El avance de la banda ancha en América Latina y el Caribe - Cepal
El avance de la banda ancha en América Latina y el Caribe - Cepal
El avance de la banda ancha en América Latina y el Caribe - Cepal
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Newsletter<br />
Banda <strong>ancha</strong> y sociedad <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to:<br />
Interconectando <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur<br />
Jorge Atton Palma.<br />
Despliegue <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
e integración digital<br />
Sergio Scarabino.<br />
“Se pue<strong>de</strong> llegar a más <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong> reducción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>”, <strong>en</strong>trevista a<br />
Cezar Alvarez.<br />
Cooperación interregional para <strong>el</strong><br />
impulso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> gestores <strong>de</strong> políticas públicas<br />
y Diálogo Regional.<br />
Foto: SXC.hu<br />
eLAC2015<br />
“Es importante que <strong>la</strong>s comparaciones<br />
se hagan sobre características cuantificables<br />
y comparables”, <strong>en</strong>trevista a Omar <strong>de</strong> León.<br />
“<strong>El</strong> ORBA ha ayudado a g<strong>en</strong>erar mecanismos<br />
<strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre países”, <strong>en</strong>trevista a<br />
Fernando Rojas.<br />
“Es i<strong>de</strong>al que <strong>la</strong> región armonice <strong>el</strong> uso<br />
<strong>de</strong>l espectro radio<strong>el</strong>éctrico”, <strong>en</strong>trevista a R<strong>en</strong>é<br />
Bustillo.<br />
La <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil impulsará una<br />
nueva o<strong>la</strong> <strong>de</strong> innovación <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong><br />
Sebastián Cab<strong>el</strong>lo.<br />
Diciembre<br />
2011<br />
17<br />
<strong>El</strong> <strong>avance</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong><br />
y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong><br />
1
2<br />
Jorge Atton Palma,<br />
Subsecretario <strong>de</strong> T<strong>el</strong>ecomunicaciones <strong>de</strong> Chile<br />
Newsletter<br />
eLAC nº 17<br />
Diciembre<br />
2011 Banda <strong>ancha</strong> y<br />
sociedad <strong>de</strong>l<br />
conocimi<strong>en</strong>to:<br />
interconectando<br />
<strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur<br />
Hace un año, <strong>en</strong> 2010, Chile p<strong>la</strong>nteó a <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur<br />
una ag<strong>en</strong>da común. Un i<strong>de</strong>al: interconectar a los países<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> región y concordar acciones para reducir los costos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> los mercados, para así alcanzar una<br />
verda<strong>de</strong>ra integración y favorecer <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> nuestros<br />
ciudadanos a <strong>la</strong> sociedad <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to.<br />
Lo que partió como una bu<strong>en</strong>a i<strong>de</strong>a, <strong>en</strong>contró su consolidación<br />
<strong>en</strong> noviembre <strong>de</strong> 2011 cuando los ministros <strong>de</strong> comunicaciones<br />
<strong>de</strong> los países <strong>de</strong> UNASUR reunidos <strong>en</strong> Brasil, firmaron <strong>el</strong><br />
acuerdo para construir un anillo sudamericano <strong>de</strong> fibra óptica<br />
que interconecte a nuestras naciones e implem<strong>en</strong>tar iniciativas<br />
que estimul<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo digital y acercar los gran<strong>de</strong>s<br />
servidores <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos a <strong>la</strong> región.<br />
P<strong>la</strong>nteamos a nuestros vecinos pasar <strong>de</strong> <strong>la</strong> reflexión y<br />
los gran<strong>de</strong>s acuerdos a <strong>la</strong> acción con metas y p<strong>la</strong>zos. Hoy<br />
t<strong>en</strong>emos una ag<strong>en</strong>da multi<strong>la</strong>teral <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo y también<br />
p<strong>la</strong>nes bi<strong>la</strong>terales <strong>en</strong> curso con Brasil, Perú y Arg<strong>en</strong>tina.<br />
En <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
comunicaciones, <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>nte Piñera nos ha impuesto un<br />
<strong>de</strong>safío: no llegar tar<strong>de</strong> a <strong>la</strong> revolución digital y aprovechar<br />
su impulso para alcanzar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esta misma década<br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo como país. Por eso, queremos triplicar <strong>la</strong><br />
p<strong>en</strong>etración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> por persona y <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong><br />
t<strong>el</strong>ecomunicaciones para alcanzar <strong>la</strong> media <strong>de</strong> <strong>la</strong> OCDE <strong>en</strong><br />
2014 y así llegar a nuestra meta <strong>de</strong> lograr <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> para<br />
todos <strong>en</strong> 2018. Este esfuerzo público-privado es indisp<strong>en</strong>sable<br />
para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar los <strong>de</strong>safíos que vi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Datos c<strong>la</strong>ves: <strong>en</strong> los próximos años, <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> Internet <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
mundo crecerá al m<strong>en</strong>os al 34% anual, al tiempo que <strong>el</strong> tráfico<br />
móvil crecerá 108%. <strong>El</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l tráfico <strong>de</strong> <strong>América</strong><br />
<strong>Latina</strong> será <strong>el</strong> mayor <strong>de</strong>l mundo, al expandirse <strong>en</strong> 51%.<br />
Este aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda y uso <strong>de</strong> Internet es bu<strong>en</strong>a noticia,<br />
aunque, para Chile y los países sudamericanos, supone<br />
también un problema: <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tarifas locales <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
inci<strong>de</strong> fuertem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> los <strong>en</strong><strong>la</strong>ces internacionales, los<br />
que son provistos por sólo dos empresas.<br />
Más aun, 75% <strong>de</strong>l tráfico regional pasa por Miami, incluy<strong>en</strong>do<br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong>stinado a Europa, Asia e intrarregional. En Chile, <strong>la</strong> cifra<br />
correspondi<strong>en</strong>te es 85% y crece cada año. La explicación<br />
está <strong>en</strong> los usos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, don<strong>de</strong> <strong>el</strong> acceso a re<strong>de</strong>s<br />
sociales y especialm<strong>en</strong>te a sitios <strong>de</strong> vi<strong>de</strong>o es cada vez más<br />
int<strong>en</strong>sivo. Así, <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ces internacionales seguirá<br />
si<strong>en</strong>do un factor crítico para <strong>el</strong> precio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
mercado local.<br />
Por <strong>el</strong>lo es tan r<strong>el</strong>evante que los gobiernos reunidos <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> UNASUR hayan adoptado un p<strong>la</strong>n digital ambicioso y<br />
concreto, que incluye al m<strong>en</strong>os tres estrategias multi<strong>la</strong>terales<br />
que ayudarán a bajar los costos: construir re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> fibra<br />
óptica que interconect<strong>en</strong> a los países; acercar los cont<strong>en</strong>idos<br />
internacionales, favoreci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> proveedores<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> región, y atraer nuevos inversionistas <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ces<br />
internacionales que aum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia, agregando <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>manda regional.<br />
La so<strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> los gobiernos ha t<strong>en</strong>ido efectos<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado. <strong>El</strong> precio promedio <strong>de</strong> los <strong>en</strong><strong>la</strong>ces<br />
internacionales bajó a <strong>la</strong> mitad <strong>en</strong> 2011 y ya t<strong>en</strong>emos<br />
empresas privadas y públicas <strong>de</strong>splegando re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> alta<br />
capacidad a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l Cono Sur para romper <strong>el</strong> duopolio<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> oferta.<br />
En 2012 veremos más <strong>avance</strong>s <strong>en</strong> esta ag<strong>en</strong>da, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong><br />
CEPAL jugará un rol c<strong>la</strong>ve, como lo ha hecho con <strong>la</strong> puesta<br />
<strong>en</strong> marcha <strong>de</strong>l Observatorio <strong>de</strong> Banda Ancha que mi<strong>de</strong><br />
variables <strong>de</strong> mercado y los <strong>avance</strong>s hacia nuestras metas.<br />
Con esta estrategia regional, más <strong>la</strong> mayor compet<strong>en</strong>cia local<br />
que t<strong>en</strong>dremos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> Internet móvil, aspiramos a<br />
reducir a <strong>la</strong> mitad los precios promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> mercado chil<strong>en</strong>o <strong>en</strong> 2014.
