13.07.2015 Views

Estudio de la Variabilidad Climática en Chile para - Sinia

Estudio de la Variabilidad Climática en Chile para - Sinia

Estudio de la Variabilidad Climática en Chile para - Sinia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Comisión Nacional <strong>de</strong>l Medio Ambi<strong>en</strong>te(CONAMA)ESTUDIO DE LA VARIABILIDAD CLIMÁTICAEN CHILE PARA EL SIGLO XXIINFORME FINALTextoRealizado por:Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> GeofísicaFacultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias. Físicas y MatemáticasUniversidad <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>Diciembre 2006


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> Para el siglo XXI: Resum<strong>en</strong> Ejecutivo 1____________________________________________________________RESUMEN EJECUTIVOProyecto: ”<strong>Estudio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Variabilidad</strong> <strong>Climática</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el siglo XXI”El l<strong>la</strong>mado <strong>de</strong> CONAMA <strong>para</strong> ejecutar <strong>la</strong> temática <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Variabilidad</strong> <strong>Climática</strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong><strong>para</strong> el siglo XXI incluye es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te dos partes: el análisis <strong>de</strong>l clima observado durante<strong>la</strong> parte final <strong>de</strong>l siglo XX y su proyección hacia fines <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te siglo.La importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera parte, que ha sido objeto <strong>de</strong> variados análisis durante losúltimos años, radica <strong>en</strong> que <strong>de</strong>fine el esc<strong>en</strong>ario a partir <strong>de</strong>l cual evolucionará el clima <strong>de</strong>lfuturo y establece <strong>la</strong>s variaciones que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> marcha. Por tanto, <strong>en</strong> el<strong>la</strong> elelem<strong>en</strong>to más relevante está repres<strong>en</strong>tado por <strong>la</strong>s actuales t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias climáticas, <strong>en</strong> tantoque su condición media ti<strong>en</strong>e utilidad <strong>para</strong> validar los resultados <strong>de</strong> los mo<strong>de</strong>los numéricosque se usarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda parte <strong>de</strong>l estudio, ya que un primer requisito <strong>de</strong> tales mo<strong>de</strong>loses <strong>la</strong> calidad con que son capaces <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>r el clima actual. Las dos partes que constituy<strong>en</strong>el proyecto difier<strong>en</strong> profundam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el grado <strong>de</strong> incertidumbre <strong>de</strong> sus resultados. Laprimera, basada <strong>en</strong> observaciones, da lugar a resultados que pue<strong>de</strong>n adolecer incertezasmo<strong>de</strong>stas <strong>en</strong> razón <strong>de</strong> observaciones <strong>de</strong>fectuosas o incompletas, pero <strong>la</strong> segunda, que seav<strong>en</strong>tura <strong>en</strong> un futuro que sólo pue<strong>de</strong> ser atisbado haci<strong>en</strong>do suposiciones importantes <strong>en</strong>cuanto al <strong>de</strong>sarrollo socio-económico global, ti<strong>en</strong>e sólo un carácter t<strong>en</strong>tativo. Aún así, <strong>la</strong>metodología seguida <strong>en</strong> este estudio repres<strong>en</strong>ta el estado <strong>de</strong>l arte <strong>para</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>impactos asociados al cambio climático originado <strong>en</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sificación <strong>de</strong>l efectoinverna<strong>de</strong>ro por causas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> antrópico.El sistema climático, con sus compon<strong>en</strong>tes atmosférica, oceánica y terrestre, esextremadam<strong>en</strong>te complejo y <strong>para</strong> el objetivo perseguido se le simplifica incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>scompon<strong>en</strong>tes que ti<strong>en</strong>e respuesta <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> predicción, que <strong>en</strong> este caso es <strong>de</strong>lor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>turia (atmósfera y océanos). Adicionalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s variables <strong>de</strong> mayorinterés <strong>en</strong> el estudio <strong>de</strong> impactos son aquel<strong>la</strong>s que afectan los primeros metros sobre <strong>la</strong>superficie, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s temperaturas, vi<strong>en</strong>tos y precipitación, relegando a un segundop<strong>la</strong>no los niveles más altos <strong>de</strong> <strong>la</strong> atmósfera.El objetivo principal <strong>de</strong> los Términos <strong>de</strong> Refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l l<strong>la</strong>mado a licitación <strong>de</strong> CONAMAfue <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> esc<strong>en</strong>arios climáticos <strong>para</strong> difer<strong>en</strong>tes regiones <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> durante el sigloXXI, concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el periodo 2071-2100, asociados a un cambio climático globalresultante <strong>de</strong> un increm<strong>en</strong>to sost<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro. Sin embargo,junto a este objetivo se solicitaron otros aspectos como una evaluación <strong>de</strong> datos climáticosobservados <strong>en</strong> décadas reci<strong>en</strong>tes, estimaciones <strong>de</strong> los cambios climáticos <strong>en</strong> períodosintermedios <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l siglo XXI y estimaciones <strong>para</strong> los cambios <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong>l mar.Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> una <strong>de</strong>c<strong>en</strong>a <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los numéricos <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> atmósfera y <strong>de</strong>los océanos han sido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos y aplicados con el propósito <strong>de</strong> evaluar los cambiosclimáticos a nivel global y su información ha sido puesta a disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidadinternacional. Todos ellos están basados <strong>en</strong> una formu<strong>la</strong>ción matemática <strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes físicasy procesos fundam<strong>en</strong>tales que gobiernan el comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sistema climático terrestre,<strong>la</strong> que integrada a partir <strong>de</strong> un estado inicial y forzada por <strong>la</strong> radiación so<strong>la</strong>r dan lugar avariaciones simi<strong>la</strong>res a <strong>la</strong>s observadas <strong>en</strong> el clima. Sin embargo, <strong>la</strong> mayor <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> los


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> Para el siglo XXI: Resum<strong>en</strong> Ejecutivo 2____________________________________________________________mo<strong>de</strong>los globales <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> una baja resolución espacial (c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>as <strong>de</strong> kilómetros) que almom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ser utilizados <strong>para</strong> análisis <strong>de</strong> impacto resulta ser muy pobre, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> regiones costeras o con importantes variaciones <strong>de</strong> relieve, como es el caso <strong>de</strong><strong>Chile</strong> don<strong>de</strong> a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Cordilleras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Costa y <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s se une el escaso<strong>de</strong>sarrollo W-E <strong>de</strong>l territorio nacional que resulta simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> resolución actual <strong>de</strong> losmo<strong>de</strong>los globales.Para <strong>de</strong>rivar información con mayor <strong>de</strong>talle espacial se recurre a Mo<strong>de</strong>los Regionales<strong>en</strong> los cuales el dominio <strong>de</strong> cálculo cubre sólo una parte <strong>de</strong>l globo que pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong>scritacon mejor resolución (50, 25 km o m<strong>en</strong>os). La compatibilidad con el mo<strong>de</strong>lo global selogra imponi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> éste <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pare<strong>de</strong>s <strong>la</strong>terales <strong>de</strong> <strong>la</strong> región. En este trabajose usó el mo<strong>de</strong>lo regional PRECIS (Providing Regional Climates for Impact Studies),<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por <strong>la</strong> Oficina Meteorológica <strong>de</strong>l Reino Unido. La resolución espacial usadafue <strong>de</strong> 25 km, cubri<strong>en</strong>do todo el territorio contin<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>, tal resolución es <strong>la</strong> máximaobt<strong>en</strong>ible, con este mo<strong>de</strong>lo que no acepta más que un anidami<strong>en</strong>to.Adicionalm<strong>en</strong>te, se solicitó realizar el estudio <strong>para</strong> dos esc<strong>en</strong>arios <strong>de</strong> emisiones incluídos<strong>en</strong> el último informe <strong>de</strong>l IPCC, uno mo<strong>de</strong>rado (SRES B2) y otro severo (SRES A2). Ellosignificó hacer dos mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos regionales <strong>para</strong> el período <strong>de</strong> 30 años <strong>de</strong> <strong>la</strong> proyecciónprincipal solicitada (2071-2100), aparte <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to regional <strong>de</strong> 30 años <strong>para</strong> elclima actual (1961-1990) respecto <strong>de</strong>l cual se evaluaron los cambios <strong>en</strong> superficie que seasocian a cada esc<strong>en</strong>ario.1. T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias climáticas observadas.Las precipitaciones medidas <strong>en</strong>tre los años 1930 y 2000 han sido usadas <strong>para</strong> evaluar loscambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia lineal <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación anual mediante períodos móviles <strong>de</strong> 30años <strong>en</strong>tre 1930 y 2000. En <strong>la</strong> región <strong>en</strong>tre 30°S y 39°S se aprecia el predominio <strong>de</strong> unat<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia negativa hasta aproximadam<strong>en</strong>te 1970. El aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> inviernosre<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te lluviosos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s décadas posteriores contribuyó a revertir <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te <strong>en</strong> esta región, estableciéndose una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia positiva que alcanzó su mayorint<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong> el período 1955 – 1985. La evolución <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> pluviométrico <strong>en</strong> <strong>la</strong> regiónc<strong>en</strong>tro-sur y austral <strong>de</strong>l país ha sido marcadam<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> observada <strong>en</strong> <strong>la</strong> regiónsubtropical con una significativa t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia positiva dominante <strong>en</strong> esta región hastamediados <strong>de</strong> los años 70 <strong>para</strong> dar paso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s décadas más reci<strong>en</strong>tes a una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te que se ha mant<strong>en</strong>ido hasta ahora.<strong>Estudio</strong>s <strong>de</strong> los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> temperatura media a nivel <strong>de</strong> superficie a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> costaextratropical <strong>de</strong> Sudamérica realizados durante <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1990 (Aceituno et al., 1992;Ros<strong>en</strong>bluth et al., 1997), mostraron que a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1940 o 1950 estuvocaracterizado por un régim<strong>en</strong> térmico re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te estacionario con excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> regiónc<strong>en</strong>tro-sur don<strong>de</strong> se observó un marcado <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura media. Esta situaciónfue interrumpida por un aum<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te abrupto a mediados <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970.Un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> temperaturas extremas diaria (máxima -mínima) <strong>en</strong> el periodo a partir <strong>de</strong> 1960 sugier<strong>en</strong> que el régim<strong>en</strong> térmico superficial se hamant<strong>en</strong>ido re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te estacionario durante <strong>la</strong>s décadas mas reci<strong>en</strong>tes, con excepción <strong>de</strong><strong>la</strong> región compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre Santiago y Concepción don<strong>de</strong> se aprecian aum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> Para el siglo XXI: Resum<strong>en</strong> Ejecutivo 3____________________________________________________________+0.05°C/década y <strong>de</strong> +0.18°C/década <strong>en</strong> los promedios anuales <strong>de</strong> temperatura máxima ymínima, respectivam<strong>en</strong>te. Sin embargo, al consi<strong>de</strong>rar se<strong>para</strong>dam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>temperatura mínima durante los periodos 1961-76 y 1977-2004 <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias resultantesson mayoritariam<strong>en</strong>te negativas.2. Validación <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo forzante globalEl mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong> con que se fuerzan indirectam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones regionales esel mo<strong>de</strong>lo HadCM3 (Hadley C<strong>en</strong>ter Climate Mo<strong>de</strong>l, version 3) que es un mo<strong>de</strong>lo acop<strong>la</strong>do<strong>de</strong> atmósfera y océano. La compon<strong>en</strong>te atmosférica <strong>de</strong>l HadCM3 ti<strong>en</strong>e 19 niveles <strong>en</strong> <strong>la</strong>vertical y una resolución que correspon<strong>de</strong> a aproximadam<strong>en</strong>te 417 x 278 km <strong>en</strong> el ecuadory que se reduce a 295 x 278 km a 45 grados <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud. Las salidas <strong>de</strong> este mo<strong>de</strong>lo sonusadas <strong>para</strong> forzar <strong>en</strong> superficie un mo<strong>de</strong>lo atmosférico <strong>de</strong> características simi<strong>la</strong>res pero <strong>de</strong>mayor resolución, HadAM3, con el cual se forzaron <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones regionales que seg<strong>en</strong>eraron con el mo<strong>de</strong>lo PRECIS. La validación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong>se realizó com<strong>para</strong>ndo <strong>la</strong> climatología actual producida por el mo<strong>de</strong>lo HadCM3 con aquel<strong>la</strong><strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> los Reanálisis NCEP/NCAR. Los datos <strong>de</strong> los Reanálisis <strong>de</strong> NCEP/NCARcorrespon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> mejor estimación <strong>de</strong>l estado atmosférico <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> cartas <strong>de</strong>cobertura global a 17 niveles, cada 6 horas y digitalizadas con una resolución horizontal <strong>de</strong>2.5º <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud por 2.5º <strong>de</strong> longitud.La com<strong>para</strong>ción muestra que existe una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> profundidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> vaguadacircumpo<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo, que muestra valores inferiores <strong>en</strong> unos 7.5 hPa, salvo <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>primavera. Aunque <strong>la</strong> vaguada está fuera <strong>de</strong>l dominio <strong>de</strong> interés, g<strong>en</strong>era un mayor gradi<strong>en</strong>teisobárico <strong>en</strong> el dominio <strong>de</strong> los vi<strong>en</strong>tos oeste, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> invierno. Porotra parte, el anticiclón subtropical <strong>de</strong>l Océano Pacífico ori<strong>en</strong>tal está bi<strong>en</strong> simu<strong>la</strong>do <strong>en</strong>cuanto a posición e int<strong>en</strong>sidad a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l año.El mo<strong>de</strong>lo HadCM3 da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> manera muy ajustada <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>precipitación <strong>en</strong> los Reanálisis, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l litoral chil<strong>en</strong>o, salvo duranteel verano y otoño <strong>en</strong> <strong>la</strong> región árida <strong>de</strong>l norte. El máximo <strong>de</strong> precipitaciones sobre <strong>la</strong> zonaaustral (Aysén) queda muy bi<strong>en</strong> replicado con montos superiores <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> invierno.Cuantitativam<strong>en</strong>te el máximo <strong>de</strong> Aysén correspon<strong>de</strong> a un total <strong>en</strong>tre 2400 y 3000 mm <strong>en</strong> unaño y sobre el Altip<strong>la</strong>no a unos 300 mm <strong>en</strong> los 3 meses estivales; ambas cifras se com<strong>para</strong>nfavorablem<strong>en</strong>te con los registros observados.En cuanto a variabilidad, <strong>la</strong>s precipitaciones invernales, fr<strong>en</strong>te a Los Vilos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> regiónsemiárida, el mo<strong>de</strong>lo ajusta muy bi<strong>en</strong> tanto el valor medio como <strong>la</strong> variabilidad, sólo <strong>en</strong> elextremo <strong>de</strong> inviernos muy lluviosos el mo<strong>de</strong>lo pres<strong>en</strong>ta valores levem<strong>en</strong>te inferiores a loobservado. Fr<strong>en</strong>te al extremo norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Is<strong>la</strong> gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> Chiloé el mo<strong>de</strong>lo sobreestimamo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te el promedio y <strong>la</strong> variabilidad, sobrevalorando los montos <strong>de</strong> agua caída <strong>en</strong>los inviernos más húmedos.3. Estimaciones <strong>para</strong> períodos intermedios (2011-2030 y 2046-2065)En cuanto a una caracterización <strong>de</strong>l clima <strong>en</strong> dos períodos intermedios <strong>en</strong>tre el clima actual(1961-1990) y <strong>la</strong> proyección hacia fines <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te siglo (2071-2100) se usaron los climas


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> Para el siglo XXI: Resum<strong>en</strong> Ejecutivo 4____________________________________________________________<strong>de</strong> dos períodos 2011-2030 y 2046-2065 con los cuales se cubre razonablem<strong>en</strong>te el sigloXXI. Los dos climas intermedios se caracterizaron por medio <strong>de</strong> salidas <strong>de</strong>l AOGCMusado <strong>para</strong> forzar <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones regionales (HadCM3) <strong>para</strong> el esc<strong>en</strong>ario A2 que es aquelmás extremo <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases con efecto inverna<strong>de</strong>ro.Un elem<strong>en</strong>to que merece ser com<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> el segundo período intermedio es el alza <strong>de</strong> <strong>la</strong>isoterma 0º C, que varía <strong>en</strong>tre unos 300 a 500 m respecto <strong>de</strong>l clima actual. A<strong>de</strong>más,<strong>en</strong> un corte meridional sobre el Océano Pacífico a <strong>la</strong> longitud 100º W existe un<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to significativo hacia el sur (salvo <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> verano) <strong>de</strong> <strong>la</strong> celda <strong>de</strong>Hadley, lo cual es coher<strong>en</strong>te con un alza <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión superficial. Tanto el alza <strong>de</strong> <strong>la</strong>isoterma 0º C como <strong>la</strong> expansión hacia el sur <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción Hadley ocurr<strong>en</strong>principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los dos períodos intermedios seleccionados, o sea, promediando elsiglo XXI.Según el mo<strong>de</strong>lo HadCM3 sobre el Océano Pacífico <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 15º S y 180º <strong>de</strong> longitud y <strong>en</strong>dirección sureste, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> Zona <strong>de</strong> Converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Pacífico Sur caracterizada poruna ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones tropicales <strong>en</strong> <strong>la</strong> climatología actual. Este rasgo, aparececon increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> precipitación, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> otoño. Hacia el ecuador <strong>de</strong> su eje se<strong>de</strong>fine una región con disminuciones <strong>de</strong> precipitación el que es posible interpretar comoprovocado por <strong>la</strong> expansión hacia el sur <strong>de</strong> <strong>la</strong> subsi<strong>de</strong>ncia subtropical com<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> elpárrafo anterior. Durante <strong>la</strong> estación invernal esta región <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or precipitación alcanza <strong>la</strong>costa c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> con indicios <strong>de</strong> simi<strong>la</strong>r naturaleza <strong>en</strong> otoño. El C<strong>en</strong>tro-Sur <strong>de</strong>l paístambién aparece con m<strong>en</strong>or pluviometría <strong>en</strong> primavera y verano. Esta evolución concuerdacon <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> rama <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Hadley y el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>spresiones <strong>en</strong> superficie c<strong>en</strong>trado a 130º W y 42º S. En tanto, el extremo sur sólo muestraaum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones durante el otoño.4. Cambios regionales <strong>para</strong> fines <strong>de</strong>l siglo XXI4.1 Temperatura <strong>en</strong> superficieComo era esperable dominan los cambios positivos (cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to) <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s regiones,si<strong>en</strong>do mayores <strong>para</strong> el esc<strong>en</strong>ario A2. El cambio <strong>de</strong> temperatura media <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario A2respecto al clima actual sobre <strong>Chile</strong> contin<strong>en</strong>tal varía <strong>en</strong>tre 2° y 4°C, si<strong>en</strong>do más ac<strong>en</strong>tuadohacia <strong>la</strong>s regiones andinas y disminuy<strong>en</strong>do <strong>de</strong> norte a sur. Sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Región Austral bajo elesc<strong>en</strong>ario B2 hay sectores pequeños con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>or a 1°C. Estacionalm<strong>en</strong>te elcal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to es mayor <strong>en</strong> verano excedi<strong>en</strong>do los 5°C <strong>en</strong> algunos sectores altos <strong>de</strong> <strong>la</strong>Cordillera <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> verano.Una com<strong>para</strong>ción <strong>para</strong> el clima actual <strong>de</strong> los ciclos anuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura mediaestimada por medio <strong>de</strong> PRECIS con valores observados sirve <strong>para</strong> estimar el error <strong>de</strong> <strong>la</strong>mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción. En <strong>la</strong> faja <strong>en</strong>tre 17 y 23°S <strong>la</strong> correspon<strong>de</strong>ncia es muy bu<strong>en</strong>a, aunque el mo<strong>de</strong>lo<strong>en</strong>trega temperaturas medias inferiores <strong>en</strong> unos 2°C. En <strong>la</strong> faja compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre 32 y35°S, <strong>la</strong> coinci<strong>de</strong>ncia es muy bu<strong>en</strong>a <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o bajo, pero sobre los An<strong>de</strong>s PRECISsubestima <strong>la</strong> temperatura media anual lo que se justifica por <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> altitud <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>sposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo y <strong>la</strong> realidad, probablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bido a su ubicación<strong>en</strong> valles angostos que no quedan bi<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tados; como consecu<strong>en</strong>cia el ciclo anual <strong>de</strong>


