აქედან

m. bliaZe 

g. Wanturia 

d. kereseliZe 

geografia 7 

maswavleblis wigni

maia bliaZe 

gia Wanturia 

daviT kereseliZe 

geografia 7 

maswavleblis wigni 

redaqtori: rusudan gorgaZe 

pirveli gamocema, Tbilisi, 2012 

© bakur sulakauris gamomcemloba, 2012 

yvela ufleba daculia 

Sps `bakur sulakauris gamomcemloba~ 

aRmaSeneblis 150, Tbilisi 

tel.: 291 09 54, 291 11 65 

elfosta: info@sulakauri.ge 

www.sulakauri.ge 

ISBN 978-9941-15-608-3 

M. Bliadze 

G. Chanturia 

D. Kereselidze 

Geography 7 

Teacher’s Book 

© Bakur Sulakauri Publishing, 2012 

Tbilisi, Georgia

Sinaarsi 

I Sesavali------------------------------------------------------------------------------------- 4 

II zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi ------------------------------------------------ 6 

III erovnuli saswavlo gegma --------------------------------------------------------------- 7 

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo 

gegmasTan (Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka) ------------------------------- 11 

V meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis ----------------------------------- 16 

VI komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze --------------------- 40 

VII sanimuSo gakveTilebis scenarebi -------------------------------------------------- 42 

VIII moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi ------------------------------ 58 

IX moswavlis wignSi mocemuli Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi ---------------- 98 

X Sefaseba ----------------------------------------------------------------------------------- 102 

XI TviTSefaseba ---------------------------------------------------------------------------- 112 

XII damatebiTi masala --------------------------------------------------------------------- 115 

XIII damatebiTi literatura ------------------------------------------------------------ 119

I Sesavali 

qveynis, sazogadoebis, skolisa da ojaxis movaleobaa iseTi pirovnebisa da moqalaqis 

aRzrda, romelic aRWurvili iqneba saTanado codniTa da unar-CvevebiT, realizaciisa da 

TviTdamkvidrebis surviliTa da SesaZleblobebiT. swored am miznebis gaTvaliswinebiT 

Seiqmna VII klasis geografiis saxelmZRvanelo. 

saxelmZRvanelos mTavari mizania, moswavlisaTvis ara mxolod codna-informaciis 

mowodeba, aramed naswavli masalis gaazreba, im unar-Cvevebis formireba da ganviTareba, 

rac maT saSualebas miscems, miRebuli codna praqtikulad gamoiyenon. 

amavdroulad, saxelmZRvanelom unda uzrunvelyos moswavleTa sivrciT-droiTi, 

analitikuri da sistemuri azrovnebis ganviTareba, maTi patriotuli aRzrda; daexmaros 

maT, aRiqvan samyaro mTlianobaSi da gansazRvron saqarTvelos adgili msoflio 

procesebSi. 

geografiis saxelmZRvanelo mimarTulia iseTi miznebis misaRwevad, rogorebicaa 

moswavleebSi geografiuli, garemosdacviTi da ekonomikuri azrovnebis Camoyalibeba, 

politikuri kulturis formireba, sakuTari qveynis bunebis mravalferovnebisa da socialur-ekonomikuri 

ganviTarebis Taviseburebebis Sesaxeb warmodgenis Camoyalibeba, 

maTi Sedareba sxva qveynebis analogiur maCveneblebTan da maT Soris msgavseba-gansxvavebis 

dadgena. 

geografiis VII klasis saxelmZRvanelo moicavs 9 Tavs, romlebSic gaerTianebulia 60mde 

Tema. saxelmZRvanelos Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) Seesabameba erovnuli saswavlo 

gegmiT gaTvaliswinebul misaRwev Sedegebsa da indikatorebs. 

saxelmZRvanelos mTavari SemecnebiTi-saganmanaTleblo funqciaa geografiuli 

codnis SeZenisa da gamoyenebis unaris Camoyalibeba. moswavlem unda miiRos codna iseTi 

sakiTxis Sesa xeb, romelic mas momaval praqtikul saqmianobaSi gamoadgeba, xels Seuwyobs 

zogadgeografiuli kulturis Camoyalibebas, agreTve ganuviTarebs garemomcveli 

samyarosadmi faqiz da pasuxismgeblian damokidebulebas. 

vimedovnebT, rom aRniSnuli saxelmZRvanelo iqneba rogorc codnisa da unar-Cvevebis 

SeZenis saSualeba, aseve umTavres rols Seasrulebs moswavleTa qcevis modelebis 

formirebis procesSi. Ees ki xels Seuwyobs moswavleebs, sworad gansazRvron TavianTi 

adgili bunebriv, socialur da kulturul struqturebSi sxvadasxva – lokalur, regionalur 

da globaluri doneebze. 

VII klasis geografiis saxelmZRvanelos axlavs maswavleblis wigni, romlis mizania, 

maswavleblebs gaacnos saxelmZRvanelos funqcia, gakveTilebis agebis principebi, struqtura 

da swavlebis interaqtiuri meTodebi; Seuqmnas warmodgena gakveTilebis dagegmvis 

nimuSebsa da sagakveTilo scenarebze. 

maswavleblis wignis umTavresi mizania, daexmaros maswavlebels Tanamedrove gakveTilis 

dagegmvasa da CatarebaSi. Tumca, unda aRiniSnos, rom Cven mier SemoTavazebuli 

meToduri rekomendaciebi maT Tavisi Sexedulebisamebr SeuZliaT gamoiyenon. 

erovnuli saswavlo gegmis mixedviT VII klasSi geografia mTeli wlis ganmavlobaSi 

iswavleba, kviraSi 2 saaTi. maswavlebels saxelmZRvanelos Sinaarsidan gamomdinare, 

rCeba sarezervo dro, romelsac sxvadasxva aqtivobisa da damoukidebeli muSaobisTvis 

gamoiyenebs. 

4

saxelmZRvanlos teqstur, sagakveTilo nawils erTvis mravalferovani kartografiuli 

masala (rukebi, naxazebi, cxrilebi, diagramebi, sqemebi da sxv.), ilustraciebi 

(fotosuraTebi, aerofotosuraTebi) da Tematuri masala (geografiuli nomenklatura, 

saintereso cnobebi, faqtebi, magaliTebi). 

TiToeul Temas Tan axlavs davalebebi, romelTa mniSvnelovani nawili sruldeba 

gakveTilze, nawili ki gamiznulia saSinao samuSaosYTvis. 

kiTxva-davalebebi da savarjiSoebi xels Seuwyobs moswavleebs, ganiviTaron Sesa- 

Zleblobebi informaciis moZiebisa da damuSavebis kuTxiT, gaxdnen cnobismoyvareni, 

sakuTar Tavs dausvan SekiTxvebi da sxv. Sedegad moswavleebs CamouyalibdebaT varaudis 

gamoTqmisa da warmosaxvis, agreTve damoukidebeli da kritikuli azrovnebis unari, aseve 

informaciis moZiebis, klasificirebis, analizisa da sakuTari azris dasabuTebis unari. 

vimedovnebT, aRniSnuli saxelmZRvanelo xels Seuwyobs moswavleebSi TavianTi 

qveynisa da mTlianad samyaros mimarT interesis gaRvivebas da geografiuli azrovnebis, 

aseve samoqalaqo cnobierebis Camoyalibebas. 

5

II zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi 

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebi 

erovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis. 

amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, 

aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lur 

da demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis, 

sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi. 

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma 

unda SeZlos: 

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis 

gaazreba: 

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynis 

saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi, da misces mas sasikeTo 

gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba; 

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva: 

mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemos 

adamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo; 

g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis 

mopoveba, damuSaveba da analizi: 

dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis informacia, 

misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards undaE SeeZlos 

ara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis 

mixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebis 

efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulieri 

moRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad; 

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba: 

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSi 

damoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevbi; 

e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze: 

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebic 

miscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri, 

inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad; 

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi 

da maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac: 

saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebis 

ganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari 

SesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebriv 

cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba; 

mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisaTvis. 

z) komunikacia individebTan da jgufebTan: 

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaros 

zogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufuri 

muSaobis Cvevebi; maT Soris imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris; 

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe: 

dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funqcionirebisaTvis 

gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da 

urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSavos mozards adamianis uflebebis dacvisa da 

pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad. 

mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli 

codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba. 

6

58. სატაძრო ქალაქები და საკულტო ნაგებობები 

59. აღორძინება (გამომგონებლობა, მხატვრობა, არქიტექტურა, ლიტერატურა) 

60. 57. განმანათლებლობა 

პოლითეიზმიდან მონოთეიზმამდე: რელიგიები და კონფესიები 

58. სატაძრო ქალაქები და საკულტო ნაგებობები 

59. აღორძინება (გამომგონებლობა, მხატვრობა, არქიტექტურა, ლიტერატურა) 

60. საჭირო განმანათლებლობა 

თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკები 

III erovnuli saswavlo gegma 

საჭირო თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკები VII კლასი 

sazogadoebrivi გეოგრაფია mecnierebebi 

VII klasi 

სტანდარტი VII კლასი 

გეოგრაფია 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით: 

სტანდარტი 

wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT 

დრო და სივრცე გარემო და ეკონომიკა 


გარემო და სოციალური 

სისტემები 

გეო.VII.1. მოსწავლეს 

შეუძლია 

დრო 

გაიაზროს 

და სივრცე 

გეოლოგიური 

წელთაღრიცხვის გეო.VII.1. მოსწავლეს სისტემა. 

შეუძლია გაიაზროს 

გეო.VII.2. გეოლოგიური მოსწავლეს 

შეუძლია წელთაღრიცხვის სხვადასხვა სისტემა. 

თვალსაჩინოების კითხვა 

გეოგრაფიული გეო.VII.2. მოსწავლეს ინფორმაციის 

მოსაპოვებლად. 

შეუძლია სხვადასხვა 

თვალსაჩინოების კითხვა 

გეო.VII.4. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა 

ბუნებრივი რესურსების 

გარემო 

რაციონალურ 

და ეკონომიკა 

და 

მრავალმხრივ გამოყენებაზე. 

გეო.VII.4. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა 

გეო.VII.5. ბუნებრივი მოსწავლეს რესურსების შეუძლია რაციონალურ მსჯელობა და 

დედამიწის მრავალმხრივ შინაგან გამოყენებაზე. 

აგებულებაზე. 

გეო.VII.6. გეო.VII.5. მოსწავლეს მოსწავლეს შეუძლია შეუძლია დაუკავშიროს 

მსჯელობა 

რელიეფის დედამიწის ფორმები შინაგან რელიეფწარმომქმნელ 

აგებულებაზე. 

პროცესებს. 

გეო.VII.6. მოსწავლეს შეუძლია დაუკავშიროს 

გეო.VII.11. მოსწავლეს შეუძლია 

ახსნას გეოგრაფიის, 

გარემო და სოციალური 

როგორც 

მეცნიერების როლი. 

სისტემები 

გეო.VII.11. მოსწავლეს შეუძლია 

გეო.VII.12. ახსნას გეოგრაფიის, მოსწავლეს შეუძლია როგორც 

შეისწავლოს მეცნიერების მოსახლეობის როლი. 

დემოგრაფიული 

მახასიათებლებისა გეო.VII.12. მოსწავლეს და შეუძლია 

განსახლების შეისწავლოს თავისებურებების 

მოსახლეობის 

დახასიათება. დემოგრაფიული 

მახასიათებლებისა და 

გეო.VII.3. გეოგრაფიული მოსწავლეს ინფორმაციის გეო.VII.7. რელიეფის მოსწავლეს ფორმები შეუძლია რელიეფწარმომქმნელ 

მსჯელობა 

შეუძლია მოსაპოვებლად. ორიენტირება ატმოსფეროში პროცესებს. მიმდინარე პროცესებზე. 

სივრცეში. 

განსახლების თავისებურებების 

დახასიათება. 

გეო.VII.3. მოსწავლეს 

შეუძლია ორიენტირება 

სივრცეში. 

გეო.VII.8. გეო.VII.7. მოსწავლეს მოსწავლეს შეუძლია შეუძლია მსჯელობა მსჯელობა 

ჰიდროსფეროს ატმოსფეროში შესახებ. მიმდინარე პროცესებზე. 

გეო.VII.9. გეო.VII.8. მოსწავლეს მოსწავლეს შეუძლია შეუძლია აღწეროს მსჯელობა 

ზონალობის ჰიდროსფეროს გამომწვევი შესახებ. მიზეზები. 

გეო.VII.10. გეო.VII.9. მოსწავლეს მოსწავლეს შეუძლია შეუძლია ახსნას აღწეროს 

გარემოსდაცვითი ზონალობის გამომწვევი ღონისძიებების მიზეზები. აუცილებლობა. 

გეო.VII.10. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და 

გარემოსდაცვითი 

მათი ინდიკატორები 

ღონისძიებების აუცილებლობა. 

wlis bolos misaRwevi Sedegebi da indikatorebi 

მიმართულება: დრო და სივრცე 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები 

გეო.VII.1. მოსწავლეს შეუძლია გაიაზროს გეოლოგიური წელთაღრიცხვის სისტემა. 

მიმართულება: დრო და სივრცე 

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 

გეო.VII.1. 61. გამოთქვამს მოსწავლეს ვარაუდს შეუძლია დედამიწის გაიაზროს განვითარების გეოლოგიური მანძილზე წელთაღრიცხვის მომხდარი სისტემა. მნიშვნელოვანი მოვლენების თანმიმდევრობის შესახებ 

(მაგ., ჰიდროსფეროს, ატმოსფეროს, კონტინენტებისა და სიცოცხლის წარმოშობა) და ადარებს მას გეოქრონოლოგიურ სკალას; 

62. შედეგი გეოქრონოლოგიური თვალსაჩინოა, თუ სკალის მოსწავლე: მეშვეობით აჯგუფებს გეოლოგიურ ერებს და მათთვის დამახასიათებელ ორგანულ სამყაროს. 

61. გამოთქვამს ვარაუდს დედამიწის განვითარების მანძილზე მომხდარი მნიშვნელოვანი მოვლენების თანმიმდევრობის შესახე 

(მაგ., ჰიდროსფეროს, ატმოსფეროს, კონტინენტებისა და სიცოცხლის წარმოშობა) და ადარებს მას გეოქრონოლოგიურ სკალას; 

გეო.VII.2. 62. მოსწავლეს გეოქრონოლოგიური შეუძლია სხვადასხვა სკალის მეშვეობით თვალსაჩინოების აჯგუფებს კითხვა გეოლოგიურ გეოგრაფიული ერებს და ინფორმაციის მათთვის დამახასიათებელ მოსაპოვებლად. ორგანულ სამყაროს. 


გეო.VII.2. 63. ფოტოების, მოსწავლეს ცხრილების, შეუძლია სხვადასხვა გრაფიკების თვალსაჩინოების და რუკების გამოყენებით კითხვა გეოგრაფიული ახდენს გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად. 

ინფორმაციის ინტერპრეტაციას (მაგ., 

აანალიზებს სქესობრივ-ასაკობრივ პირამიდას); 

შედეგი ლეგენდის თვალსაჩინოა, გამოყენებით თუ მოსწავლე: გადააქვს ინფორმაცია კონტურულ რუკებზე და სხვა დამხმარე თვალსაჩინოებებზე; 

63. იყენებს ფოტოების, დედამიწის ცხრილების, საათობრივი გრაფიკების სარტყლების და რუკების რუკას და გამოყენებით ადარებს საკუთარი ახდენს გეოგრაფიული ქვეყნის დროს სხვა ინფორმაციის სარტყლებში ინტერპრეტაციას არსებულ ქვეყნის (მაგ 

დროს; აანალიზებს სქესობრივ-ასაკობრივ პირამიდას); 

წარმოსახვით ლეგენდის გამოყენებით მოგზაურობს გადააქვს დედამიწის ინფორმაცია გარშემო კონტურულ აღმოსავლეთიდან რუკებზე და დასავლეთისკენ სხვა დამხმარე ან თვალსაჩინოებებზე; 

დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ; 

მსჯელობს იყენებს დედამიწის თარიღთა საათობრივი ცვლის ხაზის სარტყლების დანიშნულებასა რუკას და და ადარებს განლაგების საკუთარი პრინციპებზე; ქვეყნის დროს ასევე სხვა სარტყლებში მოგზაურობისას არსებულ შექმნილ ქვეყნი 

უხერხულობებზე დროს; და მათი დაძლევის საშუალებებზე. 

წარმოსახვით მოგზაურობს დედამიწის გარშემო აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ ან დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ 

მსჯელობს თარიღთა ცვლის ხაზის დანიშნულებასა და განლაგების პრინციპებზე; ასევე მოგზაურობისას შექმნილ 

უხერხულობებზე და მათი დაძლევის საშუალებებზე. 

7

თვალსაჩინოებაზე მოცემულ ერთი ტიპის გეოგრაფიულ ინფორმაციას გამოხატავს სხვა სახით (მაგ.: მსოფლიო რუკაზე მოძებნის 

მნიშვნელოვან მდინარეებს და აჯგუფებს ცხრილში კონტინენტების მიხედვით; ტექსტში მოცემული ინფორმაციის საფუძველზე 

აგებს ოკეანეების ფართობის განაწილების წრიულ დიაგრამას). 

გეო.VII.3. მოსწავლეს შეუძლია ორიენტირება სივრცეში. 


რუკაზე განსაზღვრავს საკოორდონატო ბადის ძირითად ელემენტებს; 

რუკის გამოყენებით განსაზღვრავს მნიშვნელოვანი გეოგრაფიული ობიექტების კოორდინატებს (მაგ.: დედაქალაქები, კუნძულები, 

მწვერვალები და სხვ.); 

ასახელებს ერთ განედზე ან გრძედზე მდებარე ქალაქებს; 

ატლასის საძიებო სისტემის გამოყენებით განსაზღვრავს გეოგრაფიული ობიექტის მდებარეობას; 

იყენებს ტოპოგრაფიულ რუკას და ადგენს მარშრუტებს, ჰორიზონტალების მეშვეობით განსაზღვრავს ადგილის აბსოლუტურ და 

შეფარდებით სიმაღლეს, ფერდობის დახრილობას; 

მასშტაბის გამოყენებით განსაზღვრავს მანძილებს გეოგრაფიულ ობიექტებს შორის; 

პირობითი ნიშნების გამოყენებით ადგენს ადგილის მარტივ გეგმას; 

ტურისტული რუკების გამოყენებით ადგენს მარშრუტებს უცხო ქალაქში; 

თანაკლასელებთან ერთად გეგმავს ლაშქრობის მარშრუტებს; განსაზღვრავს ლაშქრობის ხანგრძლივობას გადაადგილების 

განსხვავებული საშუალებებით და ადგენს გზამკვლევს; 

განსაზღვრავს მიმართულებას კომპასის, ადგილობრივი ნიშნების, ციური სხეულების მდებარეობის და აზიმუტის საშუალებით. 

მიმართულება: გარემო და ეკონომიკა 

გეო.VII.4. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ და მრავალმხრივ გამოყენებაზე. 


აჯგუფებს (ბარათების ან ცხრილის გამოყენებით) ბუნებრივ რესურსებსა და შესაბამის ეკონომიკის დარგებს; 

აკავშირებს საყოფაცხოვრებო მოხმარების საგნებს ბუნებრივი რესურსის ტიპთან; 

სქემის საშუალებით გამოსახავს ბუნებრივი რესურსების სახეცვლილებას მოპოვებიდან მოხმარებამდე (ნავთობი _ საწვავი _ 

ელექტროენერგია); 

კლასში ჯგუფური მუშაობის დროს ახდენს ჩამოთვლილი რესურსების კლასიფიკაციას სხვადასხვა ნიშნით (მაგ. მათი ათვისების 

დროის (უძველესი, ძველი, ახალი, პერსპექტიული) მიხედვით); 

ბუნებრივ რესურსებს განასხვავებს სხვადასხვა მახასიათებლების მიხედვით და აჯგუფებს მათ ცხრილში (ამოუწურავი და 

ამოწურვადი (აღდგენადი, აღუდგენადი)); 

ადგენს იმ ბუნებრივი რესურსების ნუსხას, რომლებსაც გამოიყენებს მისი ოჯახი, ქალაქი/სოფელი, ქვეყანა; შესაბამისი პირობითი 

ნიშნების გამოყენებით ბუნებრივი რესურსების მოპოვების ადგილებს აღნიშნავს კონტურულ რუკაზე; 

კლასში ჯგუფური მუშაობის დროს მსჯელობს ჩამოთვლილი რესურსების გამოყენებით გამოწვეული დაბინძურების შესახებ 

(ძლიერ აბინძურებს, აბინძურებს, ნაკლებად აბინძურებს); 

ადარებს დეგრადირებულ და სახეშეუცვლელ გარემოს; 

ჯგუფში მუშაობისას მსჯელობს მეურნეობის სხვადასხვა დარგის მიერ ზოგიერთი რესურსის მოხმარების აუცილებლობის და 

ინტენსივობის შესახებ და განსაზღვრავს მათი დაზოგვის გზებს (მაგ. წყალი და ელექტროენერგია). 

გეო.VII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა დედამიწის შინაგან აგებულებაზე. 


მსჯელობს ლითოსფეროს ფილების მოძრაობაზე; 

ხსნის მიწისძვრებისა და ვულკანების გავრცელების კანონზომიერებებს; 

კონტურულ რუკაზე დააქვს მიწისძვრებისა და ვულკანების გავრცელების ძირითადი არეალები. 

გეო.VII.6. მოსწავლეს შეუძლია დაუკავშიროს რელიეფის ფორმები რელიეფწარმომქმნელ პროცესებს. 


ახასიათებს რელიეფის ძირითად ფორმებს; 

ასხვავებს ენდოგენურ და ეგზოგენურ (კარსტული, გლაციალური და სხვ.) 

პროცესებს; 

მსჯელობს მთიან რელიეფთან დაკავშირებულ ბუნებრივ-კატასტროფულ მოვლენებზე; 

გამოთქვამს ვარაუდს ბუნებრივ-კატასტროფული მოვლენებისგან შესაძლო თავდაცვის ღონისძიებების შესახებ (მაგ.: სვანური 

არქიტექტურის შესაბამისობა გარემოსთან); 

კონტურულ რუკაზე დააქვს მსოფლიოს და საქართველოს ძირითადი ოროგრაფიული ერთეულები, კონტინენტების უმაღლესი 

მწვერვალები. 

8

გეო.VII.7. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ატმოსფეროში მიმდინარე პროცესებზე. 


წრიული დიაგრამის საშუალებით გამოსახავს ატმოსფეროს შემადგენლობას; 

ახასიათებს ატმოსფეროს შრეებს და მოყავს მაგალითები ატმოსფეროს მნიშვნელობის შესახებ; 

ახასიათებს ამინდის ელემენტებს (ჰაერის ტემპერატურა და ტენიანობა, ნალექები, წნევა, ქარი); 

თერმომეტრის მეშვეობით ზომავს ჰაერის ტემპერატურას, აგებს ჰაერის ტემპერატურის ცვლილების გრაფიკს; 

განმარტავს ჰავის ცნებას, განასხვავებს ამინდს და ჰავას, ახასიათებს ძირითად კლიმატწარმომქმნელ ფაქტორებს; 

ახასიათებს ჰავის ძირითად ტიპებს და რუკის მეშვეობით გამოყოფს კლიმატურ სარტყლებს; 

განსაზღვრავს საქართველოს მდებარეობას კლიმატურ სარტყლებში; 

ასახელებს ატმოსფეროს ძირითად დამაბინძურებლებს და მსჯელობს მის დაცვაზე. 

გეო.VII.8. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ჰიდროსფეროს შესახებ. 


აღწერს წყლის მცირე და დიდ წრებრუნვას. ადარებს მათ ერთმანეთს და ქმნის შესაბამის სქემატურ ნახატს; 

განაზოგადებს ციკლურობის პრინციპს (მაგ., ბრიზები, მუსონები, ყინულწარმოქმნა და დნობა, ოკეანეების მიქცევა-მოქცევითი 

პროცესები); 

კონტურულ რუკაზე დააქვს ოკეანეები და მისი ნაწილები, ხმელეთის წყლები; 

მსჯელობს ოკეანის წყლის თვისებებსა (მარილიანობა, ტემპერატურა) და ოკეანურ დინებებზე; 

ჩამოთვლის ხმელეთის წყლებს; 

ასახელებს მიწისქვეშა წყლების სახეებს (გრუნტის, მინერალური და თერმული წყლები, გეიზერები) და გამოთქვამს ვარაუდს 

მათი წარმოშობის შესახებ; 

ასახელებს მდინარის ნაწილებს, აკავშირებს მდინარის საზრდოობას და რეჟიმს; 

ხსნის ტბების და წყალსაცავების სამეურნეო დანიშნულებას; 

მსჯელობს ოკეანეების, ზღვების და ხმელეთის წყლების მნიშვნელობაზე ადამიანის ყოფასა და საქმიანობაში; 

ასახელებს ჰიდროსფეროს ძირითად დამაბინძურებლებს და მსჯელობს წყლის რაციონალურ სარგებლობაზე. 

გეო.VII.9. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს ბუნებრივი ზონალობის გამომწვევი მიზეზები. 


რუკის მეშვეობით კომპლექსურად ახასიათებს ბუნებრივ ზონებს; 

ახასიათებს ვერტიკალურ ზონალობას კავკასიონის მაგალითზე; 

ფოტოსურათის ან რუკის გამოყენებით აღწერს სხვადასხვა ტერიტორიებისთვის დამახასიათებელ ზონებს (მაგ., ტროპიკული 

ტყეები, უდაბნო, სტეპი და სხვა) და აკავშირებს მას ამ ქვეყნის (რეგიონის) სამეურნეო საქმიანობასთან; 

მსჯელობს ბუნებრივი ზონების ათვისებაზე. 

გეო.VII.10. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას გარემოსდაცვითი ღონისძიებების აუცილებლობა. 


აანალიზებს გეოეკოლოგიური პრობლემების გამომწვევ ბუნებრივ და ანთროპოგენულ ფაქტორებს ლოკალურ და გლობალურ 

დონეზე; 

ასახელებს გეოეკოლოგიური პრობლემების შედეგებს და გამოთქვამს ვარაუდს, თუ რა მოხდება მათი გადაუჭრელობის 

შემთხვევაში; 

ჩამოთვლის და შეძლებისდაგვარად ახორციელებს მისი აზრით, ქვეყნისთვის ან თავისი რეგიონისთვის აუცილებელ 

გარემოსდაცვით ღონისძიებებს. 

მიმართულება: გარემო და სოციალური სისტემები 

გეო.VII.11. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას გეოგრაფიის, როგორც მეცნიერების როლი. 


განსაზღვრავს გეოგრაფიის შესწავლის ობიექტს და ამოცანებს; 

აჯგუფებს გეოგრაფიულ დისციპლინებს და მათი შესწავლის ობიექტებს; 

მოყავს გეოგრაფიული კვლევის შედეგების პრაქტიკული გამოყენების მაგალითები; 

ადეკვატურად იყენებს გეოგრაფიულ ტერმინოლოგიას. 

გეო.VII.12. მოსწავლეს შეუძლია მოსახლეობის დემოგრაფიული მახასიათებლებისა და განსახლების თავისებურებების დახასიათება. 


9

სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით მსჯელობს მსოფლიო მოსახლეობის დინამიკის შესახებ და ხსნის ცვლილების 

მიზეზებს; 

განმარტავს ძირითად დემოგრაფიულ მაჩვენებლებს (შობადობა, მოკვდაობა, ბუნებრივი მატება), სქესობრივ-ასაკობრივ 

სტრუქტურას და მსოფლიოში გავრცელებულ აღწარმოების ტიპებს; კითხულობს შესაბამის გრაფიკებს და დიაგრამებს; 

მსჯელობს სხვადასხვა გარემოში მოსახლეობის განსახლების თავისებურებების შესახებ (მდინარის ხეობების გასწვრივ, ზღვის 

ნაპირებზე, უდაბნოებში, მთებში, ინდუსტრიულ და აგრარულ რეგიონებში); 

საკუთარ დასახლებულ პუნქტს ადარებს სხვადასხვა დასახლებული პუნქტების ფოტოსურათებს და გეგმას; 

შესაბამისი თემატური რუკის გამოყენებით აანალიზებს მოსახლეობის სიმჭიდროვეს მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში; გამოყოფს 

ყველაზე მჭიდროდ და ყველაზე მეჩხრად დასახლებულ რეგიონებს და ცხრილში აჯგუფებს მათ. 

12 ტემპერატურაზე დაკვირვება უნდა დაიწყოს ერთი თვით ადრე 

პროგრამის შინაარსი 

სავალდებულო შინაარსობრივ საკითხთა ჩამონათვალი VII კლასისათვის 

(ქვემოთ წარმოდგენილი საკითხები შეადგენს ამ კლასისათვის განკუთვნილი მთლიანი შინაარსის 60%-ს) 

გეოგრაფიის საგანი და ამოცანები 

გეოგრაფიული ცოდნის განვითარება (ანტიკური ხანა, დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები, გეოგრაფია დღეს) 

დედამიწის ისტორია (დედამიწის წარმოშობა, გეოქრონოლოგია, ევოლუცია) 

1. ადგილზე ორიენტირება 

2. რუკა (გრადუსთა ბადე, კოორდინატები, მასშტაბი, ტოპოგრაფიული რუკა, ტურისტული რუკა, ატლასი) 

3. დედამიწის შინაგანი აგებულება (ლითოსფეროს ფილები, კონტინენტების დრეიფი, ვულკანიზმი, მიწისძვრები) 

4. რელიეფი (ძირითადი ფორმები, რელიეფწარმომქმნელი პროცესები, ანთროპოგენული რელიეფი, ბუნებრივ-კატასტროფული 

პროცესები) 

5. გეოგრაფიული გარსი 

6. წყალი დედამიწაზე (ოკეანეები და მისი ნაწილები, ოკეანის წყლის თვისებები, ხმელეთის წყლები) 

7. ატმოსფერო (ამინდის ელემენტები, ჰავა) 

8. დედამიწის წლიური მოძრაობა 

9. კლიმატური სარტყლები 

10. ბუნებრივი რესურსები 

11. ბუნებრივი რესურსების კლასიფიკაცია 

12. რაციონალური ბუნებათსარგებლობა 

13. ფიზიკურ-გეოგრაფიული ზონები (ბუნებრივი ზონები, სიმაღლებრივი სარტყლები, ანთროპოგენული ლანდშაფტები) 

14. გარემოს დაცვა 

15. მსოფლიო მოსახლეობა (რაოდენობა, შობადობა, მოკვდაობა, ბუნებრივი მატება, სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, სიმჭიდროვე) 

16. განსახლების ფორმები 

VIII კლასი 

ისტორია 



დრო და სივრცე 

გარემო და 

ეკონომიკა 

სახელმწიფო 

მმართველობა და 

პოლიტიკა 

10 

ადამიანი და 

საზოგადოება 

კულტურა და 

რელიგია

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan 

Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 

standartis Sesabamisi Sedegebi 

Tavisa da 

Temis dasaxeleba 

moswavles SeuZlia mosaxleobis 

demografiuli maxasiaTeblebisa 

da gansaxlebis Taviseburebebis 

daxasiaTeEba. 

moswavles SeuZlia axsnas geografiis, 

rogorc mecnierebis 

roli. 

moswavles SeuZlia axsnas garemosdacviTi 

RonisZiebebis aucilebloba. 

moswavles SeuZlia aRweros zonalobis 

gamomwvevi mizezebi. 

moswavles SeuZlia msjeloba hidrosferos 

Sesaxeb. 

moswavles SeuZlia msjeloba atmosferoSi 

mimdinare procesebze. 

moswavles SeuZlia daukavSros reliefis 

formebi reliefwarmomqmnel 

procesebs. 

moswavles SeuZlia msjeloba 

dedamiwis Sinagan agebulebaze. 

moswavles SeuZlia msjeloba bunebrivi 

resursebis racionalur da 

mravalmxriv gamoyenebaze. 

moswavles SeuZlia orientireba 

sivrceSi. 

moswavles SeuZlia sxvadasxva 

TvalsaCinoebis kiTxva geografiuli 

informaciis mosapoveblad. 

moswavles SeuZlia gaiazros geologiuri 

welTaRricxvis sistema. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

11 

 

I Tavi – geografiis sagani, 

amocanebi da ganvi- 

Tarebis istoria. 

1. ra aris geografia (1 sT.) 

 

2. rogor grovdeboda geografiuli 

codna (1.sT) 

 

3. Tanamedrove geografia 

(1.sT.) 

 

II Tavi – geologiuri dro 

da dedamiwis moZraoba 

4. geologiuri dro (1.sT) 

 

5. dedamiwis `biografia~ 

(1 sT) 

 

6. dedamiwis forma da sidide 

(1 sT.) 

 

7. dedamiwis wliuri moZraoba 

(1 sT.)

Tavisa da 





daxasiaTeEba. 



roli. 






Sesaxeb. 





procesebs. 







sivrceSi. 






1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

 

8. dedamiwis dReRamuri 

brunva da sasaaTo sartyle- 

bi (1 sT.) 

 

III Tavi – orientireba da 

ruka 

9. orientireba da azimuti 

12 

(1.sT) 

 

10. rogor iqmneboda ruka 

(1.sT.) 

 

11. globusi, ruka da atlasi 

(1.sT) 

 

12. masStabi da manZilis 

gazomva rukasa da globusze 

(1 sT) 

 

13. rukebis rmavalsaxeoba 

(1 sT.) 

 

14. rogor wavikiTxoT ruka 

(1 sT.) 

 

15. rukebis mniSvneloba da 

gamoyeneba (1 sT.) 

 

16. geografiuli informacia 

(1 sT.) 

 

17. gradusTa bade da geografiuli 

koordinatebi 

(1 sT.)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

18. adgilis gegma (1 sT.) 

 

IV Tavi – liTosfero 

19. dedamiwis centrisken 

(1 sT.) 

 

20. dedamiwis qerqis amgebi 

qanebi (1 sT.) 

 

21. liTosferos filebis 

moZraoba (1 sT.) 

 

22. reliefi da reliefwarmomqmneli 

faqtorebi (1 sT.) 

 

23. garegani reliefwarmomqmneli 

Zalebi (1 sT.) 

24. miwisZvra da vulkanebi 

 

(1 sT.) 

25. mTebi da vakeebi (1 sT.) 

13 

 

26. liTosferos stiqiuri 

movlenebi (1 sT.) 

 

V Tavi – atmosfero 

27. atmosferos cneba da 

agebuleba (1 sT.) 

 

28. haeris temperatura 

(1 sT.) 

29. atmosferos wneva (1 sT.) 

30. qari (1 sT.) 

 

31. wylis orTqli atmosferoSi 

(1 sT.) 

 

32. atmosferuli naleqebi 

(1 sT.) 

 

33. haeris masebi, ciklonebi 

da anticiklonebi ( 1 sT)









Tavisa da 





daxasiaTeEba. 



roli. 






Sesaxeb. 





procesebs. 




sivrceSi. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

34. amindi da hava (1 sT.) 

35. dedamiwis klimaturi 

 

sartylebi (1 sT.) 

36. atmosferos dacva (1 sT.) 

14 

 

VI Tavi – hidrosfero 

37. hidrosfero (1 sT.) 

38. msoflio okeane (1 sT.) 

 

39. msoflio okeanis nawilebi 

(1 sT.) 

 

40. okeanis fskeris reliefi 

(1 sT.) 

 

41. msoflio okeanis wylis 

Tvisebebi (1 sT.) 

 

42. wylis moZraoba okeaneSi 

(1 sT). 

43. myinvarebi (1 sT.) 

44. miwisqveSa wylebi 

45. mdinare (1 sT.)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

46. tbebi, wyalsacavebi, Wao- 

 

bebi (1 sT.) 

47. wyali da adamiani (1 sT.) 

 

VII Tavi – bunebrivi 

zonebi 

48. biosfero da bunebrivi 

zona (1 sT.) 

 

49. dedamiwis bunebrivi 

zonebi (1 sT.) 

 

VIII Tavi – bunebrivi garemo 

da adamiani 

50. geografiuli garsi da 

geografiuli garemo (1 sT.) 

 

51. bunebrivi pirobebi da 

resursebi (1sT.) 

 

52. bunebrivi resursebis 

klasifikacia (1 sT.) 

15 

53. buneba safrTxeSia (1 sT.) 

 

54. bunebrivi resursebis 

gamoyeneba da garemos dacva 

(1 sT.) 

 

55. daculi teritoriebi 

(1 sT.) 

 

IX Tavi – msoflio mosaxleoba 

56. msoflio mosaxleobis 

 

ricxovneba (1 sT.) 

57. mosaxleobis ricxovnebis 

cvlileba (1 sT.) 

