Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>AHMAD</strong> <strong>A'ZAM</strong><br />
OYIMNING GARASHALARI<br />
matn<br />
Bir mung keladi, qadimlardan tri chiqib, kkragimni qiyib tganicha ertangi<br />
kunimga tortilib turadi bu ingichka sim dor. Bolalik kunlarim shu dorga tizilgan.<br />
Oyim, tizzalarida tikish, nigohlari igna teshigidan tib, uzoq-uzoqlarga – qizliklari<br />
tgan uzoq todagi Garasha degan qishloqqa ketib qolgan. Oir slish olishlaridan<br />
bilaman: e-e, toshqonda turar edik, bir yonoqlar bor edi, bir yonoqlar!<br />
Xayolimga haybatli tolar keladi, sharqiragan soylari byi quyuq yonoqzor. Oyim bir<br />
kuni suv olishga tushsalar, bir odam osmonga shoxalab ketgan shunday yonoqning<br />
tagida unga qarab turib: “E-eh-he! Aqqol solibdi bu!”, degan ekan, shiil solib turgan<br />
yonoq bechora shu zahoti rtasidan qars ayrilib, sinib tushibdi. Kzi shunaqa yomon<br />
odam, bir narsaga tikilmasin, tri blgani odammi, hayvonmi, zicha ysiz sib<br />
yotgan daraxtmi, nima blmasin, shikast yetar ekan. Yaxshi ham kzi yonoqqa<br />
tushgan, oyimga qaramagan, qaragandami, xudo krsatmasin, oyim ham, men ham bu<br />
yerda shunday tirmagan blar edik deb, necha-necha yillar oldingi xavotirdan endi<br />
seskanaman. Qrqqanidan yelkasidagi obkashga ilingan satildagi suvgacha dir-dir<br />
titrayotgan kichkina qiz kz oldimda kelib, Garashaga, oyimning sha yoshliklariga<br />
tushib borib, kzlik odamdan qrigim keladi.<br />
Oyim Garashani gapirishdan oldin bir chuqur nafas olib oladilar-u, meni bu yerda<br />
qoldirib ketadilar. Garashani gapirayotganlarida egilib pastdan kzlariga qarayman:<br />
yii yq, yilagani yosh qolmagan.<br />
Bugunlarga kelib bilaman, yilaydigan kngillarini sha Garashaga qyib kelganlar,<br />
bu kngil ql bshab, tinchini topgani cholari hiy-y degan szsiz faryod blib<br />
izlanadi, yillarning tax-taxidan sizib tib kelib, mening ham yuragimni simillatadi.<br />
Samarqand uch yuzu oltmish dara,<br />
rmadim hech bir odami dusara...<br />
Matalmi, qshiqmi, xirgoyimi, nimaligini bilmayman, boshqa davomi yq. Oyim<br />
menga meni krmay bir qarab qyadilar. zimni keraksiz begona sezib, yuragim<br />
shuvillab ketadi. Srashga tilim aylanmaydi. Bilaman, e-e, bolam, odamzotning bir<br />
gapi-da bu ham, deb qyadilar, xolos. Ichimga ulula kirib, oyimga shu tirishimda<br />
qarab turib, zim krmagan Samarqandning kungurali qoyalari ustidan uchib<br />
tayotgan blaman, pastdagi daralarda olomon shovqinlaydi, ovir-uvurda otim ham<br />
www.ahmad-azam.com<br />
1
umid bilan chiqib turadi, shu uchgan kyi yuragim taka-puka, odami dusaraning iziga<br />
tushganman, uni izlayapman-u, uchratib qolishdan qrqaman; kallasi ikkitami yo orqaoldi<br />
ham bet bitta boshmi deb kz oldimga keltirolmay ham am bosadi. Uning<br />
qligini, ming izlasam ham uchratmasligimni bilib, izlash vahmidan qutulgim<br />
kelmaydi, shu vahmda uchish nimadir mardlik ham berib, oyimning himoyasida<br />
kezaveraman.<br />
p uchganman zim krmagan Samarqandning ustida.<br />
Toshqoni qanaqa blsa, uylari ham toshdan tiklanib, baland devorlar bilan<br />