Sergio Scarabino<br />
S<strong>en</strong>ior Advisor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Área Santiago <strong>de</strong> <strong>la</strong> UIT<br />
Despliegue <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
e integración<br />
digital<br />
Los gobiernos <strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> procuran<br />
llevar información y conocimi<strong>en</strong>to a los ciudadanos <strong>de</strong> sus<br />
respectivos países con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> lograr <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong><br />
oportunida<strong>de</strong>s que se ha perseguido por décadas.<br />
La Unión Internacional <strong>de</strong> T<strong>el</strong>ecomunicaciones (UIT) busca<br />
alcanzar ese objetivo mediante <strong>el</strong> <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, basada <strong>en</strong> <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que ese<br />
<strong>de</strong>spliegue t<strong>en</strong>drá un impacto igua<strong>la</strong>dor inédito <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
social <strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad.<br />
Mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to continúa acumulándose<br />
vertiginosam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Internet, <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> acceso<br />
a <strong>la</strong> información perpetúan <strong>la</strong>s inequida<strong>de</strong>s, si es que no<br />
<strong>la</strong>s profundizan. ¿Qué pasaría si los mejores cont<strong>en</strong>idos<br />
educativos <strong>de</strong> cada país fueran subidos a Internet y quedaran<br />
a disposición <strong>de</strong> todos los que t<strong>en</strong>gan acceso a <strong>la</strong> red? ¿Qué,<br />
si los doc<strong>en</strong>tes y habitantes <strong>de</strong> áreas rurales o <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores<br />
recursos pudieran recibir <strong>la</strong> misma capacitación que los<br />
ubicados <strong>en</strong> áreas privilegiadas?<br />
Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> UIT trabajamos <strong>en</strong> iniciativas para que todo eso<br />
sea posible. <strong>El</strong> p<strong>la</strong>n “Conectar una escue<strong>la</strong>, conectar una<br />
comunidad”, por ejemplo, permitió, con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l<br />
gobierno y <strong>de</strong>l sector privado, conectar cinco pob<strong>la</strong>dos <strong>en</strong><br />
Nicaragua (G<strong>en</strong>izaro, Cár<strong>de</strong>nas, Tichaná, <strong>El</strong> Ostional y<br />
Panzuaca) y acompañar ese proceso <strong>de</strong> transformación.<br />
“Mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />
continúa acumulándose<br />
vertiginosam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Internet,<br />
<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> acceso a<br />
<strong>la</strong> información perpetúan <strong>la</strong>s<br />
inequida<strong>de</strong>s, si es que no <strong>la</strong>s<br />
profundizan”.<br />
Los trabajos requirieron tras<strong>la</strong>dar pan<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r,<br />
estaciones <strong>de</strong> recepción sat<strong>el</strong>ital y computadoras personales<br />
—<strong>en</strong> algunos casos <strong>en</strong> carretas tiradas por bueyes— para<br />
alcanzar escue<strong>la</strong>s no conectadas a re<strong>de</strong>s <strong>el</strong>éctricas ni<br />
camineras. Como resultado, los estudiantes pasaron <strong>de</strong><br />
no t<strong>en</strong>er computadoras a utilizar con <strong>de</strong>s<strong>en</strong>voltura, <strong>en</strong> un<br />
breve <strong>la</strong>pso, <strong>el</strong> correo <strong>el</strong>ectrónico, los foros <strong>de</strong> discusión, <strong>la</strong><br />
vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> búsqueda y utilización <strong>de</strong> información<br />
sobre <strong>la</strong>s materias esco<strong>la</strong>res. Si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> los<br />
países <strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong> son bi<strong>en</strong> disímiles, <strong>la</strong> UIT<br />
está <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajar conjuntam<strong>en</strong>te con terceras<br />
partes interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración e implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
proyectos simi<strong>la</strong>res a<strong>de</strong>cuándolos a sus necesida<strong>de</strong>s.<br />
En <strong>la</strong> UIT se trabaja continuam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
radiocomunicaciones y <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalización <strong>de</strong> equipos y<br />
servicios <strong>de</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones, así como <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
regu<strong>la</strong>ción, con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> garantizar que <strong>el</strong> <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> se realice <strong>de</strong> <strong>la</strong> manera más efici<strong>en</strong>te.<br />
Asimismo, hemos asumido los objetivos i<strong>de</strong>ntificados por<br />
los países <strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>la</strong>nzando cinco iniciativas regionales,<br />
<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>stacan promover <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
y reducir los costos <strong>de</strong> Internet. Estas iniciativas constituy<strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> marco <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>la</strong> UIT apoya <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
t<strong>el</strong>ecomunicaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>América</strong>s, mediante <strong>la</strong> prosecución<br />
<strong>de</strong> resultados específicos. Llevar acceso a <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> a<br />
todos los habitantes <strong>de</strong> un país es un <strong>de</strong>safío tecnológico <strong>de</strong><br />
alto impacto social. Como <strong>en</strong> Nicaragua, <strong>en</strong> <strong>la</strong> UIT sabemos<br />
que estamos <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarlo.<br />
3
4<br />
Newsletter<br />
eLAC nº 17<br />
Diciembre<br />
2011<br />
Cezar Alvarez,<br />
Viceministro <strong>de</strong> T<strong>el</strong>ecomunicaciones <strong>de</strong>l Brasil:<br />
“Se pue<strong>de</strong><br />
llegar a más<br />
<strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong><br />
reducción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas<br />
<strong>de</strong> <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong>”<br />
<strong>El</strong> Viceministro <strong>de</strong> T<strong>el</strong>ecomunicaciones<br />
<strong>de</strong>l Brasil profundiza <strong>en</strong> dos proyectos <strong>de</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> críticos para <strong>la</strong> región: <strong>el</strong> anillo<br />
<strong>de</strong> fibra óptica que interconectará a <strong>la</strong>s naciones<br />
sudamericanas, promovido por UNASUR,<br />
y <strong>la</strong> unión, vía cables submarinos, <strong>de</strong> Brasil<br />
con Estados Unidos y Europa.<br />
<strong>El</strong> pasado 30 <strong>de</strong> noviembre, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> I Reunión <strong>de</strong><br />
Ministros <strong>de</strong> Comunicaciones <strong>de</strong> los países <strong>de</strong>l UNASUR<br />
efectuada <strong>en</strong> Brasilia, se anunció un proyecto <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />
un anillo <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> por fibra óptica para <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur,<br />
que estaría listo <strong>en</strong> dos años gracias al uso <strong>de</strong> infraestructura<br />
ya exist<strong>en</strong>te.<br />
Entre los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra increm<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> conexión <strong>de</strong> los países que integr<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
anillo, ya que, según cifras <strong>de</strong>l Observatorio Regional <strong>de</strong><br />
Banda Ancha <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEPAL (ORBA), <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad promedio<br />
<strong>de</strong> bajada <strong>de</strong> información <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur es inferior<br />
a 5 Mbps, mi<strong>en</strong>tras que los países <strong>de</strong> Europa ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />
promedio <strong>de</strong> algo más <strong>de</strong> 12 Mbps. A<strong>de</strong>más, se espera<br />
redireccionar significativam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, lo<br />
que es importante porque—según <strong>la</strong> misma fu<strong>en</strong>te— <strong>en</strong>tre<br />
<strong>el</strong> 75% y 85% <strong>de</strong> los datos que circu<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur,<br />
incluso cont<strong>en</strong>idos locales, pasan por Miami, lo que <strong>el</strong>eva<br />
los costos <strong>de</strong> conexión.<br />
Parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Gobierno <strong>de</strong>l Brasil anunció un segundo<br />
proyecto, consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción y expansión <strong>de</strong><br />
cables submarinos que unirán <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Fortaleza con<br />
Estados Unidos y Europa, que se financiará mediante un<br />
consorcio público-privado. Chile será parte <strong>de</strong>l proyecto,<br />
ya que cerca <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong>l tráfico que <strong>de</strong>mandaría esta<br />
red prov<strong>en</strong>drá <strong>de</strong> este país <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
comunicación <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros astronómicos localizados <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
norte <strong>de</strong>l mismo.<br />
En esta <strong>en</strong>trevista, Cezar Alvarez, Viceministro <strong>de</strong><br />
T<strong>el</strong>ecomunicaciones <strong>de</strong>l Brasil, profundiza y da más <strong>de</strong>talles<br />
sobre ambos proyectos.<br />
¿Cuál es <strong>el</strong> objetivo principal <strong>de</strong>l anillo <strong>de</strong> fibra óptica para<br />
<strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur que impulsa UNASUR?<br />
<strong>El</strong> proyecto se inscribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> estrategia g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> integración<br />
suramericana, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> acciones <strong>de</strong><br />
infraestructura común. Así se podrán reducir <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.