 

58. mosaxleobis sqesobrivasakobrivi 

struqtura 

(1 sT.) 

 

59. mosaxleobis teritoriuli 

ganawileba (1 sT.) 

 

60. dasaxlebis formebi 

(1 sT.)

V meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis 

saswavlo masalis wardgenis fazebis 

axsna-ganmarteba 

rogor davgegmoT gakveTili? 

sanam gakveTilis dagegmvaze muSaobas daiwyebT, moZebneT standartSi is Sedegebi da indikatorebi, 

romelzec gadis mocemuli Tema, konkretuli gakveTili (ix. miznebis ruka) da dausviT 

sakuTar Tavs 2 SekiTxva: 

1. rogor mivaRwio sasurvel Sedegs? 

2. rogor gavigo, miRweulia Tu ara igi? 

mizani 

gakveTilis dagegmvisas, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros gakveTilis mizani, romelic 

Tavis mxriv gansazRvravs Sedegs _ anu, maswavlebelma winaswar unda Camoayalibos, ras unda 

miaRwion misma moswavleebma am gakveTilze (gakveTilis konkretuli da perspeqtiuli miznebi). 

gakveTilis gegmaSi TvalnaTliv unda Candes: 

* gakveTilis konkretuli miznebi; 

* gakveTilis perspeqtiuli miznebi; 

* ras veliT moswavleebisgan? 

* ra codnasa da unar-Cvevebs SeiZenen isini am gakveTilze? 

amocanebi 

miznebis misaRwevad saWiroa garkveuli amocanebis dasaxva. kerZod: 

1. gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebis gansazRvra; 

2. samuSaos Sesrulebis etapebi (dawyeba, damTavreba); 

3. miRebuli codnisa da unar-Cvevebis demonstrirebis forma; 

4. Sefasebis kriteriumebi. 

aucilebeli pirobebi da resursebi 

miznebis misaRwevad winaswar unda ganisazRvros, arian Tu ara moswavleebi mzad dagegmili 

aqtivobebis Casatareblad. maswavlebelma winaswar unda gaTvalos, ra dro da resursebi sWirdeba 

mas gegmis warmatebiT ganxorcielebisaTvis (saxelmZRvanelo, sxvadasxva samecniero Tu SemecnebiTi 

xasiaTis literatura, samuSao sqemebi, TvalsaCinoebebi, suraTebi, diagramebi, grafikebi, 

ilustraciebi da sxv.) e. i. unda ganisazRvros: 

* gakveTilisTvis saWiro masala; 

* Teoriuli da praqtikuli samuSaos ganxorcielebis etapebi. 

gakveTilis aRwera 

maswavlebelma dawvrilebiT unda aRweros gakveTilis msvleloba, misi calkeuli etapi, 

gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebi. (Tu rogor axerxebs maswavlebeli gakveTilis miznebis 

ganxorcielebas da ZiriTadad, ra aris misTvis yvelaze mniSvnelobani am gakveTilis msvlelobisas). 

gakveTilis msvleloba: 

gegmis es nawili gulisxmobs gakveTilis detalur aRweras: 

sasurvelia maswavlebelma ise aRweros gakveTilis msvleloba, rom kolegam, Tu mas amis survili 

aqvs, SeZlos SemoTavazebuli sagakveTilo modeliT sargebloba. 

gegmaSi sasurvelia 3 mniSvnelovani fazis dawvrilebiTi aRwera: 

1. Sesavali _ gamowveva anu provocirebis etapi; 

2. mTavari aqtivoba _ ZiriTadi nawili, romelic Sinaarsis realizebas, sakiTxis arsSi wvdomas 

emsaxureba; 

3. daskvniTi nawili _ gaazrebis etapi, romlis drosac unda moxdes gakveTilis msvlelobisas 

ganxiluli Temebis analizi da sinTezi, Sejereba da Sejameba da miRebuli codnis ganmtkiceba. 

16

aucilebelia, maswavlebelma winaswar gagegmos, Tu ra dro dasWirdeba gakveTilis TiToeul 

fazas (gakveTilis droSi ganawileba). 

ganvixiloT TiToeuli etapi cal-calke: 

Sesavali 

gakveTilis Sesavali nawili, saWiroebis SemTxvevaSi, SeiZleba daiwyos wina gakveTilze ganxiluli 

Temis SexsenebiT (frontaluri kiTxvebiT), am etapze moswavlem unda aRidginos sakiTxTan 

dakavSirebuli informacia, ganvlili masala, romelic TavisTavad xels Seuwyobs moswavlis axali 

TemisTvis Semzadebas. mTavaria winaswar gqondeT gansazRvruli: 

* rogor gaacnoT moswavleebs gakveTilis miznebi da amocanebi. 

* rogor SeZloT moswavleTa yuradRebis koncentracia, mobilizeba da motivacia. 

* rogor daukavSiroT gakveTilis miznebi moswavleTa interess. 

ZiriTadi nawili (Sinaarsis realizeba) 

am etapis amocanaa erTi mxriv `gamowvevis~ etapze gaRvivebuli interesisa da impulsebis 

SenarCuneba; meore mxriv _ moswavleTa aqtivobis xelSewyoba (diskusiaSi monawileoba, kritikuli 

analizi, TvalsazrisTa Sepirispireba da Sejereba, alternatiuli gzebis Zieba). am etapze 

mniSvnelovania: 

* gakveTilis mTavari Temis gansazRvra; 

* sagakveTilo procesis sainteresod warmarTvisTvis saWiro xerxebisa da meTodebis Ser- 

Ceva; 

* moswavleebma SeZlon miRebuli codnis saWiroebisa da mniSvnelobis gacnobiereba. 

daskvniTi nawili (refleqsia, gaazreba) 

gakveTilis am nawilSi SeiZleba gamoikveTos ramdenime arsebiTi momenti: gakveTilis am etapze 

xdeba moswavleTa miRebuli codnisa da informaciis gaazreba da dasabuTeba; sakiTxisadmi saku- 

Tari damokidebulebis Camoyalibeba. Tvalsazrisisa Tu informaciis interpretacia (sakuTari 

sityvebiT gadmocema). 

moswavle yvelaze ukeT imas imaxsovrebs, rasac misTvis nacnob konteqstSi iTvisebs da sakuTari 

sityvebiT gadmocems da asabuTebs. aRqma maSin aris safuZvliani, rodesac informacia 

konteqstualur sqemaSi Tavsdeba. 

am fazis meore amocanaa moswavleTa Soris azrTa jansaRi gacvla-gamocvla. refleqsiis dros 

diskusiaSi Cabma ara marto diskusiis monawileebs, aramed pasiur msmenelebsac aZlevs saSualebas 

gaigon, ifiqron da amis safuZvelze CamouyalibdeT, SeeqmnaT sakuTari azri da damokidebuleba 

ganxiluli sakiTxis irgvliv. garda amisa, es aris cvlilebebisa da rekonceptualizaciis safexuri 

swavlis procesSi. am stadiaze xdeba axal-axali informaciis integraciis mravalgvar saSualebaTa 

gacnoba, es ukanaskneli ufro moqnil konstruqciebs migvaaxloebs, romlebic moswavleebma 

momavalSi SesaZloa ufro praqtikulad da mizanmimarTulad gamoiyenon. 

garda amisa, gakveTilis daskvniT anu refleqsiis etapze unda ganisazRvros: 

* Sejamebis ra xerxs mimarTavT gakveTilis bolos? 

* rogor ganaxorcielebT ukukavSirs moswavleebTan? 

saSinao davaleba 

gakveTilis bolos maswavlebeli davalebas aZlevs moswavleebs: Sin kidev erTxel gaixsenon, 

ra gaakeTes am gakveTilze, yuradRebiT gaecnon (waikiTxon) saxelmZRvaneloSi mocemul informacias 

(teqsti, wyaro) da Seasrulon `saSinao davaleba~. 

17

gakveTilis dagegmva 

(zogadi principebi) 

efeqtiani gakveTili rom davgegmoT, aucilebelia, Cveni saswavlo strategia mocemul klasSi 

moswavleTa swavlis stils SevuTavsoT. maswavleblis saswavlo stretegiaSi igulisxmeba dasaxuli 

miznis Sesabamisad aqtivobebis (operaciebis) momzadebis ostatoba. swavlis stili moswavleebs 

erTmaneTisagan ganasxvavebs. is axasiaTebs, ra pirobebSi grZnobs TiToeuli moswavle komfortulad 

Tavs swavlis procesSi. klasSi 25 moswavlidan zogi pragmatistia (ukeT swavlobs dakvirvebiT), 

zogi Teoretikosi (ukeT swavlobs azrovnebiT, fiqriT), zogi keTebisa da moqmedebis procesSia 

aqtiuri, zogi warmodgenebisa da aRqmis gziT ukeT swavlobs. gakveTili efeqtiani rom gamovides, 

yvela moswavlis swavlis stili, interesebi da SesaZleblobebi rac SeiZleba maqsimalurad unda 

gaviTvaliswinoT. 

amisaTvis swavleba/swavlis ori midgoma SeupirispireT erTma neTs da naxeT, Tqveni swavlebis 

stils am ori mdgomareobidan romeli arCe va ni ufro Seesabameba. 

maswavlebeli I midgoma II midgoma 

(tradiciuli) (aqtiuri) 

mizani 

devizi 

mrwamsi 

funqcia 

swavlebis stili 

urTierToba Cemsa 

da moswavles Soris 

swavlebis upiratesi 

meTodi 

saswavlo Teoria 

moswavleTa pozicia 

maswavleblisa da 

moswavleebis 

saubris xangrZlivoba 

saklaso dizaini 

swavlebis sayrdeni 

Sefaseba 

* codnis gacema * unaris, niWis, kritikuli 

azrovnebis ganviTareba 

* akeTe ise, rogorc me * ifiqre, rogor gaakeTo 

* me Tqven zemoT vdgavar * me TqvenTan erTad var 

* gadavcem codnas * vaswavli azrovnebas 

da swavlas 

* avtoritaruli * demokratiuli 

* monologi * dialogi 

* informaciuli, mTel * kvleva-ZiebiTi; 

klasTan erTdroulad wyvilebsa da jgufebSi 

* biheviorizmi * konstruqtivizmi 

* pasiuri, uintereso * aqtiuri, iniciativiani 

* Warbobs maswavleblis * Tanabaria an 

Warbobs moswavlis 

* tradiciuli * saswavlo miznisa 

Sesabamisad cvalebadi 

* saxelmZRvanelo * saxelmZRvanelo da 

winaswar SerCeuli 

saswavlo masalebi 

* pasuxis `sizustis~ * piradi aqtiurobis 

mixedviT mixedviT 

axla gaarCieT, ra gansxvavebaa saswavlo Teoriebs _ biheviorizmsa da kon stru qtivizms Soris. 

biheviorizmi mkacr disciplinasTan, codnis gadacemasTan, saxelmZRvaneloSi mocemuli masalis 

18

mTeli moculobiT aTvisebasa da savarji SoebiT SeZenili codnis ganmtkicebasTan asocirdeba. 

is swavlebisa da damaxso vrebis Teoriaa. 

konstruqtivizmi swavlisa da azrovnebis Teoriaa da miiCnevs, rom moswa vle aqtiurad swavlobs 

kvleva-Ziebisa da keTebis procesSi da TviTon aSenebs codnas. `nawilebisgan konstruqciis 

aSeneba~ piradi gamocdilebisa da sxve bTan urTierTobis safuZvelze xdeba. 

axla is sasicocxlo, zogadi, praqtikuli unarebi CamoTvaleT, romlebic aucileblad unda 

SesZinos skolam 21-e saukunis axalgazrdas: 

– iazrovnos logikurad da kritikulad; 

– Cawvdes mimarTebebs sagnebsa da movlenebs Soris; 

– masalis damuSavebis, gagebis, analizisa da adekvaturi aRqmis safuZvelze gamoitanos daskvna 

da miiRos gadawyvetileba; 

– dasZlios mavne Cvevebs. icxovros cxovrebis jansaRi wesiT. 

– flobdes monacemTa Sedarebis, Segrovebisa da sxvadasxva saxiT warmodgenis xerxebs; 

– hqondes TanamSromlobisa da Tanadgomis unari da a. S. 

axla sqematurad ganvixiloT Tanamedrove gakveTilis struqtura da vawarmo oT meTodologiuri 

gansja: rogor gadavideT swavlebidan swavlaze, maxsov ro bidan _ azrovnebaze. 

gakveTilis struqtura 

msvlelobis mixedviT Sinaarsis mixedviT etapebi 

* Sesavali * motivacia (ganwyobis Seqmna) * sakiTxis dasma/warmodgena 

* aqtivobebi 

_ mTel klasTan 

_ individualurad 

_ wyvilSi 

_ jgufSi 

* siRrmiseuli wvdoma * sakiTxis ganviTareba/aTviseba 

* analizi, Sejameba * gaazreba (refleqsia) * codnis gamoyeneba/integracia 

rCevebi maswavlebels efeqtiani gakveTilis dasagegmad 

gakveTilze saswavlo procesis dasagegmad maswavleblis upirvelesi amocana gakveTilis 

miznis arsis gagebaa. 

gakveTilis saswavlo miznebi gamoxatavs, ra codna da unarebi unda SeiZinon moswavleebma. 

ra Sedegs unda miaRwion moswavleebma swavlis procesSi, gansazRvrulia erovnul saswavlo 

gegmaSi yvela saganSi/sagnobriv jgufSi klasebis mixedviT. Sedegis miRwevas adasturebs Sedegis 

qvemoT mocemuli indikatorebi. maswavleblis wignSi mocemuli Sinaarsisa da miznebis ruka 

uCvenebs, romeli Sedegis misaRwevad aris saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi da romeli 

indikatorebiT dasturdeba gakveTilis bolos Sedegis miRweva. 

rodis aris gakveTilis mizani sworad SerCeuli? mizani sworad aris SerCeuli, Tu: 

* gamomdinareobs sagnobrivi standartis misaRwevi Sedgebidan. 

* qmnis safuZvels moswavleTa progresis SemowmebisTvis. 

* exmareba maswavlebels TviTSefasebaSi. 

* warmoadgens saswavlo savarjiSoebis CarCos. 

yvelaferi zemoT aRniSnuli miiRweva, rodesac moswavleebi gakveTilze gaakeTeben imas, rasac 

Txoulobs Sedegebis qvemoT CamoTvlili indikatorebi. Tu maT yuradRebiT CaikiTxavT, naxavT, 

rom gakveTilis mizani klasikuri samkuTxedis saxiT SegiZliaT warmoidginoT: 

unarebi 

(Seadareben, Seqmnian, gaaanalizeben, 

gamoikvleven...) 

codna 

(aRweren, axsnian, CamoTvlian, gaigeben...) 

19 

ganwyoba-damokidebuleba 

(Seafaseben, SearCeven, Secvlian...)

gakveTilis zogad mizanSi unda Candes, ra codna da unar-Cvevebi unda misceT moswavleebs, 

specifikurSi ki _ ra konkretuli amocanebi unda ganaviTaroT amisTvis. magaliTad, Tu miiCnevT, 

rom saswavlo problema fiqrisa da azrovnebis procesSi unda gadawydes, Sesabamisi situaciuri 

amocana an savarjiSo unda SearCioT. masalis vizualizaciisTvis rukebis, grafikebis, naxatebis 

Seqmna dagWirdebaT, praqtikuli unar-Cvevebis formireba rogorc davalebebis SesrulebiT, ise 

roluri TamaSebiTa da warmosaxviTi eqsperimentebiT SeiZleba. sakuTari ganwyoba-damokidebulebebis 

gamosaxatavad moswavles saubris, simReris, keTebis saSualebac unda misceT. 

zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gakveTilis dagegmvis win maswavlebelma meTodologiuri 

gansja unda awarmoos: 

mTavari kiTxva gansjisTvis: 

ras gaakeTebs bavSvi 

gakveTilze? 

swavlobs swavlas? 

aSenebs codnas? 

damatebiTi kiTxvebi gansjisTvis: 

* ra movamzade gakveTilis dawyebis win swavlis ganwyobis Sesaqmnelad? 

wignSi aris Sesabamisi aqtivoba, Tu me unda movZebno? 

* aqtivobebis dagegmvisas gaviTvaliswino: rac vuTxari, momismina? 

Tu momismina, gaigo? Tu gaigo, miiRo? Tu miiRo, SeuZlia 

praqtikulad gamoiyenos? ganwyoba xom ar daikarga? 

* aris saxelmZRvaneloSi masala, romelic apirobebs mzaobas: 

a) saxlSi kvlevis gasagrZeleblad? 

b) axal masalaze gadasasvlelad?Tu ar aris, me riT davexmarebi? 

kiTxvebi, romlebic daismis swavleba/swavlis axali midgomebiT gakveTilis dagegmvis win, 

bevria da rTuli. am kiTxvebze pasuxis gacema skolaSi kolegebTan TanamSromlobiT, azrisa da 

gamocdilebis gaziarebiT ukeT SeiZleba. 

gakveTilis mizani gansazRvravs aqtivobebis Sinaarss. aqtivobebis SerCevisas miznis misaRwevad 

winaswar unda moifiqroT: 

* romeli/ramdeni aqtivobis Catareba dagWirdebaT da rogori TanmimdevrobiT. 

* aris Tu ara sawyisi/Sesavali aqtivoba samotivacio, anu moemsaxureba Tu ara igi moswavleTa 

dainteresebas swavlis procesSi CasarTavad da Seasrulebs Tu ara momdevno aqtivobebTan damakavSirebel 

rols. 

* aris Tu ara momdevno aqtivobebi moswavlis swavlaze orientirebuli, ganmaviTarebeli, 

SemoqmedebiTi. 

* iZleva Tu ara Semajamebeli aqtivoba saSualebas, gakveTilis bolos Semowmdes moswavleTa 

progresi da Sefasdes gakveTilis xarisxi (ramdenad miaRwies moswavleebma da maswavleblebma 

dasaxul miznebs). 

aqtivobebis SerCevis paralelurad mniSvnelovania moswavleTa organizaciis formis dagegmva 

da drois ganawileba. saswavlo miznis miRwevis maCvenebeli indikatorebi garkveulwilad migvaniSnebs, 

rogor vamuSaoT moswavleebi: mTel klasTan, individualurad, wyvilebsa Tu jgufebSi. rac 

metad SesabamisobaSi iqneba aqtivobis organizaciis forma moswavleTa SesaZleblobebTan da 

swavlis stilTan, miT realurad SeamowmebT gakveTilze moswavleTa progress da gaanawilebT maT 

Sesasruleblad gankuTvnil dros. dro TiToeuli aqtivobisTvis winaswar igegmeba, Tumca swavlis 

procesSic SesaZlebelia SeitanoT masSi cvlilebebi. gansakuTrebiT yuradRebamisaqcevia drois 

ganawileba jgufuri muSaobisTvis, rodesac saWiroa samuSaos dagegmva, monacemebis organizeba 

da warmodgena. unda gaiTvaliswinoT, rom swored jgufuri muSaobisas yalibdeba moswavleebSi 

TanamSromlobis, piradi da gunduri pasuxismgeblobis, jansaRi konkurenciis, gadawyvetilebis 

miRebis/dasabuTebis da sxva zogadi unar-Cvevebi. Tu samuSao kvleviTi an SemoqmedebiTia, 

TiToeuli davalebis SesrulebisTvis gankuTvnili drois gaTvla (ar darCes zedmeti dro an ar 

daakldes dro) faqtobrivad ganapirobebs miznis miRwevas. 

gakveTilze swavlis procesis efeqtianad warmarTva SeuZlebelia saswavlo resursebis 

gamoyenebis gareSe. gakveTilis mizani gvikarnaxebs, ra tipis resursiT mivaRwevT Sedegs ukeT: 

adamianuri (sxva maswavlebeli, sazogadoebis wevri...), sainformacio (saxelmZRvaneloebi, statiebi, 

samuSao furclebi...), vizualuri (plakatebi, sqemebi, fotoebi, modelebi...) Tu audiovizualuri 

(kompiuteri, videokamera...). mza resursebze aranakleb efeqturia resursebis Seqmna. resusis 

moZieba-Seqmna SeiZleba klasSi, skolaSi, lokalur an globalur garemoSi, xolo Seqmnili resursis 

srulyofa-ganviTareba _ klasSi an gakveTilebis Semdeg skolaSi TanamSromlobiT, gamocdilebis 

20

gaziarebiTa da efeqtianobis SemowmebiT. ra tipis resursis gamoyenebas/Seqmnas, moZiebas SevZlebT, 

es gansazRvravs dasagegmi praqtikuli savarjiSoebis CarCos. 

yvela gakveTils sWirdeba Sefaseba. 

Sefaseba aris monitoringisa da Semowmebis safuZvelze gamotanili daskvna, romelic daafiqsirebs 

TiToeuli moswavlis warmatebasa da progress gakveTilis bolos (zogadad: swavlis 

garkveul etapze). 

Sefasebis axali sistema efuZneba monitoringisa da Semowmebis procesebs. 

monitoringSi igulisxmeba TiToeuli moswavlis warmatebasa da progresze mudmivi Tvalyuris 

devnebisa da faqtebis mogrovebis procesi. 

monitoringi saWiroa imisTvis, rom maswavlebelma Seiswavlos TiToeuli moswavlis swavlis 

stili, SesaZleblobebi, interesebi, saWiroebebi da Sesabamisad Seitanos cvlilebebi gakveTilis 

dagegmvaSi. Zalze mniSvnelovania, gakveTilis msvlelobisas kerZo kontaqtebi awarmooT TiToeul 

moswavlesTan da yuradReba gaunawiloT TiToeuls. 

Semowmeba aris TiToeuli moswavlis miRwevebisa da progresis (agreTve zo ga dad swavlis 

procesis) Sesaxeb monacemebis Segrovebis procesi. risTvis vagrovebT am monacemebs? 

monacemebis safuZvelze maswavlebeli gamoavlens swavlis xelisSemwyob da xelisSemSlel 

faqtorebs. Semowmebis Sedegebi faqtobrivad ìZleva~ rCevebs, saSualebebs Sedegebis gasaumjobeseblad. 

pedagogiur praqtikaSi gamoyenebuli Semowmebis xerxebia: dakvirveba, gamokiTxva, 

konsultacia, saubari, testireba, CaTvla, gamocda. 

ra formiT mimdinareobs Semowmeba _ zepiri, werilobiTi (komentariT) Tu konkretul 

situaciaSi moqmedebis Sesaxeb Canaweris warmoebiT, damokidebulia miznis Sinaarsze. Sesabamisad 

SeirCeva Semowmebis saSualebebi: kiTxvebi, testebi, rveulSi Cawerili monacemebi, namuSevrebis 

krebulebi, proeqtebi da sxv. 

arsebiTia, gaviazroT, rom monitoringisa da Semowmebis safuZvelze maswavleblis mier moswavlis 

mimdinare Sefaseba xdeba ara mxolod qulebis dasawe rad, aramed TiToeuli moswavlis droSi 

ganviTarebis misaRwevad, Secdomis gasasworeblad, Sedegis gasaumjobeseblad. aseTi midgomiT 

droTa ganmavlobaSi TiToeul moswavleSi yalibdeba urTierTi da TviTSefasebis unar-Cvevac: 

moswavle aqtiurad iRebs monawileobas gakveTilis srulyofaSi, problemebis gamoyofasa da 

Sefasebis kriteriumebis/sqemis SedgenaSi. 

mocemuli msjelobidan gamomdinareobs gakveTilis dagegmvis aseTi sqema: 

gakveTilze misaRwevi Sedegebi 

mizani/miznebi 

aqtivobebi (organizacia, dro) 

resursebi (klasisa da TiToeuli 

moswavlisaTvis) 

Sefaseba 

indikatorebi 

gakveTilis efeqturi dagegmvisTvis SegiZliaT gamoiyenoT cxrili, romlis SedgenaSi dagexmarebaT 

yoveli gakveTilis win da dasrulebisTanave saazrovno unare bis ganviTarebis Sesabamisad 

sakuTari TavisTvis dasmuli kiTxvebi: 

1. ra masalas iswavlian; romel qmedebebs Seasruleben moswavleebi; ra Sedegs unda mivaRwio; 

Sefasebis romeli forma SevarCio? 

21

2. rogor vamuSao moswavleebi miznis misaRwevad; ras gavakeTeb me da ras gaakeTeben Cemi moswavleebi? 

3. risTvis da visTvis gaakeTeben amas moswavleebi? 

4. ratom SevarCie aseTi aqtivobebi? kidev romeli aqtivobebis gamoyeneba SemiZlia? ratom 

SevarCieT msgavsi/gansxvavebuli aqtivobebi me da saxelmZRvanelos avtorma? 

5. ra moxdeba, Tu aqtivobebis raodenobas, Tanmimdevrobas Sevcvli da savar ji So ebs azrobrivad 

gavaerTianeb? riT davasabuTeb Cems arCevans? 

6. romel da ramden moswavleze velodebodi Sedegis (miznis) miRwevas da ra miviRe? ra cvlilebebis 

Setanas mTxovs miRweuli Sedegi (Sefaseba)? 

saswavlo Tema aqtivobebi moswavleTa drois resursebi Semowmeba/Sefaseba 

mizani/miznebi organizeba ganawileba 

gakveTilis gegmis Sedgenisas aucilebelia gaiTvaliswinoT Semdegi punqtebi: 

gakveTilis miznebi: 

• ris miRwevas gegmavT gakveTilze; 

• ra codna da unar-Cvevebi unda SeiZinon moswavleebma? 

winapirobebi: 

• risi codna da unari moeTxoveba moswavles gakveTilis miznebSi dasaxuli amocanebis asaTviseblad? 

• ra masalis codna moeTxoveba moswavles mocemuli gakveTilis ukeT gasagebad? 

resursebi: 

• ra resursebia saWiro mocemuli gakveTilisaTvis? 

• ra sWirdeba pedagogs saswavlo procesis efeqtianad warmarTvisaTvis? 

• ra tipis resursebis gamoyeneba iqneba sasurveli ( saxelmZRvanelo, Jurnal-gazeTebis statiebi, 

telefilmebi, interneti da sxv.)? 

aqtivobebi: 

• rogor gaacnobT moswavleebs gakvTilis ZiriTad miznebs? 

• rogor daainteresebT moswavleebs da gauZlierebT motivacias mocemuli Temis Sesaswavlad? 

• ras gaakeTebT moswavleebTan erTad gakveTlis ganmavlobaSi? 

• klasis organizebis ra formebs gamoiyenebT dasaxuli miznebis gansaxorcieleblad? 

• prezentaciis romel gzas gamoiyenebT, rom moswavleebma efeqturad aiTvison masala? 

• rogor SeafasebT, Tu ramdenad kargad/warmatebiT/ efeqturad Sesrulda dasaxuli amocanebi? 

• ra tipis davalebebs miscemdiT klasSi an saxlSi damoukidebeli muSaobisaTvis? 

22

swavlebis meTodebi 

swavla-swavlebis meTodebis mravalgvari klasifikacia arsebobs, gTavazobT yvelaze 

gavrcelebul variantebs. 

meTodTa klasifikaciis varianti A: 

* verbaluri, anu zepirsityvieri meTodi. 

* wignze muSaobis meTodi. 

* weriTi muSaobis meTodi, romelic gulisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: amonawerebisa da 

Canawerebis gakeTeba, masalis dakonspeqteba, Tezisebis Sedgena, referatis, an eses Sesruleba, 

da a.S. 

* laboratoriuli meTodi da demonstrirebis meTodi. es ukanaskneli Tavis mxriv gulisxmobs 

Semdegi saxis aqtivobebs: cdebis dayeneba, videomasalebis Cveneba, dinamikuri xasiaTis 

masala da sxv. 

* praqtikuli meTodebi aerTianebs swavlebis yvela im formas, romelic moswavles praqtikul 

unar-Cvevebs uyalibebs da is SeZenili codnis safuZvelze damoukideblad asrulebs ama Tu 

im aqtivobas. 

meTodTa klasifikaciis varianti B: 

diskusia/debatebi – interaqtiuri swavlebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli meTodia. 

diskusiis procesi mkveTrad amaRlebs moswavleTa CarTulobis xarisxsa da aqtivobas. diskusia 

SesaZlebelia gadaizardos kamaTSi. es procesi ar Semoifargleba mxolod maswavleblis mier 

dasmuli SekiTxvebiT. es meTodi uviTarebs moswavleebs kamaTisa da sakuTari azris dasabuTebis 

unars. 

problemaze dafuZnebuli swavleba (PBL) – saswavlo meTodi, romelic axali codnis miRebis 

da integraciis procesis sawyis etapad iyenebs problemas. 

TanamSromlobiTi (cooperative) swavleba – imgvari swavlebis strategiiT jgufis TiToeuli 

wevri valdebulia, ara mxolod Tavad Seiswavlos, aramed daexmaros Tavis Tanagundels sagnis 

ukeT SeswavlaSi. TiToeuli jgufis wevri muSaobs problemaze, sanam yvela maTgani ar daeufleba 

sakiTxs. 

evristikuli meTodi – efuZneba moswavleebis winaSe dasmuli amocanis etapobriv gadawyvetas. 

es amocana swavlebis procesSi faqtebis damoukideblad dafiqsirebisa da maT Soris kavSirebis 

danaxvis gziT xorcieldeba. 

SemTxvevis analizi (Case study) – maswavlebeli moswavleebTan erTad gakveTilze ganixilavs 

konkretul SemTxvevebs da maTTan erTad yovelmxriv da safuZvlianad Seiswavlis sakiTxs. magali- 

Tad, fizikur geografiaSi stiqiuri movlebis arss, warmoSobis mizezebs, gavrcelebas, riskebs 

da Tavidan acilebis gzebs; geopolitikuri kuTxiT, konfliqtebis geografiaSi es SeiZleba iyos 

konkretuli konfliqtis analizi da a. S. 

gonebrivi ieriSi (Brain storming) – es meTodi gulisxmobs konkretuli Temis farglebSi 

konkretuli sakiTxis/problemis Sesaxeb maqsimalurad meti, sasurvelia, radikalurad gansxvavebuli, 

azris, ideis Camoyalibebasa da gamoTqmis xelSewyobas. aRniSnuli meTodi xels uwyobs 

problemisadmi SemoqmedebiTi midgomis ganviTarebas. es meTodi efeqturia mravalricxovani 

jgufis arsebobis pirobebSi da Sedgeba ramdenime ZiriTadi etapisgan: 

* problemis/sakiTxis SemoqmedebiTi kuTxiT gansazRvra. 

* drois garkveul monakveTSi auditoriisgan sakiTxis irgvliv arsebuli ideebis kritikis 

gareSe CaniSvna (ZiriTadad dafaze). 

* gamoricxvis gziT im ideebis gamorCeva, romlebic yvelaze metad Seesabamema dasmul sakiTx- 

Tan. 

* kvlevis mizanTan ideis Sesabamisobis dasadgenad Sefasebis kriteriumebis gansazRvra. 

* SerCeuli ideebis Sefaseba winaswar gansazRvruli kriteriumebiT. 

* umaRlesi Sefasebis mqone ideis, rogorc dasaxuli problemis gadaWris saukeTeso saSualebis 

gamovlena. 

roluri da situaciuri TamaSebi – scenaris mixedviT ganxorcielebuli roluri TamaSebi 

23

moswavleebs saSualebas aZlevs, sxvadasxva poziciidan Sexedon sakiTxs da exmareba maT alternatiuli 

Tvalsazrisis CamoyalibebaSi. diskusiis msgavsad, roluri TamaSebic uyalibebs moswavles 

sakuTari poziciis damoukideblad gamoTqmisa da kamaTSi misi dacvis unars. 

demonstrirebis meTodi – es meTodi informaciis vizualurad warmodgenas gulisxmobs. 

Sedegis miiRwevis TvalsazrisiT is sakmaod efeqturia. xSir SemTxvevaSi umjobesia, masala erTdroulad 

audio da vizualuri gziT mivawodoT moswavleebs. Sesaswavli masalis demonstrireba 

SesaZlebelia ganxorcieldes rogorc maswavleblis, ise studentis mier. es meTodi gvexmareba, 

TvalsaCino gavxadoT saswavlo masalis aRqmis sxvadasxva safexuri, davakonkretoT, Tu risi 

Sesruleba mouwevT studentebs damoukideblad; amave dros, es strategia vizualurad warmoaCens 

sakiTxis/problemis arss. demonstrireba SesaZloa martiv saxes atarebdes (magaliTad, 

maTematikuri amocanis amoxsna misi safexurebis dafaze TvalsaCinod warmodgenis saxiT) an iseTi 

rTuli saxe miiRos, rogoricaa mravalsafexuriani sabunebismetyvelo eqsperimentis Catareba. 

induqcia, deduqcia, analizi da sinTezi. 

swavlebis induqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis iseT formas, rodesac 

swavlis procesSi azris msvleloba kerZodan konkretulisaken, faqtebidan ganzogadebisaken 

aris mimarTuli, anu masalis gadmocemisas procesi mimdinareobs konkretulidan zogadisaken. 

swavlebis deduqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis gadacemis iseT 

formas, romelic zogad codnaze dayrdnobiT axali codnis aRmoCenis logikur process warmoadgens, 

anu procesi mimdinareobs zogadidan konkretulisaken. 

saswavlo procesSi analizis meTodi gvexmareba saswavlo masalis, rogorc erTi mTlianis, 

Semadgenel nawilebad daSlaSi, amiT martivdeba rTuli problebis SigniT arsebuli calkeuli 

sakiTxebis detaluri gaSuqeba. 

sinTezis meTodi gulisxmobs Sebrunebul proceduras, anu calkeuli sakiTxebis dajgufebiT 

erTi mTlianis Sedgenas. es meTodi xels uwyobs problebis, rogorc mTelis danaxvis unaris 

ganviTarebas. 

axsna-ganmartebiTi meTodi – efuZneba msjelobas mocemuli sakiTxis irgvliv. maswavlebels 

masalis gadmocemisas mohyavs konkretuli magaliTi, romlis dawvrilebiT ganxilvac xdeba 

mocemuli Temis farglebSi. 

qmedebaze orientirebuli swavleba – moiTxovs moswavle-maswavleblis aqtiur CarTulobas 

swavlebis procesSi, sadac gansakuTrebul datvirTvas iZens Teoriuli masalis praqtikuli 

interpretacia. 

mocemuli ZiriTadi meTodebis garda arsebobs swavlebis uamravi meTodi, romlis SerCeva 

maswavlebels SeuZlia konkretuli saswavlo amocanidan gamomdinare. 

muSaobis formebi: 

swavlebis procesSi sxvadsxva meTodis gamoyenebisas muSaobis Sesabamisi klasis organizebis 

forma SeiZleba iqnes gamoyenebuli, magaliTad individualuri, wyviluri, jgufuri, mTel 

klasTan erTad. 

jgufuri (collaborative) muSaoba – am meTodiT swavleba gulisxmobs moswavleTa jgufebad 

dayofas da maTTvis saswavlo davalebis micemas. jgufis wevrebi individualurad amuSaveben 

sakiTxs da paralelurad uziareben mas jgufis danarCen wevrebs. dasaxuli amocanidan gamomdinare 

SesaZlebelia jgufis muSaobis procesSi wevrebs Soris moxdes funqciebis gadanawileba. es 

strategia uzrunvelyofs yvela moswavlis maqsimalur CarTulobas saswavlo procesSi. 

individualuri samuSao 

individualuri samuSao xSirad aris sxva aqtivobis fragmenti. is garkveuli pasuxismgeblobiT 

tvirTavs moswavles, warmoaCens mis pirad damokidebulebas ama Tu im sakiTxTan mimarTebaSi, 

xels uwyobs sakuTari azris gamoTqmas, Camoyalibebas, argumentirebul dasabuTebas, kritikul 

azrovnebas, drois racionalur gamoyenebas. 

wyvilebi da jgufebi 

wyvilebsa da jgufebSi muSaoba xels uwyobs TanamSromlobis Cvevis gamomuSavebas. am savarjiSoebis 

Sesrulebisas moswavleebi swavloben erTmaneTis mosmenas, sxvisi azris gaziarebas, 

kritikul azrovnebasa da Sefasebas, sakuTari azris gamoTqmas, dasabuTebas da a.S. isini eCvevian 

funqciebis danawilebas, drois racionalur gamoyenebas. 

24

gTavazobT wyvilebSi muSaobis wesebs: 

1. maswavlebeli klass yofs wyvilebad; 

2. klass eZleva saerTo davaleba; 

3. moswavleebi samuSaos asruleben wyvilebSi; 

4. samuSaos dro gansazRvrulia (samuSaos sirTulis mixedviT); 

5. maswavlebeli TviTon anawilebs moswavleebis funqciebs. 

wyvilebSi muSaobis dros bavSvebs moeTxovebaT yuradRebis koncentracia. isini pasuxismgeblobas 

grZnoben mewyvilis mimarT. 

wyvilebSi gamomuSavebuli TanamSromlobis Cveva kidev ufro mtkicdeba jgufuri samuSaoebis 

Sesrulebisas. 

gTavazobT wesebs jgufuri muSaobisaTvis: 

1. klasi iyofa 4-5 kacian jgufad. 

