efpiritus animales , y commnnica<strong>do</strong>s<br />
por eftos nervios referi<strong>do</strong>s, pue<strong>de</strong>n caufar dicha<br />
eftrangu<strong>la</strong>cion. Pue<strong>de</strong> también provenir eRe afe£to<strong>de</strong>una<br />
mutación repentina, afsi en hombres, como mugeres, por<br />
trifteza, 6 fufto , comprimien<strong>do</strong>fe los nervios, y exprimien<strong>do</strong><br />
a <strong>la</strong>s extremida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los mu fe 111 os : pue<strong>de</strong> provenir <strong>de</strong><br />
ira, toman<strong>do</strong> los efpiritus mucho movimiento, tumultuan<strong>do</strong>fe<br />
en eftos nervios, y mufeulos.<br />
Hai otras faltas <strong>de</strong> refpiracion, a quien también l<strong>la</strong>man<br />
mal uterino, nacidas <strong>de</strong> fubí<strong>la</strong>ncias humorofas, quales fon d<br />
chilo , <strong>que</strong> no pudien<strong>do</strong> ro<strong>do</strong> traníitar por <strong>la</strong>s venas <strong>la</strong><strong>de</strong>as,<br />
corrompi<strong>do</strong> caufa falta <strong>de</strong> refpiracion, comprimien<strong>do</strong> los<br />
mufeulos <strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men 5 y cfto mifmo hace qualquiera otro<br />
humor.<br />
Hai falta <strong>de</strong> refpiracion , quan<strong>do</strong> el diafragma , 6 los<br />
mufeulos <strong>de</strong> el pecho reciben alguna cofa extraña, ó en fu<br />
vecindad ,. y a efto también nielen l<strong>la</strong>mar mal <strong>de</strong> Madre ; y<br />
no l<strong>la</strong>man mal <strong>de</strong> Madre a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> refpiracion , <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>ce<br />
<strong>la</strong> preñada, quan<strong>do</strong> es gran<strong>de</strong> <strong>la</strong> criatura, íien<strong>do</strong> efto <strong>verdad</strong>ero<br />
mal <strong>de</strong> Madre ; por<strong>que</strong> <strong>la</strong> Madre con el teto gran<strong>de</strong> ,<br />
comprimien<strong>do</strong> los mufeulos <strong>de</strong>l ab<strong>do</strong>men , caufa <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />
refpiracion. &
'4-<br />
A eíie intento rue<strong>de</strong>n haceríe algunas preguntas. La primera<br />
: Por <strong>que</strong> fea mas <strong>de</strong> ordinario elle afecto á Jas mugeres,<br />
-<strong>que</strong> a los hombres?<br />
Se refpon<strong>de</strong>: Que por ícr ias mugeres mis <strong>de</strong>licadas , y<br />
iiumedas en fu textura, y por tener mas ampias Jas vías <strong>de</strong><br />
ios nervios olfatorios , aun<strong>que</strong> no en todas, es mas fácil <strong>la</strong><br />
communícacion <strong>de</strong>l aroma, y con mas facilidad los mufen-<br />
Jos , y nervios reciben los aromas : y ello fe verifica , por<strong>que</strong><br />
en <strong>la</strong>s mugeres dadas al cxcrcicio <strong>de</strong> ei campo,con ellos exercicios<br />
fe for<strong>tal</strong>ecen to<strong>do</strong>s fus miembros, y á citas rara vez les<br />
da.<br />
La íegunda : Por qué no da a los eunuchos?<br />
Se refpon<strong>de</strong>: Que eí cunucho tiene formación <strong>de</strong> hombre;<br />
y aun<strong>que</strong> le falten los efpiritus feminales , <strong>que</strong>dó en fus<br />
miembros mas for<strong>tal</strong>eci<strong>do</strong> , <strong>que</strong> <strong>la</strong>s mugeres: y lo <strong>que</strong> <strong>de</strong> aquí<br />
íeíiguc , es , <strong>que</strong> no pueda pa<strong>de</strong>cer dicho afeito por <strong>de</strong>fecro,<br />
ycauía <strong>de</strong> ios cfpirirus feminales, comocau/as <strong>de</strong> dicha eftranguiacion;<br />
pero efta en potencia d* contraher dicho afecto<br />
por los aromas.<br />
La tercera: Por <strong>que</strong> efta enfermedad íc cura con unciones<br />
difibJvenres , como cmp<strong>la</strong>/ros , y otras medicinas refoluti<br />
vas, aplica<strong>do</strong>s a h región <strong>de</strong> el vientre?<br />
