10.04.2013 Views

qarTvelebi wminda miwaze vaxtang rCeuliSvili winaTqma

qarTvelebi wminda miwaze vaxtang rCeuliSvili winaTqma

qarTvelebi wminda miwaze vaxtang rCeuliSvili winaTqma

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>winaTqma</strong><br />

<strong>qarTvelebi</strong> <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong><br />

<strong>vaxtang</strong> <strong>rCeuliSvili</strong><br />

“ra bednierebaa, iyo qristiani”,, - vifiqre <strong>wminda</strong> miwis mosalocad<br />

Casulma. RvTismSoblis saflavis taZris danaxvisas TiTqos mSrali burTi<br />

gameCxira yelSi, xmas ver viRebdi uCveulo aRelvebisagan. es grZnoba TiTqmis<br />

yvela momlocvels eufleba. - “ra bednierebaa, iyo qarTveli”, - vifiqre ukve<br />

jvris monasterSi Sesulma. qarTvelebs monasteri samyaros centrSi agvigia.<br />

rogorc CvenTvis, <strong>wminda</strong> gardamocemiTaa cnobili am adgilze amosul<br />

sinanulis xisagan damzadebul jvarze CvenTvis ewama macxovari, ieso qriste.<br />

am jvris gamosaxulebas atarebs dRes yvela qristiani. Aam monasterSi<br />

daasrula sicocxle genialurma SoTa rusTavelma. rac unda Salon misi<br />

freska, uflis wyalobiT, veRarc mis xsovnas da verc mis samSoblos<br />

veRarafers daakleben. Cven xom RvTismSoblis wilxvedri qveynis Svilebi varT.<br />

xolo Tu amisi ar gvwams, maSin, saerTod, raRa gvinda <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>?!<br />

dRes, saqarTvelo eklesiuri aRmSeneblobis tempiT msoflios erT-erTi<br />

lideri qveyanaa. amis dasturia aseulobiT axladaSenebuli eklesia, maT Soris<br />

<strong>wminda</strong> samebis grandiozuli sakaTedro taZari. uprecedentoa Tanamedrove<br />

msoflios istoriaSi saukuneebis win gamahmadianebuli aWaris mosaxleobis<br />

masobrivi, nebayoflobiTi dabruneba dedaeklesiaSi. aRdga momlocvelobis<br />

mravalsaukunovani tradiciac: aTasobiT qarTvelma qristianma moiloca<br />

palestina, aTonis mTa, sxva <strong>wminda</strong> adgilebi. beTlemSi gaixsna <strong>wminda</strong> ninos<br />

qalTa qarTuli monasteri. bibliur qalaq lodSi, sadac <strong>wminda</strong> giorgia<br />

dakrZaluli, oficialurad gaixsna `qarTuli saxli”, romelic saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesias gadaeca da sadac ukve qarTveli mRvdeli<br />

moRvaweobs. yovelive es keTdeba saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmindesisa da unetaresis, ilia meoris locva-kurTxeviTa da mrevlis<br />

SemowirulobiT.<br />

erT-erTi aseTi Semomwirvelis mamuka jinWaraZis xsovnas eZRvneba es<br />

naSromic. swored misi saxsrebiT SeviZineT beTlemSi is pirveli saxli<br />

saqarTvelos eklesiisaTvis, sadac dRes <strong>wminda</strong> ninos monasteri mdebareobs.<br />

<strong>wminda</strong> miwis mosalocad Casuli yoveli piligrimi aucileblad midis am<br />

monasterSi da amiT pativs miagebs mis naTel xsovnasac. vinaidan aseTia<br />

qtitorTa gamorCeuli bedi, maT mier aSenebul eklesiaSi sanTeli maT<br />

mosaxseniebladac inTeba.<br />

es saxli saukuneebis manZilze <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> saqarTvelos eklesiisaTvis<br />

Sewiruli pirveli qonebaa. Mmisi SeZenis istoria imdenad sainteresoa, rom<br />

calke davurTe am wigns (ix. sarCevi).<br />

2003 wels, qarTvel momlocvelTa jgufma, mama ilias (nasiZe)<br />

xelmZRvanelobiT, ierusalimidan TbilisSi litaniobaze <strong>wminda</strong> cecxli<br />

CamovitaneT. es iyo pirveli SemTxveva, rodesac <strong>wminda</strong> cecxli<br />

gadmosvlisTanave sagangebo TviTmfrinaviT imave dRes, did SabaTs, CamobrZanda


saqarTveloSi. yovelwliurad amas mxolod berZnebi akeTeben sagangebo<br />

samxedro TviTmfrinaviT. maSin es pirvelad qarTvelebma da rusebmac vcadeT.<br />

kaTalikos-patriarqma im wels swored ierusalimidan Camotanili <strong>wminda</strong><br />

cecxliT daloca eri saaRdgomod. Cveni es pirveli delegacia sul 27<br />

kacisagan Sedgeboda da erT patara TviTmfrinavSi moTavsda. 2006 wels ki oTxi<br />

didi boingiT Cavidnen qarTveli piligrimebi ierusalimSi aRdgomis<br />

dResaswaulze, magram yvela msurveli TviTmfrinavebma mainc ver daitia. wels<br />

kidev ufro meti qarTveli piligrimi miemgzavreba wmida <strong>miwaze</strong>. swored es aris<br />

saqarTvelos sulieri da materialuri aRorZinebis yvelaze utyuari<br />

maCvenebeli.<br />

me, romelmac uflis wyalobiT ramdenjerme moviloce <strong>wminda</strong> adgilebi,<br />

Tavs ufleba miveci, es samaxsovro wigni momemzadebina <strong>wminda</strong> miwis qarTvel<br />

momlocvelTaTvis. Tavis droze israelSi Cvens mcirericxovan momlocvelTa<br />

jgufs megzuroba gauwies<br />

qarTvelma monazonma deda evgeniam da dekanoz petre kenWoSvilis cnobilma<br />

wignma - `mogzauroba wm. qalaq ierusalimsa da wm. aTonis mTaze~. cxadia,<br />

aTasobiT adamians aseTi megzuri ver eyoleba, Tundac imis gamo, rom<br />

kenWoSvilis wigni ukve bibliografiuli iSviaTobaa, erTi saukunis winaa<br />

dawerili da sakmaod sqeltaniania. Tumca winamdebare naSroms,<br />

garkveulwilad, sainformacio - saganmanaTleblo funqcia aqvs, amitomMme<br />

uwinaresad im momentebze gavamaxvile yuradReba, rac adre ar vicodi da<br />

Tavadac damainteresa. rogorc axalbeda avtors, gTxovT, momitevoT da Zalian<br />

mkacrad nu ganmsjiT. miTumetes, rom Cemi namdvili mizani ara megzuroba,<br />

aramed saqarTvelos istoriisaTvis ierusalimis gadamwyveti rolisa da<br />

mniSvnelobis Sexsenebaa, raTa erTi mxriv, male davbrundeT <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>,<br />

xolo meore mxriv, ukeT gaverkveT, Tu vin varT Cven, <strong>qarTvelebi</strong>, Tu romeli<br />

civilizaciis Svilebi varT. saqme is gaxlavT, rom msoflio istoria es<br />

civilizaciebis istoriaa. kacobrioba iyofa civilizaciebad. civilizaciebi<br />

yovelTvis epaeqrebian erTmaneTs, cdiloben ra Tavisi faseulobebisa da<br />

cxovrebis wesis upiratesobebis damtkicebas, zogjer ki sxvebisaTvis iZulebiT<br />

Tavs moxvevas. civilizaciis ganmsazRvreli faqtori ki uwinaresad religiaa.<br />

Damitom uwodeben dasavlur civilizacias xSirad ebraul-qristianuls, rusul<br />

civilizacias - marTlmadideblurs, afro-aziur civilizacias - muslimanurs,<br />

indur civilizacias - induisturs, Cinurs - konfucianurs, laTinuri amerikis<br />

religiur kuTvnilebaze Tavad saxelic migvaniSnebs, magaliTad, braziliis<br />

mosaxleobis 95 % kaTolike, anu laTini qristiania. yoveli xalxi Tavad<br />

gansazRvravs, Tu romeli civilizaciis Svilia da Semdgom am arCevanze<br />

pasuxismgeblobasac Tavad tvirTulobs. marTlmadideblur ruseTsa da<br />

muslimanur irans Soris arCevanis gakeTeba CvenTvis SedarebiT martivi iyo.<br />

Cemi Rrma rwmeniT, erekle mefis gza im droisaTvis erTaderTi swori gza iyo,<br />

Tumca erekle maSinve eZebda pirdapir gzas evropisaken, magram UuSedegod. dRes<br />

arCevani ruseTsa da dasavleTs Soris gvaqvs, rac bevrad ufro rTulia, imitom,<br />

rom religiurad, ruseTis msgavsad, marTlmadi-debluri qveyana varT. arCevani<br />

Tavad ruseTma gagvimartiva, samwuxarod, daadga ra aRa-mahmad-xanis, anu urCi<br />

<strong>qarTvelebi</strong>s dasjis gzas. aseT pirobebSi marTlmadideblurma saberZneTma,<br />

kviprosma, bulgareTma, rumineTma da serbeTmac ki ukve gaakeTes Tavisi arCevani<br />

evropis sasargeblod, amasTan marTlmadideblobac SeinarCunes. amavdroulad,


dasavlur civilizaciaSi ebrauli elementic gamokveTilia, xolo ebraelebTan<br />

qarTvelebs saukuneebis manZilze gansakuTrebulad Tbili urTierToba<br />

Camogviyalibda. dResac israeli axlo aRmosavleTSi saqarTvelos strategiul<br />

partniorad moiazreba.A amitomac Cveni erisaTvis am metad mniSvnelovan<br />

gzajvaredinze winsvlis swori gza unda avirCioT. amisaTvis ki ierusalimze<br />

sulier orientacias, Cemi azriT, udidesi mniSvneloba gaaCnia.<br />

israelis STambeWdavi warmatebebi axali teqnologiebis danergvaSi gvarwmunebs,<br />

rom WeSmariti mecniereba da religia bunebrivi mokavSireebi arian qveynisa da<br />

eris ayvavebis saqmeSi. amitomac didia<br />

uwmindesis survili, danergos israelis mowinave gamocdileba Tundac<br />

saqarTvelos soflis meurneobaSi. saerTod, gazardos ganaTlebisa da<br />

mecnierebis roli qveynis socialur-ekonomikur cxovrebaSi. rogorc yoveli<br />

misi wamowyeba, esec did sikeTes moutans saqarTvelos.<br />

amasTan erTad ierusalimi muslimanuri civilizaciis erT-erTi<br />

centricaa. dRes muslimanebis raodenoba msoflioSi miliard-naxevars, anu<br />

mosaxleobis 25 %-s aRwevs. Qqristianebis raodenobac daaxloebiT 1,5-2<br />

miliardi adamiania, anu 25-30%. Ee.i. msoflios mosaxleobis naxevarze<br />

metisaTvis ierusalimi sulieri centria. marTalia, ebraelebi raodenobrivad<br />

muslimanebis an qristianebis naxevar procentsac ki ar Seadgenen (sul 13 mln.<br />

adamiani), msoflioSi finansuri da politikuri gavleniT isini namdvilad<br />

aravis CamorCebian. dameTanxmebiT, rom Tanamedrove adamianma kargad unda<br />

icodes, ara marto Tavisi religiis, aramed sxva religiebis istoriac,<br />

miTumetes, rodesac isini mniSvnelovan rols TamaSoben msoflioSi. Cven ki<br />

kargad qristianobis istoriac ki ar viciT, rom araferi vTqvaT islamze da<br />

iudaizmze. ierusalimSi mogzauroba dagvexmareba maT ukeT gagebaSi.cxadia,<br />

yvelaferi rodi mogewoneba kacs israelSi. amitomac minda, gavafrTxilo yvela<br />

axalbeda piligrimi, rom ierusalimSi sakmaod daZabuli mdgomareobaa. aq ar<br />

vgulisxmob marto ebraul-arabul konfliqts. Cemi azriT, <strong>wminda</strong> qalaqSi<br />

gansakuTrebuli simZafriT igrZnoba ara marto RmerTis, aramed eSmakis<br />

arsebobac. amis magaliTia Tundac mudmivi dapirispireba sxvadasxva qristianul<br />

konfesiebs Soris, Tundac ierusalimis marTlmadidebel da somxurmonofizitur<br />

eklesiebs Soris, rac gansakuTrebuli simZafriT, uflis<br />

saflavze, did SabaTs, <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlisas vlindeba. swored<br />

Aamitom daayenes osmalebma Tavis droze taZris mcvelebad muslimebi, raTa<br />

erTmaneTTan moqiSpe qristianebi daeSoSminebinaT. amitomac iRebs israelis<br />

policia am dRes usafrTxoebis gansakuTrebul zomebs da yvela piligrimic,<br />

Sesabamisad, unda gafrTxildes. am sakiTxze naSromSi dawvrilebiT<br />

mogiTxrobT. masala isea ganlagebuli, rom mkiTxvels SeuZlia misTvis<br />

sainterso Tema sarCevSi moiZios da pirdapir iqidan daiwyos kiTxva. wigns<br />

darTuli aqvs sagangebo damatebebi da fotogalerea mokle komentarebiT.<br />

madlobeli dagrCebiT, Tuki vinme damatebiT masalas an SeniSvnebs momawvdiT,<br />

Semdgom gamocemebSi gasaTvaliswineblad. Cvens gegmebs gaecnobiT damatebaSi,<br />

romelic saqvelmoqmedo fondis saqmianobaze mogiTxrobT. axla ki, yvelas<br />

gilocavT <strong>wminda</strong> adgilebis molocvas da uflis aRdgomis brwyinvale<br />

dResaswauls.<br />

qriste aRsdga!


1.saqarTvelo da Zveli aRTqmis samyaro<br />

a. biblia: Zveli da axali aRTqma<br />

saqarTvelo istoriulad evropuli ki ara, axlo aRmosavluri qveyanaa, im<br />

regionis ganapira mxarea, sadac pirveli uZvelesi civilizaciebi da udidesi<br />

msoflio religiebi Seiqmna. Tumca, zogadad, samxreT evropelebTan erTad Cvenc<br />

xmelTaSua zRvis qveynebis didi civilizaciis Svilebi varT.<br />

ierusalimi am regionisa da mTeli msoflios umniSvnelovanesi<br />

religiuri centria da msoflio religiebidan mxolod budizms ar ukavSirdeba.<br />

qristianTaTvis ierusalimi, uwinaresad, uflis jvarcmisa da aRdgomis<br />

qalaqia. ebraelTaTvis igi istoriuli dedaqalaqi da solomonis taZris<br />

adgilia. muslimebi mas rigiT mesame <strong>wminda</strong> adgilad miiCneven meqasa da medinas<br />

Semdeg, saidanac, maTi rwmeniT, zecad amaRlda muhamedi. am religiebs Soris<br />

damokidebuleba rTuli da winaaRmdegobrivia. samive maTgani aRiarebs bibliis<br />

pirvel nawils – Zvel aRTqmas: samyarosa da adamianis Seqmnas erTi<br />

RmerTisagan, samoTxidan adamisa da evas gaZevebas, pirvelqmnili codvis gamo,<br />

warRvnas, noes kidobanisa da babilonis godolis arsebobas, noes<br />

STamomavlobidan mravalricxovani xalxebis warmoSobas, moses aT mcnebas,<br />

abraamis, isaakisa da iakobis patriarqobas da a.S., magram am religiebs Soris<br />

gansxvaveba, maTi swavlebidan gamomdinare, arsebiTia. CvenTvis,<br />

qristianebisTvis, axali aRTqmis <strong>wminda</strong> wignebs gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

aqvs. isini safuZvelTa safuZvelia eklesiis wiaRSi daunjebuli im ucvalebeli<br />

rjulisa da moZRvrebisa, romelsac axali aRTqmis rjuli ewodeba.<br />

`biblia~ berZnulad wignebs niSnavs. es sityva Zveli finikiuri qalaqis –<br />

biblosis saxelwodebidan momdinareobs, sadac mzaddeboda masala<br />

wignebisaTvis. aq Seiqmna Tanamedrove tipis pirveli anbani, romelsac finikiuri<br />

ewoda da romelic, Tavis mxriv, berZnuls daedo safuZvlad. sityva `aRTqma~ ki,<br />

bibliuri gagebiT, xelSekrulebas, kavSirs niSnavs da ara mxolod dapirebas,<br />

aramed RmerTsa da adamians Soris dadebul SeTanxmebasac gulisxmobs,<br />

romelzec pasuxismgeblobas orive mxare kisrulobs. diplomatiur<br />

xelSekrulebaTa teqstebis arseboba uZvelesi droidan iRebs saTaves.<br />

magaliTad, xeTur arqivebSi aRmoCenili diplomatiuri xelSekrulebebi<br />

dadebulia xeTebsa da maTi mfarvelobis qveS Semosul xalxebs Soris, sadac,<br />

pirvelad istoriaSi, dawvrilebiT aris aRwerili mxareTa<br />

urTierTvaldebulebebi. Zveli aRTqmis <strong>wminda</strong> wignebSi aRwerilia, Tu rogor<br />

sjida ufali Tavis rCeul ers, israels, aRTqmis darRvevis, kerpTmsaxurebisa<br />

da RvTis mcnebebis SeusruleblobisaTvis. Zveli aRTqmis <strong>wminda</strong> wignebi,<br />

romlebic ebraul enazea dawerili, uflis rCeuli erisTvis iyo gankuTvnili,<br />

romelsac RmerTma rjuli ganuwesa mose winaswarmetyvelis meSveobiT. axali<br />

aRTqmis epoqaSi RvTis rCeuli eri aris ara erTi romelime erovnebis xalxi,<br />

aramed qristes <strong>wminda</strong> eklesiis wevrebi, miuxedavad maTi eTnikuri


warmomavlobisa, romlebic uflis aRTqmis memkvidreni naTlobis saidumlo<br />

madliT xdebian. amdenad, aRTqma, dadebuli RmerTsa da adamianebs Soris,<br />

bibliis umTavresi Temaa.<br />

saRmrTo istoriidan cnobilia, rom warRvnis Semdeg RmerTma aRTqma<br />

misca noes, mis Svilebsa da mis STamomavlobas, rom aRar iqneboda warRvna<br />

qveyanaze, da am aRTqmis niSnad Seqmna ci-<br />

sartyela (dab. 9,11-13). ufalma aRTqma daudo abraamsac, rodesac dahpirda, rom<br />

miscemda mis STamomavlobas mTel miwas egviptis sazRvridan mdinare<br />

evfratamde (dab. 15,16). am aRTqmis dadasturebis niSnad ufalma Tavisi rCeuli<br />

eris yvela mamakacs winadacveTa daudgina. Zveli aRTqma, romelic ufalma<br />

israels daudo, Seicavda rogorc aT mcnebas, - aseve RvTis sxva<br />

dadgenilebebsa da kanonebs, rac mose winaswarmetyvels ganecxada sinas mTaze.<br />

rogorc <strong>wminda</strong> werilSia nauwyebi, RvTis kacma-mosem, msxverplad Sewirul<br />

zvarakTa sisxli asxura sams-<br />

xverplosa da xalxs, uwoda ra mas `aRTqmis sisxli~, `aha, sisxli aRTqmisa,<br />

romeli aRTqma-yo RmerTma Tqvenda momarT yovelTa maT sityuaTaTÂis~ (gam.<br />

24,8). Zveli aRTqmis wignebi (sul 50) dawerilia qristes Sobamde daaxloebiT<br />

1600 wlidan 430-420 wlebamde, Tumca Tavad abraamis Semosvlas qanaanSi, riTac<br />

ebraeli xalxis istoria iwyeba, mecnierebi aTariReben 2000 wliT, qristes<br />

Sobamde.<br />

rac Seexeba bibliis meore nawils - `axal aRTqmas~, is mogviTxrobs<br />

macxovris gankacebis, misi amqveyniuri moRvaweobis, jvarcmis, aRdgomisa da<br />

zecad amaRlebis, axali aRTqmis eklesiis dafuZnebis, mociqulTa moRvaweobisa<br />

da qristianobis gavrcelebis Sesaxeb. axali aRTqmis <strong>wminda</strong> wignebSi naTlad<br />

aris miniSnebuli, rom ieso qriste adamis modgmis mxsnelia, romlis Sesaxebac<br />

ufalma adamianebs Zvel aRTqmis epoqaSi auwya winaswarmetyvelTa piriT.<br />

rogorc pavle mociquli wers: `RmerTma rogorc iwinaswarmetyvela yvela<br />

Tavisi winaswarmetyvelis piriT qristes vneba, ise aRasrula~ (saqme, 3,18).<br />

axali aRTqma Seicavs 27 wigns: oTxTavs (oTx kanonikur saxarebas),<br />

mociqulTa saqmeebs, Svid kaTolike (sayovelTao) epistoles, pavle mociqulis<br />

14 epistolesa da gamocxadebas (apokalifsi). axali aRTqmis <strong>wminda</strong> wignebi<br />

daiwera a. w.-is pirveli saukunis meore naxevarsa da meore saukunis dasawyisSi.<br />

termini `axali aRTqma~ momdinareobs Tavad ieso qristesgan, romelmac<br />

ierusalimSi, sionis qorSi gamarTul saidumlo serobaze gamoiyena es termini,<br />

rodesac, rogorc maTe maxarebeli gvauwyebs: `moiRo puri da hmadlobda da<br />

gantexa da misca mowafeTa TÂisTa da hrqua maT: miiReT da WameT, ese ars Ãorci<br />

Cemi. da moiRo sasumeli da hmadlobda da misca maT da Tqua: suT amisgan<br />

yovelTa, ese aris sisxli Cemi axlisa aRTqmisaÁ, mravalTaTÂis daTxeuli<br />

misatevebelad codvaTa~ (mT. 26, 26-28). jer kidev Zveli aRTqmis epoqaSi Cans,<br />

rom ufali aRTqmas udebs mTel kacobriobas, rodesac `abraamis Sesaxeb<br />

ambobs: `iyos naTesavad didad da mravlad da ikurTxeodian misa mimarT<br />

yovelni naTesavni queyanisani~ (dab. 18,18) - am sityvebiT ufali hpirdeba abraams,<br />

rom misi meSveobiT kurTxeuli iqneba yvela xalxi, rac axal aRTqmaSi<br />

aRsrulda, radgan qristianuli eklesia, Zveli aRTqmis eklesiisagan<br />

gansxvavebiT, qveynierebis kidiT-kidemde ganivrco da WeSmariti naTlisRebis<br />

madliT, Tavis macxovnebel wiaRSi Semoikriba yvela erovnebis adamiani.<br />

rogorc <strong>wminda</strong> pavle mociquli ambobs: `ara ars warmarT da huria,


winadacueTileba da winadaucueTeleba, barbaros, skÂiTel, moneba, aznaureba,<br />

aramed yovlad yovelsa Sina qriste~ (kol. 3, 11). Ees aris adamianebisadmi<br />

miniWebuli uflis uzenaesi Tavisufleba.<br />

Zveli da axali rjulis urTierTmimarTebasTan dakavSirebiT <strong>wminda</strong><br />

ioane RvTismetyveli wers, rom `sjuli mosesgan moeca, xolo madli da<br />

WeSmaritebaÁ qriste iesoÁs mier iqmna~.<br />

axali aRTqmis <strong>wminda</strong> eklesia sayovelTaoa. igi dafuZnebulia Cveni macxovris –<br />

ieso qristes mier, romelmac sakuTari Tavi msxverplad Seswira codvis<br />

tyveobisagan kacobriobis gamoxsnas.<br />

b. damokidebuleba qristianebsa da muslimebs Soris<br />

rogorc aRiniSna, biblias muslimebic aRiareben nawilobriv. Tavad<br />

muhamedis TqmiT, is arc mTlianad unda uaryo da arc mTlianad daijero.<br />

yuranSi noes uwodeben nuhs, abraams – ibrahims, loTs – luts, isaaks – ishaks,<br />

ismails – izmails, iosebs – iusufs, moses – musas, aarons – haruns, daviT<br />

mefesa da winaswarmetyvels – davuds, mefe solomons – suleimans. ieso<br />

qristes isini `isa ibn mariams~ (e.i. ieso mariamis Svils) uwodeben da masac<br />

winaswarmetyvelad miiCneven, magram ara RmerTad da RvTis Zed. maTi rwmeniT,<br />