ralganmikan? aziramizdagi uylar xomishtdan quriladi yo sinch. Imoratlarning<br />
shoshyonligi yq. Chiqib bahorikordan qarasa, hammasi ustiga ubor yoyilgan<br />
klikka kmilib krinadi. ubdin toimiz yetti chaqirim narida, qorlar birinchi sha<br />
yoqqa tushadi, lekin qishda turavermaydi, har qancha yoqqani ham kklamning<br />
boshiga yetmay erib ketadi. ynagani chiqqanda burgut-murgut degan narsalarni<br />
rmaganmiz. Arxar blgan deyishadi, lekin bu ham mahovat, hamma toda<br />
ladigan ayiqning urui ham yq. Xay, nomiga kakligi bor, odamlar tutib,<br />
rqovoqda sayratib qyganini eshitib qolamiz. Toimizning nari yoqlari ichkarilab<br />
ketgan, juda katta deb gap qilishadi, ammo bu yoqdan, aziramizdan kul bosgan<br />
tepalik misol krinadi. To oti blgandan keyin qr tkib tursa, unga qaraganda<br />
ngling ktarilib ketsa-da.<br />
He-e, bu yoqda siqilishdan boshing chiqmaydi. Oyim ustimda qarchiaydek qanot<br />
yozib olganlar: hay bolam, u bilan ynama, bu bilan piyola alishma, xom suv ichma,<br />
oftobaning oftobda qolganiga qlingni ham yuvma, terlab Qipchoqariqqa tushma,<br />
nahor uydan och chiqma, bir tishlam non bilan bir piyolagina choy esingda tursin,<br />
talsang jon qoladimi menda, tirishma gapimga, achchiqchangdan rgildim... seni<br />
odam qilguncha zim lib blamanu...<br />
Tugamaydi! Qaqshashga meni ataylab tuqqanlar, tergab tolmaydilar. Ha, qymang,<br />
deb baqirib ham beraman, yer tepaman, araz qilib sakrab turaman, dalaga ketib<br />
qolaman. E tavba, zimda es yqmi! Axir, ynamaymi hech kim bilan, maktabga<br />
bormaymi, tyga kirmaymi! A, u odam ayirib tirmasa, bir doridimi, keyin tamom, bu<br />
bola yaxshi bola, ovqatdan oldin qlini yuvadi, qlini kasali borlar bilan bir tovoqqa<br />
uzatmaydi, piyola alishmaydi deb qyib qymaydi, olib ketaveradi. Oyisining<br />
aytganini qiladimi, qilmaydimi deb srab tiradimi!<br />
Lekin oyimdan kun yq, juda oshib tushadilar – suvga tuyilib qolsam ham yuraklari<br />
yoriladi!<br />
Musallam men tengi, hamsoyamiz, oramizda bitta uvat, ularning oshkadisi palagi<br />
biznikiga tib tugadi, olmurudimizning yarim shoxi ularnikiga solingan, dasturxon<br />
www.ahmad-azam.com<br />
2
ustida ikki uy bir-birimizni krib tiramiz, rtada ol tovoim-ber tovoim. Oyim<br />
zlari Ziynat xola bilan gurung qilib, bemalol piyola almashib tiradilar-u, menga<br />
kelganda, hay, u yoqqa tma, ynama shu Musal bilan, deb shivirlab ular yoqqa<br />
chimrilaveradilar. Qattiq shivirlaydilar, baqirgandan ham battar: kasal blmasa ham<br />
odam qrqib ketadi.<br />
Musallam bilan bir sinfda qiymiz. Bolaligimizda kp birga ynar edik. Keyin birbirimizdan<br />
sal tortinadigan bldig-u, lekin maktabdan birga qaytamiz. Qoramaizdan<br />
kelgan, miqtigina, yugurib charchamaydi, ytalib yurganini ham bilmayman, shunga<br />
otasidan kasal yuqmagan deb yurar edim.<br />
Undan km-kk paxtaning ichida bynini chzgancha ozini ochib qarab turgani<br />
chizilgan rasmdek aniq xotira qolgan. Hali maktabga ham bormagan vaqtlarimiz,<br />
yashinmachoq ynab yuruvdik. Byimizni kmadigan bliq za, yotib qaramasa,<br />