2. klass eZleva saerTo davaleba. SesaZloa, maswavlebelma TiToeul jgufs sxvadasxva davalebac 

misces. 

3. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo. 

4. samuSao sruldeba erToblivad da jgufi Sesrulebul samuSaos aZlevs erTian formas. 

5. jgufi unda muSaobdes SeTanxmebulad, ar unda moxdes konfliqti, ar unda iTrgunebodes 

arc erTi moswavle. 

6. jgufi, romlis wevrebic SeTanxmebulad ver moqmedeben, muSaobas wyvets. 

7. jgufis yoveli wevri unda CaerTos saqmianobaSi da maT Tavad unda gadainawilon funqciebi. 

8. davaleba sruldeba maswavleblis mier winaswar gansazRvrul droSi (10-15 wT.) 

TiToeul jgufSi erTi magidis garSemo Tavs iyrian sxvadasxva xasiaTisa da temperamentis 

moswavleebi: aqtiurebi, pasiurebi, liderebi. xSirad, jgufebSi swored amitom warmoiSveba konfliqti. 

maswavlebeli sTavazobs gunds konfliqtis mSvidobian mogvarebas. Tu amas gundi ver 

miaRwevs, anu ver ipovis gamosavals, is samuSao procesidan vardeba. 

jgufis SerCeva sxvadasxvagvarad xdeba: jgufi SeiZleba SeirCes ise, rom TiToeul maTganSi 

Tanabari SesaZleblobebis bavSvebi gaerTiandnen, SeiZleba cal-calke Sedges biWebisa da gogonebis 

gundebi an SeiZleba jgufebis organizeba bavSvebis megobruli damokidebulebis gaTvaliswinebiT. 

SesaZlebelia SemTxveviTobis principiT SerCevac, raTa moswavleebi mieCvion nebismier partnior- 

Tan urTierTobas. jgufebad danawileba unda moxdes operatiulad (2-3 wT.) 

SesaZloa maswavlebelma Tavad daadginos jgufis muSaobis wesebi (mag.: lideris arCeva), magram 

umjobesia muSaobis sistemis Seqmna mTlianad mivandoT bavSvebs (ra Tqma unda, maswavleblis 

rekomendaciebis gaTvaliswinebiT). kargia, Tu jgufi TviTon airCevs, vin waradgens klasis winaSe 

jgufis namuSevars. maswavlebeli Tvals adevnebs moswavleebis muSaobas, Tumca es imgvarad xdeba, 

rom bavSvebs ar SeeqmnaT STabeWdileba, TiTqos maswavlebeli maT Tavze adgaT. maswavlebeli ar 

unda Caerios jgufis muSaobaSi, garda im SemTxveve bisa, Tu jgufi misgan moiTxovs raime ganmartebas, 

an Seatyobs, rom jgufma arasworad gaigo piroba da maTi muSaoba CixSi Sevida. 

aqtiuri meTodikebiTa da jgufuri TamaSebiT muSaobisas maswavlebeli ukana planze gadadis. 

igi gezis mimcemisa da meTvalyuris rols asrulebs da bolomde neitralur wamyvanad rCeba. 

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen sakuTar namuSevrebs. prezentaciis dros 

maswavlebeli kiTxvebs ar usvams da ar awyvetinebs azrs momxsenebels. 

bolos namuSevrebi SeiZleba gamoikras kedelze an dafaze. maswavlebels winaswar unda 

hqondes gansazRvuli namuSevrebis Sefasebis forma. sasurvelia, moswavleebma Tavad Seafason 

erTmaneTis namuSevari: TiToeuli moswavle asaxelebs, misi azriT, saukeTeso jgufur namuSevars 

(garda sakuTarisa) da asabuTebs, ra kriteriumebiT (Camoyalibebuli azri, originaluri 

gadawyveta, mxatvruli gaformeba, STambeWdavi prezentacia da a.S.) ixelmZRvanela Sefasebisas. 

yoveli gamomsvlelis azrs maswavlebeli dafaze afiqsirebs _ wers `pluss~ an qulas (10-quliani 

sistema) saTanado namuSevris qveS. qulebis (plusebis) raodenoba gamoavlens gamarjvebuls, Tumca 

maswavlebelma aucileblad unda gamoyos TiToeuli jgufis Zlieri da susti mxareebi. Sefasebas 

SesaZloa win uZRodes mcire diskusia, romlis drosac maswavlebelsa da bavSvebs SeeZlebaT 

SekiTxvebi dausvan TiToeuli jgufis wevrebs. 

maswavlebelma winaswar unda gansazRvros, ra dro unda daeTmos davalebis Sesrulebas, 

prezentaciebsa da namuSevrebis Sefasebas. 

25

minileqcia 

minileqcia aris mcire zomis leqcia, romlis mizania auditoriisaTvis garkveuli informaciis 

gadacema. minileqcia aris saSualeba drois mcire monakveTSi moswavleebisTvis saWiro 

informaciis gadacemisa. 

minileqcia moswavleebs umetesad codnas sZens da naklebad iZleva unarebis ganviTarebis 

SesaZleblobas. gasaTvaliswinebelia, rom leqciis dros ufro aqtiuri maswavlebelia, xolo 

SedarebiT pasiuri – moswavleebi. 

saleqciod SeiZleba sxvadasxva wyarodan SeirCes nebismieri masala faqtebis, ideebis, 

Teoriebis Sesaxeb. maswavlebelma winaswar unda moamzados Teoriuli da vizualuri masalebi, 

grafikebi, fotomasala, raTa leqcia saintereso gaxados moswavleebisaTvis. vizualuri tipis 

moswavleebisaTvis, romelTac mxedvelobiTi mexsiereba ukeT aqvT ganviTarebuli, gansakuTrebiT 

mniSvnelovania TvalsaCinoebis gamoyeneba. 

leqciisTvis momzadebuli masala logikuri TanamimdevrobiT – martividan rTulisaken – unda 

dalagdes da advilad gasagebi unda iyos moswavleebisaTvis. amavdroulad, ar unda gadaitvirTos 

Zalian bevri gansxvavebuli tipis informaciiT. sasurvelia, erTi leqcia erT sakiTxs daeTmos. 

leqciis msvlelobisas damrigebelma xeli unda Seuwyos moswavleebis aqtiurobas. 

leqciis mimdinareobisas moswavleTa aqtiurobis xelSewyobisTvis mniSvnelovania imis gaTvaliswinebiT, 

rogor sxedan isini. sasurvelia ara frontaluri (rodesac maswavlebeli dgas 

dafasTan msmenelis win), aramed sadiskusio stilis (studentebi da maswavlebeli sxedan wreSi 

magidis irgvliv ise, rom yvela kargad xedavs erTmaneTs) gamoyeneba. leqcia swavlebis SedarebiT 

pasiur formadaa miCneuli, Tumca moswavleTa gasaaqtiureblad maswavlebelma unda waaxalisos 

isini; mudmivad daamyaros mxedvelobiTi kontaqti auditoriasTan; periodulad Seamowmos, ramdenad 

usmens auditoria mas da misces Sesabamisi ukukavSiri. 

minileqciis Catarebas ar sWirdeba gansakuTrebuli materialur-teqnikuri aRWurviloba, 

Tumca, sasurvelia, gamoviyenoT vizualuri masala – grafikebi, fotomasala, cxrilebi da a.S. 

leqcia aseve SeiZleba Catardes Power Point-is gamoyenebiTac, rasac specialuri aRWurviloba 

(leptopi da proeqtori) dasWirdeba. 

eqskursia 

eqskursia aris koleqtiuri daTvaliereba risame; gamgzavreba, gaseirneba saswavlo, samecniero, 

sportuli an garTobis mizniT. eqskursiis dros moswavleebs saSualeba eZlevaT, realur 

garemoSi daakvirdnen situacias da gaecnon mocemul sakiTxTan dakavSirebul Taviseburebebs. 

eqskursias sailustracio funqcia aqvs. eqskursiaze nanaxi da mosmenili ukeT amaxsovrdebaT 

moswavleebs, vidre mxolod moyolili masala. 

eqskursiis, rogorc saswavlo RonisZiebis, gamoyenebis Taobaze sami mosazreba arsebobs: 

1. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dawyebisTanave; eqskursia xels uwyobs 

moswavleTa da pedagogTa daaxloebas, aRvivebs interess sxvadasxva sakiTxis mimarT da zrdis 

swavlis motivacias; 

2. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dasrulebisas, rodesac isini ukve saTanado 

codnasa da unar-Cvevebs floben da SeuZliaT realur garemoSi daakvirdnen istoriul Zeglebs 

Tu garkveul samuSao garemos; 

3. eqskursias gegmavs sagnis pedagogi wlis ganmavlobaSi sagnis saWiroebisa da specifikidan 

gamomdinare. 

skolis gareT swavlebas SeiZleba garkveuli problemebi axldes Tan, amitom aucilebelia 

eqskursiis detaluri dagegmva, raTa Tavidan aviciloT gaugebrobebi. maswavlebelma winaswar 

unda gaiTvaliswinos da dagegmos Semdegi sakiTxebi: eqskursiis mizani, eqskursiis zusti dro, 

moswavleebis dasaSvebi raodenoba. 

saeqskursio jgufSi moswavleTa raodenoba damokidebulia klasis sidideze. sasurvelia, 

rom 5-6 bavSvs erTi ufrosi axldes (iqneba es pedagogi, skolis administraciis TanamSromeli Tu 

aqtiuri mSobeli). 

maswavlebelma winaswar unda miawodos moswavleebs informacia eqskursiis gegmis Sesaxeb – ra 

unda naxon, ras unda miaqcion gansakuTrebuli yuradReba da a.S. eqskursiis dros unda waaxalisos 

moswavleebi, dasvan kiTxvebi. SesaZlebelia, saWiro iyos garkveuli CaniSvnebis gakeTebac. 

26

eqskursiis mniSvneloba 

saskolo eqskursiebi mniSvnelovania klasgareSe ganaTlebisTvis. amgvar RonisZiebebze 

moswavleebs socialuri da sakuTari Tavis marTvis unar-Cvevebic uviTardebaT. moswavleebi 

saskolo eqskursiebze swavloben da isveneben kidec erTad. aucilebelia, eqskursiebi winaswar 

daigegmos. mxolod am SemTxvevaSi iqneba eqskursia maqsimalurad saintereso da saganmanaTleblo 

Rirebulebis matarebeli. 

saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis integrirebas axdens (mag. 

qarTulisa da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis), amitom am aqtivobebis dagegmvisas, 

sxvadasxva sagnis maswavlebelTa erToblivi da SeTanxmebuli muSaoba SesaZloa ufro metad 

efeqtiani iyos. 

gonebrivi ieriSi 

gonebrivi ieriSi jgufuri SemoqmedebiTi muSaobis meTodia, romlis mizania konkretuli 

problemis gadasaWrelad maqsimaluri raodenobis ideis Segroveba da ganxilva. 

gonebrivi ieriSi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac aravin icis kiTxvaze pasuxi; roca 

gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT gvsurs rac SeiZleba meti ideisa da mosazrebis Segroveba 

da konsensusis safuZvelze sasurveli raodenobis SerCeva. 

gonebrivi ieriSis procesi sakmaod martivia. Tavdapirvelad, maswavlebeli asaxelebs gansaxilvel 

Temas da adgens gegmas. gonebrivi ieriSis dawyebamde aucilebelia jgufSi muSaobis wesebze 

SeTanxmeba. magaliTad: yvela idea sworia da yvela maTgani unda ganvixiloT; gonebrivi ieriSis 

procesSi arafers ganvsjiT da vafasebT; mTavaria ideebis raodenoba da ara xarisxi. 

moswavleebi dasmuli sakiTxis irgvliv gamoTqvamen uamrav mosazrebas/ideas, romelTac maswavlebeli 

dafaze an `flipCartze~ iniSnavs. drois limiti winaswaraa gansazRvruli – magaliTad, 

20-25 wT. 

ideebis Camoweris Semdeg maswavlebeli maT xmamaRla, jgufis yvela wevrisTvis gasagebad 

kiTxulobs. Semdeg moswavleebi afaseben ideebs, davuSavaT, sam an xuTqulian skalaze da msgavs 

ideebs ajgufeben. sabolood CvenTvis sasurvel, yvelaze maRalqulian, vTqvaT, sam-oTx ideas 

SevarCevT. 

rogorc aRvniSneT, gonebrivi ieriSis process maswavlebeli warmarTavs. mas unda SeeZlos 

yuradRebiT mosmena da monawileebis waxaliseba ideebis miwodebis procesSi. man xeli unda Seuwyos 

maqsimalurad bevri ideisa da mosazrebis Segrovebas. maswavlebeli procesSi neitraluri figuraa. 

gonebrivi ieriSis procesSi saswavlo garemo Cveulia. SesaZloa, monawileebi isxdnen wriulad, 

magidis irgvliv. maswavlebels iseTi pozicia unda ekavos, rom yvela mxridan kargad Candes. 

maswavleblis movaleoba dafaze Canaweris gakeTebacaa. atmosfero maqsimalurad komfortuli 

unda iyos. 

SemTxvevis ganxilva 

SemTxvevis ganxilva farTod gamoiyeneba ganaTlebis sferoSi. misi mizania, konkretuli Sem- 

Txvevis ganxilvis safuZvelze, damatebiTi informaciisa da codnis SeZena. 

SemTxvevis ganxilvisas ar aris aucilebeli, SemTxveva erT konkretul adamians exebodes. is 

SeiZleba adamianTa jgufTan, sxvadasxva situaciasTan, fenomenTan da a.S. iyos dakavSirebuli. 

SemTxvevis Seswavlisas iazreben da aanalizeben am konkretul SemTxvevas. SemTxvevis ganxilvamde 

saWiroa, maswavlebelma winaswar moamzados masala, romelic saintereso da aqtualuri 

iqneba moswavlebisaTvis, gaiTvaliswinebs maT asakobriv Taviseburebas da SesaZlebels gaxdis 

msjelobas mis Sesaxeb. 

gansaxilvel masalasTan erTad unda momzaddes ZiriTadi SekiTxvebi; isini SeiZleba exebodes 

moswavleTa damokidebulebas konkretuli adamianis, jgufis an konkretul SemTxvevaSi aRwerili 

situaciis mimarT; rogori damokidebuleba aqvT SemTxvevis mimarT; ra aris maTTvis misaRebi/ 

miuRebeli, rogor SeiZleba problemis gadaWra da a.S. 

SemTxvevis ganxilvas specialuri teqnikuri aRWurviloba ar sWirdeba. sasurvelia, yvela 

moswavles hqondes amobeWdili SemTxveva an maswavlebelma gamoiyenos proeqtori da leptopi. 

diskusia 

dRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis 

27

funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa 

da urTierTSemecnebis Cvevebi. 

amisTvis mniSvnelovania, gvesmodes, ra aris diskusia da rogor unda warvmarToT igi. miT 

umetes, rom axal erovnuli saswavlo gegmaSi Cadebulia sagnobrivi Sedegebi, romelTa misaRwevad 

maswavleblebs araerTxel mouwevT sagakveTilo procesSi diskusiis gamoyeneba. 

diskusia aris wamyvansa da msmenelebs Soris codnis, Sexedulebebisa da ideebis sityvieri 

gacvlis procesi. diskusias sxvanairad msjelobasac uwodeben. 

saklaso diskusia exmareba moswavleebs sakiTxis Rrma da detalur ganxilvaSi. kerZod, saklaso 

diskusiis dros iqmneba iseTi atmosfero, sadac moswavleebs SeuZliaT azrebis urTierTgaziareba, 

axali ideebis gamoTqma, sxvisi azrebis mosmena da gageba, komunikaciisa da TviTgamoxatvis 

unar-Cvevebis gaumjobeseba. 

kargi diskusia unda iTvaliswinebdes rogorc diskusiis wamyvanis, aseve misi monawileebis 

komunikaciur unar-Cvevebs, mocemuli sakiTxis codnas, liderobisa da koordinaciis SesaZleblobas 

, azrebis urTierTgacvlas, jgufis, rogorc mTlianis, ganxilvas da Sesabamisad, saWiroebs 

karg momzadebas. 

saklaso diskusiis momzadebisas maswavlebelma zustad unda SearCios diskusiis Tema. es 

gulisxmobs imas, rom diskusiisTvis gankuTvnili Tema iyos sagnis da konkretuli sakiTxis Sesatyvisi. 

aseve, maswavlebelma saklaso diskusiisTvis unda SearCios Sesabamisi forma (mag. moswavlis 

prezentacias mohyveba jgufuri diskusia: moswavleebs micemuli aqvT wasakiTxi masala da amas 

mohyveba Semajamebeli prezentacia da klasis diskusia) da fizikuri garemo (mag., wreSi jdoma 

diskusiis TiToeul monawiles aZlevs SesaZleblobas, ufro advilad daamyaros komunikacia, 

didi jgufebi SeiZleba daiyos ufro patara jgufebad da a. S.); 

diskusiis mimdinareobis dros maswavlebelma unda gaakeTos Semdegi: 

1. diskusiis fasilitaciisaTvis Sesabamisi saklaso garemos Seqmna: 

* diskusiis wesebis Camoyalibeba (azris gamoTqmis wesebi da a. S.); 

* ZiriTadi Temebisa da terminebis zogadi mimoxilva; 

* diskusiasTan dakavSirebuli molodinebis gamoTqma; 

* diskusiisTvis sakmarisi drois gamoyofa. 

2. monawileobis waxaliseba/xelSewyoba: 

* moswavleebis dasaintereseblad mastimulirebeli SekiTxvebis dasma; 

* moTxovna, rom moswavleebma mudmivad Seajamon ganxiluli sakiTxebi; 

* kiTxvebis momzadeba da moswavleebisaTvis garkveuli drois micema, raTa maT winaswar 

moamzadon pasuxebi da Semdeg, mTel klass warudginon. 

3. diskusiis warmarTva da daskvnebis Sejameba: 

* moswavleebis waxaliseba, raTa maT gamoTqvan TavianTi ideebis gamamyarebeli argumentebi; 

* Cumi/morcxvi moswavlisaTvis specifikuri davalebis micema, rac xels Seuwyobs mis monawileobas, 

CarTvas diskusiaSi; 

* ganxiluli sakiTxebis Sejameba da ZiriTadi azrebis Camoyalibeba: moswavleebis ideebis 

ganmarteba da moswavleebisagan damatebiTi komentarebis moTxovna. 

`kuTxeebi~ 

meTodi `kuTxeebi~ gamoiyeneba saklaso diskusiis warmarTvisas, kamaTis provocirebisa da 

jgufebs Soris paeqrobis gasaCaReblad ori an meti poziciis arsebobisas. es savarjiSo aqtiurad 

da xalisianad sruldeba. es meTodi agreTve kargia klasSi teqstebis kiTxvis, leqciis mosmenis, 

filmis Cvenebis Semdeg STabeWdilebebis Sesafaseblad, gansxvavebuli Tvalsazrisis dasafiqsireblad. 

meTodi `kuTxeebi~ moswavleebs saSualebas aZlevs, gamoTqvan sakuTari azri da daicvan TavianTi 

pozicia, agreTve yuradRebiT mousminon sxvebis argumentebs da amis mixedviT, garkveuli 

msjelobis Semdeg, gaiziaron an ar gaiziaron gansxvavebuli mosazrebebi (Secvalon an ar Secvalon 

sakuTari pozicia). 

pedagogi moswavleebs sTavazobs sadiskusio Temas. isini individualurad irCeven garkveul 

28

pozicias da ikaveben saklaso oTaxSi àm poziciisaTvis~ gankuTvnil adgils (SesaZlebelia arCeul 

iqnes saklaso oTaxis kuTxeebi, merxebi, sadac keTdeba poziciis aRmniSvnelo warwera). 

dajgufebuli moswavleebi erTmaneTs uziareben mosazrebebs da iwyeben jgufSi msjelobas, 

raTa Semdeg TavianTi versia argumentebiT daasabuTon (SesaZlebelia dasabuTeba werilobiT 

moxdes). moswavleebi unda Seecadon, rac SeiZleba damajerebeli da saintereso iyos prezentacia. 

saWiroebis SemTxvevaSi maswavlebeli exmareba jgufebs. 

moswavleebs SeuZliaT diskusiis msvlelobisas Seicvalon Sexeduleba – gadaadgildnen erTi 

kuTxidan meoreSi da im jgufSi gadainacvlon, romlis mosazrebasac axla eTanxmebian. 

mosmenisa da kamaTis dros sasurvelia, moswavleebma gaakeTon Canawerebi, rac daexmareba maT 

poziciis werilobiT gamoxatvasa da dacvaSi. 

`mozaika~ 

aqtivoba Sedgeba 4 etapisagan: 

I etapi: ZiriTadi jgufebis Sedgena da masalis ganawileba 

klasi iyofa 4-kacian jgufebad. jgufis TiToeul wevrs urigdeba masala, romelic erTi 

mTliani informaciis (teqstis) raRac nawils Seadgens, da aqvs garkveuli rigiTi nomeri (1, 2, 3, 

4). man individualurad 10 wT-is ganmavlobaSi unda daamuSaos masala, Seiswavlos, raTa SeZlos 

miRebuli informacia sxvasac gadasces. 

II etapi: eqspertTa jgufebis mier masalis Seswavla 

am etapze xdeba e. w. èqspertTa jgufebis~ Camoyalibeba. vinc amuSavebs #1 informacias, erTiandeba 

magidis irgvliv, romlis rigiTi nomeria 1, visac aqvs informacia #2, ikribeba meore magidis 

garSemo da a. S. aqedan gamomdinare Ti To euli magidis irgvliv aRmoCndebian erTi da imave informaciis 

mqone moswavleebi oTxive jgufidan, romlebic SemdgomSi gadaiqcevian e. w. ìnforma ciis 

èqspertebad~. isini erTad kiTxuloben da kidev erTxel swavloben saerTo masalas, eZeben, am masalis 

sxvebze gadacemis saukeTeso da efeqtur gzebs, meTodebs, weren gegmas, xazaven sqemebs da a.S. 

III etapi: ZiriTad jgufSi dabruneba miRebuli codnis gadacemis mizniT 

moswavleebi brundebian Tav-TavianT ZiriTad jgufebSi da rigiTi nomris da c viT (jer hyveba 1 

nomeri, Semdeg 2 da a. S.) warudgenen TavianT masalas erTma neTs. jgufis mizania, misma yvela wevrma 

srulyofilad aiTvisos TiToeu li wevris èqspertis~ mier damuSavebuli masala. 

IV etapi: individualuri da jgufuri pasuxismgebloba, miRebuli codnis Sefaseba. 

jgufis TiToeuli wevri valdebulia, saTanadod aiTvisos Tanagundelebis mier mowodebuli 

mTeli informacia (mozaikac swored amitom hqvia, nawilebidan _ mTlianisaken). miRebuli codna 

SeiZleba Semowmdes sxvadasxva gziT (mag., werilobiTi formiT, zepiri TxrobiT, kiTxva-pasuxiT 

da sxva saxis wardginebiT). 

sokratuli meTodi 

sokratuli meTodis gamoyenebis dros maswavlebeli svams mxolod problemur (da ara informaciul) 

SekiTxvebs (magaliTad, „ras fiqrobT am sakiTxze“? „ra ganmartebebi gvWirdeba amisaTvis“?) 

da ar awvdis informacias moswavleebs. am dros maswavlebeli ganixilavs gamonaklis SemTxvevebs 

da martiv ideas eWvqveS ayenebs. igi moswavleebisgan azrovnebas moiTxovs, raTa isini damoukideblad 

mividnen problemis gadawyvetamde. 

sokratuli meTodis gamoyeneba SesaZlebelia diskusiiT, debatebiT, problemuri kiTxvebis 

dasmiT da sxva. zogjer maswavlebels mohyavs faqtebi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebis 

sawinaaRmdegod, magram ar afiqsirebs sakuTar pozicias. igi xels uwyobs im pasuxebis eWvqveS 

dayenebas, romelTac gvaZlevs sxvadasxva avtoriteti da sxva. moswavleebi Tavisuflad gamoTqvamen 

sakuTar mosazrebebs dasmul problemasTan dakavSirebiT, Tamamad Txzaven hipoTezebs da 

versiebs, aanalizeben erTmaneTis argumentebs. 

qvemoT moyvanilia am meTodis gamoyenebis magaliTebi gakveTilze: 

1. maswavlebeli svams problemur SekiTxvebs, raTa waaxalisos moswavleTa azrovneba mocemuli 

sakiTxebis garSemo; 

29

2. maswavlebels mohyavs damxmare da sawinaaRmdego magaliTebi mocemuli movlenis sailustraciod; 

3. maswavlebeli kritikulad ganixilavs moswavlis argumentebs; 

4. maswavlebeli xels uwyobs klasis diskusiaSi Cabmas; 

5. maswavlebeli axalisebs sakuTari da sxvebis azrebis kritikuli Sefasebis unaris ganvi- 

Tarebas; 

6. maswavlebeli iTxovs faqtebisa da cnebebis analizs, masalis arsis gagebas da a. S. 

7. maswavlebeli sTxovs moswavles, daakavSiros sxvadasxva wyarodan miRebuli codna, sxvadasxva 

elementisagan Seqmnas axali struqtura; 

8. maswavlebeli sTxovs moswavles, sakuTar argumentaciaze dayrdnobiT gamoitanos daskvna 

(gaakeTos Sefaseba). 

keTebiT swavleba 

keTebiT swavlebis anu praqtikis meTodis gamoyenebis dros miewodeba ara informacia, aramed 

zusti instruqcia eqsperimentis an simulaciisaTvis. am meTodis mizania, moswavleebma zustad 

Seasrulon iseTi qmedebebi, romlebic xels uwyobs codnis an Cvevis formirebas. 

praqtikis dros maswavlebeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs moswavleTa gamoxmaurebas 

(ukukavSirs), rac azrians xdis moswavlis praqtikas da xels uwyobs mas, gaacnobieros, rasac 

akeTebs da avtomaturad (meqanikurad) ar gaimeoros is. mxolod saTanado gamoxmaurebis SemTxvevaSi 

gvaZlevs amgvari swavleba mniSvnelovan efeqts. maswavlebelma moswavles unda SesTavazos 

aqtivobis sqema an modeli, sadac naTlad aris mocemuli miRwevis doneebi. moswavles SeuZlia 

gansazRvros, Tu ras moelian misgan da rogor fasdeba misi warmateba, anu ra aris efeqturi 

„keTeba“ da miznis miRweva. 

amrigad, praqtikis mTavari principebia: moswavleebisaTvis praqtikuli davalebis micema, 

maTi waxaliseba da saTanado ukukavSiri, raTa maT azrianad imoqmedon. 

amgvari praqtika SeiZleba iyos konkretulad Tqveni dasaxlebisaTvis Sesaferisi xeebis 

nergebis SerCeva, xeebis dargva, jebirebisa da wylis kalapotis Semowmeba, skolis evakuaciis 

gegmis Sedgena da a.S. 

SesaZlebelia, maswavleblebis survilebisamebr, klasis donisa da SesaZleblobis gaTvaliswinebiT, 

ZiriTadi sakiTxebis erT Temad miwodeba an piriqiT – erTi Temis dayofa ZiriTad 

sakiTxebad. 

umcrosklaselebSi rekomendebulia, moswavleebma instruqciis mixedviT daxaton bunebrivi 

katastrofebi da naxatebi jer klasSi TanatolebTan gaarCion, Semdeg ki maswavleblis daxmarebiT 

es naxatebi skolaSi an Tundac klasSi gamofinon (es meTodi aseve uwyobs xels am asakis bavSvebis 

fsiqokoreqcias – isini daZleven SiSs da ufro mobilizebuli xdebian). 

sakuTari dakvirvebis safuZvelze, moswavleebi modelebis gamoyenebiTac axerxeben movlenebis 

axsnas. rodesac eqsperimentebi tardeba, moswavleebi sagans meti interesiT ekidebian da 

kanonzomierebebis gagebac uadvildebaT. SeiZleba iTqvas, rom eqsperimentisTvis daxarjulma 

erTma saaTma moswavleebs ufro meti SeiZleba misces, vidre saxelmZRvanelos mravalma paragrafma. 

dawyebiTi klasebis moswavleebisTvis SeiZleba gansakuTrebulad efeqtiani iyos Tundac 

martivi modelebi. magaliTad, klimaturi barierebis axsna haeris masebis gadaadgilebisas. qedebad 

SeiZleba sqelydiani wignebi gamoviyenoT, xolo haeris masebad – ventilatori. amiT moswavle 

amindis gavrcelebis kanonzomierebebs gaigebs. aseve martivi eqsperimentis Catareba SeiZleba 

dRe-Ramis cvalebadobaze, risTvisac burTi, fanari da oTaxis Cabneleba iqneba sakmarisi. meti 

TvalsaCinoebisTvis samodelo burTi SeiZleba gaferaddes, moiniSnos polusebi. 

kontinentebis dreifis demonstrireba SeiZleba WurWelSi Casxmuli sqeli siTxiT, Tu masSi 

movaTavsebT orcxobilebs, romlebsac kontinentebis miaxloebul formebs mivcemT da qvemodan 

cecxls SevunTebT. erTad moTavsebuli `kontinentebi~ (rogorc gondvana) amoZravdebian da da- 

Sordebian erTmaneTs. sqeli masa am SemTxvevaSi gavarvarebuli magmaa. Tuki `kontinentebi~didi 

sizustiT ar daiwyeben moZraobas, nu inerviulebT, radgan am eqsperimentSi mTavari da mniSvnelovani 

ara akuratuloba, aramed Tavad dreifis procesis gaazrebaa. 

modelebis Sesaqmnelad ar aris aucilebeli gansakuTrebuli masalis gamoyeneba. maTTvis meoradi 

daniSnulebis sagnebis gamoyenebac SeiZleba, romlebic uamravi saintereso modelis Seqmnis 

saSualebas iZleva. aqac mniSvnelovania maswavleblis SemoqmedebiTi damokidebuleba swavlebis 

30

procesisadmi. moswavleebs maswavleblebis dakvirvebis qveS TviTon SeuZliaT, Seqmnan modelebi, 

rac mravali praqtikuli da eqsperimentuli unar-Cvevis gamomuSavebas uwyobs xels. 

ven-diagrama 

ven-diagrama gamoiyeneba ori iseTi cnebis Sesadareblad, romelTac rogorc saerTo, ise 

gansxvavebuli niSnebi aqvT. mag.: 2 personaJis, movlenis, cnebis da a.S. diagrama saSualebas iZleva 

dadgindes saerTo da ganmasxvavebeli Tvisebebi, niSnebi. 

vici, viswavle, minda vicode 

naswavli masalis Sejerebis, gameorebisa da codnis ganmtkicebis mizniT maswavlebels SeuZlia 

efeqtianad gamoiyenos sqema: `vicodi, viswavle, minda vicode~. 

samuSao sruldeba individualurad, wyvilebsa an jgufebSi. furceli an dafa iyofa 3 vertikalur 

grafad, romelTac vawerT: `vicodi, viswavle, minda vicode~. 

vicodi viswavle ra minda vicode 

maswavlebeli moswavleebs mokled uxsnis maT winaSe dasmul amocanas da, Tu saWirod CaTvlis, 

svams kiTxvebs provocirebisTvis. 

amis Semdeg moswavleebi TanmimdevrobiT avseben samive grafas: `vici~ grafaSi weren yvelafers, 

rac maT icodnen gansaxilveli skiTxis Sesaxeb. `viswavle~ grafaSi weren imas, rac Seityves axla, 

xolo `minda vicode~ grafaSi weren imas, rac maT ainteresebT (rasac SeiZleba SekiTxvis saxec 

hqondes). 

Tu savarjiSo sruldeba jgufebSi, samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba prezentacia, romlis 

drosac jgufebi ar imeoreben ukve Tqmuls, aramed avseben maT TavianTi informaciiT. 

savarjiSo gansakuTrebiT kargi da mosaxerxebelia erTi romelime konkretuli Temis Sesajameblad, 

wina klasebSi ganvlili masalis gasaxseneblad da axal naswavlTan dasakavSireblad, 

analitikuri da kvleviTi unaris gasaviTareblad. 

T diagrama 

es sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapirispiro 

mosazrebaTa gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad, 

moqmed gmirTa dasaxasiaTeblad. 

31

T sqema saSualebas gvaZlevs, warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs (faqtebs, 

movlenebs, adamianebs, sagnebs da a.S.) Soris. 

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da 

dasajgufeblad. samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, maswavleblis 

Sexedulebisamebr: dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze. ivseba jer sqemis marcxena mxare (5 

wT.), Semdeg – marjvena (wT.). 

azrobrivi ruka 

azrobrivi rukis mizania konkretul sakiTxebze moswavleTa (klasis) codnis dadgena-Semowmeba. 

igi xels uwyobs arsebuli informaciis Sekreba-mobilizebas, axali ideebis dabadebasa da 

gamoxatvas. 

wris SuagulSi iwereba erTi an ori sityva (nawarmoebis saTauri, sakvanZo sityva, gamonaTqvami, 

personaJis saxeli, adgilis saxelwodeba da a.S.), irgvliv ki yvela azri, romelic am sityvas 

ukavSirdeba. 

azrobrivi ruka warmoadgens efeqtian saSualebas personaJis, movlenis, ideis dasaxasiaTeblad. 

igi SeiZleba gamoviyenoT moswavleTa motivaciisTvis. 

`reitingi~ 

meTodi gamoiyeneba klasisaTvis konkretuli informaciis misawodeblad an jgufebSi mizanmimarTuli 

diskusiis waxaliseba-stimulirebisaTvis. 

maswavlebeli winaswar amzadebs baraTebis kompleqts – TiToeuli jgufisTvis 9 baraTs da 

gansaxilvel TemasTan dakavSirebul 9 mosazrebas (TiTo winadadebas wers TiTo baraTze). 

jgufebSi ganixilaven SemoTavazebul mosazrebebs da alageben maT mniSvnelobis xarisxis 

mixedviT. reitingis sqemas SeiZleba kibis an mravalkuTxedis forma mieces. safexurebrivi reitingis 

Sedgenisas yvelaze mniSvnelovani mosazreba sul zemoT Tavsdeba, mis qvemoT masze nakleb 

mniSvnelovani, momdevno safexurze – kidev ufro nakleb mniSvnelovani da a.S. yvelaze umniSvnelo 

gamonaTqvami yvelaze qvemoT aRmoCndeba. 

safexurebrivi reitingi 

yvelaze mniSvnelovani 

yvelaze umniSvnelo 

32

`mravalwaxnaga~ reitingis Sedgenisas, Tavdapirvelad unda ganisazRvros, romelia yvelaze 

mniSvnelovani mosazreba, Semdeg mniSvnelobiT misi momdevno ori gamonaTqvami, Semdeg _ sami 

saSualod Zlieri mosazreba, Semdeg ori momdevno da bolos _ yvelaze umniSvnelo. 

mravalwaxnaga reitingi 

yvelaze mniSvnelovani 

yvelaze umniSvnelo 

sakiTxebis erTmaneTisgan mkveTrad gamijvna, rogorc wesi, Zalian rTulia. aqedan gamomdinare, 

reitingis amgvari forma ufro pirobiTi da misaRebia moswavlisaTvis. garda amisa, igi konsensusis 

miRwevis met SesaZleblobasac iZleva. reitingis Sedgenisas SeiZleba baraTebze 8 mosazreba 

daiweros, erTi baraTi ki carieli darCes da is Tavad monawileebma Seavson. 

rogor momzaddes referati 

weris procesis Tanmimdevroba da struqtura 

mravali sagnis Seswavlisas, gansakuTrebiT sazogadoebrivi mecnierebebis jgufis maswavleblebi 

Semajamebeli SefasebisTvis xSirad mimarTaven referats. referatSi SeiZleba aRiwerebodes 

qveyana an regioni istoriuli TaviseburebebiT da geografiuli maxasiaTeblebiT (bunebrivi pirobebiT, 

garemosdacviTi da demografiuli problemebiT, meurneobis TaviseburebebiT); SeiZleba 

referati mieZRvnas problemas, romelic sxvadasxva (lokalur, regio nalur da globalur) doneze 

gamovlindeba. garkveuli vadebis Semdeg, rodesac info rmacia iqneba moZiebuli, damuSavebuli 

da Sesabamisad gaformebuli, moswavle ebi TavianT naSromebs acnoben Tanaklaselebs. 

rogor unda daiweros referati 

ZiriTadi nabijebi 

Tavdapirvelad, albaT, unda gvesmodes ras niSnavs igi. 

referati (laT. refero – gacnobeb) – es aris mokle, werilobiT, an sajaro moxsenebis formatSi 

Camoyalibebuli samecniero, an Tematuri naSromi. 

referatis moculoba klasebis mixedviT gansxvavebuli unda iyos. sabazo skolis moswavleebs 

moeTxovebaT aranakleb 4-5 gverdi naSromis dawera. saSualo safexurze _ 4-5 gverdze meti. 

aucilebelia, moswavleebma icodnen, rom es ar aris konspeqti da amdenad, ar SeiZleba pirvelwyarodan 

nawilebis kopireba. Tuki miTiTebuli ar aris avto ri an wyaro, aris saSiSroeba, sakuTari 

naazreviT dawe rili monakveTebi icnos maswavlebelma da moswavleebis naSromi wyalSi Caiyaros. 