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> Para el siglo XXI: Resum<strong>en</strong> Ejecutivo 5____________________________________________________________<strong>la</strong> faja es bi<strong>en</strong> simu<strong>la</strong>do aunque queda subestimado por el mo<strong>de</strong>lo. Este problema vuelve aaparecer <strong>en</strong> <strong>la</strong> faja 43-49°S y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or grado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s restantes, pero <strong>de</strong> manera g<strong>en</strong>eral losciclos anuales quedan bi<strong>en</strong> simu<strong>la</strong>dos. Convi<strong>en</strong>e notar que <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los cambios sehizo por <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre dos salidas <strong>de</strong> PRECIS <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong>s discrepanciascom<strong>en</strong>tadas con <strong>la</strong>s observaciones resultan m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>terminantes. En g<strong>en</strong>eral, el cambio <strong>de</strong><strong>la</strong>s temperaturas extremas diarias exhibe un patrón espacial y variación estacional simi<strong>la</strong>resa los com<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los cambios <strong>de</strong> temperatura media diaria. En particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong>smayores difer<strong>en</strong>cias (hasta 6°C cuando se consi<strong>de</strong>ra <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia A2-Clima Actual) seconc<strong>en</strong>tran sobre <strong>la</strong> cordillera <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona norte durante el verano, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>oresdifer<strong>en</strong>cias (siempre positivas) se conc<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona austral durante invierno.4.2 PrecipitaciónEn términos g<strong>en</strong>erales <strong>la</strong>s cumbres andinas marcan un contraste <strong>en</strong>tre ambas <strong>la</strong><strong>de</strong>ras con unaum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra ori<strong>en</strong>tal (Arg<strong>en</strong>tina) y una disminución <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra occi<strong>de</strong>ntal (<strong>Chile</strong>contin<strong>en</strong>tal y el Pacifico adyac<strong>en</strong>te), particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s medias y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estaciones<strong>de</strong> verano y otoño. Este contraste se manifiesta más ac<strong>en</strong>tuado <strong>en</strong> el esc<strong>en</strong>ario A2 durante elverano, <strong>en</strong> que <strong>la</strong> precipitación sobre ciertos sectores <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> c<strong>en</strong>tro-sur se reduc<strong>en</strong> a <strong>la</strong>mitad e incluso un cuarto <strong>de</strong>l valor actual, al mismo tiempo que <strong>la</strong> precipitación futura seduplica (respecto a <strong>la</strong> actual) inmediatam<strong>en</strong>te al este <strong>de</strong> <strong>la</strong> cordillera <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s. El<strong>de</strong>talle regional permite establecer que:• Sobre el sector altiplánico chil<strong>en</strong>o aparece un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> precipitaciones <strong>en</strong> primavera yverano, si<strong>en</strong>do más significativo el <strong>de</strong> primavera <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> I Región bajo elesc<strong>en</strong>ario A2 y más ext<strong>en</strong>dido hacia <strong>la</strong> II Región bajo el esc<strong>en</strong>ario B2.• En el Norte Chico el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones exti<strong>en</strong><strong>de</strong> su dominio bajo elesc<strong>en</strong>ario B2 abarcando toda <strong>la</strong> faja <strong>de</strong>l territorio chil<strong>en</strong>o <strong>en</strong>tre los 20 y 33°S <strong>en</strong> otoño, pero<strong>en</strong> invierno afecta solo a <strong>la</strong> región andina con mayor increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad norte.• En <strong>la</strong> región <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> C<strong>en</strong>tral hay una pérdida g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong> precipitación bajo elesc<strong>en</strong>ario A2, condición que se manti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> el esc<strong>en</strong>ario B2 con <strong>la</strong> excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>estación <strong>de</strong> otoño <strong>para</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s inferiores a 33°S. La pérdida es <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 40% <strong>en</strong> <strong>la</strong>stierras bajas ganando <strong>en</strong> magnitud hacia <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra andina durante el verano, peroreduciéndose durante el otoño y el invierno bajo el esc<strong>en</strong>ario B2.• La Región Sur exhibe una transición hacia los montos <strong>de</strong>l Clima Actual durante otoño einvierno, <strong>la</strong> cual es más rápida <strong>en</strong> el caso B2. Durante el verano <strong>la</strong>s pérdidas <strong>de</strong> pluviosidadson <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 40% reduciéndose <strong>en</strong> primavera a un 25%.• La Región Austral pres<strong>en</strong>ta pérdidas estivales <strong>de</strong> un 25%, pero se normaliza hacia elinvierno, y existe un leve aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el extremo sur que prevalece todo el año.Al igual que <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas medias se int<strong>en</strong>tó una validación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s salidas<strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo PRECIS <strong>para</strong> el Clima Actual com<strong>para</strong>ndo con observaciones. En g<strong>en</strong>eral <strong>la</strong>salida <strong>de</strong> PRECIS sobreestima <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o elevado lo que pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er suorig<strong>en</strong> <strong>en</strong> el efecto <strong>de</strong> valles angostos repres<strong>en</strong>tados pobrem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo y <strong>en</strong> losproblemas <strong>de</strong> medición <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación nival. Sin embargo, los ciclos anuales son bi<strong>en</strong>replicados por el mo<strong>de</strong>lo.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> Para el siglo XXI: Resum<strong>en</strong> Ejecutivo 6____________________________________________________________4.3 Impacto hidrológicoEl clima <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> contin<strong>en</strong>tal hacia finales <strong>de</strong>l siglo XXI obt<strong>en</strong>ido a través <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>loregional PRECIS pres<strong>en</strong>ta cambios significativos <strong>en</strong> temperatura y precipitación, sobretodo bajo el esc<strong>en</strong>ario más severo (SRES A2). Parece apropiado int<strong>en</strong>tar un resum<strong>en</strong>somero <strong>de</strong> ellos <strong>en</strong> aquellos aspectos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayor impacto sobre los recursos hídricos.Hay dos aspectos que <strong>de</strong>stacan, uno <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>l cambio <strong>en</strong> temperaturas y otro <strong>de</strong> loscambios <strong>en</strong> precipitación. El primero dice re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l área andina capaz<strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar nieve <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong>l año. Consi<strong>de</strong>rando que <strong>la</strong> isoterma <strong>de</strong> 0°C sufreun alza <strong>de</strong> altura por el proceso <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>s crecidas invernales <strong>de</strong> los ríos concabecera andina se verán increm<strong>en</strong>tadas por el consigui<strong>en</strong>te aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>casaportantes y <strong>la</strong> reserva nival <strong>de</strong> agua se verá disminuída. En <strong>la</strong> región cordilleranacompr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s 30 y 40°S, que correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s regiones mayorproductividad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista silvo-agro-pecuario y <strong>en</strong> el que se ubica <strong>la</strong>g<strong>en</strong>eración hidroeléctrica <strong>de</strong>l sistema interconectado, hay reducciones <strong>de</strong>l área compr<strong>en</strong>dida<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> isoterma cero <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong>l año, pérdida que es muy significativadurante los cuatro primeros meses <strong>de</strong>l año cal<strong>en</strong>dario.Por otra parte, <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> pluviometría, con excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> región altiplánica <strong>en</strong> veranoy el extremo austral <strong>en</strong> invierno, dominan <strong>la</strong>s disminuciones. Cabe notar que <strong>en</strong> <strong>la</strong> estacióninvernal todo el territorio nacional compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 30 y 40°S ve disminuídas susprecipitaciones. La pérdida también se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> al período estival por todo el territoriocompr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 38 y 50°S y aún más al norte por el sector andino.Tales disminuciones pluviométricas se suman a <strong>la</strong> elevación <strong>de</strong> <strong>la</strong> isoterma cero <strong>para</strong>ofrecer un cuadro particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te preocupante <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones C<strong>en</strong>tro y C<strong>en</strong>tro Sur.5. Variaciones <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l marCon re<strong>la</strong>ción al cambio climático, <strong>la</strong> causa más importante, que da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>un 80% <strong>de</strong> <strong>la</strong> variación observada <strong>en</strong> el último siglo, es <strong>la</strong> expansión o di<strong>la</strong>tación térmica<strong>de</strong>l agua que implica un cambio <strong>en</strong> su <strong>de</strong>nsidad. En el Tercer Informe <strong>de</strong>l IPCC se estimó<strong>en</strong>tre 110 a 430 mm <strong>para</strong> el año 2100 el alza media global originada <strong>en</strong> <strong>la</strong> expansióntérmica <strong>de</strong>l agua. Entre los mo<strong>de</strong>los usados se incluyó el HadCM3 con forzami<strong>en</strong>to pordifer<strong>en</strong>tes gases inverna<strong>de</strong>ro, aerosoles (efectos directo e indirecto) y cambios <strong>de</strong> ozonotroposférico, pero <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral el valor promedio pres<strong>en</strong>ta variaciones regionales por <strong>la</strong>scausas ya com<strong>en</strong>tadas y distintos mo<strong>de</strong>los AOGCM no muestran similitud <strong>en</strong> sus <strong>de</strong>talles.Fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> costa <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> existe una disminución g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el sector norte, con algomás <strong>de</strong> 20 cm, hasta el mar circumpo<strong>la</strong>r don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s alzas bor<strong>de</strong>an los 10 cm. Este últimorasgo es reproducido por <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los AOGCM. Combinando <strong>la</strong> informacióndisponible se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>para</strong> el litoral chil<strong>en</strong>o hacia fines <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te siglo alzas <strong>en</strong>tre 28 y16 cm, bajo el esc<strong>en</strong>ario A2 y <strong>en</strong>tre 24 y 14 cm <strong>para</strong> el esc<strong>en</strong>ario B2.


Indice Informe FinalPg1. Introducción 12. Evaluación <strong>de</strong> observaciones 42.1 Ciclo estacional medio 42.1.1 Precipitación 42.1.2 Temperatura 42.2 T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias climáticas 52.2.1 Precipitación 52.2.2 Regim<strong>en</strong> térmico superficial 72.2.3 Regim<strong>en</strong> térmico <strong>en</strong> <strong>la</strong> troposfera 82.2.4 Cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> condiciones térmicas extremas 93. Validación <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo forzante <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong> 113.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s 113.2 Campo <strong>de</strong> presión atmosférica media a nivel <strong>de</strong>l mar 123.3 Altura <strong>de</strong> geopot<strong>en</strong>cial a 200 hPa y magnitud <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to 163.4 Precipitación 163.5 Sección vertical <strong>de</strong> temperatura, humedad específica y velocidad vertical 203.6 Temperatura superficial <strong>de</strong>l mar 203.7 <strong>Variabilidad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación y <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar 204. Estimaciones <strong>para</strong> períodos intermedios(2011-2030 y 2046-2065) 264.1 Introducción 264.2 Campo <strong>de</strong> presión atmosférica 264.3 Vi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong> 200 hPa 314.4 Cortes meridionales <strong>de</strong> temperatura y velocidad vertical a 100°W 314.5 Campos <strong>de</strong> temperaturas superficiales 344.6 Precipitaciones 345. Cambios climáticos regionales <strong>para</strong> fines <strong>de</strong>l siglo XXI 395.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s 395.2 Mapas <strong>de</strong> temperatura superficial media estacionales 415.3 Mapas <strong>de</strong> precipitación acumu<strong>la</strong>da media estacional 455.4 Cortes zonales (W-E) <strong>de</strong> precipitación y temperatura 495.5 Vi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> superficie (a 2 m <strong>de</strong> altura) 495.6 Caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad climática 505.7 Com<strong>en</strong>tarios finales 50ANEXO 1: Cambios <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong>l mar 53A.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s: factores que afectan el nivel medio <strong>de</strong>l mar 53A.2 Variaciones observadas 54A.3 Variaciones asociadas al futuro cambio climático 54A.4 Proyección <strong>de</strong>l alza <strong>de</strong>l nivel medio <strong>de</strong>l mar 54A.5 Variaciones fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> costa <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> 56A.6 Discusión 57ANEXO A: Mo<strong>de</strong>lo Global acop<strong>la</strong>do HadCM3 59ANEXO B: Mo<strong>de</strong>lo Regional PRECIS 62


16/2011MDPOH nezapadne prachomI t<strong>en</strong>to, v médiách bez negácievyslov<strong>en</strong>ý výrok, potvrdi<strong>la</strong>t<strong>la</strong>čová konfer<strong>en</strong>cia, ktorása uskutočni<strong>la</strong> v pon<strong>de</strong>lok- 19. septembra, v priestorochMestského divad<strong>la</strong> P. O. Hviezdos<strong>la</strong>vana Laurínskej ulici.Jednou z tém, ktorá sa objavi<strong>la</strong>nedávno v médiách, je možnézatvor<strong>en</strong>ie MDPOH. Oslovilisme preto riaditeľa BKISV<strong>la</strong>dimíra Greža, aby sa k danejproblematike vyjadril. Podľanedávno medializovanýchinformácii totiž údajne divadlozapadá prachom a ponúka l<strong>en</strong>veľmi jednoduché predstav<strong>en</strong>iabez v<strong>la</strong>stných premiér.„Témy niektorých médií sanedajú prehliadnuť, o to viac,že z nepochopiteľných dôvodovpoužívajú povrchné a nepresnéúdaje, s ktorými rozhodn<strong>en</strong>esúh<strong>la</strong>sím. Doba jeskutočne náročná a mestomusí šetriť, našou úlohou jevšak hľadať a nachádzať rieš<strong>en</strong>ia,nie zatvárať divadlo. Mestskédivadlo P. O. Hviezdos<strong>la</strong>vavstúpilo v septembri do svojej3. diva<strong>de</strong>lnej sezóny a jehopredchádzajúce dve boli viacnež úspešné. Vyše 200 predstav<strong>en</strong>ía skoro 42 000 divákov– to sú čís<strong>la</strong>, ktoré sú spoj<strong>en</strong>és dvomi sezónami Mestskéhodivad<strong>la</strong>.Na margo „jednoduchýchpredstav<strong>en</strong>í“ spom<strong>en</strong>iem l<strong>en</strong>skutočnosť, že na našich doskáchsme predstavili také insc<strong>en</strong>ácieako Mobil (hra získa<strong>la</strong>C<strong>en</strong>u Novej drámy 2009za najlepšiu insc<strong>en</strong>áciu súčasnejsvetovej hry), Ivanov(c<strong>en</strong>a DOSKY za najlepšiu insc<strong>en</strong>áciu,réžiu, scénu, kostýmya scénickú hudbu), po 10rokoch do Bratis<strong>la</strong>vy zavítaloslávne Divadlo Semafor, ktoréodohralo svoje dve hry práveu nás. V priestoroch MDPOH sakonali aj také podujatia ako Bratis<strong>la</strong>vskýbál, či koncerty RichardaMüllera, Adriany Kučerovej amnohých iných,“ povedal V<strong>la</strong>dimírGrežo.V septembri divadlo spustilouž 3. diva<strong>de</strong>lnú sezónu jedinečnýmpredstav<strong>en</strong>ím Up´<strong>en</strong>d´downčeského súboru Cirk LaPutyka a v pláne sú podľa ve<strong>de</strong>niaaj ďalšie zaujímavé projekty.„Boli sme veľmi radi, že súborCirk La Putyka prijal našepozvanie a predviedol návštevníkomMDPOH úžasné predstav<strong>en</strong>ieUp´<strong>en</strong>d´down. Diváci bolinadš<strong>en</strong>í, o čom svedčí i vypredanédivadlo. Zároveň nás potešilo,že práve počas premiéryv MDPOH sa herci dozve<strong>de</strong>li,že v Čechách získali prestížnuc<strong>en</strong>u Diva<strong>de</strong>lných novín a Sazkyza najlepšiu insc<strong>en</strong>áciu rokav sekcii divadlo a tanec. V novejsezóne, konkrétne v novembri,nás čakajú aj nové projekty ako2. ročník Noci divadiel na podneta v spolupráci s Diva<strong>de</strong>lnýmústavom Bratis<strong>la</strong>va. Novinkoubu<strong>de</strong> i premiéra jednoaktoviekW. All<strong>en</strong>a a na jar v roku 2012chystaná druhá v<strong>la</strong>stná premiéraMDPOH – hra V. Klimáčka snázvom Pygm@lion.sk,“ dodalriaditeľ BKIS.Na t<strong>la</strong>čovej konfer<strong>en</strong>cií nechýba<strong>la</strong>ni herec Martin Huba,predstaviteľ Mr. Jaya z úspešnejprvej premiéry Mestskéhodivad<strong>la</strong> - hry Goldbergovskévariácie, k<strong>de</strong> je jedným z h<strong>la</strong>vnýchúčinkujúcich.„Bol som rád, že divadlosiahlo po takomto vážnom titule.Divadlo, ktoré bolo vo svojejpodstate zamerané viac-m<strong>en</strong>ejna komerčný repertoár, čo bolopochopiteľné, lebo divadlo saServis strana 9potrebovalo uviesť, aj sa uživiť,siahlo po takomto riskantnomtitule. To bol pre mňa prísľubkvality uvažovania ve<strong>de</strong>niatejto inštitúcie, a preto somsa aj veľmi rád projektu zúčastnil,“povedal Martin Huba.V súčasnej dobe je kultúrana Slov<strong>en</strong>sku často úzkospoj<strong>en</strong>á s financiami a tejtotéme sa nevyhol ani MartinHuba. „Kultúra, špeciálne divadlo,je pozitívne ekonomickyvyčísliteľná záležitosť. Pohľad,že divadlo stojí l<strong>en</strong> p<strong>en</strong>iaze,nie je pravdivý a nemáopodstatn<strong>en</strong>ie. To perc<strong>en</strong>toľudí, ktoré do divad<strong>la</strong> chodí,extrémne vysoké nie je, alezväčša sú to ľudia mi<strong>en</strong>kotvorní,ktorí odovzdávajú informáciudo svojho okolia“.Herečka Michae<strong>la</strong> Čobejovása na t<strong>la</strong>čovej konfer<strong>en</strong>ciivyjadri<strong>la</strong> k chystanémuprojektu jednoaktoviekWoodyho All<strong>en</strong>a s názvamiOld Saybrook a R se usó el mo<strong>de</strong>lo regional PRECIS (Providing Regional Climates for ImpactStudies), <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por el Hadley C<strong>en</strong>ter <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina Meteorológica <strong>de</strong>l


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 2________________________________________Reino Unido (ver Anexo B). La resolución espacial que se usó fue <strong>de</strong> 25 km, cubri<strong>en</strong>dotodo el territorio contin<strong>en</strong>tal, tal resolución es <strong>la</strong> máxima obt<strong>en</strong>ible, con el mo<strong>de</strong>lo PRECISque no acepta más que un anidami<strong>en</strong>to. Las condiciones aplicadas <strong>en</strong> el bor<strong>de</strong> <strong>de</strong>l dominioregional fueron extraídas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones globales obt<strong>en</strong>idas con el mo<strong>de</strong>lo atmosféricoHadAM3P <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Hadley <strong>de</strong>l Reino Unido que a su vez ha sido <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>l un mo<strong>de</strong>loglobal HadCM3 (ver Anexo A). Este último es un Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Circu<strong>la</strong>ción G<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> que <strong>la</strong>atmósfera y el océano están acop<strong>la</strong>dos (AOGCM), posee una resolución media <strong>de</strong> 300x300km, aproximadam<strong>en</strong>te, y ha sido corrido <strong>para</strong> simu<strong>la</strong>r condiciones <strong>en</strong> un periodo <strong>de</strong> unaduración superior a 1000 años exhibi<strong>en</strong>do una <strong>de</strong>riva pequeña <strong>en</strong> el clima próximo a <strong>la</strong>superficie terrestre. Por ello es uno <strong>de</strong> los mo<strong>de</strong>los recom<strong>en</strong>dados por el IPCC(Intergovernm<strong>en</strong>tal Panel on Climate Change). Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong> este mo<strong>de</strong>lohan sido analizadas <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s variaciones interanuales (F<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> El Niño-LaNiña) e inter<strong>de</strong>cadales y com<strong>para</strong>do con otros mo<strong>de</strong>los globales acop<strong>la</strong>dos con resultadosmuy favorables (Montecinos, 2006, comunicación personal).El análisis que se solicitó difer<strong>en</strong>cia cinco fajas <strong>la</strong>titudinales: Norte Gran<strong>de</strong> (18-26°S),Norte Chico (26-32°S), Zona C<strong>en</strong>tro Norte (32-37°S), Zona C<strong>en</strong>tro Sur (37-45°S) y ZonaAustral (45-56°S). En <strong>la</strong> dirección W-E se solicita analizar por se<strong>para</strong>do una zona costera,que incluye <strong>la</strong> Cordillera <strong>de</strong> Costa, el Valle C<strong>en</strong>tral y <strong>la</strong> Cordillera <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s. Estaúltima difer<strong>en</strong>ciación obligó a usar <strong>la</strong> mejor resolución obt<strong>en</strong>ible con el mo<strong>de</strong>lo regionalPRECIS (25 km). El dominio <strong>de</strong> cálculo regional efectivo (con información útil) cubrió unrectángulo con <strong>la</strong>dos <strong>en</strong>tre 18°S hasta 55°S <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud y <strong>en</strong>tre 100°W a 55°W <strong>de</strong> longitud, elcual fue cubierto por un red regu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> puntos con se<strong>para</strong>ciones <strong>de</strong> 25 km <strong>en</strong> ambasdirecciones <strong>en</strong> los cuales se evaluaron <strong>la</strong>s variables atmosféricas a intervalos <strong>de</strong> tiempopequeños (<strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> un minuto) hasta completar los 30 años <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción.Adicionalm<strong>en</strong>te, se solicitó realizar el estudio <strong>para</strong> dos esc<strong>en</strong>arios <strong>de</strong> emisiones incluídos<strong>en</strong> el último informe <strong>de</strong>l IPCC, uno mo<strong>de</strong>rado (SRES B2) y otro severo (SRES A2). Estefactor significó hacer dos mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos regionales <strong>para</strong> el período <strong>de</strong> 30 años <strong>de</strong> <strong>la</strong>proyección principal solicitada (2071-2100), aparte <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to regional <strong>de</strong> 30años <strong>para</strong> el clima actual (1961-1990) respecto <strong>de</strong>l cual se evaluaron los cambios <strong>en</strong>superficie que se asocian a cada esc<strong>en</strong>ario (Figura 1.1).También se realizaron estimaciones <strong>para</strong> dos períodos intermedios 2011-2030 y 2046-2065basadas <strong>en</strong> salidas <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo global HadCM3 <strong>de</strong> baja resolución.Finalm<strong>en</strong>te, se efectuaron estimaciones g<strong>en</strong>erales <strong>para</strong> <strong>la</strong>s variaciones <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong>base a información proporcionada por los mo<strong>de</strong>los globales acop<strong>la</strong>dos.Las salidas <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo, pue<strong>de</strong>n ser accesadas <strong>en</strong> cada punto <strong>de</strong>l dominio geográfico (coninterpo<strong>la</strong>ción bidim<strong>en</strong>sional <strong>en</strong> caso que no se trate <strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> <strong>la</strong> gril<strong>la</strong>) <strong>para</strong> obt<strong>en</strong>erseries <strong>de</strong> tiempo <strong>de</strong> distintas variables <strong>de</strong> interés, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> temperatura media, máximay mínima, y <strong>la</strong> precipitación. Con el<strong>la</strong>s el usuario pue<strong>de</strong> construir histogramas <strong>de</strong>distribución empírica <strong>para</strong> cada variable, pudi<strong>en</strong>do se<strong>para</strong>r difer<strong>en</strong>tes períodos <strong>de</strong> interéscomo estaciones <strong>de</strong>l año (verano, otoño, primavera e invierno) y ajustar funciones <strong>de</strong>distribución <strong>de</strong> probabilidad (fdp). Así, <strong>para</strong> cada punto <strong>de</strong> gril<strong>la</strong> y variable, se contará con3 fdp: una <strong>de</strong>l clima actual y 2 <strong>de</strong>l clima futuro <strong>en</strong> el período 2070-2100 (<strong>para</strong> dos