RmerTs saerTod ar SeiZleba hyavdes Ze. qristes Rvawli islamSi<br />

erTRmerTianobis (monoTeizmis qadagebiT) amoiwureba. yuranSi masve miewereba<br />

qadageba israelianTa Soris, momavalSi erTaderTi WeSmariti mociqulis,<br />

ahmedis, anu muhamedis mosvlis Sesaxeb (61,6). Amuslimebs mtkiced swamT, rom<br />

bibliuri mesia swored muhamedia, xolo uflis rCeuli xalxi arabebi da,<br />

zogadad, muslimebi arian. muslimuri tradiciis mixedviT, abraams uflisaTvis<br />

ara isaaki, aramed ufrosi Svili, ismaili, unda Seewira. yurban-bairami,<br />

muslimTa udidesi dResaswauli, ismailis gadarCenas ukavSirdeba, radgan maTi<br />

rwmeniT, ufalma ixsna ismaili rogorc msxverplad Sewirvisas, aseve<br />

dedamisTan, agarTan, erTad udabnoSi sikvdilisagan. gadmocemiT maT udabnoSi<br />

beduinebi Sexvdnen da swored im adgilze aages mogvianebiT qalaqi meqa.<br />

muslimuri tradicia mogviTxrobs aseve muhamedis ierusalimSi (Soreul<br />

meCeTSi) mogzaurobaze, sadac muhamedma iloca abraamTan, mosesTan da ieso<br />

qristesTan erTad. yovelive es migviTiTebs islamis bibliur fesvebze. Tumca<br />

qristianebisagan gansxvavebiT, muslimebs biblia Taviseburad esmiT.<br />

ARvTismSobel mariams isini SecdomiT moses dasTan, mariamTan, aigiveben. amis<br />

miuxedavad, isini biblias “<strong>wminda</strong> werils” uwodeben da swavloben mas, xolo<br />

ebraelebsa da qristianebs “<strong>wminda</strong> werilis” xalxebad moixsenieben da sxva<br />

religiebis warmomadgenlebTan SedarebiT garkveul privilegiebsac ki<br />

aniWeben, Tumca, politikuri mosazrebebiT, “<strong>wminda</strong> werilis” xalxebsac xSirad<br />

umowyalod devnidnen. saqarTvelos istoriidan Cven gvaxsovs musliman<br />

dampyrobelTa mier qristianTa devnis faqtebi: 100 000 qarTveli<br />

marTlmadideblis sikvdiliT dasja jalal-ed-inis mier, aRdgomis Rames 6000<br />

garejeli beris amowyveta Sah-abasis mier, an Tundac TbilisSi<br />

jvarTamaRlebis dResaswaulze sasuliero pirebis daxocva aRa-mahmad-xanis<br />

mier. magram muslimebi xSirad aseTive sisastikiT devnidnen sxva muslimebsac


magaliTad, Siiti sparselebi daRestnis dapyrobisas sunit daRestnelebs<br />

urwmunoebs uwodebdnen da umowyalod Jletdnen,<br />

iseve, rogorc laTini raindebi - marTlmadidebel bizantielebs. magram,<br />

amavdroulad, qristianebsa da muslimebs mSvidobiani Tanaarsebobis,<br />

Semwynareblobisa da TanamSromlobis SesaSuri SemTxvevebic gvqonia. es<br />

ierusalimis magaliTzec kargad Cans. 1229 wels, Ggermaniis imperatorma<br />

fridrix meorem, romelmac mokle xniT ierusalimi daibruna muslimebisagan,<br />

sulTan qamalTan miaRwia SeTanxmebas, rom muslimebi da qristianebi erTad<br />

daeuflebodnen omaris meCeTs (meCeTi `gumbaTi kldeze~). Aam SeTanxmebiT,<br />

meCeTSi qristianTa da muslimTa Zmobis simboluri Zeglic ki aRimarTa.<br />

daZmobileba xanmokle aRmoCnda. is mxolod droebiTi aliansi iyo monRolTa<br />

sawinaaRmdegod. 1250 wels jvarosnebi<br />

sabolood gandevnes ierusalimidan. USuRli da dapirispireba qristianebsa da<br />

muslimebs Soris ufro metad jvarosnuli laSqrobebis Semdeg damkvidrda.<br />

Mmanamde aziaSi da axlo aRmosavleTSi isini mSvidobianad Tanaarsebobdnen.<br />

mTel aziaSi gavrcelebuli iyo qristianuli moZRvrebis eretikuli<br />

mimarTuleba - nestorianoba. Aaq milionze meti qristiani cxovrobda da<br />

ramdenime aTeuli eparqia arsebobda, romelTac nestorianelTa kaTalikosi<br />

marTavda. monRolTa erT-erTi yaenic nestorianeli qristiani iyo. gadmocemiT,<br />

muhameds swored nestorianelma berma uwinaswarmetyvela `didi momavali~.<br />

jvarosnuli laSqrobebis Semdeg daiw-yo marTlmadidebelebis sayovelTao<br />

Seviwroeba da devna, aseve devnas daeqvemdebarnen sxvadasxva eretikuli<br />

mimdinareobani: nestorianelebi, monifizitebi, iakobitebi. arsebobs mosazreba,<br />

rom monRolTa laSqroba palestinaSi nestorianelTa waqezebiT gan-<br />

xorcielda da mas “yviTel“ jvarosnul laSqrobasac uwodeben. monRolebi,<br />

iseve rogorc evropeli jvarosnebi, <strong>wminda</strong> miwidan, egviptelma mamluqebma<br />

gaaZeves. sabolood am laSqrobebma aziasa da axlo aRmosavleTSi muslimebi<br />

gaabatona.<br />

unda gvaxsovdes isic, rom swored muslimma mmarTvelebma mianiWes<br />

qarTvelebs didi privilegiebi ierusalimSi. kaTolike mogzauris – ioane<br />

kotoviCis cnobiT, (1598w.) `kairos sulTanis sagangebo nebarTvisa da TurqeTis<br />

imperatoris damowmebuli privilegiis wyalobiT, yovel weliwads, rodesac,<br />

aRmosavleTis sxva qristianTa msgavsad, <strong>qarTvelebi</strong> ierusalimSi qristes<br />

saflavis Tayvanissacemad midian, isini, qristianTa Soris erTaderTni,<br />

mravalricxovani SemadgenlobiT, meomrebiviT jarad modian, samxedro almebiT<br />

Sedian qalaqSi baJis gareSe da <strong>wminda</strong> adgilebs afrialebuli bairaRebiT<br />

naxuloben...~<br />

rac Seexeba ierusalimis meCeTebs, muslimTa rwmeniT, am <strong>wminda</strong> adgilze<br />

aRvlenil locvas sxva adgilebze Sesrulebul locvasTan SedarebiT 25 000 -<br />

jer meti Zala aqvs. swored imitom, rom muslimebs swamdaT meqis, medinasa da<br />

ierusalimis gansakuTrebuli siwmindis da sjerodaT, rom iq aRvlenili locva<br />

pirdapir ufalTan midis, isini sikvdiliT dasjis muqaris qveS ukrZalavdnen<br />

aramuslimebs aq arsebul meCeTebSi Sesvlas. maT eSinodaT, rom aramuslimi am<br />

<strong>wminda</strong> adgilebze maT ganadgurebas sTxovda ufals!<br />

yuranSi moxseniebulia muhamedis “Ramis mogzauroba”, rodesac ufalma<br />

myisierad gadaiyvana is `xelSeuxebeli meCeTidan~ `Soreul meCeTSi~. muslimuri<br />

tradiciiT, es Soreuli meCeTi ierusalimia, sadac jibraelma


(mTavarangelozma gabrielma) muhamedi jadosnuri cxeniT, buraqiT, pirdapir<br />

meqidan gadaiyvana. amitomac daarqves morias mTaze solomonis taZris adgilze<br />

agebul meCeTs (al-masjid al-aqsa) `Soreuli meCeTi~.<br />

muslimTa rwmeniT, al-aqsas kompleqsSi Sedis `iesos akvnis miwisqveSa<br />

meCeTi~ - “megd-isa”. Aaq qvaSi gamokveTili didi embazis msgavsi nakeTobaa,<br />

romelSic muslimuri gadmocemis Tanaxmad, yrma ieso iwva. Ees akvani mihrabad<br />

gamoiyeneba, anu locvisas yiblas - meqis mimarTulebas aCvenebs muslimebs. imave<br />

meCeTSia mariam RvTismSoblis `mihrabi~ da mRvdelmTavar zaqarias - ioane<br />

naTlismcemlis mamis, `mihrabi~. Qqristes akvnis Tavze uamravi lampari anTia,<br />

rogorc es qristianul taZrebSia miRebuli.<br />

A ”al-aqsas” aSenebamde aq, RvTismSoblis taZrad miyvanebis sa-<br />

xelobis eklesia idga. muslimebi udidesi pativiscemiT inaxaven uflisa da<br />

mariam RvTismSobelis saxelTan dakavSirebul siwmindeebs. meCeTSi, iq sadac<br />

qristianuli sakurTxeveli iyo, ori niSaa daculi. erTSi macxovris erTi fexis<br />

nakvalevia (is eleonis, anu zeTis xilis mTidan CamoutaniaT, sadac meore fexis<br />

nakvalevia darCenili), xolo meore, niSaSi, RvTismSoblis orive fexis<br />

anabeWdia daculi.<br />

muslimTaTvis sarwmuno gadmocemiT, mTavarangeloz jibraels “al-aqsas”<br />

meCeTis axlos mdebare kldidan aumaRlebia cad muhamedi. cidan muhameds<br />

mariam RvTismSoblis Sobis adgilze aRmarTuli sinaTlis sveti uxilavs. Aim<br />

adgilze, saidanac muhamedi cad amaRlda da sadac, gadmocemiT, herodes taZari<br />

idga, xalifa abdel-maliq ibn mervanma 687-691 wlebSi aago axali, grandiozuli<br />

rvakuTxedis formis, meCeTi, romelsac `gumbaTi kldeze~ (arabulad “qubaT assaxra”)<br />

hqvia, da xSirad omaris meCeTsac uwodeben, Tumca misi aSenebis dros<br />

xalifa omari cocxali aRar iyo. omaris mier ierusalimis dapyrobis Semdeg,<br />

638 wels, aSenebuli meCeTi 3000 kacs itevda, Mmis adgilze aSenebuli axali<br />

meCeTi ki ramdenejerme mets. Aaxali meCeTi imdenad grandiozuli da lamazi<br />

iyo, rom ierusalimis dapyrobisas jvarosnebs is solomonis bibliur taZrad<br />

miuCneviaT. omeiadebis dinastias, romelsac abdel-meliqi ekuTvnoda, saxalifos<br />

dedaqalaqi medinidan damaskoSi, xolo sulieri centri - meqidan ierusalimSi<br />

gadmoutaniaT. maTi mmarTvelobis dros yibla, anu locvis mimarTuleba,<br />

droebiT meqidan ierusalimisaken Seicvala. anu muslimebs isev saxiT<br />

ierusalimisaken mibrunebulebs unda elocaT, rogorc es Tavdapirvelad Tavad<br />

muhamedma brZana. Mmagram, radganac, yuranis mixedviT, muhamedma ierusalims<br />

sabolood meqa amjobina (vinaidan ebraelebma is ar scnes meSiaxad, anu mesiad),<br />

muslimebis mTavar salocavad, sabolood mainc meqa damkvidrda. Tumca<br />

ierusalimi, meqasa da medinas Semdeg, muslimTa mTavar sasuliero centrad<br />

darCa.<br />

omaris meCeTSi, kldesTan axlos, daculia adgili, sadac RvTismSobelma<br />

qristes Sobis meormoce dRes taZarSi ganwmendis msxverpli miitana. gumbaTis<br />

rotondaze oqros asoebiT weria ieso qristesadmi miZRvnili yuranis sura:<br />

“ieso, mariamis Svili, RvTis mociquli, misi sityva, RmerTma ganakaca is<br />

mariamSi, is misi amosunTqvaa”.<br />

M meore mxriv, mihrabebs, anu specialur muslimur niSebs, romlebic<br />

yiblas - meqisadmi mimarTulebas uCveneben morwmuneebs, dResac SexvdebiT<br />

ierusalimis qristianul eklesiebSic, magaliTad, RvTismSoblis miZinebis<br />

taZarSi.


ac Seexeba arabTa warmomavlobas, miuxedavad imisa, rom <strong>wminda</strong> miwis<br />

saxelwodeba palestina bibliaSi naxsenebi xalxis, arasemituri<br />

(indoevropuli) warmomavlobis filistimelebidan modis, Tavad arabebs<br />

TavianT pirdapir winaprad Zveli aRTqmis patriarqi - abraami (muslimTaTvis<br />

ibrahimi) miaCniaT, rogorc zemoT aRvniSneT, misi pirveli Svilis, ismailis,<br />

xaziT. ismaili (arabulad izmaili) saras mxevlis agaris, Svili iyo da amitomac<br />

ismailis STamomaval arabebs agarianelebs uwodebdnen (samxreTeli, e.w. iemeneli<br />

arabebi STamomavlobas abraamis meore colis, qeTurasagan iTvlian da Sesabamisad, maT<br />

qarTaxebi ewodebaT). imdroindeli kanoniT colisa da mxevlisagan gaCenili Svilebi<br />

absoluturad Tanasworebi iyvnen, miTumetes, rom agarma abraamisagan Svili<br />

Tavad saras moTxovniT gaaCina, saerTod uSvilod rom ar darCeniliyvnen.<br />

aseTive wesiT iyo gaCenili iakobis, romelic aseve israelad iwodeboda,<br />

ramdenime Svilic, misi colebis - liasa da raqelis mxevlebisagan, Mmagram<br />

isini ebraelTa Tormeti tomis iseTive mamamTavrebad gvevlinebian, rogorc<br />

Tavad kanonieri colebis - liasa da rahilis Svilebi. maTgan gansxvavebiT,<br />

Msaram isaakis gaCenis Semdeg mxevlisagan gaCenili pirveli Svilis, ismailis,<br />

saxlidan gaZeveba moiTxova. Sewuxebuli abraami ufalma anugeSa da ismailis<br />

mfarvelobas dahpirda. deda-Svils udabnoSi angelozi mouvlina<br />

(mTavarangelozi gabrieli, arabulad jibraeli) da daRupvisagan ixsna, Tan<br />

aRuTqva, rom ismailisagan mravalricxovani xalxebi da maTi mefeebi<br />

gaCndebodnen. arabuli gadmocemiT, abraami Cavida ismailTan meqaSi da iq,<br />

qaabas salocavTan, masTan erTad iqadaga. sakuTriv bibliaSi meqaSi locvis<br />

Sesaxeb araferia naTqvami, magram naxsenebia, rom abraami orive Svilma, ismailma<br />

– arabTa mamamTavarma da isaakma – Zveli aRTqmis patriarqma, erTad daitira da<br />

daasaflava. yovelive amas imitom vixsenebT, rom warmoCndes, ramdenad didia<br />

TiToeuli maTganisaTvis ierusalimisa da <strong>wminda</strong> miwis mniSvneloba. es istoria<br />

sxva mxrivadac sainteresoa. swored mezobeli da yvelaze axlo naTesavi<br />

xalxebi eqiSpebian xSirad erTmaneTs yvelaze metad.<br />

g. damokidebuleba qristianebsa da ebraelebs Soris<br />

rogorc aRvniSneT, muslimebi nawilobriv cnoben Zvel aRTqmas. isini<br />

qristesac aRiareben, magram ara rogorc RvTis Zesa da macxovars, aramed<br />

rogorc winaswarmetyvels. maT aseve miaCniaT, rom igi iqneba msajuli<br />

gankiTxvis dRes. Zvel aRTqmaSi nawinaswarmetyveleb mesiad isini muhameds<br />

miiCneven. Mmagram ebraelebi, Zveli aRTqmis rCeuli eri, mesiad arc qristes da,<br />

miTumetes, arc<br />

araebrael muhameds cnoben. isini dResac elodebian mxsnels. amasTan,<br />

zogierTi maTgani miiCnevs, rom mesia ukve mosulia,Mmagram vinaidan mesiam, maTi<br />

warmodgeniT, pirvel rigSi, solomonis taZari unda aRadginos, anu mis<br />

adgilze aSenebuli meCeTi unda daangrios, muslimebi, cxadia, didi SeSfoTebiT<br />

xvdebian aseT gancxadebebs. A<br />

ebraelebis didma nawilma uaryo qriste, sinedrionma ki aiZula romaeli<br />

prokuratori - pilate, sikvdiliT daesaja igi. devna qristes mociqulebzec<br />

gavrcelda, rasac `mociqulTa saqmeebic~ adasturebs. iakobs, mociqul ioanes


Zmas, Tavi mokveTes. uflis xorcieli Zma, romelsac aseve iakobi erqva da<br />

ierusalimis pirveli episkoposi iyo, taZris saxuravidan gadmoagdes. qvebiT<br />

Caqoles stefane pirveldiakoni. Mmociqulebi iZulebulni gaxdnen, gaclodnen<br />

ierusalims. sulTmofenobis Semdgom ki isini msoflios sxvadasxva qveynebSi<br />

qadagebdnen qristes moZRvrebas. Aase gavrcelda qristianoba imdroindel<br />

samyaroSi, maT Soris, saqarTveloSic, sadac mociqulebma - andria<br />

pirvelwodebulma, svimon kananelma, mataTam da barTlomem iqadages uflis<br />

sityva. A<br />

qristianTa devna mogvianebiTac gagrZelda. meSvide saukuneSic ki,<br />

rodesac ierusalimi bizantiis imperiaSi Sedioda, sparselebma ierusalimi<br />

daipyres, ebraelebi ki maT miemxrnen. sapasuxod, bizantielebi, mas Semdeg,<br />

rac ierusalimi daibrunes, ebraelebs devnidnen da aiZulebdnen qristianoba<br />

mieRoT, iseve,<br />

rogorc adrec sCadiodnen amas.<br />

istoriaSi uamravi magaliTia cnobili ebraelTa devnisa, iseve, rogorc<br />

bevri sxva xalxebisa, magram arc erTi maTganis istoria ase sayovelTaod<br />

cnobili ar gamxdara msofliosTvis. <strong>wminda</strong> werili mogviTxrobs im uamravi<br />

tkivilisa da tanjvis Sesaxeb, rac Zveli aRTqmis epoqaSi uflis rCeulma erma<br />

ganicada. rac Seexeba uaxles istorias, sayovelTaod cnobilia faSistebis mier<br />

ebraelTa genocidi - holokosti. amis miuxedavad, devnilebma ara marto Tavi<br />

gadairCines, aramed msoflioSi absoluturad unikaluri adgili daikaves.<br />

EmaSin, rodesac bevri maTze ufro mravalricxovani xalxi saerTod<br />

gadaSenda, ebraelebi dRes, Tavisi mcirericxovnobis miuxedavad (as Cinelze<br />

dRes msoflioSi sul erTi ebraeli modis), erT-erTi yvelaze ufro<br />

gavleniani eria msoflioSi. Ffinansebi, masmedia, mecniereba, kultura - ai,<br />

arasruli CamonaTvali im sferoebisa, sadac maT msoflio lideris pozicia<br />

uWiravT. ebraelebi erTgulad emsaxurebian ara marto israelis, aramed im<br />

qveynebis ayvavebasac, sadac cxovroben.<br />

holandia me-16 saukuneSi msoflios umsxvilesi savaWro imperia gaxda ara<br />

marto pirveli burJuaziuli revoluciis Sedegad, aramed espaneTidan da<br />

evropis sxva qveynebidan devnili ebraelebis Sefarebis gamo, (ebraelTa nawili<br />

muslimurma saxelmwifoebmac Seifares )espaneTma, ki ebraelTa gandevnis<br />

Semdeg, msoflio imperiis statusi TandaTanobiT dakarga.<br />

ebraelebi, iseve, rogorc somxebi da Cinelebi, im erebs miekuTvnebian, romlebic<br />

diasporebs qmnian. saukuneebis manZilze ebraelebsa da somxebs Tavisi saxelmwifo ar<br />

hqoniaT da swored diasporebma itvirTes erovnuli enis, kulturisa da rwmenis<br />

SenarCuneba, rac, Cveulebriv SemTxvevaSi, saxelmwifos movaleobaa. rogorc<br />

wesi, isini saukune-<br />

ebis manZilze ar ereodnen im qveynebis mosaxleobas, sadac cxovrobdnen,<br />

qorwindebodnen mxolod erTmaneTze, inarCunebdnen rwmenas, enasa da<br />

tradiciebs. eweodnen vaWrobas, xelosnobas, qmnidnen pirvelad kapitals da<br />

kapitalis saukeTeso dabandebad Svilebis ganaTleba miaCndaT. amitomac<br />

gaunaTlebeli ojaxebis Svilebic ki meore TaobaSi eqimebi, afTiaqarebi,<br />

advokatebi, mecnierebi, anu inteligenciis warmomadgenlebi xdebodnen. maTi am<br />

Taviseburebidan gamomdinare, tailandis erT-erTma mefem, Cinelebs<br />

aRmosavleTis ebraelebi Searqva, somxebs ki xSirad kavkasiis ebraelebs<br />

uwodeben.


diasporebs, rogorc wesi, ar qmnian is erebi, visac Tavisi saxelmwifo<br />

aqvT. amitom aris susti <strong>qarTvelebi</strong>s, rusebis, sxva qristiani erebis<br />

saTvistomoebi ucxoeTSi. gamonaklisia, albaT, saberZneTi, romelsac<br />

SedarebiT struqturirebuli diaspora gaaCnia aSS-Si, magram es mainc im<br />

periodis gamoZaxilia, rodesac saberZneTi maTTvis saZulvel TurqeTis<br />

imperiaSi Sedioda. amitom nu ganvicdiT, rom qarTvelebs susti saTvistomoebi<br />

gvyavs ucxoeTSi. uflis wyalobiT, Cven ar Segviwyvetia saxelmwifoebrivi<br />

arseboba ruseTis SemadgenlobaSi Sesvlamde. ruseTSi yofnisas ki diasporis<br />

Seqmnam azri dakarga, imitom, rom daisporas eTnikuri an religiuri umciresoba<br />

qmnis, xolo TurqeTsa da ruseTSi umciresoba religiuri niSniT<br />

ganisazRvreboda. <strong>qarTvelebi</strong> ruseTSi - marTlmadideblebi, xolo TurqeTSi -<br />

muslimebi iyvnen, anu umravlesobas miekuTvnebodnen. somxebi da ebraelebi ki<br />

umciresobas warmoadgendnen, iseve, rogorc berZnebi - TurqeTSi. Aamitomac<br />

aris, rom TurqeTis imperiaSi, romelSic ierusalimic Sedioda, somxebs,<br />

ebraelebs, laTinebsa da berZnebs, rogorc religiur umciresobebs, kanoni<br />

icavda da maT eklesiebsa da samlocveloebs, qarTulisagan gansxvavebiT,<br />

oficialuri statusi hqondaT imperiaSi. igive grZeldeba israelSic, romelic<br />

Zveli Turquli kanonmdeblobiT sargeblobs da Tavisi kanoni religiis Sesaxeb<br />

arc ki miuRia.<br />

rac Seexeba qarTul - ebraul urTierTobebs, is marTlac unikaluria. mas<br />

mravali faqtori ganapirobebs. keTilmezoblobis tradicia jer kidev VI<br />

saukunidan iRebs saTaves, rodesac saqarTveloSi CamoabrZanes elia<br />

winaswarmetyvelis xaleni, ramac saSualeba misca qarTvelebs, Semecnebodnen<br />

mose winaswarmetyvelis rjuls da SeecnoT erTi WeSmariti RmerTi. es xaleni<br />

ebraelTa baginSi inaxeboda. udidesi mniSvnelobisaa is faqti, rom macxovris<br />

uwmindesi kvarTi, romelic <strong>wminda</strong> eklesiis erTianobis, ganuyo-<br />

flobis simboloa, swored mcxeTelma ebraelebma CamoabrZanes saqarTveloSi.<br />

sabolood kvarTi <strong>wminda</strong> sidoniasTan erTad daifla miwaSi. garda amisa,<br />

saqarTvelos gaqristianeba qristes mociqulebs - andria pirvelwodebuls,<br />

svimon kanonels, mataTas, barTlomes ukavaSirdeba, romlebic eTnikuri niSniT<br />

ebraelebi iyvnen. da bolos, tolerantoba, romelic, iSviaTi gamonaklisis<br />

garda, saqarTveloSi yovelTvis saxelmwifo politikis rangSi iyo ayvanili.<br />

qarTul - ebrauli urTierTobebi istoriulad unikaluria, ramac erTerT<br />

cnobil qarTvel ebraels, rafael eligulaSvils, aTqmevina:<br />

`saqarTveloSi Cven bevri megobari gvyavs, magram ebraeli xalxis yvelaze didi<br />

megobari aris saqarTvelos istoria~. es moxda mas Semdeg, rac qarTvelma<br />

emigrantebma parizSi nacistebis sakoncentracio banakebidan bevri ebraeli<br />

ixsnes, misces ra maT oficialuri sabuTebi, rom isini mxolod rwmeniT iyvnen<br />

ebraelebi, xolo erovnebiT <strong>qarTvelebi</strong>, qaldevelTa STamomavlebi.<br />

dRes msoflioSi aqtiuri dialogi daiwyo ebraelebsa da qristianebs<br />

Soris. vatikani da israeli emzadeba <strong>wminda</strong> adgilebis uprecedento<br />

gacvlisaTvis. israeli vatikans gadascems ierusalimis sionis qors, sadac<br />

saidumlo seroba gaimarTa, sadac xSirad ikribebodnen macxovari da misi<br />

mowafeebi. swored aq, am saxlSi, aziara qristem mociqulebi. xolo misi zecad<br />

amaRlebis Semdgom amave saxlSi iyvnen Sekrebilni mociqulebi, romlebzec<br />

suli wmindis madli gardamovida. jvarosnebma iq eklesia gaxsnes, muslimebma -


meCeTi, xolo ebraelebma - religiuri skola. sanacvlod israeli vatikanisagan<br />

miiRebs toledos cnobil sinagogas.<br />

2002 wels, israelSi istoriuli vizitisas, romis papma ioane-pavle<br />

meorem, godebis kedelSi vatikanis oficialur blankze dawerili Tavisi<br />

werilic Cado, romelic dRes ierusalimis muzeumSi inaxeba. Ppapi locavda<br />

<strong>wminda</strong> miwas da patiebas iTxovda ebraelebis mravalsaukunovani devnisaTvis.<br />

es romis papis pirveli viziti iyo <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>, vinaidan vatikani israels<br />

adre ar scnobda.<br />

G rac Seexeba godebis kedels, mogexsenebaT, rom es ebraelTaTvis <strong>wminda</strong><br />

adgilia. Ggodebis kadelTan ara marto loculoben, aramed mis qvebs Soris<br />

arsebul napralebSi werilebs deben sxvadasxva TxovniT. Aase iqcevian ara<br />

marto ebraelebi, aramed uamravi araebraeli turistic, maT Soris qristianebic.<br />

cnobil adamianebs Soris, visi werilic kedelSi Caido, amerikis prezidenti<br />

buSi-umcrosic aris. iTvleba, rom qristianTaTvis es dasaSvebia, vinaidan<br />

godebis kedeli herodes taZris dasavleTis kedelis nawilia, im taZrisa,<br />

sadac saeklesio gadmocemiT, mariam RvTismSobeli cxovrobda da izrdeboda.<br />

Aaqve xom RvTismSoblis taZrad miyvanebis eklesia iyo agebuli.<br />

ebraelTa godeba taZris nangrevebTan adreve dawyebula, maSin, rodesac<br />

romaelebs taZari daungreviaT da miwasTan gausworebiaT. Sua saukuneebSi<br />

ucnauri wesi SemouRiaT - ebraelebi Soreul qveynebSi gamgzavrebisas,<br />

dangrevas gadarCenili taZris kedlis dasavleT nawilSi, lursmans asvamdnen,<br />

xolo dabrunebisas, isev aZrobdnen mas. iTvleboda, rom es adamians<br />

mogzaurobisas icavda. zogierTi ki kedelze kveTda Tavis Txovnas uflisadmi.<br />

rabinebs aukrZalavT aseTi vandaluri meTodi da SeuTavazebiaT<br />

mlocvelTaTvis weri-lebis Cadeba kedlis napralebSi rac aqamdec xdeba.<br />

Tu Tqvenc gagiCndaT survili, godebis kedelSi werilis Cadebis,<br />

girCevT, kurTxeva Tqveni moZRvrisagan aiRoT. piradad me aseTi werili<br />

Cadebuli maqvs godebis kedelSi.<br />

sabednierod, Cven, qarTvelebma, ebraelebTan dialogi 26 saukunis win<br />

daviwyeT, rodesac pirveli ebraelebi dasaxldnen saqarTveloSi. Dqristianobis<br />

istoriaSi unikaluri magaliTia evstaTe mcxeTelis arCevani, romelic, RvTis<br />

SewevniT, qristes rjulze moeqca.<br />

d. noes kidobani da saqarTvelo<br />

istoriulad saqarTvelo, rogorc urartusa da SuamdinareTis sxva didi<br />

civilizaciebis erT-erTi memkvidre qveyana, ganuyofeli nawili iyo Zveli<br />

bibliuri samyarosi. sakmarisia gavixsenoT, rom sityva eri (erin) Sumerulad<br />

xalxs-ers niSnavs, sityva me-Cems, enim-enas da a.S. xolo bibliaSi naxseneb<br />

ararats urartusTan akavSireben (4 mef. 19,37). maSasadame is adgili, romelsac<br />

warRvnis Semdeg noes kidobani miadga, qarTvelTa tomebis istoriuli<br />

samSobloa. am faqts adasturebs wm. epifanes cnobac: `roca warR<br />

vnis Semdeg noes kidobani gaCerda araratis mTebze, somexTa da qarTvelTa<br />

qveynebs Sua, lubarad wodebul mTaze, gaCnda pirveli adamianTa sacxovrebeli<br />

da iq gaaSena winaswarmetyvelma noem venaxi da Seiqmna iqauri binadari~.