Si un objetivo es reducir <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
región, ¿cuáles son <strong>la</strong>s expectativas <strong>de</strong> esta meta? ¿Ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> m<strong>en</strong>te algún porc<strong>en</strong>taje al que quieran llegar?<br />
Se pue<strong>de</strong> hacer una estimación aproximada, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> composición <strong>de</strong> los precios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> cada<br />
país sudamericano. En <strong>el</strong> Brasil, por ejemplo, <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s tarifas para <strong>la</strong>s personas pue<strong>de</strong> llegar a 15%, mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong><br />
países don<strong>de</strong> <strong>la</strong> conectividad internacional es más cara, como<br />
Bolivia, se pue<strong>de</strong> llegar a más <strong>de</strong> 50%. Todo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong>l<br />
compromiso real <strong>de</strong> cada país con este proyecto.<br />
De lograrse <strong>la</strong> reducción <strong>en</strong> <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conexiones,<br />
¿cómo inc<strong>en</strong>tivar a los operadores privados a traspasar esa<br />
rebaja a los cli<strong>en</strong>tes?<br />
Hay tres maneras <strong>de</strong> garantizar <strong>el</strong> traspaso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong><br />
precios para los ciudadanos. La primera es cuando <strong>el</strong> servicio<br />
es prestado <strong>en</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> monopolio por un operador estatal.<br />
En este caso, asumimos que <strong>el</strong> operador persigue <strong>el</strong> interés<br />
público y que bajará <strong>la</strong>s tarifas. La segunda es cuando <strong>el</strong><br />
servicio se presta por empresas privadas sin re<strong>la</strong>ción directa<br />
con <strong>el</strong> Estado y hay compet<strong>en</strong>cia. La búsqueda <strong>de</strong> más<br />
usuarios obligará a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> los precios. La tercera<br />
es cuando <strong>el</strong> servicio se presta por una empresa privada <strong>en</strong><br />
régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> monopolio, pero ti<strong>en</strong>e sus tarifas contro<strong>la</strong>das por <strong>el</strong><br />
Estado, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor pue<strong>de</strong> promover una reducción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas.<br />
¿Cuál es <strong>el</strong> costo <strong>de</strong>l proyecto?<br />
Aún no hay un cálculo <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do, pero estimamos un costo<br />
<strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 100 millones <strong>de</strong> dó<strong>la</strong>res para <strong>la</strong>s inversiones<br />
requeridas. Este valor pue<strong>de</strong> cambiar <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que<br />
contemos con información actualizada sobre <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s<br />
exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los países sudamericanos.<br />
¿Cómo p<strong>la</strong>nean financiarlo? ¿Contemp<strong>la</strong>n participación <strong>de</strong>l<br />
sector privado?<br />
Cada país es libre <strong>de</strong> pagar una parte <strong>de</strong>l proyecto, pero<br />
<strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> región como <strong>el</strong> Banco<br />
Interamericano <strong>de</strong> Desarrollo (BID), <strong>la</strong> CAF, <strong>el</strong> Banco Nacional<br />
<strong>de</strong> Des<strong>en</strong>volvim<strong>en</strong>to Econômico e Social <strong>de</strong> Brasil (BNDES)<br />
y <strong>el</strong> Fondo Financiero para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ca <strong>de</strong>l<br />
P<strong>la</strong>ta (FONPLATA) ofrecieron co<strong>la</strong>borar con <strong>el</strong> proyecto.<br />
“Prevemos que <strong>el</strong> primer cable<br />
esté <strong>en</strong> operaciones a finales <strong>de</strong><br />
2013 y <strong>el</strong> segundo <strong>en</strong> 2014”.<br />
¿Todos los gobiernos <strong>de</strong> UNASUR participarán <strong>en</strong> <strong>el</strong> financiami<strong>en</strong>to?<br />
La i<strong>de</strong>a inicial es que todos los países contribuyan <strong>en</strong> alguna<br />
medida, directa o indirectam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> su capacidad<br />
y su grado <strong>de</strong> participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto.<br />
“En <strong>el</strong> Brasil, por ejemplo, <strong>la</strong><br />
reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas para<br />
<strong>la</strong>s personas pue<strong>de</strong> llegar a<br />
15%, mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> países don<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> conectividad internacional<br />
es más cara, como Bolivia, se<br />
pue<strong>de</strong> llegar a más <strong>de</strong> 50%”.<br />
Sobre <strong>el</strong> cable que unirá Fortaleza con Estados Unidos y<br />
Europa, ¿cuál es <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> este proyecto?<br />
Se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir que es un proyecto complem<strong>en</strong>tario, aunque<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, al anillo óptico sudamericano. También ti<strong>en</strong>e<br />
por objetivo <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> los precios <strong>de</strong> <strong>la</strong> conectividad<br />
intercontin<strong>en</strong>tal y será más una opción <strong>de</strong> salida. También se<br />
construirá un cable hacia África <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con Ango<strong>la</strong>.<br />
¿Cuáles son sus p<strong>la</strong>zos y costo?<br />
Son dos cables difer<strong>en</strong>tes: uno hacia Estados Unidos y<br />
otro hacia Europa. Prevemos que <strong>el</strong> primer cable esté <strong>en</strong><br />
operaciones a finales <strong>de</strong> 2013 y <strong>el</strong> segundo <strong>en</strong> 2014. <strong>El</strong> costo<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes acuerdos comerciales y estará <strong>en</strong>tre<br />
380 y 500 millones <strong>de</strong> dó<strong>la</strong>res.<br />
¿Está vincu<strong>la</strong>do este proyecto con <strong>el</strong> <strong>de</strong>l anillo sudamericano?<br />
Sí, <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> cables submarinos permitirá que <strong>el</strong> anillo<br />
óptico sea más eficaz <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
conectividad internacional, porque abrirá una posibilidad más<br />
<strong>de</strong> salida transoceánica.<br />
Esta conexión Brasil-Estados Unidos, ¿pue<strong>de</strong> ampliarse a<br />
otros países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región?<br />
<strong>El</strong> anillo óptico permitirá que todos los países sudamericanos<br />
t<strong>en</strong>gan acceso al cable. <strong>El</strong>los podrán hacer diversos acuerdos<br />
comerciales con <strong>la</strong> empresa que <strong>de</strong>splegará <strong>el</strong> cable.<br />
5
6<br />
Newsletter<br />
eLAC nº 17<br />
Diciembre<br />
2011<br />
Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
gestores <strong>de</strong><br />
políticas públicas<br />
y Diálogo<br />
Regional:<br />
Cooperación interregional para<br />
<strong>el</strong> impulso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
En octubre <strong>de</strong> 2011, <strong>la</strong> CEPAL fue anfitriona <strong>de</strong> dos importantes <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros <strong>de</strong>stinados a adquirir conocimi<strong>en</strong>tos,<br />
intercambiar experi<strong>en</strong>cias y alcanzar acuerdos con miras a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>.<br />
Entre <strong>el</strong> 17 y <strong>el</strong> 20 <strong>de</strong> octubre, tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> CEPAL,<br />
<strong>en</strong> Santiago <strong>de</strong> Chile, <strong>la</strong> primera Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> gestores <strong>de</strong> políticas<br />
públicas <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> como respuesta a <strong>la</strong> solicitud <strong>de</strong> los<br />
países miembros <strong>de</strong>l Diálogo Regional <strong>de</strong> Banda Ancha, iniciativa<br />
que contó con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l Banco Mundial. En cuatro días <strong>de</strong><br />
sesiones y pres<strong>en</strong>taciones, repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s secretarías<br />
<strong>de</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones (o sus homólogos) <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina, Chile,<br />
Colombia, Costa Rica, Ecuador, Paraguay y Perú, así como<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>el</strong>ecomunicaciones,<br />
conocieron los <strong>avance</strong>s, experi<strong>en</strong>cias, necesida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>safíos a<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> <strong>América</strong><br />
<strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser una instancia <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />
y apr<strong>en</strong>dizaje, <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> se configuró como un espacio <strong>de</strong><br />
intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias y discusión <strong>de</strong> los principales temas<br />
que afectan <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> esta tecnología.<br />
Las pres<strong>en</strong>taciones estuvieron a cargo <strong>de</strong> académicos y<br />
expertos internacionales, tanto invitados como funcionarios<br />
<strong>de</strong> CEPAL y <strong>de</strong>l Banco Mundial. Entre <strong>el</strong>los, Wonki Min,<br />
especialista <strong>en</strong> políticas <strong>de</strong> tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunicaciones <strong>de</strong>l Banco Mundial y ex director <strong>de</strong>l<br />
Ministerio <strong>de</strong> Información y Comunicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> República <strong>de</strong><br />
Corea, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>talló <strong>la</strong>s estrategias y pasos que <strong>el</strong> gobierno<br />
<strong>de</strong> ese país siguió para convertirlo <strong>en</strong> lí<strong>de</strong>r <strong>en</strong> p<strong>en</strong>etración <strong>de</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> fija y móvil; Pedro Less Andra<strong>de</strong>, Director <strong>de</strong><br />
Políticas Públicas y Asuntos Gubernam<strong>en</strong>tales para <strong>América</strong><br />
<strong>Latina</strong> <strong>de</strong> Google, qui<strong>en</strong> expuso <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> <strong>la</strong> compañía<br />
sobre cómo actores privados y gobiernos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> visualizar<br />