Zneli warmosadgenia, rom sinamdvileSi moswavlem rTuli, specifi kuri samecniero eniT SeZlos 

azrebis gadmocema. Sesabamisad, moswavleebs unda aswa vloT, Tu ras gulisxmobs referati da 

rogor unda gaarTvan mas Tavi. 

1. referatis werisas daamuSaveT wyaroebi da araviTar SemTxvevaSi ar gadmoiweroT; 

2. Tuki maincdamainc mogwonT raime monakveTi, maSin ar dagaviwydeT avto ris citireba, wesebis 

dacviT. 

riT daviwyoT? 

referatze muSaobis procesi sworad unda daigegmos. 

1. Tema – qveynis/problemis arCeva. damwerisaTvis Tema unda iyos saintereso da aqtualuri; 

2. sakuTar Tavs vusvamT SekiTxvas: ra problemebs Seexeba es referati; vsaxa vT gzebs, rogor 

gadavWriT am problemebs; 

3. moviZiebT literaturas Temis garSemo (kargia, Tu periodikasac gamoviye nebT). vakeTebT 

amonawerebs wyaroebidan da viyenebT Tanamedrove monaceme bsac, Tuki xeli migviwvdeba internetze; 

4. movxazavT referatis ZiriTadi nawilis gegmas. TiToeul problemas saWiroa mieZRvnas calke 

33

Tavi, ukeTesia, Tuki Tavebi daiyofa ufro mcire erTeulebad, paragrafebad; 

5. vwerT samuSaos Sav variants, xolo Sesavals vwerT mxolod mas Semdeg, rac ZiriTadi nawili 

ukve dawerilia, radgan muSaobisas referatis miznebi SeiZleba mcired Seicvalos da xelaxla 

dasaweri gaxdes; 

6. moviZiebT, an vamzadebT Sesabamis TvalsaCinoebebs/ilustraciebs (ruka, foto, grafiki, 

diagrama, sqema da sxva), romlebSic kargad warmoCindeba Temis ZiriTadi ideebi; TvalsaCinoebebs 

ar unda hqondes mxolod dekoratiuli datvirTva da ar unda emsaxurebodes mxolod Temis 

moculobis gazrdas; 

7. vakiTxebT Sav samuSaos maswavlebels (Tuki igi amas iTxovs); 

8. vbeWdavT, an vaTeTrebT Sesworebul variants da vamzadebT mokle (5-7 wuTian moxsenebas), 

davurTavT ilustraciebs. 

referatis struqtura: 

a) Sesavali _ sadac vxsniT Temis arCevans, mis aqtualobas, movxazavT miznebsa da amocanebs, 

vaZlevT literaturis mokle mimoxilvas; 

b) ZiriTadi nawili _ nabij-nabij vxsniT Temas, vadasturebT naTqvams cifrebiT, faqtebiT, 

an citatebiT. yoveli sturuqturuli erTeuli (Tavi, paragrafi) sruldeba mokle daskvnebiT; 

g) daskvna _ TemasTan dakavSirebiT vayalibebT zogad daskvnebs, uarvyofT an veTanxmebiT 

wyaroTa avtorebis poziciebs da gamovTqvamT sakuTar mosazrebas problemebis gadaWrasTan 

dakavSirebiT. 

rodesac referati dasrulebulia, saboloo Strixia _ misi gaformeba. 

referatis gaformeba: 

satitulo furceli _ moicavs informacias saswavlo dawesebulebebis Sesaxeb, ewereba 

sagani/saganTa jgufi, referatis saTauri. Semsruleblisa da maswavleblis vinaoba. satitulo 

furcelze numeracia ar daaqvT. 

Sinaarsi _ struqturuli erTeulebis Sinaarsi gverdebis miTiTebiT. 

samuSaos teqsti _ a) Sesavali, b) ZiriTadi nawili da g) daskvna. aqedan iwyeba gverdebis gadanomvra 

da masze daismis Sesabamisi cifri 3. 

literaturis sia _ wyaroebis sruli bibliografiuli monacemebis miTi TebiT. 

axla, rodesac cnobilia yvela etapi, Temis sirTulidan gamomdinare unda daeTmos vadebi, 

romelSic amis gakeTeba zedmeti Zalisxmevis gareSe moxerxdeba. mag., Tuki moswavle irCevs 

sareferatod Temas konkretuli qveynis Sesaxeb, mas SeiZleba mieces erTi kvira, magram Tuki uwevs 

paralelebis gavleba romelime or qveyanas Soris, maSin referatisTvis gamoyofili dro unda 

gaiza rdos or kviramde. sasurvelia, moewyos Sualeduri ganxilva, raTa naSromi ukeTesi gamovides. 

proeqti 

proeqti – konkretuli problemis gadaWris an iniciativis ganxorciele bisken mimarTuli 

mravalferovani samuSao, romelSic warmmarTvelia kvleviTi, SemoqmedebiTi, TanamSromlobisa 

da sakomunikacio unarebis ganviTareba. 

proeqti, rogorc meTodi, ganaTlebaSi me-20 saukunis dasawyisSi Semovida. es meTodi aqtiuri 

da mizanmimarTuli swa vlis saSualebas iZleoda da iZleva. 

moswavleebi mudmivad svamen SekiTxvebs: ratom gvaswavliT ama Tu im saki Txs? raSi gamomadgeba 

es codna? maswavleblebs uWirT am kiTxvebze damajerebeli da argumentirebuli pasuxis gacema. 

am problemis mogvarebaSi maswavlebels daexmareba imis codna, Tu rogor amuSaos moswavleebi 

saswavlo proeqtze muSaobisas. moswavleebi realuri problemis gadasaWrelad SeZenil codnasa da 

unar-Cvevebs iyeneben. proeqtiT swavleba iwvevs moswavleTa motivacias da zrdis maT pasuxismgeblobas. 

isini xalisiT asruleben samuSaoebs da SeuZliaT xangrZlivad imuSaon dasmul sakiTxebze. 

sakiTxebs moswavleebi garkveuli drois (erTi an ramdenime kvira) ganmavlo baSi amuSaveben da 

Semdgom warudgenen mTel klass an ufro farTo auditorias. proeqtebi exmareba mozards realur 

cxovrebaSi gamoiyenos miRebuli codna da gamocdileba dasaxuli miznis misaRwevad. 

proeqtze muSaoba moicavs dagegmvis, kvlevis, praqtikuli aqtivobisa da Sedegebis warmodgenis 

etapebs arCeuli sakiTxis Sesabamisad. proeqti ganxo rcielebulad CaiTvleba, Tuki misi 

Sedegebi TvalsaCinod da damajereblad, koreqtuli formiT aris warmodgenili (mag., werilobiTi 

34

dokumenti, maketi, inscenireba, debatebi, aqcia, Tanmimdevruli RonisZieba da a. S.). 

maswavlebeli saswavlo proeqtebis mimdinareobisas konsultantis rols asrulebs, xelmZRvanelobs 

samuSaoebs, Ziebisa da kvlevis dros aZlevs mimarTulebas. aseve, igi uTiTebs sainformacio 

wyaroebs. 

saswavlo proeqtis dagegmvis dros, maswavlebeli iTvaliswinebs Semdegs: 

* ramdenad mniSvnelovania problema, romelic kvlevas iTxovs; 

* mosalodneli Sedegebi warmoadgendes siaxles (obieqturs an subieqtu rs); 

* proeqtze muSaobis dros gamoyenebuli meTodebi emsaxurebodes kvlevas; 

* arsebobdes arCevanis gakeTebis saSualeba, rac moswavleTa pasuxismgeblobis zrdas iwvevs. 

proeqti SeiZleba Sesruldes individualurad, wyvilebSi an jgufurad, erTi sagnis farglebSi, 

ramdenime sagnis farglebSi (saganTa integracia); 

maswavlebeli-moswavleebis damokidebulebis mxriv SeiZleba gamoiyos sami tipis saswavlo 

proeqti: 

1. maswavlebeli sTavazobs moswavleebs SerCeul problemebs, Temebs, saxavs misi gadaWris 

strategiasa da taqtikas, moswa vle ki damoukideblad gadaWris problemas. 

2. maswavlebeli svams problemas, moswavle damoukideblad irCevs kvlevis meTodebs da problemis 

gadaWris gzebs. 

3. moswavle gansazRvravs problemas, damoukideblad irCevs kvlevis meTo debsa da problemis 

gadaWris gzebs. 

proeqtis struqtura 

proeqtis aRwera 

proeqtis aRwera aris misi ZiriTadi Semadgeneli nawili. aRniSnuli pun qti sasurvelia daiyos 

qvepunqtebad, romlebSic gaerTiandeba Semdegi saxis informacia: 

a) problemis gansazRvra (identifikacia) _ gulisxmobs im konkretuli problemis xazgasmas, 

romlis sapasuxodac aris mimarTuli Tqveni proeqti. 

b) mizani _ gulisxmobs farTo, zogad debulebas imis Sesaxeb, Tu risi miRweva gsurT. poeqtis 

mizans unda warmoadgendes iseTi sasurveli garemos an pirobebis Seqmna, romelic logikur kav- 

SirSi iqneba (mimarTuli iqneba) zemoT aRweril problemasTan. 

g) amocanebi _ gulisxmobs konkretul nabijebs miznis misaRwevad. aq unda miuTiToT, ra 

amocanebis gadaWras isaxavT Tqvens proeqtSi miTiTebuli mi znis misaRwevad. miznebis misaRwevad 

SeiZleba daisaxoT erTi, ori an ramdeni me amocana imis gaTvaliswinebiT, Tu rogoria Tqveni proeqtis 

specifika. 

d) ganxorcielebis gzebi _ gulisxmobs kidev ufro konkretul nabijebs Tqven mier dasmuli 

amocanebis Sesasruleblad. ganxorcielebis gzebi aris procesi, romelmac unda upasuxos kiTxvebs: 

1) `rogor?~ _ rogor ganaxorcielebT Tqveni proeqtis amocanebs? 

2) `vin~ _ vin monawileobs Tqveni proeqtis ganxorcielebaSi? Dan ra evalebaT proeqtSi? 

proeqtis Sesrulebis vadebi 

unda Seicavdes proeqtis droSi ganawilebul msvlelobas. masSi unda aisaxos etapebad dayofili 

proeqtis Sesasruleblad gasawevi saqmianoba, gana wilebuli dReebis, kvirebis, Tveebis 

mixedviT proeqtis specifikidan gamomdi nare. 

biujeti 

biujeti ganacxadis erT-erTi mniSvnelovani nawilia. igi unda iyos logikur kavSirSi proeqtis 

aRweraSi miTiTebul amocanebTan. 

mosalodneli Sedegebi 

am nawilSi aRwereT is savaraudo efeqti an mosalodneli Sedegi, rac mohyveba proeqtis 

warmatebiT ganxorcielebas. 

monitoringi 

am nawilSi unda miuTiToT, Tu rogori iqneba konkretulad Tqveni proe qtis ganviTarebaze 

Tvalyuris devnebis (monitoringis) meqanizmi da perioduloba. 

Sefaseba 

miuTiTeT is savaraudo kriteriumebi (maCveneblebi), romlebic gansazRvravs Tqveni proeqtis 

warmatebas. 

35

proeqtis Sefasebis kriteriumebi: 

1. problemis identificireba; 

2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba; 

3. informaciis moZiebis unari; 

4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari; 

5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan urTierTobis 

unari; 

6. jgufis SemoqmedebiTi unari; 

7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari; 

8. kvlevis Sedegebis analizis unari; 

9. problemis gadaWris gzebis SeTavazeba; 

10. gadawyvetilebebis miReba; 

11. warmodgenili namuSevris organizeba; 

12. moswavleebis mier Seqmnili TvalsaCinoebebi. 

prezentacia, rogorc swavlebis meTodi 

prezentacia raime sakiTxis auditoriis winaSe sajaro wardgenis procesia. sagnobrivi standartebis 

moTxovnidan gamomdinare, moswavleebs mudmivad unda uwevdeT TavianTi moklevadiani 

Tu grZelvadiani kvlevis klasis winaSe wardgena. 

prezentaciis mizania, adamianebis garkveul wres (mag. Tanaklaselebs) gaacnos saqmianobis, 

kvlevis Sedegebi. sasurvelia, moswavleebis mier gakeTebuli preze ntacia iyos mokle (ara umetes 

10-15 wuTisa), azriani da saintereso. kargad momzadebuli Sinaarsis da sxvadasxva TvalsaCinoebis 

gamoyenebis (flipCarti, masalebi da a.S.) garda, aseve aucilebelia, momxsenebelma gaiTvaliswinos 

araverbaluri komunikaciis iseTi elementebi, rogorebicaa xmis tembri, sxeulis ena-Jestikulacia. 

prezentaciis mzadebisas saWiroa auditoriis Seswavla, Sesavlis, moxsenebis ZiriTadi nawilis 

da daskvnis dagegmva, sademonstracio TvalsaCinoebebis SerCeva. Semdeg ki uSualod moxseneba 

iwereba. maswavle unda moemzados SesaZlo SekiTxvebze pasuxis gasacemadac. 

gasaTvaliswinebelia is faqtoric, rom Tuki prezentacia auditoriisaTvis gasagebad ar 

iqneba warmarTuli, daikargeba misdami interesi. aseve kargad un da iyos dagegmili gamosvlis 

dro. rac mcirea dro, miT ufro rTulia yvela ZiriTadi ideis warmoCena. moxsenebis momzadebisas 

gasaTvaliswinebelia, rom momxsenebeli saSualod 100 sityvas ambobs wuTSi. gaiTvaliswineT, 

rom auditoriis interess ganapirobebs gamosvlis pirveli wuTebi. moyvanili magaliTebi unda 

iyos adekvaturi. magaliTebi saSualebas iZleva auditoriam ukeT daimaxsovros Tema. ZiriTadi 

ideebi ar unda iyos bevri (saSualod – 3), radgan erTi Temidan meoreze gadasvla auditoriis 

yuradRebis gafantvas iwvevs. 

mniSvnelovania gamosvlis dasasrulic. dasasruli unda iyos pozitiuri, an mTavrdebodes 

SekiTxviT. amiT Tqven aiZulebT auditorias, miubrundes ganxilul sakiTxs da dafiqrdes masze. 

TvalsaCinoebebi auditoriisaTvis gamomsvlelis poziciis erTgvari dadasturebaa da xels 

uwyobs ZiriTad ideebze yuradRebis gamaxvilebas. 

TvalsaCinoeba SeiZleba iyos ori tipis: teqsturi da grafikuli. isini warmoadgenen moxsenebis 

mniSvelovan danamats. teqturSi warmoCenili unda iyos mTavari postulatebi, rac auditoriis 

mxedvelobiTi mexsierebis saSualebas iZleva da advilad amaxsovrebinebs sakiTxs. postulati 

unda eweros garkveviT, didi SriftiT da ar aRematebodes 4-5 xazs. grafikuli SeiZleba iyos sqema, 

diagrama, cxrili, ruka, foto, naxati. saWiroa, prezentators gamosvlaSi CarTuli hqondes vizualuri 

masala, ipyrobdes auditoriis yuradRebas, magram ar unda kiTxulobdes masze warwerebs. 

umjobesia perefrazireba, axsna. 

prezentatorma winaswar unda Seamzados oTaxi, naxos ra dasWirdeba ilustraciebis gamosakravad, 

saWiroebis SemTxvevaSi moamzados markeri da sxva resursi. 

warmatebuli gamosvlisaTvis saWiroa, damyardes auditoriasTan kontaqti. gamosvlisas gasaTvaliswinebelia 

xmis tembri, rac auditoriis sididezea da mo kidebuli. 

dgoma, Jestebi unda iyos bunebrivi. metyveleba unda iyos gamarTuli da mSvidi, winadadebebi 

martivi, msjeloba – Tanamimdevruli, Tavi unda aaridoT Temidan Temaze gadaxtomas. auditoriis 

36

kiTxvebze pasuxebi unda iyos konkretuli. ar aris saWiro pasuxebis Zalian gaSla, radgan SeiZleba 

auditoriaze kontroli daikargos. Tuki kiTxvebi ar aris, prezentatorma Tavad SeiZleba dasvas 

savaraudo kiTxva msmenelis nacvlad, amis Semdeg SesaZlebelia sxvac SeuerTdes. 

kargia, rodesac adamiani flobs prezentaciis warmoebis unars. skolam moswavleebs unda 

ganuviTaros es unar-Cveva sxvadasxva saganSi, rac gulisxmobs maT mier Seqmnili kvlevis Sedegebis 

auditoriis winaSe wardgenas. 

prezentaciis Sesafaseblad maswavlebelma SeiZleba gamoiyenos Semdegi kriteriumebi: 

* ramdenad saintereso iyo Sesavali nawili; 

* ramdenad gamokveTilad iyo Camoyalibebuli Tezisebi; 

* ramdenad damajerebeli iyo argumentacia, magaliTad, gamyarebuli iyo msjeloba konkretuli 

magaliTebiTa da faqtebiT; 

* ramdenad Semajamebeli iyo prezentaciis daskvniTi nawili; 

* ramdenad saintereso da originaluri iyo saprezentacio Tema; 

* ramdenad daculi iyo msjelobis nawilebs Soris balansi; 

* ramdenad miipyro prezentatorma auditoriis yuradReba; 

* ramdenad SeZlo prezentatorma auditoriis yuradRebis SenarCuneba prezentaciis bolomde; 

* ramdenad mozomili da miznobrivi iyo prezentatoris Jestikulacia da manerebi; 

* ramdenad sZlia prezentatorma nerviulobis zogad fons; 

* ramdenad Tamamad da damajereblad gasca man msmenelebis mier dasmul SekiTxvebs pasuxi; 

* ramdenad daicva prezentatorma saprezentacio reglamenti; 

* ramdenad iyo prezentatori momzadebuli zepiri metyvelebisaTvis, miejaWva Tu ara igi 

baraTebs, furclebs, masalas; 

* ramdenad iyenebda prezentatori TvalsaCinoebas. 

maswavlebelma TiToeuli kriteriumis gaswvriv unda daweros Sesabamisi niSani, procentuli 

Sesatyvisi, amis Semdeg jamdeba qulebi da gamoiTvleba saSualo ariTmetikuli. SesaZlebelia, 

maswavlebelma ar gamoiyenos yvela kriteriumi da SearCios maTgan ufro mniSvnelovani. igi iniSnavs 

prezentatoris dadebiT da sust mxareebs. prezentaciis dasrulebis Semdeg ki moswavles 

eubneba yovelive amis Sesaxeb, pozitiuri kritikis formiT (ix. Sefaseba). 

auditoriis yuradRebis mobilizebisaTvis maswavlebelma SesaZloa moswavleebs sTxovos 

TiToeuli prezentatoris Sefaseba specialurad maTTvis gankuTvnili kriteriumebis mixedviT. 

kriteriumebi SeiZleba iyos Semdegi: 

* ramdenad saintereso iyo saprezentacio Tema; 

* ramdenad miipyro prezentatorma Tqveni yuradReba; 

* ramdenad gagiCinaT prezentaciam kiTxvebis dasmis survili; 

* ramdenad dagitovaT prezentaciam samomavlod am sakiTxze fiqris survili. 

TamaSebi codnis SemowmebisaTvis 

baraTebi 

dayaviT moswavleebi jgufebad. daurigeT jgufebs erTnairi raodenobis baraTebi da sTxoveT, 

gaixsenon rac SeiZleba meti termini Seswavlili masalidan. mieciT 5 wuTi davalebis Sesasruleblad. 

drois amowurvis Semdeg SeagroveT baraTebi. gaimarjvebs is jgufi, romelic yvelaze bevr 

termins Camowers. 

aurieT baraTebi da daarigeT klasSi. rig-rigobiT sTxoveT moswavleebs ganmarton termini, 

romelic weria maT baraTze. 

monaTxrobis monaTxrobi 

gamoiZaxeT dafasTan sami moswavle. ori maTgani gadis klasidan, xolo erTi rCeba da klasTan 

erTad ismens informacias, romelsac ukiTxavs maswavlebeli (2-3 abzaci Teoriuli blokidan). 

moiwvieT klasSi erT-erTi moswavle, romelic gareT icdida da sTxoveT TamaSis pirvel 

monawiles, mouyves mosmenili. 

Semdeg moiwvieT bolo, mesame monawile, romelic moismens informacias meore monawilisagan. 

amis Semdeg xelaxla waikiTxeT teqsti da klasTan erTad SeadareT TamaSis meore monawilis variants. 

37

auqcioni 

I varianti 

iyideba Sefaseba `10 qula~ an prizi. yovel monawiles SeuZlia ìyidos~ niSani an prizi, anu 

daasaxelos TemasTan dakavSirebuli nebismieri termini. (magaliTad, Tu auqcionis Temaa `saqarTvelos 

reliefi~, moswavles SeuZlia daasaxelos termini `mTa~), meore moswavle àwevs fass~ 

da daamatebs axal termins (magaliTad, `qedi~, `mwvervali~), mesame moswavles SeuZlia kidev ufro 

àwios fasi~ axali terminis dasaxelebiT (magaliTad, èroziuli reliefi~, `karstuli reliefi~ 

da sxv.). sityvebi ar unda meordebodes. 

Tu morigi dasaxelebis Semdeg warmoiqneba pauza, maswavlebeli urtyams CaquCs: `karstuli 

reliefi erTi~, `karstuli reliefi ori~... am dros moswavleebi cdiloben, gaixsenon sxva sityvebi. 

mogebulia is, vinc bolos asaxelebs termins, anu romlis Semdegac, CaquCis mesame dartymamde 

veravin ixsenebs axal sityvas. 

gamarjvebuli monawile iRebs Sefasebas `10 qula~ an prizs. 

II varianti 

auqcionis gamocxadebis Semdeg maswavlebeli sTavazobs moswavleebs, daiTvalon ‘pirobiTi 

erTeulebi~, anu furcelze Camoweron yvela termini, romelic ukavSirdeba Temas da daTvalon 

Camowerili terminebis/sityvebis raodenoba. 

am davalebis Sesasruleblad moswavleebs eZlevaT garkveuli dro, magaliTad 5 wuTi. 5 wuTis 

Semdeg iwyeba auqcioni. 

maswavlebeli sTavazobs klass `sawyis fass~_ davuSvaT 6 pirobiTi erTe uli. `vis SeuZlia 

meti?~ _ monawileebi asaxeleben TavianT cifrs (anu Camo werili sityvebis raodenobas). maswavlebeli 

avlens sam gamarjvebuls, romelTac yvelaze maRali fasi daasaxeles (yvelaze meti sityva 

aqvT Camowerili). sams virCevT imitom, rom gamarjvebulis namuSevarSi SeiZleba iyos Secdoma an 

gameoreba, am SemTxvevaSi mowmdeba Semdegi namuSevari. 

gamarjvebulTa mier Sedgenil terminTa siebi iwereba dafaze. sxva moswavleebi avseben sias, 

amateben gamotovebul sityvebs. amave dros xdeba zogierTi terminis dazusteba. 

gamarjvebuli sazeimod jildovdeba SefasebiT `10 qula~ an priziT. 

Tovlis gunda 

TamaSSi SeiZleba monawileobdes mTeli klasi. moswavleebs eZlevaT Tema. magaliTad, stiqiuri 

movlenebi. pirveli monawile asaxelebs erT-erT sakvanZo sityvas TemasTan dakavSirebiT. mag., 

zvavi. meore imeorebs pirvel sityvas da amatebs azriT dakavSirebul meore sityvas. mag., mTa. 

Semdegi monawile imeorebs pirveli da meore monawilis mier warmoTqmul sityvebs da amatebs 

Tavisas. mag., zvavi, mTa, kavkasioni da a. S. bolos warmoiqmneba sityvaTa grZeli rigi. is, vinc 

akeTebs xangrZliv pauzas, gadis TamaSidan. imarjvebs is, vinc rCeba bolos da sworad CamoTvlis 

sityvaTa jaWvs. 

TamaSi Caivlis ufro organizebulad, Tu moTamaSeebs dafasTan moviwvevT da erT xazze davayenebT. 

is, vinc gava TamaSidan, jdeba adgilze. erT-erT moswavles evaleba dasaxelebuli sityvebis 

Camowera da Secdomebis dafiqsireba. sasurvelia, rom maswavlebeli am moswavlis gverdiT 

imyofebodes, radgan amgvarad ufro advilia situaciis kontroli. 

didaqtikuri funqciis gasaZliereblad pirveli sityva SeiZleba daasaxelos maswavlebelma. 

es SeiZleba iyos rTulad dasamaxsovrebeli termini, xSirad ganmeorebisas moswavleebi mas ufro 

advilad daimaxsovreben. 

sityvaTa jaWvi SeiZleba daiweros dafaze, radgan TamaSis monawileebi dafisken zurgiT dganan. 

anbani 

moswavleebi individualurad an wyvilebSi adgenen sityvaTa CamonaTvals Semdegi instruqciis 

mixedviT: sityvebi unda daiwyos konkretul asoze da ukavSirdebodes gakveTilis Temas. 

davalebis Sesasruleblad moswavleebs garkveuli dro eZlevaT. drois amowurvis Semdeg 

maswavlebeli adarebs jgufebis siebs da gamoavlens gamarjvebuls. imarjvebs is, visac yvelaze 

grZeli sia aqvs, xolo sityvebi mkacrad Seesabameba Temas. 

maswavlebeli xmamaRla kiTxulobs klasSi saukeTeso CamonaTvals. danarCenebi avseben sakuTar 

siebs im sityvebiT, romlebic maT daaviwydaT. 

38

gamoicani termini 

TamaSis mTavari monawile (wamyvani) gadis saklaso oTaxidan, klasi ki Caifiqrebs sityvas, 

romelic Seexeba ganvlil masalas. 

amis Semdeg mTavar monawiles kvlav iwveven klasSi _ mas klasisaTvis maqsimum aTi kiTxvis 

dasmis ufleba aqvs, ris Semdegac unda gamoicnos Cafiqrebuli sityva. 

kiTxvebze pasuxi SeiZleba iyos `ki, ara, nawilobriv~. kiTxvasa da pasuxs Soris Sualedi ar 

unda aRematebodes erT wuTs. 

Tu aTi kiTxvis dasmis Semdeg wamyvani ver SeZlebs sityvis gamocnobas, mas sxva monawile Secvlis 

da klasi axal sityvas Caifiqrebs. 

wamyvanis Secvlisas klasi asaxelebs Cafiqrebul sityvas. 

es saSualebas aZlevs maswavlebels, dainaxos moswavlis logikuri azrovnebis SesaZleblobebi. 

TamaSi moswavleebs aCvevs kiTxvebis sworad dasmas, pasuxebis Sejerebasa da swori daskvnebis 

gakeTebas. 

turniri 

am TamaSisas ori moswavle ejibreba erTmaneTs codnaSi. ganisazRvreba Tema. 

pirveli moswavle svams kiTxvas mocemul Temaze, meore _ upasuxebs. Tu pasuxi sworia, meore 

moswavle Tavad svams kiTxvas, romelzedac pirveli monawile pasuxobs. 

TamaSi grZeldeba manam, sanam ar gaiJRerebs araswori pasuxi, an moswavle ver SeZlebs Tavisi 

kiTxvis dasmas. 

gamarjvebulia is, vinc bolos upasuxebs sworad, xolo mis mier dasmuli kiTxva swori pasuxis 

gareSe darCeba. 

Tu TamaSi male dasrulda (meore an mesame kiTxvaze), mogebulTan TamaSs agrZelebs sxva 

moTamaSe. 

gaagrZele Txroba 

am TamaSSi moswavleebi rigrigobiT, TiTo winadadebiT cdiloben, mouyvnen klass ganvlili 

masala. erTi iwyebs, xolo meore agrZelebs Txrobas. imarjvebs is, visi winadadebac boloa da 

romlis mere veravin verafers igonebs. 

es TamaSi SeiZleba gaiTamaSoT wyvilebSi an klasebSi. 

me vici xuTi... 

es savarjiSo Zalian hgavs sabavSvo TamaSs _ `me vici xuTi saxeli~. 

wamyvani ambobs: `me vici saqarTvelos xuTi mwvervali~. 

sxva moswavleebma unda moifiqron xuTi mwvervali da Seadaron wamyvanis Canafiqrs. imarjvebs 

is monawile, romelic pirveli daasaxelebs xuT mwve rvals saqarTveloSi. 

Semdeg wamyvani asaxelebs axal gamocanas: `me vici xuTi mdinare~, `me vici xuTi tba~ da a. S. 

krosvordi 

TamaSSi monawileobs ori adamiani (an mTeli klasi muSaobs wyvilebSi). 

saWiroa ujredebiani furceli. cxaddeba dro (vTqvaT, aTi wuTi) da Tema. 

pirveli sityva iwereba furclis SuaSi horizontalurad an vertikalurad. is unda exebodes 

aRniSnul Temas da Sedgebodes aranakleb xuTi asosagan, yvela aso iwereba calke ujraSi. Semdeg 

moswavleebi rigrigobiT weren axal sityvebs (horizontalurad an vertikalurad). 

yoveli Cawerili sityvisaTvis _ 1 qula. 

arsebuli sityvebis yovel gadakveTaze _ 2 qula. 

gaimarjvebs is, vinc yvelaze met qulas moagrovebs. 

39

VI komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo 

paragrafebze 

VII klasis `geografiis~ moswavlis wigni 9 nawilisa da 60-mde Temisgan (paragrafisgan) Sedgeba. 

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia rubrikebi: 

1. leqsikoni – sadac ganmartebulia axali terminebi, ucxo sityvebi. 

2. kiTxvebi da davalebebi – romelTa umetesoba sruldeba gakveTilze, xolo nawili moswavleebs 

eZlevaT saxlSi saSinao davalebis saxiT. 

3. es sainteresoa – am nawilSi moswavleebi gaecnobian damatebiT cnobebs gakveTilSi mocemul 

masalasTan dakavSirebiT. 

4. magaliTebi; 

5. danarTebi. 

TiToeuli sagakveTilo Tema moicavs Sinaarsis realizaciisTvis gankuTvnil teqstebs, 

ilustraciebs, sqemebs, diagramebs, cxrilebs da rukebs, romlebic gankuTvnilia jgufuri an 

individualuri samuSaoebisaTvis. 

metad mniSvnelovania rukebis gamoyeneba, maT Soris – konturuli rukebis, naxevarsferoebis 

msoflios fizikuri, msoflios politikuri da sxva. 

Sinaarsi 

I Tavi geografiis sagani, amocanebi da ganviTarebis istoria 

1. ra aris geografia 

2. rogor grovdeboda geografiuli codna 

3. Tanamedrove geografia 

II Tavi geologiuri dro da dedamiwis istoria 

4. geologiuri dro 

5. dedamiwis `biografia~ 

6. dedamiwis forma da sidide 

7. dedamiwis wliuri moZraoba 

8. dedamiwis dReRamuri brunva da sasaaTo sartylebi 

III Tavi orientireba da ruka 

9. orientireba da azimuti 

10. rogor iqmneboda ruka 

11. globusi, ruka da atlasi 

12. masStabi da manZilis gazomva rukasa da globusze 

13. rukebis mravalsaxeoba 

14. rogor wavikiTxoT ruka 

15. rukebis mniSvneloba da gamoyeneba 

16. geografiuli informacia 

17. gradusTa bade da geografiuli koordinatebi 

18. adgilis gegma 

IV Tavi liTosfero 

19. dedamiwis centrisaken 

20. dedamiwis qerqis amgebi qanebi 

21. liTosferos filebis mOoZraoba 

22. reliefi da reliefwarmomqmneli faqtorebi 

40

23. garegani reliefwarmomqmneli Zalebi 

24. miwisZvra da vulkani 

25. mTebi da vakeebi 

26. liTosferos stiqiuri movlenebi 

V Tavi atmosfero 

27. atmosferos cneba da agebuleba 

28. haeris temperatura 

29. atmosferos wneva 

30. qari 

31. wylis orTqli atmosferoSi 

32. atmosferuli naleqebi 

33. haeris masebi. ciklonebi da anticiklonebi 

34. amindi da hava 

35. dedamiwis klimaturi sartylebi 

36. atmosferos dacva 

VI Tavi hidrosfero 

37. hidrosfero 

38. msoflio okeane 

39. msoflio okeanis nawilebi 

40. okeanis fskeris reliefi 

41. msoflio okeanis wylis Tvisebebi 

42. wylis moZraoba okeaneSi 

43. myinvarebi 

44. miwisqveSa wylebi 

45. mdinare 

46. tbebi, wyalsacavebi, Waobebi 

47. wyali da adamiani 

VII Tavi bunebrivi zonebi 

48. biosfero da bunebrivi zonebi 

49. dedamiwis bunebrivi zonebi 

VIII Tavi bunebrivi garemo da adamiani 

50. geografiuli garsi da geografiuli 

garemo 

51. bunebrivi pirobebi da resursebi 

52. bunebrivi resursebis klasifikacia 

53. buneba safrTxeSia 

54. bunebrivi resursebis gamoyeneba da 

garemos dacva 

55. daculi teritoriebi 

IX Tavi msoflios mosaxleoba 

56. msoflios mosaxleobis ricxovnoba 

57. mosaxleobis ricxovnobis cvlileba 

58. mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi 

struqtura. 

59. mosaxleobis teritoriuli ganawileba 

60. dasaxlebis formebi 

41 

danarTebi 

1. naxevarsferoebis ruka 

2. msoflio politikuri ruka 

3. saqarTvelos fizikuri ruka 

4. saqarTvelos sasargeblo wiaRiseuli 

5. nimuSi msoflios geografiuli atlasidan 

6. evropis politikuri ruka 

7. adgilis gegmis pirobiTi niSnebi 

8. geografiuli informacia

VII sanimuSo gakveTilebis scenarebi 

§ 5 

dedamiwis biografia (1 sT) 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia gaiazros geologiuri welTaRricxvis sistema. 

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: 

gamoTqvams varauds dedamiwis ganviTarebis manZilze momxdari mniSvnelovani movlenebis (mag- 

aliTad, hidrosferos, atmosferos, kontinentebisa da sicocxlis warmoSobis) Tanmimdevrobis 

Sesaxeb da adarebs mas geoqronologiur sqemas. 

gakveTilis mizani: 

• geologiuri droisa da welTaRricxvis (geoqronologiis) Sesaxeb warmodgenis Seqmna; 

• dedamiwis warmoqmnisa da varaudebis Sesaxeb warmodgenebis gacnoba. 

gamomuSavebuli unar-Cvevebi: 

• drosa da sivrceSi orientaciis unari; 

• SemoqmedebiTobis unari; 

• kavSirebis dadgenis unari; 

• sakuTari mosazrebebis gamoTqmis, argumentirebisa da daskvnebis gakeTebis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, geoqronologiuri cxrili 


I etapi – gamowveva – 10 wT. 

gakveTili iwyeba kiTxvebiT: 

– ras niSnavs geoqronologia? 

– ra gansxvavebaa geologiur drosa da istoriul dros Soris? 

pasuxebis mosmenis Semdeg dayaviT klasi 5 jgufad. TiToeul jgufs daarqviT romelime geologiuri 

eris saxeli (mag, I jgufs _ kainozouri, II jgufs _ mezozouri, III jgufs _ paleozouri, IV 

jgufs _ proterozouli, V jgufs _ arqauli) da sTxoveT, aRweron ra mniSvnelovani movlenebi 

xdeboda `maT~ eraSi. 

II etapi _ teqstze da cxrilze muSaoba – 20 wT. 

hkiTxeT moswavleebs, rogoria maTi warmodgenebi dedamiwis warmoSobis Sesaxeb da pasuxebi 

SeitaneT cxrilis pirvel grafaSi. Semdeg sTxoveT moswavleebs, waikiTxon teqsti `dedamiwis 

biografia~. teqstze muSaobis dros gamoiyenon sxvadasxva niSani. mag., rac ician da maTTvis nacnobia, 

aRniSnon `+~ niSniT, rac axalia _ `-~ niSniT, rac gaugebaria _ `?~ niSniT, xolo aRniSnul 

sakiTxTan dakavSirebiT Tu meti informacia sWirdebaT _ `~ niSniT. 

teqstis analizis Semdeg sTxoveT moswavleebs, Seavson cxrilis meore da mesame ujra. 

vicodi viswavle ra minda vicode 

42

III etapi – informaciis Sedareba da analizi –15 wT. 

cxrilis Sevsebis Semdeg moswavleebi waradgenen Sesrulebul namuSevrebs. erTmaneTs Seadare- 

ben dedamiwis Sesaxeb TavianT pirvelad warmodgenebs da axal informacias. adgenen, sad daemTxva 

isini erTmaneTs da sad _ ara. 

dasasruls mokled SeajameT gakveTilze Catarebuli aqtivobebi da mieciT maT saSinao davaleba: 

werilobiT gamoTqvan varaudi dedamiwis zedapirze SesaZlo cvlilebis Sesaxeb (gamoiyenon 

saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 5.3). 