arqanjelo lamberti yuradRebas amaxvilebs Semdeg sityvebze: `somexTa da<br />

qarTvelTa qveynis Sua~ da ambobs: `am qveyanas dResac qarTli hqvia, misi<br />

mkvidrni ki Tavis Tavs uwodeben qarTvelebad. es kuTxe aris saqarTveloserTi<br />

nawili~ (arqanjelo lamberti. samegrelos aRwera. Tb.,1938, gv. 9).<br />

giorgi kedrenes cnobiT, <strong>qarTvelebi</strong> noes mesame Svilis, iafetis,<br />

STamomavlebi arian. igi wers: ` noem Tavis mesame vaJs, iafets, romelic 425<br />

wlisa iyo, misca CrdiloeTisa da dasavleTis qveynebi midiidan-britaneTis<br />

kunZulebamde, armenia, iberia, ponto, kolxeTi da maT iqeTYmdebare qveynebi da<br />

kunZulebi vidre italiamde da galebamde, ispaniamde, keltiberiamde da<br />

listaniamde~ (georgika, t. V).<br />

saqarTvelo rom vazis samSobloa, amaSi eWvi dRes TiTqmis aRaravis epareba.<br />

saintereso cnobebi moepoveba italiel misioners, arqanjelo lambertis,<br />

romelic oci wlis ganmavlobaSi cxovrobda saqarTveloSi. 1654 wels neapolSi<br />

gamocemul Tavis wignSi igi exeba qarTvelTa warmomavlobis sakiTxs da wers:<br />

`iqaurebs dRemde marto saxeli ki ara, Cveulebanic Tavis pirvandel winaprisa<br />

SerCeniaT..., marTlac, miwis damuSavebas, rogorc saqarTveloSi, ise kolxidaSi<br />

imdenad etanebian, rom yvelas keTilSobilur saqmed miaCnia Tavis yanaSi<br />

muSaoba. yovelgan venaxebs aSeneben da cdiloben bevri Rvino moiyvanon,<br />

romelic Zlier uyvarT...~ bibliuri Txrobis mixedviT, noem pirvelad igema mis<br />

mier dawuruli Rvino, daTvra da gaSiSvlda. misma SuaTana Svilma, qamma,<br />

dascina mamas, rodesac misi siSiSvle ixila, Semdeg ki amis Sesaxeb Zmebs uambo.<br />

semi da iafeti zurgSeqceviT miuaxlovdnen mamas da samosi gadaafares ise, rom<br />

misi siSiSvle ar uxilavT. gamofxizlebulma noem qamis STamomavloba dawyevla<br />

da semisa da iafetis modgmis monoba uwinaswarmetyvela.<br />

e. qarTvelTa bibliuri warmomavloba<br />

xalxTa warmoSobis bibliuri genealogiebi, romlebic noes SvilTa<br />

STamomavlobasa da maTgan warmoSobil xalxebs asaxeleben (dab. 10.1-24); 1 neSt.<br />

1.5-27), dResac mecnierTa Soris udidesi ndobiT sargeblobs. uaxlesi<br />

arqeologiuri kvlevebiT mecnierulad dasturdeba bibliuri cnobebis<br />

utyuaroba. sxva saqmea, rom bibliuri genealogiebi mxolod im xalxebs aRweren,<br />

romlebic Zveli aRTqmis epoqaSi arsebobdnen da gviandeli xalxebis maTgan<br />

momdinareoba mecnierulad naklebad dasabuTebulia, Tumca aseTi mcdelobebi<br />

dResac ki gvxvdeba. Tavad <strong>qarTvelebi</strong>c, uSualod am saxeliT moxseniebulni,<br />

genealogiebSi ar arian iseve, rogorc somxebi da regionis bevri sxva mkvidrni,<br />

magram bibliaSi moixsenieba urartu. qarTveluri tomebi mesxebi da<br />

Tubarelebi, genealogiebSi ixseniebian moSeqisa da Tubalis saxiT, xolo<br />

bibliuri noes SviliSvili da iafetis Svili, Targamosi, qarTvelTa da<br />

somexTa saerTo winaprad aris miCneuli.<br />

bibliis mixedviT, noes mier dawyevlili qamis STamomavlebi, anu qamitebi,<br />

arian qanaanelebi, egviptelebi, eTiopielebi da sxva afrikelebi. ufrosi<br />

Svilis-semisDSTamomavlebi arian semitebi: ebraelebi, sirielebi, arabebi,<br />

aqadelebi, qaldevelebi da sxvebi. umcrosi Svilis- iafetis STamomavlebad ki<br />

evropelebi, maT Soris <strong>qarTvelebi</strong>c iTvlebian. Tumca, zogierTi mkvlevris


azriT, Cven ufro semitebs mivekuTnebiT, vinaidan semsac hyavda SviliSvili<br />

meSexi, romlisganac SesaZloa momdinareobdes erT-erTi qarTveluri tomis,<br />

mesxebis, saxelwodeba. zogierTi mkvlevari qarTvelebs, kerZod, kolxebs,<br />

saerTod, Zvel egviptelTa, anu qamitelTa, STamomavlebadac ki miiCnevs.<br />

istoriis mamis- herodotes (Zv. w. V s.) cnobiT, faraon sesostrisis laSqarma<br />

Savi zRvis am ukidures aRmosavleT wertilamdec moaRwia, daipyro es miwebi da<br />

Tavisi jaric datova aq, saidanac kolxebi warmoiSvnen. ase rom, es cnobebi<br />

kolxebis winaprebad Savkanian, xuWuWa egviptelebs asaxelebs.<br />

qarTveli mematiane leonti mroveli (XI s.), romlis mier mocemul<br />

kavkasiel xalxTa genealogiis udides istoriul mniSvnelobas praqtikulad<br />

yvela kavkasieli mkvlevari iziarebs,<br />

kavkasiel xalxTa saerTo winaprad iafetis SviliSvils, Targamoss, asaxelebs,<br />

romelsac rva Svili: haosi, qarTlosi, movakosi, egrosi, lekosi, kavkasosi da<br />

a.S. hyolia, romelTa Soris mas Tavisi samflobelo (savaraudod, urartu)<br />

gaunawilebia. Targamosis Svilebisagan warmoiSvnen somxebi, <strong>qarTvelebi</strong>,<br />

albanelebi da kavkasiis sxva xalxebi. haosi urartueli RmerTis, qaldis,<br />

saxelTan SeiZleba iyos dakavSirebuli da rigi kavkasieli mkvlevarebis azriT,<br />

mxolod somxebs ki ara, Tavad urartuelebsac unda gulisxmobdes. swored<br />

amitom, haosi ufros Svilad aris moxseniebuli genealogiaSi; xolo vainaxebi,<br />

iseve, rogorc <strong>qarTvelebi</strong>, urartus memkvidre uZveles tomebad iTvlebian.<br />

egrosis samflobeloSi, anu egrisSi ki mTeli kolxida igulisxmeboda.<br />

Tavis mxriv, qarTvelTa mamamTavris, anu eTnarqis (winapari, romlis<br />

saxeli ers mieniWa)- qarTlosis Svilebs erqvaT: mcxeTosi, gardabosi, kaxosi,<br />

kuxosi da gaCinosi, romelTa saxelebi dRevandlamde nacnobia yvela<br />

qarTvelisaTvis Sesabamisi regionebiTa da qalaqebiT.<br />

rac Seexeba abraamis STamomavlobas isaakis xaziT, anu ebraelebs, maTi<br />

saxelwodeba- israeli, abraamis SviliSvilisagan, iakobisagan modis, romelsac<br />

ufalma israeli uwoda (gam. 35.10). israelis saxelmwifo, romelic Tormeti<br />

tomis gaerTianebas warmoadgenda, sakmaod gaZlierda daviTisa da solomonis<br />

mefobisas. am saxelmwifoSi, aRniSnul Tormet tomTagan, gansakuTrebiT iudas<br />

tomi iyo gaZlierebuli. solomonis Zis, robuamis, mefobisas israelis<br />

saxelmwifo or – Crdilo da samxreT samefoebad daiyo. Crdilo samefos darCa<br />

saxelwodeba israeli (radgan masSi israelis samefos tomTa umravlesoba<br />

moeqca), xolo samxreT samefos iudas tomis gavleniT iudeis samefo ewoda.<br />

iakobis STamomavloba egvipteSi gadasaxlebisas sul 70 suls Seadgenda. maTgan<br />

warmoiSva yvela ebrauli tomi, romelTa warmomadgenlebma, moses dros 70 -<br />

kaciani uxucesTa sabWo Seqmnes. israelis Tormeti tomis msgavsad, macxovarma<br />

12 upiratesi mociquli gamoarCia, romlebic yvelaze daaxloebulni iyvnen<br />

masTan. 12 mociqulTan erTad axal aRTqmaSi ixsenieba uflis 70 mowafe. Zvelsa<br />

da axal aRTqmaSi xSirad fiqsirdeba erTi da igive ricxvi sxvadasxva<br />

movlenasTan dakavSirebiT, rac maT bunebriv kavSirze miuTiTebs. Zveli da<br />

axali aRTqma erTi mTliani wignis – bibliis ori Semadgeneli nawilia.<br />

SemTxveviTi ar aris, rom Tavad macxovaric da misi mowafeebic xSirad<br />

imowmeben sityvebs Zveli aRTqmis wignebidan. rogorc cnobilia, VI saukuneSi<br />

qarTlSi asureli mamebi – wm. ioane zedazneli da misi Tormeti mowafe<br />

movidnen marTlmadideblobis gansamtkiceblad da samonastro cxovrebis


dasafuZneblad. maTi raodenobac, ra Tqma unda, garkveul simbolur kavSirs<br />

gulisxmobs macxovarTan da mis mowafeebTan.<br />

v. ierusalimis daarseba<br />

saqarTvelo, iseve rogorc israeli, uZvelesi civilizaciebis keris,<br />

axlo aRmosavleTis samyaros, nawilia da istoriulad am qveynebs bevri ram<br />

akavSirebs erTmaneTTan. SuamdinareTis civilizaciaTa akvani- babiloni,<br />

asureTisa da Semdeg sparseTis, aseve egviptis imperiebi did rols TamaSobdnen<br />

orive eris istoriaSi. rodesac patriarqi abraami, Tavisi saxleuliTa da<br />

avladidebiT, Zv. w.-is II aTaswleulis dasawyisSi SuamdinareTidan qanaanSi<br />

movida, iq centraluri xelisufleba ar arsebobda. erT-erT brZolaSi<br />

gamarjvebis Semdeg, melqisedekma, maRali RmerTis mRvdelma, romelic<br />

maradiuli mRvdelmTavris- macxovris winasaxea da salimis mefed iwodeba,<br />

uflis saxeliT akurTxa abraami. abraamma ki mas Tavisi nadavlis meaTedi<br />

Seswira (dab. 14.18-20). meaTedis Sewirva aRuTqva ufals iakobmac (dab. 28.21), rac<br />

mogvianebiT moses rjuliTac dakanonda.<br />

ierusalimi iudevelTa, qristianTa da muslimTa <strong>wminda</strong> qalaqia. saxeli<br />

`salimi~ momdinareobs ebrauli `Salemi~-sagan, rac `mSvidobas~ niSnavs. aqedanaa<br />

warmomdgari sityva `salami~. arabuli saxeli `al-kudsi~-<strong>wminda</strong>s niSnavs.<br />

amitomac ierusalims yvela `<strong>wminda</strong> qalaqs~ uwodebs.<br />

iebusevelni (qanaanelTa erT-erTi tomi), romlebic ierusalimis istoriul<br />

teritorias daviTis mier dapyrobamde flobdnen, qalaqs sakuTar saxels - `iebus~-s<br />

uwodebdnen (yovel SemTxvevaSi, Zv. w.-is XIX-XVIII saukuneebSi, anu abraamis epoqaSi.<br />

egviptur wyaroebSi moixsenieba qanaanuri qalaqi ruSalimu, mogvianebiT ki -urusalimi,<br />

rac aseve dasturdeba gviandeli asuruli wyaroebiTac). swored iebusevelebma aages<br />

saTvalTvalo koSki qalaqis Crdilo-eTiT mdebare sionis mTaze. sainteresoa, rom<br />

qarTveli mematianis - leonti mrovelis cnobiT, aleqsandre makedonelis laSqars<br />

mcxeTaSi swored ierusalimidan gandevnili iebusevelebis STamomavlebi daxvdnen. es<br />

cnobac, garkveulwilad, asaxavs saqarTvelos istoriul kavSirs bibliur xalxebTan<br />

mefe daviTmac qalaqs Tavisi saxeli `ir-daviTi~ uwoda da sionis mTaze Tavisi<br />

koSki aago. qalaqis am ubans sioni erqva da xSirad mTel qalaqsac sions<br />

uwodebdnen. swored daviTma aqcia ierusalimi israelis dedaqalaqad, xolo,<br />

rodesac solomonis sikvdilis Semdeg israeli iudead da israelad gaiyo,<br />

ierusalimi iudeis dedaqalaqad darCa.<br />

paralelebi israelsa da saqarTvelos Soris bevri SeiZleba gaivlos.<br />

daviTisa da solomonis dros, israelma gareSe mtrebis sisustiT isargebla da<br />

Zlieri saxelmwifo Seqmna. man daimorCila mezobeli qveynebi da qalaqebi, maT<br />

Soris, qalaqi damasko. im epoqaSi israeli regionalur zesaxelmwifod iqca,<br />

romelic Semdeg or samefod gaiyo. daviT winaswarmetyvelma udidesi mefis<br />

saxeli daimkvidra istoriaSi. mas araerTi winaswarmetyveleba aqvs macxovris<br />

Sesaxeb.<br />

Tavis mxriv, saqarTvelo axlo aRmosavleTSi uZlieres saxelmwifod iqca<br />

daviT aRmaSeneblisa (1089-1125) da Tamar mefis (1178-1213) dros. orive mefe<br />

<strong>wminda</strong>nis SaravandediT Seimosa. daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~


Tavisi Rrma sulierebis wyaros bibliuri mefisa da winaswarmetyvelis<br />

`fsalmunebsa~ da andria kritelis `did kanonSi~ poulobs.<br />

`wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi” uaRresad sagulisxmo cnoba moipoveba imis<br />

Sesaxeb, rom bagrationTa samefo dinastia saTaves iRebs daviT<br />

winaswarmetyvelisagan. amasve adasturebs daviT aRmaSeneblis mematianec. mefeTa<br />

genealogias xom gansakuTrebuli politikuri mniSvneloba hqonda (grigol<br />

xanZTeli xom gaerTianebuli qarTuli saxelmwifos ideologiis Semqmneli<br />

gaxldaT: “yovelive is saqarTveloa, sadac wirva-locva qarTulad aRevlineba”).<br />

Tavad konstantine porfirogeneti (X s.), bizantiis imperatori, mis mier 952<br />

wels daweril TxzulebaSi “imperiis mmarTvelobis Sesaxeb” wers: `...iberebi<br />

amboben, rom isini daviTis- winaswarmetyvelisa da mefis naTesavebi arian da<br />

aqedan- yovladwmida RvTismSoblisac... isini, rogorc TviTon amboben,<br />

ierusalimidan STamomavloben da, radgan didi rwmena aqvT- maTi da Cveni<br />

uflis, ieso qristes saflavisa, isini gansazRvrul xanebSi uxvad ugzavnian<br />

fuls wm. qalaqis patriarqs da iqaur qristianebs~.<br />

bagrationebis ebraul warmomavlobaze, rogorc qarTuli, aseve somxuri<br />

wyaroebic miuTiTeben. amitomac iwerebodnen saqarTvelos mefeni iesiandaviTian-solomonian-bagrationebad<br />

(iese daviT winaswarmetyvelis mama iyo).<br />

aseTi warmomavloba amtkicebda bagrationebis gansakuTrebul, RvTis mier<br />

boZebul uflebas samefo taxtze. vinaidan mefe daviTisa da solomonis<br />

STamomavlebs, bibliis mixedviT, ufalma mudmivi mefoba aRuTqva: “ganvamtkiceb<br />

Sens samefo taxts israelSi samaradisod” (mes.mef. 9:5). eTiopuri tradiciiT,<br />

daaxloebiT aseTive warmomavloba aqvT eTiopelTa mefeebsac, romlebic Tavis<br />

winaprad meneliq pirvels, mefe solomonisa da bibliuri sabas dedoflis<br />

(mes.mef.10:1-13) Svils (romelic bibliaSi ar aris moxsenebuli) miiCneven da<br />

amiT asabuTeben maT mefur warmomavlobas.<br />

Uunda aRiniSnos, rom orive dinastiam saukuneebis manZilze SeinarCuna<br />

Zalaufleba. eTiopiam - 1974 wlamde, xolo saqarTvelom ruseTTan SeerTebamde,<br />

anu sanam qveyanaSi monarqia arsebobda, daviTis STamomavlobas veravin Seecila<br />

mefobaSi, rac monarqizmis msoflio istoriaSi iSviaTi gamonaklisia.<br />

2. saqarTvelo da axali aRTqma<br />

ierusalimis udidesi mniSvneloba saqarTvelosaTvis, cxadia, qristianobis<br />

gavrcelebasTanaa dakavSirebuli. amasTan, unda gvaxsovdes, rom VII saukuneSi,<br />

islamis gavrcelebamde da ufro gvianac, bizantiis dasustebamde, palestinasa<br />

da saqarTvelos Soris mdebare qveynebi-siriaca da mcire aziis (dRevandeli<br />

TurqeTis teritoria) sxva saxelmwifoebic-ZiriTadad qristianebiT iyvnen<br />

dasaxlebulni, rac, cxadia, aadvilebda saqarTvelos kavSirs palestinasTan.<br />

udidesia sirieli (asureli) <strong>wminda</strong> mamebis roli saqar-Tvelosa da mTel axlo<br />

aRmosavleTSi qristianobis gavrcelebaSi. ufali, iseve rogorc ebraelTa didi<br />

nawili, axlo aRmosavleTSi maSin farTod gavrcelebul (arameul) enaze<br />

laparakobda. jvarze sulis gantevebis win iesom arameul enaze warmoTqva<br />

Semdegi sityvebi: `eloi, eloi, lama sabaqTani?~, rac Semdegnairad iTargmneba<br />

- `RmerTo, RmerTo Cemo, raÁsaTvis damiteveb me~ (mk. 15.34). antioqiis eklesia,<br />

romelmac saqarTvelos eklesias avtokefalia mianiWa jer kidev V saukuneSi,


xom swored siriaSi mdebareobs, da, gadmocemiT, Tavad wmida petres mieraa<br />

dafuZnebuli. <strong>wminda</strong> mociquli pavle mcire aziis qalaq tarsus mkvidri iyo<br />

(amJamad Turquli qalaqi side). yvela msoflio saeklesio kreba bizantiis<br />

imperiis sazRvrebSi (dRevandeli TurqeTis teritoria) gaimarTa. aqve, qalaq<br />

patraSi, daibada <strong>wminda</strong> nikoloz miron-lukiis episkoposi. q. efesoSi<br />

mdebareobs wm. ioane maxareblis saflavic. aqve moRvaweobda da miicvala wm.<br />

mariam magdalineli. aq qristianoba <strong>wminda</strong> mociqulebma: andria<br />

pirvelwodebulma, svimon kananelma da iuda iskariotelis nacvlad arCeulma<br />

mataTam iqadages, romlebmac trapizonis gavliT aWaramde moaRwies. maT<br />

moaqcies lazebi, kolxebi, mesxebi, svanebi, afxazebi da alanebi, anu saqarTvelo<br />

moeqca im qveynebis ricxvSi, sadac mociqulebs unda eqadagaT qristes<br />

macxovnebeli moZRvreba. qarTlis moqcevis Sesaxeb umniSvnelovanesi wyaroebi<br />

arsebobs rogorc ucxouri, aseve qarTuli, romlebSic dawvrilebiT aris<br />

aRwerili Cveni qveynis istoriaSi momxdari yvelaze mniSvnelovani movlena -<br />

qristianobis miReba.<br />

a. RvTismSoblis wilxvedri qveyana<br />

ierusalimis dapyrobis Semdeg mefe daviTma sionis mTaze, qalaqis<br />

samxreTiT, daido bina. iq Seqmnes savane, sadac aRTqmis kidobani daasvenes.<br />

Semdeg daviTma iyida miwa qalaqis CrdiloeT nawilSi taZris asaSeneblad,<br />

magram ufalma ar darTo daviT mefes taZris aSenebis ufleba, radgan mas<br />

mravalricxovan omebSi adamianTa sisxli hqonda daRvrili. RmerTma auwya daviT<br />

winaswarmetyvels, rom taZars misi Svili-solomoni aaSenebda, romlis mefobis<br />

drosac israelSi mSvidoba daisadgurebda. vinaidan taZarSi gadasvenebamde<br />

aRTqmis kidobani sionze inaxeboda, mTas <strong>wminda</strong> adgili, uflis samyofeli<br />

daarqves da es saxeli man taZris aSenebis Semdegac SeinarCuna. axal aRTqmaSi<br />

sionma axali brwyinvaleba SeiZina. aq mdebareobda is saxli, romelSic<br />

macxovari da misi mowafeebi ikribebodnen. aq aRasrula macxovarma saidumlo<br />

seroba; aq gadmovida <strong>wminda</strong> suli uflis mowafeebze macxovris aRdgomidan<br />

ormocdameaTe dRes. aqve, sionis mTaze, cxovrobda ioane maxarebeli. aqve miiZina<br />

yovladwmida RvTismSobelma. saqarTveloSi Zalze gavrcelebulia<br />

RvTismSoblis miZinebis eklesiebi, romlebic sionad iwodeba. magaliTad,<br />

Tbilisis sioni, bolnisis sioni, atenis sioni da a. S.<br />

sulTmofenobis Semdeg, mociqulebma wili yares, Tu vin, romel qveyanaSi<br />

unda wasuliyo saqadageblad. yovlad<strong>wminda</strong> RvTismSobels wilad xvda<br />

saqarTvelo. gadmocemis mixedviT, RvTismSobeli saqarTveloSi wamosasvlelad<br />

emzadeboda, rodesac ufali gamoecxada da auwya, rom moaxloebuli iyo misi<br />

miZineba – gardacvaleba da amitom mis nacvlad saqarTveloSi mas unda<br />

waregzavna wm. andria pirvelwodebuli. andriam saqarTveloSi yovladwmida<br />

RvTismSoblis xelTuqmneli xati CamoabrZana, romelic <strong>wminda</strong> qalwulis saxeze<br />

dadebiT gamoisaxa. igi awyuris RvTismSoblis xatis saxelwodebiTaa cnobili.<br />

mociqulTa moRvaweobis epoqaSi kviprosis episkoposi iyo macxovris mier<br />

mkvdreTiT aRdgenili lazare, romelmac, gadmocemis mixedviT, wm. qalwuli -<br />

mariami kviprosSi miiwvia. qariSxalma xomalds, romelsac RvTismSobeli da<br />

mociquli ioane kviprosSi gadahyavda, gezi Seucvala da is aTonis mTas miadga.