tirib bekingan Musallam krinmaydi, uni topaman deb ikki egat rtasiga endi<br />
boshimni qyganimda birdan iyq-iyq, ichir-ichir blib qoldi. Sakrab turdim,<br />
Musallam yonimda, bu egatda ekan, bynini chzdi. Ikki tomoni yakkam-dukkam tut<br />
ldan qator arava tyapti, ylning chuquridan faqat aravakashu shiab bosilgan beda<br />
rinadi, otning boshi silkinib chiqadi, misoli km-kk kl suvida aram ortilgan ot<br />
boshli qayiq karvoni suzib ketayotgandek. Shu anqayib turishimizda qatorning boshida<br />
kelayotgan aravakash bizni krib, shotida tikka turdi-da, qamchinini qtalib, ppisa<br />
qildi, “Ha, bemazalar! Aytib beraman!” deb baqirdi.<br />
Bekorga tuhmatga qolayotganiizni bilmay, tomoshadan hayron Musallamning sha<br />
beayb turishi hozir ham ich-ichimda bir xrsiniq uyotadi. Uning nima blishini bilib,<br />
indamay yurgandek, bilib yordam qilmagandek, nimadir ichimni ezib tadi.<br />
U yettinchi sinfda qiyotganimizda lib qoldi. Qancha xastalandi, Pshkinda yotib<br />
keldimi, yqmi, bilmayman. Ertalab uylaridan huvillab yii chiqqanida bor edim, lekin<br />
tarib ketishgani esimda qolmagan. Shu, chiqarish vaqti kelganda oyim meni, bola<br />
narsa, krib yurmasin deb, bor, mollaringga qarab, kitobingni qi, tushga kelmay,<br />
Bulunurga tushsang ham mayli, deb dalaga ketkizib yuborgan blsalar ehtimol. Lekin<br />
keyin kelib uyimizning orqasiga chiqib, ikki chaqirim u yoqdagi Valibobo mozoratiga<br />
tikilib turaverganimni bilaman. Uning tp qayraochlari ustida qandaydir qora<br />
sharpalar izigandek, osmon ham burqinib olgan; ichida yotgan liklar<br />
kuchanayotgandek dmbaygan grlar orasidagi yangi tuproq tagida bosh-oyoi oqqa<br />
roliq Musallam tepaga qarab yotibdi, lahad qoronisida qrquv bosib: “Ustimni<br />
ochinglar! lmagan edim! Nimaga eshitmaysizlar!” deb tinmay chinqiradi, chinqirii<br />
ustidagi qalin tuproqni teshib tib, quloimgacha yetib keladi, men eshityapman, lekin<br />
tinch bir dahshatda qimirlamay turaveraman.<br />
www.ahmad-azam.com<br />
3
Bu mozoratda molimizni boqaman, pichan qilaman, lik kmganlarida borib qarab<br />
ham turganman. Tomoshadan yuragim seskangani bilan, kpchilikning orasida, uncha<br />
rqmaganman. Lekin hozirlari ham izirin alam bilan yuzimga chang solayotgandek,<br />
Musallamning bir zi yotgani meni ham tortib ketayotgandek blaveradi.<br />
Oyimning bizni jon halak qrib-qnjishlaricha bor edi: khna kasal Musallamlarning<br />
uyidan hammani quritmaguncha ketmadi. Oldin otasini oldi, keyin Musallamni,<br />
dardlarda kuygan onasi sin yiqildi, yq, orada onaning ukasi, Musallamning katta<br />
toasi Bahrom aka tdi (u kishining xotin-bola-chaqasi nima bldi, yodimdan butkul<br />
chgan, lekin ikkita ror bitta hovlida, Musallamning otasi ichkuyov edi shekilli),<br />
ngra hali uylanmagan kichik toasi Hamdam aka ham qaytish bldi. Bitta besh<br />
yoshli Teshani amakisi Eshim kal ziga olgandan keyin, shuncha bolasini yutgan<br />
azaxonada am yutib bir boshi bilan Ziynat xolaning zi qoldi. Tarashaday qotgan,<br />
kasal ilinadigan eti ham yq pitrak kampir endi yashab ham nima qildim deb, dunyoga<br />