§ 8 

dedamiwis dReRamuri moZraoba da sasaaTo sartylebi (1 sT) 

Sedegi 2. moswavles SeuZlia sxvadasxva TvalsaCinoebis kiTxva geografiuli informaciis 

mosapoveblad. 


• iyenebs dedamiwis saaTobrivi sartylebis rukas da adarebs sakuTari qveynis dros sxva sartylebSi 

arsebuli qveynis dros; 

• warmosaxviT mogzaurobs dedamiwis garSemo aRmosavleTidan dasavleTisaken an dasavleTidan 

aRmosavleTisaken; msjelobs TariRTa cvlis xazis daniSnulebisa da ganlagebis principebze; 

aseve mogzaurobisas Seqmnil uxerxulobebsa da maTi daZlevis saSualebebze. 


• dedamiwis sasaaTo sartylebis rukis gacnoba, wakiTxva da informaciis moZieba; 

• TariRTa cvlis xazis mniSvnelobis gacnobiereba; 

• dedamiwis sxvadasxva adgilas drois gansazRvra. 



• informaciis moZiebis, gaanalizebisa da gamoyenebis unari; 


resursebi: saxelmZRvanelo, dedamiwis sasaaTo sartylebis ruka, globusi, msoflios politikuri 

ruka 


I etapi _ provocireba _ 10 wT. 

moswavleebs waukiTxeT geografiuli amocana: `2006 wels germaniaSi gamarTuli fexburTis Cempionatis 

finaluri matCis dasawyisi daniSnuli iyo grinviCis droiT 19 saaTze. rogor fiqrobT, 

a) romel saaTze daiwyeboda matCi berlinSi adgilobrivi droiT? b) romel saaTze daiwyeboda 

matCis pirdapiri translacia TbilissSi?~ 

sTxoveT moswavleebs, upasuxon SekiTxvebs. maTi pasuxebi CamowereT dafaze daxazul cxrilSi 

(ix. cxrilis nimuSi): 

grinviCis droiT berlinSi 

adgilobrivi droiT 

43 

TbilisSi 

19 sT. 20 sT. 22 sT. 

hkiTxeT moswavleebs, Tu saidan daadgines maT matCis dro berlinsa da TbilisSi? ras niSnavs 

grinviCis da adgilobrivi dro?

II etapi – teqstze muSaoba, informaciis analizi – 20 wT. 

moswavleTa pasuxebis mosmenis Semdeg dayaviT klasi jgufebad da sTxoveT maT, waikiTxon 

teqsti `dedamiwis dReRamuri moZraoba da sasaaTo sartylebi~. teqstis kiTxvis paralelurad 

werilobiT upasuxon kiTxvebs, romlebic Tqven dafaze winaswar gaqvT Camowerili da àmoxsnan~ 

geografiuli amocana: 

kiTxvebi: 

1. ratom ar dgeba Cveni planetis sxvadasxva adgilas dRe da Rame erTdroulad? 

2. ra mimarTulebiT brunavs dedamiwa RerZis garSemo? 

3. ras ewodeba dRe da Rame? 

4. ratom gadaadgildeba 15 0 -iT dedamiwis yoveli wertili 1 saaTis ganmavlobaSi? 

5. ratom ar gadaadgildeba dedamiwis geografiuli polusebi? 

6. ratom iTvlian sasaaTo sartylebs dasavleTidan aRmosavleTiT? 

7. ra aris sasartyelo dro da adgilobrivi dro? 

8. sad gadis TariRTa cvlis xazi da ratom SemoiRes igi? 

9. Tu dasavleTidan aRmosavleTiT mogzaurobT, saaTis isars win vwevT Tu ukan? ratom? 

10. romel sasaaTo sartyelSi mdebareobs saqarTvelo? 

geografiuli amocana: `fernando magelanis eqspedicia dedamiwis garSemo samogzaurod 1519 

wels gaemgzavra da espaneTSi 1522 wels dabrunda. samSobloSi dabrunebuli mezRvaurebi gaocebulebi 

iy vnen imiT, rom mogzaurobis dros maT 1 dRe `dakarges~. rogor fiqrobT, ratom moxda ase?~ 

jgufebi davalebis Sesrulebis Semdeg gamarTaven prezentacias. 

III etapi – gakveTilis Sejameba– 15 wT. 

kidev erTxel waikiTxeT gakveTilis dasawyisSi mocemuli geografiuli amocana da sTxoveT 

moswavleebs, sasaaTo sartylebis rukis gamoyenebiT Seamowmon TavianTi pasuxebi. Semdeg sTxoveT, 

individualurad upasuxon kidev erT kiTxvas _ CamoTvlilTagan amoarCion swori pasuxi. 

romeli qveynis dedaqalaqSi daiwyeboda pirdapiri teletranslacia adgilobrivi droiT 13 saa- 

Tze: a) meqsika (mexiko), b) brazilia (brazilia), g) Cile (santiago) d) argentina (buenos-airesi) 

gakveTilis bolos SeamowmeT moswavleebis mier Sesrulebuli davaleba da mieciT saSinao 

davaleba: sasaaTo sartylebis rukis gamoyenebiT daadginon, ra droa beijingSi (pekinSi), tokioSi, 

vaSingtonSi, londonsa da praRaSi (SeiZleba sxva qalaqebic daamatoT Tqveni survilis mixedviT), 

Tu TbilisSi 12 saaTia. 

§ 16 

geografiuli informacia (1 sT) 


mosapoveblad. 


• fotoebis, cxrilebis, grafikebisa da rukebis gamoyenebiT axdens geografiuli informaciis 

interpretacias; 

• rukaze gansazRvravs sakoordinato badis ZiriTad elementebs; 

• TvalsaCinoebaze mocemuli erTi tipis geografiul informacias gamoxatavs sxva saxiT (mag., 

msoflio rukaze mOoZebnis mniSvnelovan mdinareebs da ajgufebs cxrilSi kontinentebis mixedviT; 

teqstSi mocemuli informaciis safuZvelze agebs okeaneebis farTobis ganawilebis wriul 

diagramas). 


geografiuli informaciis sxvadasxva saSualebis gacnoba da maTi gamoyeneba. 

44


• informaciis moZiebis, wakiTxvis, gaanalizebisa da interpretaciis unari; 

• Sedarebis unari; 

• daskvnis gakeTebis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, sxvadasxva saxis TvalsaCinoeba: diagramebi, grafikebi, rukebi, 

cxrilebi 

gakveTilis msvleloba 

I etapi – provocireba – 10 wT. 

gakveTilis dawyebamde maswavlebeli klasSi sxvadasxva saxis vizualur masalas gamofens: magaliTad, 

saqarTvelos fizikur, naxevarsferoebisa da msoflios politikur rukebs, sxvadasxva 

saxis diagramebs, grafikebs, raime cxrilis nimuSs (mag, evropis qveynebis farTobebi), sxvadasxva 

landSaftis fotoebs. 

gakveTili iwyeba maswavleblis kiTxvebiT: 

1. ra saxis TvalsaCinoebebia gamofenili klasSi? 

2. ra saerTo aqvs am TvalsaCinoebebs? (yvela maTgani garkveuli saxis geografiul informacias Seicavs) 

3. ra geografiuli informaciis moZieba, wakiTxva SeiZleba TiToeuli maTganis gamoyenebiT? 

II etapi – geografiuli informaciis wakiTxva da analizi – 20 wT. 

klasi dayaviT 5 jgufad da TiToeul jgufs mieciT davaleba: micemuli sxvadasxva geografiuli 

saSualebis gamoyenebiT moipovon informacia da moZiebuli informacia gamosaxon sxva saxiT. 

I jgufs daevaleba, nax. 16.1-is mixedviT daadginon: a) rogor icvleboda msoflio mosaxleobis 

raodenoba saukuneebis mixedviT da warmoadginon cxrilis saxiT. b) romel sau kunesa da romel 

wlebSi moxda mosaxleobis mkveTri zrda? g) rogoria mosax leobis zrdis prognozi? 

II jgufs daevaleba, nax. 16.2-3-is mixedviT daadginon: a) romel regionSia yvelaze meti adamiani 

dasaqmebuli soflis meurneobaSi? b) romel regionSia yvelaze meti adamiani sxva sferoSi dasaqmebuli? 

g) kidev ra saxis informaciis moZieba SeiZleba am diagramebis gamoyenebiT? 

III jgufs daevaleba, nax. 16.4-is mixedviT gansazRvron, ra geografiuli informaciis mopoveba 

SeiZleba am informaciaze dayrdnobiT da werilobiT daaxasiaTon romelime kontinenti. 

IV jgufs daevaleba, nax. 16.5-is gamoyenebiT daadginon: a) dedamiwis romel regionSi cxovrobs 

yvelaze meti mosaxleoba? b) ratom aris am kartogramaze msoflios qveynebidan mxolod CineTi 

da indoeTi aRniSnuli? 

samuSaos Sesrulebis Semdeg TiToeuli jgufis lideri warmoadgens Sesrulebul namuSevars. 

III etapi – gakveTilis Sejameba –15 wT. 

gakveTilis bolos mokled SeajameT Catarebuli aqtivobebi, moswavleebs mieciT individualuri 

samuSao _ TiToeulma moswavlem naxevarsferoebis (an msoflios fizikuri rukis) gamoyenebiT 

daadginos msoflios 10 mdinaris saxeli da daajgufos isini cxrilSi kontinentebis mixedviT. 

moswavleTa namuSevrebi maswavlebels Tan miaqvs Sesasworeblad. 

moswavleebs saxlSi davalebad miecemaT, saxelmZRvaneloSi mocemuli cxrilis mixedviT aagon 

haeris temperaturis cvlilebis grafiki da danarT 9-ze mocemuli geografiuli informacia 

warmoadginon sxva saxiT. 

45

§ 17 

gradusTa bade da dedamiwis koordinatebi (1 sT.) 

Sedegi 3. moswavles SeuZlia orientireba sivrceSi. 


• rukis gamoyenebiT gansazRvravs msofliosa da saqarTvelos mniSvnelovani geografiuli 

obieqtis koordinatebs. 

• rukaze gansazRvravs sakoordinato badis ZiriTad elementebs; 

• TvalsaCinoebaze mocemuli erTi tipis geografiul informacias gamoxatavs sxva saxiT (mag., 

msoflio rukaze mOoZebnis mniSvnelovan mdinareebs da ajgufebs cxrilSi kontinentebis mixedviT; 

teqstSi mocemuli informaciis safuZvelze agebs okeaneebis farTobis ganawilebis wriul 

diagramas). 


sxvadasxva geografiuli obieqtis geografiuli koordinatebisa da adgilmdebareobis dadgena. 

gamomuSavebuli unar-Cvevbi: 

• sivrceSi orientirebis unari; 

• geografiuli saSualebebiT informaciis moZiebis, gaanalizebisa da Sedarebis uanri; 

• TviTSefasebisa da urTierTSefasebis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, naxevarsferoebis (an msoflios fizikuri) da saqarTvelos 

fizikuri ruka. 



gakveTilis dasawyisSi maswavlebeli sTxovs moswavleebs, daakvirdnen naxevarsferoebis rukas 

da gamoTqvan varaudi, ratom aris ruka `daserili~ xazebiT. varaudebis mosmenis Semdeg maswavlebeli 

sTxovs moswavleebs, gaixsenon, ra aris ekvatori, nulovani, anu grinviCis meridiani da 

moZebnon isini rukaze. Semdeg sTxovs, wyvilebSi imuSaon da daadginon, romel naxevarsferoSi mdebareobs 

Semdegi geografiuli obieqtebi: afrika, avstralia, evropa, samxreTi amerika, CrdiloeT 

yinulovani da samxreTis okeaneebi, saqarTvelo... 

pasuxebis mosmenis Semdeg maswvlebeli azustebs, rom garda romelime naxevarsferoSi mdebareobisa, 

geografiuli obieqtebis kidev ufro zusti dadgenaa SesaZlebeli geografiuli 

koordinatebis saSualebiT. 

II etapi – minileqcia da praqtikuli muSaoba – 20 wT. 

maswavlebeli atarebs minileqcias gradusTa badisa da geografiuli koordinatebis Sesaxeb. 

meridianebis, paralelebis, geografiuli grZedisa da ganedis ganmartebis Semdeg klasi iyofa 3 

jgufad, TiToeul jgufs eZleva davaleba-amocana geografiul koordinatebze: 

1. 1912 wlis 15 aprils im droisaTvis yvelaze swrafi gemi `titaniki~ C.g.430-isa da Dd.g. 500-is gadakveTaze CaiZira. gamoarkvie, romel okeaneSi mogzaurobda gemi? 

2. am kunZuls ramdenime dasaxeleba aqvs: raha-nui, vaihu, magram yvelaze xSirad mas sxva saxeliT 

moixsenieben. daadgine kunZulis saxelwodeba, Tu misi koordinatebia s.g. 270 da d.g 1090 . 

3. roman `saidumlo kunZulis~ gmiri caSi sahaero burTiT aiWra. man starti qalaq riCmondidan 

(aSS) aiRo, romlis koordinatebia C.g.380 da d.g. 780 . sabolood igi dausaxlebel kunZulze aRmoCnda, 

romelsac lonkolni uwoda. linkolnis koordinatebia s.g. 350 da d.g. 1500 . aRniSne rukaze wignis 

gmiris mogzaurobis marSruti da daadgine, ra mimarTulebiT mogzaurobda igi? 

46

samuSaos Sesrulebis Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia. TiToeuli jgufis warmomad- 

geneli kiTxulobs amocanas da mis pasuxs rukaze aCvenebs. 

III etapi – gakveTilis Sejameba – 15 wT. 

gakveTilis bolos TiToeul moswavles eZleva individualuri davaleba: saqarTvelosa da 

naxevarsferoebis (an msoflio fizikuri) rukis gamoyenebiT unda gansazRvron maT mier SerCeuli 

2 obieqtis (erTi msofliodan, erTi _ saqarTvelodan) geografiuli koordinatebi. Sesrulebul 

namuSevrebs moswavleebi erTmaneTs ucvlian da erTmaneTis pasuxebs asworeben. 

§ 24 

miwisZvra da vulkani (1 sT) 

Sedegi 5. moswavles SeuZlia msjeloba dedamiwis Sinagan agebulebaze. 


• xsnis miwisZvrebisa da vulkanebis gavrcelebis kanonzomierebebs; 

• konturul rukaze daaqvs miwisZvrebisa da vulkanebis gavrcelebis ZiriTadi arealebi. 


• miwisZvrebisa da vulkanebis gavrcelebis ZiriTadi arealebisa da kanonzomierebebis dadgena. 

• gamomuSavebuli unar-Cvevebi: 

• geografiul informaciis interpretaciis unari; 

• rukaze muSaobis unari; 

• msjelobisa da analizis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, naxevarsferoebisa da msoflios politikuri rukebi, winaswar 

momzadebuli teqsti miwisZvrisa da vulkanis moqmedebis Sesaxeb. 



gakveTilis dasawyisSi maswavlebeli sTxovs moswavleebs upasuxon kiTxvebs: 

1. rogoria dedamiwis Sinagani agebuleba? 

2. ra gansxvavebaa kontinentur da okeanur qerqs Soris? 

3. ra aris reliefi da romeli Zalebi ucvlian dedamiwis zedapirs saxes? 

II etapi – asociaciuri ruka da teqstze muSaoba – 25 wT. 

pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli ukiTxavs moswavleebs mcire zomis teqsts (vulkan vezuvis 

amofrqvevis Sesaxeb) da sTxovs moswavleebs, gamoicnon, ra movlenebzea saubari nawyvetSi. 

`dilidan saRamomde miwa ise iryeoda, rogorc zRvis talRebi. adamianebi saxlebidan gamorbodnen 

da qalaqis moedanze ikribebodnen. daRamda, miwa ki ryevas ganagrZobda. xalxs egona, rom 

maTi saxlebi daingra da SiSiT elodnen gaTenebas. gaTenebisas miwis ryeva Sewyda. 

sami dRis Semdeg, Ramis 11 saaTze, miwa xelaxla SeinZra. es iseTi saSineli miwisqveSa biZgi iyo, 

rom Senobebi daibzara, fanjrebi Caimsxvra, aveji da WurWeli daimtvra. uceb ca wiTeli aliT 

ganaTda. mTis Soriaxlos naprali gaCnda da adamianebma SeniSnes, rom am napralidan mowiTalo 

feris, gavarvarebuli masa amodioda. ismoda yru, magram Zlieri xmauri, kvamli, orTqli da ali 

Rrublebs zemoT adioda da yvela mimarTulebiT ifanteboda. SuaRamis Semdeg xmauri TiTqos 

Sewyda, miwac aRar iryeoda, mTebi aRar qanaobdnen. mTis napralidan ki axal-axali gavarvarebuli 

nakadebi amodioda da farTo mdinaris saxiT mTis ferdobebze swrafad moedineboda~. 

47

moswavleTa pasuxis mosmenis Semdeg maswavlebeli yofs klass or nawilad. erT jguf avalebs 

Seavson asociaciuri ruka miwisZvris Sesaxeb, xolo meore jgufs – vulkanis Sesaxeb. 

samuSaos Sesrulebis Semdeg jgufebi erTmaneTs ucvlian namuSevrebs da saxelmZRvanelos 

teqstis daxmarebiT adgenen ramdenad srulyofilad da swored aqvT aRwerili es movlenebi 

jgufebs. davalebis Semowmebis Semdeg jgufebi akeTeben prezentacias: I jgufi waradgens meore 

jgufis namuSevars `vulkanebi~, romelic saxelmZRvanelos teqstis davalebiT gaaswores: II jgufi 

ki pirveli jgufis namuSevars, `miwisZvrebs~ waradgens. 

III etapi – gakveTilis Sejameba –15 wT. 

prezentaciis Semdeg moswavleebi asruleben individualur samuSaos: 

1. nax. 24.2-isa da msoflio politikuri rukis mxedviT daadginon, romel kontinentebze da 

qveynebSi xdeba miwisZvrebi? 

2. naxevarsferoebis rukis gamoyenebiT moZebnon vulkanebi da daadginon maTi geografiuli 

koordinatebi: kilimanjaro (afrika), orisaba (CrdiloeT amerika), vezuvi (evropa), fuZiama (azia). 

3. Seadaron erTmaneTs miwisZvrebisa da vulkanebis gavrcelebis arealebi. 

moswavleTa namuSevrebs maswavlebeli SerCeviTobis principiT klasSive moismens da Seafasebs. 

gakveTilis dasasruls moswavleebs miecemaT saSinao davaleba, maswavlebeli ki mokled ajamebs 

gakveTils. 

§ 35 

dedamiwis klimaturi sartylebi (1 sT.) 

Sedegi 7. moswavles SeuZlia msjeloba atmosferoSi mimdinare procesebze. 


• axasiaTebs havis ZiriTad tipebs da rukis meSveobiT gamoyofs klimatur sartylebs; 

• gansazRvravs saqarTvelos mdebareobas klimatur sartylebSi. 


• dedamiwis klimaturi sartylebis daxasiaTeba da saqarTvelos mdebareobis gansazRvra klimatur 

sartylebSi; 


• Tematur rukaze muSaobis unari; 

• geografiuli informaciis mopovebisa da analizis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, naxevarsferoebis ruka, msoflios klimaturi sartylebis ruka. 



maswavlebeli sTxovs moswavleebs gaixsenon da upasuxos kiTxvebs: 

1. rogor Tbeba dedamiwa? 

2. ra aris klimati? 

3. romelia klimatwarmomqneli faqtorebi? 

4. sad ufro civa zamTarSi – londonsa Tu TbilisSi? 

5. riT gansxvavdeba kontinenturi klimati zRviurisgan? 

Semdeg waukiTxeT ori geografiuli amocana da sTxoveT, moifiqron swori pasuxebi. amasTan 

48

gamoiyenon dedamiwis klimaturi sartylebis ruka. 

geografiuli amocanebi: 

1. himalais mTiswineTSi modis didi raodenobiT naleqi (12000 mm weliwadSi) Tumca 

iq mainc mTeli weli Tbila (ianvarSic ki, saSualo temperatura +18 0 C). himalaebis 

gverdiT – tibetSi – naleqebi mcire raodenobiT, sul raRac 200 mm modis weliwadSi 

(es namdvili udabnoa). zamTari tibetSi iseTive civia, rogorc arqtikaSi: yinva -400C-ia da zafxulSic ki xSiria Tovliani namqeri da haeris uaryofiTi temperaturebi. axseniT 

mizezebi, romlebic iwvevs aseT mkveTr klimatur gansxvavebas am or axlomdebare 

regionSi (pasuxebis dros gamoiyeneT geografiuli ruka). 

2. didi britaneTisa da skandinaviis naxevarkunZulis dasavleT regionebSi wlis 

ganmavlobaSi ufro didi raodenobiT naleqi modis (2000 mm), vidre maT aRmosavleT 

nawilebSi (500-700 mm) miuxedavad imisa, rom es nawilebi erTmaneTTan axlos mdebareobs. 

riT aixsneba es faqti? 

II etapi – Tematur rukaze muSaoba – 25 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, daakvirdnen saxelmZRvaneloSi mocemul nax. 35.1-s. Tavad 

dedamiwis klimaturi sartylebis rukis gamoyenebiT CamoTvlis ZiriTad da gardamaval klimatur 

sartylebs da yuradRebas amaxvilebs maT Soris gansxvavebaze. 

Semdeg klass dayofs 4 jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas: gamoiyenon nax. 35.1. 

daadginon, romel klimatur sartyelSi mdebareoben es obieqtebi. aRweron suraTze gamosaxuli 

adgilebis klimati da landSafti; moifiqron, ras saqmianobdes am adgilebSi mcxovrebi adamiani 

da gamoTqvan varaudi, ra gavlenas axdens am teritoriebze mcxovrebTa saqmianobaze am adgilebisTvis 

damaxasiaTebeli klimaturi pirobebi. 

I jgufs eZleva davaleba q. iakobhavana, II jgufs – q. manuasi, III jgufs – q. Tbilisi, IV jgufs – q. 

salahi. 

samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia. 

III etapi – gakveTilis Sejameba 5 wT. 

maswavlebeli mokled Seajamebs gakveTils da moswavleebs aZlevs davalebas: daadginon, romel 

klimatur sartyelSi mdebareobs Semdegi geografiuli obieqtebi: amazonis dablobi, andebis 

mTebi, wiTeli zRva. 

§ 41 

msoflio okeanis wylis Tvisebebi 


mosapoveblad. 

Sedegi 8. moswavles SeuZlia msjeloba hidrosferos Sesaxeb. 



interpretacias. 

• msjelobs okeanis wylis Tvisebebsa (marilianoba, temperatura) da okeanur dinebebze. 


• msoflio okeanis wylis Tvisebebis gacnoba da geografiuli Taviseburebebis dadgena; 

• geografiuli kvlevis dagegmva da Catareba. 

49


• informaciis interpretaciis unari; 

• kvlevisa da analizis unari; 

• mizez-Sedegobrivi kavSirebis damyarebis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, naxevarsferoebis ruka, winaswar momzadebuli cxrilis nimuSebi, 

saskolo atlasi. 


I etapi – gamowveva – 10 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs upasuxos mis mier dasmul kiTxvebs: 

1. ra aris hidrosfero? 

2. ra nawilebisgan Sedgeba hidrosfero? 

3. ra aris wylis brunva? 

4. ra gansxvavebaa okeanis (zRvis) da wvimis wyals Soris? 

pasuxebis mosmenis Semdeg sTxoveT moswavleebs, CamoTvalon maTTvis cnobili zRvebi. maTi 

pasuxebi iwereba dafaze. 

II etapi – geografiuli kvleva – 25 wT. 

sTxoveT moswavleebs, maT mier CamoTvlili zRvebi okeaneebis auzebis mixedviT daajufon 

cxrilSi. 

atlantis okeane 

wynari okeane 

CrdiloeT yinulovani 

okeane 

indoeTis okeane 

samxreTis okeane 

pasuxebis mosmena xdeba SerCeviT. 

Semdeg klasi dayaviT 5 jgufad. TiToeul jgufs daarqviT okeaneebis saxeli da mieciT davaleba: 

maT mier ukve Sedgenili cxrilidan amoirCion `TavianTi okeanis~ sami zRva, romlebic sxvadasxva 

ganedSi mdebareoben da Sesabamisi Tematuri rukebis (nax. 41.1 - msoflio okeanis wylis marilianoba 

da nax. 41.2 - msoflio okeanis wylis zedapiris saSualo wliuri temperatura) da naxevarsferoebis 

rukis gamoyenebiT daadginon: a) rogoria am zRvebis wylis marilianoba da temperatura; b) rogor 

icvleba okeanis wylis marilianoba da temperatura ganedis mixedviT? 

kvlevis Sedegebi Seitanon cxrilSi: 

zRvebis wylis saSualo wliuri temperatura da marilianoba 

zRvebi saSualo wliuri 

temperatura (T 0 C) 

50 

marilianoba 

(promile, % ) 0 

daskvna: 

kvlevis dasrulebis Semdeg TiToeuli jgufi akeTebs prezentacias.


gakveTilis bolos mokled SeajameT Catarebuli aqtivobebi. yuradReba gaamaxvileT moswav- 

leTa mier geografiul kvlevis Sedegad miRebul daskvnaze, Tu rogor icvleba msoflio okeanis 

wylis temperatura da marilianoba ganedebis mixedviT. 

mieciT moswavleebs saxlSi davaleba: a) nax. 41.1-isa da 41.2-is mixedviT daadginon, rogor icvleba 

msoflio okeanis wylis marilianoba da temperatura C.g. 100-iani da s.g. 450-iani paralelebis 

gaswvriv; b) nax. 41.2-is mixedviT daadginon, sad gadis aisbergebis gavrcelebis sazRvari. 

§ 45 

mdinare 


mosapoveblad. 



interpretacias. 

• legendis gamoyenebiT gadaaqvs informacia konturul rukebze da sxva damxmare TvalsaCinoebaze. 

• TvalsaCinoebaze mocemul erTi tipis geografiul informacias gamoxatavs sxva saxiT (mag. 

msoflio rukaze moZebnis mniSvnelovan mdinareebs da ajgufebs cxrilSi kontinentebis mixedviT). 

Sedegi 8. moswavles SeuZlia msjeloba hidrosferos Sesaxeb. 


• konturul rukaze daaqvs okeaneebi da misi nawilebi, xmeleTis wylebi; 

• CamoTvlis xmeleTis wylebs; 

• asaxelebs mdinaris nawilebs, akavSirebs mdinaris sazrdoobas da reJims. 


• mdinaris nawilebis da maxasiaTeblebis gacnoba; 

• msoflio mdinareebis Seswavla. 


• informaciis moZiebisa da interpretaciis unari; 

• klasificirebis unari; 

• mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

• analizisa da daskvnebis gakeTebis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, naxevarsferoebis ruka, saskolo atlasi, baraTebi mdinareTa 

saxelebiT, baraTebi kontinentebisa da okeaneebis saxelebiT, cxrilis nimuSebi. 


I etapi – gonebrivi ieriSi – 10 wT. 

maswavlebeli dafaze wers sityvas `mdinare~ da moswavleebs sTxovs, gaixsenon mdinaresTan 

dakavSirebuli yvela termini. moswavleTa pasuxebs afiqsirebs dafaze. 

Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs nax. 45.1-is mixedviT daadginon, romelia mTavari 

mdinare, saTave, SesarTavi, marjvena da marcxena Senakadebi, wyalgamyofi, mdinaris dinebis 

51

mimarTuleba. pasuxebis mosmenisas moswavleebma SeZlebisdagvarad unda ganmarton CamoTvlili 

terminebic. 

II etapi – mnileqcia – 5 wT; geografiul nomenklaturaze muSaoba – 15 wT. 

Semdeg maswavlebeli atarebs minileqcias da moswavleebs gaacnobs axal masalas, kerZod mdinaris 

iseT maxasiaTeblebs, rogorebicaa mdinaris wylis xarji, Camonadeni, vardna, daxriloba, 

mdinaris reJimi. 

Semdeg maswavlebeli raime yuTSi (an magidaze) awyobs winaswar momzadebul baraTebs mdinareTa 

saxelebiT da sTxovs moswavleebs, amoirCion maTTgan erT-erTi. nax. 45.5-isa da naxevarsferoebis 

rukis gamoyenebiT moZebnon Tavisi mdinare, daadginon, romel kontinentze miedineba da romeli 

okeanis auzs miekuTvneba. informaciis moZiebis Semdeg dasxdnen im magidasTan, romelzedac 

maTi mdinaris mdebareobis kontinenti aweria (klasis moswavleebi kontinentebis mixedviT 

dajgufdebian). sul Seiqmneba 5 jgufi. jgufebi cxrilis Sesabamis svetSi Tavisi kontinentis 

mdinareTa saxelebs weren. 

msoflios mdinareebi kontinentebis mixedviT 

evropa 

azia 

afrika 

CrdiloeTi 

amerika 

samxreTi 

amerika 

avstralia 

cxrilis Sevsebis Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia. TiToeuli jgufi CamoTvlis Tavisi 

kontinentis mdinares, Tan rukaze aCvenebs, sxva jgufis wevrebi ki TavianT cxrilSi amateben axal 

informacias. 

prezentaciis Semdeg maswavlebeli merxebze awyobs baraTebs okeaneebis saxelebiT. igi sTxovs 

moswavleebs, gaixsenon, romeli okeanis auzs miekuTvneba maTi mdinare da gadajgufdnen am niSnis 

mixedviT. 

gadajgufebis Semdeg jgufebs eZlevaT axali davaleba. maT unda Seavson axali cxrili. 

msoflios mdinareebi okeaneebis auzebis mixedviT 

atlantis okeane 

wynari okeane 

CrdiloeT yinulovani 

okeane 

indoeTis okeane 

Sida (gaudinari) 

auzi 

TiToeuli jgufi avsebs Tavis grafas, Semdeg kvlav ewyoba prezentacia. jgufis wevrebi waradgenen 

TavianTi okeanis auzis mdinareebs, Tan aCveneben rukaze, sxva jgufis wevrebi ki avseben 

TavianT cxrilebs. 

52


maswavlebeli sTxovs moswavleebs, imuSaon individualurad. moswavleebs eZleva ori davaleba 

klasSi Sesasruleblad: 1) maT unda gamoiangariSon mdinare enguris vardna, saSualo daxriloba 

Semdegi monacemebis gamoyenebiT: enguris sigrZe – 213 km, saTavis simaRle – z.d. 2614 m, SesarTavis 

simaRle – 00, auzis farTobi – 4060 kv.km. 

2) nax. 45.4-is mixedviT daadginon, rodis aRiniSna mdinareze yvelaze maRali da dabali done da 

axsnan am cvlilebebis mizezi. davalebis Sesrulebis Semdeg maswalebels moswavleTa namuSevrebi 

Tan miaqvs Sesasworeblad da momdevno gakveTilze ganixilavs swor pasuxebs. gakveTilis miwuruls 

moswavleebs eZlevaT davaleba saxlSi Sesasruleblad: TiToeulma maTganma Tavisi sakuTari mdinare 

(baraTze rom ewera) daaxasiaTos Semdegi gegmis mixedviT: romel kontinentze da romel klimatur 

sartyelSi miedineba; daadginos mdinaris saTavis, SesarTavis koordinatebi da simaRleebi; 

dinebis mimarTuleba horizontis mxareebis mimarT; mdinaris Senakadebi; gamoTvalos mdinaris 

daxriloba da vardna; daadginos, romeli qveynebis teritoriaze gadis da romeli dasaxlebuli 

punqtebi mdebareoben masze. informaciis mosapoveblad moswavles SeuZlia gamoiyenos naxevarsferoebisa 

da politikuri rukebi, aseve sxva damatebiTi wyaroebi (mag. interneti). moZiebuli 

informacia warmoadginos cxrilis saxiT. 

mdinare 

kontinenti 

klimaturi sartyeli 

saTavis koordinatebi da 

simaRle 

SesarTavis koordinatebi 

da simaRle 

dinebis mimarTuleba 

vardna 

daxriloba 

Senakadebi 

qveynebi 

dasaxlebuli punqtebi 

§ 52 

bunebrivi resursebis klasifikacia (2 sT) 


mosapoveblad. 

Sedegi 4. moswavles SeuZlia msjeloba bunebrivi resursebis racionalur da mravalmxriv 

gamoyenebaze. 


• fotoebis, cxrilebis, grafikebisa da rukebis gamoyenebiT axdens informaciis interpretacias. 

• ajgufebs (baraTebis an cxrilis gamoyenebiT) bunebriv resursebsa da Sesabamis ekonomikis 

dargebs; 

53

• akavSirebs sayofacxovrebo moxmarebis sagnebs resursebis tipebTan; 

• sqemis saSualebiT gamosaxavs resursebis saxecvlilebas mopovebidan moxmarebamde (navTobi 

_ sawvavi _ eleqtroenergia); 

• klasSi jgufuri muSaobis dros axdens CamoTvlili resursebis klasifikacias sxvadasxva niSniT: 

maTi gamoyenebis mniSvnelobis (pirveladi, meoreuli, naklebad mniSvnelovani, mniSvnelovani) 

da aTvisebis drois (uZvelesi, Zveli, axali, perspeqtiuli) mixedviT. 

• bunebriv resursebs ganasxvavebs sxvadasxva maxasiaTeblis mixedviT da ajgufebs maT cxrilSi 

(amouwuravi da amowurvadi, aRdgenadi da aRudgeneli); 

• adgens im bunebrivi resursebis nusxas, romelsac gamoiyenebs misi ojaxi, qalaqi/sofeli, 

qveyana. Sesabamisi pirobiTi niSnebis gamoyenebiT bunebrivi resursebis mopovebis adgilebs 

aRniSnavs konturul rukaze. 


• sxvadasxva saxis bunebrivi resursis gacnoba; 

• bunebrivi resursebis sxvadasxva maxasiaTeblis mixedviT gansxvaveba da klasificireba; 

• bunebrivi resursebis gamoyenebis sferoebis gacnoba da kavSirebis dadgena bunebriv resursebsa 

da Sesabamis ekonomikis dargebs Soris. 


• msgavseba-gansxvavebis dadgenis unari; 

• klasificirebis unari; 

• kavSirebis dadgenis unari; 

• msjelobisa da daskvnis gakeTebis unari; 

• SemoqmedebiTobis unari; 

• garemoze pasuxismgeblobis unari 

resursebi: saxelmZRvanelo, msofliosa da saqarTvelos sasasrgeblo wiaRiseulis gavrcelebis 

rukebi, rveulebi 


1-li saaTi 

I etapi – naswavli masalis gaxseneba – 5 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon, ra aris bunebrivi resursi, ra gansxvaveba da 

msgavsebaa bunebriv resursebsa da bunebriv pirobebs Soris da Seavson diagrama: 

II etapi – 25 wT. 

moswavleebma unda CamoTvalon maT irgvliv arsebuli sagnebi da Seecadon daadginon, romeli 

bunebrivi resursisganaa isini damzadebuli (mag., merxi – xe). 

Semdeg maswavleblis TxovniT moswavleebi muSaoben wyvilebSi. maT unda waikiTxon teqsti 

`bunebrivi resursebis klasifikacia~ da teqstis gamoyenebiT Seavson cxrili: 

amowurvadi 

resursebi 

amouwurvadi 

resursebi 

aRdgenadi 

resursebi 

54 

aRudgenadi 

resursebi 

gamoyenebuli 

resursebi 

potenciuri 

resursebi

me-2 saaTi 

klasi iyofa 4 jgufad da TiToeul jgufs miecema sxvadasxva davaleba: 

I jgufs evaleba nax. 52.3-is mixedviT aRweros, ra gzas gadis navTobi mopovebidan moxmarebamde, 

rogori tipis resursia, meurneobis romel dargSi SeiZleba misi gamoyeneba da risTvis. 

II jgufs evaleba, CamoTvalos maTTvis cnobili bunebrivi resursebi; gansazRvron, ra saxisaa 

isini; daalagon gamoyenebisa da mniSvnelobis mixedviT (pirveladi, meoreuli, naklebad mniSvnelovani 

da mniSvnelovani) da Seavson sqema _ `reitinguli skala~. 