aTonis na-xevarkunZuli savse iyo warmarTuli kerpebiT, aqve iyo apolonis<br />

uzarmazari taZaric. rodesac RvTismSoblis moaxloeba igrZnes, kerpebi Tavad<br />

daimsxvrnen. RvTismSoblis qadagebis Semdeg mosaxleoba moeqca. amitom<br />

uwodeben eklesiis mamebi, maT Soris maqsime berZeni, dimitri rostoveli,<br />

serafim saroveli da sxvebi, aTonis mTas, iveriis Semdeg, RvTismSoblis<br />

wilxvedrs.<br />

SemTxveviTi rodia, rom swored aTonis mTasTan micurda RvTismSoblis<br />

saswaulmoqmedi xati, romelic xatmbrZolobis dros (IX saukune) bizantielma<br />

meomarma SubiT gangmira. xatis naiarevidan sas-waulebrivad daiwyo sisxlma<br />

dena. nikielma RvTismoSiSma qvrivma, xatmebrZolTa mxridan Sebilwvisa da<br />

ganadgurebisagan rom exsna yovlad<strong>wminda</strong> RvTismSoblis xati, zRvis talRebs<br />

miando igi. erT dRes, ivironis monastris berebma zRvis zedapiridan camde<br />

aRmarTuli sveti SeniSnes. es saswauli ramdenime dRe-Ramis ganmavlobaSi kvlav<br />

ganmeorda. monastrebidan Sekrebilma berebma sanapiroze moiyares Tavi da<br />

SeamCnies, rom cecxlovani sveti RvTismSoblis xatze iyo aRmarTuli. rodesac<br />

masTan miaxloeba daapires, xatma ukan daixia. ase ganmeorda ramdenjerme.<br />

winamZRvris rCeviT, iveronis berebi taZarSi Seikribnen da cremlismieri<br />

locviT SesTxov-<br />

dnen ufals, raTa maTTvis miemadlebina es fasdaudebeli saunje - uwmidesi<br />

xati misi yovladwmida dedisa. im dros iverTa savaneSi angelozebrivi<br />

cxovrebiT gamorCeuli qarTveli beri - gabrieli moRvaweobda. wmida bers<br />

ZilSi zeciuri naTliT gabrwyinebuli RvTismSobeli gamoecxada da uTxra:<br />

`gadaeci winamZRvarsa da sulier Zmebs, rom saTnod miCns Cemi xatis TqvenTvis<br />

momadleba. niSnad amisa, guldajerebiT Sedi zRvaSi da rwmeniT gaiare mis<br />

talRebze. am saswauliT yvela Seityobs Tqveni monastrisadmi Cems Sewevnasa da<br />

mfarvelobas~.<br />

berma gamocxadeba winamZRvars mouTxro da imave diliT ivironis<br />

monastris mamebi savedrebeli galobiT gavidnen zRvis napirze. berma gabrielma<br />

saswaulebrivad gaiara zRvis talRebze da RvTismSoblis xati krZalviT da<br />

sasoebiT amoabrZana napirze. saRvTo sixaruliT aRvsilma mamebma, iqve, patara<br />

samlocvelo aRmarTes da sami dRe-Ramis ganmavlobaSi daucxromlad<br />

samadlobel paraklisebs aRuvlendnen mowyale RmerTs. am adgilidan oci<br />

nabijis moSorebiT mdgara gumbaTovani eklesia, sadac dausvenebiaT<br />

yovlad<strong>wminda</strong> RvTismSoblis xati. Semdeg ki igi monastris sakurTxevelSi<br />

gadaubrZanebiaT. meore dRes erT-erT bers, romelsac sakurTxevelSi kandeli<br />

unda aenTo, xati sakurT-<br />

xevelSi aRar daxvedria. xangrZlivi Zebnis Sedegad berebs igi monastris<br />

karibWis kedelze aRmouCeniaT. rogorc ki berebi mas sakurTxevelSi<br />

SeabrZanebdnen, meore diliT kvlav karibWis kedelze poulobdnen. yovladwmida<br />

qalwuli kvlav gamocxadebia gabriel bers da ubrZanebia: `auwyeT Zmebs, rom ar<br />

mnebavs, viyo Tqven mier daculi, aramed ufro is msurs, Tavad viyo Tqveni<br />

mcvelica da mfarvelic...~ am gamocxadebis Semdgom xati monastris karibWesTan<br />

daabrZanes sagangebod agebul patara taZarSi. amitom eZaxian RvTismSoblis<br />

saswaulmoqmed xats `portaitisas~, anu `karibWisas~.<br />

uaRresad mniSvnelovania, rom RvTismSoblis xati dResac ivironis<br />

monasterSia dasvenebuli, monasterSi, romelic qarTvelTa mier aris aSenebuli.<br />

am monastris mniSvneloba gansakuTrebulia Cveni qveynisTvis, radgan wlebis


ganmavlobaSi aq uaRresad nayofier saganmanaTleblo moRvaweobas eweodnen<br />

<strong>wminda</strong> ioane da eqvTime mTawmindelebi, <strong>wminda</strong> giorgi mTawmindeli, ioane beri<br />

da sxva qarTveli mamebi.<br />

andria pirvelwodebulTan erTad, marTalia, saqarTveloSi uflis sxva<br />

mociqulebmac, maT Soris, svimon kananelma, barTlomem, Tadeozma da mataTam<br />

iqadages qristianuli moZRvreba, magram pirvelobis pativi <strong>wminda</strong> andrias<br />

ekuTvnis da swored is iTvleba saqarTvelos samociqulo eklesiis<br />

damaarseblad.<br />

trapizonidan saqarTveloSi Semosulma mociqulebma iqadages lazeTsa<br />

da WaneTSi, Semdeg ki aWaraSi gadainacvles. andria pirvelwodebulma gzad,<br />

mTaSi, zaden-goraze, rkinis didi jvari aRmarTa. RvTismSoblis xelTuqmneli<br />

xatiT mravali saswauli moaxdina: adgilobrivi mTavris qvrivis Svili<br />

mkvdreTiT aRadgina, ris Semdeg dedac, Svilic da samcxelebic moinaTlnen.<br />

aRSfoTebul warmarT qurumebs andriam uflis Zalis dasamtkiceblad<br />

SesTavaza RamiT RvTismSoblis xatis datoveba artemidas warmarTul taZarSi.<br />

diliT kerpebi damsxvreuli, xati ki gabrwyinebuli daxvdaT.<br />

samcxelebis TxovniT, andriam xati awyurSi sagangebod agebul patara<br />

ekvderSi daasvena. mogvianebiT bizantiis imperatorma, heraklem, <strong>wminda</strong> xatis<br />

pativsacemad didi taZari aaSena awyurSi. awyuris RvTismSoblis xelTuqmneli<br />

xati saukuneebis manZilze icavs saqarTvelos.<br />

andriam, simon kananelma da mataTam iqadages taoSi, klarjeTSi,<br />

samegreloSi, svaneTSi, afxazebSi, alanebSi, jiqebSi. svimon kananeli afxazeTSi<br />

miicvala da afxazeTSivea dakrZaluli (axal aTonSi). mataTa-aWaraSi, gonioSia,<br />

dakrZaluli. andria pirvelwodebuli q. patraSi (saberZneTSi) ewama laTinuri<br />

`X~ formis jvarze. dRes am qalaqSia misi Tavis qala dasvenebuli.<br />

saqarTvelos marTlmadidebluri eklesiis saWeTmpyroblis taxti iwodeba<br />

andria pirvelwodebulis saydrad, radgan Cveni eklesia mis mier aris<br />

dafuZnebuli. saqarTvelodan <strong>wminda</strong> andria pirvelwodebuli gaemarTa skviTur<br />

hersonesSi da Semdeg patara daba-bizantionSi da iqac pirveli episkoposi<br />

daadgina. patara bizantioni SemdgomSi marTlmadidebluri samyaros centradkonstantinopolad<br />

iqca. teritoria, sadac skviTebi cxovrobdnen, SemdegSi<br />

ruseTis saxelmwifos SemadgenlobaSi moeqca. SemTxveviTi ar aris is, rom<br />

ruseTis imperiis samxedro sazRvao droSaze andrias jvari gamosaxes. ruseTis<br />

marTlmadidebeli eklesiis umaRlesi jildo aris andria pirvelwodebulis<br />

ordeni. giorgi mciris cnobiT, xatmebrZolobis periodSi, guTebis saepiskoposo<br />

kandidati, ioane, episkoposad swored saqarTveloSi, mcxeTaSi ikurTxa, rac<br />

naTeli dadasturebaa imisa, rom saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia<br />

yovelTvis ubiwod icavda <strong>wminda</strong> marTlmadideblur moZRvrebas. Cveni eklesiis<br />

roli yovelTvis mniSvnelovani iyo msoflio marTlmadideb<br />

lobaSi. amis safuZveli uwinaresad unda veZeboT imaSi, rom saqarTvelo<br />

RvTismSoblis wilxvedri qveyanaa, romlis kurTxeviTac aq qristes pirvelma<br />

mowafem andria pirvelwodebulma jer kidev pirvel saukuneSi daaarsa<br />

qristianuli eklesia.<br />

xucesmonazon giorgi mciris cnobiT, 1047 wels swored andria<br />

pirvelwodebulis saqarTveloSi qristianobis qadagebis faqtma saSualeba misca<br />

giorgi aTonels daecva antioqiis patriarqis winaSe saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefalia, romelsac maSin eWvqveS ayenebdnen. `wmidao meufeo~, - mimarTa man


patriarqs-`Sen ityÂ, viTarmed Tavisa mis mociqulTaÁsa petres saydarsa vzio<br />

(antioqiis eklesia dafuZnebulia petre mociqulis mier-v.r.). xolo Cuen _<br />

pirvelwodebulisa da Zmisa TÂsisa mwodebelisa (pirvelad andria daemowafa<br />

ufals da Semdeg man miiyvana macxovarTan Tavisi Zma petre), (in. 1.42) nawilni<br />

varT da samwysoni, da mis mier moqceulni da ganaTlebulni,...- wmidao meufeo,<br />

Suenis esreT, raTa wodebuli igi mwodebelsa mas daemorCilos, rameTu petresi<br />

jer ars, raÁTa daemorCilos mwodebelsa TÂssa da Zmasa andrias da raÁTa<br />

Tqven Cuen dagvemorCilneT~. (giorgi mTawmidelis cxovreba).<br />

cxadia, rogorc mTel danarCen qristianul samyaroSi, qristianobis<br />

saboloo gamarjvebas da mis saxelmwifo religiad gamocxadebas saukuneebi<br />

dasWirda. romis imperiaSi qristianoba saxelmwifo religiad iqca IV saukunis<br />

dasawyisSi. amave periodSi qristianoba saxelmwifo sarwmunoebad gamocxadda<br />

saqarTvelosa da somxeTSi. bizantiis gavlenis miuxedavad, saqarTvelos<br />

eklesia uZveles epoqaSi yvelaze metad ierusalimis eklesiasTan iyo<br />

dakavSirebuli, rasac adasturebs Tundac is faqti, rom es uZvelesi tipikoni,<br />

romelic saqarTvelos eklesia-monastrebSi gamoiyeneboda, ierusalimuri<br />

warmoSobisa iyo. uaRresad mniSvnelovania isic, rom andria mociqulis Rvawlis<br />

gamgrZelebeli, mociqulTa swori nino, ierusalimidan gamoemgzavra<br />

saqarTveloSi saqadageblad yovlad<strong>wminda</strong> RvTismSoblisa da Tavisi biZis,<br />

ierusalimis patriarqis, iubenalis, kurTxeviT.<br />

g. mcxeTa - `meore ierusalimi~<br />

gasuli saukunis miwuruls saqarTvelom izeima qarTlSi ebraelTa pirvelad<br />

Semosvlis 2006 wlisTavi. sazeimo marTlac gvqonda, vinaidan, <strong>qarTvelebi</strong>sa da<br />

ebraelebis mravalsaukunovani keTilmezobluri tradicia uaRresad<br />

mniSvnelovani magaliTia sarwmunoebiT gansxvavebuli am ori uZvelesi eris<br />

mSvidobiani Tanaarsebobisa. Zv.w.aR. VI saukuneSi ebraelebi pirvelad movidnen<br />

qarTlSi da mcxeTaSi dasaxldnen. elia winaswarmetyvelis xalenTan erTad maT<br />

Tan moitanes erTi RmerTis rwmena, rac qarTvelobas gzas uxsnida, Semecneboda<br />

Zveli aRTqmis sarwmunoebas.<br />

,,qarTlis moqcevis” Satberdul redaqciaSi sagulisxmod aris moTxrobili<br />

elioz mcxeTelisa da longinoz karsnelis ierusalimSi gamgzavrebis ambavi,<br />

mas Semdeg, rac mcxeTaSi mcxovrebma ebraelebma werili miiRes<br />

mRvdelmTavrisagan, rom vinme, rjulismcodne, Casuliyo ierusalimSi da<br />

monawileoba mieRo macxovris gansjaSi. eliozis dedam Svili daariga, rom<br />

damorCileboda mRvdelmTavris mowodebas da wasuliyo ierusalimSi, magram<br />

Tanaziari ar gamxdariyo im ganzraxvisa, rac gulisxmobda macxovris<br />

sikvdiliT dasjas. rodesac macxovari jvars acves golgoTaze, eliozis dedas,<br />

suliwmidis madliT, mcxeTaSi esma jvarze uflis mimsWvalvis (milursmvis) xma<br />

da myisve aResrula im tkiviliT, rom kacTa modgmis mxsneli jvars acves.<br />

macxovris sikvdilis Semdgom, romaelma jariskacebma misi samoseli<br />

gainawiles oTx nawilad. xolo kvarTi, romelic iyo mTliani, daunawevrebeli,<br />

uflis gangebiT, wilad xvdaT mcxeTel ebraelebs. mcxeTaSi Camosul eliozs<br />

daxvda misi da, sidonia da dedis sikvdili auwya. sidoniam gulSi Caikra<br />

macxovris kvarTi da iqve suli ganuteva. igi kvarTTan erTad dakrZales.


sidonias saflavze kiparisis xe amovida. rusuli da sparsuli wyaroebis<br />

mixedviT ki, uflis kvarTi Sah-abasma gaitana saqarTvelodan, xolo Semdgom<br />

ruseTs wargzavnilma Sahis despanma igi imperators miarTva. kvarTi<br />

mogvianebiT, imave cnobis mixedviT, ruseTis erT-erT monasterSi daasvenes. ra<br />

Tqma unda, amgvar cnobebs araviTari saerTo ara aqvs WeSmaritebasTan, radgan<br />

qsovili, romelic mcxeTidan waiRes Sah-abasis laSqrobis dros, ar iyo<br />

macxovris kvarTi. kvarTi, romelic <strong>wminda</strong> eklesiis mTlianobis simboloa,<br />

mcxeTaSia dafluli da is aravis amouRia sidonias saflavidan. uflis<br />

kvarTzea dafuZnebuli sveticxovlis wmida taZari, romelic saqarTveloSi<br />

arsebuli yvela eklesiis deda eklesiad iwodeba. sveticxovelSi inaxeba aseve<br />

elia winaswarmetyvelis xaleni, romelic erT-erTi umniSvnelovanesi siwmindea.<br />

swored macxovris kvarTisadmi Tayvaniscemis survilma STaagona<br />

kabadokiel qalwuls, wm. giorgis naTesavs, cnobili RvTismosavi mSoblebis,<br />

mxedarTmTavar zabulonisa da ierusalimis patriarqis - iubenalis dis,<br />

sosanas, erTaderT qaliSvils saqarTveloSi Camosvla. locvebSi is yoveldRe<br />

evedreboda RvTismSobels mis wilxvedr qveyanaSi gamgzavrebisa da misive<br />

xeliT moqsovili uflis kvarTis Tayvaniscemis nebarTva mieca. Semweobisa da<br />

dalocvis niSnad RvTismSobelma wmida ninos vazis jvari gadasca, romlis<br />

ZaliTac igi sZlevda xilul da uxilav mters. vazis jvari <strong>wminda</strong>nma Tavisi<br />

TmiT Sekra. (es jvari amJamad sionis sakaTedro taZarSia dasvenebuli)<br />

saqarTveloSi gamomgzavrebis win <strong>wminda</strong> nino misma biZam, ierusalimis<br />

patriarqma - iubenalma, daloca.<br />

<strong>wminda</strong> nino samcxe-javaxeTis gziT Semovida qarTlSi da mcxeTaSi<br />

imyofeboda eliozis STamomaval ebrael mRvdelTan, abiaTarTan, da mis asul -<br />

sidoniasTan erTad. dauRalavi qadagebiT, locviT, gaWirvebulTa SewevniTa da<br />

sneulTa kurnebiT (gankurnebulTa Soris iyo dedofali nanac) man jer abiaTar<br />

mRvdeli da misi Svili sidonia, Semdeg dedofali nana, mefe miriani da mTeli<br />

qarTli, Semdeg ki kaxeTi moaqcia qristes rjulze. mefis brZanebiT, daiwyes<br />

didi taZris mSenebloba. moWres erTi naZvi, romlisganac Svidi sveti daamzades.<br />

mSeneblebma verafriT SeZles umTavresi svetis saZirkvelSi damagreba. Sewuxda<br />

mefe miriani, wmida nino da yoveli eri. xalxi mimoifanta. mSeneblobis adgilas<br />

mxolod wmida nino darCa sulier debTan erTad. igi mTeli Ramis ganmavlobaSi<br />

loculobda da RmerTs evedreboda Semweobas, raTa ar dabrkolebuliyo taZris<br />

mSenebloba. ganTiadisas man ixila uflis angelozi sxivmosili Wabukis saxiT,<br />

romelmac xeli mohkida svets, zemoT waiRo da misTvis gankuTvnil adgilze<br />

daamyara. es umniSvnelovanesi saswauli wmida ninos locvis Sedegad aRsrulda,<br />

rac safuZveli gaxda upirvelesi qarTuli taZris dafuZnebisa.<br />

<strong>wminda</strong> ninos TxovniT, mirian mefem werili gaugzavna imperator<br />

konstantines da iTxova misgan sasuliero pirebis qarTlSi gamogzavna, raTa<br />

maT aResrulebinaT naTlobis uwmidesi saidumlo. qarTlSi moavlines<br />

episkoposi ioane, mRvdlebi da diakvnebi, romlebmac Tan CamoabrZanes uflis<br />

cxovelmyofeli jvris nawili (ferÃTa ficari) da samsWvalni. qarTuli<br />

werilobiTi wyaros mixedviT, wmida ninosa da mirian mefis TanxmobiT,<br />

mcxeTaSi mokveTes saswaulmoqmedi xe da misgan sami jvari daamzades. mravali<br />

dRis ganmavlobaSi RamiT eklesias varskvlavebiT garSemortymuli cecxlovani<br />

jvari adgeboda Tavs, ganTiadisas ori varskvlavi gamoeyofoda sxvebs, erTi<br />

aRmosavleTisken moZraobda, meore ki - dasavleTisken. Tavad cecxlovani jvari


ki aragvis gaRma, kldovani borcvis Tavze Cerdeboda. wm. ninos rCeviT, erTi<br />

jvari erTi varskvlavis mimarTulebiT, anu dasavleTiT waiRes da TxoTis<br />

mTaze aRmarTes, meore aRmosavleTiT - ujarmaSi, xolo mesame jvris dasadgami<br />

adgili Tavad ufalma amcno mefe mirians - aragvis gadaRma mdebare kldovani<br />

borcvi, sadac aRmarTes umTavresi siwminde - mcxeTis jvari. mogvianebiT aq<br />

aSenda msoflio saeklesio xuroTmoZRvrebis unikaluri nimuSi - mcxeTis jvris<br />

monasteri. yovelive zemoTqmuli naTlad mianiSnebs saqarTvelos umWidroes<br />

kavSirs qristianuli samyaros imdroindel centrTan - ierusalimTan. SeiZleba<br />

iTqvas, rom sulierebis TvalsazrisiT, mcxeTa aris meore ierusalimi, rasac<br />

adasturebs is saxeldebani, romlebic ierusalimTan dakavSirebiT gvxvdeba.<br />

ierusalimis sionis taZari, romelic agebulia Tormeti mociqulis saxelze,<br />

analogs poulobs pirvel qarTul taZarTan, sveticxovelTan, romelic `did<br />

sionad~ iwodeba da, romelic aseve Tormeti mociqulis saxelzea aSenebuli.<br />

mcxeTaSi aseve aris beTlemad saxeldebuli gamoqvabuli, Taboris mTa, eleonis,<br />

anu zeTisxilis mTa, golgoTa, beTania, geTsimania da sxva. saukuneebis<br />

ganmavlobaSi SesamCnevia qarTvelTa swrafva wmida miwisken. gansakuTrebiT es<br />

exeba ierusalims, sadac araerTi monasteri aaSenes Cvenma winaprebma. wmida<br />

ilia marTlis sityvebiT rom vTqvaT, Cveni mefeebi, dedoflebi da didebulebi<br />

aranair saxsrebs ar zogavdnen, raTa Semweoba aRmoeCinaT im uwmidesi<br />

samonastro kerebisadmi, romlebic warmoadgenda umniSvnelovanes sulier da<br />

saganmanaTleblo<br />

centrebs. vin icis am monastrebSi, ramdeni qarTveli sasuliero piri, wmida<br />

beri Sevedrebia RmerTs Cveni samSoblos aRorZinebisa da sulieri<br />

gabrwyinebisTvis. RmerTma Seiwiros RvTisTvis saTno maTi locva da Rvawli.<br />

ierusalimi, sulierebis TvalsazrisiT, qarTvelTaTvis meore samSobloa,<br />

romelTanac aris dakavSirebuli macxovris amqvey<br />

niuri moRvaweoba. uZveles epoqaSi <strong>qarTvelebi</strong> macxovris Sobas, ierusalimuri<br />

tradiciis mixedviT, savaraudod, 6 ianvars, macxovris naTlisRebis dRes,<br />

aRniSnavdnen. ierusalimi <strong>qarTvelebi</strong>saTvis udidesi siwmindea, rac ganapirobebs<br />

sxvebTan erTad qarTvelTa swrafvas <strong>wminda</strong> miwis mosalocad.<br />

d. <strong>qarTvelebi</strong> ierusalimSi<br />

rogorc aRvniSneT, pirvel qarTvel piligrimad da ierusalimis qarTuli<br />

koloniis damfuZneblad qarTveli ufliswuli, bizantiaSi kargad cnobili<br />

saeklesio piri da filosofosi, maiumis episkoposi petre iberi (412-491)<br />

iTvleba. mis mier dafuZnebuli pirveli qarTuli (lazTa) monastris nangrevebi,<br />

uZvelesi qarTuli warwerebiTurT, italieli arqeologis virjilio korbos<br />

mier aris aRmoCenili beTlemis udabnoSi. warwerebSi moxseniebuli arian,<br />

rogorc petre iberi, aseve misi winaprebic, rac saqarTveloSi qristianobis<br />

adreul gavrcelebaze miuTiTebs. xolo `lazTa monasteri~ petre iberis<br />

aRmzrdelis, ioane lazis, pativsacemad ewoda. petrem aago qarTuli monasteri<br />

ierusalimSic, sionis mTaze, romelic mogvianebiT imperator iustinianes<br />

ganuaxlebia. V saukunidan XVIII saukunemde qarTuli kolonia erT-erTi<br />

uZlieresi iyo ierusalimSi. <strong>qarTvelebi</strong> palestinaSi 19 monastersa da eklesias<br />

flobdnen.


qarTuli kulturis, sulierebisa da mwerlobis umniSvnelovanesi da amave<br />

dros, uZvelesi sazRvargareTuli centri, sadac VIII-X saukuneebSi qarTveli<br />

berebi intensiur saganmanaT-<br />

leblo moRvaweobas eweodnen, iyo sabas lavra, sadac moRvaweobdnen cnobili<br />

qarTveli mwignobrebi: martvili monazoni, seiTi, makar leTeTeli, amona,<br />

basili sabawmindeli, arseni, ioane-zosime (romelic aris gadamweri<br />

mniSvnelovani qarTuli Zeglisa - `qebaÁ da didebaÁ qarTulisa enisaÁ~),<br />

svimeon mgalobeli, miqael Cixuareli da sxvebi. aq unda iyos Sesrulebuli IX<br />

saukuneSi qarTuli oTxTavis sabawminduri redaqcia, romelic ixsenieba wm.<br />

giorgi mTawmindlis cnobil anderZSi.<br />

sabas lavra, anu `saba<strong>wminda</strong>s~ lavra, ierusalimidan samxreTaRmosavleTiT,<br />

daaxloebiT, 13-15 kilometrze mdebareobs. monastris<br />

damaarsebeli wm. saba ganwmendili (439-532) warmoSobiT (iseve, rogorc <strong>wminda</strong><br />

nino) kabadokiidan iyo da qarTvelebTan misi axlo urTierToba gasakviri ar<br />

unda iyos. aleqsandre xaxanaSvilis cno-<br />

biT, bevr kabadokiels qarTuli enac ki esmoda.<br />

kirile skviTopolelis cnobiT, rodesac sabawmindis lavras eretikos<br />

origenes momxreebi daesxnen Tavs, besni (ase uwodebdnen ierusalimSi<br />

qarTvelebs, kerZod lazebs) iordanedan movidnen mo-nastris dasaxmareblad.<br />

eretikosebisgan Seviwroebulma marTlmadidebelma mamebma didi lavris<br />

qsenadoqs Seafares Tavi. hagiografi mogviTxrobs: `miuÃdes mbrZolni igi<br />

didiTa guliswyromiTa da unda, raÁTamca mamani warwymidnes. da viTarca<br />

qsenadoqisa karni daÃSulni povnes, sarkumelni qviTa dalewnes da Sina myofTa<br />

maT qviTa esrodes. da viTarca didad Seaurves mamaTa, erTman vinme, Teodulos<br />

saxeliT, besi monazoni, SewyudobilTa maTgani, aman pova niCabi da aRiRo igi<br />

da qsenadoqiT gamovida. xolo mbrZolni igi iyvnes viTar samas oden, da aman<br />

martoman yovelni ganabnivna. xolo uxeTqna aravis, xolo amas uxeTqnes maT<br />

qviTa, da daeca. da Semdgomad mciredTa dReTa aResrula~. (`mamaTa cxovrebani~,<br />

Tb., 1975, gv. 121).<br />

wm. saba ganwmendilis anderZidan Cans, rom qarTvelebs lavraSi Tavisi<br />

eklesia hqoniaT da RvTismsaxurebas qarTul enaze aRavlendnen. arabTa<br />

batonobis dros monasteri araerTxel daarbies, magram masSi samonastro<br />

cxovreba ar Sewyvetila. aq uaRresad nayofierad moRvaweobdnen <strong>qarTvelebi</strong>.<br />

sabawmidis saxelganTqmul lavraSi IX saukuneSi ramdenime wlis ganmavlobaSi<br />

mosagreobda wm. ilarion qarTveli, XI saukuneSi ki - wm. giorgi - proxore,<br />

jvris monastris aRmaSenebeli. monasterSi qarTvelTa nakadi arc mogvianebiT<br />

Sewyvetila: 1567 wels aq imyofeboda f. SaqaraSvili, XVIII - saukunis 80-ian<br />

wlebSi - i. gedevaniSvili, 1820 wels - g. avaliSvili, 1899 wels - p. konWoSvili,<br />

1883 wels _ a. cagareli. SoTa rusTavelis 800 wlis saiubileo dResaswaulis<br />

mzadebisas saba<strong>wminda</strong>s ewvia qarTvel moRvaweTa jgufi i. ruruas, reJisor g.<br />

pataraias da operator g. melqaZis SemadgenlobiT, rac adasturebs, rom<br />

komunisturi reJimis drosac ki <strong>qarTvelebi</strong>s interesi <strong>wminda</strong> miwisadmi ar<br />

ganelebula. amis brwyinvale magaliTia ara marto saxelovani qarTveli<br />

mecnierebis saqmianoba, aramed i. abaSiZis Semoqmedebac, misi `palestinuri<br />

dRiurebi~.<br />

X-XI saukuneebSi bevri qarTveli mwignobari beri moRvaweobda palavraSi<br />

_ xaritonis lavraSi, romelic aseve ierusalimTan axlos mdebareobs. eseni


arian: ioane safareli, pavle palavreli, Teodore palavreli, grigol<br />

xaritonwmideli, stefane palavreli da sxv. qarTveli dedebi moRvaweobdnen<br />

ierusalimis dedaTa monasterSi, romelsac dertavi erqva.<br />

<strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> gansakuTrebuli adgili <strong>qarTvelebi</strong>s saqmianobaSi da,<br />

saerTod, saqarTvelos istoriaSi, jvris monasters ukavia.<br />

aRsaniSnavia, rom jvris monastris aRorZineba da misi qarTuli<br />

samonastro da kulturul-saganmanaTleblo cxovrebis udides kerad gadaqceva<br />

dakavSirebulia saqarTvelos `oqros xanasTan~, daviTisa da Tamaris epoqasTan<br />

(XI-XIII ss). saqarTvelo axlo aRmosavleTis Zlier saxelmwifod iqca da<br />

qarTulma kulturam ganviTarebis manamde arnaxul dones miaRwia.<br />

aleqsi tolstois TqmiT, `saqarTvelom Seqmna renesansis yvela<br />

winapiroba da Seqmna jotos donis xelovnebis nimuSebi ori saukuniT jotoze<br />

adre~. imaves amtkicebda didi rusi mecnieri aleqsi losevi. Seiqmna gelaTisa<br />

da iyalTos akademiebi, romlebic saRvTismetyvelo-filosofiuri azrovnebis<br />

aRiarebul kerebad iqca. gelaTis akademia iwoda `meore ierusalimad” da `sxvad<br />

aTinad~, radgan Sua saukuneebis es umniSvnelovanesi saRvTismetyvelo skola<br />

Tavis wiaRSi amTlianebda rwmenasa da mecnierebas,<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, WeSmarit rwmenas da WeSmarit codnas. amave epoqaSi,<br />

romelsac `oqros xana` ewoda, Seiqmna SoTa rusTavelis genialuri qarTuli<br />

poema `vefxistyaosani~, romelic qarTuli mravalsaukunovani poeziis<br />

mwvervalia. masSi naTlad ikveTeba misi avtoris, SoTa rusTavelis, udidesi<br />

saRvTismetyvelo da filosofiuri ganswavluloba.<br />

bagrat IV kurapalatis dros, 1030-1060 wlebSi, jvris monasteri<br />

aRadgina <strong>wminda</strong> mamam, proxore qarTvelma (giorgi SavTelma), romelic iyo<br />

didi qarTveli ganmanaTlebeli da eqvTime aTonelis mowafe. masTan erTad<br />

moRvaweobdnen ioane dvali, miqael dvali, ioane Savi da sxvani. monasterSi<br />

didi mTargmnelobiTi muSaobis paralelurad iqmneboda originaluri<br />

nawarmoebebi, daiwera ramodenime hagiografiuli Txzuleba da Sedga<br />

himnografiuli krebulebi. amave periods ukavSirdeba udidesi wignsacavis<br />

Seqmnac. ierusalimTanaa dakavSirebuli wmida mowameebis, luka ierusalimelis<br />

da nikoloz dvalis, moRvaweobac.<br />

jvarosnebis dros TiTqmis yvela marTlmadidebluri monasteri<br />

kaTolikebis xelSi gadavida, Tumca jvris monasteri qarTvelebs darCaT.<br />

arsebobs mosazreba, rom SoTa rusTavelis freska XII-XIII saukuneebis mijnazea<br />