este servicio para impulsar políticas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo exitosas,<br />
tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>de</strong>be ser consi<strong>de</strong>rada<br />
un ecosistema y que <strong>la</strong>s políticas públicas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> procurar no<br />
volverse rápidam<strong>en</strong>te obsoletas ante <strong>el</strong> v<strong>el</strong>oz <strong>avance</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
tecnologías, y Paulo Lopes, consejero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong><br />
temas <strong>de</strong> sociedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y medios <strong>de</strong> comunicación,<br />
qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>talló los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong>l conglomerado para inc<strong>en</strong>tivar con<br />
9.000 millones <strong>de</strong> euros <strong>la</strong>s inversiones privadas <strong>de</strong>stinadas a<br />
expandir <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> Europa.<br />
Repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria <strong>de</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones<br />
también pres<strong>en</strong>taron su visión sobre <strong>el</strong> panorama <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
región, especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> óptica <strong>de</strong> los operadores<br />
privados <strong>de</strong> infraestructura, los proveedores <strong>de</strong> servicios y<br />
los g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos. Otros temas tratados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
sesiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> fueron <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
móvil ante distintos esc<strong>en</strong>arios <strong>de</strong> asignación <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo<br />
digital, <strong>la</strong> integración regional mediante <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> esta tecnología <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> converg<strong>en</strong>cia, y <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con indicadores<br />
comunes para medir <strong>la</strong> situación actual y futuros cambios.<br />
<strong>El</strong> 21 <strong>de</strong> octubre, finalizada <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong>, se realizó <strong>la</strong> cuarta reunión<br />
<strong>de</strong>l Diálogo Regional <strong>de</strong> Banda Ancha, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que participaron<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina, Brasil, Chile, Colombia, Costa<br />
Rica, Ecuador, Paraguay, Perú y Uruguay. En este <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro,<br />
<strong>el</strong> Observatorio Regional <strong>de</strong> Banda Ancha <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEPAL (ORBA)<br />
propuso una serie <strong>de</strong> parámetros <strong>de</strong> conectividad, v<strong>el</strong>ocidad y<br />
experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> usuario para <strong>de</strong>finir <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>,<br />
con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s políticas públicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />
La <strong>de</strong>finición abarca <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> vía cable y <strong>la</strong> inalámbrica,<br />
es coher<strong>en</strong>te con los conceptos manejados por <strong>la</strong> Unión<br />
Internacional <strong>de</strong> T<strong>el</strong>ecomunicaciones (UIT) y no ti<strong>en</strong>e carácter<br />
vincu<strong>la</strong>nte o regu<strong>la</strong>torio, sino que apunta a ser una refer<strong>en</strong>cia<br />
para <strong>de</strong>limitar con precisión <strong>la</strong>s metas y objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas<br />
<strong>de</strong> universalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />
Otra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión fue <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivar <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> internet <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> región. Esto implica promover <strong>la</strong> interconexión <strong>de</strong> proveedores<br />
<strong>de</strong> servicio <strong>de</strong> internet (ISP) y establecer puntos <strong>de</strong> intercambio<br />
<strong>de</strong> tráfico (IXP). Asimismo, se acordó impulsar una reducción<br />
<strong>de</strong> los costos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
haci<strong>en</strong>do un uso más efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> otros<br />
servicios como <strong>el</strong>ectricidad, gas y re<strong>de</strong>s viales. Adicionalm<strong>en</strong>te,<br />
se acordó estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ido local y atracción<br />
<strong>de</strong>l alojami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ido a <strong>la</strong> región.
Omar <strong>de</strong> León, ing<strong>en</strong>iero <strong>en</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones:<br />
“Es importante que <strong>la</strong>s comparaciones<br />
se hagan sobre características<br />
cuantificables y comparables”<br />
<strong>El</strong> consultor <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEPAL ahonda <strong>en</strong> los criterios usados<br />
para <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> anunciada <strong>en</strong> <strong>la</strong> cuarta<br />
reunión <strong>de</strong>l Diálogo Regional <strong>de</strong> Banda Ancha.<br />
¿Cuál es <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> una <strong>de</strong>finición formal <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>?<br />
En <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda por aplicaciones y<br />
cont<strong>en</strong>idos, y <strong>de</strong>terminados servicios se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> comercialm<strong>en</strong>te<br />
como <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, surge <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que exista un<br />
l<strong>en</strong>guaje común sobre qué es <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>. Cuando se dice<br />
que un país aspira a universalizar <strong>el</strong> acceso, ¿qué significa<br />
<strong>en</strong> cuanto al servicio que mínimam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>bería proveer?<br />
Cuando se observa <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong><br />
países, o regiones <strong>en</strong> un mismo país, es importante que <strong>la</strong>s<br />
comparaciones se hagan sobre características cuantificables y<br />
comparables. La <strong>de</strong>finición anunciada <strong>en</strong> <strong>la</strong> cuarta región <strong>de</strong>l<br />
Diálogo Regional fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da para los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región,<br />
pero podría g<strong>en</strong>eralizarse a otros países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo.<br />
¿Qué criterios se tomaron <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta para establecer <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición?<br />
Primero, que <strong>la</strong> conexión sea perman<strong>en</strong>te, es <strong>de</strong>cir, que no sea<br />
necesario establecer una conexión cada vez que se <strong>de</strong>cida<br />
intercambiar información. Por otra parte, <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> se <strong>de</strong>fine<br />
según <strong>la</strong>s v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> bajada y <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> <strong>la</strong> información,<br />
que permit<strong>en</strong> re<strong>la</strong>cionarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales, recibir cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes calida<strong>de</strong>s según <strong>la</strong>s v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s disponibles,<br />
utilizar difer<strong>en</strong>tes niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> t<strong>el</strong>emedicina o t<strong>el</strong>eeducación, <strong>en</strong>tre<br />
otras activida<strong>de</strong>s. Por <strong>el</strong>lo, sin <strong>de</strong>scuidar parámetros re<strong>la</strong>tivos<br />
a <strong>la</strong> calidad y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los r<strong>el</strong>evados por instituciones<br />
internacionales, como <strong>la</strong> UIT, se han <strong>el</strong>egido ambas v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> información y <strong>de</strong>finido <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes franjas:<br />
Banda <strong>ancha</strong> básica es <strong>la</strong> prestada a través <strong>de</strong> medios alámbricos,<br />
o inalámbricos fijos o móviles, y permite <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r activida<strong>de</strong>s<br />
simples: lectura <strong>de</strong> correo <strong>el</strong>ectrónico, lectura o <strong>de</strong>scarga <strong>de</strong><br />
docum<strong>en</strong>tos y navegación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, comunicaciones escritas<br />
<strong>en</strong> línea y acceso a aplicaciones gubernam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> bajo<br />
cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> información como e-salud básica (sin vi<strong>de</strong>o ni<br />
transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es <strong>de</strong> gran tamaño), e-gobierno básico<br />
<strong>de</strong> texto, <strong>en</strong>tre otros. Su v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong> al<br />
m<strong>en</strong>os 256 Kbps y <strong>la</strong> <strong>de</strong> subida, <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 128 Kbps.<br />
La <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> avanzada hace posible disfrutar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
avanzadas ofrecidas por Internet, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> soporte al<br />
trabajo a distancia, vi<strong>de</strong>o streaming <strong>de</strong> <strong>de</strong>finición estándar<br />
con cierta compresión, vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cias, e-salud, e-gobierno<br />
y e-educación, <strong>en</strong>tre otros. La v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong>be ser<br />
mayor que 2 Mbps y <strong>la</strong> <strong>de</strong> subida, mayor que 512 Kbps.<br />
Banda <strong>ancha</strong> total es <strong>la</strong> que permite usar cómodam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> alta capacidad, como vi<strong>de</strong>o streaming e IPTV <strong>de</strong> alta<br />
<strong>de</strong>finición, t<strong>el</strong>epres<strong>en</strong>cia, intercambio <strong>de</strong> archivos <strong>de</strong> gran tamaño,<br />
