LEA IBILBIDEA SENDERO DEL LEA
LEA IBILBIDEA SENDERO DEL LEA
LEA IBILBIDEA SENDERO DEL LEA
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
TURISMO BULEGOAK - OFICINAS DE TURISMO<br />
LEKEITIO<br />
Independentziaren enparantza, z/g<br />
Tel.: 946 844 017 Faxa: 946 844 167<br />
turismo@lekeitio.com<br />
ONDARROA<br />
Erribera, 9<br />
Tel./fax: 946 831 951<br />
turismobulegoa@ondarroakoudala.net<br />
Lea<br />
Ibarra<br />
<strong>LEA</strong> <strong>IBILBIDEA</strong><br />
<strong>SENDERO</strong> <strong>DEL</strong> <strong>LEA</strong><br />
SOS Deiak.........................................112<br />
Ertzaintza / Policía............................. 946 832 700<br />
Suhiltzaileak / Bomberos................... 946 167 168<br />
Gurutze Gorria / Cruz Roja................ 946 831 929<br />
Bizkaibús.......................................... 902 222 265<br />
PESA................................................ 902 101 210<br />
Euskotren......................................... 902 543 210<br />
Lea ibaia laburra da. Laburra bezain bizia. Oiz mendiaren ipar isurialdean, Munitibarren, jaiotzen<br />
da bere emaria. Inguru hauetan eratu ziren gizakien lehen bizileku egonkorrak. Ordutik 1.000<br />
urte baino gehiago igaro dira. Aulesti, Gizaburuaga eta Amoroto gurutzatu ondoren, beste muturrean,<br />
Mendexan, Learen bokalean, erromatarren garaitik honainoko jardueraren aztarna arkeologikoak<br />
daude, deskubritzeko zain… Baina Lea Ibarraren urrezko aroa XVI eta XVIII. mendeak<br />
izan ziren. Bertoko ingenio hidraulikoak, burdinolen produkzioa, ontziolak eta itsas-nabigazioa<br />
Europako abangoardia izan ziren. Ibilbide honetan, urarekin batera, historiaz beteriko inguru ezezagun<br />
eta baketsu aurkitu eta gozatzeko aukera paregabea izango duzu.<br />
Interes puntu nabarmenak:<br />
1. MARIERROTA (Mendexa). 1555ean eraikitako mareaerrota, errekako errotak ordezkatu ahal<br />
izateko lehorte sasoietan. Marearen gorabeherekin urjauzia sorrarazten zen bertan, errota mugitzeko.<br />
2. BENGO<strong>LEA</strong> BURDINOLA (Gizaburuga). Bizkaiko burdinola garrantzitsuena izan zen. Garai<br />
hartan, Europa osorako burdinazko manufakturatuen hornitzaile nagusia Bizkaia zen, beste euskal<br />
lurraldeekin batera. XVIII. mendearen lehen erdian mundu osoko burdinola garrantzitsuena<br />
izan zen.<br />
3. BENGO<strong>LEA</strong> DORREA. PEDRO BERNARDO VILLARREAL DE BERRIZ (Gizaburuga). Lea Ibarraren<br />
eboluzioan giltzarria izan den pertsonaia. XVIII. mendea da ilustrazioaren hasiera. Industrializazioaren<br />
lehen haziak erein zituen Villarrealek. Nobleziako kide izan arren, gorteko kontuak<br />
baino nahiago izan zuen munduaren pultsua jarraitu. Euskal Herriaren aurrerapen teknologiko<br />
eta ekonomikoarengan eragin nabarmena izan zuen.<br />
4. BENGOLA XIV (Munitibar). Bizkaian dokumentatu den burdinola zaharrenetakoa egon zen<br />
hemen, XIV. mendetik. Bertan, iragana etorkizunarekin lotuz, Energia Berriztagarrien Parkea<br />
eraikitzen ari da; modu didaktikoan energia hidraulikoa, eolikoa eta fotoboltaikoa agertuko dira,<br />
instalazio erakusgarrien bidez.<br />
El río Lea es corto pero intenso, sus aguas comienzan a fluir altas, en la vertiente norte del macizo<br />
del monte Oiz en Munitibar. Este lugar vio nacer los primeros asentamientos humanos estables<br />