Se reípon<strong>de</strong>: Que ocupa<strong>do</strong> el vientre, y los mufculos<br />
<strong>de</strong> el ab<strong>do</strong>men , cómprenos con materias vicioías,y f<strong>la</strong>tulencas<br />
, contenidas en <strong>la</strong>s túnicas <strong>de</strong> el vientre, acompañan<strong>do</strong><br />
muchas veces f<strong>la</strong>tuíencias <strong>de</strong> los inteftinos , aplican<strong>do</strong> los dichos<br />
medicamentos, rcfuelven eftas cau<strong>la</strong>s, fanan<strong>do</strong> <strong>la</strong> pacicnte,íinquc<br />
el útero por si pa<strong>de</strong>zca.<br />
La quarta : Por qué el ámbar aplica<strong>do</strong> al orificio <strong>de</strong>l útero,<br />
cura efta enfermedad <strong>de</strong> cfhangufacion?<br />
Se refpon<strong>de</strong> : Que el ámbar es nna fubftancia grata, muíebre,<br />
cfpiriruofa, y amiga <strong>de</strong> nuefrra naturaleza, como enfeña<br />
Hypocratcs, quan<strong>do</strong> dice: OdiriferA frofttnt, rtific*f¡ti
facerent nocumentum\y efte aroma afsi eommunica<strong>do</strong> á el útero<br />
le es favorable, y lo recibe con <strong>de</strong>legación metaphoricas<br />
y fi le <strong>fuer</strong>a nociva , le dañara , y por el roifmo camino, <strong>que</strong><br />
b>xó <strong>de</strong> <strong>la</strong> nariz a el útero, podría fubir , y aumentar <strong>la</strong> enfermedad<br />
, y <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe infiere no fer caufa el útero <strong>de</strong> <strong>la</strong> eitrangu<strong>la</strong>cion,<br />
ni recibirle como antipática j por<strong>que</strong> íi afsi le<br />
recibiera , causara <strong>do</strong>lor en el útero, como fe dixo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
cantharidas tn <strong>la</strong> vexiga, por <strong>que</strong> fe niega cure dicha enfermedad<br />
el ámbar. Ni <strong>la</strong>s obfervaciones , <strong>que</strong> para efto fe<br />
pue<strong>de</strong>n traher, hacen <strong>fuer</strong>za: por<strong>que</strong> quan<strong>do</strong> fe aplico el di»<br />
cho ámbar , citaba dicha enfermedad <strong>de</strong>clinad.!; y íi no lo citaba<br />
, no fe cuito, aun<strong>que</strong> le aplicaron, por fer diííonante a<br />
razón can faite dicha enfermedad en el uteio , y con <strong>la</strong> mayor<br />
aplicación al útero fe quitafle: y yo quiíicra <strong>la</strong>ber <strong>que</strong> caufahdad<br />
produce efta membrana uterina,quc materia corrtmunica<br />
, eítan<strong>do</strong> fana , para tanta falta <strong>de</strong> refpiracion ? Y íi fe refpon<strong>de</strong>,<br />
<strong>que</strong> obra por qualidad oculta, digo, <strong>que</strong> efíe es el velo<br />
con <strong>que</strong> muchos tapan fu ignorancia.<br />
La quinta fe pregunta : Por qué, afsi hombres, como mugeres,<br />
recibien<strong>do</strong> el aroma, 6 ufan<strong>do</strong> Je ámbar , <strong>de</strong> algalia , y<br />
otros aromas , á unos les dé , y a otros no les ác dicho afecto?<br />
Se refpon<strong>de</strong> : Que en el hueífo <strong>de</strong> <strong>la</strong> nariz, y cavidad interior<br />
, hai varias fendas, y caminos á <strong>la</strong>s partes internas <strong>de</strong>l<br />
cráneo, por<strong>que</strong> hai communicacion a <strong>la</strong>s túnicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pia , y<br />
dura matre : hai fenda, 6 camino para <strong>la</strong> fubítancia med»;<strong>la</strong>r:V<br />
cíto fe prueba, por<strong>que</strong> baxan a <strong>la</strong> nariz, y hucflbs cribofos excrementos<br />
<strong>de</strong> eí<strong>la</strong>s partes, y <strong>de</strong> los ventrículos <strong>de</strong> el cerebro,<br />
baxan<strong>do</strong> eftos excrementos al iniundibulo, <strong>de</strong> allí á <strong>la</strong> glándu<strong>la</strong><br />
pituitaria , y <strong>de</strong> allí fe <strong>de</strong>rivan a <strong>la</strong> nari i , v ^uefíbs criw<br />