4 

3 

2 

1 

III jgufs evaleba, CamoTvalos maTTvis cnobili bunebrivi resursebi; gansazRvros, ra saxisaa 

isini, daalagon aTvisebis drois mixedviT (uZvelesi, Zv. ax. perspeqtiuli) da Seavson sqema: 

IV jgufs evaleba, saqarTvelos sasargeblo wiaRiseulis rukis gamoyenebiT daadginos, sad 

moipoveba saTbob-energetikuli resursebi, Savi da feradi liTonebi, samSeneblo masalebi, mineraluri 

wylebi. 

samuSaos dasrulebis Semdeg moewyoba namuSevrebis prezentacia. 


mokled SeajameT gakveTili da moswavleebs mieciT saSinao davaleba: 

1) saqarTvelos konturul rukaze Sesabamisi pirobiTi niSnebiT aRniSnon bunebrivi resursebis 

mopovebis adgilebi. 

2) daadginon, romel bunebriv resurss iyenebs misi ojaxi da risTvis. 

§ 58 

mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi struqtura (1 sT) 


mosapoveblad. 

Sedegi 12. moswavles SeuZlia mosaxleobis demografiuli maxasiaTeblebisa da gansaxlebis 

Taviseburebis daxasiaTeba. 


• ganmartavs ZiriTad demografiul maCveneblebs, sqesobriv-asakobriv struqturas da 

msoflioSi gavrcelebul aRwarmoebis tipebs; kiTxulobs Sesabamis grafikebsa da diagramebs. 

• fotoebis, cxrilebis, grafikebisa da rukebis gamoyenebiT axdens informaciis interpretacias 

(mag., aanalizebs sqesobriv-asakobriv piramidas). 

55

gakveTilis mizania: 

• mosaxleobis demografiuli maxasiaTeblebis Seswavla da maTi qveynis ganviTarebis perspeq- 

tivebTan kavSiris dadgena; 

• sqesobriv-asakobrivi piramidis gacnoba; 

• demografiuli sakiTxebis Seswavlisas sxvadasxva tipis geografiuli saSualebebis (rukebi, 

grafikebi, diagramebi, statistikuri masalebi) miznobrivad gamoyeneba. 


• mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

• informaciis moZiebis, klasificirebis, analizisa da sxva saxiT warmodgenis unari; 



resursebi: saxelmZRvanelo, statistikuri informacia romelime qveynis sqesobriv-asako- 

brivi struqturis Sesaxeb, msoflios politikuri ruka; 


I etapi –klasis sqesobriv-asakobrivi strqturis dadgena – 10 wT. 

sTxoveT moswavleebs, CamoTvalon, Tu ra niSnebis mixedviT SeiZleba mosaxleobis dayofa. 

maTi pasuxebi daafiqsireT dafaze. mag. rasobrivi, eTnikuri, religiuri, sqesobrivi, asakobrivi, 

dasaqmebulobis, lingvisturi da sxv. niSnebis mixedviT. 

Semdeg hkiTxeT klass: 

– CamoTvlili niSnebidan romelia pirdapir kavSirSi mosaxleobis bunebriv matebasTan? (sqesobrivasakobrivi 

struqtura). 

– ra faqtorebi moqmedebs mosaxleobis sqesobriv-asakobriv struqturaze? (qveynis socialur-ekonomikuri 

ganviTarebis done, demografiuli situacia da politika, politikuri situacia da a.S.). 

pasuxebis mosmenis Semdeg daadgineT: a) klasSi moswavleTa saerTo raodenobidan ramdenia 

gogo da ramdeni – biWi? b) ra asakis arian isini? 

mag., klasSi aris 25 moswavle, maTgan 15 gogonaa, 10 biWi. moswavleTa umetesoba 13-14 wlisaa. 

aRniSnuli monacemebiT warmodgena iqmneba klasis sqesobriv-asakobriv struqturaze. 

II etapi – geografiuli saSualebebis (rukebi, diagramebi, grafikebi da a. S.) gamoyenebiT 

msoflio mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi struqturis Seswavla – 20 wT. 

klasi dayaviT 5 jgufad. TiToeul jgufs mieciT davalebebi: 

I jgufi – msoflio mosaxleobis sqesobrivi struqturis rukis (nax. 58.1) mixedviT daadginon 

sami qveyana, sadac: a) Warbobs qalebi; b) Warbobs mamakacebi; g) qalTa da mamakacTa ricxvi TiTqmis 

Tanabaria; d) pasuxebis safuZvelze gamoitanon daskvna. 

II jgufi – msoflio mosaxleobis asakobrivi struqturis diagramis (nax.58.2) mixedviT daadginon, 

sad aris yvelaze maRali da yvelaze dabali: a) bavSvebis xvedriTi wili; b) mozrdilTa xvedriTi 

wili; g) xandazmulTa xvedriTi wili; d) pasuxebis safuZvelze gamoitanon daskvna. 

III jgufi – msoflios qveynebs saSualo asakis rukis (nax. 58.3) mixedviT daadginon sami qveyana, 

sadac mosaxleobis saSualo asaki: a) 40 welze metia; b) 20-35 welia; g) 20 welze naklebia; d) pasuxebis 

safuZvelze gamoitanon daskvna. 

IV jgufi – Seadaron erTmaneTs safrangeTisa da gabonis sqesobriv-asakobrivi piramidebi (nax. 

3.6.4), daadginon maT Soris ZiriTadi gansxvebebi da gamoitanon daskvna. 

V jgufi – gaaanalizon saqarTvelos sqesobriv-asakobrivi piramida da gamoitanon daskvna. 

56

III etapi – prezentacia da Seswavlili masalebis ganmtkiceba – 15 wT. 

jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos. maTi pasuxebis mosmenis Semdeg sTxoveT moswav- 

leebs, Tqven mier momzadebuli statistikuri masalis safuZvelze furclebze aagon mosaxleobis 

sqesobriv-asakobrivi piramida. 

P. S. winaswar momzadebuli statistikuri masala gamoakariT an dawereT dafaze. 

statistikuri masala: 

qveynis demografiuli monacemebi 

mosaxleobis ricxovnoba – 21 mln. kaci 

15 wlamde mdedrobiTi sqesis mosaxleobis ricxovnoba – 2, 0 mln. kaci 

15 wlamde mamrobiTi sqesis mosaxleobis ricxovnoba – 2, 2 mln. kaci 

16-dan 64 wlamde mdedrobiTi sqesis mosaxleobis ricxovnoba – 7, 3 mln. kaci 

16-dan 64 wlamde mamrobiTi sqesis mosaxleobis ricxovnoba – 6, 0 mln. kaci 

65 welze ufrosi mdedrobiTi sqesis mosaxleobis ricxovnoba – 2, 0 mln. kaci 

65 welze ufrosi mamrobiTi sqesis mosaxleobis ricxovnoba – 1, 5 mln. kaci 

samuSaos damTavrebis Semdeg SekribeT maTi namuSevrebi Sesamowmeblad. 

gakveTilis bolos mieciT klass saSinao davaleba. sTxoveT, gadaixazon cxrili, romelic dafaze 

winaswar daxazeT, Seitanon masSi sakuTari ojaxis demografiuli monacemebi da maT mixedviT 

aagon sakuTari ojaxis sqesobriv-asakobrivi piramida. 

cxrilis nimuSi: 

ojaxis 

wevrebi 

me 

deda 

mama 

da 

Zma 

bebia 

babua 

sqesi asaki 

mdedr. 

mdedr. 

mamr. 

mdedr. 

mamr. 

mdedr. 

mamr. 

14 

38 

40 

8 

2 

55 

57 

P. S. TiToeuli moswavle cxrils sakuTari ojaxis wevrebis raodenobis mixedviT avsebs. 

57

VIII moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi 

§1. ra aris geografia 

1. fizikuri geografiis dargebi: 

dedamiwaTmcodneoba Seiswavlis dedamiwis garss da mis struqturul nawilebs. 

geomorfologia Seiswavlis dedamiwis zedapiris reliefs. 

klimatologia Seiswavlis ama Tu im adgilisaTvis damaxasiaTebeli atmosferuli movlenebis 

erTobliobas da maT reJims dedamiwis zedapirze. 

okeanologia Seiswavlis okeanesa da zRvaSi mimdinare fizikur, qimiur, geologiur da biologiur 

procesebs. 

xmeleTis hidrologia Seiswavlis xmeleTis wylis obieqtebs – mdinareebs, tbebs, wyalsacavebs. 

landSaftmcodneoba Seiswavlis bunebriv-teritoriul kompleqsebs (btk), anu landSaftebs, 

maT warmoSobas, struqturasa da dinamikas, ganviTarebis kanonzomierebebsa da ganlagebas, aseve 

adamianis sameurneo saqmianobis Sedegad gardaqmnil btk-ebs. 

biogeografia Seiswavlis biosferoSi organizmebis ganawilebis Taviseburebebs (rogorc 

floris, ise faunis). 

niadagebis geografia Seiswavlis niadagis gavrcelebis kanonzomierebas niadagur-geografiuli 

daraionebis mizniT. 

sazogadoebrivi geografiis dargebi: 

ekonomikuri geografia Seiswavlis ekonomikuri saqmianobis ganawilebasa da sivrcul organizacias. 

socialuri geografia Seiswavlis socialuri saqmianobis ganawilebasa da sivrcul organizacias. 

mosaxleobis geografia Seiswavlis mosaxleobis demografiul maxasiaTeblebs, maT gansaxlebisa 

da dasaxlebis tipebis geografias, urbanizacias. 

politikuri geografia Seiswavlis politikuri Zalebis teritoriul ganawilebas da Sefardebas, 

rogorc qveynis SigniT, ise calkeul qveynebsa da qveynebis jgufebs Soris maT socialurekonomikur 

struqturasTan dakavSirebiT. 

sazogadoebriv-sabunebismetyvelo geografia: 

qveyanaTmcodneoba Seiswavlis ama Tu im qveynis fizikur, ekonomikur, socialur da politikur 

geografias. 

istoriuli geografia Seiswavlis ama Tu im qveynis an teritoriis fizikur, ekonomikur da 

politikur geografias istoriul warsulSi. 

resursebis geografia Seiswavlis resursebis klasifikacias, gavrcelebasa da gamoyenebis 

perspeqtivebs. 

regionaluri geografia Seiswavlis regionebis dayofis principebs, regionebis fizikur, 

socialur-ekonomikur da politikur geografias. 

rekreaciuli geografia Seiswavlis rekreaciuli resursebisa da meurneobis geografias. 

geografiuli kartografia: 

kartografia mecnierebaa rukebis Seqmnisa da gamoyenebis Sesaxeb. 

2. adamianis ganviTarebasTan erTad farTovdeboda misi codnis Tvalsawieri da Sesabamisad, 

geografiul mecnierebaTa sistemaSi gaCnda axali dargebi da qvedargebi. 

4. a) geografiuli obieqtebia – reliefis formebi (gorak-borcvebi), mcenareebi, wyalsatevi, 

wisqvili; 

b) maT Soris bunebrivia mcenare, reliefis formebi da wyalsatevi. 

5. geografiuli obieqtebi garemoSi mdebareoben, garemos nawilebi arian da amitom erT mTlian 

geografiul kompleqsebs qmnian. 

58

Tavi 

6. wina saukuneebSi geografia aRwerilobiTi Tavi xasiaTis iyo, Tanamedrove geografia ki kvleviTi 

2 da gamoyenebiTi xasiaTisaa. 

§ 20 

§ 20 

§2. rogor grovdeba geografiuli codna. 

rogor warmoedginaT 

dedamiwa Zvelad? 

rogor warmoedginaT 

dedamiwa Zvelad? 

gaixsene: 

Zvelad adamianebs dedamiwa brtyeli egonaT. 

Zvelad adamianebs dedamiwa brtyeli egonaT, radgan adamiani isini dedamiwis zedapiris mxolod mcire mcire nawils 

xedavdnen, romelic sadRac Sors, TiTqos cas uerxedavda 

da amitom mas brtyel diskod aRiqvamda. 

Tdeboda. Zvelad adamianebs dedamiwa brtyeli eg 

1 

babilonelebs dedamiwa wyliT garSemortymuli mTa egonaT, romlis isini erT dedamiwis ferdobze zedapiris maTi qveyana mxolod mcire n 

sxvadasxva xalxs sxvadasxvanairi warmodge- 

– babiloni mdebareobda. mTis, anu dedamiwis Tavze ki cis TaRi na hqonda TasiviT 

xedavdnen, dedamiwis iyo dapirqvavebuli. 

romelic Sesaxeb. magaliTad, sadRac babi- Sors, TiTqos ca 

lonelebs Tdeboda. 

dedamiwa wyliT garSemortymuli mTa 

indoelTa azriT, dedamiwa spiloebis zurgze idga, romlebic giganturi kus bakanze iyvnen 

1 

egonaT, romlis erT ferdobze maTi qveyana - ba- 

Semdgarni. Tavad ku spiloebis rZis ukidegano zRvaSi dacuravda. biloni mdebareobda. mTis anu dedamiwis Tavze ki 

Tavi 

cis TaRi TasiviT sxvadasxva iyo dapirqvavebuli. xalxs sxvadasxvanairi warm 

egviptelebs 2 miaCndaT, rom dedamiwa mwoliare RmerTia da mis sxeulze mcenareebi izrdeba. maTi 

§ 20 

na hqonda dedamiwis Sesaxeb. magaliTad, 

indoelTa azriT, dedamiwa spiloebis zurgze 

azriT, zeca dedamiwis Tavze gadafarebuli qalRmerTi iyo, xolo varskvlavebi misi samoselis 

idga, romlebic lonelebs giganturi dedamiwa kus bakanze wyliT iyvnen Sem- garSemortymul 

Sesamkobi Zvirfasi Tvlebi. rogor warmoedginaT 

dgarni. egonaT, Tavad ku spiloebis romlis rZis erT ukidegano ferdobze zRvaSi maTi qveyana 

dacuravda. 

Zveli berZnebis azriT, dedamiwas Tavze 2 TaRiviT ca dahyurebda, biloni romelic mdebareobda. RmerTebis mTis mier anu dedamiwis Ta 

dasjil goliaTs – atlants eWira. dedamiwa dedamiwis mogzaurebi SuaSi aRmarTuli Zvelad? da berZnebi iyo cis aRmoCenebi 

olimpos fiqrobdnen, TaRi TasiviT mTa, rom sadac dedamiwa iyo dapirqvavebuli. 

ukvdavi brtyeli, 

Tumca odnav amozneqili formis iyo, gars ki `far- 

RmerTebi cxovrobdnen da iqidan mTel dedamiwas adevnebdnen To Tvalyurs. 

mdinare~ – okeane uvlida. 

Zvelad adamianebs dedamiwa indoelTa brtyeli azriT, egonaT. dedamiwa spiloebis zu 

egviptelebs miaCndaT, rom dedamiwa mwoliare mogzaurebi es sainteresoa da 

isini dedamiwis zedapiris mxolod idga, aRmoCenebi 

romlebic mcire nawils giganturi kus bakanze iyvne 

RmerTia da mis sxeulze xeebi, balaxebi da yvavilebi 

3 

xedavdnen, romelic sadRac evropelebi Sors, dgarni. mxolod TiTqos Tavad cas ku uer- spiloebis rZis ukidegano z 

izrdeba. maTi azriT, zeca dedamiwis Tavze gada- 

egviptelebs miaCndaT, rom dedamiwa mwoliare 

Tdeboda. 

evropis, es afrikisa sainteresoa 

dacuravda. 

farebuli qalRmerTi iyo, xolo varskvlavebi 2 

– 

RmerTia da mis sxeulze xeebi, balaxebi da yvavilebi da aziis kontinen- 

misi 1samoselis 

Sesamkobi Zvirfasi Tvlebi. 

evropelebi mxolod 

izrdeba. maTi azriT, zeca dedamiwis Tavze gadatebs icnobdnen. 

sxvadasxva xalxs sxvadasxvanairi 

berZnebi 

isini 

evropis, afrikisa warmodge- 

fiqrobdnen, rom dedamiwa brt 

droTa ganmavlobaSi farebuli qalRmerTi adamianebma iyo, xolo daiwyes Zveli varskvlavebi ucnob 

berZnebis azriT, dedamiwas – fiqrobdnen, rom 

da aziis Tumca kontinen- odnav amozneqili formis iyo, gars ki 

adgilebSi misi mogzauroba. samoselis Sesamkobi Sedegad na Zvirfasi TandaTan hqonda Tavze Tvlebi. TaRiviT Seicva- dedamiwis ca dahyurebda, deda Sesaxeb. tebs miwas icnobdnen. uzarmazari magaliTad, isini babi- 

romelic RmerTebis mier dasjil To mdinare~ – okeane uvlida. 

la da Seivso droTa warmodgenebi ganmavlobaSi dedamiwis adamianebma lonelebs Sesaxeb. daiwyes 

goliaTs – dedamiwa ucnob TefSis 

atlants eWira. dedamiwis wyliT fiqrobdnen, forma garSemortymuli hqonda, rom mTa 

adgilebSi mogzauroba. Sedegad SuaSi TandaTan aRmarTuli Seicva- 

iyo olimpos romlis deda SuaSi miwas uzarmazari 

xmeleTi 

egonaT, romlis erT ferdobze maTi qveyana - bala 

da Seivso warmodgenebi dedamiwis mTa, sadac Sesaxeb. ukvdavi RmerTebi iyo, gars TefSis ki forma wyali hqonda, ekra. 

biloni cxovrobdnen mdebareobda. da iqidan mTel mTis romlis anu SuaSi dedamiwis xmeleTi Tavze ki 

msoflios adevnebdnen Tvalyurs. 

3 

cis TaRi TasiviT iyo dapirqvavebuli. 

iyo, gars ki wyali ekra. 

4 5 

4 indoelTa azriT, dedamiwa spiloebis zurgze 

36 

5 

idga, romlebic giganturi kus bakanze iyvnen Semdgarni. 

buneba 4.indb 36Tavad ku spiloebis rZis ukidegano zRvaSi 

03.07.2009 19:08:31 

dacuravda. 

Zveli berZnebis azriT, dedamiwas 

2 

Tavze TaRiviT ca dahyurebda, 

romelic RmerTebis mier dasjil 

berZnebi fiqrobdnen, rom dedamiwa brtyeli, 

goliaTs – atlants eWira. dedamiwis 

Tumca SuaSi odnav aRmarTuli amozneqili iyo olimpos formis iyo, gars ki `far- 

To mdinare~ mTa, sadac ukvdavi – okeane RmerTebi uvlida. 

cxovrobdnen da iqidan mTel 

egviptelTa azriT, egviptelTa caze azriT, marcxniv caze da marcxniv da 

msoflios 

didi 

adevnebdnen 

xnis didi ganmavlobaSi xnis ganmavlobaSi 

Tvalyurs. 

xalxs xalxs sjeroda, 

marjvniv RmerTis marjvniv gemebi RmerTis moZraobdnen gemebi moZraobdnen da da rom dedamiwa rom dedamiwa brtyeli brtyeli iyo da iyo mis da mis Soreul 

davaleba: 

mzes gzas uCvenebdnen mzes gzas uCvenebdnen aisidan daisamde. aisidan daisamde. kideze 3 kideze mezRvaurebi mezRvaurebi saSineli saSineli urCxulis urCxulis 

1. herkulesis svetebi aris gibraltaris srute. 

xaxaSi Cacvivdebodnen. 

xaxaSi Cacvivdebodnen. 

2. mzis amosvla-Casvlis mixedviT. vinaidan mze aRmosavleTidan amodis, amitom azia, romelic 

finikiidan aRmosavleTiT mdebareobda, 36 iyo asu anu aisi, xolo evropa ki, romelic dasavleTiT 

savarjiSoebi 

iyo savarjiSoebi 

– ereb, anu daisi. 

3. finikielebi ZiriTadad xmelTaSua buneba 4.indb zRvs 36 sanapiroebze mogzaurobdnen, rogorc evropis, ise 

Zveli berZnebis azriT, 

1. rogor 

dedamiwas 

warmoedginaT dedamiwis forma Zvelad? ratom fiqrobdnen 

afrikis kontinentis gaswvriv. 

Tavze 1. TaRiviT rogor ca warmoedginaT ase? iq maT mravali dasaxleba daarses. 

dahyurebda, dedamiwis forma Zvelad? ratom fiqrobdnen 

4. geografiuli 

romelic ase? codna 

RmerTebis 2. dedamiwis droTa 

mier dasjil Sesaxeb ganmavlobaSi romeli warmodgena axali teritoriebis mogewona da ratom? aRmoCeniTa da gacnobiT, geografiuli 

goliaTs dakvirvebebiT, 

2. dedamiwis – atlants 3. sinamdvileSi Sesaxeb eWira. kvlevebiT, dedamiwis rukebis SedgeniTa da srulyofiT grovdeboda. 

romeli rogori warmodgena forma aqvs mogewona dedamiwas? da ratom? 

5. a) SuaSi evropa, aRmarTuli azia da iyo afrikis olimpos CrdiloeTi nawili; 

mTa, sadac 3. sinamdvileSi daakvirdi 

ukvdavi RmerTebi rogori suraTebs forma da aqvs teqstis dedamiwas? saSualebiT daad gine, romeli su- 

b) axali sivrcis, raTebi teritoriebis Seesabameba indoelebisa aTvisebasTan da babilonelebis erTad, adamianebi warmodgenebs sxvadasxva de- adgilze saxlde- 

cxovrobdnen daakvirdi da damiwis iqidan suraTebs mTel 

bodnen da Sesabamisad farTovdeboda Sesaxeb? da teqstis adamianis saSualebiT warmodgena daad gine, samyarosa romeli da suoikumenes 

Sesaxeb. 

msoflios raTebi adevnebdnen Seesabameba Tvalyurs. indoelebisa da babilonelebis warmodgenebs dedamiwis 

Sesaxeb? gaixsene, ramdeni okeane da kontinentia dedamiwaze, konturul rukas 

59 

(danarTi 3) gaukeTe warwerebi da gaaferade. 

gaixsene, ramdeni okeane da kontinentia dedamiwaze, konturul rukas 

(danarTi 3) gaukeTe warwerebi da gaaferade. 

36 

37

6. finikielebi afrikis garSemo aRmosavleTidan dasavleTiT curavdnen da roca samxreT 

naxevarsferoSi iyvnen, SuadRisas mzes `marjvena mxridan~ xedavdnen, anu CrdiloeTiT da ara 

samxreTiT, rogorc CrdiloeT naxevarsferoSi mcxovrebi xalxebisTvis aris miRebuli. 

7. marko polom TurqeTis, iranis, erayis, indoeTis, CineTis da sxv. qveynebis teritoriebze 

imogzaura. 

8. qristefore kolumbma ver gaiTvaliswina dedamiwis sidide. 

9. qristefore kolumbma aRmoaCina didi da mcire antiliis kunZulebi centralur amerikaSi. 

12. a) indoeTis okeaneSi. portugalielTa gzebi afrikis aRmosavleT sanapiroze, indostanisa 

da malakis naxevarkunZulebis samxreTiT miemarTeboda, holandielebis gzebi ki indoeTis okeanes 

kveTdnen k. iavamde. 

b) aRmosavleTiT an Crdilo-aRmosavleTiT. 

g) k. iava, k. borneo (igive k.kalimantani), k. papua-axali gvinea. 

d) k. borneo amJamad k. kalimantania, axali holandia – avstralia. 

13. avstralias axal holandias imitom uwodebdnen, rom misi sanapiroebi pirvelad swored 

holandielebma moinaxules da saxelic maT daarqves. 

14. Zv. welTaRricxvis IV saukunemde cnobili iyo mxolod evropis samxreTi, aziis dasavleTi 

da afrikis CrdiloeTi. Zv. welTaRricxvis II saukunemde igive teritoriebis nawilebi SedarebiT 

gafarTovda: evropa – CrdiloeTiT, azia – aRmosavleTiT da afrika – samxreT-aRmosavleTiT. 

XIV saukuneSi evropelTa geografiuli horizonti moicavda TiTqmis mTel evropas, aseve atlantis 

okeanis Crdilo-dasavleT nawils TiTqmis k. grenlandiamde, aziis samxreT da aRmosavleT 

nawilebs, aseve indoeTis okeanis CrdiloeT nawils. XV-XVI saukuneebSi moxda didi geografiuli 

aRmoCenebi: cnobili gaxda CrdiloeT da samxreT amerikis kontinentebis sanapiro raionebi, 

aseve atlantis, wynari da indoeTis okeanis mniSvnelovani nawilebi. XVII-XVIII saukuneebSi rukaze 

aRniSnuli iqna CrdiloeT amerikis Crdilo-aRmosavleTi, samxreT amerikis Sida regionebi. aseve 

wynari, atlantisa da indoeTis okeanis manamde ucnobi nawilebi. XIX saukunis dasawyisSi jer kidev 

absoluturad ucnobi rCeboda antarqtida da misi mimdebare okeaneebi, afrikis centraluri 

da Crdilo-dasavleTi nawilebi (saharis udabnos CaTvliT), samxreT amerikis centraluri da 

samxreTi regionebi, CrdiloeT amerikis Crdilo-dasavleTi nawili, mTeli avstralia sanapiro 

zolis garda, CrdiloeT yinulovani da samxreTis okeane. 

§3. Tanamedrove geografia 

1. a) adamianis sameurneo saqmianobis Sedegad icvleba bunebrivi garemo: magaliTad xdeba miwis 

dateraseba da kulturuli mcenareulobis gaSeneba, wiaRiseulis mopovebis adgilebSi gahyavT 

gzebi, mobilizebulia mZime teqnika, mimdinareobs afeTqebebi da sxv. 

b) nebismieri teritoriis aTvisebamde aucilebelia specialuri kvlevis Catareba aTvisebis 

miznidan gamomdinare, mag., dakvirveba, qanebisa da niadagis Seswavla, azomva da sxv. 

2. Tanamedrove geografiis ZiriTadi kiTxvebia: sad, ra, ratom da rogor. 

4. wyaldidobebsa da wyalmovardnebs swavlobs xmeleTis hidrologia, mewyerebsa da zvavebs 

– geomorfologia, landSaftis cvlilebas – landSaftmcodneoba, mcenareTa gavrcelebas – biogeografia, 

haeris dabinZurebas – klimatologia da geoekologia. 

5. geoinformaciuli sistemebis saSualebiT SesaZlebelia amindis prognozireba, mdinareTa 

wyaldidobis riskebis dadgena da sxv. 

6. klimatis cvlileba, bunebrivi katastrofebi, mSeneblobebis dagegmareba da sxv. 

§4. geologiuri dro 

1. dedamiwis warmoSoba 4,6 mlrd. wlis win daiwyo. pirveli organizmebi – erTujredianebi, daaxloebiT 

2,5 mlrd. wlis win, anu arqaul eraSi warmoiqmnen. paleozour eraSi pirveli mcenareebi, 

Tevzebi da xmeleTze mcxovrebi organizmebi gaCnda. mezozour eras dinozavrebis eras uwodeben, 

xolo kainoziur eraSi, anTropogenul periodSi gaCnda adamiani. 

60

2. a) yvelaze Zveli era arqaulia da igi 1000 mln. weliwads grZeldeboda. 

b) geologiur droSi yvelaze xangrZlivia proteroziuli era, romelic 2000 mln. weliwads 

grZeldeboda. 

g) yvelaze met periodad (6 periodad) paleozouri era iyofa. 

d) Tevzebi da qvewarmavlebi – paleozour eraSi, xolo frinvelebi mezozour eraSi gaCndnen. 

3. `paleo~ niSnavs Zvels, `mezos~ – saSualos, `neo~ – axals da ànTropos~ – adamians. 

4. yvelaze mniSvnelovania kainozouri era, kerZod, misi bolo – anTropogenuli, anu meoTxeuli 

periodi, roca gaCnda adamiani. 

5. geologiuri dro ufro xangrZlivia da istoriul drosac moicavs. geologiuri dro dedamiwis 

warmoqmnidan iwyeba da dRemde grZeldeba, xolo istoriuli dro – adamianis gaCenidan. 

6. 4 mlrd. wlis win, savaraudod, dedamiwa usicocxlo da cxeli iqneboda, sadac mudmivad 

ifrqveoda vulkanebi. ar iyo warmoqmnili hidrosfro da atmosfero, Sesabamisad, ar arsebobda 

cocxali organizmebi. 

7. savaraudod, wyalSi im droisaTvis ufro Sesaferisi garemo iyo cxovelebis gaCenisTvis. 

SemdgomSi, evoluciis Sedegad isini xmeleTzec amovidnen. 

§5. dedamiwis `biografia~ 

1. Tanamedrove kontinentebia: CrdiloeTi amerika, samxreTi amerika, afrika, antarqtida, avstralia, 

evropa da azia. 

2. kontinentebis formirebis procesi daaxloebiT 225 mln. weliwads grZeldeboda. sabolood 

isini daaxloebiT 65 mln. wlis win Camoyalibda. 

3. lavrazia aerTianebda evropas, aziasa da CrdiloeT amerikas, xolo gondvana – samxreT amerikas, 

afrikas, avstraliasa da antarqtidas. 

4. a) pangea arsebobda paleozour eraSi. 

b) pangea or nawilad paleozour eraSi daiSala. 

g) Tanamedrove kontinentebi kainozour eraSi warmoiqmnen. 

5. momavalSi dedamiwis zedapirze, savaraudod, Tanamedrove kontinentebi dreifis Sedegad 

kidev ufro daSordebian erTmaneTs. 

7. pirveli cocxali arsebebi, momwvano-lurji wyalmcenareebi proterozoul eraSi gaCndnen. 

8. dedamiwis warmoSobidan sicocxlis gaCenamde daaxloebiT 1-2 mlrd. weli gavida. 

9. giganturi cxovelebi mezozour eraSi cxovrobdnen. 

10. q. quTaisTan, saTafliis nakrZalSi. 

11. adamianis gaCena. 

§6. dedamiwis forma da sidide 

gaixsene: 

1. dedamiwa sferosebri, ufro zustad ki elifsis formis msgavsi ciuri sxeulia. dedamiwis 

sferulobas mravali faqti amtkicebs, mag. simaRleze asvlasTan erTad horizonti farTovdeba, 

mTvareze mzis dabnelebisas dedamiwis Crdili mrgvalia; Tu sul dasavleTiT imoZraveb, sawyis 

wertils aRmosavleTidan dabrundebi da sxva. 

2. okeaneebia: wynari, atlantis, indoeTis, CrdiloeT yinulovani da samxreTis. kontinentebia: 

evropa, azia, afrika, avstralia, CrdiloeTi amerika, samxreTi amerika da antarqtida. 

3. polusebi dedamiwis warmosaxviTi RerZis mis zedapirTan gadakveTis wertilebia. ekvatori 

warmosaxviTi wrexazia, romelic gars akravs dedamiwas da mas or tol naxevarsferod yofs. 

davaleba: 

1. a) elifsoidi geometriuli figuraa romelsac, sferosgan gansxvavebiT, odnav wagrZelebuli 

forma aqvs; geoidis zedapirze gaTvaliswinebulia dedamiwis uswormasworobani. 

61

) elifsoidis formas, radgan gazomvebis Catareba ufro martivia – am dros ar aris gaTval- 

iswinebuli dedamiwis zedapiris uswormasworobani. 

2. dedamiwis polaruli radiusis sigrZe 6 357 km-ia. 

3. dedamiwis msgavsi zustad analogiuri figura ar arsebobs, amitom mis formas geoidi uwodes. 

4. dedamiwis sidide mis mizidulobis Zalas ganapirobebs. dedamiwis didi masis gamo misi mizidu- 

lobis Zalac didia da amitom igi atmosferos da masze myof sxeulebs akavebs. 

5. dedamiwa sferulobis gamo mzisgan araTanabrad Tbeba, rac bunebis mravalferovnebis mize- 

zia. mag., zomier sartyelSi, sadac weliwadis oTxive sezoni kargadaa gamoxatuli, Sesabamisi 

mcenareuloba xarobs. polarul raionebSi, romlebic civ sartyelSi mdebareoben da mzis siTbosa 

da sinaTles Zalian mcire raodenobiT iReben, ZiriTadad civa da amitom aq mxolod sicivesTan 

adaptirebuli mcenareebi izrdeba da cxovelebi binadrobs. 

6. 

wyali 

79 % 

xmeleTi 

21% 

§7. dedamiwis wliuri moZraoba 

gaixsene: 

1. dedamiwa Tavisi sferulobis gamo araTanabrad Tbeba da naTdeba. 

2. dedamiwaze 5 siTburi sartyelia: erTi cxeli, ori zomieri da oric civi. 

3. tropikebi mzis zenituri mdebareobis sazRvrebia, anu tropikebs Soris teritoriaze mze 

mudam zenitSia, e.i. sxivebi vertikalurad ecema dedamiwis zedapirs. polaruli wreebiT dedamiwis 

ganaTebuli nawilis sazRvrebi aRiniSneba. 

davaleba: 

1. 22 ivniss CrdiloeT naxevarsferoSi yvelaze grZeli dRe da mokle Ramea, 22 dekembers ki – 

yvelaze mokle dRe da grZeli Rame. 23 dekembersa da 21 marts dRe-Rame tolia. 

2. 22 dekembers mze zenitSia samxreT tropikze da am dros samxreT naxevarsferoSi zafxulia. 

3. dedamiwa met siTbur energias tropikebs Soris – cxel sartyelSi iRebs. dedamiwis araTanabari 

gaTbobisa da ganaTebis gamo. 

4. dedamiwaze arsebobs adgilebi, sadac sezonebi ar icvleba. mag., polarul raionebSi mudmivi 

zamTaria (arqtika da antarqtida), xolo ekvatoris siaxloves – mudmivi zafxuli. es dedamiwis 

sferuli formiTa da misi RerZis orbitis sibrtyisadmi daxrilobiTaa gamowveuli. 

5. dedamiwis zedapiri yvelagan erTi da imave raodenobis siTbos da sinaTles miiRebda da 

yvelgan erTnairi klimati iqneboda. 

§8. dedamiwis dReRamuri moZraoba da sasaaTo sartylebi 

1. roca dedmiwis erT nawilSi dRea, meoreSi am dros Ramea. 

2. ara, radgan mze ar moZraobs, dedamiwa brunavs mzisa da Tavisi warmosaxviTi RerZis garSemo. 

3. qveynebis farTobebidan gamomdinare. 

4. drois aTvlis gaadvilebis mizniT. 

5. saaTis isars win vwevT. 

6. saqarTvelo da Tbilisi meoTxe sasaaTo sartyelSi mdebareobs. 

7. droSi sxvaoba 6 saaTia. ufro adre tokioSi Tendeba. 

8. Tu TbilisSi 13 saaTia, am dros beijingSi (pekinSi) 18 saaTia, tokioSi – 19 saaTi, vaSingtonSi 

62

– dilis 5 saaTi, londonSi – 10 saaTi, praRaSi ki – 11 saaTi. 

9. mizanSewonilia, rom erT qveyanaSi yvelgan erTi da igive dros iyos. 

10. TariRTa cvlis xazi me-12 sasaaTo sartyelze da 1800-ian meridianze gadis. 

11. dRe-Ramis aTvlaSi gaugebrobis Tavidan asacileblad. 

12. mosaxleobas problemebi rom ar Seqmnoda drois aTvlisas. 

13. Tu sxva sasaaTo sartyelSi gadavdivarT, maSin saaTis isars win an ukan vwevT. 

14. fernando magelanis eqspediciam dedamiwis garSemo mogzaurobisas TariRTa cvlis xazi 

gadakveTa. 

§9. orientireba da azimuti 

gaixsene: 

1. horizonti aris adamianis TvalTaxedvis areSi moqceuli sivrce. warmosaxviT xazs, sadac 

TiTqos ca da dedamiwis zedapiri erTmaneTs uerTdeba, horizontis xazi hqvia. 

2. horizontis ZiriTadi mxareebia: CrdiloeTi, samxreTi, aRmosavleTi da dasavleTi; Sualeduri 

mxareebia: Crdilo-aRmosavleTi da Crdilo-dasavleTi, samxreT-aRmosavleTi da samxreTdasavleTi. 

3. orientireba SesaZlebelia adgilobrivi niSnebis mixedviT. mag., calke mdgomi xis totebiT, 

WianWvelebis budis adgilmdebareobiT, mzis amosvla-CasvliT da sxv. 

davaleba: 

1. polaruli varskvlavi yovelTvis CrdiloeTis mimarTulebas gviCvenebs (mxolod CrdiloeT 

naxevarsferoSi), xavsi xes yovelTvis CrdiloeTidan edeba; xis moris wliuri rgolebi, sadac 

erTmaneTTan mWidrodaa, is mxare yovelTvis CrdiloeTia. 