Sesrulebuli. mas miewereba jvris monastris aRdgena da moxatva. amgvari didi<br />

Rvawlis gamo mo-<br />

nasterSi misi aRapic dauwesebiaT. gadmocemiT, berad aRkvecili genialuri<br />

poeti amave monasterSia dakrZaluli. erT-erTi gavrcelebiuli mosazrebis<br />

mixedviT, Tamaris saflavic aq unda iyos. aseTi versiis safuZvels iZleva erTi<br />

saintereso werili, romelic gasuli saukunis dasawyisSi aRmouCeniaT<br />

safrangeTis arqivebSi. ai, ras wers kaTolike mTavarepiskoposs jvarosani<br />

raindi debua ierusalimidan: `jer yurmokvriT Sevityve, xolo Semdeg sarwmuno<br />

elCebis meSveobiT danamdvilebiT Sevamowme, rom iberieli qristianebis,<br />

romelnic georgianebad(qarTvelebad) iwodebian, didZalma cxenosanma da qveiTma<br />

jarma, RvTis SemweobiT aRfrTovanebulma da Zalzed kargad SeiaraRebulma,<br />

gamoilaSqra urwmuno warmarTebis winaaRmdeg, swrafad dahkra maT da ukve<br />

aiRo samasi cixe da cxra didi qalaqi, romelTaganac Zlierni daipyro, xolo


sustni nacartutad aqcia. zemoaRniSnuli jari moeSureba, raTa gaaTavisuflos<br />

ierusalimis <strong>wminda</strong> miwa-wyali da daipyros warmarTTa mTeli samyaro. maTi<br />

warCinebuli mefe 16 wlis Wabukia. igi aleqsandre makedonels hgavs vaJkacobiT<br />

da saTnoebiT, magram ara sarwmunoebiT. am Wabuks Tan moaqvs Zvlebi Tavisi<br />

dedisa, uZlieresi mefis Tamarisa, romelsac Tavis droze ierusalims<br />

wamosvlis aRTqma daudvia da uTxovia SvilisaTvis, Tu aRTqmis asruleba ar<br />

damcaldes, Cemi Zvlebi qristes saflavze waiReo. Svils ar daviwyebia dedis<br />

Txovna da gadauwyvetia, <strong>wminda</strong> qalaqSi gadmoitanos dedis neSti, miuxedavad<br />

imisa, moisurveben amas warmarTni Tu ara~.<br />

laSa-giorgis (1213-1222) es laSqroba sxva masalebiT jerjerobiT ar<br />

dasturdeba, magram savsebiT marTebulad asaxavs daviT aRmaSeneblis mier<br />

gaZlierebul saqarTvelos rols mTel axlo aRmosavleTSi. SemTxveviTi ar<br />

aris, rom mematiane daviT aRmaSenebels uwodebs mesiis maxvils da qristianobis<br />

damcvels.<br />

1244 wels jvarosnebma sabolood dakarges ierusalimi. sanam saqarTvelo<br />

Zlieri iyo, igi qristianobis damcvelad gvevlineboda axlo aRmosavleTSi. im<br />

epoqaSi mcxovrebi erT-erTi kaTolike episkoposis, vitriusis, cnobiT,<br />

`cxovrobs aRmosavleTSi qristiani xalxi - omis moyvaruli da brZolaSi<br />

gamocdili. mas hyavs uamravi mebrZoli, metad daSinebuli hyavs sarkinozni da<br />

Tavdasxmebis dros did zarals ayenebs sparselebs, midielebsa da asurelebs,<br />

romelTa siaxlovesac cxovrobs, vinaidan garSemortymulia urjuloebiT, maT<br />

ewodebaT <strong>qarTvelebi</strong>. rodesac isini midian qristes saflavis Tavyanissacemad,<br />

<strong>wminda</strong> qalaqSi Sedian gaSlili droSebiT, baJis gadaxdis gareSe, rac Seexeba<br />

sarkinozebs, isini ver bedaven maTs Sewuxebas, raTa ukan dabrunebisas<br />

qarTvelebma javri ar iyaron maT mezoblad mcxovreb sarkinozebze. <strong>qarTvelebi</strong><br />

Zalian aRSfoTebulni arian da emuqrebian koradinuss, damaskos princs, imis<br />

gamo, rom man ganizraxa imaTi survilis gareSe ierusalimis kedlis dangreva,<br />

maSin, rodesac laTinni damietas iRebdnen~. (m. TamaraSvili `qarTuli eklesia<br />

dasabamidan dRemde~, Tb. 1995, gv. 474.)<br />

saqarTvelos dasustebasTan erTad sustdeboda misi poziciebic <strong>wminda</strong><br />

<strong>miwaze</strong>. 1273 wels, mamluqi sulTnebis dros, jvris monasteri meCeTad gadakeTda<br />

da qarTveli berebi monastridan gaaZeves. monastris winamZRvari, `jvris mama~,<br />

wm. luka ierusalimeli, awames da Tavi mohkveTes. aRSfoTebulma qarTvelebma,<br />

monRolTa laSqarSi yofnisas, rodesac monRolebi egviptel sulTans<br />

eomebodnen, brZoliT scades monastris dabruneba, magram uSedegod. mxolod<br />

diplomatiuri molaparakebebis gziT moaxerxa mefe daviT VIII-m monastris<br />

dabruneba da aRdgena. amitomac moixsenieba is monastris aRapSi mis<br />

aRmSeneblad. 1314 wels damaskoSi ewama jvris monastris beri, wm. nikoloz<br />

dvali. Zveli dideba kidev didi xnis manZilze mohyvebodaT qarTvelebs <strong>wminda</strong><br />

<strong>miwaze</strong>. sulTanma ara marto daubruna qarTvelebs jvris monasteri, aramed<br />

jvarosnebis gaZevebis Semdeg mxolod maT misca ufleba-daecvaT uflis<br />

saflavi. amaze didi pativi ers ar Rirsebia. aTwleulebis manZilze mxolod<br />

qarTveli berebi rCebodnen Rame uflis saflavis<br />

taZarSi, mxolod <strong>qarTvelebi</strong> aRavlendnen wirva-locvas uflis saflavze, maT<br />

epyraT uflis saflavis samlocvelos gasaRebi da ekuTvnodaT golgoTa.<br />

rodesac qristianobis udides siwmindes, macxovris saflavs, uaxlovdebiT da,<br />

miTumetes, rodesac <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlas veswrebiT, unda gvaxsovdes,


om uflis wyalobiT am <strong>wminda</strong> adgils Cveni winaprebi flobdnen da icavdnen.<br />

dideba mamasa da Zesa da wmida sulsa aw da maradis da ukuniTi ukunisamde!<br />

Aamin.<br />

400 wels ierusalimi da jvris monasteri Temur lengs auoxrebia. 1454<br />

wels bizantiis dacemiT qristianTa da maT Soris - qarTvelTa mdgomareoba<br />

kidev ufro gauaresda. Tumca drodadro <strong>qarTvelebi</strong>s gavlena izrdeboda. 1525<br />

wels aRdga qarTvelTa ufleba golgoTaze, beTlemsa da jvris monasterze,<br />

aseve yvela is privilegia, rac qarTvelebs gaaCndaT ierusalimSi. am dros<br />

jvris monasterSi moRvaweobda vinme ColoyaSvili, romelmac laTinebisa da<br />

somxebis mier mitacebuli sakuTrebis dabrunebasTan erTad mo-nasterSi<br />

saganmanaTleblo saqmianobac aRadgina. udidesi wvlili Seitana jvris<br />

monastrisa da qarTvelTa koloniis saqmianobaSi `jvris mamam~, anu monastris<br />

winamZRvarma, nikoloz ColoyaSvilmac. magram, sabolood, qarTvelebma ver<br />

gauZles gaWirvebasa da im did gadasaxadebs, romlebic Turqebma<br />

qristianebisTvis daaweses. maRali gadasaxadebis gamo, ierusalimis berZenma<br />

patriarqebmac ki patriarqis rezidencia konstantinpolSi gadaitanes da<br />

konstantinopolis patriarqs Seekedlnen. somxebs ierusalimSi TavianTi<br />

diaspora hqondaT, maT Soris iyvnen vaWrebi, xelosnebi, SeZlebuli xalxi.<br />

isini somxur-monofizitur eklesias exmarebodnen da amitom gadasaxadebis<br />

gadaxda SeZles. laTinebsa da berZen marTlmadideblebs rogorc maTi<br />

adgilobrivi mrevli, aseve romi da konstantinopolis eparqia exmareboda.<br />

qarTvel berebs mxolod samSoblodan daxmarebis imedi hqondaT, magram,<br />

samwuxarod, yovelTvis ver xerxdeboda daxmarebis gaweva qarTveli berebisTvis.<br />

amitom ierusalimeli <strong>qarTvelebi</strong> TandaTan iZulebulni gaxdnen, monastrebisa<br />

da eklesiebis qoneba daegiravebinaT. es qoneba saukuneebis manZilze mTlianad<br />

berZnebis, somxebisa da laTinebis xelSi gadavida. ruseTis imperiis mier<br />

saqarTvelos mierTebas, qarTuli saxelmwifoebriobisa da qarTuli<br />

marTlmadidebluri eklesiis avtokefaliis gauqmebas Sedegad mohyva<br />

ierusalimTan kavSiris gawyveta da <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> arsebuli qarTuli savaneebis<br />

sabolood dakargva. uflis wyalobiT, dRes am kavSirebis TandaTanobiTi<br />

aRdgena xdeba.<br />

e. ebraelTa da qristianTa saeklesio dResaswaulebi<br />

aRdgoma udidesi saeklesio dResaswaulia da momlocvelebi xSirad<br />

<strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> piligrimobas mas ukavSireben. saxarebidan viciT, rom qristes<br />

wameba da jvarcma swored im dRes moxda, rodesac ebraelebs paseqi unda<br />

aReniSnaT. <strong>wminda</strong> sulis gardamosvla mociqulebze aRdgomidan ormocdameaTe<br />

dRes aRsrulda, maSin rodesac ierusalimSi ormocdaaTianobis dResaswauli<br />

aRiniSneboda, es Zveli aRTqmis rjulis miRebas ukavSirdeboda, ra kavSiri<br />

aqvT ebraul da qristianul dResaswaulebs erTmaneTTan?<br />

ebraelebis paseqi udidesi religiuri dResaswaulia, romelic<br />

ukavSirdeba egviptis tyveobidan ebraelTa gamosvlas. sityva `fasek~, ebraulad<br />

_ `fesax~ `gverdis avlas~ niSnavs da uflis mier egviptel pirvelSobilTa<br />

sikvdiliT dasjisas ebraelTa saxlebis gverdis avlas ukavSirdeba. egviptidan<br />

gamosvlis wina dRes yoveli ebraelis ojaxSi unda dakluliyo sapaseqo


tarigi, romlis sisxliTac jvris niSi unda gamoesaxaT sakuTari saxlebis<br />

karebze. RmerTma mose winaswarmetyvels amcno yvela is wesi, rac daculi unda<br />

yofiliyo paseqis aRsrulebisas.<br />

paseqze yvela ebraelis ojaxi vaxSmad ikribeba, ixseneben tyveobidan<br />

gamosvlas. sadResaswaulo vaxSami iwyeba locva-kurTxeviT, RvTisadmi<br />

madlobiT. qaSeruli RviniT ismeva oTxi sadResaswaulo sadRegrZelo, magram<br />

sufraze aseve dgamen mexuTe Wiqas ilia winaswarmetyvelisaTvis, rac, maTi<br />

rwmeniT, dakavSirebulia bibliur winaswarmetyvelebasTan, rom uflis<br />

sasufevlis dadgomamde da mesiis mosvlamde RmerTi moavlens caSi cocxlad<br />

amaRlebul ilia winaswarmetyvels (mal. 4.5). amitomac ekiTxebodnen<br />

farisevlebi ioane naTlismcemels, Tu vin iyo is - mesia Tu ilia<br />

winaswarmetyveli (in. 1.19-21).<br />

ebrauli paseqis wina dRes ufalma ieso qristem gamarTa saidumlo<br />

seroba Tavis mowafeebTan sionis qorSi. es iyo macxovris mier aRsrulebuli<br />

axali paseqi Zvelis nacvlad. swored am dRes daawesa qristem <strong>wminda</strong> ziarebis<br />

saidumlo. amave dRes man fexebi dabana Tavis mowafeebs, riTac Tavmdablobis<br />

udidesi magaliTi misca maT. Zveli aRTqmis rjulis miRebis dRes mosem<br />

samsxverplod Sewiruli zvarakis sisxli apkura ers da uTxra: `ese ars sisxli<br />

aRTqumisaÁ, romeli aRuTqua ufalman yovelTaTÂs sityvaTa amaT~ (gam. 24.8).<br />

macxovarma ki, rogorc <strong>wminda</strong> luka maxarebeli gvauwyebs, saidumlo serobisas<br />

Tavis xorcsa da sisxls aziara mociqulebi. aq pirvelad uTxra man mowafeebs<br />

udidesi mniSvnelobis sityvebi: `ese sasumeli - axali sjuli sisxlisa CemisaÁ<br />

TqvenTÂsdaTxeuli~ (lk. 22.20), riTac mianiSna, rom mis mier gaRebuli<br />

msxverpliT aRsruldeboda kacobriobis gamoxsna da axali aRTqmis eklesiis<br />

dafuZneba. uflis jvarcmiT gauqmda sisxliani msxverplSewirva, rac Zveli<br />

aRTqmis eklesiisTvis iyo damaxasiaTebeli.<br />

miuxedavad imisa, rom qristianuli aRdgomis dResaswaulsac pa-seqi ewodeba,<br />

iseve, rogorc ebraul paseqs, savsebiT cxadia, rom es aris ori erTmaneTisagan<br />

arsebiTad gansxvavebuli mniSvnelobis dRe, rogoric, magaliTad, Zveli aRTqmis<br />

ergasis (ormocdaaTianobis) dResaswauli da axali aRTqmis ormocdaaTianobis<br />

dResaswauli - sulTmofenoba anu martvilia, romelic macxovris aRdgomidan<br />

ormocdameaTe dRes aRsrulda.<br />

ebraelebi paseqis Semdeg ormocdameaTe dRes aRniSnaven sinas mTaze<br />

uflis mier moses meSveobiT rjulis miRebas. am dResaswaulze ierusalimSi<br />

msoflios sxvadasxva qveynebidan Camodiodnen ebraelebi, romlebic, bunebrivia,<br />

im qveynebis enebzec laparakobdnen, romelSic uxdebodaT cxovreba. isini<br />

cxovrobdnen berZnul qalaqebSi, siriaSi, sparseTSi, kabadokiaSi, egviptesa da<br />

kviprosze.<br />

ufali ieso qriste aRdgomis Semdeg meormoce dRes amaRlda, man daubara<br />

mociqulebs, ar gaSorebodnen ierusalims, vinaidan maTze suli<strong>wminda</strong> unda<br />

gadmosuliyo: `rameTu ioane naTel-scemda wyliTa, xolo Tquen naTel-iRoT<br />

suliTa wmidiTa ara mravalTa amaT dReTa Semdgomad~ (saqme, 1.5). rodesac<br />

RvTismSobeli mariami, mociqulebi da qristes sxva mowafeebi ormocdaaTianobis<br />

dResaswaulze sionis qoxSi Seikribnen, cecxlovani enebis saxiT maTze<br />

suli<strong>wminda</strong> gadmovida da `aRivsnen, yovelni suliTa wmidiTa da iwyes sityuad<br />

ucxoTa enaTa, viTarca suli igi miscemda maT sityuad~ (saqme, 2.4). suliwmidis<br />

gardamosvlis Semdgom mociqulebma sxvadasxva enaze iwyes metyveleba, ramac


sayovelTao gakvirveba gamoiwvia. maT icodnen, rom mociqulebi uswavlelni<br />

iyvnen da ver gaegoT Tu ra Zalis moqmedebis Sedegi iyo maTi ametyveleba im<br />

qveynebis enebze, saidanac isini iyvnen Camosulni. rogorc luka ma-xarebeli<br />

gadmogvcems: `ganhkrTes yovelni da daukÂrda erTsa-erTisa Tana da ityodes:<br />

anu ara ese yovelni ariana, romelni ityÂan, galilevel? da viTar Cuen guesmis<br />

kacad-kacadsa TÂsi sityuaÁ Cueni maTgan, romelni varT parTni da midni uJikni<br />

da elamitelni da mkÂdrni Sua mdinarisani, huriastanisani da kabadukiaÁsani,<br />

pontoÁsni da asiaÁsani, frigÂaÁsani da pamfÂlisani, egÂptisani da adgilisa<br />

lubiisani, kÂrniT kerZoni da mosrulni hromni, huriani da mwirni, kritelni da<br />

arabielni, guesmis, ityÂan raÁ CueniTa eniTa didebasa RmrTisasa?!~ (saqme, 2.7-<br />

11). maT gaocebas pasuxi wmida petre mociqulma gasca, romelmac iq SekrebilT<br />

uqadaga macxovris gankaceba, misi jvarcma da mkvdreTiT aRdgoma. man<br />

sinanulisa da naTlisRebisken mouwoda Tavis TvistomT, rac imiT dasrulda,<br />

rom im dRes sami aTasi adamiani moinaTla.<br />

ierusalimidan qristianuli moZRvreba mTel msoflios moefina. qristes<br />

mier dafuZnebuli <strong>wminda</strong> eklesia mociqulebma qveynierebis kidiT-kidemde<br />

ganavrces. maT gadaitanes uamravi damcireba, Seuracxyofa, devna-Seviwroeba<br />

rogorc iudevelebisgan, aseve warmarTebisgan, magram bolomde erTgulni<br />

rCebodnen im WeSmariti rwmenisa, romelic maT uflisgan miecaT. uwmidesi<br />

saeklesio moZRvreba eklesiis wiaRSi daunjda, rogorc macxovnebeli da<br />

ganmaRmrTobeli, ukvdavi codna. qristes eklesiisadmi udidesi<br />

Tavdadeba naTlad warmoCnda mociqulTa moRvaweobaSi, romlebmac sakuTari<br />

sicocxlis fasad daamowmes marTlmadideblobis WeSmariteba. swored<br />

mociqulTa mier daedo saTave saeklesio RvTismsaxurebis aRsrulebas, uwmides<br />

liturgias, romelSic,<br />

iseve, rogorc wmida werilsa da saeklesio `did sjuliskanonSi~, vlindeba<br />

<strong>wminda</strong> marTlmadidebeli eklesiis ucTomeloba.<br />

v. <strong>wminda</strong> cecxlis gadmosvla<br />

aRdgomis wina did SabaTs <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvla uflis saflavze<br />

marTlmadidebluri rwmenis WeSmaritebis damadasturebeli erT-erTi<br />

umniSvnelovanesi saswaulia, iseve, rogorc Taboris mTaze feriscvalebisas<br />

Rrublis gardamosvla da naTlisRebisas mdinare iordanis SeCereba da<br />

aRmasvla. samive es saswauli iuliusis kalendris mixedviT aResruleba, rac<br />

erT-erTi mniSvnelovani argumentia saeklesio cxovrebaSi, e.w. Zveli stilis<br />

upiratesobis. Zvel stilze imyofeba ierusalimis, ruseTis, serbeTisa da<br />

saqarTvelos eklesiebi, aTonisa da sinas mTa, aseve konstantinepolis, eladis,<br />

CexeTisa da slovakeTis marTlmadidebel samrevloTa nawili.<br />

ratom xdeba es saswauli marTlmadideblur aRdgomaze? rogorc amas<br />

ierusalimSi ruseTis sasuliero misiis xelmZRvaneli, arqimandriti elise<br />

acxadebs, ierusalimis marTlmadidebeli eklesia yovelTvis zedmiwevniT icavs<br />

samociqulo tradicias da Sesabamisad, yvela dResaswaulis, maT Soris -<br />

aRdgomis, aRniSvnis Jams.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, uwmindesi da unetaresi ilia II<br />

2005 wlis saSobao epistoleSi exeba Zveli da axali stilis sakiTxs da wers:


`dReisaTvis ar arsebobs axal kalendarTan dakavSirebiT msoflio eklesiis<br />

saerTo-sayovelTao SeTanxmeba da misi saTanado dasabuTeba. amitomac amgvari<br />

novacia damRupvel zians moutans Cveni eklesiis erTobas (risi magaliTebic<br />

sxvagan araerTi gvaqvs), rac aucileblad unda gaviTvaliswinoT.<br />

aRsaniSnavia isic, rom I msoflio saeklesio krebis ganCinebiT, aRdgoma<br />

idResaswauleba gazafxulis buniaobis da iudevelTa paseqis Semdeg. Zveli<br />

stili mtkiced icavs am dadgenilebas, maSin, rodesac grigorianuli kalendriT<br />

es dResaswauli zogjer emTxveva iudevelTa paseqs, an win uswrebs mas, rac<br />

dauSvebelia da msoflio krebis gadawyvetilebis uxeSi darRvevaa.<br />

saerTod, kalendris sakiTxi advilad gansasjeli ar aris. kargad wers<br />

netari avgustine: `me vici, ra aris dro, rodesac amis Sesaxeb ar mekiTxebian,<br />

xolo rodesac mekiTxebian, rac ufro mets vfiqrob, miT ufro miZneldeba<br />

zusti pasuxis gacema~.<br />

ra Tqma unda, damcvelebi mravlad eyoleba rogorc axali, ise Zveli<br />

stilis mimdevarT da isini Seecdebian, daamtkicon sakuTari poziciis<br />

marTebuloba, magram aris ramdenime iseTi umniSvnelovanesi movlena, rac,<br />

vfiqrobT, yvelasTvis mravlismTqmelia:<br />

a) yovel wels ierusalimSi, Zveli stiliT, aRdgomis wina dRes, macxovris<br />

saflavze mxolod marTlmadidebeli patriarqis locviT zecidan gardamodis<br />

RvTaebrivi cecxli, rac naTeli dadasturebaa rogorc iuliusis kalendris,<br />

ise marTlmadidebluri sarwmunoebis WeSmaritebisa.<br />

b) yovel 19 agvistos (Zv. stiliT 6 agvistos) RamiT, feriscvalebis<br />

dResaswaulze, ierusalimSi, Taboris mTaze, zafxulis yvelaze<br />

mcxunvare dros, Cndeba Rrubeli, romelic wirvis damTavrebamde faravs<br />

morwmuneT da axsenebs maT I saukuneSi aq aRsrulebul erT-erT udides<br />

saswauls.<br />

g) yovel 19 ianvars (Zv. stiliT 6 ianvari), ieso qristes naTlisRebis da<br />

wyalkurTxevis dResaswaulze, <strong>wminda</strong> mdinare iordaneSi ierusalimis<br />

patriarqis mier warmoTqmuli locvisas: `da marTlukun iqca iordane~, mdinare<br />

wuTierad, marTlac, ukusvlas iwyebs. am saswaulis sanaxavad mravali morwmune<br />

Cadis sxvadasxva qveynidan.~<br />

meore saukuneSi ierusalimis episkoposs, narkises, litaniobaze<br />

kandelebSi zeTi gamolevia da isini siloamis wyarodan motanili wyliT<br />

SeuvsiaT. moxda saswauli da wyliT savse yvela kandeli ainTo <strong>wminda</strong><br />

cecxlisagan.<br />

rodesac bizantiis imperatori, <strong>wminda</strong> Teodosi didi, 395 wels<br />

ierusalims farulad estumra da uflis saflavi moiloca, <strong>wminda</strong> cecxli<br />

aseve yvela kandelze gadmovida. am droidan moyolebuli, <strong>wminda</strong> cecxli yovel<br />

wels did SabaTs gadmodis uflis saflavze da anTebs kandelebs.<br />

<strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvla arc arabebis batonobis dros Sewyvetila,<br />

rasac Tavad arabi istorikosebi aRweren... laTineli beri bernardi 865 wels<br />

werda: `<strong>wminda</strong> SabaTs, romelic aRdgomis wina dRea, dilis wirva adre iwyeba<br />

da misi damTavrebisas mRerian `ufalo, Semiwyale~-s manam, sanam angelozis<br />

mosvliT saflavze dakidebul kandelebSi sinaTle ar inTeba~.<br />

jvarosnebis xanaSi ierusalimis episkoposad kaTolike daniSnes, rodesac<br />

episkoposma da laTinelma samRvdeloebam, mefisa da didebulebis TanxlebiT,<br />

scades <strong>wminda</strong> cecxlis miReba, mravalsaaTiani lodinisa da `ufalo,


Semiwyales~ galobis miuxedavad, wm. cecxli ar gardamodioda. samRvdeloebam,<br />

mefe boduen pirvelis monawileobiT, didi msvleloba moawyo. mxolod taZridan<br />

maTi gasvlis Semdeg gardamovida cecxli <strong>wminda</strong> saflavze. vinaidan am<br />

periodSi marTlmadideblebs Tavisi patriarqi ierusalimSi ar<br />

hyavdaT, wm. cecxli saba ganwmendilis lavris winamZRvrisa da sxva<br />

marTlmadidebeli ierarqebis sanTlebze gardamodioda. SemdgomSi kaTolikeebma<br />

saerTod Sewyvites wm. cecxlis gardamosvlis saswaulze daswreba, Tumca<br />

calkeuli laTini morwmune modis dResaswaulze sanTlebis dasanTebad.<br />

meTormete saukunis ingliseli JamTaRmwereli, gotier vinisoufi,<br />

mogviTxrobs, rom, rodesac muslimebma, salax-ad-dinis meTaurobiT, 1187 w.<br />

daipyres ierusalimi, sulTanma moisurva <strong>wminda</strong> cecxlis<br />

gardamosvlaze daswreba. man Sesamowmeblad sagangebod samjer Caaqrobina<br />

<strong>wminda</strong> cecxliT anTebuli lampari da, mesamedac rom ainTo cecxli,<br />

gaocebulma sulTanma Sehyvira: “uwin movkvdebi, vidre ierusalims davTmobo”.<br />

Mmisi winaswarmetyveleba gamarTlda Semdgom did marxvaze sulTani<br />

gardaicvala.<br />

ierusalimis eklesiis gadmocemiT, is dRe, rodesac <strong>wminda</strong> cecxli ar<br />

gardamova, ukanaskneli iqneba kacobriobisaTvis. sikvdili, ngreva da omebi<br />

daimkvidrebs deda<strong>miwaze</strong>. (aseTive gadmocemebi arsebobs sxva qristianul<br />

saswaulebzec: mdinare iordanes aRmasvlaze marTlmadidebluri naTlisRebis<br />

dRes, Taboris mTaze Rrublis daSvebaze feriscvalebis dResaswaulze,<br />

mravalsaukunovani mamris muxis totebis gamwvanebaze- Tuki es saswaulebi ar<br />

moxda, muxa mokvda), amitomac elian aseTi gansakuTrebuli molodiniT<br />

morwmuneni <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlas. did SabaTs uflis saflavis taZari<br />

dilidanve ivseba morwmuneebiT. yvelaze metad adgilobrivi arabi<br />

marTlmadidebeli qristianebi gamoxataven sixaruls, romlebic,<br />

xelixelCakidebulni, garSemo uvlian <strong>wminda</strong> saflavis samlocvelos (romelic<br />

taZris centrSi mdebareobs da sadac uflis saflavia ganlagebuli-ixileT<br />

taZris gegma danarTSi “fotogalerea”) da didi xmiT amboben: `ufalo,<br />

Segviwyalen~ da ,,ar aris sxva WeSmariti sarwmunoeba, garda marTlmadidebeli<br />

sarwmunoebisa~. maTi xmamaRali SeZaxilebi garkveul ukmayofilebas iwvevs<br />

momlocvelebSi, magram maT amgvar qmedebas mravalsaukunovani tradicia gaaCnia<br />