de nuestro territorio. Son ya más de 1.000 años los que han pasado. Tras recorrer Aulesti,<br />
Gizaburuaga y Amoroto, en el otro extremo, Mendexa, en la desembocadura, también encontramos<br />
restos arqueológicos y noticias de su rica actividad desde tiempos de los romanos… Pero<br />
sin duda fueron el siglo XVI y el XVIII los que marcaron el esplendor y la riqueza de la comarca.<br />
Los ingenios hidráulicos, la producción ferrona, los astilleros y la marinería fueron vanguardia<br />
europea. En este recorrido, junto con el agua, tendrá una oportunidad inigualable para conocer<br />
y gozar de parajes sosegados y desconocidos llenos de historia.<br />
Puntos de interés:<br />
1. MARIERROTA (Mendexa). Molino de mareas construído en 1.555 para suplir a los fluviales en<br />
momentos de sequía. Su fundamento, provocar salto de agua con el ciclo mareal.<br />
2. FERRERÍA DE BENGO<strong>LEA</strong> (Gizaburuga). La ferrería más importante de Bizkaia. Bizkaia junto<br />
con el resto de los territorios vascos fue en esa época el principal suministrador de manufacturados<br />
ferrones de Europa… Siendo ésta la más importante del mundo en la primera mitad del<br />
s. XVIII.<br />
3. CASA TORRE DE BENGO<strong>LEA</strong>. PEDRO BERNARDO VILLARREAL DE BERRIZ (Gizaburuga).<br />
Personaje clave en la evolución del valle del Lea. Es el s. XVIII, el inicio de la Ilustración. Villarreal<br />
sembró las primeras semillas de la Industrialización. A pesar de pertenecer a la nobleza, estuvo<br />
más atento al mundo que a la corte, contribuyendo e influyendo al avance tecnológico y económico<br />
de todo el País Vasco.<br />
4. BENGOLA XIV (Munitibar). En este solar ocupado desde el s. XIV por una de las ferrerías<br />
documentada más antiguas de Bizkaia, se está construyendo un ambicioso Parque de Energías<br />
Renovables que representará didácticamente producciones eólicas, solares e hidráulicas, con<br />
instalaciones de muestra.
San Salvador<br />
erreño<br />
Kanponamendi<br />
505 m.<br />
Kanpona<br />
506 m.<br />
Santiago Apostol<br />
Totorika<br />
Munitibar<br />
Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz<br />
Bilbao<br />
Gernika<br />
Aulesti<br />
San Lorenzo<br />
Otsandategigana<br />
Elbitzuaga<br />
450 m.<br />
Miñarria<br />
457 m.<br />
Gerrikaitz<br />
Lea<br />
San Miguel<br />
Mendazoa Elexalde<br />
Santiago<br />
Urriola<br />
Zubero<br />
Ziortza-Goierria<br />
Ispaster<br />
Zeinka-Zearregi<br />
Bolibar<br />
Kortazar<br />
Artika (Zatika)<br />
Santa Eufemia<br />
Aulesti<br />
Urregarai<br />
Meabe<br />
500<br />
Erdotza<br />
400<br />
“Kareaga”<br />
300<br />
Santa Katalina<br />
Talaia<br />
200 m.<br />
Gardata-Artika<br />
Lekeitio<br />
H<br />
Aita Piel<br />
Markina-Xemein<br />
Altzaa<br />
San Juan<br />
Garraitz<br />
Santikurutz Barainka San Martin<br />
Solarte-Gallete<br />
Magdalena<br />
Kurtziaga-Arropain<br />
Santa Luzia<br />
Likoa<br />
P<br />
Paguko mendia<br />
190 m.<br />
Soloaran<br />
Leagi<br />
Mendexa<br />
Arterreta<br />
300 m.<br />
“Leagitorre” Zelaia<br />
Amoroto<br />
Ugaran<br />
Lea<br />
Iturreta<br />
P<br />
GR Bidezidorra<br />
Lehentasuneko errepidea<br />
Sendero GR<br />
Carretera preferente<br />
Galarregi<br />
Lariz<br />
“Errotabarri”<br />
598 m. Umendinagusi<br />