2. kompasis xmarebisas masTan axlos ar unda iyos Savi liTonebi da arc misi damzadeba SeiZleba 

am liTonebiT, radgan isini Tavisken izidaven kompasis damagnitebul isars. magnitze ar moqmedebs 

plastmasa da feradi liTonebi, amitom kompass am masaliT amzadeben. 

3. orientirebisTvis. 

4. dasavleTis mimarTulebiT 2700-iani kuTxiT ivli, aRmosavleTiT ki – 900-iani kuTxiT. 

5. kompasiT sargebloba. 

6. 2050-iT. §10. rogor iqmneboda ruka 

1. a) Zveli berZeni mecnieris aristoteles azriT, dedamiwas sferos forma hqonda. 

b) TiTqmis Tanabrad; 

g) evropas, aziasa da afrikis nawils, romelsac libias uwodebdnen; 

d) berZenTa azriT, maTTvis cnobili qveynis nawilebi sxvadasxva okeaniT iyo garSemortymuli. 

e) k. ierne – k. irlandia, herkulesis svetebi – gibraltaris srute, pontos evqsiniosi – Savi 

zRva, k. taprobani – k. Sri-lanka. 

2. eratosTenem am mecnierebas `geografia~ imitom uwoda, rom misi azriT, dedamiwa oikumenes- 

Tan, anu adamianebis dasaxlebul teritoriebTan erTad jer kidev dausaxlebel da auTvisebel 

teritoriebsac moicavda. 

3. a) kontinentebi: evrazia, afrika, amerika. okeaneebi: wynari, atlantis, indoeTis. 

b) TiTqmis Tanabari; 

g) XVI saukuneSi cnobili jer kidev ar iyo antarqtida, avstralia, CrdiloeT yinulovani 

okeane; 

d) evrazia da afrika. 

4. a) xmelTaSua da Savi zRvebi; 

b) sanapiro xazi didi danawevrebiT gamoirCeva; 

63

g) mimarTulebebsa da manZilebs or punqts Soris; 

d) pirobiTi aRniSvnebiT, SinaarsiTa da sxv. 

5. eratosTenes, ptolemesa da merkatoris rukebze aRniSnuli iyo maTi Tanamedrove samyaro, 

dasaxlebuli adgilebi, sanapiro xazi. maTze dayrdnobiT Seiqmna da srulyofili gaxda Semdgomi 

rukebi. 

6. yvela avtoris rukam mniSvnelovani wvlili Seitana, Tumca eratosTenes ruka mainc pirveli 

iyo da dasabami misca rukebis Seqmnas da ganviTarebas. 

§11. globusi, ruka da atlasi 

1. globusze kargad Cans dedamiwis forma da amitom ufro zustad, damaxinjebebis gareSea gadmocemuli 

kontinentebis, okeaneebis da sxva geografiuli obieqtebis moxazuloba da mdebareoba. 

2. globusze SeuZlebelia mTeli dedamiwis zedapiris danaxva. 

3. rukaze SeiZleba damaxinjebuli iyos kuTxeebi, farTobebi, manZilebi. 

4. manZilebis gazomva SedarebiT zustadaa SesaZlebeli tolSorisi proeqciiT Sedgenil rukebze, 

xolo farTobebisa – toldidi proeqciiT Sesrulebul rukebze. 

5. rac ufro didia rukaze gamosaxuli teritoriis zomebi, miT metia damaxinjebebis albaToba. 

6. a) msoflio politikuri rukis gamoyenebiT vecnobiT msoflios qveynebs, maT mdebareobas, 

mezoblebs, dedaqalaqebs, farTobebs, aqvs Tu ara zRvaze gasasvleli. 

b) CrdiloeTi amerika: kanada, aSS, meqsika. samxreTi amerika: brazilia, argentina, kolumbia. 

afrika: sudani, kongos demokratiuli respublika, alJiri. azia: ruseTi, CineTi, indoeTi. evropa: 

ruseTi, germania, safrangeTi. 

7. gvinea – afrika, meqsika – Crd. amerika, indoeTi – azia, Cile – samx. amerika, monako – evropa, 

sudani – afrika, venesuela – samx. amerika, albaneTi – evropa, siria – azia. 

10. azia – everesti – 8848 m. 

evropa – ialbuzi – 5642 m. 

avstralia – kosciuSko – 2228 m. 

afrika – kilimanjaro – 5895 m. 

Crd. amerika – mak-kinli – 6194 m. 

samx. amerika – akon-kagua – 6959 m. 

§12. masStabi da manZilebis gazomva rukasa da globusze 

1. pirvel rukaze teritoria Semcirebulia 10 000-jer, meoreze – 25 000-jer, xolo mesameze – 

50 000-jer. 

2. xazovani masStabis saSualebiT manZilis gazomva ufro zustadaa SesaZlebeli. 

3. a) 1 : 200 000 – 1 sm-Si – 2 km. 

b) 1 : 9 000 000 – 1 sm-Si – 90 km. 

g) 1 : 50 000 000 – 1 sm-Si – 500 km. 

d) 1 : 40 000 000 – 1 sm-Si – 400 km. 

e) 1 : 500 000 – 1 sm-Si – 5 km. 

5. a) 1) 1:200 000; 2) 1:700 000; 

b) 1) 1:83 000 000; 2) 1:1 000 000. 

4. 

60 km 

6 km 

0 60 120 180 

6. rukaze, globussa da gegmaze manZilis gasazomad; 

7. 1:5 000, 1:10 000; 1:50 000; 1:500 000; 1:1 000 000; 1:12 000 000; 1:120 000 000. 

8. TianeTsa da Jebotas Soris manZili 1:100 000-ian rukaze 2 sm iqneba. 

9. manZili Tbilisidan sank-peterburgamde 29250 km-ia. 

64

10. 33,25 km. 

11. 40 sm. 

§13. rukebis mravalsaxeoba 

1. zogadgeografiuli, saSualomasStabiani. 

2. a) Tematuri; 

b) wiwvovani da foTlovani tyeebi, buCqnari, stepi da mTis mcenareuloba; g) espaneTSi, ger- 

maniaSi, safrangeTSi, SveicariaSi. 

3. msxvilmasStabian rukaze. 

4. naxevarsferoebis ruka Sinaarsis mixedviT aris zogadgeografiuli, masStabis mixedviT – 

wvrilmasStabiani, daniSnulebis mixedviT – saswavlo. 

5. a) 1 – 1:20000; 2 – 1:700000; 3 – 1: 35000000 

b) 1 – 1:83000000; 2 – 1:1000000; 3 – 1: 350000 

6. wvrilmasStabiani rukebia: 1:150 000 000; 1:25 000 000; 1:35 000 000; 1:75 000 000; 

saSualomasStabiani rukebia: 1:500 000; 1:200 000; 

msxvilmasStabiani rukebia: 1:5 000; 1: 2 500; 1:7 500; 1:1 000. 

7. rac ufro didia rukaze gamosasaxavi teritoria, miT ufro wvrilmasStabiani iqneba ruka. 

8. a) avstralia; 

b) CrdiloeT yinulovani okeane mdebareobs CrdiloeT naxevarsferoSi, antarqtida – samxreT 

naxevarsferoSi; 

g) afrika mdebareobs CrdiloeT da samxreT, aseve ZiriTadi nawili – aRmosavleT naxevarsferoSi; 

samxreTi amerika – CrdiloeT, samxreT da dasavleT naxevarsferoSi; 

d) wynari da atlantis okeaneebi. 

9. a) dasavleTidan aRmosavleTisaken; 

b) aRmosavleT nawilSi; 

g) samxreT nawilSi. 

10. aSS – CrdiloeT da dasavleT naxevarsferoebSi; 

argentina – samxreT da dasavleT naxevarsferoebSi; 

iaponia – CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoebSi; 

safrangeTi – CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoebSi; 

avstralia – samxreT da aRmosavleT naxevarsferoebSi; 

saqarTvelo – CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoebSi; 

CineTi – CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoebSi; 

brazilia – samxreT da dasavleT naxevarsferoebSi; 

norvegia – CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoebSi; 

kenia – samxreT da aRmosavleT naxevarsferoebSi. 

§14. rogor wavikiTxoT ruka 

1. a) neapolis yure, q. neapoli, vulkani vezuvi da sxv.; 

b) 0-dan 100 m-mde; 

g) 1186 m; 

d) matulobs. 

2. a) atlantis da indoeTis; 

b) namibia, botsvana, zimbabve, mozambiki, svazilendi, lesoTo; 

g) pretoria, keip-Tauni, stelenboSi, vitenpape, blumfonteini da sxv. 

d) savana; 

e) mdinare oranJi; 

v) samxreT-dasavleTidan Crdilo-aRmosavleTisaken. 

65

3. xazovani, konturul-farToblivi, masStabgareSe. 

4. rukis legenda marTlac rom rukis `gasaRebia~. swored misi daxmarebiT vkiTxulobT rukas 

da movipovebT geografiul informacias. 

5. xazovani, konturul-farToblivi, masStabgareSe, simaRleebisa da siRrmeebis skala. 

6. konturul-farToblivs. qalaqebis aRsaniSnavad punsons. 

§15. rukebis mniSvneloba da gamoyeneba 

2. evropis, aziisa da afrikis nawilebi; pirines, apeninis, balkaneTis, yirimis, mcire aziis 

naxevarkunZulebi; xmelTaSua, egeosis, marmarilos, Savi, azovis zRvebi da kaspiis zRva-tba; gibraltaris, 

dardanelis, bosforisa da qerCis sruteebi; kunZulebi: korsika, sicilia, sardinia, 

kreta, malta, kviprosi. 

4. a) safrangeTSi Zalian maRalia; germaniaSi – maRali; 

b) mdinareebi raini, sena, luara, po, Temza; 

g) evropis mTel rig qveynebSi, sadac niadagebSi maRalia nitratebis Semcveloba; yvela is 

mdinare, romelic am da sxva qveynebis teritoriebze miedinebian (tranzituli mdinareebi) aseve 

dabinZurebis maRali doniT xasiaTdeba. 

§16. geografiuli informacia 

1. a) msoflio mosaxleoba 1600 wlidan 2000 wlamde 0,5 mlrd kacidan 6 mlrd kacamde gaizarda: 

wlebi mosaxleobis 

raodenoba, 

mlrd kaci 

1600 0.5 

1700 0.75 

1800 1 

1900 1.5 

1950 2.2 

2000 6.8 

b) mosaxleobis mkveTri zrda dafiqsirda 1900 wlidan 2000 wlamde (XX-XXI ss-Si); 

g) prognozis mixedviT mosaxleobis raodenoba kvlav gaizrdeba, Tumca ara mkveTrad. 

2. a) soflis meurneobaSi yvelaze meti adamiani – 45% dasaqmebulia afrikaSi; 

b) sxva sferoSi yvelaze meti adamiani dasaqmebulia CrdiloeT amerikaSi; 

g) wriuli diagramis saSualebiT SeiZleba davadginoT sakvebi produqtis warmoeba msoflios 

regionebis mixedviT. 

3. afrikis farTobi (kunZulebis gareSe) 29,2 mln. kv.km-ia da igi mTeli dedamiwis xmeleTis 20%s 

Seadgens. afrikis mosaxleoba 840 mln. kacia, rac mTeli dedamiwis mosaxleobis 12%-s Seadgens. 

afrikis sanapiro sigrZe 30,5 aTasi km-ia. kontinentis saSualo simaRle 750 m-ia. afrikis umaRlesi 

mwvervalia mTa kilimanjaro, romlis simaRlea 5895 m, xolo yvelaze dabali adgilia asalis tba, 

romelic zRvis donidan 153 m-ze mdebareobs. 

66

4. 

t 

+15 

0C +14 

+13 

+12 

+11 

+10 

+9 

+8 

+7 

+6 

+5 

+4 

+3 

+2 

+1 

0 

-1 

-2 

-3 

-4 

-5 

-6 

-7 

-8 

-9 

-10 

5. 

% 

45 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 

8% 

afrika Crd. 

amerika 

14% 14% 16% 16% 

samxr. 

amerika 

Tve 

45% 

evropa avstralia 

da 

okeaneTi 

azia 

67 

regioni 

6. a) yvelaze meti mosaxleoba aziaSi cxovrobs; 

b) rukaze mxolod CineTi da indoeTi imitom aris aRniSnuli, rom am qveynebSi 1 mlrd-ze meti 

adamiani cxovrobs da msoflioSi yvelaze meti mosaxleobiT gamoirCevian. 

§17. gradusTa bade da geografiuli koordinatebi 

1. TiToeul naxevarsferoSi manZili ekvatoridan polusamde 900-s Seadgens. 

2. a) saqarTvelo CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoSi mdebareobs. 

b) samxreTisa da CrdiloeT yinulovan okeanes, antarqtidas. 

3. 400-iani paralelis gaswvriv mogzaurobisas, radgan 400-iani paraleli ufro grZelia. 

4. a punqti, romelic 45-e paralelze mdebareobs, Tanabradaa daSorebuli ekvatoridan da polusebidan, 

xolo b punqti – ekvatorTan ufro axlos mdebareobs. maTi adgilmdebareobis Sesaxeb 

ver vityviT, Tu romel naxevarsferoebSi mdebareoben isini. 

5. eratosTenes rukaze meridianebi da paralelebi swori xazebiT aris gamosaxuli. 

6. merkatoris rukaze gradusTa bade wrexazebis saxiT aris warmodgenili. 

7. a punqti, radganac 25-e paraleli ekvatorTan ufro axlosaa.

8. ufro aRmosavleTiT a punqtia, radganac 35-e meridiani ufro aRmosavleTiTaa. 

9. avstraliis ganfeniloba daaxloebiT 2200 km-ia. 

10. ar arsebobs, radganac ganedis maqsimaluri sidide 90 0 -ia, xolo grZedis – 180 0 . 

11. q. Tbilisis geografiuli koordinatebia C.g. 41 0 43’ da a.g. 44 0 48’. 

12. atlantis okeaneSi. 

13. aRdgomis kunZuli. 

14. praRa – C.g. 50 0 05’ da a.g. 14 0 25’. 

moskovi – C.g. 55 0 45’ da a.g. 37 0 37’. 

brazilia – s.g. 15 0 47’ da d.g. 47 0 55’. 

vaSingtoni – C.g. 38 0 53’ da d.g. 77 0 02’. 

tokio – C.g. 35 0 41’ da a.g. 139 0 36’. 

sidnei – s.g. 33 0 52’ da a.g. 151 0 12’. 

buenos-airesi – s.g. 34 0 35’ da d.g. 28 0 22’. 

15. erT ganedze mdebare qalaqebia, mag: milani (italia), krasnodari (ruseTi), otava (kanada), 

rebuni (iaponia), taldikurgani (yazaxeTi). yvela es qalaqi C.g. 45 0 -ze mdebareobs. erT grZedze 

mdebare qalaqebia: ivanovo (ruseTi), krasnodari (ruseTi), mombasa (afrika, kenia), k. zanzibari 

(afrika), es qalaqebi a.g. 390-ze mdebareobs. 

aseve erT ganedze – C.g. 530-ze mdebareoben qalaqebi hamburgi (germania), minski (belorusi), 

sizrani da sazara (md. volgaze), kustani (yazaxeTi), petropavlovski kamCatkaze (ruseTi), dublini 

(irlandia), liverpuli (didi britaneTi), labrador-siTi (labradoris n/k, kanada). 

erT grZedze – a.g. 100-ze mdebareobs qalaqebi: hamburgi (germania), oslo (norvegia), parma da 

piza (italia), tunisi (tunisi). 

§18. adgilis gegma 

1. a) sofeli, xrami, biliki, mdinare, Waobi, xilis baRi, Sereuli tye, meCxeri tye, gzatkecili, 

mdelo. 

b) Crdilo-dasavleTiT. 

2. a) dasavleTiT; 

b) borcvs, tyes, mdinares; 

g) 20,7 m-s; 

e) 160,7 m-s. 

v) CrdiloeTiT; 

z) aRmosavleTi; 

T) aseve SegviZlia davadginoT, rom am teritoriaze mdebareobs lurjatba, romlis napirebi 

daWaobebulia, gvxvdeba xramebi, buCqnarebi, tye. mdinare sxivis marjvena Senakadia md. sxivula. 

3. gegmas. 

4. afrikis gegmis, iseve rogorc Tbilisis rukis Sedgena ar SeiZleba. 

5. a) gegmac da rukac, orive teritoriis Semcirebuli gamosaxulebaa; 

b) globusi dedamiwis modelia da amitom masze manZilis gazomva ufro zustad SeiZleba. 

§19. dedamiwis centrisken. 

1. adamianebs uZvelesi droidan ainteresebdaT dedamiwis amgebi qanebi, vulkanebisa da miwisZvrebis 

gamomwvevi mizezebi. swored amitom maT dedamiwis winagani agebulebis Seswavla daiwyes. 

2. dedamiwis qanebis temperaturis zrda dedamiwis Sinagani energiTaa gamowveuli. 

3. dedamiwis mantia da birTvi dedamiwis zedapiridan sakmaod didi manZiliTaa daSorebuli, 

amasTan, maTi temperatura Sesabamisad 2000 

68 

0-60000-s aRwevs, amitom maTi detaluri Seswavla 

SeuZlebelia. 

4. dedamiwis qerqis sisqe yvelaze metia himalais mTebis qveS, xolo yvelaze naklebi – marianis 

Rrmulis qveS.

5. a) kontinenturi qerqi sami – danaleqi, granituli da bazalturi Srisgan Sedgeba, xolo 

okeanuri qerqi ori SriTaa warmodgenili – danaleqi da bazalturi. 

b) dedamiwis qerqi dedamiwis zeda myari garsia, misi sisqe okeanis qveS 5-10 km-ia, xolo konti- 

nentebis qveS 70-80 km. liTosfero mantiis zeda nawili da dedamiwis qerqia, misi sisqe 50-200 km-ia. 

g) dedamiwis birTvi dedamiwis centraluri nawilia, misi saSualo radiusi 3500 km-ia. igi, 

savaraudod, ori myari – Sida da Txevadi gare nawilebisgan Sedgeba. birTvis temperatura 6000 0 -s 

aRwevs. mantia gars akravs birTvs. igi qerqidan siRrmeSi 2900 km-mde vrceldeba. misi temperatura 

20000-dan ramdenime aseul gradusamde icvleba. dedamiwis qerqi dedamiwis zeda myari garsia. misi 

sisqe okeanis qveS 5-10 km-ia, xolo kontinentebis qveS ki 70-80 km. 

6. marTebulia, radganac dedamiwis qerqi kontinentebis qveS vrceldeba 70-80 km. siRrmemde, 

xolo okeaneebis qveS – 5-10 km-ze. 

7. Cvens epoqaSi, rodesac arsebobs Tanamedrove eleqtronuli teleskopebi, SesaZlebelia 

dedamiwidan miliardi km-iT daSorebuli varskvlavebis daTvaliereba da Sesabamisad, varskvlavis 

Sedgenilobis gansazRvra da temperaturis gazomva. samwuxarod, dedamiwis wiaRis vizualuri 

kvlevis xelsawyo dResdReobiT ar arsebobs. mecnierebi misi SeswavlisTvis iyeneben WaburRilebs, 

saidanac qanebis nimuSebs iReben da swavloben. rac ufro Rrmaa WaburRili, miT met informacias 

iReben dedamiwis agebulebis Sesaxeb. 

8. warsulSi, geologiur droSi am tbebis adgilebi. 

9. mantiis zeda nawilSi, romlis sazRvari 250-300 km-ia, vulkanebisa da miwisZvrebis kerebi 

warmoiqmneba, swored amitom miiCneven mecnierebi mantias dedamiwis ZiriTad nawilad. 

10. +400C. §20. dedamiwis qerqis amgebi qanebi 

1. a) dedamiwis qerqis amgebi qanebi mineralebisgan Sedgeba. zogjer qanSi mxolod erTi mineralia, 

Tumca qanebis umravlesoba or an met minerals Seicavs. 

b) dedamiwis qerqis amgeb qanebs Soris 60% magmuri warmoSobisaa. dedamiwis siRrmeSi maRali 

temperaturis mqone Txevadi magma warmoiqmneba, romelic gacivebisa da gamyarebis Semdeg magmur 

qanad gadaiqceva. magmuri qanebi mkvrivi da mtkicea. isini miwis wiaRSi maRali wnevisa da temperaturis 

pirobebSi icvlebian da metamorful qanebad gardaiqmnebian. 

2. 

magmuri 

qanebi 71% 

danaleqi 

qanebi 9% 

metamorfuli 

qanebi 20% 

3. marmarilo gamoiyeneba mSeneblobaSi, kerZod interieris mosapirkeTeblad, qandakebebis 

dasamzadeblad da sxv. TabaSiri gamoiyeneba mSeneblobaSi, yalibebis dasamzadeblad, medicinaSi 

da sxv. almasi gamoiyeneba saiuveliro saqmeSi. 

4. a) torfi. radganac igi danaleqi organuli qania, xolo marmarilo da kvarciti metamorfuli 

qanebia. 

b) andeziti. igi magmuri qania, xolo qviSa da xreSi danaleqi ngrevadi qanebia. 

g) qvanaxSiri, romelic organuli danaleqi qania, xolo graniti, bazalti da tufi magmuri 

qanebia. 

6. bunebriv simdidres, qanebsa da mineralebs, romlebsac adamiani miwis wiaRidan an misi zedapiridan 

moipovebs, sasargeblo wiaRiseuli anu mineraluri resursebi hqvia. qani SeiZleba Tavad 

ar gamoiyenebodes adamianis mier sameurneo saqmianobaSi. qani Tavad Seicavs erT an ramdenime 

69

saxis minerals da maTi gadamuSavebis Sedegad sasargeblo wiaRiseuli miiReba. ufro zogadi 

ganmartebaa qani. 

§21. liTosferos filebis moZraoba 

gaixsene: 

1. liTosfero dedamiwis myari gare garsia, romelic dedamiwis qerqs da mis qvemoT arsebul 

dedamiwis zeda mantiis zemo nawils moicavs. 

2. Tanamedrove warmodgenebis mixedviT arsebobda erTi kontinenti pangea, romlis dayofis 

Sedegad CrdiloeT naxevarsferoSi warmoiqmna kontinenti lavrazia, xolo samxreT naxevarsferoSi 

– gondvana. 

3. Tanamedrove kontinentebi lavraziisa da gondvanas daSlis Sedegad warmoiSvnen. 

davaleba: 

1. a) liTosferos filebis Sejaxebisa da daSoriSorebis sazRvrebi okeaneebSi Sua okeanur 

qedebze gadis, kontinentebze ki – mTian sartylebze. 

b) CrdiloeT da samxreT amerikis liTosferos filebi dasavleTisken moZraoben, afrikis 

liTosferos fila CrdiloeTisken, evraziis liTosferos fila aRmosavleTisaken, xolo avstraliisa 

– CrdiloeTisaken. 

g) arabeTis n/k-is udidesi nawili arabeTis filaze mdebareobs, k. madagaskari – afrikis 

filaze, xolo axali zelandiis kunZulebi – avstraliisa da wynari okeanis filebis sazRvarze. 

d) saqarTvelo evraziis filaze mdebareobs, romelsac afrikis, arabeTis, indoeTis, CrdiloeT 

amerikis, avtsraliisa da filipinebis filebi esazRvreba. 

2. dedamiwis qerqi, mantiis zeda nawilTan erTad, lifosferos filebisgan Sedgeba. liTosferos 

filebi vrceli da farTo masivebia, romlebic horizontalurad gadaadgildebian. isini 

erTmaneTs mudmivad Sordebian da uaxlovdebian. 

3. liTosferos filebis sazRvrebis dadgena Tanamedrove geologiis erT-erTi mTavari amocanaa, 

radganac filebis Sejaxeba iwvevs miwisZvrebs, am adgilebSi warmoiqmneba did manZilze 

gadaWimuli mTebi, aqvea Tavmoyrili moqmedi vulkanebis umravlesoba. 

4. seismuri sartylebi, romlebic aTasobiT km-zea gadaWimuli, dedamiwis liTosferos filebis 

sazRvrebs miuyveba. 

5. filebis moZraobis Sesaxeb Teoria pirvelad germanelma mecnierma alfred vegenerma wamoayena. 

man SeniSna, rom kontinentebi Zalian hgavda mozaikuri suraTis nawilebs, maTi moxazuloba 

erTmaneTSi jdeboda. 

6. Tanamedrove kontinentebi TiTqosda erTmaneTSi mozaikis msgavsad `jdebian~. 

7. am teritoriebze xSiria miwisZvrebi, vulkanuri amofrqvevebi da mTaTawarmoSobis procesebi. 

8. a) CrdiloeTisken gadaadgildeba avstralia da afrika, CrdiloeT da samxreT amerika ufro 

dasavleTiT, evropa da azia ki – aRmosavleTiT; 

b) zogierTi zRvis farTobi Semcirdeba, mag. xmelTaSua zRvis. 

§22. reliefi da reliefwarmomqneli faqtorebi 

1. 22.1 naxazze mocemulia vakisa da mTebis formebi. vake dedamiwis zedapiris iseTi teritoriaa, 

romlisTvisac damaxasiaTebelia simaRlis mcire cvalebadoba da susti daxriloba. mTebi xmeleTis 

zedapiris an okeanis fskeris vrceli nawilia, romelic mimdebare vakeebidan mniSvnelovnadaa 

aweuli da Zlier danawevrebuli. 

2. garegan reliefwarmomqmnel procesebs miekuTvneba adamianis saqmianobac. mZlavri teqnikisa 

da sxva xelovnuri saSualebebiT adamiani saxes ucvlis dedamiwis reliefs. mis mier Seqmnili 

nagebobebi, karierebi, kaSxalebi, gzebi, arxebi da sxv. saxes ucvlis dedamiwis reliefs. 

3. dedamiwis zedapirze adamianis mier Seqmnil uswormasworobebs anTropogenul reliefs 

70

uwodeben. aseTi reliefis formebs miekuTvneba: Ria karierebi, terasebi, Txrilebi, maRaroebi. 

4. horsti dedamiwis qerqis azevebuli, wagrZelebuli ubania, romelic SemosazRvrulia cicabo 

nasxletebiT. horstis sigane aTeulobiT, sigrZe aseulobiT km-s aRwevs. 

5. rukaze Cans dablobi, mTa, vulkani. 

6. dedamiwis reliefi araerTgvarovania, radganac aq vxvdebiT gansxvavebuli sididis, warmoSo- 

bis, asakisa da ganviTarebis istoriis mqone formebs. reliefis formebi aris dadebiTi (maRlobi, 

qedi) da uaryofiTi (qvabuli, mdinaris xeoba da sxv.) 

7. a) dedamiwis reliefis udides, planetarul formebs miekuTvneba kontinentebi da maTi 

gamyofi okeanuri Rrmulebi. kontinentebisa da okeanis fskeris reliefSi or ZiriTad formas – 

mTasa da vakes gamoyofen. 

b) zomis mixedviT gamoyofen reliefis planetarul (kontinentebi da okeaneTa kalapotebi), 

mega (mTaTa sistemebi, didi vakeebi da sxv.), makro (qedi, zegani da sxv.), mezo (xeoba, mTa, borcvi 

da sxv.), mikro (gamozidvis konusebi, Walebi da sxv.) da nano (namdinarevebi, mcire Rartafebi da 

sxv.) formebs. 

g) warmoSobis mixedviT arCeven reliefis formebs, romlebic dedamiwis Sinagani da garegani 

Zalebis moqmedebiT yalibdebian. 

8. Tu X adgili weliwadSi 4 mm-iT iweva, maSin 1000 weliwadSi igi 4000 mm-iT, anu 4 metriT aiwevs. 

9. msoflios zogierT qveyanaSi, mag. niderlandebSi xmeleTis sanapiro zoli iZireba, amitom 

aq specialur damcav sainJinro nagebobebs ageben. 

10. dedamiwis reliefis CamoyalibebaSi udidesi gavlena aqvs dedamiwis Sinagan Zalebs. maTi 

zemoqmedebiT umetesad reliefis didi formebi: umniSvnelovanesi mTaTa sistemebi, mTaTaSua 

vakeebi, okeanuri Rrmulebi da sxv. formirdeba. 

11. raTa moxdes dedamiwis zedapirze mosalodneli stiqiuri movlenebis (miwisZvra, vulkani, 

mewyeri da sxv.) drouli prognozireba, rac zaralis Semcirebasa da mosaxleobis evakuaciis sa- 

Sualebas mogvcems. 

§23. garegani reliefwarmomqneli Zalebi 

1. dedamiwis zedapirze moqmedi garegani Zalebi, dedamiwaze mosuli mzis energiis xarjze 

mimdinareobs. 

2. gamofitva dedamiwis zedapirze qanebisa da mineralebis meqanikur ngrevisa da maTi qimiuri 

Sedgenilobis Secvlis procesia. masTan aris dakavSirebuli xramebis, xevebis, Rrmulebis, Zabrebis, 

miwisqveSa sicarieleebis, mRvimeebis, karebis, cirkebis, trogebis da sxva formebis warmoqmna. 

4. mTvareze gamofitvis arc erTi tipi ar aris, radgan iq arc wyalia, arc atmosfero. 

5. a) niadagis warmoqmnis procesze da misi nayofierebis CamoyalibebaSi didia fizikuri, qimiuri 

da biologiuri gamofitvis roli. isini afxviereben da cvlian niadagis qimiur da mineralogiur 

Semadgenlobas. 

b) warmoiqmneboda; 

g) advilad Sladi. 

§24. miwisZvra da vulkani 

1. dedamiwis qerqis im adgils, sadac miwisqveSa biZgi warmoiSoba, miwisZvris kera, anu hipocentri 

ewodeba. igi dedamiwis siRrmeSi 5-10 km-dan 500-700 km-ze mdebareobs. amave adgilas, magram 

dedamiwis zedapirzea miwisZvris epicentri, saidanac seismuri talRebi yvela mimarTulebiT 

vrceldeba. 

2. miwisZvrebis gavrcelebis e.w. seismuri sartylebia: wynari okeanis sanapiro zoli (wynarokeanuri 

sartyeli) da alpur-himalauri (moicavs samxreT evropis, kavkasionis, mcire da centraluri 

aziis mTian mxareebs da sxv.). miwisZvrebi, umetesad, mTian regionebSi xdeba. 

3. saqarTvelos geografiuli mdebareoba (samxreT kavkasiis dasavleTi nawili) ganapirobebs 

71

mis arsebobas alpur-himalaur seismur sartyelSi. es ukanaskneli ki seismurad saSiSi zonaa. 

4. CrdiloeTi amerika da samxreTi amerika (meqsika, Cile, peru), aziis wynarokeanuri sanapiro 

zoli (iaponia, filipinebi, indonezia, CineTi), mcire da centraluri aziis mTiani mxareebi (uzbekeTi, 

tajikeTi, irani, TurqeTi), samxreT evropis mTiani mxareebi (espaneTi, italia). 

5. magaliTad, katebi knavian, ZaRlebi yefen da sacxovrebel adgilebs toveben, akvariumidan 

Tevzebi zemoT xtebian. 

6. miwisZvris prognozireba saSualebas iZleva, miRebul iqnas garkveuli zomebi miwisZvriT 

miyenebuli zaralis Sesamcireblad. 

7. wynar okeaneSi mravladaa cunamis sameTvalyureo sadgurebi. isini mosalodneli cunamis 

Sesaxeb sanapiroze mdebare dasaxlebul punqtebs afrTxileben, raTa maT momzadeba moaswron. 

es punqtebi okeaneSi imitomaa ganlagebuli, rom wynari okeanis fskerze xSiria miwisZvrebi, ris 

Semdegadac okeanis zedapirze cunami warmoiqmneba. 

8. a) dedamiwaze vulkanebis umravlesoba wynari okeanis sanapirosa da kunZulebzea Tavmoyrili 

da e.w. `cecxlovan rkals~ qmnis. igi kamCatkis n/k-ze vulkan kluCevskaia sopkadan iwyeba. 

9. dedamiwis qerqSi Rrma napralis gaCena mis siRrmeSi wnevis dacemas iwvevs. amis gamo qanebi 

blanti mdgomareobidan TxevadSi gadadis. am Txevad masas magma ewodeba. napralis saSualebiT 

igi dedamiwis zedapirisken iwyebs moZraobas, zedapirze amosvlisas didi raodenobiT kargavs 

airebs da lavad gadaiqceva. 

10. dedamiwis zedapirze vulkanebis farTod gavrcelebis gamo, maTi gavlena geografiul 

garsze mniSvnelovania. kerZod, vulkanebi atmosferos mcenareTa zrda-ganviTarebisTvis metad 

saWiro naxSirorJangs awvdian. isini zemoqmedeben meteorologiur movlenebze, hidrografiul 

qselze, reliefis xasiaTze, niadagis safarze, cocxal organizmebze da sxva. 

11. a) C.g. 100 da d.g. 1550 – mauna-loa (aSS) 

C.g. 190 da d.g. 980 – popokatepetli (meqsika) 

s.g. 770 da a.g. 1670 – ereburi (antarqtida) 

b) vulkani ganedi grZedi 

kilimanjaro s.g. 3004’ a.g. 37021’ orisaba s.g. 19001’ d.g. 97016’ kotopaxi s.g. 0040’ d.g. 78026’ etna C.g. 37045’ a.g. 14059’ vezuvi C.g. 40049’ a.g. 14025’ hekla C.g. 63059’ d.g. 19042’ kluCevskaia sopka C.g. 56004’ a.g. 160038’ fuZiama C.g. 35021’ a.g. 138043’ krakatau s.g. 6006’ a.g. 105025’ g) wynarokeanur vulkanur sartyelSi mdebareobs vulkanebi: kluCevskaia sopka, fuZiama; 

xmelTaSua zRvisa da zondis kunZulebis vulkanur sartyelSi mdebareobs: vezuvi, etna. 

12. a) iaponia da filipinebi; 

b) italia. 

§25. mTebi da vakeebi 

gaixsene: 

1. mTa mniSvnelovani sididis, simaRlisa da mcire horizontaluri gavrcelebis izolirebuli 

reliefis formaa. mas kargad gamoxatuli Ziri, kalTa da mwvervali aqvs. 

2. magaliTad, kavkasioni, alpebi, andebi, kordilierebi, himalaebi da sxv. 

davaleba: 

1. gamofitvis procesebis intensivobiT. 

72

2. a) andebi, kavkasioni, skandinaviis mTebi, urali; 

b) akon-kagua, mak-kinli, ialbuzi, monblani, kosciuSko. 

3. a) Cile, nepali, meqsika, bolivia, peru, CineTi; 

b) nepali, aSS, safrangeTi, ruseTi, avstralia, Cile; 

g) kavkasionis mTebi axalgazrda naoWa mTebia, skandinaviisa ki – Zveli, loda mTebi. 

5. pirveladi, akumulaciuri, denudaciuri, eoluri. 

6. tibetis zegans ara aqvs mTisTvis damaxasiaTebeli nawilebi: Ziri, kalTa da mwvervali; 

7. dablobebi: mesopotamiis, ind-gangis, aRmosavleT evropis. maRlobebi: valdais, imereTis; 

zegnebi: tibetis, braziliis. 

8. es qveynebi mdinareTa xeobebSi mdebareoben. mag. egvipte md. nilosis, mesopotamia – tigrosisa 

da evfratis, indoeTi – indisa da gangis, CineTi – ianZisa da xuanxes. 

9. a) yvelaze maRali – jomolungma (everesti) himalais mTebi, nepali. yvelaze dabali – mkvdari 

zRva, arabeTi n/k, israeli. 

b) ruseTi, poloneTi, germania, brazilia da sxv. 

g) andebi – Cile, amazonis dablobi – brazilia. 

d) ind-gangis dablobi – indoeTi, himalais mTebi – nepali, nawilobriv CineTi. 

10. vakeebze bevrad mosaxerxebelia sasoflo-sameurneo saqmianoba, mSenebloba, gzebis gayvana 

da sxv. 

§26. loTosferos stiqiuri movlenebi 

gaixsne: 

stiqiuri movlena iseTi bunebrivi movlenaa, romelic zians ayenebs mosaxleobasa da meurneobas. 

stiqiuri movlenebia: miwisZvra, vulkani, Rvarcofi, cunami, mewyeri da sxv. 

davaleba: 

1. seismur sartylebSi. 

2. teritoriis reliefi mniSvnelovan wilad gansazRvravs adamianis sacxovrebel pirobebs, 

sameurneo saqmianobas, mag. mTebSi bevrad rTulia cxovreba da saqmianoba, vidre vake adgilebSi. 

3. adamiani cvlis reliefis formebs. mag. uReltexilebis qveS gahyavs gvirabebi, qmnis xelovnur 

qvabulebs da sxv. 

4. racionalurad unda movixmaroT sasargeblo wiaRiseuli. niadagi unda davicvaT mavne da 

momwamlavi Sxam-qimikatebisgan. 