t<strong>el</strong>etrabajo con fácil intercambio <strong>de</strong> información <strong>de</strong> gran volum<strong>en</strong>,<br />
e-salud avanzada con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />
información <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> y vi<strong>de</strong>o, e–educación incluy<strong>en</strong>do vi<strong>de</strong>os <strong>de</strong><br />
alta <strong>de</strong>finición, <strong>en</strong>tre otras. Su v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong>be ser mayor<br />
que 10 Mbps y <strong>la</strong> <strong>de</strong> subida, mayor que 768 Kbps.<br />
¿Por qué separar <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición y no hacer una c<strong>la</strong>sificación única?<br />
La <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> estas franjas está motivada precisam<strong>en</strong>te por<br />
<strong>la</strong> inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una <strong>de</strong>finición cons<strong>en</strong>suada. Se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
consi<strong>de</strong>ración sobre qué servicios se pue<strong>de</strong>n prestar, los que<br />
son, <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva, <strong>la</strong> razón para utilizar <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>. Los<br />
objetivos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong>l servicio universal no son<br />
los mismos que los necesarios para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r, por ejemplo, <strong>la</strong><br />
t<strong>el</strong>emedicina. Tampoco son simi<strong>la</strong>res los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> todas<br />
<strong>la</strong>s personas. Por eso es útil <strong>de</strong>finir más <strong>de</strong> un tipo <strong>de</strong> <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong> según franjas <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s. Como <strong>la</strong> universalización<br />
ti<strong>en</strong>e un costo importante, es lógico que se procure <strong>el</strong> ingreso<br />
masivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s aplicaciones y cont<strong>en</strong>idos mínimos<br />
y a activida<strong>de</strong>s simples que, <strong>de</strong> todas maneras, son experi<strong>en</strong>cias<br />
<strong>en</strong>riquecedoras. Estas condiciones <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
básica. Pero para dar seguimi<strong>en</strong>to a los <strong>avance</strong>s <strong>de</strong> un país<br />
es necesario saber qué suce<strong>de</strong> con respecto a v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s<br />
mayores, para <strong>la</strong>s que se incluyeron dos franjas adicionales.<br />
De todos modos, esta <strong>de</strong>finición está abierta a ser modificada,<br />
especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> re<strong>la</strong>tiva a <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> básica. Posiblem<strong>en</strong>te <strong>el</strong><br />
p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> revisión <strong>de</strong>bería <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> unos tres años.<br />
La <strong>de</strong>finición no es vincu<strong>la</strong>nte ni regu<strong>la</strong>toria. ¿Debería serlo?<br />
No, pues es un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> comparación internacional,<br />
mediante parámetros medibles re<strong>la</strong>cionados a los servicios<br />
prestados. Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que cada gobierno evaluará <strong>la</strong><br />
conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar estas franjas <strong>en</strong> sus p<strong>la</strong>nes.<br />
¿Esta <strong>de</strong>finición es un mo<strong>de</strong>lo para otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s o gobiernos?<br />
Es un aporte que ayudará a evaluar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong> <strong>en</strong> nuestros países, haci<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>más justicia a sus<br />
esfuerzos para acercar a sus ciudadanos a los a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntos básicos,<br />
pero muy importantes, permitidos por uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>.<br />
7
8<br />
Newsletter<br />
eLAC nº 17<br />
Diciembre<br />
2011<br />
“<strong>El</strong> ORBA ha ayudado a<br />
g<strong>en</strong>erar mecanismos <strong>de</strong><br />
cooperación <strong>en</strong>tre países”<br />
<strong>El</strong> experto explica <strong>en</strong> esta <strong>en</strong>trevista <strong>de</strong> qué manera <strong>la</strong> CEPAL, mediante <strong>el</strong> Diálogo<br />
Regional <strong>de</strong> Banda Ancha, ha contribuido a cerrar <strong>la</strong>s brechas <strong>en</strong> p<strong>en</strong>etración, tarifas y<br />
calidad <strong>de</strong> servicio que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos.<br />
¿Cuál es <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l ORBA <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> región?<br />
<strong>El</strong> ORBA fue creado con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> facilitar <strong>el</strong> acceso<br />
a información sobre <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> a los responsables <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r políticas públicas para <strong>la</strong> masificación <strong>de</strong> ese<br />
servicio <strong>en</strong> <strong>la</strong> región. Su operación ha resultado <strong>en</strong> varios<br />
b<strong>en</strong>eficios. En primer lugar, baja los costos <strong>de</strong> <strong>la</strong> búsqueda<br />
<strong>de</strong> información, pues no sólo <strong>en</strong>trega datos <strong>en</strong> bruto, sino<br />
que los procesa y analiza. Esto permite a los países evaluar<br />
y dar seguimi<strong>en</strong>to al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>. A<strong>de</strong>más,<br />
pue<strong>de</strong>n observar <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> su mercado interno,<br />
compararse con otros países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región y con países<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos. Esa información ayuda a mejorar <strong>el</strong> diseño<br />
<strong>de</strong> políticas, pues resalta los aspectos que más se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
Fernando Rojas,<br />
coordinador <strong>de</strong>l Observatorio<br />
Regional <strong>de</strong> Banda Ancha<br />
(ORBA):<br />
trabajar. Actualm<strong>en</strong>te, proveemos información sobre tres<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>: <strong>la</strong> p<strong>en</strong>etración,<br />
<strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l servicio y <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong>l servicio. Es <strong>de</strong>cir,<br />
pres<strong>en</strong>tamos un panorama <strong>de</strong> cómo está <strong>el</strong> servicio <strong>en</strong> cada<br />
país: cuántas personas pue<strong>de</strong>n adquirirlo, cuántas lo usan y<br />
cuán bu<strong>en</strong>o es.<br />
¿La i<strong>de</strong>a <strong>en</strong>tonces es que sea una base <strong>de</strong> datos c<strong>en</strong>tralizada,<br />
para que los países no dupliqu<strong>en</strong> estudios?<br />
Exactam<strong>en</strong>te. Cada país ti<strong>en</strong>e facilidad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar información<br />
sobre su realidad. Pero, frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, ésta no es sufici<strong>en</strong>te<br />
para observar, por ejemplo, <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado<br />
mundial. Si quieres saber si los precios <strong>de</strong> un país son<br />
competitivos con respecto a <strong>la</strong> región, <strong>de</strong>bes averiguar cuáles<br />
“La región ha mejorado: han bajado <strong>la</strong>s tarifas, aum<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> calidad y <strong>el</strong> servicio es más<br />
accesible, pero <strong>en</strong> términos comparativos, si tomamos como <strong>la</strong> frontera tecnológica a los países más<br />
avanzados <strong>en</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, <strong>la</strong> región avanza muy l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te: <strong>la</strong>s brechas están creci<strong>en</strong>do”.
son los precios <strong>de</strong> los países vecinos. Nosotros facilitamos esa<br />
información. Más aun, muchos países no cu<strong>en</strong>tan con algunas<br />
informaciones sobre su propia realidad, por ejemplo <strong>la</strong> calidad<br />
<strong>de</strong>l servicio, porque <strong>la</strong> misma es costosa o <strong>el</strong> país carece <strong>de</strong><br />
los recursos financieros o humanos necesarios para procesar<strong>la</strong>.<br />
Nosotros tratamos <strong>de</strong> ayudar a solucionar ese problema.<br />
¿Esto también pue<strong>de</strong> ayudar a que los países habl<strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo<br />
idioma <strong>en</strong> cuanto a estadísticas?<br />
Ese es un punto fundam<strong>en</strong>tal porque al procesar <strong>la</strong> información<br />
a niv<strong>el</strong> regional se utilizan criterios y metodologías simi<strong>la</strong>res, lo<br />
que hace que sea comparable. Si cada país g<strong>en</strong>erara su propia<br />
información, utilizando sus propios criterios y metodologías,<br />
habría problemas <strong>de</strong> compatibilidad.<br />
Otro <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que queremos<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r con <strong>el</strong> ORBA y —que se<br />
está p<strong>la</strong>smando <strong>en</strong> fichas país —<br />
es <strong>la</strong> información sobre todas <strong>la</strong>s<br />
iniciativas <strong>de</strong> política <strong>en</strong> curso <strong>en</strong><br />
los países miembros <strong>de</strong>l Diálogo<br />
Regional <strong>de</strong> Banda Ancha. Esto les<br />
permite t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s políticas<br />
que se aplican <strong>en</strong> países vecinos y<br />
que les podrían servir. En algunas<br />
reuniones <strong>de</strong>l Diálogo, este tipo <strong>de</strong><br />
información ha ayudado a g<strong>en</strong>erar<br />
mecanismos <strong>de</strong> cooperación<br />
<strong>en</strong>tre países. Por ejemplo, si<br />
un país está <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo una<br />
política <strong>de</strong> asignación <strong>de</strong>l espectro<br />
radio<strong>el</strong>éctrico y ve que <strong>en</strong> otros<br />
países miembros ya se ha avanzado<br />
sobre <strong>el</strong> tema, pue<strong>de</strong> contactarlos y<br />
obt<strong>en</strong>er información más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da<br />
sobre tales esfuerzos. Esto facilita<br />
mucho <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas.<br />
¿Cuál es su evaluación <strong>de</strong>l<br />
panorama <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>América</strong> <strong>Latina</strong> y <strong>el</strong> <strong>Caribe</strong>?<br />