bofos. Hai <strong>de</strong>más <strong>de</strong> efto <strong>do</strong>s orificios a los <strong>la</strong><strong>do</strong>s <strong>de</strong> los hueffos<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> nariz, por <strong>do</strong>n<strong>de</strong> baxan los excrementos interiores<br />
<strong>de</strong> el pericranco; por<strong>que</strong> cftosobftrui<strong>do</strong>s, remitan <strong>la</strong>s i<br />
Hai
Hai <strong>de</strong>más <strong>de</strong>íro el par <strong>de</strong> nervios olfatorios, <strong>que</strong> vienen <strong>de</strong>l<br />
ccrevelo: cílos, corno los ópticos, tienen, orificio por <strong>do</strong>n<strong>de</strong><br />
los cfpititus animales cauían <strong>la</strong> fenfacion , vinien<strong>do</strong> <strong>de</strong> dicho<br />
ccrevelo por entre <strong>la</strong>s virgu<strong>la</strong>s, y cavidad. Efto fupuefio,<br />
íe dice, <strong>que</strong> aplica<strong>do</strong> el aroma á <strong>la</strong> nariz, tiene varios camir<br />
nos por <strong>do</strong>n<strong>de</strong> diítribuirfc.y íi fe communica por los nervios<br />
olfatorios, caufa eftrangu<strong>la</strong>cion ; y por eííb dixo Hypocratcs<br />
: NÍJI capiti facet ent necumentumh por<strong>que</strong> communica<strong>do</strong>s<br />
los aromas por <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> el pcricranco , cauían <strong>do</strong>lor. Lo<br />
mifmo fuce<strong>de</strong> communica<strong>do</strong>s á <strong>la</strong> pia,y dura matrej y no tanto<br />
<strong>do</strong>lor communica<strong>do</strong>s á <strong>la</strong> íubítancia medu<strong>la</strong>r: pero comunica<strong>do</strong>s<br />
por los nervios olfatorios al ccrevelo , <strong>de</strong> alli , íi fe<br />
diftribuyen por <strong>la</strong> medu<strong>la</strong> oblongada , acompañan<strong>do</strong> los efpiritus<br />
animales. Peroíieíros aromas fe encaminan por los<br />
.<strong>de</strong>lga<strong>do</strong>s nervios referi<strong>do</strong>s, <strong>que</strong> tienen fu origen por lo alto<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> primera vertebra , y orificios <strong>la</strong>terales, <strong>que</strong> ramifican<br />
los mufeulos <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria, y efíbphagó, cftos, con<br />
los cfpiritus animales, por fu cantidad, y no por fu ma<strong>la</strong> qualidad,<br />
caufan convuiíion en los dichos nervios, y mufeulos.<br />
También fe pue<strong>de</strong> caufar dicha eftrangn<strong>la</strong>cion por los aromas^<br />
dulces aromáticos trahi<strong>do</strong>s en <strong>la</strong> boca,communicá<strong>do</strong>fe<br />
cfte aroma por los hueflbs cribofos al cerevelo, y juntamente<br />
pue<strong>de</strong>n baxau al corazón , vivificán<strong>do</strong>lo, uni<strong>do</strong>s con ci aire<br />
ambicnte,quc refpiramos.<br />
La fexta, fe pregunta: Por <strong>que</strong> cftos aromas, íien<strong>do</strong> tan<br />
gratos al to<strong>do</strong>, caufen dicha cftrangu<strong>la</strong>cion?<br />
Se refpon<strong>de</strong> : Que los aromas no tienen antipatía con los<br />
mufeulos <strong>de</strong> <strong>la</strong> afpera arteria, ni <strong>de</strong>l efíbphagó, y folo caufan<br />
<strong>la</strong> falta <strong>de</strong> rcfpiracion por fu quantidad , unida con los cfpiritus<br />
animales <strong>de</strong> los dichos mufeulos: porcue como eftos ef*<br />
ten caíi en continuo acto , unos tenien<strong>do</strong> eleva<strong>do</strong> el cpiglotis,<br />
otros para cerrar <strong>la</strong> rima , comprimién<strong>do</strong><strong>la</strong> quan<strong>do</strong> fe come<br />
, ó fe bebe á lo mifmo fe dice <strong>de</strong> los <strong>de</strong>l efíbphagó. To<strong>do</strong>s<br />
cftos
*7eftos<br />
para fu exércició a£hial,y potencial, hice/sitan <strong>de</strong> mas<br />
abundancia <strong>de</strong> efpiritus, <strong>que</strong> otros, y por eflb en qualquiera<br />
cuerpo , <strong>que</strong> los llena mas <strong>de</strong> lo jufto» adquieren convulíion,<br />