(cnobilia, rom maT es ufleba Tavis droze arabi xalifis sagangebo firmaniT<br />

moipoves). wesrigs israelis policia da sajariso formirebebi amyareben,<br />

rogorc es adre Turq jariskacebs evalebodaT.<br />

diliT, <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlamde, uflis saflavis samlocvelo<br />

zedmiwevniT yuradRebiT mowmdeba, raTa yvela darwmundes, rom iq araferia<br />

Setanili cecxlis dasanTebad. Aamis Semdeg samlocvelo iluqeba taZris<br />

mcvelebis mier. Ysxva qristianuli konfesiebis warmomadgenlebi yuradRebiT<br />

akvirdebian proceduras im imediT, rom Tuki is CaiSleba da cecxli ar<br />

gardamova berZeni patriarqis sanTlebze, isini SeZleben momavalSi Caenacvlon<br />

marTlmadideblebs da Tavad miiRon <strong>wminda</strong> cecxli. Semowmeba iwyeba dilis 10<br />

saaTze da mTavrdeba 11 saaTze.<br />

cecxlis gardamosvlis ceremonia iwyeba 12 saaTze da sami etapisagan<br />

Sedgeba: litanioba, patriarqis Sesvla <strong>wminda</strong> saflavis salocavSi da<br />

patriarqis locva <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlaze. SuadRes patriarqi<br />

sasuliero pirebisa da mowveuli stumrebis TanxlebiT Semodis taZarSi. Aaqve


Tavs iyrian sxva konfesiebis, somexTa, koptebis, eTiopelebis, sirielebis<br />

patriarqebi da maTi Tanmxlebi pirebi. yvela Semosuli Uuwinaresad emTxveva<br />

zeTiscxebis lods da Semdeg uflis saflavis samlocvelosaken miemarTeba. Aaq<br />

yvela konfesiis warmomadgenels, maT Soris mrevlsac, Tavisi adgili aqvs<br />

gamoyofili dasadgomad.Aam dros ganuwyvetliv rekaven zarebi. sapatio<br />

stumrebi - saxelmwifo delegaciebis xelmZR<br />

vanelebi, israelis mTavrobisa da diplomatiuri korpusis warmomadgenlebi<br />

adgils samlocvelos win ganlagebul or tribunaze ikaveben. esec Zveli<br />

tradiciaa da arabi emirebisagan modis. saukuneebis win wm. cecxlis<br />

gardamosvlas ierusalimis amira (gubernatori) eswreboda da metic, cecxlis<br />

gardamosvlis drois mixedviT muslimebi im wlis mosavlis prognozsac ki<br />

akeTebdnen! berZenTa patriarqis Semosvlis win gamoaqvT taZris lamprebi, raTa<br />

Tavidan aanTon isini <strong>wminda</strong> cecxlidan.<br />

ceremoniis dawyebamde marTmadidebeli patriarqi taZris Sida<br />

Sesasvlelidan Sedis wm. iakobis eklesiaSi, sadac mas uaxlovdebian da xelze<br />

amboriT miesalmebian sxva konfesiebis warmomadgenlebi. vinaidan maT, vinc<br />

marTlmadidebel patriarqs xelze ar eamboreba, ara aqvT ufleba misi xelidan<br />

<strong>wminda</strong> cecxli miiRon. Aamis Semdeg iwyeba litanioba. patriarqi samjer uvlis<br />

wres <strong>wminda</strong> saflavs da SesasvlelTan Cerdeba. Kkarebidan luqi ixsneba,<br />

patriarqi ganimoseba da mxolod mRvdlis TeTri perangis amara rCeba. Semdeg<br />

ierusalimis policiis warmomadgeneli sajarod Cxreks patriarqs, raTa yvela<br />

darwmundes, rom mas asanTi ara aqvs damaluli. Aamis Semdeg marTlmadidebeli<br />

patriarqi Sedis uflis saflavis samlocveloSi. Mmas somexTa patriarqi<br />

misdevs, magram is samlocvelos pirvel oTaxSi, e.w. angelozis samxreSi rCeba<br />

da macxovris saflavze marTlmadidebeli patriarqi marto Sedis. Aam dros<br />

taZarSi yvela lampari da sinaTle qreba.<br />

Ppatriarqi muxlmodrekili loculobs da evedreba ufals ,<strong>wminda</strong><br />

cecxli moavlinos adamianTa gansawmedad. taZarSi iwyeba TeTri da cisferi<br />

sinaTleebis cimcimi, TiTqos AaTasobiT fotoganaTeba CairTo.<br />

ceremoniis dawyebamde ierusalimis marTlmadidebeli patriarqi, dilis<br />

wirvis Semdeg Tavis rezidenciaSi sapatio<br />

stumrebsa da samTavrobo delegaciebs iRebs. 2003 wels man miiRo saberZneTis<br />

delegacia, sagareo saqmeTa ministris moadgilis xelmZRvanelobiT, ruseTis<br />

delegacia, moskovis meris, iuri luJkovis xelmZRvanelobiT da saqarTvelos<br />

delegacia, romelsac me<br />

vxemZRvanelobdi. patriarqma didi pativiT migviRo <strong>qarTvelebi</strong> da <strong>wminda</strong><br />

cecxlis gardamosvlis msaxurebaze Tavis `amalaSi~ migviwvia. <strong>qarTvelebi</strong>sadmi<br />

patriarqis aseTi damokidebuleba orive mxarisaTvis friad sasargeblo<br />

aRmoCnda. erTi mxriv, <strong>qarTvelebi</strong> taZarSi saberZneTis patriarqTan erTad<br />

SevediT da sapatio adgili davikaveT, piradad misgan miviReT <strong>wminda</strong> cecxli da<br />

SevZeliT mTeli es msaxureba firze gadagveRo da Semdeg saqarTveloSi<br />

televiziiT gveCvenebina. warmoidgineT, rom Cveni jgufis erT nawils, romelic<br />

ar eswreboda patriarqTan miRebas, gauWirda taZarSi moxvedra da ramdenime<br />

kaci saerTod taZris gareT darCa. meore mxriv, qarTvelebma, vinaidan Cvens<br />

delegaciaSi, uflis gangebiT prezident SevardnaZis dacvis sami yofili<br />

TanamSromeli, maT Soris dacvis yofili ufrosi - Temur ZiZiguri - aRmoCnda,<br />

SevZeliT berZeni patriarqis dacvis uzurnvelyofa (manamde masmxolod ori


kaci icavda da taZarSi viTarebis gamwvavebisas isini veRar uzrunvelyofdnen<br />

mis usafrTxoebas. mdgomareoba ki Zalzed gamwvavebuli iyo, vinaidan<br />

saukuneebis manZilze somexi monofizitebi marTlmadideblebs ecilebian <strong>wminda</strong><br />

cecxlis miRebis pativs).<br />

ierusalimeli somxebi dResac gaafTrebiT ebrZvian marTlmadideblebs<br />

<strong>wminda</strong> cecxlis miRebis pativisaTvis. aseTi mcdeloba hqondaT maT 2001 wels,<br />

xanSiSesuli berZeni patriarqis, diodorosis, avadmyofobisas, da 2002 wels,<br />

axali patriarqis, irineosis, dros. saqme patriarqisaTvis anTebuli sanTlebis<br />

gamoglejis mcdelobamdec ki mivida.<br />

rogorc mogaxseneT, uSualod uflis saflavis adgilas mxolod berZeni<br />

patriarqi Sedis da mas gamoaqvs <strong>wminda</strong> cecxli. somexTa patriarqi misi<br />

sanTlebidan iRebs zeciur cecxls. angelozis samxris patara sarkmlidan<br />

somexi patriarqi monofi-<br />

zitebs (somxebs, eTiopielebs, koptebs da sirielebs) awvdis cecxls, xolo<br />

berZeni patriarqi ki - marTlmadideblebs. 2003 wels somexTa patriarqma<br />

moiTxova uflis saflavis adgilze Sesvla, razedac patriarqi irineosisagan<br />

mtkice uari miiRo. uflis<br />

saflavis mTavarma mcvelma (im arabuli ojaxis warmomadgenelma, visac<br />

tradiciebisamebr, uflis saflavis gasaRebi abaria), ibragim abu daCim<br />

ganacxada, rom Tuki wels somexTa patriarqi uflis saflavze Sesvlis<br />

uflebas miiRebda, maSin momaval wels is aucileblad moiTxovda uflebas<br />

Tavad, da ara marTlmadidebeli patriarqis xelidan, mieRo <strong>wminda</strong> cecxli.<br />

amitomac mdgomareoba taZarSi imdenad daZabuli iyo, rom israelis policiam<br />

sagangebo zomebi miiRo konfliqtis Tavidan asacileblad. wiTel paraskevs,<br />

RamiT gamarTul TaTbirze, taZris mTavari mcvelis mtkicebiT, ganixileboda<br />

taZarSi momlocvelTa raodeobis TiToeuli konfesiidan 150 kacamde SezRudvis<br />

winadadeba (aseT SemTxvevaSi Cvengan 1-2 kaci Tu moxvdeboda SigniT, imitom rom<br />

marTlmadidebelTa kvotaSi iqauri arabebis garda, berZnebi, rusebi, serbebi,<br />

ruminelebi, bulgarelebi da sxva marTlmadideblebi unda moxvedriliyvnen).<br />

sabednierod, es gadawyvetileba ar miiRes da taZarSi ubralod usafrTxoebis<br />

zomebi gaamkacres. policiis kordonebi iafos WiSkridan iwyeboda. somxebi<br />

sastikad gaRizianebulni iyvnen da sul konfliqtur situaciebs qmnidnen. erTerTma<br />

rusulma marTlmadideblurma gazeTma `blagovestma~ mogvianebiT dawera:<br />

`ra gaRizianebiT gviyurebdnen im dRes somexi mRvdlebi da mrevlic ki! rogor<br />

undodaT, rom maTi, da ara marTlmadidebeli patriarqi, gamosuliyo<br />

kuvukliidan (uflis saflavis samlocvelos berZnuli dasaxeleba) <strong>wminda</strong><br />

cecxliT xelSi.~ ai, aseT pirobebSi mouwiaT berZeni patriarqis dacva qarTvel<br />

biWebs da maT es ise gaakeTes, rom aseT WyletaSi verc erTi adamiani ver<br />

miekara patriarqs! SeuZlebelia, ar vaxsenoT qarTveli palestineli beris<br />

ambavi, romelmac me-5 saukuneSi martom daicva marTlmadidebluri monasteri<br />

300 eretikosisagan da Tavisi sicocxlis fasad monasteri - ganadgurebas da<br />

berebi Caqolvas gadaarCina.<br />

konfliqturi situacia welsac aucileblad gagrZeldeba da yvela<br />

mlocveli Zalian frTxilad unda iyos. somexma patriarqma 2005 wels israelis<br />

samarTlianobis uzenaes sasamarTloSi iCivla, raTa misTvis ufleba miecaT,<br />

Sesuliyo <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlisas uflis saflavSi da Tavisi<br />

sanTlebi Tavad daenTo. sasamarTlo ar Caeria konfesiaTaSoris davaSi. man


mxolod policiasa da specsamsaxurebs daavala wesrigis dacvis<br />

gansakuTrebuli zomebis miReba.<br />

<strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlisas somxebisa da marTl-<br />

madideblebis es dava, rogorc aRvniSneT, saukuneebi grZeldeba. gadmocemiT,<br />

rasac sxva wyaroebic adastureben, meTeqvsmete saukuneSi somxebs ierusalimis<br />

amira mousyidiaT, raTa mas marTlmadidebeli patriarqi eklesiaSi ar SeeSva<br />

da es <strong>wminda</strong> cecxli somex patriarqs gamoetana. amiram marTlac ar SeuSva<br />

eklesiaSi marTlmadideblebi, romlebic eklesiis gareT icdidnen, somexi<br />

patriarqi ki uflis saflavis samlocveloSi Sevida. magram <strong>wminda</strong> cecxli ar<br />

gardamovida monofizitTa sanTlebze. metic, saSineli xmauriT gaangria<br />

eklesiis karibWis sveti da gareT mdgomi marTlmadidebeli patriarqis<br />

sanTlebze gardamovida. am saswaulis danaxvaze maRal koSkSi mjdarma amiram<br />

xelebi aRmarTa, daiZaxa: `didia RmerTi qristianeTa~, da koSkidan gadmoxta.<br />

moxda meore saswauli da gaqristianebuli amira uvnebeli gadaurCa am<br />

simaRlidan dacemas. muslimebma amira rjulis SecvlisaTvis sikvdiliT<br />

dasajes, qristianebma ki <strong>wminda</strong>nad Seracxes. Mmisi <strong>wminda</strong> nawilebi dRemde<br />

ierusalimis RvTismSoblis monasterSia daculi.<br />

mdgomareobas amwvavebs isic, rom 2005 wels ierusalimis sapatriarqos wm.<br />

sinodma gadaayena patriarqi irineosi da axali patriarqi-Teofile airCia;<br />

magram Tavad irineosi am gadayenebas ukanonod miiCnevs da mis momxreebTan<br />

erTad sinodis am gadawyvetilebas ar cnobs. am davam SeiZleba Tavi iCinos wm.<br />

cecxlis gardamosvilisas, Tuki patriarqi irineosi da misi momxreebi<br />

eklesiaSi da metic, wm. saflavis samlocveloSi Sesvlas Seecdebian. erTi<br />

sityviT, qarTvel piligrimebs sifrTxilis gamoCena marTebT, raTa Tavi<br />

aaridon yvela SesaZlo dapirispirebas.<br />

erTi konkretuli rekomendaciac jvris gzaze msvlelobaSi<br />

monawileebisaTvis - wiTel paraskevs yvela marTlmadidebeli piligrimi<br />

msvlelobas awyobs im gziT, romliTac mxrebze jvarmokidebuli ieso qriste<br />

golgoTaze avida da galobs: `jvarsa Sensa Tayvans vcemT, meufeo, da <strong>wminda</strong>sa<br />

aRdgomasa Sensa vugalobT da vadidebT~. sasurvelia am msvlelobis dros<br />

saqarTvelos droSebi gvqondes, jvrebis SeZena ki ierusalimSic SeiZleba<br />

(axali qarTuli droSa Zalian waagavs im xuTjvrian droSas, romelsac<br />

ierusalimis droSa hqvia). suvenirebad ierusalimis patara droSebis SeZenac<br />

SesaZlebelia. gvaxsovdes isic, rom macxovris saflavi is erTaderTi adgilia<br />

mTel msoflioSi, sadac an saflavis lodze, an ze<br />

Tiscxebis lodze (taZris SesasvlelSia ganTavsebuli) dadebuli sanTeli,<br />

jvari da xati, mRvdlisagan kurTxevas aRar saWiroebs. amaze <strong>wminda</strong> adgili<br />

msoflioSi ar arsebobs. amitomac, SegiZliaT ierusalimSi nebismier<br />

marTlmadideblur maRaziaSi (Greek Orthodox- `grik orTodoqs~ _ ase eZaxian<br />

marTlmadideblur eklesias) nayidi patara jvrebi, xatebi da sanTlebi iqve,<br />

macxovris saflavis eklesiaSi, Tavadve akurTxoT da ise CamoutanoT saCuqrad<br />

Tqvens megobrebsa Tu naTesavebs.<br />

rac Seexeba aRdgomaze kvercxebis SeRebvas, es ufro farTod ruseTsa da<br />

saqarTveloSi gavrcelebuli Cvevaa, Tumca, saeklesio tradiciiT, mariam<br />

magdalinelTan aris dakavSirebuli. gadmocemiT, <strong>wminda</strong> mariam magdalineli<br />

romSi estumra imperator tiberiuss qristianobis saqadageblad da, vinaidan<br />

imperatorTan stumrobisas misTvis, imdroindeli Cveulebisamebr, raime saCuqari


unda mieZRvna, <strong>wminda</strong>nma mas ubralo qaTmis kvercxi miarTva. imperatorma ar<br />

irwmuna qristes mkvdreTiT aRdgoma da SesZaxa: es iseve dauSvebelia, rogorc<br />

es kvercxi uceb gawiTldeso. imperatoris Tvalwinve moxda saswauli - kvercxi<br />

gawiTlda, riTac kvlavac dadasturda qristianuli rwmenis WeSmariteba.<br />

aqve unda aRvniSno, rom rusuli marTlmadidebluri eklesia ierusalimSi<br />

didi siyvaruliT eqceva qarTvelebs. Ppirveli qarTuli jvriswera SarSan<br />

swored rusul wm.samebis sakaTedro taZarSi Caatara mama ilia nasiZem.<br />

sagulisxmoa, rom am taZris iataki ierusalimis jvris monastris qvis<br />

sabadodan motanili feradi qvebiTaa dagebuli. Tumca ierusalimis patriarqi,<br />

romelmac nefe-patarZali daloca, Segvpirda, rom momavalSi <strong>qarTvelebi</strong><br />

jvrisweras da naTlobas pirdapir jvris monasterSi Seasruleben. gornenskis<br />

qalTa rusuli monasteri, romelic ierusalimTan axlos, el-keremTan, bibliur<br />

TianeTSi (amitomac hqvia rusulad “gornenski”), im <strong>wminda</strong> adgilas mdebareobs,<br />

sadac RvTismSobeli mariami Tavis naTesavs, ioane naTlismcemelis dedas - wm.<br />

elisabeds Sexvda da dahyo masTan sami Tve. Tu politikuri viTarebis<br />

gamwvavebis gamo ver moxvdebiT beTlemis dedaTa qarTul monasterSi,<br />

merwmuneT, rom rusi dedebi da iRumenia deda georgia didi siyvaruliT<br />

miiReben yvela qarTvel momlocvels.<br />

am sityvebiT vamTavrebdi am wignis pirvel, 2006 wlis gamocemas. wels ki<br />

didi sixaruliT vamateb, rom Tu beTlemSi ver moxvdiT, uflis wyalobiT, aw<br />

ukve lodSi, <strong>wminda</strong> giorgis qalaqSi, gaxsnil qarTul saxlSi TqvenTvis karebi<br />

yovelTvis Riaa.<br />

qriste aRdga!<br />

danarTebi:<br />

danarTi 1. Tanamedrove israelis Sesaxeb<br />

Tanamedrove israelis saxelmwifo 1948 wlis 14 maiss Seiqmna gaeros 1947<br />

wlis gadawyvetilebis safuZvelze. am gadawyvetilebiT, didi britaneTis<br />

mandatis qveS myofi palestina unda gayofiliyo or - ebraul da arabul –<br />

saxelmwifod, xolo ierusalimi - gaeros marTvis qveS myof calke<br />

administraciul erTeulad. mas Semdeg mimdinareobs arabul-ebrauli<br />

konfliqti, romelic oTx did omSi gadaizarda. sabWoTa kavSiri arabebs<br />

uWerda mxars, xolo aSS _ israels. 1980 wels ierusalimi israelis mudmiv da<br />

ganuyofel dedaqalaqad gamocxadda. konfliqtis daregulirebis realuri Sansi<br />

gaCnda amerikuli gegmis, e.w. `sagzao ruqis~, mixedviT, rasac aqtiurad uWerda<br />

mxars mahmud abasis palestinuri administraciac. arCevnebze `hamasis~<br />

gamarjvebis Semdeg mdgomareoba kvlav ukiduresad daiZaba.<br />

ruseTi cdilobs daibrunos sabWoTa kavSiris, anu saerTaSoriso<br />

zesaxelmwifos poziciebi da kvlavac palestinelebs uWers mxars.<br />

saqarTvelo aqtiurad TanamSromlobs israelTan da amitomac TurqeTTan,<br />

iordaniasTan da azerbaijanTan erTad xSirad ganixileba mis axlo aRmosavlur


mokavSireTa siaSi, gansxvavebiT somxeTis, iranisa da siriisa, romlebic<br />

ruseTTan da saberZneTTan erTad sapirispiro TanamSromlobis alians qmnian.<br />

regionis feTqebadsaSiSi mdgomareoba, cxadia, mTel msoflioze<br />

moqmedebs. pirveli `navTobSoki,~ gasuli saukunis 70-ian wlebSi mohyva arabeTisraelis<br />

oms. navTobis fasi 6-jer – 2-dan 12 dolaramde – gaizarda, ramac erT<br />

dReSi benzinis fasi aSS-Si 25 centidan erT dolaramde aswia. dRes erayis<br />

omisa da gansakuTrebiT, iranis (romelsac erayze orjer meti navTobi aqvs)<br />

krizisis fonze navTobis fasma rekordul fass _ 70 dolars miaRwia. wels<br />

mniSvnelovani dacemis Semdeg fasebma isev momateba daiwyes.<br />

amJamad israelis mosaxleoba daaxloebiT 6.5 milionia, maTgan 80%-mde<br />

ebraeli, xolo 15%-mde arabia. 1948 wels mTels qveyanaSi 800 aTasamde adamiani<br />

cxovrobda, aqedan – 650 aTasi ebraeli, rac msoflio ebraelebis sul 6%-s<br />

Seadgenda. dRes es cifri TiTqmis 40%-s aRwevs. palestinis avtonomiis<br />

mosaxleoba, oficialuri monacemebiT, 3.4 milioni adamiania, Tumca aSS-s da<br />

israels es monacemebi, daaxloebiT, 40%-iT gadaWarbebulad miaCnia (dotaciebis<br />

gasazrdelad da politikuri vaWrobisaTvis).<br />

israelis ebraelTa saagentos monacemebiT, msoflioSi sul 12.9 milioni<br />

ebraelia. aqedan israelsa da aSS-Si, TiToeulSi, daaxloebiT, 5.2 milioni<br />

cxovrobs, safrangeTsa da dsT-s qveynebSi, - daaxloebiT, naxevar-naxevari milioni.<br />

dRes sabWoTa kavSiridan israelSi gadasul ebraelTa raodenoba milions<br />

aRemateba da israelis ebraelobis TiTqmis<br />

20%-s Seadgens. gadasulebSi bevria araebraelic - daaxloebiT, 200 aTasi<br />

eTnikurad rusebi arian.<br />

saqme iqamdec ki mivida, rom 2002 wels gamarTul israelis rabinTa<br />

yovelwliur Sexvedraze orma mTavarma rabinma, aSkenazebisam (evropis,<br />

CrdiloeT amerikisa da avstraliidan gamosuli ebraelebi) da sefardebisam<br />

(espaneTis, bulgareTis, saberZneTisa da Crdilo afrikis arabuli da sxva<br />

qveynebidan gamosulebi), erToblivad moiTxoves imigraciis Sesaxeb kanonis<br />

gamkacreba. ebraeli orTodoqsebis gancxadebiT, rusebma mxolod Tel-avivSi 50mde<br />

Roris xorcis maRazia gaxsnes, ar swavloben ebraul enas, ar icaven<br />

religiur wesebs da a.S.<br />

rusulenovani diaspora erT-erTi yvelaze ganaTlebuli iyo israelSi,<br />

magram TandaTan, israelSi ganaTlebis dasavluri standartebis SemoRebasa da<br />

inglisuri enis sayovelTao gavrcelebasTan erTad, is kargavs am sferoSi<br />

Tavis poziciebs. Tumca, ukanasknel saparlamento arCevnebze rusulenovan<br />

ebraelTa politikurma blokma - `israeli Cemi saxlia~- did warmatebas miaRwia<br />

da 12 deputati gaiyvana.<br />

rac Seexeba qarTvel ebraelebs, isini kargad SeeTvisnen israelis<br />

sazogadoebas da maTi poziciebi biznesSi sagrZnoblad Zlierdeba. es<br />

gansakuTrebiT exeba axalgazrda Taobas, romelic israelSi daibada da dRes<br />

bevri maTgani warCinebuli biznesmenia. maT uyvarT saqarTvelo, inarCuneben<br />

qarTul enasa da tradiciebs. rac Zalzed mniSvnelovania, maT aqtiurad daiwyes<br />

biznesSi CarTva saqarTveloSi, CamoaqvT ra israelSi SeZenili kapitali da<br />

gamocdileba. Ddideba ufals da mSvidoba saqarTvelosa da israels! Aamin.