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 3________________________________________esc<strong>en</strong>arios S-A y S-B), lo que permitirá estimar los cambios no solo <strong>en</strong> los valores mediossino que también <strong>en</strong> los valores extremos.Reanálisis NCEP/NCARCMAP precipReynolds-Smith SSTClimaActualHadAM3PGCMCB LatPRECISRCMSST obs+ΔSSTHadCM3AOGCMSresA2PeríodosintermediosSres A2ActualSres B2ObservacionesObservacionesFig. 1.1: Re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre mo<strong>de</strong>los globales y regionales (celeste), validación conobservaciones (amarillo) y com<strong>para</strong>ciones <strong>en</strong>tre salidas <strong>de</strong> PRECIS (azul y ver<strong>de</strong>).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 4________________________________________2. Evaluación <strong>de</strong> observaciones2.1 Ciclo estacional medioEsta sección hace uso <strong>de</strong> información proporcionada por <strong>la</strong> Dirección Meteorológica <strong>de</strong><strong>Chile</strong>, <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Aguas y el Servicio Meteorológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada.2.1.1 PrecipitaciónA lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> se distingu<strong>en</strong> tres tipos <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> el año. En<strong>la</strong>s Regiones C<strong>en</strong>tral y C<strong>en</strong>tro-Sur existe un ciclo anual bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finido caracterizado por unmáximo invernal y un período estival con un monto significativam<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>or que vaaum<strong>en</strong>tando hacia el sur. Este regim<strong>en</strong> se conoce como el regim<strong>en</strong> mediterráneo y abarca<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 30°S hasta los 40°S, aproximadam<strong>en</strong>te. La Región Austral que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> al W<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cumbres andinas se caracteriza por una precipitación abundante <strong>en</strong> todos los meses<strong>de</strong>l año llegando a acumu<strong>la</strong>r varios metros <strong>en</strong> el año, pero <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra ori<strong>en</strong>tal los montosdisminuy<strong>en</strong> <strong>en</strong> aproximadam<strong>en</strong>te un or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> magnitud. Un tercer tipo <strong>de</strong> ciclo, conprecipitaciones mo<strong>de</strong>stas (algunas c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>es <strong>de</strong> mm al año) conc<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> verano, espropio <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona altiplánica <strong>de</strong>l Norte Gran<strong>de</strong> (con altitu<strong>de</strong>s que exce<strong>de</strong>n los 3000 m), pero<strong>en</strong> cotas inferiores domina una extrema ari<strong>de</strong>z <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el límite norte <strong>de</strong>l país hasta los 27°S.A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa los montos anuales alcanzan los 100 mm a <strong>la</strong> <strong>la</strong>titud <strong>de</strong> La Ser<strong>en</strong>a,sobrepasan los 1000 mm <strong>en</strong> Concepción, los 2000 <strong>en</strong> Valdivia y los 3000 mm <strong>en</strong> Chiloé. Elmáximo se registra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s is<strong>la</strong>s Guarelo con 7000 mm y <strong>de</strong>crec<strong>en</strong> hacia el sur <strong>para</strong> registrarunos 1200 mm <strong>en</strong> el Cabo <strong>de</strong> Hornos.Los ciclos anuales observados así como <strong>la</strong>s magnitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación anual se ilustran<strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 5.2 <strong>en</strong> que se com<strong>para</strong>n con <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong> PRECIS.2.1.2 TemperaturaPor otra parte <strong>la</strong>s temperaturas <strong>de</strong>l litoral pres<strong>en</strong>tan una variación mo<strong>de</strong>sta <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>variación <strong>en</strong> <strong>la</strong>titud por <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia oceánica. Variando <strong>en</strong> promedio anual <strong>en</strong>tre unos 6°C<strong>en</strong> el extremo austral, 15°C <strong>en</strong> <strong>la</strong> costa c<strong>en</strong>tral y 17°C <strong>en</strong> <strong>la</strong> I Región. El factor que másinfluye <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias térmicas es el relieve, mediante <strong>la</strong> disminución altitudinal y alimpedir el acceso <strong>de</strong>l aire marino hacia <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>cas y <strong>la</strong> <strong>de</strong>presión c<strong>en</strong>tral.En g<strong>en</strong>eral el ciclo anual sigue <strong>la</strong> <strong>de</strong>clinación so<strong>la</strong>r con meses invernales con m<strong>en</strong>ortemperatura que los <strong>de</strong> verano particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s mayores.Los ciclos anuales observados así como <strong>la</strong>s magnitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura anual se ilustran<strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 5.1 <strong>en</strong> que se com<strong>para</strong>n con <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong> PRECIS.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 5________________________________________2.2 T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias climáticasEn esta sección se realiza una síntesis <strong>de</strong> resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> diversos estudiosre<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l cambio climático <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> durante <strong>la</strong>s décadas másreci<strong>en</strong>tes. Estos se refier<strong>en</strong> principalm<strong>en</strong>te al régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> precipitación (Aceituno et al.,1992; Quintana, 2004; Quintana y Aceituno, 2006), temperatura media a nivel <strong>de</strong> superficie(Aceituno et al., 1992; Ros<strong>en</strong>bluth et al., 1997), temperaturas máxima y mínima diaria(Ros<strong>en</strong>bluth et al., 1997; Boisier y Aceituno, 2006), estructura vertical <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura <strong>en</strong>estaciones aerológicas (Aceituno et al., 1992, Boisier y Aceituno, 2006) y ev<strong>en</strong>tos extremos<strong>de</strong> temperatura (Vil<strong>la</strong>rroel et al., 2006).2.2.1 PrecipitaciónDurante el siglo XX se verificó una significativa disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> <strong>la</strong>región subtropical <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> (Aceituno et al., 1992). Esta situación contrasta fuertem<strong>en</strong>te conlo ocurrido <strong>en</strong> el marg<strong>en</strong> ori<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> región subtropical <strong>de</strong>l contin<strong>en</strong>te don<strong>de</strong> <strong>la</strong>precipitación ha mostrado un significativo increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mediados <strong>de</strong>l siglo XX. En unestudio reci<strong>en</strong>te (Quintana, 2004) se muestra que <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>,al sur <strong>de</strong> 30°S, esta condicionada por una fuerte variabilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> tiempo <strong>de</strong>cadal,<strong>la</strong> cual se vincu<strong>la</strong> a cambios <strong>en</strong> esa misma esca<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Osci<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l Sur (y <strong>de</strong> <strong>la</strong>frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos El Niño y La Niña) así como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones atmosféricas yoceánicas <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca <strong>de</strong>l Pacífico (Osci<strong>la</strong>ción Decadal <strong>de</strong>l Pacífico). Los resultadosmás significativos <strong>de</strong> ese estudio fueron reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> un congresointernacional (Quintana y Aceituno, 2006). En <strong>la</strong> Figura 2.1 se muestran los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia lineal <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación anual al consi<strong>de</strong>rar periodos móviles <strong>de</strong> 30 años <strong>en</strong>tre1930 y 2000. En <strong>la</strong> región <strong>en</strong>tre 30°S y 39°S se aprecia el predominio <strong>de</strong> una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncianegativa hasta aproximadam<strong>en</strong>te 1970. El aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> inviernosre<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te lluviosos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s décadas posteriores contribuyó a revertir <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te <strong>en</strong> esta región, estableciéndose una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia positiva que alcanzó su mayorint<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong> el período 1955 – 1985. La evolución <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> pluviométrico <strong>en</strong> <strong>la</strong> regiónc<strong>en</strong>tro-sur y sur <strong>de</strong>l país ha sido marcadam<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> observada <strong>en</strong> <strong>la</strong> regiónsubtropical. En <strong>la</strong> Figura 2.1 se aprecia que <strong>la</strong> significativa t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia positiva que fuedominante <strong>en</strong> esta región hasta mediados <strong>de</strong> los años 70 dio paso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s décadas másreci<strong>en</strong>tes a una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te que se ha mant<strong>en</strong>ido hasta ahora.La Figura 2.2 resume <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> el periodo 1970 – 2000, <strong>en</strong> el cual <strong>la</strong> precipitación semantuvo aproximadam<strong>en</strong>te estacionaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones IV, V y Metropolitana (30°S –33°S). Mas hacia el sur se aprecia <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia negativa, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>tebi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finida <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s regiones VIII y XI (39°S - 45°S).El análisis <strong>de</strong> los cambios <strong>en</strong> el comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación diaria se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong><strong>de</strong>sarrollo. Sin embargo, resultados preliminares pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> Quintana (2004) sugier<strong>en</strong>que <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> <strong>la</strong> región c<strong>en</strong>tro-sur <strong>de</strong>l país durante <strong>la</strong>s décadasmás reci<strong>en</strong>tes se asocia con una disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> días con precipitación asícomo <strong>de</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> los días con lluvia.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 6________________________________________Figura 2.1 T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncialineal <strong>de</strong> precipitaciónanual (mm/30 años)calcu<strong>la</strong>da <strong>para</strong> índicesregionales <strong>de</strong>precipitación sobreperiodos móviles <strong>de</strong> 30años <strong>en</strong>tre 1930 y 2000(Fu<strong>en</strong>te: Quintana yAceituno, 2006)0,70,5S. U./ 10 years0,30,1-0,1-0,3-0,5-0,7303540455055ºSFigura 2.2. T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia lineal <strong>de</strong> precipitación anual <strong>en</strong> estaciones chil<strong>en</strong>as al sur <strong>de</strong>30°S durante el periodo 1970 - 2000, expresadas como cambio <strong>en</strong> valores normalizadospor cada 10 años. La línea <strong>de</strong> puntos indica los límites <strong>de</strong> los valores positivos onegativos <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que son estadísticam<strong>en</strong>te significativos a un nivel <strong>de</strong> 95%(Fu<strong>en</strong>te: Quintana y Aceituno, 2006).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 7________________________________________2.2.2 Régim<strong>en</strong> térmico superficial<strong>Estudio</strong>s <strong>de</strong> los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> temperatura media a nivel <strong>de</strong> superficie a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> costaextratropical <strong>de</strong> Sudamérica realizados durante <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1990 (Aceituno et al., 1992;Ros<strong>en</strong>bluth et al., 1997), mostraron que a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1940 o 1950 estuvocaracterizado por un régim<strong>en</strong> térmico re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te estacionario con excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> regiónc<strong>en</strong>tro-sur don<strong>de</strong> se observó un marcado <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura media. Esta situaciónfue interrumpida por un aum<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te abrupto a mediados <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970,que se asocia a un cambio <strong>de</strong> fase <strong>de</strong> <strong>la</strong> Osci<strong>la</strong>ción Decadal <strong>de</strong>l Pacífico Actualm<strong>en</strong>te se<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> los regim<strong>en</strong>es <strong>de</strong> temperaturasextremas diaria (máxima - mínima) <strong>en</strong> el periodo a partir <strong>de</strong> 1960. Resultados preliminaressugier<strong>en</strong> que el régim<strong>en</strong> térmico superficial se ha mant<strong>en</strong>ido re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te estacionariodurante <strong>la</strong>s décadas mas reci<strong>en</strong>tes, con excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> región compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre Santiagoy Concepción don<strong>de</strong> se aprecian aum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> +0.05°C/década y <strong>de</strong> +0.18°C/década <strong>en</strong> lospromedios anuales <strong>de</strong> temperatura máxima y mínima, respectivam<strong>en</strong>te. El cambio <strong>de</strong>régim<strong>en</strong> térmico a mediados <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970 se aprecia c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>los valores medios anuales <strong>de</strong> temperaturas extremas diarias <strong>en</strong> estaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s regionesnorte y c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>l país, como se aprecia <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 2.3. El cambio <strong>de</strong> tipo "peldaño" <strong>en</strong> elrégim<strong>en</strong> térmico <strong>en</strong> esta región ti<strong>en</strong>e un efecto notable <strong>en</strong> el cálculo <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias lineales,como se ilustra <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 2.1. Así, <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias calcu<strong>la</strong>das sobre el periodo 1961-2004indican valores <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> +0.3°/década a +0.4°/década <strong>para</strong> los promedios anuales <strong>de</strong>temperatura mínima, respectivam<strong>en</strong>te. Sin embargo al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>temperatura mínima durante los periodos 1961-76 y 1977-2004 <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias resultantesson mayoritariam<strong>en</strong>te negativas.Tab<strong>la</strong> 2.1: T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias lineales <strong>para</strong> los promedios anuales <strong>de</strong> temperaturasextremas diarias (máxima y mínima) durante los periodos indicados. (Ref: Boisiery Aceituno, 2006).Max. | Min.Temp.1961-2004 1961-1976 1977-2004Arica -0.06 | 0.35 -0.38 | -0.33 -0.55 | 0.25Iquique -0.11 | 0.26 -0.18 | 0.20 -0.61 | -0.04Antofagasta 0.00 | 0.39 -0.28 | -0.16 -0.17 | -0.05Copiapó 0.07 | 0.39 -0.46 | -0.14 -0.02 | -0.02Vall<strong>en</strong>ar -0.03 | 0.34 -0.44 | 0.07 -0.20 | -0.20La Ser<strong>en</strong>a -0.01 | 0.27 -0.39 | 0.00 -0.26 | -0.03