por fer pe<strong>que</strong>ños.<br />
Me explico con eftos <strong>do</strong>s exeplos; El priaprifmo confifte<br />
en una erección rigida , y muí permanente <strong>de</strong>l miembro viril<br />
, <strong>de</strong> <strong>tal</strong> <strong>fuer</strong>te, <strong>que</strong> no pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>poner <strong>la</strong> materia feminal,<br />
y <strong>la</strong>caufa es <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> efpiritus animales, yfeminales,<br />
<strong>que</strong> eftos , llenan<strong>do</strong> con abundancia los tubos <strong>de</strong> dicho<br />
micmbro,embarazan <strong>la</strong> comprefsion para <strong>la</strong> <strong>de</strong>poíicion <strong>de</strong> el<br />
experraan. El otro cxcmplo es: La vexiga urinaria repleta d*<br />
orina,caufa fuprcfsion <strong>de</strong> orina,por no po<strong>de</strong>r comprimirfe para<br />
fu expulfion : <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe inh*cre,<strong>que</strong> eftos afc&os , folo provienen<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> quantidad cxccfsiva,no <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> qualidad.<br />
La feptima, fe pregunta : Por <strong>que</strong> to<strong>do</strong>s ios <strong>que</strong> huelen<br />
aromas, b los trahen coníigo , como guantes <strong>de</strong> ámbar, 6<br />
perfumes aromáticos en <strong>la</strong> ropa , afsi hombres, como mugeres,<br />
no inci<strong>de</strong>n en efte afeólo <strong>de</strong>" eftraneu<strong>la</strong>cion?<br />
Se refpondc : Que por ícr pe<strong>que</strong>ños eftos nervios, tienen<br />
íu orificio mu i angofto, y por eflb no tiene entrada el aroma.<br />
Otros, y. otras , por tener el orificio <strong>de</strong> dichos nervios mas<br />
di<strong>la</strong>ta<strong>do</strong>s , ó ya por naturaleza, b ya por humeda<strong>de</strong>s, <strong>que</strong> los<br />
hayan <strong>la</strong>xa<strong>do</strong>, tiene ingreflos en unos , y no en otros : y en<br />
eítos, <strong>que</strong> no tiene entrada el aroma , tienen fruición con<br />
el<strong>la</strong>, y el permanecer en eftos el dicho acci<strong>de</strong>nte mientras viven,<br />
es por el habito, <strong>que</strong> tienen dichos orificios, por h continuación<br />
también <strong>de</strong>l ingreffo <strong>de</strong> el mifmo aroma,<strong>que</strong> los di<strong>la</strong>ta^<br />
por efte habito fe cura cfta enfermedad, prefervan<strong>do</strong>fe<br />
<strong>de</strong>l olor <strong>de</strong> los aromas.<br />
Efta enfermedad coníiftc en <strong>la</strong> convulíion , qne contrallen<br />
dichos nervios por caufa <strong>de</strong> los aromas. Las feña!es,quc<br />
trahe fon : Gran falta <strong>de</strong> rcípíracion unas veces 5 otras no tanto.<br />
Les parece a los <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>cen dicha enfermedad , tener en<br />
C u
• s.<br />
<strong>la</strong> garganta urrcac<strong>de</strong>T, <strong>que</strong> los ahoga , no pudieñ<strong>do</strong> <strong>de</strong>glutir<br />
comida* ni bebida , aplican <strong>la</strong>s manos a <strong>la</strong> garganta:, lignan<strong>do</strong><br />
<strong>do</strong>n<strong>de</strong> el<strong>la</strong> fu mal^io pudien<strong>do</strong> formar liyoz,dcqac le innerc<br />
eftar alli <strong>la</strong> enfermedad.<br />
La curación <strong>de</strong> eíia enfermedad en fujetos pletoricos,<br />
fe hace faneran<strong>do</strong>; y íi no hai plétora, fe dan friegas en piernas<br />
, v brazos con azeite <strong>de</strong> azucenas, y efpiritus <strong>de</strong> hallin , y<br />
<strong>de</strong> luego fe aplican a <strong>la</strong> nariz el balfamo <strong>de</strong> afía fétida *elefpiritu<br />
<strong>de</strong> tártaro fcti<strong>do</strong>,cl cfpiritu <strong>de</strong>l hollin,el liollin <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>na<br />