danarTi 2<br />

<strong>qarTvelebi</strong> ierusalimSi (mokle istoriuli tabula)<br />

M<br />

saxelmwifo<br />

religia<br />

33-326<br />

warmarToba<br />

326-638<br />

marTlmadi-<br />

debloba<br />

saxelmwifo<br />

kuTvnileba<br />

romis<br />

imperia<br />

(warmarTuli)<br />

marTlmadideblobis statusi da<br />

qarTvelTa mdgomareoba<br />

marTlmadidebloba devnili religiaa<br />

qristianTa devna da wameba, qristianuli<br />

siwmindeebis ganadgureba. 136w. romis<br />

imperatorma adrianem ierusalims `eliakapitolia~<br />

daarqva da <strong>wminda</strong> adgilebze<br />

romauli panTeonis RmerTebis (kerpebis)<br />

salocavebi aago.<br />

amavdroulad palestinidan qristianobam mTel<br />

romis imperiasa da mezobel qveynebSi, maT<br />

Soris saqarTveloSi, daiwyo gavrceleba. iberia<br />

RvTismSoblis wilxvedri qveyana gaxda,<br />

mcxeTaSi uflis kvarTi CamoabrZanes,<br />

mociqulebma - andria pirvelwodebulma, svimon<br />

kananelma, mataTam – iqadages saqarTveloSi,<br />

Camoasvenes RvTismSoblis xelTuqmneli xati<br />

(awyuris RvTismSobeli) da daa-<br />

fuZnes qarTuli samociqulo marTlmadidebeli<br />

eklesia. ierusalimidan qarTlSi Semosulma<br />

kabadokielma<br />

qalwulma, mociqulTasworma ninom, qristes<br />

rjulze moaqcia saqarTvelo.<br />

.<br />

bizantia marTlmadidebloba saxelmwifo<br />

religiaa<br />

taZrebis, eklesia-monastrebis mSenebloba,<br />

momlocvelobis (piligrimobis) dawyeba <strong>wminda</strong><br />

<strong>miwaze</strong>.<br />

mociqulTa swor wm. elenes mier golgoTasTan<br />

Camarxuli uflis<br />

patiosani jvris mopoveba. Aarsebobs gadmocema,<br />

rom jvari dedofals iqve mcxovrebma qarTvelebma<br />

moaZebnines. Uuflis saflavis eklesiis aSeneba.<br />

qarTuli koloniisa da pirveli qarTuli<br />

eklesia-monastrebis dafuZneba palestinaSi. petre<br />

iberisa da ioane lazis moRvaweoba. eklesiuri<br />

tradiciiT, mefe mirianisaTvis imperator


638-1099<br />

islami<br />

arabTa<br />

saxalifo<br />

konstantines mier jvris monastris<br />

asaSeneblad ierusalimTan adgilis gamoyofa da<br />

<strong>vaxtang</strong> gorgaslis (502w.) mier iq jvris monastris<br />

aSeneba, monastris dasacavad qarTuli mxedrobis<br />

dasaxleba da sofel `vardis-Reles~ (malqa)<br />

daarseba, romlis mkvidrTac saukuneebis manZilze<br />

axsovdaT qarTuli warmomavloba iseverogorc<br />

sinas mTaze wm. ekaterines monastris dacvisaTvis<br />

iq Casaxlebul da Semdeg gamuslimebul<br />

qarTvelebs.<br />

614 wels ierusalimi warmarTma sparselebma<br />

daipyres da gaZarcves. maT macxovris patiosani<br />

jvaric gaitanes ierusalimidan. Mmxolod 628<br />

wels SeZlo bizantiis imperatorma, ereklem,<br />

jvris dabruneba ierusalimSi. magram 10<br />

weliwadSi ierusalimi ukve xangrZlivi droiT<br />

musulmanma arabebma daipyres. sparselebisagan<br />

gansxvavebiT, arabebi bevrad tolerantulebi<br />

iyvnen qristianebTan da maT siwmindeebTan<br />

mimarTebaSi.<br />

marTlmadidebloba idevneba,<br />

zogjer sastikadac, magram<br />

oficialurad<br />

akrZaluli ar aris<br />

arabebis mier ierusalimis dapyrobisas xalifa<br />

omarma (634-644) solomonis taZris adgilze<br />

meCeTi aago, qristianebs ki dacvis sigeli<br />

gadasca da maTTan SeTanxmeba gaaforma,<br />

romelSic qristianTa sxvadasxva jgufs Soris<br />

pirvelebad moxseniebulni arian <strong>qarTvelebi</strong>,<br />

rogorc ierusalimis<br />

mkvidrni, gansxvavebiT mosalocad Camosuli<br />

frankebis, koptebis, sirielebisa da<br />

somxebisagan. am dokumentiT <strong>qarTvelebi</strong> <strong>wminda</strong><br />

adgilebis molocvisas gaTavisuflebulni<br />

arian yovelgvari gadasaxadebisagan. mogvianebiT<br />

qristianTa devna gaZlierda da 1009 wels<br />

xalifa hakimma daangria macxovris saflavis<br />

eklesia, xolo yvela qristians ubrZana sajaro<br />

adgilebSi kiserze didi da mZime


1099-1187<br />

kaTolikoba<br />

1187-1524<br />

islami<br />

1524-1908<br />

islami<br />

jvarosanTa<br />

samefo<br />

egvipteli<br />

mamluqebi<br />

osmaleTis<br />

imperia<br />

(TurqeTi)<br />

(naxevarmetriani) jvris tareba (iseve, rogorc<br />

faSistebi aiZulebdnen ebraelebs tanisamosze<br />

yviTeli daviTis varskvlavis tarebas).<br />

laTineli qristiani jvarosnebis dros<br />

marTlmadidebloba ufro idevneboda, vidre<br />

arabebis periodSi. Aesec magaliTia imisa, rom<br />

religiaTaSorisi urTierTibebi uwinaresad<br />

emorCileba politikur miznebs. berZenTa<br />

samRvdeloebam miatova ierusalimi. ierusalimis<br />

kaTolike patriarqma daimbertma scada<br />

marTlmadideblebisa da sxva arakaTolike<br />

qristianTa saerTod gandevna macxovris saflavis<br />

taZridan, magram <strong>wminda</strong> cecxli ar<br />

gardamovida laTinelTa sanTlebze.<br />

<strong>qarTvelebi</strong> aqtiurad ar Canan, magram maSinac<br />

pativiscemiT sargeblobdnen, vinaidan jvarosnebi<br />

qarTvel mefeebTan molaparakebebs marTavdnen<br />

muslimTa winaaRmdeg erToblivi ZalebiT brZolis<br />

Sesaxeb.<br />

qristianebi, maT Soris -<br />

marTlmadideblebic,<br />

kvlavac idevnebian, magram qarTvelTa pozicia<br />

arnaxulad mtkicea, mniSvnelovanwilad egviptis<br />

sulTnebTan kargi urTierTobebis gamo, maTi<br />

privilegiebi ZalaSi rCeba. jvarosnebis gaZevebis<br />

Semdeg wlebis manZilze mxolod qarTveli berebi<br />

icavden macxovris saflavs, flobdnen macxovris<br />

saflavis samlocvelos gasaRebs da golgoTas,<br />

cxovrobdnen macxovris saflavis eklesiaSi.<br />

qristianebi, maT Soris -marTlmadideblebi,<br />

kvlavac idevnebian, magram mdgomareoba<br />

TandaTan umjobesdeboda. Turqebis mier<br />

ierusalimidan mamluqebis gaZevebis Semdgom,<br />

osmaleTis imperiis siZlieris miuxedavad,<br />

pirvel xanebSi<br />

maT gauWirdaT ierusalimis dacva, vinaidan<br />

imperia ramdenime frontze awarmoebda brZolas<br />

gafarToebisaTvis. ierusalimeli arabebis<br />

gavlenis Sesasusteblad, romelTa nawilic<br />

mxars isev mamluqebs uWerda, (vinaidan<br />

mamluqebis iaubidebis dinastia arabuli<br />

warmomavlobisa iyo) ,osmaloebma ebraelebisa


da qristianebis gaZliereba da ierusalimSi<br />

Casaxleba daiwyes, raTa maTSi dasayrdeni<br />

moepovebinaT. aqac politikurma motivebma<br />

sZlies religiurs.<br />

swored maSin, icoda ra qarTvelTa sabrZolo<br />

Tvisebebi da saTuTi damokidebuleba <strong>wminda</strong><br />

miwisadmi, sulTanma suleimanma 1525 wels<br />

qarTlis mefe giorgi IX-s (1526-1527), imereTis<br />

mefe bagrat III-s (1510-1565), da kaxeTis mefe<br />

levans (1518-1574) SesTavaza ierusalimis dacvaSi<br />

monawileobis miReba. mefeebs SeuerTda samcxis<br />

aTabagi yvaryvarec (aTabagebi maSin qristianebi<br />

iyvnen da ierusalimSi eklesiac hqondaT<br />

agebuli). maT gaerTianebul laSqars<br />

ierusalimi daukavebia. sulTanma amisaTvis maT<br />

gadasca <strong>wminda</strong> adgilni: saflavi uflisa,<br />

golgoTa, beTlemi da jvris monasteri. kaxeTis<br />

mefe levanma ierusalimidan wamoiRo nawili<br />

cxovelmyofelisa jvrisa, romelic uZvirfasesi<br />

TvlebiT Seamko da<br />

kaxeTis alaverdis samitropolo taZarSi<br />

daasvena. manveierusalimis sapatriarqos sofeli<br />

`aRdgoma~ uboZa.<br />

TurqeTis imperiaSi, sulTan mahmed II-dan<br />

moyolebuli me-17 saukunemde yvela muslimi<br />

mmarTveli aaxlebda xalifa omaris mier<br />

ierusalimis patriarqisadmi gacemul dacvis<br />

firmans; magram me-17 saukunis meore naxevridan,<br />

kaTolikeTa da somexTa intrigebis wyalobiT,<br />

marTlmadideblebis poziciebi Sesustda da<br />

firmani aRar ganaxlebula. qarTvelebma<br />

dakarges yvela Tavisi eklesia-monasteri da<br />

privilegia.<br />

XIX saukuneSi osmaleTis imperiaSi miRebuli<br />

iyo kanoni rwmenis Tavisuflebis Sesaxeb,<br />

romlis ZaliTac saxelmwifom oficialurad<br />

cno kaTolikeTa, berZen-marTlmadidebelTa da<br />

somex-monofizitTa,<br />

iseve, rogorc ebraelebis, religiuri uflebebi.<br />

axali konstituciiT, TurqeTSi erovnul<br />

umciresobebad, romelTac TavianTi<br />

warmomadgenlebi unda hyolodaT saxelmwifo<br />

marTvis organoebSi, swored am religiuri<br />

mimdinareobis warmomadgenlebi<br />

ganisazRvrnen.,vinaidan TurqeTis imperiaSi<br />

(iseve rogorc ruseTSi) aRwera xdeboda


1908-1947<br />

anglikanuri<br />

qristianoba<br />

1947<br />

dRemde<br />

iudaizmi<br />

didi<br />

britaneTis<br />

kolonia<br />

religiuri, da ara eTnikuri, niSniT, qarTvelTa<br />

udidesma nawilma TurqeTSi islami miiRo da<br />

Turqebad aRiwerebodnen.<br />

TurqeTis imperiaSi, sulTan mahmed II-dan<br />

moyolebuli me-17 saukunemde, yvela muslimi<br />

mmarTveli aaxlebdaxalifa omaris mier<br />

ierusalimis patriarqisadmi gacemul dacvis<br />

firmans; magram me-17 saukunis meore naxevridan,<br />

kaTolikeTa da somexTa intrigebis wyalobiT,<br />

marTlmadideblebis poziciebi Sesustda da<br />

firmani aRar ganaxlebula. qarTvelebma<br />

dakarges yvela Tavisi eklesia-monasteri da<br />

privilegia.<br />

XIX saukuneSi osmaleTis imperiaSi miRebuli<br />

iyo kanoni rwmenis Tavisuflebis Sesaxeb,<br />

romlis ZaliTac saxelmwifom oficialurad<br />

cno kaTolikeTa, berZen-marTlmadidebelTa da<br />

somex-monofizitTa, iseve rogorc ebraelebis,<br />

religiuri uflebebi. axali konstituciiT,<br />

TurqeTSi erovnul umciresobebad, romelTac<br />

TavianTi warmomadgenlebi unda hyolodaT<br />

saxelmwifo marTvis organoebSi, swored am<br />

religiuri mimdinareobis warmomadgenlebi<br />

ganisazRvrnen. vinaidan TurqeTis imperiaSi<br />

(iseve rogorc ruseTSi) aRwera xdeboda<br />

religiuri, da ara eTnikuri, niSniT, qarTvelTa<br />

udidesma nawilma TurqeTSi islami miiRo da<br />

Turqebad aRiwerebodnen.<br />

axali kanoni religiis Sesaxeb ar miuRiaT.<br />

marTlmadidebelTa interesebs isev berZeni<br />

patriarqebi gamoxatavdnen. <strong>qarTvelebi</strong>, cxadia,<br />

ar Canan.<br />

israeli axali kanoni religiis Sesaxeb israelsac ar<br />

miuRia da qveyanaSi isev TurqeTis imperiis<br />

dros miRebuli kanonebiTaa regulirebuli<br />

konfesiaTaSorisi urTierTobebi: qristianebi<br />

oficialurad warmodgenilni arian<br />

kaTolikeebiT, berZnebi marTlmadideblebiTa da<br />

monofiziti somxebiT, Tumca Tavisi saeklesio<br />

misiebi aqvT protestan-<br />

tebsac, rus marTlmadideblebsac, siriel, kopt<br />

da eTiopiel monofizitebsac.<br />

qarTvelebma daiwyes <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> dabruneba.<br />

beTlemSi daarsda saqarTvelos sapatriarqos


danarTi3.<br />

religiur-kulturuli centri, romelSic <strong>wminda</strong><br />

ninos dedaTa monasteri moqmedebs. lodSi,<br />

<strong>wminda</strong> giorgis qalaqSi, gaixsna qarTuli<br />

saxli. qarTvel piligrimTa moZraoba masobrivi<br />

gaxda.<br />

saqvelmoqmedo fondis - “sasuliero akademiis”-s Sesaxeb<br />

saqvelmoqmedo fondi `sasuliero akademia” davafuZneT am wignis avtorma,<br />

maia rCeuliSvilma da rusudan kervaliSvilma 2006 wlis dasawyisSi<br />

saqarTvelos kaTalikos patriarqis, ilia meoris, kurTxevebis Sesasruleblad.<br />

FkerZod, fondis mTavari mizania saxsrebis Segroveba samebis taZris<br />

teritoriaze sasuliero akademiis axali Senobis asagebad. samuSaoebi ukve<br />

daiwyo.<br />

fondis mTavari miRwevaa saxsrebis Segroveba, romliTac SeviZineT iqna<br />

samoTaxiani saxli TurqeTSi, arTvinis maxloblad, istoriul xanZTaSi, wm.<br />

grigol xanZTelis mier agebuli taZris ezoSi. vinaidan TurqeTis sasazRvro<br />

raionebSi jer akrZalulia uZravi qonebis ucxoelebisaTvis miyidva, saxli<br />

formalurad gaformda kompania “centr pointis” erT-erTi Turqi partnioris<br />

saxelze, rac mis mier dadasturebulia oficialuri xelSekrulebiT. saxlis<br />

sayidlad saWiro Tanxa Semoswires “centr-pointis”, didi diRmis - “oazisis” da<br />

vaSlijvris - “dakiduli baRebis” mSeneblobebma - 30 000 amerikuli dolari<br />

(mTavari menejeri, maia gvimraZe) da piradad guram rCeuliSvilma - 10 000<br />

amerikuli dolari.<br />

amasTan erTad fondi miznad isaxavs mosaxleobis religiur ganaTlebaSi<br />

monawileobas, risi magaliTic es wignia. wignis pirveli gamocema gamovida 2006<br />

wlis aprilSi da daurigda aRdgomas <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> Casul qarTvel<br />

piligrimebs. amJamad, mzaddeba masalebi aTonis <strong>wminda</strong> mTaze da amalfias<br />

(italia) wm. andria pirvelwodebulis monasterze, sadac misi <strong>wminda</strong> nawilebia<br />

dakrZaluli.<br />

fondi aseve afinansebs samecniero kvlevebs istoriis RvTismetyvelebis<br />

sferoSi, razedac xelSekruleba gaaforma saqarTvelos politologTa<br />

asociaciasTan, da ramdenime sxva saqvelmoqmedo proeqts, maT Soris baTumisa<br />

da qobuleTis eparqiasTan arsebuli sabavSo saxlis aRsazrdelTaTvis.<br />

proeqtsa da wignSi gamoyenebuli wyaroebis Sesaxeb (bibliografia) informaciis<br />

miReba SesaZlebelia Cvens veb-gverdze<br />

www.theohistory.ge<br />

fondis misamarTia:<br />

Tbilisi, WavWavaZis gamz. 66


tel. (822) 225015<br />

fondis eleqtronuli misamarTia: vrcheulishvili@centerpoint.ge<br />

danarTi 4.<br />

“ra bednierebaa iyo qarTveli!” anu <strong>qarTvelebi</strong> uflis saflavze<br />

rogorc davrwmundiT, <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> <strong>qarTvelebi</strong>s roli namdvilad<br />

istoriuli da unikaluria. UerTia, rodesac amaze qarTuli saeklesio tradicia<br />

mogviTxrobs. magram istorikosisTvis aucilebelia sxva wyaroebis mier am<br />

faqtebis dadastureba. Torem, cota ar iyos, Cvens pativcemul mezoblebs<br />

davemsgavsebiT, rodesac amtkiceben, qarTvelebs anbani Cven SevuqmeniTo, mcxeTis<br />

jvaric Cven avageTo da SoTaA rusTavelic Cveneburiao. Aam dros erTaderTi,<br />

rasac sxva wyaroebic adastureben, aris is, rom <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> <strong>qarTvelebi</strong>s<br />

monastrebisa da eklesiebis nawili swored maT ukaviaT. Aamitomac aris<br />

CvenTvis aseTi mniSvnelovani, rodesac wm. ninos mier qarTlis moqcevis ambavs<br />

me-4-5 saukunis somxuri da berZnuli wyaroebi adastureben, rodesac<br />

saqarTveloze, rogorc RvTismSoblis wilxvedr qveyanaze, didi rusi saeklesio<br />

mamebi, wm. serafim saroveli da wm. dimitri rostoveli, mogviTxroben, rodesac<br />

bagrationebis bibliur warmomavlobaze somexi da bizantieli istorikosebi<br />

msjeloben, maT Soris Tavad bizantiis imperatori - konstantine<br />

parfirogenetic, romelic Tavis cnobil naSromSi “ imperiis marTvis Sesaxeb”<br />

xazs usvams <strong>qarTvelebi</strong>s gansakuTrebul urTierTobebs <strong>wminda</strong> miwasTan da<br />

ierusalimTan. amasve aRniSnavs uamravi muslimi avtori. magram yvelaze meti<br />

masala <strong>qarTvelebi</strong>s unikalur rolze <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> Semogvinaxes kaTolike,<br />

anu kaTolikur eklesiaSi daculma arqivebma, vinaidan, jvarosnuli<br />

laSqrobebis periodidan moyolebuli, vatikani ar anelebs mcdelobas <strong>wminda</strong><br />

miwis qristianuli siwmindeebi Tavisi gavlenis qveS moaqcios. erT-erTi aseTi<br />

CvenTvis saintereso naSromis avtoria <strong>wminda</strong> miwis istoriis TvalsaCino<br />

Tanamedrove mkvlevari, <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> franciskanelTa monastris biblioTekari,<br />

mama sabino de sandoli (Father Sabino De Sandoli -Librarian of the Central<br />

Library of the Custody of the Holy Land at the Monastery of Our Saviour.).<br />

misi samecniero avtoriteti emyareba im uamrav unikalur dokumentur masalas,<br />

romelic saukuneebis manZilze biblioTekaSi dagrovda. magaliTad, <strong>wminda</strong><br />

<strong>miwaze</strong> jvarosnuli laSqrobebisa da ierusalimis laTinuri saxelmwifos (1100-<br />

1291 w.w.) Sesaxeb mis mier gamocemuli oTxtomeuli 2100 gverdisagan Sedgeba da<br />

X1-X111 saukunis 70 xelnawers aRwers. Mmis naSromebSi saqarTvelos, ufro<br />

sworad ki <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> <strong>qarTvelebi</strong>s moRvaweobas, mniSvnelovani adgili ukavia.<br />

Aamitomac Cems naSroms Tan erTvis cnobili vatikaneli istorikosis, sabino de<br />

sandolis ,wignidan amonaweri `<strong>wminda</strong> adgilebis mSvidobiani gaTavisufleba<br />

X1V saukuneSi”, sadac moTxrobilia jvarosnebis <strong>wminda</strong> miwidan gaZevebis<br />

Semdeg qristianebisaTvis CamorTmeuli <strong>wminda</strong> adgilebis dabrunebis procesze.<br />

Tu ramdenad unikaluri iyo am movlenebSi da, saerTod, <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong><br />

<strong>qarTvelebi</strong>s roli, Tavad gansajeT. M<br />

akris dacemis (jvarosanTa ukanaskneli dasayrdeni <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>-v.r.) Semdeg<br />

garkveuli periodis ganmavlobaSi dasavleTis mTavrobebi saubarsac ki ver


edavdnen <strong>wminda</strong> adgilebis dabrunebaze an RvTismsaxurebis aRdgenaze. rogorc<br />

aRniSnavdnen, es iyo Sedegi an egviptis mTavrobis arastabilurobisa, an imisa,<br />

rom Tavad es Tema Zalzed feTqebadsaSiSad rCeboda. misi ganxilva mxolod<br />

xangrZlivi keTili urTierTobebis damyarebis Semdeg iyo SesaZlebeli.<br />

meToTxmete saukunis dasawyisSi, mujir-ed-dinis qronikis mixedviT, ierusalims<br />

ewvia saqarTvelos mefis saelCo (25 ivlisi 1305 w.). saelCos SemadgenlobaSi<br />

agreTve iyvnen konstantinopolis imperatoris, andronike paleologis,<br />

warmomadgenlebic. saelCos mizani iyo, eTxova sulTanis moadgilisaTvis,<br />

romelic sulTanis saxeliT moqmedebda, jvris monastris dabruneba, romelic<br />

ierusalimisagan ori kilometris daSorebiT mdebareobs. Aakris dacemis Semdeg<br />

(1291) is okupirebuli iyo arabTaA mier (1293). Ddidi mecadineobis Sedegad is<br />

daubrunda qarTvel berebs. Aam warmatebulma mcdelobam Seaguliana qarTveli<br />

berebi, kvlav miemarTaT sulTanisaTvis. Kkonstantinopolis imperatoris<br />

SuamdgomlobiT, isini moiTxovndnen, maTTvis gadaecaT golgoTa. (1308). albaT,<br />

am garemoebaTa gamo maT SeZles golgoTaze dabruneba da is, rom miiRes<br />

ufleba, ori beri darCeniliyo <strong>wminda</strong> saflavis eklesiaSi. maTi yofna am<br />

adgilze daadastures dasavlelma piligrimebma oci wlis Semdegac. zustad<br />

ucnobia, rodis miiRes qarTvelebma <strong>wminda</strong> saflavis gasaRebi. isini flobdnen<br />

maT 1340-1345 wlidan.<br />

Cven SegviZlia vTqvaT, rom egviptis sulTanis mxridan am daTmobis Semdeg<br />

qristianebma isev ganaaxles RvTismsaxureba (saubaria uflis saflavze-v.r.),<br />

miuxedavad imisa, rom es martiv da daxurul formas atarebda (e.i. wlebis<br />

manZilze wirva-locvas uflis saflavze mxolod qarTveli berebi<br />

aRavlendnen!!!-v.r.) gasakviri ar aris, rom qarTvelebma aRadgines <strong>wminda</strong> jvris<br />

monasteri da eklesia. Aaq maTi sakuTreba eWvgareSea, vinaidan Senoba<br />

datovebuli iyo im movlenebamde mxolod ramdenime wliT adre. Ggasakviria<br />

sulTanis araCveulebrivi keTilganwyoba, romelic berebis daSvebaSi<br />

golgoTaze da maTTvis <strong>wminda</strong> saflavis eklesiaSi darCenis uflebis micemaSi<br />

gamoixata. eWvgareSea, rom amas hqonda Tavisi mizezebi, romlebmac sulTanis<br />

gadawyvetilebaze imoqmedes. albaT, Tu daubrundebiT istoriis furclebs, Cven<br />

SevZlebT, ukeT gavigoT es movlenebi.”<br />

“<strong>qarTvelebi</strong> Zalian adre gaqristiandnen. isini monawileobdnen nikeis<br />

(325w.) saeklesio krebaze. Eeklesiurad isini damokidebulni iyvnen antioqiis<br />

sapatriarqoze. politikurad isini bizantiis imperiis proteqtoratis qveS<br />

imyofebodnen.Yyovelive es ganmartavs, ratom miiRo berZnuli wesi maTma<br />

eklesiam da ratom iyeneben isini liturgiisas berZnul enas.<br />

<strong>qarTvelebi</strong> arabTa, TurqTa, sparselTa da monRolTa dapyro-<br />

bis msxverplni iyvnen, romlebic maT gamahmadianebas cdilobdnen. <strong>qarTvelebi</strong>,<br />

rogorc brZolaSi uSiSari, iseve, rwmenaSi mtkiceni aRmoCndnen. Bbevri<br />

ubedurebis miuxedavad, saqarTvelo saeklesio aqtivobis mudmivi wyaro iyo.<br />

Uukve meoTxe saukunis bolodan qveyana agzavnida bevr bers, romelsac<br />

aRmoaCendiT bizantiis mTel imperiaSi: antioqiasa, kviprosSi, biTviniaSi, aTonis<br />

mTaze, iseve rogorc konstantinopolSic. maT daafuZnes uamravi monasteri<br />

palestinaSi. maT Soris iyo <strong>wminda</strong> sabas monasteri ierusalimis maxloblad,<br />

iudeis udabnoSi. aRsaniSnavi,a agreTve is monasteri, romelic mdebareobs<br />

<strong>wminda</strong> iakob didis Caqolvis adgilze (nayidi somexTa mier XV11 saukuneSi), da


adre naxsenebi <strong>wminda</strong> jvris monasteri, romelic aSenda, an aRdgenil iqna 1040<br />

wels.. Aamas garda iyo mravali naklebad mniSvnelovani adgili (ai, ase unda<br />

sabuTdebodes istoriuli pretenziebi! -v.r.).<br />

<strong>qarTvelebi</strong> farTod da mZlavrad iyvnen warmodgenilni <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>. 1050<br />

wlidan maT miaRwies uflebas, monawileoba mieRoT wirvaSi <strong>wminda</strong> saflavze.<br />

imave wels maTma mefem, bagratma, sTxova konstantinopolis imperator<br />

konstantine X1 monomaxs golgoTis naxevari. savaraudod, es samxreT naxevari<br />

iyo. (dRes golgoTis es nawili Tavad laTinelebs ekuTvnis. somxebisagan<br />

gansxvavebiT, isini ar malaven, rom qarTvelTa sakuTrebas floben dRes.<br />

Aamitomac, maTTan molaparakeba sakuTrebis garkveuli nawilis dabrunebaze<br />

Zalzed perspeqtiulad meCveneba-v.r.).Mman aseve iTxova qarTveli episkoposis<br />

daSveba ierusalimSi. qarTveli episkoposi iyo ierusalimSi Turqebis mosvlamde<br />