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 8________________________________________Figura 2.3. Promedios <strong>de</strong> anomalías <strong>de</strong> temperaturas medias anuales (temperaturamáxima y mínima diaria) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> Antofagasta, Copiapó, Vall<strong>en</strong>ar y LaSer<strong>en</strong>a. Las anomalías se calcu<strong>la</strong>ron respecto a los promedios <strong>de</strong>l periodo 1961-1990.Las líneas gruesas repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias lineales <strong>en</strong> los periodos 1961-76 y 1977 –2004.1.3 Régim<strong>en</strong> térmico <strong>en</strong> <strong>la</strong> troposfera.La evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura <strong>en</strong> distintos niveles por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie a partir <strong>de</strong>1958 fue analizada <strong>en</strong> Aceituno et al. (1992) a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> información recogida <strong>en</strong> <strong>la</strong>sestaciones aerológicas chil<strong>en</strong>as (Antofagasta, Quintero, Puerto Montt y Punta Ar<strong>en</strong>as). Entérminos g<strong>en</strong>erales se <strong>de</strong>tectó una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia positiva <strong>en</strong> niveles <strong>de</strong> 700, 500 y 300 hPa ynegativa <strong>en</strong> niveles por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> tropopausa (100, 50 y 30 hPa). En el contexto <strong>de</strong> unproyecto financiado por el Programa Bic<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia y Tecnología <strong>de</strong> CONICYT<strong>para</strong> evaluar <strong>en</strong> forma integral <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong>l sistema climático <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> (PBCT-ACT-19), se está haci<strong>en</strong>do una nueva evaluación <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>para</strong> el periodo posterior a 1976.En <strong>la</strong> Figura 2.4 se muestran resultados preliminares, correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> estaciónaerológica <strong>de</strong> Antofagasta (23ºS). Se aprecia <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>temperatura <strong>en</strong> <strong>la</strong> capa límite que contrasta con una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia positiva <strong>en</strong> niveles por<strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> capa <strong>de</strong> inversión térmica, hasta aproximadam<strong>en</strong>te 300 hPa. Por otra parte, <strong>en</strong>los niveles superiores <strong>de</strong> <strong>la</strong> troposfera y <strong>en</strong> <strong>la</strong> baja estratosfera el régim<strong>en</strong> térmico ha estadocaracterizado por una significativa t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia negativa. Este comportami<strong>en</strong>to que ha sidoreportado <strong>para</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estaciones aerológicas a nivel mundial, es coher<strong>en</strong>te con loesperado como resultado <strong>de</strong> una int<strong>en</strong>sificación <strong>de</strong>l efecto invernado por causasantropogénicas.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 9________________________________________Figura 2.4: T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia lineal <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura (º/década) <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1000 hPa hasta 50 hPasobre Antofagasta (23ºS) durante el periodo 1977 - 2005 (línea gruesa). Las líneas<strong>de</strong>lgadas a indican el nivel <strong>de</strong> significancia <strong>de</strong> 95% <strong>para</strong> valores positivos y negativos<strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, <strong>de</strong> acuerdo a un test <strong>de</strong> Montecarlo. Las líneas segm<strong>en</strong>tadas horizontalesindican los niveles <strong>de</strong> base y tope <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión, <strong>la</strong> isoterma 0ºC y <strong>la</strong> tropopausa.2.2.4 Cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> condiciones térmicas extremasEn un estudio que se está <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Dirección Meteorológica <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> con apoyo<strong>de</strong>l proyecto PBCT-ACT-19, se están analizando series diarias <strong>de</strong> temperaturas extremas(máxima y mínima) <strong>en</strong> 16 estaciones chil<strong>en</strong>as <strong>en</strong>tre 18ºS y 53ºS, con el objeto <strong>de</strong> evaluarlos cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> condiciones térmicas extremas tales como ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>una temperatura máxima inferior al perc<strong>en</strong>til 10% (día frío) o superior al perc<strong>en</strong>til 90% (díacálido), o <strong>de</strong> una temperatura mínima inferior a 10% (noche fría) o superior al perc<strong>en</strong>til90% (noche cálida). Los resultados preliminares muestran que los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> condiciones térmicas está fuertem<strong>en</strong>te modu<strong>la</strong>da por <strong>la</strong> variabilidadclimática asociada a <strong>la</strong> Osci<strong>la</strong>ción Decadal <strong>de</strong>l Pacífico (ODP). De este modo, el cambio <strong>de</strong>fase <strong>de</strong> <strong>la</strong> ODP a mediado <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970 se tradujo <strong>en</strong> un aum<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>teabrupto <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura y <strong>en</strong> un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos El Niño lo que hat<strong>en</strong>ido un fuerte impacto <strong>en</strong> índices <strong>de</strong> extremos térmicos tales como <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>noches cálidas, como se ilustra <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 2.5.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 10________________________________________% average regional of the warm nights50454035302520151050196119641967197019731976197919821985198819911994199720002003Figura 2.5. Figure Promedio 2 <strong>de</strong> Mean porc<strong>en</strong>tajes value <strong>de</strong> of noches the perc<strong>en</strong>tage cálidas (T. mínima of warm superior al perc<strong>en</strong>til90%) <strong>en</strong> cinco nights estaciones at 5 stations costeras in <strong>en</strong>tre northern 18ºS <strong>Chile</strong> y 30ºS in (Arica, the region Iquique, Antofagasta,Copiapó y 18°S La Ser<strong>en</strong>a), - 30°S <strong>para</strong> (Arica, cada Iquique, año <strong>en</strong>tre Antofagasta, 1961 y 2003. Copiapó Las flechas indican <strong>la</strong>ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> and ev<strong>en</strong>tos La Ser<strong>en</strong>a) El Niño (Ref. during Vil<strong>la</strong>rroel 1961-2003. et al., 2006)Arrows indicatethe occurr<strong>en</strong>ce of El Niño ev<strong>en</strong>ts.Refer<strong>en</strong>ciasAceituno, P., H. Fu<strong>en</strong>zalida, and B. Ros<strong>en</strong>bluth, 1992: Climate along the extratropical Westcoast of South America. Pp. 61-69 <strong>en</strong> Earth Systems responses to global change (Eds. H.A.Mooney, B. Kronberg and E.R. Fu<strong>en</strong>tes), Aca<strong>de</strong>mic Press.Boisier, J. P. and P. Aceituno, 2006: Changes in surface and upper-air temperature alongthe arid coast of northern <strong>Chile</strong>. Proceedings of 8 ICSHMO, Foz do Iguaçu, Brazil, April24-28, 2006, INPE, p. 227-228.Quintana, J., 2004: <strong>Estudio</strong> <strong>de</strong> los factores que explican <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación<strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>en</strong> esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> tiempo inter<strong>de</strong>cadal. Tesis <strong>de</strong> Magíster <strong>en</strong> Geofísica, Universidad <strong>de</strong><strong>Chile</strong>, 2004.Quintana J. y P. Aceituno, 2006: Tr<strong>en</strong>ds and inter<strong>de</strong>cadal variability of rainfall in <strong>Chile</strong>. Proceedingsof 8 ICSHMO, Foz do Iguaçu, Brazil, April 24-28, 2006, INPE, p. 371-372.Ros<strong>en</strong>bluth, B., H. Fu<strong>en</strong>zalida, and P. Aceituno, 1997: Rec<strong>en</strong>t temperature variations inSouthern South America. Int. J. of Climatology, 17, 67-85.Vil<strong>la</strong>rroel, B. Ros<strong>en</strong>bluth B, and P. Aceituno, 2006: Climate change along the extratropicalWest coast of South America: extreme temperatures. Proceedings of 8 ICSHMO, Foz doIguaçu, Brazil, April 24-28, 2006, INPE, p. 487-489.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 11________________________________________3. Validación <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo forzante <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong>3.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>sEl mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong> con que se fuerzan indirectam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones regionales esel mo<strong>de</strong>lo HadCM3 <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el Hadley C<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Meteorological Office <strong>de</strong>l ReinoUnido (Gordon et al, 2000). El HadCM3 (Hadley C<strong>en</strong>ter Climate Mo<strong>de</strong>l versión 3) es unmo<strong>de</strong>lo acop<strong>la</strong>do <strong>de</strong> atmósfera y océano. La compon<strong>en</strong>te oceánica <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo ti<strong>en</strong>e 20niveles verticales y una resolución horizontal <strong>de</strong> 1.25 por 1.25 grados. Esta alta resoluciónpermite que <strong>la</strong> versión 3 <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo no requiera <strong>de</strong> ajustes adicionales <strong>de</strong> flujos <strong>de</strong> calor yagua dulce al océano <strong>para</strong> producir una simu<strong>la</strong>ción realista (versiones anteriores requerían<strong>de</strong> ajustes artificiales). La compon<strong>en</strong>te atmosférica <strong>de</strong>l HadCM3 ti<strong>en</strong>e 19 niveles <strong>en</strong> <strong>la</strong>vertical y una resolución <strong>de</strong> 2.5 grados <strong>en</strong> <strong>la</strong>titud y 3.75 grados <strong>en</strong> longitud, estocorrespon<strong>de</strong> a aproximadam<strong>en</strong>te 417 x 278 km <strong>en</strong> el ecuador, que se reduce a 295 x 278 kma 45 grados <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud. El mo<strong>de</strong>lo incluye un esquema radiativo con radiaciónes infrarroja(emisión terrestre) y visible (so<strong>la</strong>r), efecto <strong>de</strong> gases inverna<strong>de</strong>ro y aerosoles, interacción con<strong>la</strong> superficie, procesos <strong>de</strong> convección y nubes, etc.Las salidas <strong>de</strong> este mo<strong>de</strong>lo son usadas <strong>para</strong> forzar <strong>en</strong> superficie un mo<strong>de</strong>lo atmosférico <strong>de</strong>características simi<strong>la</strong>res a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scritas pero <strong>de</strong> mayor resolución, HadAM3 con el cual seforzaron <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones regionales que se g<strong>en</strong>eraron con el mo<strong>de</strong>lo PRECIS<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por el mismo c<strong>en</strong>tro.La validación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong> se realizó com<strong>para</strong>ndo <strong>la</strong>climatología actual producida por el mo<strong>de</strong>lo HadCM3 con aquel<strong>la</strong> <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> losReanálisis NCEP/NCAR. Los datos <strong>de</strong> los Reanálisis <strong>de</strong> NCEP/NCAR son el resultado <strong>de</strong>un proyecto <strong>para</strong> producir estados <strong>de</strong> <strong>la</strong> atmósfera basados <strong>en</strong> datos históricos <strong>de</strong>l período1948 hasta el pres<strong>en</strong>te. Para esto utiliza un sofisticado sistema <strong>de</strong> asimi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> datos queincorpora una <strong>en</strong>orme cantidad <strong>de</strong> observaciones meteorológicas y oceánicas <strong>de</strong> diversasfu<strong>en</strong>tes. Por lo tanto los datos <strong>de</strong>l Reanálisis NCEP/NCAR correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> mejorestimación <strong>de</strong>l estado atmosférico <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> cartas <strong>de</strong> cobertura global a 17 niveles,cada 6 horas y digitalizadas con una resolución horizontal <strong>de</strong> 2.5º <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud por 2.5º <strong>de</strong>longitud. Estos datos, que <strong>en</strong> un inicio t<strong>en</strong>ían una cantidad reducida <strong>de</strong> observaciones sobreel océano Pacífico Sur, pose<strong>en</strong> información a<strong>de</strong>cuada a partir <strong>de</strong>l año 1979, fecha <strong>en</strong> que secom<strong>en</strong>zaron a incluir datos satelitales (Kalnay et al, 1996).Las variables utilizadas <strong>para</strong> <strong>la</strong> validación que se pres<strong>en</strong>ta a continuación, correspon<strong>de</strong>n auna simu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> HadCM3 <strong>para</strong> el clima <strong>de</strong>l siglo XX, tal como fue <strong>de</strong>finida <strong>para</strong> elinforme <strong>de</strong>l Intergovernm<strong>en</strong>tal Panel for Climate Change, IPCC. Se <strong>de</strong>be ac<strong>la</strong>rar que<strong>la</strong>s condiciones que se han utilizado <strong>para</strong> forzar el mo<strong>de</strong>lo regional PRECIS <strong>en</strong> sus bor<strong>de</strong>s<strong>la</strong>terales, no correspon<strong>de</strong>n exactam<strong>en</strong>te a esta simu<strong>la</strong>ción. Las condiciones <strong>de</strong> bor<strong>de</strong> <strong>de</strong>PRECIS se obtuvieron <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadAM3P, que correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> compon<strong>en</strong>teatmosférica <strong>de</strong> HadCM3, corrido a una resolución <strong>de</strong> 1.24 grados <strong>en</strong> <strong>la</strong>titud y 1.88 grados<strong>en</strong> longitud. A su vez HadAM3P fue forzado <strong>en</strong> su bor<strong>de</strong> inferior (océano) por temperaturas<strong>de</strong> superficie <strong>de</strong>l mar observadas <strong>para</strong> el periodo base (1960-1990), y por resultados <strong>de</strong>HadCM3 <strong>para</strong> <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones futuras.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 12________________________________________Para los efectos <strong>de</strong> esta validación se com<strong>para</strong>n ambas climatologías <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> 30años compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre Dic 1961 y Nov 1990, tanto <strong>en</strong> valores medios como <strong>en</strong>variabilidad.3.2 Campo <strong>de</strong> presión atmosférica media a nivel <strong>de</strong>l marLa Figura 3.1 muestra los campos medios <strong>de</strong> presión atmosférica a nivel <strong>de</strong>l mar obt<strong>en</strong>idos<strong>de</strong> los Reanálisis (columna izquierda) y <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadCM3 (columna <strong>de</strong>recha) <strong>para</strong> <strong>la</strong>scuatro estaciones <strong>de</strong>l año <strong>de</strong>finidas <strong>de</strong> arriba-abajo por trimestres <strong>de</strong> <strong>la</strong> manera sigui<strong>en</strong>te:Dic-Ene-Feb <strong>para</strong> el verano, Mar-Abr-May <strong>para</strong> el otoño, Jun-Jul-Ago <strong>para</strong> el invierno ySep-Oct-Nov <strong>para</strong> <strong>la</strong> primavera. El sector geográfico mostrado se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el ecuadora los 80ºS <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 180ºW a 40ºW <strong>de</strong> longitud. El intervalo <strong>en</strong>tre isóbaras es<strong>de</strong> 2.5 hPa.Los dos elem<strong>en</strong>tos climáticos fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> carta <strong>de</strong> superficie <strong>para</strong> el territoriocontin<strong>en</strong>tal son el anticiclón subtropical sobre el Océano Pacífico ori<strong>en</strong>tal y <strong>la</strong> región <strong>de</strong> losvi<strong>en</strong>tos oeste <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s medias. La com<strong>para</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s figuras <strong>de</strong> ambas columnasmuestra una similitud apreciable con <strong>la</strong> excepción <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong>talles que se com<strong>en</strong>tan acontinuación.Existe una discrepancia importante sobre <strong>la</strong> región altiplánica <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual los Reanálisisseña<strong>la</strong>n un dominio <strong>de</strong> presiones re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te altas <strong>en</strong> contraste con el mo<strong>de</strong>lo HadCM3que exhibe presiones re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te bajas <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong>l año. Tal difer<strong>en</strong>cia esespuria porque se origina <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma seguida <strong>para</strong> reducir presiones al nivel <strong>de</strong> mar sobreun terr<strong>en</strong>o que supera los 3500 m <strong>de</strong> altitud.Una segunda difer<strong>en</strong>cia se produce <strong>en</strong> <strong>la</strong> profundidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> vaguada circumpo<strong>la</strong>r <strong>de</strong>lmo<strong>de</strong>lo, que muestra valores inferiores <strong>en</strong> unos 7.5 hPa, salvo <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> primavera.Aunque <strong>la</strong> vaguada está fuera <strong>de</strong>l dominio <strong>de</strong> interés, g<strong>en</strong>era un mayor gradi<strong>en</strong>te isobárico<strong>en</strong> el dominio <strong>de</strong> los vi<strong>en</strong>tos oeste, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> invierno <strong>en</strong> <strong>la</strong> cua<strong>la</strong><strong>de</strong>más induce una amplia vaguada <strong>de</strong> eje meridional que ya se insinúa durante el otoño.El anticiclón subtropical <strong>de</strong>l Océano Pacífico ori<strong>en</strong>tal está bi<strong>en</strong> simu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> cuanto aposición e int<strong>en</strong>sidad a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l año.La Figura 3.2 muestra <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong>tre el mo<strong>de</strong>lo HadCM3 ylos Reanálisis <strong>para</strong> <strong>la</strong>s cuatro estaciones y sobre toda <strong>la</strong> región a través <strong>de</strong>l sombreado acolor y según <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> insertada al pié <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura. Las figuras incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s isóbaras <strong>de</strong> <strong>la</strong>mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción. Como era <strong>de</strong> esperar <strong>la</strong>s mayores difer<strong>en</strong>cias se pres<strong>en</strong>tan sobre <strong>la</strong>s regionesoceánicas australes (y el Altip<strong>la</strong>no) con valores negativos (presiones más bajas <strong>en</strong> elmo<strong>de</strong>lo HadCM3) que exce<strong>de</strong>n localm<strong>en</strong>te los 10 hPa <strong>en</strong> invierno <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> vaguadaamplia ya m<strong>en</strong>cionada. Sobre el territorio contin<strong>en</strong>tal hay regiones con valores levem<strong>en</strong>tepositivos, pero <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>la</strong> simu<strong>la</strong>ción ajusta bi<strong>en</strong> <strong>la</strong>s observaciones. Con el fin <strong>de</strong>apreciar mejor <strong>la</strong>s variaciones <strong>de</strong>l gradi<strong>en</strong>te meridional <strong>de</strong> presión, <strong>la</strong> Figura 3.3 muestra <strong>en</strong>un corte meridional a los 100ºW <strong>de</strong> longitud <strong>la</strong> variación <strong>la</strong>titudinal <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión al nivel<strong>de</strong>l mar <strong>para</strong> <strong>la</strong>s dos estaciones extremas <strong>de</strong>l ciclo anual (invierno, arriba y verano abajo).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 13________________________________________Figura 3.1. Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar, obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>los Reanálisis <strong>de</strong>l NCEP/NCAR (a <strong>la</strong> izquierda) y mo<strong>de</strong>lo HadCM3 (a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 14________________________________________Figura 3.2: Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar, obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>lmo<strong>de</strong>lo HadCM3 (contornos cada 2 hPa). El sombreado indica <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre elcampo <strong>de</strong> presión obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadCM3 y los Reanálisis NCEP/NCAR <strong>de</strong>acuerdo a <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> mostrada al pie.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 15________________________________________Figura 3.3: Corte meridional a 100°W <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar <strong>para</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong>invierno (panel superior) y verano (panel inferior). La curva ver<strong>de</strong> (círculos ll<strong>en</strong>os)indica el promedio estacional obt<strong>en</strong>ido con el mo<strong>de</strong>lo HadCM3 y <strong>la</strong> curva negra(círculos abiertos) indica el promedio estacional obt<strong>en</strong>ido con los ReanálisisNCEP/NCAR.Como se pue<strong>de</strong> apreciar hasta los 55ºS <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud <strong>en</strong> verano ambas curvas sons<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te <strong>para</strong>le<strong>la</strong>s, pero <strong>en</strong> invierno y al sur <strong>de</strong> 40ºS sus p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes se difer<strong>en</strong>cian<strong>de</strong> manera creci<strong>en</strong>te con lo que el vi<strong>en</strong>to geostrófico zonal resultará sobreestimado <strong>en</strong> <strong>la</strong>mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 16________________________________________3.3 Altura geopot<strong>en</strong>cial a 200 hPa y magnitud <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>toLa Figura 3.4 muestra <strong>la</strong>s cartas <strong>de</strong> altura <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong> 200 hPa y <strong>la</strong>s isotacascorrespondi<strong>en</strong>tes por áreas coloreadas <strong>para</strong> seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong> posición <strong>de</strong> los ejes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> chorro. El or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s figuras es análogo al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Figura 2.1. Los campos <strong>de</strong>geopot<strong>en</strong>cial son muy simi<strong>la</strong>res a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l año, con difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> gradi<strong>en</strong>tes que seaprecian so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s isotacas que <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral muestran que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ciónlos vi<strong>en</strong>tos son algo más int<strong>en</strong>sos. En invierno y primavera, y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or grado <strong>en</strong> otoño, <strong>la</strong>corri<strong>en</strong>te <strong>en</strong> chorro subtropical se aprecia bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finida y <strong>en</strong> simi<strong>la</strong>r <strong>la</strong>titud, aunque un pocomás int<strong>en</strong>sa <strong>en</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción. En verano <strong>la</strong> mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción muestra una faja zonal <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>tossuperiores a 30 m/s que cruza el Pacífico y que no aparece <strong>en</strong> los Reanálisis3.4 PrecipitaciónEn <strong>la</strong> Figura 3.5, y siempre con el mismo or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s figuras anteriores, sepres<strong>en</strong>tan los campos <strong>de</strong> precipitación expresada <strong>en</strong> milímetros acumu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> cada mes. Elmo<strong>de</strong>lo HadCM3 da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> manera muy ajustada <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>precipitación <strong>en</strong> los Reanálisis, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l litoral chil<strong>en</strong>o, salvo duranteel verano y otoño <strong>en</strong> <strong>la</strong> región árida <strong>de</strong>l norte. Otro punto <strong>de</strong> discrepancia correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>sprecipitaciones estivales sobre el Altip<strong>la</strong>no que aparec<strong>en</strong> disminuidas y algo <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zadashacia el Este <strong>en</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción. El máximo <strong>de</strong> precipitaciones sobre <strong>la</strong> zona austral (Aysén)queda muy bi<strong>en</strong> replicado con montos superiores <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> invierno.Cuantitativam<strong>en</strong>te el máximo <strong>de</strong> Aysén correspon<strong>de</strong> a un total <strong>en</strong>tre 2400 y 3000 mm <strong>en</strong> unaño y sobre el Altip<strong>la</strong>no a unos 300 mm <strong>en</strong> los 3 meses estivales; ambas cifras se com<strong>para</strong>nfavorablem<strong>en</strong>te con los registros observados. Sin embargo, cuando se les com<strong>para</strong> condatos que combinan observaciones <strong>de</strong> pluviómetros, satélites y mo<strong>de</strong>los conocidos comoCMAP (CPC Merged Analysis of Precipitation; Xie and Arkin, 1997) resulta que elHadCM3 sobreestima significativam<strong>en</strong>te lo observado como se muestra <strong>en</strong> al Figura 3.6: <strong>en</strong>el caso altiplánico <strong>de</strong> 50 a 100% y <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> Aysén <strong>en</strong> un 30%, tanto durante el veranocomo invierno. Estas difer<strong>en</strong>cias provi<strong>en</strong><strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> losmáximos <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te orig<strong>en</strong> que no siempre coinci<strong>de</strong>n exactam<strong>en</strong>te.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 17________________________________________Figura 3.4: Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura geopot<strong>en</strong>cial (contornos) ymagnitud <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to (colores <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> al pie) obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> los Reanálisis<strong>de</strong>l NCEP/NCAR (a <strong>la</strong> izquierda) y mo<strong>de</strong>lo HadCM3 (a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 18________________________________________Figura 3.5: Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación (colores <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>esca<strong>la</strong> al pie) obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> los Reanálisis <strong>de</strong>l NCEP/NCAR (a <strong>la</strong> izquierda) y mo<strong>de</strong>loHadCM3 (a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 19________________________________________Figura 3.6: Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación, obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>loHadCM3 (contornos cada 50 mm/mes). El sombreado indica <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre elcampo <strong>de</strong> precipitación obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadCM3 y los datos CMAP <strong>de</strong> acuerdo a<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> mostrada al pie.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 20________________________________________3.5 Sección vertical <strong>de</strong> temperatura, humedad específica y velocidad verticalLa Figura 3.7 muestra una sección meridional correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> longitud 100ºW queconti<strong>en</strong>e los campos climatológicos <strong>de</strong> temperatura (repres<strong>en</strong>tado por isotermas) yvelocidad vertical expresados <strong>en</strong> cm/s (rell<strong>en</strong>os coloreados <strong>en</strong> colores cálidos <strong>para</strong> el<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so y fríos <strong>para</strong> el asc<strong>en</strong>so) <strong>para</strong> los meses <strong>de</strong> Enero y Julio. A<strong>de</strong>más, se incluye <strong>la</strong>isolíneas <strong>de</strong> humedad específica correspondi<strong>en</strong>te a 5 gr/kg (línea azul segm<strong>en</strong>tada).Tanto el campo <strong>de</strong> temperatura como el <strong>de</strong> humedad específica <strong>de</strong> los Reanálisis sona<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te reproducidos por el mo<strong>de</strong>lo global. En cuanto a <strong>la</strong>s velocida<strong>de</strong>s verticalesse pue<strong>de</strong> apreciar que <strong>la</strong> subsi<strong>de</strong>ncia anticiclónica es más int<strong>en</strong>sa y ext<strong>en</strong>dida durante <strong>la</strong>estación invernal. Del mismo modo el asc<strong>en</strong>so asociado a <strong>la</strong> actividad ciclónica <strong>de</strong><strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s altas se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s m<strong>en</strong>ores y más int<strong>en</strong>sa durante <strong>la</strong> estación fría aunquealgo sobreestimada por el mo<strong>de</strong>lo.3.6 Temperatura superficial <strong>de</strong>l marLa Figura 3.8 el campo <strong>de</strong> temperaturas superficiales <strong>de</strong>l mar observadas <strong>en</strong> cada estación<strong>de</strong>l año según Reynolds y Smith (1994), <strong>en</strong> <strong>la</strong> columna izquierda, y g<strong>en</strong>eradas por elmo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong> <strong>la</strong> columna <strong>de</strong>recha. La compatibilidad <strong>en</strong>tre ambas columnas es muy bu<strong>en</strong>a ysolo se percib<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>de</strong>talle durante el invierno <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad norte <strong>de</strong>l litoralchil<strong>en</strong>o durante <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> invierno y primavera. El<strong>la</strong>s se muestran <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 3.9.3.7 <strong>Variabilidad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación y <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l marEn <strong>la</strong> Figura 3.10 se com<strong>para</strong>n sintéticam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s variabilida<strong>de</strong>s invernales <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobservaciones (CMAP y Reanálisis) y <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadCM3 <strong>en</strong> puntosgeográficos seleccionados <strong>para</strong> <strong>la</strong> precipitación, <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte superior, y <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>lmar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte inferior. En cada parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura el rectángulo está c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> el valormedio y sus extremos correspon<strong>de</strong>n a sumar y restar una <strong>de</strong>sviación standard; los círculosseña<strong>la</strong>n los <strong>de</strong>ciles extremos <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> probabilidad, el 10% más alto y el 10%inferior. El rasgo más importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> com<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> variabilida<strong>de</strong>s es <strong>la</strong> altura <strong>de</strong>lrectángulo (<strong>de</strong>sviaciones estándar).En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones invernales los puntos seleccionados correspon<strong>de</strong>n alugares próximos a <strong>la</strong> costa, pero sobre el mar, fr<strong>en</strong>te a Los Vilos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> región semiárida yfr<strong>en</strong>te al extremo norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Is<strong>la</strong> gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> Chiloé. En el primero, el mo<strong>de</strong>lo ajusta muybi<strong>en</strong> tanto el valor medio como <strong>la</strong> variabilidad, sólo <strong>en</strong> el extremo <strong>de</strong> inviernos muylluviosos el mo<strong>de</strong>lo pres<strong>en</strong>ta valores levem<strong>en</strong>te inferiores a lo observado. En el punto a42ºS el mo<strong>de</strong>lo sobreestima mo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te el promedio y <strong>la</strong> variabilidad, y nuevam<strong>en</strong>tesobrevalora los montos <strong>de</strong> agua caída <strong>en</strong> los inviernos más húmedos.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 21________________________________________Figura 3.7: Secciones meridionales (a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> 100°W) <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong>l aire(contornos cada 10°C, isoterma 0°C <strong>en</strong> línea gruesa) y velocidad vertical (sombreado <strong>de</strong>acuerdo a <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> al pie. Flechas indican s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to). También se indica<strong>la</strong> isolínea <strong>de</strong> humedad especifica <strong>de</strong> 5 gr/Kg (línea segm<strong>en</strong>tada azul)..