“<strong>El</strong> Diálogo Regional <strong>de</strong><br />
Banda Ancha ha permitido<br />
facilitar <strong>la</strong> coordinación<br />
<strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur,<br />
principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te a<br />
<strong>la</strong> integración regional mediante<br />
<strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong>. Uno <strong>de</strong> los temas que se<br />
discut<strong>en</strong> actualm<strong>en</strong>te es<br />
cómo interconectamos<br />
directam<strong>en</strong>te los países <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> región, para no incurrir<br />
<strong>en</strong> costos por utilización<br />
inefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s”.<br />
Des<strong>de</strong> que <strong>el</strong> Observatorio ha<br />
iniciado sus activida<strong>de</strong>s, diría que, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> región ha<br />
mejorado. Han bajado <strong>la</strong>s tarifas, aum<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> calidad y <strong>el</strong><br />
servicio es más accesible. Pero siempre es útil compararse<br />
con los países más <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos. En términos comparativos,<br />
si tomamos como <strong>la</strong> frontera tecnológica a los países más<br />
avanzados <strong>en</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, <strong>la</strong> región avanza muy l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te:<br />
<strong>la</strong>s brechas están creci<strong>en</strong>do.<br />
La p<strong>en</strong>etración <strong>en</strong> los países más avanzados, sobre todo <strong>en</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil, ha aum<strong>en</strong>tado mucho; <strong>la</strong>s v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s<br />
ofrecidas y efectivas son mucho mayores que <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />
Y, <strong>en</strong> cuanto a los precios respecto <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />
ingreso, <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia es <strong>en</strong>orme. Ese es uno <strong>de</strong> los temas<br />
más importantes. Al final, <strong>la</strong> región ha mejorado, pero no lo<br />
sufici<strong>en</strong>te como para cerrar brechas.<br />
¿Y qué es necesario hacer para cerrar <strong>la</strong>s brechas?<br />
Varias cosas. Uno <strong>de</strong> los principales temas es <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
infraestructura. La <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> es un sistema; si falta un<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to fundam<strong>en</strong>tal, como <strong>la</strong> infraestructura, los <strong>de</strong>más<br />
no operarán. Necesitas una bu<strong>en</strong>a infraestructura para<br />
prestar servicios <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad; <strong>de</strong>spués ya pue<strong>de</strong>s<br />
hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos, capacitación <strong>de</strong>l usuario,<br />
etc. Sin esa primera etapa, que es <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una<br />
bu<strong>en</strong>a infraestructura, es muy complejo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r los otros<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos. Aunque todos los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l sistema son<br />
importantes, hay priorida<strong>de</strong>s.<br />
¿De qué manera <strong>la</strong> CEPAL está ayudando a cerrar <strong>la</strong>s brechas?<br />
Creo que su principal aporte es <strong>el</strong> Diálogo<br />
Regional. En particu<strong>la</strong>r, haber propuesto<br />
este espacio <strong>de</strong> discusión, este espacio<br />
<strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias, hacer<br />
un seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
políticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> región y haber puesto<br />
<strong>en</strong> contacto a los difer<strong>en</strong>tes países<br />
no sólo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los sino también con<br />
expertos <strong>en</strong> <strong>el</strong> tema. En <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
gestores <strong>de</strong> políticas públicas <strong>de</strong> <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong> que organizamos <strong>en</strong> 2011, por<br />
ejemplo, trajimos a expositores —<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Unión Europea, <strong>la</strong> República <strong>de</strong><br />
Corea y España— que hab<strong>la</strong>ron sobre<br />
experi<strong>en</strong>cias exitosas <strong>en</strong> tecnologías<br />
y <strong>en</strong> aplicación <strong>de</strong> políticas, no con <strong>la</strong><br />
finalidad <strong>de</strong> copiar esas políticas, pero<br />
sí <strong>de</strong> rescatar algunos <strong>de</strong> sus <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />
que se podrían a<strong>de</strong>cuar al <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas regionales. Por otro<br />
<strong>la</strong>do, <strong>el</strong> Diálogo ha permitido facilitar<br />
<strong>la</strong> coordinación <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur,<br />
principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> infraestructuras y a integración regional<br />
mediante <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong>. Uno <strong>de</strong> los temas que se discut<strong>en</strong><br />
actualm<strong>en</strong>te es cómo interconectamos<br />
directam<strong>en</strong>te los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región,<br />
para no incurrir <strong>en</strong> costos por utilización<br />
inefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s y dirigir gran parte <strong>de</strong>l tráfico a través<br />
<strong>de</strong> puntos <strong>de</strong> intercambio localizados <strong>en</strong> Estados Unidos.<br />
Complem<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te, estamos tratando <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> región y que, a<strong>de</strong>más, se aloj<strong>en</strong><br />
acá. Creo que los principales aportes van por esos <strong>la</strong>dos.<br />
De hecho, <strong>el</strong> Diálogo ha tomado tal r<strong>el</strong>evancia que, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
reunión <strong>de</strong> los ministros <strong>de</strong> comunicaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> UNASUR<br />
realizada <strong>en</strong> Brasilia <strong>en</strong> noviembre <strong>de</strong> 2011, se respaldaron<br />
los acuerdos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuarta reunión <strong>de</strong>l Diálogo y se señaló<br />
explícitam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración correspondi<strong>en</strong>te, que se<br />
los consi<strong>de</strong>rará <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas públicas <strong>de</strong><br />
los países participantes. Así, los responsables <strong>de</strong> políticas al<br />
más alto niv<strong>el</strong> han mostrado que <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>l Diálogo está<br />
t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do bu<strong>en</strong>os resultados.<br />
9
10<br />
Newsletter<br />
eLAC nº 17<br />
Diciembre<br />
2011<br />
R<strong>en</strong>é Bustillo, experto <strong>en</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones, sobre <strong>el</strong> divi<strong>de</strong>ndo digital:<br />
“Es i<strong>de</strong>al que <strong>la</strong> región armonice<br />
<strong>el</strong> uso <strong>de</strong>l espectro radio<strong>el</strong>éctrico”<br />
<strong>El</strong> abogado y consultor <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEPAL <strong>en</strong>trega su visión sobre <strong>el</strong> futuro uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias radio<strong>el</strong>éctricas que quedarán<br />
libres tras <strong>el</strong> “apagón analógico” para ser utilizadas por tecnologías digitales <strong>de</strong> comunicación, como <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>.<br />
Un tema pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> organizaciones y <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />
gubernam<strong>en</strong>tales <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> políticas <strong>de</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones<br />
es <strong>el</strong> “divi<strong>de</strong>ndo digital”, es <strong>de</strong>cir <strong>la</strong> porción <strong>de</strong>l espectro<br />
radio<strong>el</strong>éctrico que quedará libre tras <strong>el</strong> “apagón analógico”,<br />
cuando ces<strong>en</strong> <strong>la</strong>s transmisiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión analógica y sean<br />
reemp<strong>la</strong>zadas por <strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión digital terrestre (TDT). Gracias a<br />
los sistemas <strong>de</strong> compresión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s señales digitales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> espacio<br />
radio<strong>el</strong>éctrico <strong>de</strong> un canal analógico pue<strong>de</strong>n transmitirse hasta<br />
seis canales digitales; <strong>de</strong> allí que, con <strong>la</strong> inmin<strong>en</strong>te <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión analógica (completada <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong> Europa y <strong>en</strong><br />
proceso <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong>), haya sumo interés por <strong>la</strong> asignación y<br />
<strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias que quedarán libres.<br />
¿Qué tecnología sería <strong>la</strong> más b<strong>en</strong>eficiada con <strong>el</strong> divi<strong>de</strong>ndo digital?<br />
La tecnología no es <strong>la</strong> b<strong>en</strong>eficiada, sino <strong>la</strong> sociedad, como<br />
consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> una cierta tecnología. <strong>El</strong> uso <strong>de</strong>l<br />
espectro <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo digital varía, según los países: <strong>banda</strong><br />
<strong>ancha</strong> móvil, seguridad ciudadana o t<strong>el</strong>evisión digital <strong>de</strong><br />
alta <strong>de</strong>finición por ejemplo. Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s<br />
nacionales, <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión pue<strong>de</strong> variar sustancialm<strong>en</strong>te. En un país<br />
don<strong>de</strong> se privilegia <strong>la</strong> variedad y <strong>la</strong> pluralidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información,<br />
podría ser asignarse <strong>el</strong> espectro para t<strong>el</strong>evisión digital. Si <strong>la</strong><br />
prioridad es promover <strong>el</strong> valor g<strong>en</strong>erado por <strong>el</strong> sector privado, <strong>la</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil es probablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> mejor alternativa.<br />