<strong>que</strong>mada , <strong>de</strong> plumas , y <strong>de</strong> otros féti<strong>do</strong>s , y fe pue<strong>de</strong> aplicar<br />
humo <strong>de</strong> el tabaco , afsi a <strong>la</strong> nariz , como á <strong>la</strong> boca , para<br />
ene cftos efpiritus , entran<strong>do</strong> por <strong>do</strong>n<strong>de</strong> entró el arGma , lo<br />
dikipe. Al cuello fe pue<strong>de</strong> aplicar el ni<strong>do</strong> <strong>de</strong> golondrinas,<br />
mezclán<strong>do</strong>le el cfpiritu <strong>de</strong>l fal atmoniaco , ó el cfpiritu terr<strong>do</strong><br />
<strong>de</strong> tártaro , por<strong>que</strong> eílosmedicamentos referi<strong>do</strong>s ,como<br />
abun<strong>de</strong>n un ílilfur falinoacre, fon po<strong>de</strong>rofos para dilíolvcr<br />
el aroma, y efpiritus animales. De lo dicho íc infiere no haver<br />
<strong>tal</strong> mal <strong>de</strong> madre , qucfciupone por <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> el<br />
útero.<br />
S E duda íi losfabulos, <strong>que</strong> aparecen en <strong>la</strong> orina, provengan<br />
<strong>de</strong> el vicio, <strong>que</strong> adquieren los ríñones, b vexiga, vician<strong>do</strong><br />
<strong>la</strong>s fubttaiícus nutrimen<strong>tal</strong>es , <strong>que</strong> naturaleza les reparte<br />
, y <strong>que</strong> eftas fubítancias fon los fabulos, <strong>que</strong> aparecen<br />
en <strong>la</strong> orina , fegun Antiguos, y algunos Efcriptcres mo<strong>de</strong>rnos.<br />
Los ríñones fon unos miembros pe<strong>que</strong>ñosy <strong>la</strong> vexiga es<br />
una membrana <strong>de</strong>lgada , á quienescorrefpon<strong>de</strong> poca fubftancianutrimen<strong>tal</strong><br />
: <strong>de</strong><strong>que</strong> fe íigue, <strong>que</strong> eíía fubftancia nutritnmen<strong>tal</strong>,<br />
fi fe viciara, ícria corta cantidad <strong>la</strong> <strong>de</strong> losfabulos.<br />
Tengo experimenta<strong>do</strong> varias veces fer tanta <strong>la</strong> cantidad<br />
<strong>de</strong> fabulcs, <strong>que</strong> exce<strong>de</strong>n diez veces, 6 mas á el quanto
*9><br />
to <strong>de</strong> ríñones, y vexiga. Se experimentó en el Con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Miraflores<br />
(<strong>que</strong> cfte en <strong>de</strong>fcanfo)arrojar mas <strong>de</strong> libra y media <strong>de</strong><br />
fabulos en una noche , y continuó efte arrobar <strong>de</strong> fabulos pot<br />
muchos dias , pero en menos cantidad , aun<strong>que</strong> ílempre excedien<strong>do</strong><br />
muchas veces mas <strong>de</strong> lo <strong>que</strong> á dichos miembros fe<br />
pue<strong>de</strong> repartir <strong>de</strong> lubftancia nutrimen<strong>tal</strong>. Lon.ifmohe experimenta<strong>do</strong><br />
en <strong>la</strong>s dyfcnterias , ó Hagas <strong>de</strong> los irtefrir.os,<br />
por lo qual íe excluye lo <strong>que</strong> los Antiguos , y muchosMo<strong>de</strong>rnos<br />
cfcribieron , fer los fabulos <strong>la</strong> fubftanda nutrimen<strong>tal</strong>,<br />
vicio <strong>de</strong> ríñones, ó vexiga , q .Hin<strong>que</strong> el vicio eirá en los riñones<br />
, pero no <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma <strong>que</strong> eftos Eícriptores lo entendieron.<br />
Decimos , <strong>que</strong> efta fubftancia fabulofi, <strong>que</strong> aparece en<br />
Ja orina , y en <strong>la</strong> dyfenteria , fer chilo. El chiío es una fubftancia<br />
b<strong>la</strong>nca cinericia, <strong>que</strong> fe e<strong>la</strong>bora en el eíromaeo, é<br />
inteftinos, Je <strong>la</strong> comida , y bebida : efte, communica<strong>do</strong>^á venas<br />
, y arterias , circu<strong>la</strong> con <strong>la</strong> íangre efta fubftancia. Es menos<br />
grave <strong>que</strong> <strong>la</strong> fangre , por<strong>que</strong> tiene <strong>de</strong> <strong>la</strong> f<strong>la</strong>tulencia natural<br />