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 22________________________________________Figura 3.8: Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura superficial <strong>de</strong>l mar(colores <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> al pie) obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> los base datos Reynolds-Smith (a <strong>la</strong>izquierda) y mo<strong>de</strong>lo HadCM3 (a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha).


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 23________________________________________Figura 3.9: Campos promedios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura superficial <strong>de</strong>l mar(TSM) obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadCM3 (contornos cada 3°C). El sombreado indica <strong>la</strong>difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre el campo <strong>de</strong> TSM obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo HadCM3 y los datos Reynolds-Smith <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> mostrada al pie.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 24________________________________________Figura 3.10: (a) Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> distribución estadística <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación durante losmeses <strong>de</strong> invierno <strong>para</strong> un punto <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> subtropical (a <strong>la</strong> izquierda, 32°S-72°W) y sur(a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha, 42°S, 75°W). El rectángulo está c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> el valor medio y susextremos indican el promedio ± una <strong>de</strong>sviación estándar. Los círculos correspon<strong>de</strong>n alos <strong>de</strong>ciles extremos. (b) Como (a) pero <strong>para</strong> <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar durante losmeses <strong>de</strong> invierno. Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información: CMAP (CPC Merged Analysis ofPrecipitation; Xie and Arkin, 1997) y REA <strong>de</strong>nota los Reanálisis.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 25________________________________________Para el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar se muestra un punto c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> el anticiclónsubtropical (30ºS-100ºW) y otro sobre <strong>la</strong> región <strong>de</strong> los vi<strong>en</strong>tos oeste (60ºS-100ºW). En <strong>la</strong>sproximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro anticiclónico el mo<strong>de</strong>lo ajusta muy bi<strong>en</strong> el promedio y <strong>la</strong>variabilidad. En <strong>la</strong>s <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s altas el promedio mo<strong>de</strong><strong>la</strong>do resulta bastante inferior alobservado (como fue com<strong>en</strong>tado anteriorm<strong>en</strong>te), pero <strong>la</strong> variabilidad está muy bi<strong>en</strong>simu<strong>la</strong>da.Refer<strong>en</strong>ciasKalnay, E., et al., 1996, "The NCEP/NCAR 40-year reanalysis project," Bulletin of theAmerican Meteorological Society.+Gordon, C., C. Cooper, C.A. S<strong>en</strong>ior, H. Banks, J.M. Gregory, T.C. Johns, J.F.B. Mitchel<strong>la</strong>nd R.A. Wood, 2000: The simu<strong>la</strong>tion of SST, sea ice ext<strong>en</strong>ts and ocean heat transports in aversion of the Hadley C<strong>en</strong>tre coupled mo<strong>de</strong>l without flux adjustm<strong>en</strong>ts. Climate Dynamics16: 147-168.Xie and Arkin, 1997: Global Precipitation: A 17-Year Monthly Analysis Based on GaugeObservations, Satellite Estimates and Numerical Mo<strong>de</strong>l Outputs. BAMS, 78Reynolds, R. W. and T. M. Smith, 1994: Improved global sea surface temperature analysesusing optimum interpo<strong>la</strong>tion. J. Climate, 7, 929-948.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 26________________________________________4. Estimaciones <strong>para</strong> períodos intermedios (2011-2030 y 2046-2065)4.1 IntroducciónEl punto 6 <strong>de</strong> <strong>la</strong> propuesta se refiere a una caracterización <strong>de</strong>l clima <strong>en</strong> dos períodosintermedios <strong>en</strong>tre el clima actual (1961-1990) y <strong>la</strong> proyección hacia fines <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te siglo(2071-2100). Para tal objeto se propusieron los climas <strong>de</strong> dos períodos 2011-2030 y 2046-2065, los que fueron aceptados por CONAMA. Cabe recordar que <strong>la</strong> tarea principal <strong>de</strong> esteproyecto es <strong>la</strong> caracterización, con <strong>de</strong>talle regional, <strong>de</strong> los 30 años finales <strong>de</strong>l siglo (2071-2100), lo cual junto a los dos períodos intermedios cubr<strong>en</strong> razonablem<strong>en</strong>te el siglo XXI.Los dos climas intermedios se caracterizaron por medio <strong>de</strong> salidas <strong>de</strong>l AOGCM usado <strong>para</strong>forzar <strong>la</strong>s simu<strong>la</strong>ciones regionales (HadCM3). Dado que el esc<strong>en</strong>ario B2 no está disponible<strong>en</strong> los archivos <strong>de</strong>l IPCC, ello se pres<strong>en</strong>ta <strong>para</strong> el esc<strong>en</strong>ario A2 que es aquel más extremo <strong>en</strong>cuanto a <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases con efecto inverna<strong>de</strong>ro. Los resultados <strong>de</strong> talcaracterización se pres<strong>en</strong>tan a continuación don<strong>de</strong>, <strong>para</strong> brevedad, los períodos intermediosse referirán por sus años finales como período 2030 y período 2065.4.2 Campo <strong>de</strong> presión atmosféricaLa Figura 4.1 muestra los campos <strong>de</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar <strong>para</strong> <strong>la</strong>s cuatro estaciones <strong>de</strong><strong>la</strong>ño <strong>para</strong> el primer período (2030) <strong>en</strong> <strong>la</strong> columna izquierda y el segundo período (2065) <strong>en</strong><strong>la</strong> columna <strong>de</strong>recha mediante isóbaras trazadas a intervalos <strong>de</strong> 5 hPa. Las áreas coloreadasindican los cambios <strong>de</strong> presión respecto <strong>de</strong>l clima actual expresados <strong>en</strong> hPa según seña<strong>la</strong> <strong>la</strong>esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pié <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura (ver columna <strong>de</strong>recha <strong>de</strong> <strong>la</strong> Figura 3.1). Las Figuras 4.2y 4.3, con estructura y simbologías análogas, correspon<strong>de</strong>n a los campos <strong>de</strong> geopot<strong>en</strong>cial <strong>en</strong>los niveles <strong>de</strong> 500 y 200 hPa.Rasgos <strong>de</strong>stacables <strong>de</strong> los campos <strong>de</strong> presión <strong>para</strong> mediados <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te siglo son dosnúcleos con increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> presión <strong>en</strong> otoño e invierno sobre el Océano Pacífico y los<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>sos <strong>en</strong> <strong>la</strong> periferia <strong>de</strong>l contin<strong>en</strong>te antártico. En el caso <strong>de</strong> otoño hay una subida <strong>de</strong>más <strong>de</strong> 4 hPa c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> 160º W y 53º S durante el período 2030 que luego se reducirá a <strong>la</strong>mitad hacia el período 2065; asociado a este cambio y <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> disminuciónbárica <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s altas, aparece una dorsal que no se aprecia <strong>en</strong> el clima actual (Figura3.1). En el segundo caso, aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> presión invernal, <strong>la</strong> evolución es opuesta y algom<strong>en</strong>or llegando a más <strong>de</strong> 3 hPa <strong>en</strong> su c<strong>en</strong>tro localizado a 130º W y 42º S <strong>en</strong> el segundoperíodo. Sin embargo <strong>en</strong> este caso, que había com<strong>en</strong>zado a gestarse <strong>en</strong> el período 2030 <strong>en</strong>análisis algo más al sur (60º S), se produce una at<strong>en</strong>uación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vaguada por el<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> isóbara 1015 hPa que amplía el dominio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s altas presionessubtropicales. Como es típico <strong>de</strong>l hemisferio austral, estas variaciones <strong>de</strong> presión se repit<strong>en</strong>a través <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> troposfera exhibi<strong>en</strong>do una característica barotrópica equival<strong>en</strong>te (verFiguras 4.2 y 4.3). Esta estructura <strong>de</strong>saparece <strong>en</strong> primavera recuperando <strong>la</strong>s isobaras suori<strong>en</strong>tación zonal. Por otra parte, no se aprecian cambios significativos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><strong>la</strong>nticiclón subtropical que no cambia <strong>de</strong> posición ni forma <strong>de</strong> manera ost<strong>en</strong>sible.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 27________________________________________Figura 4.1: Campos medios estacionales <strong>de</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar y sus variacionesrespecto <strong>de</strong>l clima actual expresadas <strong>en</strong> hPa según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 28________________________________________Figura 4.2: Campos medios estacionales <strong>de</strong> geopot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> 500 hPa y sus variacionesrespecto <strong>de</strong>l clima actual expresadas <strong>en</strong> mgp según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 29________________________________________Figura 4.3: Campos medios estacionales <strong>de</strong> geopot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> 200 hPa y sus variacionesrespecto <strong>de</strong>l clima actual expresadas <strong>en</strong> mgp según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 30________________________________________El perfil meridional <strong>de</strong> presión a nivel <strong>de</strong>l mar fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> costa chil<strong>en</strong>a (80º W) se muestra<strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 4.4 <strong>para</strong> <strong>la</strong>s estaciones extremas, verano e invierno. En el<strong>la</strong> no se pareciancambios significativos salvo un ac<strong>en</strong>tuami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> invierno <strong>de</strong>l gradi<strong>en</strong>te meridional <strong>en</strong>tre50 y 60º S que se produce <strong>en</strong> el período 2065 asociado a <strong>la</strong> caída <strong>de</strong> presión <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>saltas.Figura 4.4: Perfil <strong>la</strong>titudinal <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión al nivel <strong>de</strong>l mar a 80º W.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 31________________________________________4.3 Vi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong> 200 hPaLa Figura 4.5 muestra <strong>la</strong>s isotacas al nivel <strong>de</strong> 200 hPa que correspon<strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te alos vi<strong>en</strong>tos máximos (corri<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> chorro). Las mayores velocida<strong>de</strong>s se registran <strong>en</strong>invierno <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s subtropicales superando los 45 m/s alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 30º S, situaciónque se manti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> primavera con velocida<strong>de</strong>s algo m<strong>en</strong>ores. En contraste durante elverano <strong>la</strong>s velocida<strong>de</strong>s mayores no superan los 35 m/s y se pres<strong>en</strong>ta alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 53º S<strong>de</strong> <strong>la</strong>titud. Durante el otoño <strong>la</strong> transición <strong>de</strong> <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te <strong>en</strong> chorro po<strong>la</strong>r a altitu<strong>de</strong>ssubtropicales se caracteriza por <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dos máximos <strong>de</strong> velocidad sobre el costadoocci<strong>de</strong>ntal <strong>de</strong>l Océano Pacífico, a 30 y 60º S <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud, que se confun<strong>de</strong>n <strong>en</strong> uno austra<strong>la</strong>lre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 100º W con velocida<strong>de</strong>s máximas <strong>de</strong> 30 m/s.Sobre el territorio nacional, <strong>la</strong> variación más importante, respecto <strong>de</strong>l clima actual, es unincrem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> velocidad <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 6 m/s <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s subtropicales durante el invierno yprimavera durante el período 2065.4.4 Cortes meridionales <strong>de</strong> temperatura y velocidad vertical a 100º WLa Figura 4.6 está compuesta por los ocho cortes meridionales a 80º W distribuidos <strong>de</strong>manera análoga a <strong>la</strong>s tres figuras anteriores. Cada una <strong>de</strong> sus partes ti<strong>en</strong>e repres<strong>en</strong>tados loscampos <strong>de</strong> temperatura a intervalos <strong>de</strong> 10º C con <strong>la</strong> isoterma <strong>de</strong> 0º C <strong>para</strong> el períodocorrespondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>notada por una línea gruesa continua, a <strong>la</strong> que se adjunta <strong>la</strong> mismaisoterma <strong>para</strong> el clima actual <strong>en</strong> color ver<strong>de</strong> con el fin <strong>de</strong> apreciar el alza <strong>de</strong> esta importanteisoterma según el mo<strong>de</strong>lo HadCM3; <strong>la</strong> isotermas negativas se muestran con líneaspunteadas y <strong>la</strong>s positivas por líneas continuas <strong>de</strong>lgadas. El campo <strong>de</strong> velocidad vertical (<strong>en</strong>el sistema <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia isobárico 1 ) está repres<strong>en</strong>tado <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma manera y es fácil <strong>de</strong>i<strong>de</strong>ntificar <strong>en</strong> los niveles intermedios por ser casi ortogonales a <strong>la</strong>s isotermas. Las isolíneas<strong>de</strong> velocidad vertical están dibujadas cada 0.5*10 -2 hPa/s y aquel<strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te a cerose muestra <strong>en</strong> trazo más grueso junto a <strong>la</strong> posición que ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> climatología actualseña<strong>la</strong>da con línea ver<strong>de</strong>. Las variaciones <strong>de</strong> velocidad vertical <strong>de</strong> cada período respecto <strong>de</strong>lclima actual se indican con <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores especificada al pié <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura y <strong>en</strong> <strong>la</strong>misma unidad. Finalm<strong>en</strong>te, se agrega <strong>en</strong> línea <strong>de</strong> trazos <strong>la</strong> isolínea <strong>de</strong> humedad absolutacorrespondi<strong>en</strong>te a 5 g/kg, <strong>en</strong> color negro <strong>para</strong> el período correspondi<strong>en</strong>te y <strong>en</strong> color ver<strong>de</strong><strong>para</strong> el clima actual con el fin <strong>de</strong> mostrar <strong>la</strong>s variaciones <strong>de</strong> vapor <strong>de</strong> agua.Un elem<strong>en</strong>to que merece ser com<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> esta figura es el alza <strong>de</strong> <strong>la</strong> isoterma 0º C, que<strong>para</strong> el período 2065 varía <strong>en</strong>tre unos 300 a 500 m, lo cual implica un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>superficie <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>cas hidrológicas aportantes a <strong>la</strong>s crecidas <strong>de</strong> ríos y una reducción <strong>de</strong>lárea capaz <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>er acumu<strong>la</strong>ción nival. Por ejemplo, sobre <strong>Chile</strong> y <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s 30 y35º S <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> nieve se localiza próxima a una altura <strong>de</strong> 3000 m y si asci<strong>en</strong><strong>de</strong> 400 m elterr<strong>en</strong>o que queda por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> el<strong>la</strong> se reduce <strong>en</strong> un 23%, esto es, se pier<strong>de</strong>n unos 5000km 2 <strong>de</strong> superficie capaz <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>er <strong>la</strong> nieve <strong>de</strong>positada <strong>en</strong> los meses invernales <strong>para</strong> <strong>la</strong>estación cálida, todo esto incluy<strong>en</strong>do ambas verti<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cordillera <strong>de</strong> Los An<strong>de</strong>s.1 : En el sistema <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia isobárico <strong>la</strong>s velocida<strong>de</strong>s verticales expresadas <strong>en</strong> hPa/s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> signo positivo<strong>para</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so y negativo <strong>para</strong> asc<strong>en</strong>so.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 32________________________________________Figura 4.5: Isotacas <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> 200 hPa y sus variaciones expresadas <strong>en</strong> m/s respecto <strong>de</strong>lclima actual según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 33________________________________________Figura 4.6: Cortes a 80ºW <strong>de</strong> campos <strong>de</strong> temperatura, velocidad vertical y sus variacionesrespecto <strong>de</strong>l clima actual expresadas <strong>en</strong> 10 -2 hPa/s según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 34________________________________________Un segundo factor que se pue<strong>de</strong> estimar <strong>de</strong> <strong>la</strong> Figura 4.6 es <strong>la</strong> expansión (o reducción) <strong>de</strong> <strong>la</strong>rama <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> celda <strong>de</strong> Hadley asociada a <strong>la</strong>s variaciones positivas (o negativas)<strong>de</strong>l <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so. Consi<strong>de</strong>rando sólo el período 2065 se aprecian variaciones mo<strong>de</strong>stas <strong>de</strong> <strong>la</strong>isolínea cero <strong>de</strong> <strong>la</strong> velocidad vertical <strong>en</strong>tre el período 2065 respecto <strong>de</strong> su homóloga <strong>de</strong>lclima actual <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> un <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to hacia el sur. Sin embargo, cuando el cortemeridional se realiza a <strong>la</strong> longitud 100º W (Figura 4.7) existe un <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tosignificativo hacia el sur (salvo <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> verano). Esta expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> celda <strong>de</strong>Hadley sobre el Océano Pacífico es coher<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> región <strong>de</strong> alza <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión mostrada<strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 4.1. Tanto el alza <strong>de</strong> <strong>la</strong> isoterma 0º C como <strong>la</strong> expansión hacia el sur <strong>de</strong>l<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción Hadley ocurr<strong>en</strong> principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los dos períodosintermedios seleccionados, o sea, promediando el siglo XXI.4.5 Campos <strong>de</strong> temperaturas superficialesLa Figura 4.8 pres<strong>en</strong>ta el campo <strong>de</strong> temperaturas cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie terrestre <strong>en</strong> <strong>la</strong> mismaforma que <strong>la</strong>s figuras <strong>de</strong>l campo <strong>de</strong> presión al nivel <strong>de</strong>l mar. La pobre resolución espacial<strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo y <strong>la</strong> acusada topografía <strong>de</strong>l territorio nacional se combinan <strong>para</strong> dificultar <strong>la</strong>interpretación <strong>de</strong> los <strong>de</strong>talles, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> aquí usada. El cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to seconc<strong>en</strong>tra sobre el área contin<strong>en</strong>tal y <strong>en</strong> el intervalo <strong>de</strong> tiempo que se<strong>para</strong> los dos períodos<strong>en</strong> análisis. La estacionalidad es más bi<strong>en</strong> débil salvo <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad austral <strong>de</strong>l territorionacional con alzas mayores <strong>en</strong> Verano. En <strong>la</strong> periferia antártica el cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to seconc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación fría y <strong>la</strong>s temperaturas <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación cálida son más estables ydon<strong>de</strong> el mayor <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to ocurre <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong> otoño.4.6 PrecipitacionesLa Figura 4.9 pres<strong>en</strong>ta los campos <strong>de</strong> precipitación expresados <strong>en</strong> mm/día (líneascontinuas) y sus variaciones <strong>para</strong> ambos períodos con respecto al clima actual, según <strong>la</strong>esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pié <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura. Es preciso consi<strong>de</strong>rar que <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cordillera<strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s está <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo usado <strong>de</strong>bido a su bajaresolución y que este factor <strong>de</strong>termina <strong>en</strong> grado importante los montos pluviométricos <strong>en</strong> suvecindad.Sobre el Océano Pacífico <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 15º S y 180º <strong>de</strong> longitud y <strong>en</strong> dirección sureste, se<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> Zona <strong>de</strong> Converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Pacífico Sur (ZCPS) caracterizada por unaext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones tropicales <strong>en</strong> <strong>la</strong> climatología actual según el mo<strong>de</strong>loHadCM3 (Figura 3.5). Este rasgo, que está mejor <strong>de</strong>finido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> verano,otoño e invierno, aparece con increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> precipitación, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> otoño.Hacia el ecuador <strong>de</strong> su eje se <strong>de</strong>fine una región con disminuciones <strong>de</strong> precipitación quelimitan su dominio el que es posible interpretar como provocado por <strong>la</strong> expansión hacia elsur <strong>de</strong> <strong>la</strong> subsi<strong>de</strong>ncia subtropical com<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>la</strong> discusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Figura 4.7.Durante <strong>la</strong> estación invernal esta región <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or precipitación alcanza <strong>la</strong> costa c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong><strong>Chile</strong> con indicios <strong>de</strong> simi<strong>la</strong>r naturaleza <strong>en</strong> otoño. El C<strong>en</strong>tro-Sur <strong>de</strong>l país también aparececon m<strong>en</strong>or pluviometría <strong>en</strong> primavera y verano. Esta evolución concuerda con <strong>la</strong> expansión<strong>de</strong> <strong>la</strong> rama <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Hadley y el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s presiones