¿Existe una frecu<strong>en</strong>cia específica <strong>en</strong> <strong>el</strong> espectro radio<strong>el</strong>éctrico<br />
i<strong>de</strong>al para <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil? ¿Cuán difícil sería que se<br />
utilice esa frecu<strong>en</strong>cia, asumi<strong>en</strong>do que <strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión digital también<br />
quiere t<strong>en</strong>er parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias que se liberarán?<br />
La <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil trabaja <strong>en</strong> un rango amplio <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cias,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los 400 MHz hasta 3600 MHz o incluso más arriba, pero<br />
<strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias i<strong>de</strong>ales están <strong>en</strong>tre los 700 MHz y los 900 MHz.<br />
<strong>El</strong> espectro <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo digital para <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> está <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
rango <strong>de</strong> 698-806 MHz y, por este motivo, es muy apetecido por<br />
los proveedores <strong>de</strong> servicios móviles. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong>l<br />
espectro <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo digital es un tema que <strong>la</strong>s administraciones<br />
nacionales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>finir con cuidado, consi<strong>de</strong>rando sus metas<br />
<strong>de</strong> política y <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eficio que su utilización pue<strong>de</strong> proveer a <strong>la</strong><br />
sociedad. Si bi<strong>en</strong> su uso compartido por <strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión digital y <strong>la</strong><br />
<strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil es posible, no son muchos los países que<br />
han optado por esta posibilidad.<br />
¿Lo i<strong>de</strong>al es que los distintos países utilic<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas frecu<strong>en</strong>cias<br />
para cada uso (por ejemplo, cierta frecu<strong>en</strong>cia para <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>,<br />
otra para t<strong>el</strong>evisión digital) o no es algo r<strong>el</strong>evante?<br />
Es posible utilizar <strong>el</strong> divi<strong>de</strong>ndo digital para ambas aplicaciones,<br />
pero dado que <strong>la</strong> t<strong>el</strong>evisión digital pue<strong>de</strong> causar interfer<strong>en</strong>cia<br />
a los servicios móviles o su recepción ser interferida por éstos<br />
cuando <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias están muy cercanas, se opta por <strong>de</strong>jar<br />
<strong>banda</strong>s <strong>de</strong> protección <strong>en</strong>tre ambos servicios. Así, si se asigna<br />
<strong>el</strong> divi<strong>de</strong>ndo digital a servicios difer<strong>en</strong>tes, se <strong>de</strong>be asegurar que<br />
no interfieran <strong>en</strong>tre sí.<br />
¿Qué dificulta<strong>de</strong>s exist<strong>en</strong> para <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> criterios y<br />
políticas <strong>de</strong> uso <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo digital <strong>en</strong>tre países?<br />
La <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> uso <strong>de</strong>l espectro <strong>de</strong> cada país es soberana.<br />
En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo digital, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> política<br />
social y económica son <strong>la</strong>s que priman. Por cuestiones <strong>de</strong><br />
compatibilidad <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> dispositivos y comunicaciones <strong>en</strong><br />
zonas transfronterizas, es i<strong>de</strong>al que los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región<br />
armonic<strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong>l espectro <strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo, pero <strong>la</strong> realidad<br />
socioeconómica <strong>de</strong> cada país es difer<strong>en</strong>te, lo que hace que <strong>la</strong><br />
compatibilización regional no sea un tema s<strong>en</strong>cillo.<br />
¿Cuál cree que es <strong>la</strong> mejor política <strong>de</strong> asignación <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cias<br />
para los operadores? ¿Licitación, subasta, libre uso?<br />
En <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n indicado, licitación, subasta y uso libre. Si <strong>el</strong> espectro<br />
se va a asignar por un proceso competitivo, <strong>la</strong> licitación es<br />
probablem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> método más indicado. Pero, <strong>de</strong>bido a que<br />
muchas veces una licitación conlleva a que <strong>el</strong> espectro repres<strong>en</strong>te<br />
un costo sumam<strong>en</strong>te alto <strong>en</strong> <strong>la</strong> inversión <strong>de</strong> los operadores, se<br />
recomi<strong>en</strong>da <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección mediante procesos <strong>de</strong> beauty contest<br />
para <strong>el</strong>egir al ofer<strong>en</strong>te que ofrezca <strong>el</strong> mayor b<strong>en</strong>eficio a <strong>la</strong> sociedad.<br />
¿Qué recomi<strong>en</strong>da para una bu<strong>en</strong>a asignación o administración<br />
<strong>de</strong>l divi<strong>de</strong>ndo digital?<br />
Analizar con cuidado <strong>la</strong> posición <strong>de</strong> los proveedores <strong>de</strong> servicios<br />
móviles, que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>de</strong>mandas creci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ancho <strong>de</strong> <strong>banda</strong><br />
y por <strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> espectro. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> países don<strong>de</strong> <strong>el</strong> espectro <strong>de</strong>l<br />
divi<strong>de</strong>ndo digital no es utilizado para proveer t<strong>el</strong>evisión analógica,<br />
sería posible asignarlo parcialm<strong>en</strong>te para <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil.
Con casi 600 millones <strong>de</strong> conexiones a junio <strong>de</strong> 2011, <strong>América</strong><br />
<strong>Latina</strong> es <strong>el</strong> tercer mercado <strong>de</strong> t<strong>el</strong>efonía móvil <strong>de</strong>l mundo,<br />
luego <strong>de</strong> Asia y África. Des<strong>de</strong> 2006, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> conexiones<br />
móviles se ha duplicado hasta llegar a <strong>la</strong>s 567 millones <strong>en</strong><br />
2010, a <strong>la</strong>s que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> primer semestre <strong>de</strong> 2011, se agregaron<br />
29 millones. Esto aum<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> p<strong>en</strong>etración por habitante <strong>de</strong><br />
44% <strong>en</strong> 2005 a 96% <strong>en</strong> 2010. Se pronostica que <strong>la</strong> región<br />
t<strong>en</strong>drá alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 750 millones <strong>de</strong> conexiones <strong>en</strong> 2015<br />
con una p<strong>en</strong>etración promedio <strong>de</strong> 122%. La t<strong>el</strong>efonía móvil<br />
g<strong>en</strong>era un valor agregado <strong>de</strong> 150 mil millones <strong>de</strong> dó<strong>la</strong>res <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s economías regionales (3,2% <strong>de</strong>l PIB <strong>de</strong> los 20 mayores<br />
países) y su ecosistema juega un pap<strong>el</strong> importante <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
empleo, g<strong>en</strong>erando aproximadam<strong>en</strong>te 1,5 millones <strong>de</strong> puestos<br />
<strong>de</strong> trabajos directos o indirectos.<br />
Muchas personas acce<strong>de</strong>n por primera vez a Internet<br />
mediante un dispositivo móvil. Incluso qui<strong>en</strong>es no sab<strong>en</strong><br />
usar un computador, pue<strong>de</strong>n manejan un c<strong>el</strong>u<strong>la</strong>r, lo que<br />
lo convierte <strong>en</strong> un medio crucial para acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> red. Las<br />
suscripciones a <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil aum<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> <strong>América</strong><br />
<strong>Latina</strong> al 133% anual <strong>en</strong>tre 2005 y 2010, y se pronostica que<br />
<strong>en</strong> 2015 habrá casi 250 millones <strong>de</strong> suscriptores. Durante<br />
2011, estas conexiones superaron a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> fija,<br />
lo que muestra que esta tecnología es <strong>el</strong> modo principal por <strong>el</strong><br />
cual los <strong>la</strong>tinoamericanos se conectan a Internet.<br />
Pese al crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>etración <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> voz,<br />
que supera <strong>el</strong> 100%, <strong>en</strong> <strong>la</strong> región se manti<strong>en</strong>e fuerte rezago<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> acceso a Internet. Más <strong>de</strong> 400 millones <strong>de</strong> personas no<br />
usan <strong>el</strong> servicio y <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>trase los esfuerzos<br />
gubernam<strong>en</strong>tales para promover <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> esta tecnología. En<br />
situaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que los servicios <strong>de</strong> datos están disponibles,<br />
<strong>el</strong> esfuerzo <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong>be conc<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
para <strong>el</strong> uso, mi<strong>en</strong>tras que, don<strong>de</strong> no hay cobertura, <strong>de</strong>be<br />
buscarse <strong>la</strong> converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> 2G a 3G.<br />
Sebastián Cab<strong>el</strong>lo, Director <strong>de</strong> GSMA Latin America<br />
La <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil<br />
impulsará una nueva<br />
o<strong>la</strong> <strong>de</strong> innovación <strong>en</strong><br />
<strong>América</strong> <strong>Latina</strong><br />
La próxima o<strong>la</strong> <strong>de</strong> innovación <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong> llegará<br />
mediante <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil,<br />
que jugarán un rol prepon<strong>de</strong>rante para alcanzar los objetivos<br />
gubernam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> llevar Internet <strong>de</strong> alta v<strong>el</strong>ocidad a los<br />