575 m. Ardatza<br />
Lea<br />
500 m. Gizaburuaga “Larizoleta”<br />
“Bolua” Erkiaga<br />
Okamika<br />
Oibar<br />
“Erezaerrota”<br />
Airomendi<br />
Aingeru Guardakoa<br />
543 m.<br />
Oñiztarra<br />
“Bengolea”<br />
Elexalde<br />
573 m.<br />
Kapelatxueta “Bengolatorre”<br />
500 m.<br />
Amoroto<br />
Santa Barbara<br />
Laxier<br />
Zaldigana Eskualdeko errepidea Carretera comarcal<br />
270 m.<br />
Siñoitz<br />
Tokiko errepidea Carretera local<br />
293 m.<br />
Baserri errepidea Carretera rural<br />
Autobus geltokia Parada de Bus<br />
Ondarroa Elexpurua<br />
Markina-Xemein<br />
KurutzeganaIkuspegi<br />
panoramikoa Vista panorámica<br />
Eliza Iglesia<br />
Torrezarratu<br />
Baseliza<br />
Goimen-<br />
Oruetagana<br />
Asterrika Urkiagamendi<br />
Ermita<br />
Altxamonte<br />
181 m.<br />
Dorretxea Casa Torre Urkamendi<br />
San Lorentzo<br />
Kurubio<br />
Goiko- Iturria Fuente<br />
Antig<br />
Hondartza Playa<br />
Andr<br />
Merelludi Kalamendi<br />
Hotela H Hotel<br />
Zabalamendi<br />
Ikaragirre<br />
Pentsioa Andra Maria P Pensión<br />
“Aranzibia”<br />
Illunzar<br />
727 m.<br />
San Anton<br />
San Antolin<br />
Nekazalturismoa<br />
Landetxea<br />
Agroturismo<br />
Casas Rurales<br />
Narea<br />
San Vicente Martir<br />
“Angizerrota”<br />
Lea<br />
Odiaga<br />
Otamendia<br />
“Errotatxu”<br />
333 m.<br />
Arranomendi<br />
325 m.<br />
Mokogana<br />
Bengolea-Gizaburuaga<br />
Aterpetxea Albergue<br />
Gorozika<br />
Santa KurtzeInformazioa<br />
i Información<br />
San Juan 0-100Magdalena<br />
0-100<br />
Berriatua<br />
100-200 100-200<br />
200-300 Txindurri 200-300<br />
Olabemendi<br />
“Andonegi”<br />
300-400 300-400<br />
400-500 400-500<br />
Tonto<br />
San Pablo<br />
San Juan<br />
Aulesti<br />
“Angizolea”<br />
Goierri<br />
Santutxu<br />
Ituiñomendi<br />
“Plazatorre”<br />
500-600 500-600<br />
Santa Rosa<br />
600-700 600-700<br />
Amallosur Magdalena<br />
700-800 700-800<br />
Legarmendi<br />
Madalengana<br />
800-900 800-900<br />
Kaltzakortagain<br />
Ibarrola<br />
San Lorentzo<br />
Urberuaga<br />
Artibai<br />
San Juan<br />
900-1000 900-1000<br />
Arrikurutz<br />
Santa Magdalena<br />
Malats Bedart-<br />
Urkamendi<br />
441 m.<br />
San Juan<br />
Motrollo<br />
592 m.<br />
Erragaiztiburu<br />
506 m.<br />
Santaluziburua<br />
Munitibar<br />
Anglis<br />
395 m.<br />
Ogella<br />
“Aranatorre”<br />
San Martin<br />
Lekoiz<br />
Arnaotegi<br />
Otoio<br />
375 m.<br />
(Metrotan)<br />
Artibai<br />
200<br />
100<br />
Zubia<br />
Zapola<br />
San Cosme eta“Ugartetorre”<br />
Txantela<br />
San Damian Iraupena gitxi gorabehera 8 h. 20’ Horario aproximado<br />
Andra Maria<br />
Ez<br />
Bai<br />
Oleta<br />
i<br />
Isuntza<br />
Lumentza<br />
120 m.<br />
Lea<br />
Bizkaiko Golkoa<br />
“Torrezarra”<br />
Karraspio<br />
H H<br />
“Torrebidarte”<br />
“Arismenditorre”<br />
“Munibe”<br />
“Barroeta”<br />
Urko<br />
“Ansotegi”<br />
Gizaburuaga<br />
Urko<br />
Artibai<br />
Urkieta<br />
Akarregi<br />
Aulesti<br />
Muskarregi<br />
M E<br />
Oreguntza<br />
Km 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Etxebarria<br />
(Kilometraia)<br />
17 18 19<br />
Markizburu<br />
I<br />
H<br />
Astorregi<br />
20<br />
Artibai<br />
Munitibar<br />
Gorostola-<br />
Otxaor<br />
Aristiandipuntea<br />
Gorosta<br />
21 22 23