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 35________________________________________Figura 4.7: Cortes a 100ºW <strong>de</strong> campos <strong>de</strong> temperatura, velocidad vertical y sus variacionesrespecto <strong>de</strong>l clima actual expresadas <strong>en</strong> 10 -2 hPa/s según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 36________________________________________Figura 4.8: Campos <strong>de</strong> temperatura superficial y sus variaciones respecto <strong>de</strong>l clima actualexpresadas <strong>en</strong> ºC según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 37________________________________________Figura 4.9: Campo <strong>de</strong> precipitación y sus variaciones respecto <strong>de</strong>l clima actual expresadas<strong>en</strong> mm/día según esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 38________________________________________atmosféricas c<strong>en</strong>trado a 130º W y 42º S. En tanto, el extremo sur sólo muestra aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><strong>la</strong>s precipitaciones durante el otoño.El regim<strong>en</strong> estival <strong>de</strong> precipitaciones altiplánicas también aparece negativam<strong>en</strong>te afectadoaunque su pequeño dominio y <strong>la</strong> baja resolución <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo impi<strong>de</strong>n un resultadoconfiable.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 39________________________________________5. Cambios climáticos regionales <strong>para</strong> fines <strong>de</strong>l siglo XXI5.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>sEn esta sección los resultados se pres<strong>en</strong>tan por medio <strong>de</strong> mapas regionales y transectasseleccionadas <strong>en</strong> dirección W-E. Sus límites y posiciones aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 5.1 <strong>en</strong> <strong>la</strong>cual a<strong>de</strong>más se muestra el dominio <strong>de</strong> mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to cubierto por puntos que seña<strong>la</strong>n <strong>la</strong>ubicación <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> gril<strong>la</strong> usados.Más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte se pres<strong>en</strong>tan figuras que ilustran <strong>la</strong>s variaciones espaciales sobre todo eldominio <strong>de</strong> PRECIS (incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> contin<strong>en</strong>tal), <strong>en</strong> base a <strong>la</strong>s cuales serealiza una síntesis <strong>de</strong> los cambios esperados <strong>para</strong> fines <strong>de</strong>l siglo XXI. Sin embargo, <strong>la</strong>forma a<strong>la</strong>rgada <strong>de</strong>l territorio nacional, hace difícil distinguir <strong>de</strong>talles útiles <strong>para</strong> evaluarimpactos <strong>en</strong> estas cartas <strong>de</strong>l país completo. Para ello se ha dividido <strong>en</strong> país <strong>en</strong> cincosectores tras<strong>la</strong>pados <strong>en</strong> un grado <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud <strong>de</strong> <strong>la</strong> manera sigui<strong>en</strong>te:- Norte Gran<strong>de</strong>: <strong>de</strong> 17 a 27° <strong>de</strong> <strong>la</strong>titud sur- Norte Chico: <strong>de</strong> 26 a 32° S- <strong>Chile</strong> C<strong>en</strong>tral: <strong>de</strong> 31 a 37° S- Región Sur: <strong>de</strong> 36 a 45° S- Región Austral <strong>de</strong> 44 a 56° SPara cada sector y variable (precipitación, temperatura media, máxima y mínima) se hapre<strong>para</strong>do una hoja con varios paneles, cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> el Anexo <strong>de</strong> este informe. En cadahoja se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> fi<strong>la</strong>s sucesivas <strong>de</strong> arriba abajo primero el Clima Actual, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>didocomo aquel simu<strong>la</strong>do por el mo<strong>de</strong>lo PRECIS <strong>para</strong> el período 1961-1990, y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s líneasc<strong>en</strong>tral e inferior <strong>la</strong>s variaciones estimadas por el mismo mo<strong>de</strong>lo <strong>para</strong> el intervalo 2071-2100 bajo los esc<strong>en</strong>arios SRES A2 y B2, respectivam<strong>en</strong>te. En cada fi<strong>la</strong> hay 4 mapascorrespondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong>l año, <strong>de</strong>finidas por los meses <strong>de</strong> diciembre, <strong>en</strong>ero yfebrero (DEF) <strong>para</strong> el verano, y así sucesivam<strong>en</strong>te. En el mapa base se repres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>topografía mediante líneas <strong>de</strong> nivel a intervalos <strong>de</strong> 500 m. Las variaciones espaciales semuestran mediante un conjunto <strong>de</strong> colores cuyo significado se especifica al pié <strong>de</strong> <strong>la</strong>primera y última líneas.Los esc<strong>en</strong>arios A2 y B2 se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong> tres aspectos socioeconómicos globales:crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>mográfico, política ambi<strong>en</strong>tal y equidad social. En A2 el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>pob<strong>la</strong>ción es rápido <strong>en</strong> tanto que <strong>en</strong> B2 es mo<strong>de</strong>rado; tanto <strong>en</strong> ambi<strong>en</strong>te como equidad


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 40________________________________________Figura 5.1: Dominio <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo con sus puntos <strong>de</strong> gril<strong>la</strong>, <strong>la</strong>s regiones usadas <strong>en</strong> los mapasy <strong>la</strong>s transectas seleccionadas.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 41________________________________________existe un <strong>de</strong>terioro <strong>en</strong> A2, al paso que <strong>en</strong> B2 hay un progreso. Las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>treesc<strong>en</strong>arios conduc<strong>en</strong> a distintas variaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases inverna<strong>de</strong>ro cuyaevolución, <strong>en</strong>tre los años 2000 y 2100, ilustra <strong>la</strong> Figura 5.2.Fig. 5.1Figura 5.2: <strong>para</strong> el anhídrido carbónico (CO 2 ) bajo varios esc<strong>en</strong>arios, <strong>en</strong>tre ellos el A2 y B2(tomada <strong>de</strong> Tercer Informe <strong>de</strong>l IPCC , 2001).5.2 Mapas <strong>de</strong> temperatura superficial media estacionalesLa figura 5.3 muestra <strong>la</strong>s variaciones <strong>de</strong> temperaturas estacionales <strong>para</strong> todo el dominio <strong>de</strong>PRECIS; cada color <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> colores <strong>de</strong>l Clima Actual correspon<strong>de</strong> a dos gradosc<strong>en</strong>tígrados, y <strong>en</strong> los cambios térmicos correspon<strong>de</strong> a un intervalo <strong>de</strong> un grado. Nótese quecambios m<strong>en</strong>ores a 1°C quedan sin colorearse. La misma conv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> sombreado se haempleado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s figuras <strong>para</strong> <strong>la</strong>s cinco regiones pres<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> el volum<strong>en</strong> que acompaña alos textos.Como era esperable dominan los cambios positivos (cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to) <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s regiones,si<strong>en</strong>do mayores <strong>para</strong> el esc<strong>en</strong>ario A2. El cambio <strong>de</strong> temperatura media <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario A2respecto al clima actual sobre <strong>Chile</strong> contin<strong>en</strong>tal varía <strong>en</strong>tre 2° y 4°C, si<strong>en</strong>do más ac<strong>en</strong>tuadohacia <strong>la</strong>s regiones andinas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te ori<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s, y disminuy<strong>en</strong>do <strong>de</strong> nortea sur. Sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Región Austral bajo el esc<strong>en</strong>ario B2 hay sectores pequeños concal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>or a 1°C. Estacionalm<strong>en</strong>te el cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to es mayor <strong>en</strong> veranoexcedi<strong>en</strong>do los 5°C <strong>en</strong> algunos sectores altos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cordillera <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<strong>en</strong> verano.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 42________________________________________Figura 5.3. Temperatura media diaria <strong>en</strong> el clima actual (fi<strong>la</strong> superior) y difer<strong>en</strong>cias futuropres<strong>en</strong>te(paneles inferiores) <strong>para</strong> cada estación <strong>de</strong>l año.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 43________________________________________En int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> validar <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong> PRECIS <strong>para</strong> el Clima Actual con observaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>Figura 5.4 se com<strong>para</strong>n los promedios anuales y el ciclo anual <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura <strong>en</strong> cincotransectas. En <strong>la</strong> parte superior <strong>de</strong> los rectángulos <strong>de</strong> <strong>la</strong> izquierda se muestran los promediosanuales <strong>de</strong> observaciones (cuadrados grises) y los promedios <strong>de</strong> PRECIS sobre <strong>la</strong> faja<strong>la</strong>titudinal que se indica <strong>en</strong> ellos (círculos azules); <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte inferior se pres<strong>en</strong>ta el perfilmedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> topografía <strong>en</strong> <strong>la</strong> faja <strong>la</strong>titudinal junto con <strong>la</strong> posición <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> estaciones <strong>de</strong>observación (cruces transversales negras x) y <strong>de</strong> un punto interpo<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> gril<strong>la</strong> <strong>de</strong>PRECIS correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> posición geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación (cruces verticales azules+). En el extremo <strong>de</strong>recho se exhib<strong>en</strong> los ciclos anuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> faja <strong>la</strong>titudinal <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobservaciones (rectángulo gris) y proporcionados por PRECIS. En <strong>la</strong> faja <strong>en</strong>tre 17 y 23°S <strong>la</strong>correspon<strong>en</strong>cia es muy bu<strong>en</strong>a, aunque el mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong>trega temperaturas medias inferiores <strong>en</strong>unos 2°C. En <strong>la</strong> faja compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre 32 y 35°S, <strong>la</strong> coinci<strong>de</strong>ncia es muy bu<strong>en</strong>a <strong>en</strong> elterr<strong>en</strong>o bajo, pero sobre los An<strong>de</strong>s PRECIS subestima <strong>la</strong> temperatura media anual lo que sejustifica por <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> altitud <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s posiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo y <strong>la</strong>realidad, probablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bido a su ubicación <strong>en</strong> valles angostos que no quedan bi<strong>en</strong>repres<strong>en</strong>tados; como consecu<strong>en</strong>cia el ciclo anual <strong>de</strong> <strong>la</strong> faja queda nuevam<strong>en</strong>te subestimadopor el mo<strong>de</strong>lo. Este problema vuelve a aparecer <strong>en</strong> <strong>la</strong> transecta 43-49°S y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or grado<strong>en</strong> <strong>la</strong>s restantes, pero <strong>de</strong> manera g<strong>en</strong>eral los ciclos anuales quedan bi<strong>en</strong> simu<strong>la</strong>dos.Convi<strong>en</strong>e notar que <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los cambios se hizo por <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre salidas <strong>de</strong>PRECIS <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong>s discrepancias com<strong>en</strong>tadas con <strong>la</strong>s observaciones resulta m<strong>en</strong>os<strong>de</strong>terminante <strong>en</strong> su estimación.Los mapas regionales <strong>de</strong> temperaturas extremas diarias (máxima y mínima) y sus cambiosfuturos se incluy<strong>en</strong> mediante diez mapas, cinco <strong>para</strong> cada una, <strong>en</strong> una pres<strong>en</strong>tación simi<strong>la</strong>r alos mapas <strong>de</strong> temperatura media. En g<strong>en</strong>eral, el cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas extremasdiarias exhibe un patrón espacial y variación estacional simi<strong>la</strong>res a los com<strong>en</strong>tados <strong>en</strong>re<strong>la</strong>ción a los cambios <strong>de</strong> temperatura media diaria. En particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong>s mayores difer<strong>en</strong>cias(hasta 6°C cuando se consi<strong>de</strong>ra <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia A2-Clima Actual) se conc<strong>en</strong>tran sobre <strong>la</strong>cordillera <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona norte durante el verano, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>ores difer<strong>en</strong>cias (siemprepositivas) se conc<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona austral durante invierno.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 44________________________________________Figura 5.4: Validación <strong>de</strong> temperaturas medias con observaciones.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 45________________________________________5.3 Mapas <strong>de</strong> precipitación acumu<strong>la</strong>da media estacionalLa suma pluviométrica estacional ti<strong>en</strong>e una pres<strong>en</strong>tación simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> <strong>de</strong> temperatura media<strong>en</strong> <strong>la</strong> figura <strong>de</strong>l dominio completo (Figura 5.5) y <strong>la</strong>s cinco figuras regionales incluidas <strong>en</strong> elvolum<strong>en</strong> anexo. Sin embargo, hay algunas difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formato <strong>en</strong> los cambios <strong>de</strong>rivadas<strong>de</strong> dos razones. La primera es que ellos están expresados como <strong>la</strong> razón (<strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje, %)<strong>en</strong>tre el valor promedio <strong>de</strong>l clima futuro (Pf) y el valor correspondi<strong>en</strong>te al Clima Actual(Pa). Es <strong>de</strong>cir, <strong>para</strong> cada punto <strong>de</strong> gril<strong>la</strong> <strong>de</strong>l dominio se muestra [Pf / Pa]×100, con lo cuallos lugares con m<strong>en</strong>or precipitación muestran porc<strong>en</strong>tajes inferiores a 100% y aquellos conmayor precipitación ti<strong>en</strong><strong>en</strong> valores por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> 100%. Aquellos lugares don<strong>de</strong> el cambioes inferior a un 10% no aparec<strong>en</strong> coloreados. La segunda se refiere a lugares don<strong>de</strong> <strong>la</strong>precipitación es muy escasa (áridos) y el porc<strong>en</strong>taje resulta muy gran<strong>de</strong> careci<strong>en</strong>do <strong>de</strong> valorpráctico (un 100% <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> un lugar don<strong>de</strong> ca<strong>en</strong> anualm<strong>en</strong>te algunos mm carece <strong>de</strong>importancia); <strong>en</strong> este caso los dominios áridos se han rell<strong>en</strong>ado con color gris.En términos g<strong>en</strong>erales <strong>la</strong>s cumbres andinas marcan un contraste <strong>en</strong>tre ambas <strong>la</strong><strong>de</strong>ras con unaum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra ori<strong>en</strong>tal (Arg<strong>en</strong>tina) y una disminución <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra occi<strong>de</strong>ntal (<strong>Chile</strong>contin<strong>en</strong>tal y el Pacifico adyac<strong>en</strong>te), particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s medias y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estaciones<strong>de</strong> verano y otoño. Este contraste se manifiesta más ac<strong>en</strong>tuado <strong>en</strong> el esc<strong>en</strong>ario A2 durante elverano, <strong>en</strong> que <strong>la</strong> precipitación sobre ciertos sectores <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> c<strong>en</strong>tro-sur se reduc<strong>en</strong> a <strong>la</strong>mitad e incluso un cuarto <strong>de</strong>l valor actual, al mismo tiempo que <strong>la</strong> precipitación futura seduplica (respecto a <strong>la</strong> actual) inmediatam<strong>en</strong>te al este <strong>de</strong> <strong>la</strong> cordillera <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s. El<strong>de</strong>talle regional pue<strong>de</strong> apreciarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s figuras correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> anexo, sobre<strong>la</strong>s cuales po<strong>de</strong>mos establecer:• Sobre el sector altiplánico chil<strong>en</strong>o aparece un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> precipitaciones <strong>en</strong> primaveray verano, si<strong>en</strong>do más significativo el <strong>de</strong> primavera <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> I Región bajo elesc<strong>en</strong>ario A2 y más ext<strong>en</strong>dido hacia <strong>la</strong> II Región bajo el esc<strong>en</strong>ario B2.• En el Norte Chico el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones exti<strong>en</strong><strong>de</strong> su dominio bajo elesc<strong>en</strong>ario B2 abarcando toda <strong>la</strong> faja <strong>de</strong>l territorio chil<strong>en</strong>o <strong>en</strong>tre los 20 y 33°S <strong>en</strong> otoño,pero <strong>en</strong> invierno afecta solo a <strong>la</strong> región andina con mayor increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad norte.• En <strong>la</strong> región <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> C<strong>en</strong>tral hay una pérdida g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong> precipitación bajo elesc<strong>en</strong>ario A2, condición que se manti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> el esc<strong>en</strong>ario B2 con <strong>la</strong> excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>estación <strong>de</strong> otoño <strong>para</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s inferiores a 33°S. La pérdida es <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 40% <strong>en</strong><strong>la</strong>s tierras bajas ganando <strong>en</strong> magnitud hacia <strong>la</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>ra andina durante el verano, peroreduciéndose durante el otoño y el invierno bajo el esc<strong>en</strong>ario B2.• La Región Sur exhibe una transición hacia los montos <strong>de</strong>l Clima Actual durante otoñoe invierno, <strong>la</strong> cual es más rápida <strong>en</strong> el caso B2. Durante el verano <strong>la</strong>s pérdidas <strong>de</strong>pluviosidad son <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 40% reduciéndose <strong>en</strong> primavera a un 25%.• La Región Austral pres<strong>en</strong>ta pérdidas estivales <strong>de</strong> un 25%, pero se normaliza hacia elinvierno, y existe un leve aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el extremo sur que prevalece todo el año.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 46________________________________________Figura 5.5. Precipitación estacional <strong>en</strong> el clima actual (fi<strong>la</strong> superior) y difer<strong>en</strong>cias futuropres<strong>en</strong>te(paneles inferiores) <strong>para</strong> cada estación <strong>de</strong>l año.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 47________________________________________Al igual que <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas medias se int<strong>en</strong>tó una validación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s salidas<strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo PRECIS par el Clima Actual con observaciones. La Figura 5.6 es simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong>Figura 5.4 con <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que <strong>en</strong> los paneles <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha los ciclos anuales muestranlos porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> <strong>la</strong> suma anual <strong>de</strong> precipitación. En g<strong>en</strong>eral <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> PRECISsobreestima <strong>la</strong> precipitación <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o elevado lo que pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> el efecto<strong>de</strong> valles angostos repres<strong>en</strong>tados pobrem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo y <strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> medición<strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación nival. Sin embargo, los ciclos anuales son bi<strong>en</strong> replicados por el mo<strong>de</strong>lo.Convi<strong>en</strong>e notar que <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los cambios se hizo por <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre salidas <strong>de</strong>PRECIS <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong>s discrepancias com<strong>en</strong>tadas con <strong>la</strong>s observaciones resulta m<strong>en</strong>os<strong>de</strong>terminante <strong>en</strong> su estimación.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 48________________________________________Figura 5.6: Validación <strong>de</strong> precipitaciones con observaciones.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 49________________________________________5.4 Cortes zonales (W-E) <strong>de</strong> precipitación y temperaturaCon el fin <strong>de</strong> ilustrar el <strong>de</strong>talle <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas y precipitaciones medias <strong>en</strong> direcciónW-E se pres<strong>en</strong>ta un conjunto <strong>de</strong> transectas seleccionadas a través <strong>de</strong>l intervalo 64-74°W losvalores correspon<strong>de</strong>n a una faja <strong>de</strong> 50 km <strong>de</strong> ancho c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>titud indicada.En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones el<strong>la</strong>s son <strong>la</strong>s indicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 5.1 sigui<strong>en</strong>te. Lasfiguras muestran <strong>la</strong>s variaciones zonales <strong>de</strong> precipitación, con cuatro panelescorrespondi<strong>en</strong>tes a cada estación <strong>de</strong>l año. En cada uno <strong>de</strong> ellos aparece sombreado el perfil<strong>de</strong> <strong>la</strong> topografía, junto con tres líneas que <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones <strong>para</strong> el Clima Actual(azul) y bajo los esc<strong>en</strong>arios A2 (rojo) y B2 (ver<strong>de</strong>); <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte superior se indica <strong>la</strong>variación porc<strong>en</strong>tual <strong>de</strong> ambos esc<strong>en</strong>arios respecto <strong>de</strong>l Clima Actual con los mismoscolores.Tab<strong>la</strong> 5.1: Transectas <strong>de</strong> precipitacióny <strong>de</strong> temperaturaLatitud Sur Lugar cercano19.2° Altip<strong>la</strong>no29.8° La Ser<strong>en</strong>a33.5° Santiago35.0° Talca37.7° Los Angeles40.8° Osorno42.7° Chiloé47.3° Campo <strong>de</strong> Hielo Norte51.1° Torres <strong>de</strong>l Paine53.2° Punta Ar<strong>en</strong>asPara <strong>la</strong>s temperaturas medias <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación es <strong>la</strong> misma salvo que <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte superior loscambios están expresados <strong>en</strong> grados c<strong>en</strong>tígrados y <strong>la</strong>s transectas elegidas son <strong>la</strong>s mismaslistadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 5.1.En estas transectas es posible apreciar <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> topografía sobre ambas variables:<strong>la</strong> sombra pluviométrica a sotav<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s codilleras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Costa y <strong>de</strong> los An<strong>de</strong>s,particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te al sur <strong>de</strong> Santiago, y <strong>la</strong> variación <strong>de</strong> temperatura con <strong>la</strong> altitud y elcal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Valle C<strong>en</strong>tral durante el verano.5.5 Vi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> superficie (a 2 m <strong>de</strong> altura)Los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> superficie se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> los cincomapas regionales usados antes. En g<strong>en</strong>eral los cambios sobre el área contin<strong>en</strong>tal sonm<strong>en</strong>ores a 0.6 m/s. Pero sobre el mar adyac<strong>en</strong>te los cambios son mayores, hasta 2.5 m/s,<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s 29 y 33°S. Ellos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er un impacto <strong>en</strong> los recursos pesqueros por e<strong>la</strong>um<strong>en</strong>to <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia que fuerza <strong>la</strong> compon<strong>en</strong>te sur.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 50________________________________________5.5 Caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad climáticaA manera <strong>de</strong> ilustración se han elegido mostrar <strong>la</strong> variabilidad climática <strong>en</strong> puntosespecíficos incluy<strong>en</strong>do cuatro ciuda<strong>de</strong>s (Arica, La Ser<strong>en</strong>a, Santiago y Temuco) junto con unpunto sobre el Campo <strong>de</strong> Hielos Norte.La variabilidad <strong>en</strong> temperatura se repres<strong>en</strong>ta a través <strong>de</strong> diagramas “whisk-box” <strong>en</strong> loscuales <strong>la</strong> línea c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> caja informa <strong>de</strong> <strong>la</strong> mediana, los extremos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cajacorrespon<strong>de</strong>n a los perc<strong>en</strong>tiles 25 y 75, y los extremos <strong>de</strong> <strong>la</strong> recta vertical a los perc<strong>en</strong>tiles 5y 95. El Clima Actual se repres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> color azul, y los esc<strong>en</strong>arios A2 y B2 con coloresver<strong>de</strong> y rojo respectivam<strong>en</strong>te. Como ya es usual <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación se hace <strong>para</strong> <strong>la</strong>s cuatroestaciones <strong>de</strong>l año.En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación <strong>la</strong> fuerte asimetría obliga a una repres<strong>en</strong>tación difer<strong>en</strong>te, porlo que se optó por frecu<strong>en</strong>cias acumu<strong>la</strong>das. Para ello se usa una esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>ciasexpresada por el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> días <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación <strong>de</strong>l año <strong>en</strong> que se exce<strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitaciónindicada <strong>en</strong> el eje <strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones (or<strong>de</strong>nadas). Ambas esca<strong>la</strong>s son logarítmicas.Por ejemplo consi<strong>de</strong>rando el caso <strong>de</strong> Santiago <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> temperatura media <strong>en</strong>otoño ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> mediana unos 4°C más alta que <strong>en</strong> el Clima Actual bajo el esc<strong>en</strong>ario B2 yunos 5°C bajo el esc<strong>en</strong>ario A2; los intervalos interperc<strong>en</strong>tílicos se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> casiinvariables <strong>en</strong> el esc<strong>en</strong>ario B2, pero el intervalo <strong>en</strong>tre los perc<strong>en</strong>tiles 5 y 25 aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> elesc<strong>en</strong>ario A2 <strong>de</strong>jando casi invariable el perc<strong>en</strong>til 5 <strong>de</strong> ambos esc<strong>en</strong>arios. Por otra parte,como es <strong>de</strong> esperar <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> transición, otoño y primavera, muestran mayordispersión que <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> verano e invierno. En re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> precipitación hay unac<strong>la</strong>ra conc<strong>en</strong>tración invernal cuando <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> días con 5 mm o más baja <strong>de</strong> 15% a9% bajo el esc<strong>en</strong>ario A2, y <strong>para</strong> los días con más <strong>de</strong> 20 mm <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> ocurr<strong>en</strong>ciabaja <strong>de</strong> 4 a 3%. Durante <strong>la</strong> primavera <strong>la</strong>s escasas lluvias que exce<strong>de</strong>n los 5 mm reduc<strong>en</strong> suprobabilidad <strong>de</strong> 2 a 1% y <strong>la</strong>s que exce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 1 mm bajan <strong>de</strong> 8 a 3%.Otra expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> térmico es <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>días cálidos y días fríos. Para <strong>de</strong>finir lo que se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por cálido o frío se ha usado <strong>la</strong>distribución <strong>de</strong> temperaturas <strong>en</strong> el Clima Actual, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do que un día cálido o frío <strong>en</strong> <strong>la</strong>actualidad es aquel <strong>en</strong> que <strong>la</strong> temperatura supera el perc<strong>en</strong>til 90 o se ubica por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>lperc<strong>en</strong>til 10, respectivam<strong>en</strong>te. Con esta <strong>de</strong>finición se trazaron los mapas <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ambos tipos <strong>de</strong> días que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> el volum<strong>en</strong> anexo con <strong>la</strong>s figuras <strong>de</strong> esta sección.5.6 Com<strong>en</strong>tarios finalesEl clima <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> contin<strong>en</strong>tal hacia finales <strong>de</strong>l siglo XXI obt<strong>en</strong>ido a través <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>loregional PRECIS pres<strong>en</strong>ta cambios significativos <strong>en</strong> temperatura y precipitación, sobretodo bajo el esc<strong>en</strong>ario más severo (SRES A2). Los cambios están repres<strong>en</strong>tados con <strong>de</strong>talle<strong>en</strong> <strong>la</strong>s figuras cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> el volum<strong>en</strong> anexo adjunto al informe. Sin embargo, pareceapropiado int<strong>en</strong>tar un resum<strong>en</strong> somero <strong>de</strong> ellos <strong>en</strong> aquellos aspectos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayorimpacto sobre los recursos hídricos.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 51________________________________________Hay dos aspectos que <strong>de</strong>stacan uno <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>l cambio <strong>en</strong> temperaturas y otro <strong>de</strong> loscambios <strong>en</strong> precipitación. El primero dice re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l área andina capaz<strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar nieve <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong>l año. Consi<strong>de</strong>rando que <strong>la</strong> isoterma <strong>de</strong> 0°C sufreun alza <strong>de</strong> altura por el proceso <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>s crecidas invernales <strong>de</strong> los ríos concabecera andina se verán increm<strong>en</strong>tadas por el consigui<strong>en</strong>te aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>casaportantes y <strong>la</strong> reserva nival <strong>de</strong> agua se verá disminuída. La Figura 5.7 muestra el cambiobimestral <strong>de</strong>l área <strong>en</strong>cerrada por <strong>la</strong> isoterma cero <strong>para</strong> <strong>la</strong> región cordillerana compr<strong>en</strong>dida<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s 30 y 40°S bajo el esc<strong>en</strong>ario A2. Este sector andino correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>sregiones mayor productividad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista silvo-agro-pecuario y <strong>en</strong> él se ubica <strong>la</strong>g<strong>en</strong>eración hidroeléctrica <strong>de</strong>l sistema interconectado. Aunque hay reducciones <strong>de</strong>l área <strong>en</strong>todas <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong>l año, <strong>la</strong> pérdida es muy significativa durante los cuatro primerosmeses <strong>de</strong>l año cal<strong>en</strong>dario.Figura 5.7: Variación <strong>de</strong>l área con temperatura inferior a 0°C <strong>en</strong> <strong>la</strong> simu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l ClimaActual (línea azul) y bajo el esc<strong>en</strong>ario A2 (línea roja) a través <strong>de</strong>l año <strong>en</strong> Región C<strong>en</strong>tral yRegión C<strong>en</strong>tro-Sur. Fondo <strong>de</strong> <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> es un producto <strong>de</strong>l satélite MODIS que muestra loscambios estacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> cobertura vegetal y nival <strong>de</strong>l terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> manera aproximada.Por otra parte, <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> pluviometría bajo el esc<strong>en</strong>ario A2, <strong>la</strong> Figura 5.8 seña<strong>la</strong>, <strong>de</strong>manera simplificada y <strong>para</strong> <strong>la</strong>s estaciones extremas, los sectores <strong>de</strong>l territorio nacional (yparte <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina) don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s precipitaciones disminuy<strong>en</strong> <strong>en</strong> un 15% o más respecto <strong>de</strong>lclima actual (color café) y don<strong>de</strong> el<strong>la</strong>s aum<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> igual porc<strong>en</strong>taje (color ver<strong>de</strong>). Con <strong>la</strong>excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> región altiplánica <strong>en</strong> verano y el extremo austral <strong>en</strong> invierno dominan <strong>la</strong>sdisminuciones. Cabe notar que <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación invernal todo el territorio nacionalcompr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 30 y 40°S ve disminuídas sus precipitaciones. La pérdida también seexti<strong>en</strong><strong>de</strong> al período estival por todo el territorio compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 38 y 50°S y aún más alnorte por el sector andino. Tales disminuciones pluviométricas se suman a <strong>la</strong> elevación <strong>de</strong>