ciudadanos. La p<strong>en</strong>etración <strong>de</strong> los t<strong>el</strong>éfonos int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>tes<br />
también seguirá aum<strong>en</strong>tando al ser cada vez más accesibles.<br />
AT Kearney estima que pasarán <strong>de</strong> 9% <strong>de</strong> p<strong>en</strong>etración <strong>de</strong><br />
mercado <strong>en</strong> 2010 a 33% <strong>en</strong> 2014 y hasta 60% <strong>en</strong> 2018.<br />
Pese a estos <strong>avance</strong>s, <strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda por servicios<br />
<strong>de</strong> Internet no está satisfecha, lo que se refleja <strong>en</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>tre los 212 millones <strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> red y los 83 millones<br />
<strong>de</strong> conexiones <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> fija y móvil.<br />
Aunque los gobiernos <strong>de</strong> <strong>la</strong> región promuev<strong>en</strong> <strong>la</strong> expansión<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong>, muchos no prestan <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida at<strong>en</strong>ción<br />
a <strong>la</strong> importancia que t<strong>en</strong>drá <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil para <strong>la</strong><br />
masificación <strong>de</strong>l servicio y <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> brecha digital. Esto<br />
es especialm<strong>en</strong>te importante dadas <strong>la</strong>s restricciones <strong>de</strong> flexibilidad<br />
y costos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> fija. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> política pública <strong>de</strong>be<br />
superar obstáculos, permiti<strong>en</strong>do que <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> móvil replique<br />
<strong>el</strong> éxito que ha t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong> t<strong>el</strong>efonía móvil con los servicios <strong>de</strong> voz.<br />
Es m<strong>en</strong>ester apoyar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías inalámbricas<br />
y promover un mayor acceso, mejorando <strong>la</strong> cobertura y calidad<br />
<strong>de</strong> servicios y aum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> capacidad a <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s. Ya exist<strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas para facilitar <strong>el</strong> acceso a estos servicios y<br />
mejorar su calidad. Muchas <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s se podrían poner <strong>en</strong> marcha<br />
redistribuy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong>l espectro radio<strong>el</strong>éctrico. Este<br />
recurso nacional escaso es frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te subutilizado y<br />
no siempre es puesto a asignado <strong>de</strong> manera que produzca<br />
b<strong>en</strong>eficios óptimos para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, <strong>el</strong> gobierno y <strong>el</strong> sector<br />
privado, <strong>el</strong> que está dispuesto a invertir <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo. Pese a ser<br />
finito, este recurso no perece<strong>de</strong>ro es una importante herrami<strong>en</strong>ta<br />
para mejorar <strong>la</strong> cobertura y <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s y servicios.<br />
11
12<br />
Newsletter<br />
eLAC nº 17<br />
Diciembre<br />
2011<br />
Noticias<br />
breves<br />
Brasil y Ango<strong>la</strong> se unirán mediante un cable submarino<br />
<strong>El</strong> 15 <strong>de</strong> diciembre <strong>la</strong> empresa estatal brasileña T<strong>el</strong>ebrás firmó un acuerdo con Ango<strong>la</strong> Cables para unir <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Fortaleza y<br />
Luanda mediante un cable submarino <strong>de</strong> fibra óptica y así mejorar <strong>la</strong> conexión <strong>de</strong> Internet <strong>en</strong>tre <strong>América</strong> y África. Esto como parte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong>l país sudamericano <strong>de</strong> formar una red <strong>de</strong> cables submarinos que lo una con África, Estados Unidos y Europa.<br />
<strong>El</strong> cable t<strong>en</strong>drá una ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> 6.000 kilómetros y se espera que esté insta<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> primer semestre <strong>de</strong> 2014. Los trabajos <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción com<strong>en</strong>zarán a partir <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2012 cuando se contrate a los proveedores.<br />
T<strong>el</strong>ebrás estima que, cuando <strong>el</strong> cable <strong>en</strong>tre <strong>en</strong> operaciones, habrá una reducción <strong>de</strong> cerca <strong>de</strong>l 80% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> conexión <strong>en</strong>tre<br />
Brasil y otros países <strong>de</strong> <strong>América</strong> <strong>de</strong>l Sur con África y Asia. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> datos <strong>en</strong>tre esos contin<strong>en</strong>tes ya no se realizaría<br />
a través <strong>de</strong> Estados Unidos y Europa, como ocurre <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad.<br />
Jamaica asegura inversiones para <strong>el</strong> sector TIC<br />
<strong>El</strong> Ministro <strong>de</strong> Industria, Inversión y Comercio <strong>de</strong> Jamaica, Christopher Tufton, anunció <strong>el</strong> pasado 9 <strong>de</strong> diciembre <strong>el</strong> compromiso<br />
<strong>de</strong> inversión <strong>de</strong> <strong>la</strong> privada Convergys Corporation <strong>en</strong> <strong>el</strong> país, mediante <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción al cli<strong>en</strong>te (contact<br />
c<strong>en</strong>ter) <strong>en</strong> Montego Bay. <strong>El</strong> proyecto crearía unos 1.000 empleos durante 2012.<br />
<strong>El</strong> ministro <strong>de</strong>stacó que su gobierno i<strong>de</strong>ntificó al sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunicaciones (TIC), y<br />
especialm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> externalización <strong>de</strong> procesos, como un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to estratégico para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l país. Tufton añadió que<br />
los factores que influyeron <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> Convergys <strong>de</strong> invertir <strong>en</strong> Jamaica fueron <strong>la</strong> cercanía a Estados Unidos y Europa <strong>en</strong><br />
cuanto a husos horarios y <strong>la</strong> gran oferta <strong>de</strong> personal anglopar<strong>la</strong>nte y con educación superior.<br />
En <strong>la</strong> actualidad, los negocios <strong>de</strong> externalización <strong>de</strong> procesos emplean a unas 11.000 personas <strong>en</strong> Jamaica, por lo que <strong>el</strong> gobierno<br />
está comprometido a facilitar <strong>la</strong>s inversiones y a fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> esa área.<br />
La Unión Europea medirá <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad real <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong><br />
Para diseñar un mapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conexiones <strong>de</strong> Internet <strong>de</strong> <strong>banda</strong> <strong>ancha</strong> <strong>de</strong> los usuarios <strong>de</strong> los 27 países <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Unión Europea, <strong>la</strong> Comisión Europea puso <strong>en</strong> marcha un proyecto que medirá <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad real <strong>de</strong>l servicio, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> los datos proporcionados por los regu<strong>la</strong>dores o los proveedores.<br />
<strong>El</strong> proyecto busca voluntarios <strong>en</strong> cuyos computadores se insta<strong>la</strong>rá un dispositivo especial mediante <strong>el</strong> cual se medirán los<br />
parámetros <strong>de</strong> conexión a <strong>la</strong> red. Este aparato, que no afectará <strong>la</strong> conectividad <strong>de</strong>l usuario ni registrará datos personales, funciona<br />
<strong>en</strong> modo reposo y realiza sus propias mediciones.<br />
Para participar, los voluntarios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> acce<strong>de</strong>r al sitio web SamKnows (http://www.samknows.eu), empresa que provee <strong>el</strong> servicio,<br />
y completar un formu<strong>la</strong>rio. Posteriorm<strong>en</strong>te, recibirán <strong>en</strong> forma gratuita <strong>el</strong> dispositivo Whitebox, que <strong>de</strong>be conectarse a un mó<strong>de</strong>m<br />
o router para efectuar <strong>la</strong> medición.<br />
@LIS2 (Alianza para <strong>la</strong> Sociedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Información, fase 2) es un programa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Europea que busca acompañar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una sociedad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> información sust<strong>en</strong>table, competitiva, innovadora e inclusiva y que cofinancia tres proyectos: CEPAL @LIS2, RedC<strong>la</strong>ra y Regu<strong>la</strong>t<strong>el</strong>.<br />
CEPAL @LIS2, ejecutado por CEPAL, busca continuar promovi<strong>en</strong>do y, al mismo tiempo, mejorar y ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> diálogo y experi<strong>en</strong>cias sobre <strong>la</strong> sociedad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>Latina</strong>, así como reforzar los <strong>la</strong>zos políticos, técnicos y sociales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> región y Europa <strong>en</strong> esta área.<br />
Este material ha sido e<strong>la</strong>borado con <strong>la</strong> ayuda financiera <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. Su cont<strong>en</strong>ido es responsabilidad exclusiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> CEPAL y <strong>en</strong> ningún caso<br />
se <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar que refleja <strong>la</strong> opinión oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. Las opiniones expresadas <strong>en</strong> esta publicación son responsabilidad<br />
<strong>de</strong> los autores y pue<strong>de</strong>n no coincidir con aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones involucradas.<br />
Editora: Laura Pa<strong>la</strong>cios - Periodista: Rodrigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz - Diseño: Francisca Lira - CEPAL - División <strong>de</strong> Desarrollo Productivo y Empresarial - Av. Dag Hammarskjöld<br />
3477, Vitacura, Santiago, Chile T<strong>el</strong>éfono: +562 210 2239 o +562 210 2000 - Fax: +562 210 2590 - Página <strong>en</strong> internet: www.cepal.org/socinfo<br />
Email: socinfo@cepal.org - cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> twitter @socinfo_cepal