, <strong>que</strong> recibió <strong>de</strong> los inteftinos , y <strong>la</strong> <strong>que</strong> traxeron confino<br />
los alimentos, y <strong>la</strong> bebida , y por cQb fupernara íbbre <strong>la</strong> fan¿<br />
gre, <strong>la</strong> qual <strong>de</strong>purada ya <strong>de</strong> lo ccrofo, y excrementóte, adquirió<br />
mas gravedad <strong>que</strong> elchilo.<br />
Efto fe comprueba con <strong>la</strong> experiencia afimiti en algunos<br />
hydropicos, <strong>do</strong>n<strong>de</strong> <strong>la</strong> orina aparece fanguínolenta , por<strong>que</strong><br />
íien<strong>do</strong> aguanoía , y los du&os <strong>de</strong> los riñones di<strong>la</strong>ta<strong>do</strong>s, pue<strong>de</strong><br />
traníitar, por no haver adquiri<strong>do</strong> a<strong>que</strong>l<strong>la</strong> perfección, y<br />
gravedad, <strong>que</strong> le es <strong>de</strong>bida : empero quan<strong>do</strong> <strong>la</strong> fan^rc conferva<br />
fu <strong>de</strong>bi<strong>do</strong> mo<strong>do</strong> <strong>de</strong> fubftancia . no transita con el <strong>fuer</strong>o.<br />
Que fupernate efte chilo en <strong>la</strong>fangre, fe experimenta<br />
quan<strong>do</strong> á un hombre fano, y folo por plenitud , le fan^ran<br />
áel brazo , aparece en Jas tazas , fobre <strong>la</strong> fangre con<strong>de</strong>níada.<br />
una fubftancia b<strong>la</strong>nca cinericia, con algunas notas f<strong>la</strong>vas, y<br />
C 2, jun-
2.0.<br />
juntamente en el fon<strong>do</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> efcudif<strong>la</strong> una fangre negrican*<br />
te,íignodc el or<strong>de</strong>n', <strong>que</strong> tienen entre si los Elementos , y<br />
nopo<strong>de</strong>rfe afirmar fer fangre podrida , por eftar íano el fangra<strong>do</strong>.<br />
Lo mifmo fe ¿ice <strong>de</strong> <strong>la</strong> dyfcntcria , por<strong>que</strong> a<strong>que</strong>l<strong>la</strong><br />
fübí<strong>la</strong>ncia mucofa , <strong>que</strong> aparece en los excrctos <strong>de</strong> tanta cantidad<br />
» es el chilo 3 <strong>que</strong> circu<strong>la</strong>n<strong>do</strong> por venas, y arterias <strong>de</strong><br />
los inteftinos, hal<strong>la</strong>n<strong>do</strong> puerta en <strong>la</strong> l<strong>la</strong>ga , fe precipita.<br />
Que fupernate el chilo caíi ííempre en <strong>la</strong> fangre, parece<br />
razonable, por<strong>que</strong> comien<strong>do</strong>, y ^bebien<strong>do</strong> <strong>do</strong>s, y tres veces<br />
a el día,con elle pábulo el cílomago, c inteftinos caíi<br />
continuamente eftan feparan<strong>do</strong> el chilo <strong>de</strong> lo excrementólo,<br />
y communica<strong>do</strong> efte por venas <strong>la</strong><strong>de</strong>as al du<strong>do</strong> <strong>de</strong> pe<strong>que</strong>to, y<br />
communica<strong>do</strong> al corazón por el du<strong>do</strong> thoracico , caíi íiemprehai<br />
chilo en venas, y arrerias por dicha propagación <strong>de</strong><br />
chilo caíi continua.<br />
Efte chilo , <strong>que</strong> toma <strong>la</strong> figura, 6 color <strong>de</strong> fangre , pafi'a<br />
bai<strong>la</strong>nte tiempo , hal<strong>la</strong> <strong>que</strong> en varias circu<strong>la</strong>ciones , y alteraciones<br />
, <strong>que</strong> recibe en conforcio <strong>de</strong> <strong>la</strong> fangre , <strong>de</strong>pone lo inútil,<br />
cerofo, y falinofo por <strong>la</strong>s vías urinarias, y mudadas muv<br />
chas partícu<strong>la</strong>s íubí<strong>la</strong>nciales : <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe íiguc , <strong>que</strong> lo conteni<strong>do</strong><br />
en <strong>la</strong> orina , ya en <strong>la</strong>fuperficie , ya apcndiculo, 6 ya<br />
íedimento en eí<strong>la</strong><strong>do</strong> natural, fon excreciones mas <strong>de</strong> el chilo<br />