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 52________________________________________<strong>la</strong> isoterma cero <strong>para</strong> ofrecer un cuadro particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te preocupante <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones C<strong>en</strong>troy C<strong>en</strong>tro Sur.Figura 5.8: Areas <strong>en</strong> que <strong>la</strong> precipitación bajo el esc<strong>en</strong>ario A2 disminuye <strong>en</strong> 15% o más(color café) y aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> un 15% 0 más (color ver<strong>de</strong>) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estacione extremas <strong>de</strong>l año.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 53________________________________________ANEXO 1: Cambios <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong>l marA.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s: factores que afectan el nivel medio <strong>de</strong>l marEn g<strong>en</strong>eral y <strong>en</strong> el <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, el nivel medio <strong>de</strong>l mar cambia por variaciones <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong>total <strong>de</strong> los océanos. Ello pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>berse a un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los océanos, el cualpue<strong>de</strong> originarse <strong>en</strong> variaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>l agua o <strong>de</strong> <strong>la</strong> masa total cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>la</strong>scu<strong>en</strong>cas oceánicas.Con re<strong>la</strong>ción al cambio climático, <strong>la</strong> causa más importante, que da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>un 80% <strong>de</strong> <strong>la</strong> variación observada <strong>en</strong> el último siglo, es <strong>la</strong> expansión o di<strong>la</strong>tación térmica<strong>de</strong>l agua que implica un cambio <strong>en</strong> su <strong>de</strong>nsidad. Este proceso se caracteriza por medio <strong>de</strong>lcoefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> expansión térmica α que mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> variación re<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad por grado <strong>de</strong>temperatura:1 ∂ρa ≡ −ρ ∂TUn valor típico <strong>de</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s altas es α = 0.0001 (Κ −1 ), por lo que si una capa <strong>de</strong> 1000 m <strong>de</strong>agua se cali<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> 1 K el nivel <strong>de</strong>l mar se elevaría <strong>en</strong> 10 cm aproximadam<strong>en</strong>te. Sinembargo, α varía con <strong>la</strong> temperatura y salinidad, aum<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> un 300% <strong>para</strong> aguastropicales cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>la</strong> primera c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>a <strong>de</strong> metros <strong>de</strong> profundidad.También aporta a un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar el ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> masa <strong>de</strong> los g<strong>la</strong>ciarescontin<strong>en</strong>tales cuando el aporte <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación recibida es m<strong>en</strong>or que <strong>la</strong> fusión <strong>de</strong>l hielo.Si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> un clima más cálido se espera que <strong>la</strong> precipitación aum<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral suimpacto es m<strong>en</strong>or que el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> fusión por el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura. Losmo<strong>de</strong>los climáticos sugier<strong>en</strong> un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 0.6 mm/año/K<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> masa g<strong>la</strong>ciar. En <strong>la</strong> actualidad este aporte es <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> un 15%con significativas contribuciones positivas <strong>de</strong> Gro<strong>en</strong><strong>la</strong>ndia y negativas <strong>de</strong>l contin<strong>en</strong>teantártico. Otro aporte másico <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> variaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas dulces almac<strong>en</strong>adas <strong>en</strong> loscontin<strong>en</strong>tes.Otro factor que afecta el nivel medio <strong>de</strong>l mar, pero sin re<strong>la</strong>ción inmediata con el cambioclimático que nos ocupa, son cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>cas oceánicas sea por rell<strong>en</strong>o sedim<strong>en</strong>tarioo movimi<strong>en</strong>tos tectónicos, ya sea <strong>la</strong> l<strong>en</strong>ta recuperación isostática o rápidos episodiossísmicos que <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan <strong>la</strong> corteza terrestre y g<strong>en</strong>eran tsunamis.A<strong>de</strong>más, los cambios climáticos a través <strong>de</strong> variaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> distribución media <strong>de</strong> loscampos <strong>de</strong> presión atmosférica, vi<strong>en</strong>tos y corri<strong>en</strong>tes marinas superficiales también afectanel nivel medio <strong>de</strong>l mar. Aunque <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to y corri<strong>en</strong>tes marinas todas <strong>la</strong>s causasm<strong>en</strong>cionadas <strong>de</strong>berían producir una variación globalm<strong>en</strong>te homogénea, <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> arrastre<strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a acumu<strong>la</strong>r aguas contra <strong>la</strong>s costas y <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>eran <strong>de</strong>snivelesregionales por <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a equilibrar <strong>la</strong> fuerza <strong>de</strong> Coriolis con <strong>la</strong> fuerza <strong>de</strong> gradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>presión (geostrofía). Las variaciones <strong>de</strong> presión atmosférica también g<strong>en</strong>eran pequeñasdifer<strong>en</strong>cias regionales <strong>de</strong> nivel (conocidas como efecto <strong>de</strong> barómetro invertido),y <strong>la</strong>s vicisitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l tiempo atmosférico ocasionan episodios <strong>de</strong> breve duración a través <strong>de</strong>ondas forzadas por el vi<strong>en</strong>to y “storm surges” cuya recurr<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 54________________________________________Completando esta <strong>en</strong>umeración <strong>de</strong> causas y sin re<strong>la</strong>ción con el cambio climático, están <strong>la</strong>svariaciones periódicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mareas.A.2 Variaciones observadasLas variaciones <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar observadas por medio <strong>de</strong> una red global <strong>de</strong> mareógrafosdurante <strong>la</strong> segunda mitas <strong>de</strong>l siglo pasado reve<strong>la</strong>n un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 1.5 mm/año. Pero estared dista <strong>de</strong> estar homogéneam<strong>en</strong>te distribuida sobre el globo con un 90% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong>lhemisferio norte. Por otra parte, <strong>la</strong> altimetría satelital recolectada durante el último <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io<strong>en</strong>trega una estimación <strong>de</strong> 2.8 mm/año, lo cual podría ser un primer signo <strong>de</strong> aceleración<strong>de</strong>rivada <strong>de</strong>l cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to global, pero tal infer<strong>en</strong>cia es <strong>de</strong> dudoso valor ya que el alzahistórica pres<strong>en</strong>ta variaciones importantes sobre períodos simi<strong>la</strong>res. Las predicciones <strong>de</strong>lIPCC <strong>para</strong> el alza <strong>para</strong> fines <strong>de</strong>l siglo pres<strong>en</strong>te se ubican <strong>en</strong>tre 110 y 880 mm.A.3 Variaciones asociadas al futuro cambio climáticoPara el esc<strong>en</strong>ario climático IS92a y el período 1990-2100, el Tercer Informe <strong>de</strong>l IPCCestimó <strong>en</strong>tre 110 a 430 mm el alza media global originada <strong>en</strong> <strong>la</strong> expansión térmica <strong>de</strong>l aguay el correspondi<strong>en</strong>te aporte <strong>de</strong> g<strong>la</strong>ciares <strong>en</strong>tre 10 y 110 mm. En el mismo informe seincluyeron mapas globales con tales estimaciones mediante nueve difer<strong>en</strong>tes AOGCM <strong>para</strong>fines <strong>de</strong>l siglo XXI. Este tipo <strong>de</strong> información no figura <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s variables que estándisponibles <strong>para</strong> el Cuarto Informe lo cual pue<strong>de</strong> ser consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s discrepanciasque exhibieron difer<strong>en</strong>tes mo<strong>de</strong>los <strong>en</strong> <strong>la</strong>s variaciones regionales no han sido subsanadas.Entre los mo<strong>de</strong>los se incluyó el HadCM3 con forzami<strong>en</strong>to por difer<strong>en</strong>tes gases inverna<strong>de</strong>ro,aerosoles (efectos directo e indirecto) y cambios <strong>de</strong> ozono troposférico.El mayor problema que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong>l aporte <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> térmico al nivel<strong>de</strong>l mar es <strong>la</strong> propagación <strong>de</strong>l calor s<strong>en</strong>sible hacia el océano profundo. Debido a <strong>la</strong> l<strong>en</strong>tacircu<strong>la</strong>ción que lo caracteriza, el alza <strong>de</strong> nivel <strong>de</strong>l mar seguirá aum<strong>en</strong>tando a través <strong>de</strong> todoel siglo XXI y por muchos siglos <strong>de</strong>spués que <strong>la</strong>s conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> gases inverna<strong>de</strong>ro sehayan estabilizado, ya que el océano profundo se ajusta al cambio climático <strong>en</strong> miles <strong>de</strong>años. En una simu<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración atmosférica <strong>de</strong> CO 2 fija e igual al doble <strong>de</strong>lvalor actual, el alza media global <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar <strong>de</strong>bida a <strong>la</strong> expansión térmica alcanzóun valor final <strong>de</strong> 1.96 m (Stouffer y Manabe, 1999), superando <strong>en</strong> un or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> magnitud e<strong>la</strong>lza observada durante el siglo pasado.A.4 Proyección <strong>de</strong>l alza <strong>de</strong>l nivel medio <strong>de</strong>l marLa Figura A1.1 muestra <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l nivel medio <strong>de</strong>l mar <strong>para</strong> varios esc<strong>en</strong>ariosclimáticos durante el pres<strong>en</strong>te siglo, <strong>en</strong>tre ellos los esc<strong>en</strong>arios A2 y B2. Las barrasverticales <strong>en</strong> el marg<strong>en</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura indican <strong>la</strong> incertidumbre <strong>en</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción ymuestran que el<strong>la</strong> supera a aquel<strong>la</strong> asociada a <strong>la</strong> elección <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario. Otro rasgo<strong>de</strong>stacable es que <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> aceleración.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 55________________________________________Figura A1.1: Elevación <strong>de</strong>l nivel medio <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong> metros durante el siglo XXI. (fu<strong>en</strong>te:Gregory, 2006)Figura A1.2: Alza <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s décadas finales <strong>de</strong> los siglos XXI y XXexpresadas <strong>en</strong> metros bajo un esc<strong>en</strong>ario IS92a. (fu<strong>en</strong>te: Gregory, 2006)En g<strong>en</strong>eral el valor promedio pres<strong>en</strong>ta variaciones regionales por <strong>la</strong>s causas yacom<strong>en</strong>tadas y distintos mo<strong>de</strong>los AOGCM no muestran similitud <strong>en</strong> sus <strong>de</strong>talles. La Figura


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 56________________________________________A1.2 correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias que <strong>en</strong>trega el mo<strong>de</strong>lo HadCM3 <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s últimasdécadas <strong>de</strong> los siglos XXI y XX, expresadas <strong>en</strong> metros <strong>para</strong> el esc<strong>en</strong>ario climático IS92a.Fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> costa <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> existe una disminución g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el sector norte, con algomás <strong>de</strong> 20 cm, hasta el mar circumpo<strong>la</strong>r don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s alzas bor<strong>de</strong>an los 10 cm. Este últimorasgo es reproducido por <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los AOGCM. Los valores extremos son <strong>de</strong> -19 y 56cm con un promedio global <strong>de</strong> 22 cm.A.5 Variaciones fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> costa <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>Con el fin <strong>de</strong> estimar <strong>la</strong>s variaciones <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> bajo losesc<strong>en</strong>arios A2 y B2 se extrajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Figura A1.2 (esc<strong>en</strong>ario IS92a) <strong>la</strong> variación <strong>la</strong>titudinal yse <strong>la</strong> corrigió por los montos finales (2100) según los valores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Figura A1.1. Laevolución temporal también fue extraída <strong>de</strong> esta figura. Las Tab<strong>la</strong>s A1.1 y A!.2 conti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>la</strong>s alzas resultantes <strong>para</strong> los esc<strong>en</strong>arios A2 y B2 y repres<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s figuras adjuntas.Tab<strong>la</strong> A1.1:Elevación <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong>tre 1990-2090 <strong>en</strong> cm.Mo<strong>de</strong>lo: HadCM3Esc<strong>en</strong>ario: A2AñoLatS 1990 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2070 2080 2090 210020 0.0 2.6 3.9 5.9 8.2 10.2 13.1 16.4 19.7 23.6 27.625 0.0 2.5 3.8 5.6 7.8 9.7 12.5 15.6 18.8 22.5 26.330 0.0 2.0 3.0 4.5 6.3 7.8 10.0 12.5 15.0 18.0 21.035 0.0 1.9 2.8 4.2 5.9 7.3 9.4 11.7 14.1 16.9 19.740 0.0 1.9 2.8 4.2 5.9 7.3 9.4 11.7 14.1 16.9 19.745 0.0 2.0 3.0 4.5 6.3 7.8 10.0 12.5 15.0 18.0 21.050 0.0 2.0 3.0 4.5 6.3 7.8 10.0 12.5 15.0 18.0 21.055 0.0 1.8 2.6 3.9 5.5 6.8 8.8 10.9 13.1 15.8 18.460 0.0 1.5 2.3 3.4 4.7 5.8 7.5 9.4 11.3 13.5 15.835.030.021002050Año199025.020.015.010.05.00.020 25 30 35 40 45 50 55 60Latitud SurAlza NMM (cm)25.0-30.020.0-25.015.0-20.010.0-15.05.0-10.00.0-5.0