(1071 w.). jvarosnuli laSqrobebis periodis piligrimebi ar aRniSnaven<br />

<strong>qarTvelebi</strong>s yofnas <strong>wminda</strong> saflavze, albaT, imitom, rom isini berZnuli wesis<br />

arab mrevlTan erTad monawileobdnen saeklesio dResaswaulebSi ( vinaidan<br />

jvarosnebis dros yvela marTmadidebeli praqtikulad gandevnili iyo taZridan<br />

da mxolod laTinelebi daepatronen mas. - v.r.).<br />

X111-X1V saukuneebSi <strong>qarTvelebi</strong> gamorCeuli privilegiebiT sargeblobdnen sxva<br />

qristianebs Soris. EgansakuTrebiT 1250 wlis Semdeg, mamluqi sulTanebis<br />

dinastiis mmarTvelobis periodSi. jeims de vitri (James de Vitry (1226) werda,<br />

rom, sanam sxva qristianebs uWirdaT ierusalimSi moxvedra da Zalzed<br />

gaWirvebulad arsebobdnen iq, qarTvelebs qalaqSi Tavisuflad Sesvla<br />

SeeZloT. Efaqtia, rom, rodesac qarTveli piligrimebi Camodiodnen, isini<br />

qalaqSi Sediodnen aRmarTuli gaSlili droSebiT. maT ar axdevinebdnen<br />

qristianebisaTvis dawesebul gadasaxads.<br />

bevri qarTveli msaxurobda egviptelTa jarSi, romelic icavda rogorc<br />

eviptes, aseve dapyrobil teritoriebs. maT Seqmnes mamaci da morwmune meomarTa<br />

korpusi. Aamitom maT garkveuli gavlena hqondaT kairos xelisuflebaze da<br />

maTi ubralo Tanamemamuleebi sargeblobdnen maTi dacviT da privilegiebiT.<br />

sulTanma en-naserma kargad icoda, rom aTasobiT qarTveli aseve msaxurobda<br />

monRolTa jarSic. Ees ar awuxebda mas, vinaidan man aseve icoda, rom iyvnen<br />

sxva mamaci <strong>qarTvelebi</strong>c, romlebic erTgulad emsaxurebodnen mis mamluqur<br />

reJims sakuTar samxedro ZalebSi.<br />

am mizeziT advili gasagebia, saidan hqondaT qarTvel sasuliero pirebs rwmena<br />

da gambedaoba, eTxovaT egviptis sulTanisaTvis <strong>wminda</strong> jvris eklesia<br />

ierusalimSi, golgoTa, ori beris yofna <strong>wminda</strong> saflavis eklesiaSi da rogor<br />

daeuflnen isini uflis saflavis gasaRebs.” (ix. Sabino De Sandoli,<br />

Ointernetis misamarTi.<br />

http://www.christusrex.org/www2/liberation/index.html#part3 Targmani Cemia-<br />

v.r.)<br />

me adrec msmenia, rom qarTvelebs golgoTa gvekuTvno<br />

dao, Mmagram, <strong>wminda</strong> cecxlis gardamosvlisas uflis saflavis<br />

samlocvelosTan sapatio stumrebis tribunaze moxvedrili, imas rogor<br />

vifiqrebdi, rom es adgili SemTxveviT ki ar damikavebia, aramed winaprebis<br />

damsaxurebis gamo mekuTvnis-meTqi. aTwleulebis manZilze mxolod qarTveli<br />

berebi icavdnen <strong>wminda</strong> saflavis am samlocvelos da wirva-locvasac mxolod


isini aRavlendnen uflis saflavze! mimixvdebiT, ratom vuyurebdi, rogorc<br />

<strong>wminda</strong> miwis axalbeda stumars, zemodan-qvemoT (pirdapiri da gadataniTi<br />

mniSvnelobiT) tribunis qveS mdgar moskovis mers. albaT, gasagebia, ratom<br />

vfiqrob ierusalimSi moxvedrili: “dideba ufals! ra bednierebaa, iyo<br />

qristiani, ra bednierebaa, iyo qarTveli! ” anu erTi cnobili naTqvamis<br />

perifrazi rom gavakeToT, “me qarTveli var, maSasadame, marTlmadidebeli var”!<br />

danarTi 5<br />

rogor davbrundiT <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong><br />

(beTlemisa da lodis saxlebis SeZenis Sesaxeb)<br />

2002 wlis gazafxulze uwmindesma da unetaresma,<br />

kaTalikos-patriarqma, ilia meorem locva-kurTxeva momca, saTaveSi<br />

Cavdgomodi <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> eklesiis asagebad nakveTis SeZenas. aRmoCnda, rom<br />

amisaTvis daaxloebiT 180 000 dolari iyo saWiro. rom Sevbede, amodena Tanxa<br />

ara maqvs-meTqi, uwmindesma mipasuxa: “Svilo, am saqmes xeli mokide da fuli<br />

mogivao”. Ees sityvebi Cveulebriv gamxnevebad miviRe. Mmeore dResve nakveTis<br />

SeZenas xeli Cemma meuRlem, maiam, da misma dam, rusudanma, mohkides, vinaidan<br />

ukve uZravi qonebis sferoSi moRvaweobdnen. israelidan faqsiT nakveTis gegma<br />

gamoiTxoves. am dros oTaxSi “centr-pointis” axali klienti Semosula da<br />

SemTxveviT es gegmac daunaxavs. rodesac uwmindesis kurTxeva Seutyvia, uTqvams:<br />

“Tqven Tu banks mayidinebT, me am nakveTs gayidinebTo”. es kaci aRmoCnda<br />

ruseTSi moRvawe cnobili qarTveli biznesmeni mamuka jinWaraZe. sul male<br />

mamuka bankis mflobeli gaxda (dRevandeli “saxalxo banki”), beTlemSi<br />

eklesiisaTvis saxli SeviZineT, xolo “centr-pointi” saqarTveloSi umsxviles<br />

uZravi qonebis kompaniad iqca, anu fuli marTlac mogvivida.Aai, ra Zala hqonia<br />

uwmindesis locva-kurxevas!<br />

Aamave istoriam sxva ramec dagvanaxa: yvela didi erovnuli saqmis<br />

keTebas, Tundac es eklesiisaTvis aseTi sasikeTo saqme iyos, uamravi<br />

winaamRdegoba eqmneba. udidesi brZolebi daiwyo mis CasaSlelad. maT Soris im<br />

adamianebis mxridanac, visac CvenTvis xelis Sewyoba samsaxureobrivadac<br />

evaleboda. TiTqosda <strong>wminda</strong> miwa ganwirulia mudmivi dapirispirebisaTvis.<br />

bibliis mixedviT, asec aris. amitom swored ierusalimSi igrZnoba yvelaze<br />

metad keTilisa da borotis dausrulebeli brZola. aq Segnebulad ar<br />

vasaxeleb im adamianebs, vinc xels gviSlida saxlis SeZenaSi. aseTebs istoria<br />

ubralod iviwyebs. axsovT saqmis mkeTeblebi. Cveni ojaxis wevrebi, uwinaresad<br />

maia da rusudani, bednierebi varT imiT, rom mamuka jinWaraZesTan, mama<br />

iliasTan (nasiZe) da deda evgeniasTan (maxaraZe) erTad SevasruleT uwmindesis<br />

locva-<br />

kurTxeva da monawileoba miviReT beTlemSi saxlis SeZenis saqmeSi. cxadia,<br />

amaSi bevri sxva adamianic dagvexmara, maT Soris mamuka jinWaraZis Zma dimitri,<br />

vis saxelzec gaformda beTlemis saxli sapatriarqosaTvis gadacemamde, da<br />

palestineli advokatiT - raid amaia. UCveni wamowyeba, RvTis wyalobiT, uamravma


adamianma aitaca. beTlemis <strong>wminda</strong> ninos monasterSi qarTvel momlocvelTa<br />

jgufma karis eklesia aago. gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia axalgazrdebis aqtiuri Cabma am saSviliSvilo saqmeSi. Bnika<br />

alaviZem, aCiko gegenavam, giorgi isakaZem, nika beriZem, guram rCeuliSvilma,<br />

meri gverdwiTelma da bevrma maTma Tanatolma da megobarma aqtiuri<br />

monawileoba miiRes saqvelmoqmedo fondis<br />

- “<strong>wminda</strong> miwa” dafuZnebaSi, romelTa saxsrebiTac SeiZines “qarTuli saxli”<br />

lodSi. Ffondis damfuZnebelTagan gansakuTrebiT gamovyofdi Cvens ebrael<br />

megobrebs, giorgi biniaSvilsa da israel boTeraSvils, romelTa Rvawli<br />

sagangebod daafasa saqarTvelos kaTalikos-patriarqma, ilia meorem. fondis<br />

damfuZnebelTa da SemomwirvelTa sruli siis gamoqveynebas dagvpirda mama<br />

ilia nasiZe, rasac, albaT, uaxloes dros gavakeTebT. manamade ki maTi gamorCeva<br />

SegiZliaT gansakuTrebuli vercxlis an oqros samajuriT, romelic fondis<br />

wevrebisaTvis uwmindesis locva-kurTxeviT damzadda.<br />

BEbeTlemis mniSvneloba yvela qristianisaTvis cnobilia. aq gankacda, anu<br />

daibada miwierad, macxovari ieso qriste. RvTismSoblis wilxvedri qveynis<br />

eklesiam qonebis aRdgena <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> rom beTlemidan daiwyo, amaSi, cxadia,<br />

uflis nebaa.<br />

beTlemi palestinis avtonomiis teritoriaa. iq mosaxvedrad israelis gamSvebi<br />

punqti unda gaiaro. P dRes beTlemel qristianebs uWirT, Tu gasul saukuneSi<br />

mosaxleobis 60 % qristiani iyo, amJamad maTi raodenoba 25 000 kacs Seadgens,<br />

anu mosaxleobis 20%-ze naklebia. beTlemSi Caasaxles uamravi palestine-li<br />

devnili, ramac muslimTa raodenoba mkveTrad gazarda. Mmosaxleobis 30%<br />

hamasis wevria da adgilobrivi arCevnebic maT moiges, ramac kidev ufro<br />

daamZima qristianTaA mdgomareoba. am pirobebSi axali qristianuli monastris<br />

gaxsna, namdvilad, saSuri saqmea ara marto saqarTvelosaTvis, aramed Tavad<br />

qristiani palestinelebisa da, saerTod, yvela qristianisaTvis.<br />

swored am monastris molocvisas, zemoTxsenebul axalgazrda<br />

qarTvel piligrimebs mouvidaT monastris gverdiT arsebuli nakveTis SesaZenad<br />

fulis Segrovebis idea. Sesabamisi davaleba mieca imave raid amaias, advokats,<br />

romelic maia rCeuliSvilma pirveli saxlis SesaZenad daiqirava, da romelmac<br />

ara marto bolomde miiyvana is saqme, aramed SemdgomSic ara erTxel daexmara<br />

monastris monazvnebs. is arabi qristiania, sapatriarqos iuristi da dedamisTan<br />

erTad qarTuli monastris xSiri stumari. (<strong>qarTvelebi</strong> rom gaicno, mas Semdeg<br />

dedamisi qarTvel rZalze ocnebobs!) mezobelma nakveTi 300 000 dolari<br />

daafasa. Seiqmna sagangebo fondi da, rogorc mogaxseneT, Tanxac maleve<br />

Segrovda. magram moulodnelad mezobelma piroba Secvala da Tanxa 700 000-mde<br />

gazarda. maSin, maia <strong>rCeuliSvili</strong>s winadadebiT da kaTalikos-patriarqis<br />

locva-kurTxeviT, gadawyda axali saxlis SeZena ara beTlmSi, sadac monasteri<br />

ukve arsebobda, aramed lodSi, es moxda Aramdenime mizezis gamo: jer erTi, rom<br />

lodi israelis teritoriaze mdebareobs, ierusalimsa da Tel-avivs Soris,<br />

swored lodSia ganlagebuli ben-gurionis sax. saerTaSoriso aeroporti;<br />

Mmeore, rom lodSi bevri qarTveli ebraeli cxovrobs, maT Soris Cveni ojaxis<br />

megobari - israel boTeraSvilic, romelic gia biniaSvilTan erTad ara marto<br />

saxlis yidvaSi dagvexmara, aramed dResac yuradRebas ar aklebs “qarTul<br />

saxls”. Ddiax, aseTi oficialuri statusi mianiWa lodis municipalitetma<br />

axladSeZenil qonebas, rac, erTi mxriv, saqarTvelosadmi israelis


xelisuflebis keTilganwyobaze, xolo, meore mxriv, israelSi da, kerZod,<br />

lodSi qarTveli ebraelebis maRal avtoritetze migvaniSnebs. rac mTavaria,<br />

lodic namdvilad <strong>wminda</strong> adgilia qristianTaTvis, gansakuTrebiT ki<br />

<strong>qarTvelebi</strong>sTvis, vinaidan aq mdebareobs <strong>wminda</strong> giorgis saflavi, sadac<br />

aSenebulia marTlmadidebluri eklesia. wm. giorgi xom saqarTvelos zeciuri<br />

mfarvelia. swored mis saxelzea agebuli saqarTveloSi yvelaze meti eklesia.<br />

unda aRvniSnoT, rom <strong>wminda</strong> giorgis udides pativs miageben ara marto<br />

qristianebi, aramed muslimebic. Mwm. giorgis saxelze meCeTic ki aris agebuli<br />

misi saflavis eklesiis gverdiT. beTlemSi mcxovrebi arabebi mas al-xurds<br />

uwodeben da qristianebi da muslimebi erTad loculoben mis salocavSi.<br />

Mmuslimebi bavSvebsac ki naTlaven, vinaidan miaCniaT, rom iq monaTluli bavSvi<br />

ufro janmrTelia. muslimebis aseTi damokidebuleba qristianuli siwmindeebis<br />

mimarT ar aris axali,Erazec ukve mogaxseneT. mTavaria, rom aseTi faqtebi<br />

kargad unda icodnen rogorc qristianebma, aseve muslimebma, raTa msoflio<br />

ufro usafrTxo gaxdes. Cven erTad unda vicxovroT am qveyanaze. ierusalimi<br />

imitomac aris msoflios sulieri centri, rom aq sxvadasxva religiis<br />

warmomadgenlebi loculoben erT goja <strong>miwaze</strong>, rogorc TbilisSi.<br />

mSvidoba ierusalimsa da saqarTvelosa zeda!<br />

<strong>vaxtang</strong> <strong>rCeuliSvili</strong><br />

Tbilisi-mcxeTa-ierusalimi-beTlemi-giorgiopolisi (lodi)<br />

2002-2007w.w.<br />

danarTi 6<br />

ierusalimis wmida adgilebis mokle mimoxilva<br />

Zveli ierusalimi galavanSia moqceuli, romelsac ramdenime karibWe aqvs.<br />

galavani TurqeTis sulTnis, suleimanis mier, 1537-1541 wlebSi aris aRdgenili.<br />

gadmocemiT, sulTans sizmrad unaxavs, rogor daglejdnen lomebi, Tuki<br />

ierusalimis galavans ar aRadgenda. swored amitom, mis mier ganaxlebuli<br />

galavnis erT-erT karibWeze lomis Tavebia amokveTili, mas “lomTa” karibWes<br />

uwodeben. galavans Svidi moqmedi da ramdenime daxuruli karibWe aqvs.<br />

rodesac ierusalimis galavnis mSenebloba dasrulebula, sulTans<br />

piradad Seumowmebia galavani. rogorc aRmoCnda, mefe daviTis saflavi sionis<br />

mTaze, galavnis gareT iyo darCenili. sulTans arqiteqtorebisTvis ukiTxavs,<br />

Tu ratom darCa es <strong>wminda</strong> saflavi galavans miRma. rogorc Pgairkva,<br />

arqiteqtorebs ar scodniaT, rom daviTis saflavi muslimTaTvisac siwmindes<br />

warmoadgenda. ganrisxebul sulTans yuranis arcodnisTvis, arqitetorebi iqve,<br />

galavnis kedelze CamouxrCvia. maTi saflavebis naxva dResac SesaZlebelia<br />

`iafos” karibWesTan.<br />

`iafos” karibWe qalaqis dasavleT SesasvlelSi mdebareobs. Aam<br />

adgilidan yvelaze male moxvdebiT uflis saflavis eklesiaSi. samxreTis<br />

kedelSi, “sionisa” da e.w. “nagvis” karibWeebia ganlagebuli. aRmosavleTis


kedelSia “lomebis karibWe”, xolo galavnis CrdiloeT mxares, “irodisa” da<br />

“damaskos” karibWeebi icavs. es suleimanis dros aSenebuli karibWeebia. meSvide,<br />

e.w. `axali” karibWe ki X1X saukuneSi augiaT.<br />

yvelaze grandiozuli , e.w. `oqros” karibWe , romliTac macxovari<br />

sazeimod Sevida paseqis dResaswaulze, ukve ramdenime saukunea rac Caketilia.<br />

ase aRsrulda bibliuri winaswarmetyveleba: `es karibWe daxSuli iqneba, ar<br />

gaiReba da kaci ar Seva masSi, radgan israelis RmerTi Sevida masSi da iqneba<br />

igi daxSuli” (ezekieli, 44:2). am adgilidan Zvel qalaqSi Sesvla mxolod e.w.<br />

`lomTa” karibWidan aris SesaZlebeli. mas `wm. stefanes” karibWesac uwodeben,<br />

radgan, aqve axlos stefane pirveldiakoni CauqolavT.<br />

`iafos” karibWidan patara moedanze moxvdebiT. marjvena mxares didi<br />

Senoba mdebareobs, romelSic sastumroa ganTavsebuli. am Senobis<br />

ebraelebisaTvis miyidvis mcdelobisTvis, patriarqi irineosi gadaayenes. saqme<br />

imaSi gaxlavT, rom ierusalimi oTx nawilad: qristianebis, ebraelebis,<br />

somxebisa da muslimebis ubnebad iyofa. TiToeuli religiuri Temi maT Soris<br />

arsebul sazRvars mkacrad akontrolebs. QmarTlmadidebel qristianTa Temis<br />

Senobebis didi nawilis mflobeli, berZnuli sapatriarqoa, romelic isaraelSi<br />

uZravi qonebis yvelaze msxvili mepatronea. Senobebs is mravalwliani, zogjer<br />

uvado ijariTac ki gadascems sxvadasxva iuridiul Tu fizikur pirs im<br />

pirobiT, rom maTi sxva pirze gasxviseba mxolod sapatriarqos dasturiT<br />

moxdeba. axali garigebis Tanxis 30% isev sapatriarqos ericxeba. Aam wess<br />

`tabu~ hqvia da is Zalian arTulebs, istoriul zonaSi, uZravi qonebis yidvagayidvas.<br />

magaliTad,Pjvris monastris mimdebare miwebi, sapatriarqos 50 wliT<br />

aqvs miqiravebuli israelis mTavrobisTvis. Aaq prezidentis rezidencia da<br />

qneseTi - israelis parlamenti aris ganlagebuli, rac Seexeba sadavo Senobas,<br />

israelis mTavroba, axali patriarqisagan, ebraeli investorebisaTvis mis<br />

gadacemas, anu garigebis pirobis Sesrulebas iTxovs, manamade ki oficialurad<br />

ar cnobs mas.<br />

vnebis kviris `wiTel” paraskevs ierusalimSi Casuli piligrimebi<br />

msvlelobaSi monawileoben, msvleloba im gzaze imarTeba, romliTac<br />

sikvdilmisjili, jvarmokidebuli macxovari pretoriumidan golgoTamde avida.<br />

momlocvelebs xelSi jvrebi, xatebi da droSebi uWiravT.<br />

am gzis zust marSrutze, sxvadasxva qristianuli konfesiebis<br />

warmomadgenlebs, dResac gansxvavebuli azri gaaCniaT. adre msvleloba<br />

geTsemaniis baRidan mRvdelmTavar kaiafas saxlis gavliT miemarTeboda<br />

golgoTisaken. mogvianebiT tradiciuli marSruti Camoyalibda. igi “lomTa~<br />

karibWidan iRebs saTaves da `via delarosas” (Via Delarosa) gavliT midis<br />

golgoTamde.<br />

marTlmadideblebi msvlelobas geTsemaniis baRidan iwyeben. aq Seipyres<br />

macxovari, aq mdebareobs mariam RvTismSoblis saflavis taZari, sadac<br />

yovladwmnida qalwulis mSoblebi, ioakime da ana arian dakrZalulni, aqvea<br />

ioseb marTalis saflavic. saflavebi, miwis donidan 50 safexuriT qvemoT<br />

arsebul mRvimeSia ganlagebuli. amave mRvimeSi zecad amaRlebamde<br />

RvTismSoblis sxeulic esvena. eklesiasTan axlos, wm. stefane pirveldiakonis<br />

samlocveloa, radgan swored aq Caqoles igi.<br />

geTsemaniis baRidan momlocvelebi `lomTa” karibWiT Zvel qalaqSi<br />

Sedian. Mmas qristianebi “wm. stefanes” karibWesac uwodeben.. mefe herodes


xanaSi aq antoniusis cixe mdebareobda, romelSic mogvianebiT pretoriumma -<br />

romaelTa prokuratorebis rezidenciam daido bina.Aswored aq, pilatesTan<br />

miiyvanes Sepyrobili ieso qriste. aqedan iwyeba quCa, romelic uflis wamebis<br />

gzas miyveba golgoTamde. Ggzis dasawyisSi, im adgilze, sadac gadmocemiT<br />

yovla<strong>wminda</strong> RvTismSobeli daibada, wm. anas laTinuri eklesiaa. kaTolikeebs,<br />

marTlmadideblebisagan gansxvavebiT, RvTismSoblis ubiwod Casaxvis swamT.<br />

am adgils pirveli “gaCereba” hqvia. Aase eZaxian am gzis yvela samaxsovro<br />

adgils, sadac saxarebis an qristianuli tradiciis mixedviT ieso qriste<br />

gaCerda.Aam adgilebze, zoggan eklesiebi da samlocveloebia aSenebuli, zoggan<br />

ki samaxsovro dafebia ganTavsebuli. romauli tradiciiT sul 14 `gaCereba”<br />

arsebobs, maTganUukanaskneli xuTi, uSualod macxovris saflavis taZarSi<br />

mdebareobs.Bbolo, meToTxmete “gaCereba”ki Tavad uflis saflavia.<br />

pirveli `gaCereba” uflis gaSoltvis adgilzea. aq dRes muslimTa<br />

meCeTia. QquCis mopirdapire mxares laTinuri monasteria, aq macxovris jvris<br />

samlocveloa, sadac gadmocemiT macxovars mxrebze jvari ahkides (ioane 19; 13-<br />

17). monasterSi Tqven ierusalimis maketi SegiZliaT ixiloT.<br />

meore `gaCerebasTan~ marTlmadidebluri eklesia mdebareobs, es is<br />

adgilia, sadac cixeSi, ieso qriste da avazakebi hyavdaT damwyvdeuli. mas<br />

zogjer barabas cixesac uwodeben.<br />

mesame `gaCereba” im adgilzea, sadac ieso pirvelad daeca. Aaq<br />

samlocvelo, kaTolike somxebs augiaT. misi restavracia meore msoflio omSi<br />

monawile poloneli jariskacebis mier Segrovebuli TanxebiTYmomxdara.<br />

(somxuri kaTolikuri eklesia jvarosnuli laSqrobis periodidan aris<br />

cnobili da dResac, ZiriTadad evropaSi moqmedebs).<br />

meoTxe `gaCereba” im adgilzea, saidanac mariam RvTismSobeli uyurebda<br />

golgoTisken mimaval, nawameb qristes. Aam eklesias, “mwuxare dedis” eklesia<br />

hqvia da is, Zveli bizantiuri eklesiis nangrevebzea agebuli. Aaqve<br />

Semonaxulia mozaika, RvTismSoblis terfebis gamosaxulebiT.<br />

mexuTe `gaCereba” im adgilzea, sadac quCa marjvniv uxvevs. aq ufals,<br />

paseqis dResaswaulze Camosuli svimon kvirineli Sexvda, romelsac romaelma<br />

jariskacebma qristes jvari ahkides mxrebze da golgoTamde atarebines (maTe,<br />

27: 32, luka, 23:26). aqvea adgili, sadac gadmocemiT, macxovari xeliT kedels<br />

mieyrdno da masze Tavisi anabeWdi datova. amave `gaCerebasTan” mdebareobs<br />

daviT winaswarmetyvelis saflavi da sionis qori - kidev erTi <strong>wminda</strong> adgili<br />

qristianTaTvis.<br />

meeqvse `gaCereba” wm. veronikas saxlTanaa. gadmocemiT wm. veronika erTerTi<br />

imaTTgania, vinc macxovars gzaze Sexvda da saxidan ofli da sisxli<br />

mo<strong>wminda</strong>. Mtiloze uflis saxis gamosaxuleba darCenila. am adgilze kaTolike<br />

berZnebs eklesia auSenebiaT.<br />

meSvide `gaCereba” im adgilzea, sadac ieso meored daeca. aq koptebis patara<br />

eklesiaa. tradiciis mixedviT, am teritoriaze qalaqis karibWe iyo (golgoTa<br />

maSin qalaqis kedlebs miRma mdebareobda).<br />

merve `gaCereba” aRniSnulia jvriTa da warweriT `I”, swored aq mimarTa<br />

macxovarma ierusalimel qalebs: “asulno ierusalimisano, nu stiriT Cems zeda<br />

aramed TavTa TquenTa stirodeT da SvilTa TquenTa” (luka 23:27,28)<br />

mecxre `gaCerebaze” mosaxvedrad igive quCiT cota ukan unda dabrundeT,<br />

vidre quCidan marjvniv, zemoT mimavali safexurebi gamoCndeba.Ees adgili


koptebis sapatriarqos ekuTvnis. aqedan macxovris saflavis taZarSi SegiZliaT<br />

moxvdeT. aqvea eTiopelebis eklesiac, romelTac israelis mTavrobam, uflis<br />

saflavis taZris saxuravze Sesasvlelis gasaRebi gadasca, ramac koptebsa da<br />

eTiopelebs Soris konfliqti gamoiwvia. maTi tradiciiT, uflis saflavis<br />

taZris swored am nawilSia is adgili, sadac abraami isaakis msxverplad<br />

Sewirvas apirebda. eTiopelebi am adgils mefe solomonsac ukavSireben,<br />

romelTa STamomavlebad miiCnevs Tavs maTi samefo dinastia.<br />

ukanaskneli xuTi `gaCereba” Tavad uflis saflavis eklesiaSia.E<br />

meaTe `gaCereba” is adgilia, sadac jariskacebma wili iesos samosze<br />

hyares. qarTuli tradiciiT uflis kvarTi, romelic mTliani da<br />

daunawevrebeli iyo, uflis gangebiT, mcxeTel ebraelebs xvdaT wilad.<br />

meTertmete da meTormete `gaCerebebi” golgoTazea. mecamete `gaCereba~<br />

zeTiscxebis lodTanaa, meToTxmete ki - Tavad uflis saflavTan.<br />

qristianuli samyaros mTavari siwminde, uflis saflavis taZaria.<br />

uflis saflavis Tanamedrove taZari uzarmazari arqiteqturuli<br />

kompleqsia, romelic moicavs golgoTas - kldes, romelzec macxovari acves<br />

jvars da rotondas - uzarmazar gumbaTovan nagebobas, romlis qveS kuvuklia -<br />

uflis saflavis samlocveloa ganTavsebuli. aqvea didi sakaTedro taZari,<br />

patiosani jvris mopovebis miwisqveSa eklesia, wmida elene dedoflis eklesia<br />

da ramdenime samlocvelo (ix. taZris gegma fotogalereaSi). taZarSi<br />

mdebareobs ramdenime monasteric. es <strong>wminda</strong> adgilebi Svid qristianul<br />

eklesias ekuTvnis: berZnul marTlmadidebels, (is marTlmadideblebs<br />

warmoadgens <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>), romaul-kaTolikurs, anu laTinurs, somxurgrigorianuls,<br />

kopturs, eTiopiurs da siriuls (iakobiturs). <strong>qarTvelebi</strong><br />

golgoTas da uflis saflavis samlocvelos gasaRebs flobdnen. maTve<br />

ekuTvnodaT mamamTavari abraamis monasteri, romelic uflis saflavis taZris<br />

mimdebare teritoriaze mdebareobs. aq dRemdea daculi qarTuli warwerebi,<br />

magram droTa ganmavlobaSi, <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong> yvela qarTuli eklesia-monasteri<br />

sxva eklesiebis sakuTrebaSi aRmoCnda. uflis wyalobiTa da saqarTvelos<br />

kaTalikos-patriarqis locva-kurTxeviT daiwyo saqarTvelos eklesiis<br />

dabruneba <strong>wminda</strong> <strong>miwaze</strong>.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!