a <strong>que</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> fangre , por cftar yá <strong>la</strong> fangre <strong>de</strong>purada <strong>de</strong> eftos<br />
excrementos: <strong>de</strong> <strong>que</strong> fe figuc afsi en <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>gas, <strong>que</strong> dan mucha<br />
materia , como fe experimenta en los abícefíbs , <strong>que</strong><br />
provienen <strong>de</strong> el chilo,<strong>que</strong> acompaña* <strong>la</strong> fangre fre<strong>que</strong>ntc*<br />
mente.<br />
La cauía <strong>de</strong> eílosfabulos en <strong>la</strong> orina, Ion <strong>la</strong> di<strong>la</strong>tación<br />
<strong>de</strong> los poros <strong>de</strong> los ríñones, ó dis<strong>la</strong>ccncion, <strong>que</strong> en ellos fe<br />
hizo, como cambien fuce<strong>de</strong> en <strong>la</strong>s flucciones catharrales habituales,<br />
y l<strong>la</strong>gas <strong>de</strong>l pulmón, <strong>que</strong> to<strong>do</strong> cílo es el chilo bien , ó<br />
mal e<strong>la</strong>bora<strong>do</strong>.<br />
Su curación , quan<strong>do</strong> es folo por di<strong>la</strong>tación <strong>de</strong> poros, es<br />
puri-
2 r."<br />
-purificar el to<strong>do</strong> <strong>de</strong> humeda<strong>de</strong>s fuperf<strong>la</strong>as, y dcfpues, afsi en<br />
Ja dicta, como en <strong>la</strong> pharmaceutica, ufar <strong>de</strong> alimentos, y<br />
medicamentos <strong>de</strong>fecativos con alguna aftriecion $ como es cl<br />
pan naucico , <strong>la</strong>s carnes aliadas , vino tinto , y cl agua medicada<br />
, con raiz <strong>de</strong> tormenti<strong>la</strong> almacigada , 6 con el palo <strong>de</strong> c!<br />
lcntiíco : y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pharmaceutica, el extra£to <strong>de</strong> <strong>la</strong> tormenti<strong>la</strong><br />
, el jarave <strong>de</strong> fimphito, y otros <strong>de</strong> cita cathegoria, y conwpueftos<br />
<strong>de</strong> cfta hierarchia: <strong>de</strong> <strong>que</strong> íc infiere,<strong>que</strong> los Antiguos»<br />
y muchos Mo<strong>de</strong>rnos, no pudieron perficionario to<strong>do</strong>,aunquc<br />
fe les <strong>de</strong>be mucho.<br />
No excufo referir lo <strong>que</strong> en una Sociedad fucedió con un<br />
-Socio Argumentante. Elte , tratan<strong>do</strong>fe en una Sociedad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
inf<strong>la</strong>mmacion <strong>de</strong> pulmones, 6 perineumonía, havien<strong>do</strong> refe*<br />
xi<strong>do</strong> el Aguántelos íignos<strong>de</strong>eftaenfermedad,entremuchos»<br />
dixo fer cl pulfo mole. Y arguyen<strong>do</strong> un Socio, dixo : Dcbia<br />
jer duro , y ferratil, como el <strong>de</strong> el <strong>do</strong>lor <strong>de</strong> col<strong>la</strong><strong>do</strong>; por<strong>que</strong><br />
el tumor , como fea en el pulmón , 6 en <strong>la</strong> pleura , elevan<strong>do</strong><br />
<strong>la</strong> arteria , 6 arterias , comprimién<strong>do</strong><strong>la</strong>s, varia fu figura , y<br />
rectitud , por<strong>que</strong> aparece el puifo duro. y ferratil: duro, por<br />
<strong>la</strong> teníion i y ferratil, por<strong>que</strong> varian<strong>do</strong> <strong>la</strong> figura, y recio ufo,<br />
<strong>que</strong> tenia <strong>la</strong> arteria, llegan<strong>do</strong> á el tumor <strong>la</strong> fangre arterial, y<br />
jio tenien<strong>do</strong> libre el traníito, reflcóta;y como no ceffc cl mo-<br />
4 vimiento re&o <strong>de</strong> <strong>la</strong> arteria, caíi á un tiempo raiímo percibe<br />
cl ta&o <strong>do</strong>s movimientos , rc£to , y reflexo , y a eftos movimientos<br />
caí! íimultancos , parece <strong>que</strong> los Antiguos l<strong>la</strong>maron<br />
pulfo ferratil.<br />
A cíte argumento refpondió el A&uante con <strong>la</strong> folucion<br />
ordinaria , dicien<strong>do</strong> : Que por <strong>la</strong> abundancia <strong>de</strong> humeda<strong>de</strong>s,<br />