l siltab zi ham ketib yubordi. Tupirkilos obod bir hovlini sekin-sekin odam<br />
turmaydigan choldevorga aylantirdi. Eshim kal ziga yangi joy qilganda bu uylarni<br />
buzib, bolorlarini olib ketgandan keyin devorlari osmonga angrayib, odamning<br />
yuragini uvishtiradigan vahimazor bldi-qoldi. Bir zim blsam, tiklab qarashga ham<br />
yuragim betlamas edi: kimdir past bir yii tovushi bilan ziga chaqirayotgandek<br />
tuyulaverar, bu yii Musallam ham blar edi. Hovli necha yil tashlandiq yotdi,<br />
hamma yerda yuradigan ilon ham chiqmadi bu yerdan, balki shu palakat narsa ham<br />
omonatini avaylab bu yerga yaqin ylamagandir.<br />
Asli butun baloning koni kunbotishdagi Pshkinda edi. Shamol sha yoqdan turadi,<br />
tupirkilos kasallarning ytalgan nafasini bizning aziraga olib keladi! Shu zararlangan<br />
havo tri pkaga urilib turgandan keyin grga qochasanmi! Sil kasalliklari<br />
shifoxonasini qurib qygan sha yerda, butun tumandan yotqizilgan sillar ytalib,<br />
hna kasalni havoga yoyib yotadi. Nimaga bunaqa kasofatxona odamlarning orasida,<br />
qishloqning rtasida blishi kerak? Ovloqroq joy qurib ketganmi? Ana, ubdinning<br />
tagidagi Qoraqasmoq, odam turmaydi, daraxtlari kp, sersoya, saratonda ham hur-hur<br />
shabada urib, todan beri yoyilgan bahorikorlarga tib ketadi. Keyin, qadamjoy,<br />
yozdan odamlar borib jonliq qiladi, qy syadi, kasallarga ham yaxshi. Qishi qattiq,<br />
yozlari qaynab ketadigan past havoli, chang-chung Pshkinda pishirib qyibdimi!<br />
Biz tomondan, aziradan turib tikilib qarasa, tupirkilosning shu Pshkin yoqdan,<br />
rtadagi Istalinning daraxtlari osha imi-jimida siypalib tib kelayotgani krinib<br />
qoladigandek ham tuyular edi.<br />
Lekin nogahonda zi ham lop etib kelib qoladi. Maktabga borsak, oq terakmi-kk<br />
terak ynab, koptok tepadigan joyimizda srrayib turgan bladi-da! Hamma yoi,<br />
oynalari ham bir xil och kkka byalgan uzun tobut! Qochib ketishga oyoq ham<br />
www.ahmad-azam.com<br />
4
ishlamay qoladi. Ana, kasali ochilib qolishidan qrqdi, degan gap chiqishi bundan<br />
yomon. Qator navbatda turamiz, hamma zi bilan, zining joni tashvishida, atrofga<br />
javdiraymiz, bir-birimizga begonasirab mltiraymiz. Kasal emasman, kirmayman,<br />
menga tegmanglar, deb ichimizda izillab yilayveramiz, lekin himoyachi yq, otamiz,<br />
onamiz bu yerda emas, muallimlarning esa zlari ushlab beryapti. Qoronida qalt-qalt<br />
titrab, yalang kkragimizni rentgenning sovuq temiriga tutamiz, ira-shira<br />
rinayotgan xalatli xotinga unsiz yolvorib qaraymiz. Avtobusdan tushgandan,<br />
qaranglar, mana, bu kasal chiqdi, ushlanglar, deb yana shu avtobusga tiqib Pshkinga<br />
natib yuborishadigandek, irra juftakni uramiz. Sinfda yo kchada nafas rostlab<br />
olgandan keyin, dxtir xotin hech nima demadi-ku deb, mardligimiz ham tutadi,<br />
rentgenga qrqmay tushganimizni maqtanamiz, namoyishga qattiq-qattiq ytalib, bu<br />
boshqa narsadan deb bemalol izoh beramiz.<br />
Yana bitta emlashlari bor, bu ham qrqitadi-yu, lekin kpchilikning ichida,<br />
rentgenchalik emas. Bilakni chizib tilib, achitmaydigan ham bir dori qyishadi: kasalni<br />