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 57________________________________________Tab<strong>la</strong> A1.2: Elevación <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong>tre 1990-2090 <strong>en</strong> cm.Mo<strong>de</strong>lo: HadCM3 Esc<strong>en</strong>ario: B2AñoLatS 1990 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2070 2080 2090 210020 0.0 2.6 3.9 5.9 7.9 9.8 12.5 15.4 18.0 20.7 23.625 0.0 2.5 3.8 5.6 7.5 9.4 11.9 14.7 17.2 19.7 22.530 0.0 2.0 3.0 4.5 6.0 7.5 9.5 11.8 13.8 15.8 18.035 0.0 1.9 2.8 4.2 5.6 7.0 8.9 11.0 12.9 14.8 16.940 0.0 1.9 2.8 4.2 5.6 7.0 8.9 11.0 12.9 14.8 16.945 0.0 2.0 3.0 4.5 6.0 7.5 9.5 11.8 13.8 15.8 18.050 0.0 2.0 3.0 4.5 6.0 7.5 9.5 11.8 13.8 15.8 18.055 0.0 1.8 2.6 3.9 5.3 6.6 8.3 10.3 12.0 13.8 15.860 0 1.5 2.3 3.4 4.5 5.6 7.1 8.8 10.3 11.8 13.525.0-30.020.0-25.015.0-20.010.0-15.05.0-10.00.0-5.035.030.025.020.015.010.0Alza NMM (cm)21002050Año19905.00.020 25 30 35 40 45 50 55 60Latitud SurA. 6 DiscusiónEn re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s estimaciones resultantes convi<strong>en</strong>e insistir <strong>en</strong> su carácter t<strong>en</strong>tativo porvarias causas. La más importante <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong> gran variabilidad que pres<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> unAOGCM a otro, <strong>la</strong> cual se pone <strong>de</strong> manifiesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura A1.1 a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s barrasverticales <strong>en</strong> su marg<strong>en</strong> <strong>de</strong>recho y <strong>la</strong>s curvas <strong>en</strong>volv<strong>en</strong>tes negras que cubr<strong>en</strong> todos losresultados. Esta incertidumbre supera ampliam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s variaciones <strong>en</strong>tre difer<strong>en</strong>tesesc<strong>en</strong>arios climáticos haci<strong>en</strong>do que <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> uno u otro sea irrelevante. Un rasgo quees común a <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los AOGCM son los bajos valores sobre los mares australes queproduc<strong>en</strong> <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>s subtropicales a <strong>la</strong>s po<strong>la</strong>res, pero <strong>la</strong>s magnitu<strong>de</strong>sobt<strong>en</strong>idas cerca <strong>de</strong>l máximo fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> Región XI <strong>para</strong> fines <strong>de</strong> siglo cubr<strong>en</strong> un intervalo<strong>en</strong>tre 10 y 50 cm, aproximadam<strong>en</strong>te. Un segundo factor que <strong>de</strong>be afectar los resultados,aunque <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida, es <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ciones regionales realizadas <strong>en</strong> e<strong>la</strong>ño 2001 con variaciones medias globales estimadas cinco años <strong>de</strong>spués.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 58________________________________________Finalm<strong>en</strong>te, alzas <strong>en</strong>tre 10 y 20 cm <strong>en</strong> un horizonte <strong>de</strong> 100 años no parece ser un problemaserio <strong>para</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l litoral nacional que correspon<strong>de</strong> a un marg<strong>en</strong> con tectónicamuy activa <strong>en</strong> el cual <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tos rápidos simi<strong>la</strong>res o mayores no son <strong>de</strong>sconocidos.Refer<strong>en</strong>ciasGregory, J.M., J.A. Church, G.J Boer, K.W. Dixon, G.M. F<strong>la</strong>to, D-R. Jackett, J.A.Lowe,S.P O’Farrel, E. Roeckner, G.L. Russel, R.J. Souffer and M. Winton, 2001: Comparison ofresults from several AOGCMs for global and regional sea-level change 1900-2100. ClimateDynamics,18: 225-240.Gregory, J., 2006: Changes in sea level. Talk, CGAM and Hadley C<strong>en</strong>tre, UK.IPCC, Climate Change 2001: The Sci<strong>en</strong>tific Basis, Third Assessm<strong>en</strong>t Report.Stouffer, R.J. and S. Manabe, 1999: Response of a coupled ocean-atmosphere mo<strong>de</strong>ltoincreasing atmospheric carbon dioxi<strong>de</strong>: s<strong>en</strong>sitivity to the rate of increase. J. Clim., 12,2224-2237.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 59________________________________________ANEXO A: Mo<strong>de</strong>lo Global acop<strong>la</strong>do HadCM3HadCM3 is a coupled atmosphere-ocean GCM <strong>de</strong>veloped at the Hadley C<strong>en</strong>tre and<strong>de</strong>scribed by Gordon et al. (1999). It has a stable control climatology and does not use fluxadjustm<strong>en</strong>t.The atmospheric compon<strong>en</strong>t of the mo<strong>de</strong>l has 19 levels with a horizontal resolution of 2.5<strong>de</strong>grees of <strong>la</strong>titu<strong>de</strong> by 3.75 <strong>de</strong>grees of longitu<strong>de</strong>, which produces a global grid of 96 x 73grid cells. This is equival<strong>en</strong>t to a surface resolution of about 417 km x 278 km at theEquator, reducing to 295 km x 278 km at 45 <strong>de</strong>grees of <strong>la</strong>titu<strong>de</strong> (com<strong>para</strong>ble to a spectralresolution of T42).A new radiation scheme is inclu<strong>de</strong>d with 6 and 8 spectral bands in the shortwave andlongwave. The radiative effects of minor gre<strong>en</strong>house gases as well as CO2, water vapourand ozone are explicitly repres<strong>en</strong>ted (Edwards and Slingo, 1996). A simple <strong>para</strong>metrizationof background aerosol (Cusack et al. 1998) is also inclu<strong>de</strong>d.A new <strong>la</strong>nd surface scheme (Cox et al. 1999) inclu<strong>de</strong>s a repres<strong>en</strong>tation of the freezing andmelting of soil moisture, as well as surface runoff and soil drainage; the formu<strong>la</strong>tion ofevaporation inclu<strong>de</strong>s the <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>nce of stomatal resistance to temperature, vapour pressureand CO2 conc<strong>en</strong>tration. The surface albedo is a function of snow <strong>de</strong>pth, vegetation typeand also of temperature over snow and ice.A p<strong>en</strong>etrative convective scheme (Gregory and Rowntree, 1990) is used, modified toinclu<strong>de</strong> an explicit down-draught, and the direct impact of convection on mom<strong>en</strong>tum(Gregory et al. 1997). Parametrizations of orographic and gravity wave drag have be<strong>en</strong>revised to mo<strong>de</strong>l the effects of aniostropic orography, high drag states, flow blocking andtrapped lee waves (Milton and Wilson 1996; Gregory et al. 1998). The <strong>la</strong>rge-scaleprecipitation and cloud scheme is formu<strong>la</strong>ted in terms of an explicit cloud water variablefollowing Smith (1990). The effective radius of cloud droplets is a function of cloud watercont<strong>en</strong>t and droplet number conc<strong>en</strong>tration (Martin et al. 1994).The atmosphere compon<strong>en</strong>t of the mo<strong>de</strong>l also optionally allows the transport, oxidation andremoval by physical <strong>de</strong>position and rain out of anthropog<strong>en</strong>ic sulphur emissions to beinclu<strong>de</strong>d interactively. This permits the direct and indirect forcing effects of sulphateaerosols to be mo<strong>de</strong>lled giv<strong>en</strong> sc<strong>en</strong>arios for sulphur emissions and oxidants.The oceanic compon<strong>en</strong>t of the mo<strong>de</strong>l has 20 levels with a horizontal resolution of 1.25 x1.25 <strong>de</strong>grees. At this resolution it is possible to repres<strong>en</strong>t important <strong>de</strong>tails in oceaniccurr<strong>en</strong>t structures. Horizontal mixing of tracers uses a version of the G<strong>en</strong>t and McWilliams(1990) adiabatic diffusion scheme with a variable thickness diffusion <strong>para</strong>metrization(Wright 1997; Visbeck et al. 1997) is used. There is no explicit horizontal diffusion oftracers. The along-isopycnal diffusivity of tracers is 1000 m**2/s and horizontalmom<strong>en</strong>tum viscosity varies with <strong>la</strong>titu<strong>de</strong> betwe<strong>en</strong> 3000 and 6000 m**2/s at the poles an<strong>de</strong>quator respectively.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 60________________________________________Near-surface vertical mixing is <strong>para</strong>metrized partly by a Kraus-Turner mixed <strong>la</strong>yer schemefor tracers (Kraus and Turner 1967), and a K-theory scheme (Pacanowski and Phi<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r1981) for mom<strong>en</strong>tum. Below the upper <strong>la</strong>yers the vertical diffusivity is an increasingfunction of <strong>de</strong>pth only. Convective adjustm<strong>en</strong>t is modified in the region of the D<strong>en</strong>markStraits and Ice<strong>la</strong>nd-Scot<strong>la</strong>nd ridge better to repres<strong>en</strong>t down-slope mixing of the overflowwater, which is allowed to find its proper level of neutral buoyancy rather than mixingvertically with surrounding water masses. The scheme is based on Roether et al. (1994).Mediterranean water is partially mixed with At<strong>la</strong>ntic water across the Strait of Gibraltar asa simple repres<strong>en</strong>tation of water mass exchange since the channel is not resolved in themo<strong>de</strong>l.The sea ice mo<strong>de</strong>l uses a simple thermodynamic scheme including leads and snow-cover.Ice is advected by the surface ocean curr<strong>en</strong>t, with converg<strong>en</strong>ce prev<strong>en</strong>ted wh<strong>en</strong> the <strong>de</strong>pthexceeds 4 m (Cattle and Crossley 1995).There is no explicit repres<strong>en</strong>tation of iceberg calving, so a prescribed water flux is returnedto the ocean at a rate calibrated to ba<strong>la</strong>nce the net snowfall accumu<strong>la</strong>tion on the ice sheets,geographically distributed within regions where icebergs are found. In or<strong>de</strong>r to avoid aglobal average salinity drift, surface water fluxes are converted to surface salinity fluxesusing a constant refer<strong>en</strong>ce salinity of 35 PSU.The mo<strong>de</strong>l is initialized directly from the Levitus (1994) observed ocean state at rest, with asuitable atmospheric and sea ice state. The atmosphere and ocean exchange informationonce per day. Heat and water fluxes are conserved exactly in the transfer betwe<strong>en</strong> theirdiffer<strong>en</strong>t grids.Cattle, H. and J. Crossley, 1995: Mo<strong>de</strong>lling Arctic climate change. Phil Trans RSoc London A352: 201-213.Cox, P., R. Betts, C. Bunton, R. Essery, P.R. Rowntree, and J. Smith, 1999; Theimpact of new <strong>la</strong>nd surface physics on the GCM simu<strong>la</strong>tion of climate and climates<strong>en</strong>sitivity. Climate Dynamics 15: 183-203.Cusack S., A. Slingo, J.M. Edwards, and M. Wild, 1998; The radiative impact ofa simple aerosol climatology on the Hadley C<strong>en</strong>tre GCM. QJR Meteor. Soc. 124:2517-2526.Edwards, J.M. and A. Slingo, 1996; Sudies with a flexible new radiation co<strong>de</strong>.I: Choosing a configuration for a <strong>la</strong>rge scale mo<strong>de</strong>l. QJR Meteor. Soc. 122:689-719.G<strong>en</strong>t, P.R. and J.C. McWilliams, 1990. Isopycnal mixing in ocean circu<strong>la</strong>tionmo<strong>de</strong>ls. J. Phys. Oceanogr. 20: 150-155.Gordon, C., C. Cooper, C.A. S<strong>en</strong>ior, H. Banks, J.M. Gregory, T.C. Johns,


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 61________________________________________J.F.B. Mitchell and R.A. Wood, 1998; The simu<strong>la</strong>tion of SST, sea ice ext<strong>en</strong>ts andocean heat transports in a version of the Hadley C<strong>en</strong>tre coupled mo<strong>de</strong>l withoutflux adjustm<strong>en</strong>ts. Climate Dynamics (in press).Gregory, D., R. Kershaw and P.M. Inness, 1997; Parametrization of mom<strong>en</strong>tumtransport by convection. II: tests in single column and g<strong>en</strong>eral circu<strong>la</strong>tionmo<strong>de</strong>ls. QJR Meteor. Soc. 123: 1153-1183.Gregory, D., G.J. Shutts and J.R. Mitchell, 1998; A new gravity wave dragscheme incorporating anisotropic orography and low level wave breaking: Impactupon the climate of the UK Meteorological Office Unified Mo<strong>de</strong>l. QJRMeteor. Soc. 124: 463-493.Kraus, E.B. and J.S. Turner, 1967; A one dim<strong>en</strong>sional mo<strong>de</strong>l of the seasonalthermocline. Part II. Tellus, 19: 98-105.Levitus, S. and T.P. Boyer, 1994; World Ocean At<strong>la</strong>s 1994, Volume 4:Temperature. NOAA/NESDIS E/OC21, US Departm<strong>en</strong>t of Commerce, Washington, DC,117pp.Martin, G.M., D.W. Johnson and A. Spice, 1994; The measurem<strong>en</strong>t and<strong>para</strong>metrization of effective radius of droplets in warm stratocumulus clouds.J. Atmos. Sci. 51: 1823-1842.Milton, S.F. and C.A.Wilson, 1996: The impact of <strong>para</strong>metrized sub-grid scaleorographic forcing on systematic errors in a global NWP mo<strong>de</strong>l.Mon. Weath. Rev. 124: 2023-2045.Pacanowski, R.C. and S.G. Phi<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r, 1981; Parametrization of vertical mixingin numerical mo<strong>de</strong>ls of tropical oceans. J. Phys. Oceanogr. 11: 1443-1451.Roether, W., V.M. Rouss<strong>en</strong>ov and R.Well, 1994; A tracer study of thethermohaline circu<strong>la</strong>tion of the eastern Mediterranean. In: Ocean Processes inClimate Dynamics: Global and Mediterranean Example pp.371-394.Eds. P. Ma<strong>la</strong>notte-Rizzoli and A.R. Robinson, Kluwer Aca<strong>de</strong>mic Press.Smith, R.N.B, 1990; A scheme for predicting <strong>la</strong>yer clouds and their watercont<strong>en</strong>t in a g<strong>en</strong>eral circu<strong>la</strong>tion mo<strong>de</strong>l. QJR. Meteor. Soc. 116: 435-460.Visbeck, M., J.Marshall, T.Haine and M.Spall, 1997; On the specification ofeddy transfer coeffici<strong>en</strong>ts in coarse resolution ocean circu<strong>la</strong>tionmo<strong>de</strong>ls. J. Phys. Oceanogr. 27: 381-402.Wright, D.K., 1997; A new eddy mixing <strong>para</strong>metrization and ocean g<strong>en</strong>eralcircu<strong>la</strong>tion mo<strong>de</strong>l. International WOCE newsletter, 26: 27-29.


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 62________________________________________ANEXO B: Mo<strong>de</strong>lo Regional PRECIS(Extraído <strong>de</strong>l Manual <strong>de</strong> PRECIS)The PRECIS RCM is an atmospheric and <strong>la</strong>nd surface mo<strong>de</strong>l of limited area and highresolution which is locatable over any part of the globe. Dynamical flow, the atmosphericsulphur cycle, clouds and precipitation, radiative processes, the <strong>la</strong>nd surface and the <strong>de</strong>epsoil are all <strong>de</strong>scribed and information from every aspect is diagnosed from within themo<strong>de</strong>l. The mo<strong>de</strong>l requires prescribed surface and <strong>la</strong>teral boundary conditions. Surfaceboundary conditions are only required over water, where the mo<strong>de</strong>l needs time series ofsurface temperatures and ice ext<strong>en</strong>ts. Lateral boundary conditions provi<strong>de</strong> dynamica<strong>la</strong>tmospheric information at the <strong>la</strong>titudinal and longitudinal edges of the mo<strong>de</strong>l domain.There is no prescribed constraint at the upper boundary of the mo<strong>de</strong>l. The <strong>la</strong>teral boundaryconditions comprise the standard atmospheric variables of surface pressure, horizontal windcompon<strong>en</strong>ts and measures of atmospheric temperature and humidity. Also, as certainconfigurations of the PRECIS RCM contain a full repres<strong>en</strong>tation of the sulphur cycle, a setof boundary conditions (including sulphur dioxi<strong>de</strong>, sulphate aerosols and associatedchemical species) are also required for this. These <strong>la</strong>teral boundary conditions are update<strong>de</strong>very six hours; surface boundary conditions are updated every day. The mo<strong>de</strong>l is <strong>de</strong>scribedin three main sections: the dynamics, the sulphur cycle and the physical <strong>para</strong>meterizations.The dynamics <strong>de</strong>als with the advection of the meteorological state variables (i.e.thoserequired for <strong>la</strong>teral boundary conditions), which are consist<strong>en</strong>tly modified by the physical<strong>para</strong>meterizations: clouds, precipitation, radiation, boundary <strong>la</strong>yer, surface exchanges andgravity wave drag. The sulphur cycle is also a physical <strong>para</strong>meterization, but one whosestate variables(conc<strong>en</strong>trations of chemical species) are treated as prognostic and advectedas tracers. The PRECIS RCM is based on the atmospheric compon<strong>en</strong>t of HadCM3 (Gordonet al., 2000) with substantial modifications to the mo<strong>de</strong>l physics.The atmospheric compon<strong>en</strong>t of the PRECIS mo<strong>de</strong>l is a hydrostatic version of the fullprimitive equations, i.e. the atmosphere is assumed to be in a state of hydrostaticequilibrium and h<strong>en</strong>ce vertical motions are diagnosed se<strong>para</strong>tely from the equations ofstate. It has a complete repres<strong>en</strong>tation of the Coriolis force and employs a regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>longitu<strong>de</strong>grid in the horizontal and a hybrid vertical coordinate. There are19 vertical levels,the lowest at ~50m and the highest at 0.5 hPa (Cull<strong>en</strong>, 1993) with terrain-following -coordinates (= pressure/surface pressure) used for the bottom four levels, purely pressurecoordinates for the top three levels and a combination in betwe<strong>en</strong>(Simmons and Burridge,1981). The mo<strong>de</strong>l equations are solved in spherical po<strong>la</strong>r coordinates and the <strong>la</strong>titu<strong>de</strong>longitu<strong>de</strong>grid is rotated so that the equator lies insi<strong>de</strong> the region of interest in or<strong>de</strong>r toobtain quasi-uniform grid box area throughout the region. The horizontal resolution is0.44°x0.44°, which gives a minimum resolution of ~50 km at the equator of the rotatedgrid. Due to its fine resolution, the mo<strong>de</strong>l requires a time step of 5 minutes to maintainnumerical stability. The prognostic variables in the dynamical, <strong>la</strong>yer cloud and boundary<strong>la</strong>yer schemes are surface pressure, zonal and meridional wind compon<strong>en</strong>ts, pot<strong>en</strong>tialtemperature adjusted to allow for the <strong>la</strong>t<strong>en</strong>t heat of cloud water and ice, and water vapourplus liquid and froz<strong>en</strong> cloud water. In addition, there are five chemical species which areused to simu<strong>la</strong>te the spatial distribution of sulphate aerosols. An Arakawa B grid (Arakawaand Lamb, 1977) is used for horizontal discretization to improve the accuracy of the split-


Variaciones climáticas <strong>en</strong> <strong>Chile</strong> <strong>para</strong> el sigloXXI : Informe Final 63________________________________________explicit finite differ<strong>en</strong>ce scheme. In this horizontal <strong>la</strong>yout, the mom<strong>en</strong>tum variables areoffset by half a grid box in both directions from the thermodynamic variables. The aerosolvariables also lie on the thermodynamic grid. Geostrophic adjustm<strong>en</strong>t is se<strong>para</strong>ted from theadvection part of the integration: adjustm<strong>en</strong>t is iterated three times per 5 minute advectiontimestep. Averaged velocities over the three adjustm<strong>en</strong>t timesteps are used for advection,which is integrated in time using the Heun scheme (Mesinger, 1981). This finite differ<strong>en</strong>cescheme is 4th or<strong>de</strong>r accurate except at high wind speeds wh<strong>en</strong> it is reduced to 2nd or<strong>de</strong>raccuracy for stability. The numerical form of the dynamical equations formally conservesmass, mom<strong>en</strong>tum, angu<strong>la</strong>r mom<strong>en</strong>tum and total water in the abs<strong>en</strong>ce of source and sinkterms. Physical <strong>para</strong>meterizations and numerical diffusion are repres<strong>en</strong>ted by threedim<strong>en</strong>sionalsource and sink vector functions of the prognostic variables. Horizontaldiffusion is applied everywhere to the wind field in or<strong>de</strong>r to repres<strong>en</strong>t unresolved sub-gridscale processes and to control the accumu<strong>la</strong>tion of noise and <strong>en</strong>ergy at the grid scale. Fourthor<strong>de</strong>r diffusion is used throughout, except n the top level for the winds, where second or<strong>de</strong>rdiffusion is applied. The or<strong>de</strong>r of diffusion and diffusion coeffici<strong>en</strong>ts are resolution- andtimestep-<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>nt.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!