<strong>de</strong> <strong>que</strong>?abundan los pulmones, por hacerfe por ellostranfito<br />
<strong>de</strong> toda <strong>la</strong> íaRgrc , y humeda<strong>de</strong>s, <strong>que</strong> le acompañan s por efta<br />
razón , no aparece el pujío duro , como en el <strong>do</strong>lor <strong>de</strong> cok<br />
ta<strong>do</strong>.<br />
El Prefi<strong>de</strong>ntc <strong>de</strong> cftc acto, <strong>que</strong>dan<strong>do</strong> poco fatisfecho <strong>de</strong><br />
efta
1%.<br />
cita folucion , dio otra folucion, <strong>que</strong> parece prcpria,y acrietativa<br />
: La arteria pulmonaria , <strong>que</strong> tiene fu origen <strong>de</strong>l ventrículo<br />
<strong>de</strong>recho <strong>de</strong>l corazón , y <strong>que</strong> fe termina en los rulrr.ones,<br />
es arteria folitaria, <strong>que</strong> no tiene commcrcio con el ventrículo<br />
izquier<strong>do</strong> <strong>de</strong> el corazón , ni <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia con <strong>la</strong> arteria<br />
magna, <strong>que</strong> cita ,tamifican<strong>do</strong>fe por el ro<strong>do</strong> , fe explica<br />
en brazos, y muchas partes <strong>de</strong> el cuerpo, <strong>la</strong> qual pue<strong>de</strong><br />
manifertar lo <strong>que</strong> pa<strong>de</strong>ce <strong>la</strong> pleura, mufculos,y arterias <strong>de</strong> el<br />
pecho ; y <strong>la</strong> dicha arteria folitaria <strong>de</strong> pulmones, aun<strong>que</strong> fegun<br />
razón eíté dura <strong>la</strong> arteria , ó arterias por <strong>la</strong> comprefsicn,<br />
y elevación, no es eíto perceptible al tacto.<br />
El año <strong>de</strong> mil fetecientos y veinte y cinco, preíidioConckiConcs<br />
Generales por mañana , y tar<strong>de</strong> Don Lorenzo Miguel<br />
Melero, Socio , y Ex-Preíi<strong>de</strong>nte , y en el<strong>la</strong>s fe ex preñaba<br />
<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l ungüento magno <strong>de</strong>l mercurio vivo , y<br />
fe <strong>de</strong>cía , <strong>que</strong> convenia en <strong>la</strong> perlesía , como extremo remedio,<br />
quan<strong>do</strong> los <strong>de</strong>más remedios gradua<strong>do</strong>s no alcanzaban<br />
afu curación. Ypueíto en practica eíte remedio fe aplicó<br />
a uncria<strong>do</strong><strong>de</strong> elSeñor D. Francifco <strong>de</strong>l Pra<strong>do</strong> , dignifsimo<br />
Inquiíi<strong>do</strong>r <strong>de</strong> eíta Santa Inquiíicion <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> , á el qual,havien<strong>do</strong>le<br />
aplica<strong>do</strong> los remedios mejores por fu graduación,<br />
y no alcanzan<strong>do</strong> para ia curación <strong>de</strong> un brazo, <strong>que</strong> tenia pa*.<br />
ralytica<strong>do</strong>, aplicada <strong>la</strong> vncion general <strong>de</strong> el mercurio vivo,<br />
to<strong>tal</strong>mente convaleció. Efcribefe eíta obfervacion,<br />
para dar luz á los Profefíbres Médicos , para<br />
<strong>que</strong> ufen <strong>de</strong> el<strong>la</strong>, como extrer<br />
rno remedio.<br />
le<strong>do</strong> lo fu jet o a <strong>la</strong> corrección <strong>de</strong> nuejlra SantA<br />
Madre Jglefta CAtholicA^ífofolicA<br />
¡Loman*.
POR MANDADO DE LA REGIA<br />
Sociedad da a el publico efte impreílb<br />
D. Miguel Melero , Medico <strong>de</strong> Cámara<br />
<strong>de</strong> fu Mageftad: Medico <strong>de</strong> el Excelentísimo<br />
Señor D. Luis <strong>de</strong> Salce<strong>do</strong>, Arzobifpo<br />
<strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> : Medico Titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Santa Inquificion <strong>de</strong> dicha Ciudad: Socio,<br />
y Funda<strong>do</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Regia Sociedad<br />
Sevil<strong>la</strong>na , y Ex-Prefi<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong> el<strong>la</strong>.<br />
ly