shunaqa qilib yuqtirib krishar ekan, agar tilingan joy qizarib shishsa, organizm<br />
solom, qarshilik krsatyapti; shunaqa gapga juda ishonamiz, organizm nimaligini<br />
ham bilamiz, shishmasa – urdi xudo, Pshkinga talabgor, endi boshlanayotgan blsa,<br />
semiz-semiz qy gshti, quyruqmoyni uraverish kerak, shunda qaytadi. Kattalarning<br />
zidan olingan bu gapga juda ixlos qyganmiz.<br />
Bir kuni nimadir ish bilan Pushkin kolxoziga borganimda sha kasalxonaning oldidan<br />
tdim. Dahshat – odamlar yashaydigan joyning rtasiga qurilgan! Gird aylanasi<br />
hovlilar, egalari esa yonlarida shunaqa yuqma kasallar borligiga parvo qilmay, bemalol<br />
kirib chiqib turibdi. Ey insonlar, axir, axir... nimaga bu yerda yashaysiz, deb baqirgim<br />
keldi, lekin buni zlari ham biladi-ku, qayoqqa ham kchishsin, birov boshqa joyda<br />
uylar qurib, tayyorlab qyibdimi, keyin zlari ham rganib, immunitet paydo blgan,<br />
dedim yana ichimda. Immunitetni ham kp gapirar edik: odamda shu kuchli blsa,<br />
mingta kasalning ichida balo ham urmaydi.<br />
Tupirkilos Musallamlarning oilasidan shuncha odamni olib ketib, rtada devor ham<br />
q, xudoga shukr, uyimizdan bittamizga ham kzini tikmadi. Bu endi oyimning<br />
ayratlaridan. Endi ylab qoyil blaman, nima qilib blsa ham bizga kasal<br />
tegizmaganlar-da.<br />
Qushda tinim bor, menda tinim yq, der edilar. Ertadan kechgacha ror bilan<br />
tomorqaga fido, kzu quloqlari bizda, katta qidirishlari aziraning bozoriga tushib<br />
kelish. Hatto Samarqandga ham bormaganlar. Jinday nafas rostlab, qllariga tikish<br />
olgan paytlari Garashani dard qilib qoladilar, uning tosh qonlari oralab yonoq<br />
tagida sharqiragan soyida hasratlari oqib ketadi.<br />
www.ahmad-azam.com<br />
5
Garashani oyim bu yoqqa tushganlaridan keyin qaytib krmaganlar, shundan u qishloq<br />
xayollari kun-kundan chiroy ochib, yonoqlari tobora gurkirab, toi ham osmon qadar<br />
balandlab ketavergan. Faqat Samarqandda krinmagan odami dusara trisidagi<br />
mungli matallarining mazini chaqa olmayman. Nimaga darasi uch yuzu oltmish<br />
ekanini haligacha bilmayman. Lekin shuni aytsalar, nimagadir Garashaning tolari<br />
menga yaqin keladi, qorlaridan oqib kelgan havoday tip-tiniq suvlar byida, tosh<br />
onlarida yashaydigan odamlari yoniga kasal ham chiqa olmaydigandek tuyuladi,<br />
sha yoqda blganimizda oyim menga buncha kp javramagan blur edilar.<br />
aziraning kkliklari ichida suvga chkkandek yuraman, nimaga qishloimiz toda<br />
emas deb knglim chkadi. ubdinimizning bulut klankasidek kelbatiga qarab<br />
zimni kamsitaman: nimaga buncha past, chqqilari chqqi emas, dngalak, qishdan<br />
qolgan qordan yozda oq qalpoq kiymaydi, shu ham to bldiyu. Lekin Garasha! Katta<br />
lsam, oyimni olib boraman, deb shunchalar orzu qilamanki! Ammo katta blib,<br />
zimdan bshamadim, mashinalik blib, olib borishga imkonim kelgan payti esa oyim<br />
yotib qoldilar – armonlari menga qoldi.<br />
Hozirlari shaharda yashayman.<br />
Men turgan joydan tolar krinmaydi.<br />
www.ahmad-azam.com<br />
6<br />
Ahmad A'zam
Change language