§27. atmosferos cneba da agebuleba 

gaixsene: 

1. haeri (atmosfero) gazebis narevisagan, wylis orTqlisa da minarevebisgan Sedgeba. haeri 

Seicavs 78%-ze met azots, 21% Jangbads da SedarebiT mcire raodenobiT sxva gazebs, kerZod 

naxSirorJangs, argons, meTans da sxv. haers (atmosferos) udidesi mniSvneloba aqvs dedamiwaze 

yvela cocxali organizmisTvis. dRisiT atmosfero fantavs mzis sxivebs, xolo RamiT dedamiwas 

ar aZlevs swrafad gacivebis saSualebas da akavebs siTbos. igi dedamiwas icavs meteoritebisgan. 

2. Jangbadi. 

davaleba: 

1. atmosferos gareSe dedamiwaze sicocxle SeuZlebeli iqneboda. igi dedamiwis gadaxurebisa 

da gadacivebisgan icavs. aseve dedamiwas meteoritebisgan icavs, romlebic haerSi iwvian da 

dedamiwamde ver aRweven. 

2. Jangbadisa da naxSirorJangis. 

73

3. 

azoti 78% 

sxva gazebi 1% 

Jangbadi 21% 

4. troposfero dedamiwis zedapirs ebjineba, misi sisqe ekvatorTan 16-18 km-ia, xolo poluseb- 

Tan 8-10 km. troposferoSi Tavmoyrilia haeris masis 80-90% da haerSi arsebuli wylis orTqli. aq 

warmoiqmneba Rrublebi, xdeba haeris masebis gadaadgileba. troposferoSi mimdinare procesebi 

did gavlenas axdens amindis formirebaze. 

5. tropoferoSia atmosferuli haeris 80-90% da haerSi arsebuli wylis orTqli. aq warmoiqmneba 

Rrublebi, saidanac modis naleqi, qris qari; troposferoSi mimdinare procesebi did gavlenas 

axdens amindis formirebaze, adamianis sicocxlesa da saqmianobaze. 

stratosfero vrceldeba daaxloebiT 50-55 km simaRlemde. aq ar aris wylis orTqli, haeri 

mSrali da gaiSviaTebulia. stratosferoSi daaxloebiT 25-30 km simaRleze gvxvdeba ozoni. igi 

STanTqavs mzis ultraiisfer sxivebs. 

6. dedamiwa agebulia garsebisgan, romelTa Soris umTavresia birTvi, mantia da qerqi. atmosferoc 

Sedgeba garsebsgan: troposfero, stratosfero da atmosferos maRali fenebisgan, maT 

Soris ionosfero, sadac haeri Zlier gaiSviaTebulia. 

a t m o s f e r o s m a R a l i f e n e b i 

s t r a t o s f e r o 

t r o p o s f e r o 

dedamiwis qerqi 

mantia 

birTvi 

7. ozonis xvreli dedamiwis atmosferos zeda fenaSi, stratosferoSi, ozonis koncentraciis 

mkveTri Semcirebaa, romelic bolo aTwleulebSi savaraudod anTropogenuri zemoqmedebis Sedegad 

gaZlierda. ozonis xvreli antarqtidisa da arqtikis Tavze warmoiqmneba. 

§28. haeris temperatura 

gaixsene: 

1. dedamiwis siTbos ZiriTadi wyaroa mze. mzis sxivebi sanam dedamiwis zedapirs moaRwevs, jer 

atmosferos fenebs gaivlis da SedarebiT umniSvnelod aTbobs mas. dedamiwis zedapirze mzidan 

miRebul radiacias (mzis sxivuri energia), romelic atmosferoSi arc gaibneva da arc STanTqmeba, 

mzis pirdapiri radiacia ewodeba. misi ganawileba dedamiwis zedapirze damokidebulia geografiul 

ganedze da ekvatoridan polusebisken mcirdeba. 

74

2. erTi cxeli, 2 zomieri da 2 civi. 

3. dedamiwis zedapirze ekvatoridan CrdiloeTiT da samxreTiT 23 0 27’-iT daSorebul geo- 

grafiul paralelebs tropikebi ewodeba. tropikebze mze weliwadSi erTxelaa zenitSi. kerZod, 

CrdiloeTis tropikze mze zenitSia 22 ivniss, samxreTis tropikze – 22 dekembers. dedamiwis 

zedapirze ekvatoridan CrdiloeTiT da samxreTiT 66033’-iT daSorebul geografiul paralelebs 

CrdiloeTisa da samxreTis polaruli wre ewodeba. 

4. saqarTvelo zomier siTbur sartyelSi mdebareobs. 

5. mzis garSemo dedamiwis moZraoba da am moZraobisas brunvis RerZis orbitis sibrtyisadmi 

mudmivad erT mxareze daxra, daaxloebiT 66,50-iT, dedamiwaze weliwadis droebis (sezonebis) 

cvlas ganapirobebs. weliwadis droTa cvlis asaxsnelad ganvixiloT dedamiwis mdebareoba mzis 

mimarT 22 ivniss, 22 dekembers, 21 marts da 23 seqtembers. 22 ivniss dedamiwa orbitis grZeli RerZis 

erT boloSia. dedamiwis RerZi CrdiloeTi polusiT daxrilia mzisken da amitom CrdiloeTi 

naxevarsfero bevrad met siTbosa da sinaTles iRebs, vidre samxreTi. am dros mze zenitSia 

CrdiloeTis ganedis 23027’-ze. 22 ivnisi yvelaze xangrZlivi dRea CrdiloeT naxevarsferoSi da 

yvelaze xanmokle – samxreT naxevarsferoSi. mas zafxulis nabuniobis dRes uwodeben. 22 dekembers, 

dedamiwa mzis mimarT orbitis grZeli RerZis meore boloSia. am dRes mzes horizontze yvelaze 

maRali mdebareoba aqvs samxreT naxevarsferoSi. igi zenitSia samxreT ganedis 23027’-ze. es dRe 

yvelaze xanmoklea CrdiloeT naxevarsferoSi da yvelaze xangrZlivi – samxreT naxevarsferoSi. 

mas zamTris nabuniobis dRes uwodeben. 

21 marts da 23 seqtembers mze zenitSia ekvatorze da misi sxivebi Sveulad ecema ekvators. 

amis Sedegad orive naxevarsfero Tanabradaa ganaTebuli. mTel dedamiwaze dRisa da Ramis xangrZlivoba 

12 saaTia. 21 marts da 23 seqtembers Sesabamisad gazafxulisa da Semodgomis buniobis 

dReebs uwodeben. 

davaleba: 

1. mzis siTbo da sinaTle dedamiwis zedapirze araTanabrad nawildeba. 

2. a) -32,50 (Tu temperaturis vertikaluri gradienti 50-ia); -400 (Tu temperaturis vertikaluri gradienti 60-ia); b) +150 (Tu temperaturis vertikaluri gradienti 50-ia); +180 (Tu temperaturis vertikaluri gradienti 60-ia). 3. a) kilimanjaros mwvervalze Tovli ideba, radganac haeris temperatura im SemTxvevaSic ki 

roca mis ZirSi +250-ia, – 50-is tolia (roca temperaturis vertikaluri gradienti 50-ia), an -100 – 

is (roca gradienti – 60-ia). b) kosciuSkos mwvervalze Tovli ar ideba, radganac aq haeris temperatura zafxulSi toli 

iqneba +12,50 , xolo zamTarSi +5,50 . 

4. a) yvelaze dabali temperaturaa -90C dilis 5 saaTze, xolo yvelaze maRali temperatura 

+60C 16 saaTze. 

b) temperaturis dReRamuri amplituda -30 , xolo dRe-Ramuri saSualo temperatura -1,50C-ia. 5. temperaturis dReRamuri amplituda damokidebulia adgilis geografiul ganedze, reliefze, 

weliwadis droze, qvefenil zedapirze, haeris tenianobaze da Rrublianobaze. haeris 

temperaturis wliuri amplituda ZiriTadad damokidebulia adgilis geografiul ganedze. 

6. +130C. (-50C+180C) =130C 7. uRrublo amindSi haeris temperaturis dRe-Ramuri amplituda ufro maRalia, vidre 

Rrublian amindSi, radgan Rrublebi xels uSlis siTbos gavrcelebas. 

75

8. a) 

10 0 

9 0 

8 0 

7 0 

6 0 

5 0 

4 0 

3 0 

2 0 

1 0 

0 

-1 0 

-2 0 

-3 0 

-4 0 

-5 0 

-6 0 

-7 0 

-8 0 

+1,5 0 C. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 

b) yvelaze maRali temperatura iyo 13 sT-ze 10 0 C. xolo yvelaze dabali – -6 0 C – Ramis1 sT-ze. 

g) temperaturis dReRamuri amplituda +4 0 C-ia, xolo saSualo dReRamuri temperatura 

d) SeiZleba. grafikis mixedviT haeris temperatura dRis 12 sT-ze iqneboda 6 0 C-i. 

9. a) nax. 29.5-is mixedviT tropikebTan haeris saSualo wliuri temperatura +20 0 C-ia. 

b) polarul wrebTan -10 0 C-ze dabali. 

g) 10 da 0-gradusiani izoTermebi. 

§29. atmosferuli wneva 

1. atmosferuli wneva simaRlis mixedviT icvleba, radgan maRla atmosferos simkvrive iklebs 

da haeri gaiSviaTebulia. simaRlis matebasTan erTad, wneva yovel 10 metrze saSualod 1 mm-iT 

iklebs. mas barometruli safexuri ewodeba. 

2. barometris saSualebiT davadgenT atmosferul wnevas Senobis ZirSi da saxuravze. gavigebT 

sxvaobas atmosferul wnevebs Soris – Sesabamisad – Senobis Zirsa da saxuravs Soris. magaliTad, 

sxvaoba Tu aris 3 mm, es imas niSnavs, rom Senobis simaRle aris 30 metri, radganac atmosferuli 

wnevis cvlilebis yovel 1 mm-s simaRlis cvlilebis 10 metri Seesabameba. 

3. 500 m _ 710 mm; 700 m _ 690 mm; 900 m _ 670 mm 

4. atmosferuli wneva damokidebulia haeris temperaturaze. maRali temperaturis dros wneva 

dabalia, dabali temperaturis dros ki – maRali. 

5. RamiT xmeleTi ufro metad civdeba, vidre wyali, amitom atmosferuli wneva wylis zedapirze 

gacilebiT naklebi iqneba, vidre xmeleTze. 

6. vercxliswyliani barometris simaRle aris 1 metri. vinaidan vercxliswyali 13-jer ufro 

mZimea, vidre wyali, amitom wyliani barometris dasamzadeblad saWiroa 13 metri sigrZis minis mili. 

7. 700 metri. (760-690)=70 mm, radganac barometruli safexuri 10 metris tolia, maSasadame 

miniSneba Savi zRvis donidan iqneba 70X10=700 metrze. 

8. ar Seicvleba. 

9. a) 3000 metrs; 

b) 3000 metrs. 

§30. qari 

gaixsene: 

1. dedamiwaze xmeleTic da wyalic mzidan wamosuli sxivuri energiis (radiaciis) saSualebiT Tbeba. 

2. ekvatorTan dabali wnevis sartyelia. 

76

davaleba: 

1. a) brizi perioduli dReRamuri qaria, romelic zRvebisa da didi tbebis sanapiroebTan warmoiqmneba. 

zafxulSi zRvis sanapirosTan axlos dRisiT xmeleTi ufro swrafad Tbeba da Tbili 

haeri maRla adis, xolo SedarebiT civi haeri zRvidan xmeleTisaken inacvlebs da uberavs qari, 

romelsac dRis brizi hqvia. am dros xmeleTze atmosferuli wneva ufro dabalia, vidre zRvaze. 

RamiT ki piriqiT xdeba, qari uberavs xmeleTidan zRvisken. mas Ramis brizi hqvia. 

b) zafxulSi ufro didia xmeleTisa da wylis zedapirze atmosferul wnevebs Soris sxvaoba 

da brizic ufro SesamCnevia. 

2. musonebi gavrcelebulia indostanisa da indoCineTis naxevarkunZulebis sanapiroebze, 

Soreuli aRmosavleTisa da CineTis aRmosavleT sanapiroebze, afrikis dasavleT sanapiroebze, 

samxreT amerikis aRmosavleT sanapiroebze. 

3. brizebica da musonebic perioduli qarebia. brizi dRe-Ramis ganmavlobaSi orjer icvlis 

mimarTulebas. dRisiT wylis zedapirze temperatura naklebia, vidre xmeleTis zedapirze da Sesabamisad 

atmosferuli wneva metia, vidre xmeleTze. am dros brizi qris wylidan xmeleTisaken. mas 

dRis brizi ewodeba. RamiT ki piriqiT, xmeleTidan qris wylisaken (Ramis brizi). zamTarSi xmeleTi 

okeanesTan SedarebiT civia. amitom xmeleTze atmosferuli wneva ufro maRalia, vidre okeaneze. 

amitom qari (musonebi) qris xmeleTidan wylisken. zafxulSi ki piriqiT. 

4. qaris warmoqmnis mTavari mizezia dedamiwis zedapirze atmosferul wnevebs Soris sxvaoba. 

qari yovelTvis maRali wnevis adgilebidan dabali wnevis adgilebisken qris. rac ufro didia 

sxvaoba adgilis atmosferul wnevebs Soris, miT ufro Zlieria qari. 

5. qari a) SemTxvevaSi iqrolebs zRvidan xmeleTisaken, xolo b) SemTxvevaSi xmeleTidan zRvisken. 

b) SemTxvevaSi qaris siZliere meti iqneba, vidre a) SemTxvevaSi, radganac atmosferul wnevebs 

Soris sxvaoba aq metia, vidre a) SemTxvevaSi. 

6. 

d 

C.d. 

s.d. 

ianvari ivlisi 

C 

s 

C.a. 

s.a. 

a 

d 

C.d. 

s.d. 

7. musonebi perioduli (sezonuri) qarebia. isini weliwadSi orjer icvlian mimarTulebas. 

zamTarSi qrian xmeleTidan zRvisken, xolo zafxulSi – zRvidan xmeleTisken. arabebi zamTarSi 

mogzaurobdnen afrikis aRmosavleT sanapiroebis gaswvriv. radgan zamTarSi qari am napirebisken 

xmeleTidan zRvisken qroda da xels uwyobda arabebis ialqniani gemebis gadaadgilebas. zafxulSi 

ki es qarebi qrian wylidan xmeleTisaken, swored am periods arCevdnen arabebi indoeTis dasavleTi 

sanapiroebisken mogzaurobisTvis, radganac qarebi maT ialqnian gemebs xels uwyobda naosnobaSi. 

§31. wylis orTqli atmosferoSi 

1. Tbil haers wylis orTqlis ufro meti raodenobiT Sekaveba SeuZlia, vidre civ haers. 

2. a) 300C – 30 g; -200C – 1 g; 

b) 5 g. 

3. rom davadginoT, ra moculobis haeria saklaso oTaxSi, amisaTvis saWiroa, davadginoT oTaxis 

moculoba, risTvisac oTaxis sigrZe, sigane da simaRle erTmaneTze unda gavamravloT. 

77 

C 

s 

C.a. 

s.a. 

a

4. sarecxi mzian da qarian amindSi ufro swrafad Sreba, vidre Rrublian da uqaro amindSi. 

5. nisli igive Rrubelia, romelic miwis piras warmoiqmneba, ufro maRla ki Rrublebia. nisli 

wylis wvrili wveTebisa da yinulis kristalebisgan Sedgeba. 

6. zamTarSi Rrublianobis dros ufro Tbila, vidre uRrublo amindSi, radgan am dros Rruble- 

bi dedamiwis zedapirze siTbos akavebs. zafxulSi ki, piriqiT, Rrublian dRes ufro grila, vidre 

mowmendil dRes, radganac Rrublianoba xels uSlis miwis zedapiris gaTbobas. 

7. 

2 km 

7 km 

10 km 

frTa Rrublebi 

grova Rrublebi 

fena Rrublebi 

dedamiwis zedapiri 

8. a) 4,55 g wylis orTqls Seicavs; 

b) 4,55 g wylis orTqli. 

9. haerSi wylis orTqlis Semcveloba damokidebulia haeris temperaturaze. Tbil haers wylis 

orTqlis ufro meti raodenobiT Sekaveba SeuZlia, vidre civ haers. 

10. wylis orTqlis raodenobas, romelsac mocemul momentSi Seicavs 1 m3 haeri, absolutur 

tenianobas uwodeben. 

a) 25 g, 17 g da 5 g aRniSnavs, rom mocemul momentSi 1m3 haeri Seicavs Sesabamisad 25 g, 17 g da 

5 g wylis orTqls da haeris absoluturi tenianobaa 25 g, 17 g da 5 g. 

b) am monacemebiT ver vimsjelebT, haeri najeria Tu ujero, radganac unda vicodeT haeris 

temperaturebi. 

11. SefardebiTi tenianoba aris mocemul temperaturaze 1m3 haerSi wylis orTqls Semcvelobis 

Sefardeba SesaZlebel Semcvelobaze. 

a) 35%, 50% da 80% niSnavs, rom haeri SesaZlebeli 100%-dan Seicavs Sesabamisad 35%, 50% da 

80% wylis orTqls; 

b) SesaZlebelia cnobilia, rom haerSi wylis orTqlis Semcveloba damokidebulia haeris 

temperaturaze. Tbil haers wylis orTqlis ufro meti raodenobiT Sekaveba SeuZlia, vidre civ 

haers. aqedan gamomdinare, SesaZlebelia CavTvaloT, rom haeri, romlis SefardebiTi tenianoba 

80%-ia, ufro Tbilia, vidre haeris, romlis SefardebiTi tenianoba 50% da 35%-ia. 

§32. atmosferuli naleqebi 

1. a) diagramebis mixedviT yvelaze meti naleqi wlis ganmavlobaSi modis belemSi, radganac aq 

Tviuri naleqebis jami damaskosa da bergenSi mosul Tviur naleqebis jams aRemateba. 

b) yvelaze meti naleqi belemSi modis seqtembris TveSi, daaxloebiT 480 (500) mm. yvelaze cota 

naleqi modis damaskoSi maisSi. xolo diagramis mixedviT, aq ivnisi, ivlisi, agvisto da seqtemberi 

unaleqoa. 

2. wvima, Tovli da setyva Rrublebidan mosuli atmosferuli naleqebia, xolo nami, TrTvili 

da Wirxli dedamiwis zedapirTan warmoqmnili naleqebi. nami mzis Casvlis Semdeg warmoiqmneba, 

rodesac dedamiwa da mcenareebi swrafad civdeba. am dros miwispira haeri veRar ikavebs wylis 

orTqls, romelsac dRisiT maRali temperaturis dros Seicavda da wylis wveTebad gadaiqceva. 

Tu haeris temperatura 00-ze dabalia, maSin mcenareebze da sxvadasxva sxeulze Semodgomaze 

TrTvili, zamTarSi ki Wirxli Cndeba. 

78

3. naleqebis ganawilebaze gavlenas axdens adgilis geografiuli mdebareoba, zRvebTan da 

okeaneebTan siaxlove, okeanuri dinebebi, reliefi da sxva faqtorebi. radgan am faqtorebis 

zemoqmedeba yvelgan erTnairi ar aris, amitom naleqebi dedamiwis zedapirze araTanabradaa ganawilebuli. 

4. yvelaze meti naleqi ekvatorTan modis, sadac haeris temperatura da aorTqleba maRalia. 

kontinentebis sanapiro nawilebSi gacilebiT meti raodenobis naleqi modis, vidre centralur 

nawilebSi, radganac aqac, iseve rogorc ekvatorze, haeris temperatura da aorTqleba ufro 

metia, vidre centralur raionebSi. 

5. zafxulSi musonebi okeaneebidan xmeleTisken qrian da didi raodenobis wylis orTqliT 

gajerebuli haeris masebi SemoaqvT, rasac didi raodenobis naleqi mohyveba. zafxulSi musonuri 

hava naleqiania, zamTarSi ki – mSrali, radgan am dros musoni xmeleTidan okeaneebisken qris. 

6. 

naleqebis raodenoba 

mm 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 

Tve 

naleqebis saSualo wliuri raodenobaa 1361 mm. 

7. nax. 32.3 da nax. 29.4-dan Cans, rom naleqebis didi raodenoba modis dabali wnevis areebSi, 

xolo mcire raodenoba – maRali wnevis areebSi. 

8. ekvatorTan modis atmosferuli naleqebis yvelaze didi raodenoba, radganac aq haeris 

temperatura da aorTqleba maRalia. 

§33. haeris masebi. ciklonebi da anticiklonebi 

gaixsene: 

1. atmosferos qveda fenas, romelic dedamiwis zedapirs ebjineba, troposfero ewodeba. 

davaleba: 

1. troposferos haeris did moculobebs, romlebic erTmaneTisgan temperaturiT, tenianobiT, 

moZraobis mimarTulebiT da sxva niSnebiT gansxvavdebian, haeris masebi ewodeba. haeris masebi da 

aTasobiT kv.km-ze vrceldeba. mudmivad gadaadgildeba da icvlis Tvisebebsac. haeris masebis 

moZraobas atmosferos cirkulacia hqvia. 

2. kontinenturi haeris masebi mSralia, okeanuri – teniani. 

3. haeris masebi yovelTvis moZraobs. maT gadaaqvT siTbo (sicive) da teni (simSrale) xmeleTis 

erTi adgilidan meoreSi, okeaneebidan kontinentebze da piriqiT. haeris masebis moZraobis Sedegad 

dedamiwis zedapirze gadanawildeba siTbo da teni. aRsaniSnavia, rom haeris masebi gadaadgilebisas 

didxans inarCunebs TavianT Tvisebebs. amitom gadaadgilebis areebSi aminds ZiriTadad 

gabatonebuli haeris masebi ayalibebs. 

4. cikloni spiraliseburad moZravi haeris masaa, romlis centrSic dabali atmosferuli wnevaa, 

amitom qari periferiebidan centrisken qris. masTan aris dakavSirebuli Rrubliani, naleqiani 

da qariani amindi. anticikloni ciklonis sawinaaRmdego mbrunavi grigalia, romlis centrSic 

maRali wnevaa. aq qarebi centridan periferiebisken qris. Tu teritoria anticiklonis gavlenis 

qveS moeqca, maSin haeri Tbeba, tenianoba klebulobs, Rrublianoba mcirdeba, naleqebi ar modis. 

5. rodesac haeris masebi erTmaneTs xvdebian, maT Soris warmoiqmneba gamyofi sasazRvro zoli 

– atmosferuli fronti. Tu atmosferuli fronti civi haeris masebis mxares gadaadgildeba, 

79

omelic ukan ixevs, maSin daTbeba. aseT fronts Tbils uwodeben. rodesac win civi haeri miiwevs, 

Tbili haeri swrafad adis maRla, rasac haeris temperaturis dacema da Tavsxma wvima mosdevs. amas 

civ atmosferul fronts uwodeben. 

6. zamTarSi civi frontis gavlis Sedegad civi haeris masa solis msgavsad iWreba Tbili haeris 

masaSi da mas maRla gadaaadgilebs. am dros viTardeba swrafi da Zlieri aRmavali dineba, iwyeba 

intensiuri kondensacia da Cndeba Rrublebi. civ fronts moaqvs aciveba, Tan axlavs Zlieri qari, 

naleqebi. 

7. ciklonis gadavlis Semdeg icvleba haeris temperatura da tenianoba, izrdeba moRrubluloba 

da modis naleqebi. qris Zlieri qari, zogjer grigalisebri. 

8. zomier ganedebSi haeris masebi gadaadgildeba dasavleTidan aRmosavleTisaken. 

9. a) tropikuli ciklonebis warmoqmnis ZiriTadi raionebia: atlantis okeane, indoeTis okeane 

da wynari okeane. 

b) atlantis okeaneSi isini gadaadgildebian atlantis okeanis centraluri nawilidan karibis 

zRvisken, dasavleTidan Crdilo-aRmosavleTis mimarTulebiT. wynar okeaneSi meqsikis dasavleT 

sanapiro dasavleTiT da CrdiloeTiT. wynari okeanis centraluri nawilidan dasavleTiT da 

CrdiloeTiT aziis aRmosavleT sanapiroebisken, agreTve samxreTiT avstraliis aRmosavleT 

sanapirosken. indoeTis okeaneSi misi centraluri nawilidan CrdiloeTiT bengalis yurisa da 

arabeTis zRvisken, dasavleTiT – afrikis aRmosavleT sanapiroebisken. 

§34. amindi da hava 

gaixsene: 

1. didi moculobis troposferos haers, romlebsac daaxloebiT erTnairi Tvisebebi aqvT, 

haeris masebi ewodeba. 

2. dedamiwaze gamoyofilia haeris masebis oTxi ZiriTadi tipi, romlebic sxvadasxva atmosferuli 

wnevis sartyelSi yalibdeba. kerZod, ekvatoruli haeris masa, romelic sxva masebTan 

SedarebiT teniani da metad Tbilia, ori tropikuli haeris masa, ori zomieri ganedebis haeris 

masa da civi arqtikuli da antarqtikuli haeris masebi. 

davaleba: 

1. amindis ZiriTadi elementebia: temperatura, tenianoba, atmosferuli wneva. isini troposferoSi 

qaris, Rrublebisa da naleqebis warmoqmnas ganapirobeben. amindis yvela elementi erTmaneTTan 

mWidrod aris dakavSirebuli da erT-erTis cvlileba danarCenebis da saerTod amindis 

Secvlas iwvevs. 

2. Termometri, naleqmzomi, flugeri, higrometri, barometri. 

4. amindis prognozirebas udidesi mniSvneloba aqvs adamianis saqmianobis yvela sferoSi. misi 

codna aucilebelia mfrinavebisTvis, mezRvaurebisTvis, mZRolebisTvis, soflis meurneobis 

muSakebisTvis da a.S. amindi moqmedebs adamianis janmrTelobaze, mis mixedviT tardeba sxvadasxva 

sasoflo-sameurneo saqmianoba: xvna, Tesva, mosavlis aReba, cxvris faris gadayvana saZovrebze. 

masTan aris dakavSirebuli stiqiuri movlenebi: wyaldidoba, gvalva, setyva, zvavebi da sxv. amitomac 

amindis Seswavlasa da prognozirebas udidesi mniSvneloba aqvs. 

5. haeris temperaturis, tenianobis, qaris mimarTulebebis, Rrublianobis, naleqebis, atmosferuli 

wnevis dakvirvebaTa monacemebi. 

7. troposferos mdgomareobas mocemul adgilsa da gansazRvrul dros amindi ewodeba. igi 

rogorc dRe-Ramis, ise weliwadis droebis mixedviT icvleba. dedamiwis yoveli adgilisaTvis 

amindis garkveuli tipia damaxasiaTebeli. wlidan wlamde gameorebad amindis tipebs, romelic 

damaxasiaTebelia mocemuli adgilisaTvis, hava, anu klimati ewodeba. 

8. klimatwarmomqmneli faqtorebis, mag., zRvasTan siaxlovis, dinebebis gamo. 

9. zRvebidan da okeaneebidan daSorebulobis mixedviT ganasxvaveben zRviur da kontinentur 

80

havis tipebs. havas, romlisTvisac damaxasiaTebelia Tbili zamTari da grili zafxuli, temper- 

aturis mcire amplituda, naleqebis didi raodenoba, zRviuri hava ewodeba. okeaneebidan da 

zRvebidan daSorebul adgilebSi gabatonebul havas, sadac zamTari civia, xolo zafxuli cxeli, 

haeris temperaturis amplituda didia, naleqebi ki mcire, kontinenturi hava hqvia. 

10. havis ganmapirobebeli geografiuli faqtorebidan pirvel adgilzea adgilis geografiuli 

ganedi. Cveni planetis sxvadasxva mxaris klimati ZiriTadad damokidebulia im kuTxeze, romliTac 

mzis sxivebi dedamiwis zedapirs ecema. rac ufro didia mzis sxivebis dacemis kuTxe, miT ufro 

Tbeba dedamiwa, amitom hava adgilis geografiul ganedTan erTad icvleba. mzis sxivebis dacemis 

kuTxe ekvatoridan polusebisken mcirdeba, amitom havac Sesabamisad icvleba. ekvatorTan axlos 

SuadRisas mzis sxivebi dedamiwis zedapirs mTeli wlis ganmavlobaSi Sveulad ecema, amitom aq 

mTeli wlis ganmavlobaSi hava cxeli da teniania. polarul raionebSi ki mkacri hava mzis siTbos 

naklebobiTaa ganpirobebuli. reliefic did gavlenas axdens havaze, gansakuTrebiT qedebis 

ganlageba. mTebis qarpira ferdobebi SedarebiT uxvnaleqiania, vidre qarzurga. amasTan mTebi 

aferxeben haeris masebis gadaadgilebas. 

11. a) kievSi, radganac aq gabatonebulia kontinenturi havis tipi, londonSi ki – zRviuri. 

b) Crdiloatlantikuri Tbili dinebis gamo. 

g) dasavleTiT, radganac aq metia Savi zRvidan wamosuli haeris masebis gavlena, vidre aRmosavleTiT. 

d) zafxulSi. 

12. tropikuli haeris masebi tropikul klimatur sartyelSi formirdebian, romelic zomier 

sartyelTan SedarebiT ufro samxreTiT mdebareobs, sadac ufro metia mzis radiacia. 

13. CrdiloeT naxevarsferoSi xmeleTs ufro meti farTobi ukavia, vidre samxreTSi. Sesabamisad 

CrdiloeT naxevarsferoSi ufro meti klimatwarmomqmneli faqtori moqmedebs, ris gamoc 

havac gansxvavebulia. 

14. atmosferos, amindisa da havis Seswavlas udidesi mniSvneloba aqvs adamianis cxovrebasa da 

saqmianobaSi, kerZod, metad mniSvnelovania misi Seswavla mfrinavebisTvis, soflis meurneobisaTvis, 

mZRolebisTvis, stiqiuri katastrofebis prognozirebisTvis da sxv. 

§35. dedamiwis klimaturi sartylebi 

1. dedamiwaze 13 klimatur sartyels gamoyofen, romelTagan 7 ZiriTadia, 6 ki – gardamavali. 

ZiriTadi klimaturi sartylebia: ekvatoruli, ori tropikuli, ori zomieri, arqtikuli da antarqtikuli. 

ZiriTad sartylebs Soris mdebare gardamavali sartylebia: ori subekvatoruli, 

ori subtropikuli, subarqtikuli da subantarqtikuli. 

2. a) afrikis; 

b) ekvatorul sartyelSi moqceulia afrikis, samxreT amerikis da aziis teritoriebi; 

g) afrika mdebareobs tropikul, ekvatorul, subekvatorul da subtropikul klimatur 

sartylebSi; 

d) tropikuls; 

e) subtropikulsa da zomierSi. 

3. erTgvarovani. 

4. a) 13, romelTagan 7 ZiriTadia, 6 – gardamavali; 

b) grelandia – subarqtikulsa da arqtikulSi; amazonis dablobi – subekvatorul da tropikul 

klimatur sartyelSi; sahara – tropikulSi; saqarTvelo (Tbilisi) – zomierSi. 

g) k. grenlandiaze hava civi da mkacria. zamTari xangrZlivi, zafxuli xanmoklea; haeris 

temperatura mTeli wlis ganmavlobaSi dabalia. naleqebi ZiriTadad Tovlis saxiT modis, amitom 

teritoriis udidesi nawili TovliTa da yinuliTaa dafaruli. mxolod xanmokle zafxulis periodSi 

Tavisufldeba yinulidan sanapiros mimdebare arealebi. 

q. manuasi amazonispireTSi mdebareobs, sadac mTeli weli maRali temperaturaa da uxvi naleqi 

81

modis. metad mcirea dReRamuri temperaturuli amplituda; am teritoriaze notio ekvatoruli 

tyeebia gavrcelebuli. 

q. salahi afrikaSi, saharis udabnoSi mdebareobs, sadac mTeli wlis ganmavlobaSi temperatura 

maRalia. naleqebis raodenoba Zalzed mcirea, aris Tveebi, roca saerTod ar modis. didia 

dReRamuri temperaturuli amplituda. am teritoriaze udabnos landSaftia gavrcelebuli. 

q. TbilisSi kargadaa gamoxatuli naleqebisa da temperaturis sezonuri cvalebadoba. 

naleqebis didi raodenoba gazafxulsa da Semodgomaze aRiniSneba. yvelaze cxeli Tvea ivlisi, 

xolo yvelaze civi – ianvari. 

d) k. grenlandiaze – TevzWeras, meirmeobas, amazoneTSi – xe-tyis damzadebas, tropikul-kulturuli 

mcenareebis plantaciebis gaSanebas, saharaSi – momTabareobas, meaqlemeobas, TbilisSi 

– yvelanair samrewvelo da momsaxurebiT saqmianobas. 

§36. atmosferos dacva 

1. atmosferos gaWuWyianeba zemoqmedebs havaze. am ukanasknelze ki damokidebulia soflis meurneobis, 

transportis, mSeneblobis, turizmisa da meurneobis sxva dargebis ganviTareba. adamiani, 

romelic cxovrobs da saqmianobs garkveul teritoriaze, egueba garemos, upirveles yovlisa ki 

klimatur pirobebs. aqedan gamomdinare, adamianisTvis yvelaze rTuli iqneba àxal garemosTan~, 

gaWuWyianebul atmosferul haerTan adaptaciis unari. amasTan, havazea damokidebuli bunebaSi 

mimdinare procesebi: zedapiruli da gruntis wylebis reJimi, sxvadasxva tipis niadagis warmoqmna, 

florisa da faunis gavrceleba. 

2. atmosferoSi naxSirorJangis Semcvelobis momateba, romelic gamowveulia msxvil qalaqebSi 

didi raodenobis avtomobilebis gamonabolqviT, fabrika-qarxnebidan gamoyofili mavne airebisa 

da Wvartlis gamo. naxSirorJangi mzis siTbos dedamiwis zedapiramde atarebs. 

§37. hidrosfero 

gaixsene: 

1. bunebaSi wyali sam agregatul – Txevad, myar da airad mdgomareobaSi gvxvdeba. 

2. wyali bunebaSi yvelaze gavrcelebuli nivTierebaa. wylis Tvisebebi mniSvnelovan rols asrulebs 

geografiul procesebSi. igi didi raodenobiT STanTqavs siTbos da gacivebisas am siTbos 

haers gadascems. igi universaluri gamxsnelia, aqvs dinebisa da TviTgawmendis unari. 

3. wyali dedamiwaze sicocxlis mamoZravebeli Zalaa, verc erTi cocxali organizmi ver iarsebebda 

dedamiwaze wylis gareSe. 

davaleba: 

1. fizikur rukasa da globusze SeiZleba davinaxoT okeaneebi, zRvebi, tbebi, mdinareebi, myinvarebi, 

Waobebi, wyalsacavebi ver vxedavT miwisqveSa wylebs da atmosferoSi arsebul wylis orTqls. 

2. msoflio okeaneSi wylis raodenoba ar mcirdeba dedamiwaze wylis brunvis gamo. okeaneebis 

zedapiridan aorTqlebuli wyali atmosferuli naleqis (wvimis) saxiT kvlav okeanes ubrundeba. 

3. zRvis wyali mariliania, xolo wvimis (an Tovlis nadnobi) wyali mtknaria. okeanis zedapiridan 

mtknari wyali orTqldeba da marilebi wyalSi rCeba. wvima ki swored mtknari wylis orTqlidan 

warmoqmnili atmosferuli naleqia. 

4. hidrosfero dedamiwis wylis garsia. mas okeaneebis, zRvebis, xmeleTis wylebis (mdinareebi, 

tbebi, wyalsacavebi, Waobebi, myinvarebi, miwisqveSa wylebi) da atmosferos qveda fenebSi arsebuli 

wylebi qmnis. es yvelaferi erTmaneTTanaa dakavSirebuli, amitom SeiZleba iTqvas, rom hidrosfero 

dedamiwis uwyveti garsia. 

5. wylis wrebrunvis dros wyali gvxvdeba samive agregatul: Txevad, myar da airad mdgomareobaSi. 

82

6. 

zedapiruli wylebi 

(mdinareebi, Waobebi, 

ttbebi 0,01% 

msoflio 

okeane 96,4% 

miwisqveSa wylebi 1,7% 

myinvarebi 1,8% 

7. dedamiwis umniSvnelovanesi gansakuTrebulobaa wylis brunva, romelic warmoadgens bunebis 

mTlianobis safuZvels, uzrunvelyofs wylis resursebis ganaxlebas da TamaSobs gadamwyvet 

ekologiur rols. 

8. wylis brunvis procesis darRveva gamoiwvevs Zalian did cvlilebas dedamiwaze. daiwyeba 

gvalvebi, gaqreba mdinareebi, daiwyeba niadagis degradacia, Camoyalibdeba sicocxlisTvis araxelsayreli 

garemo pirobebi. 

9. atmosferul naleqebze, mdinaris Camonadenze. 

§38. msoflio okeane 

1. a) wynari okeane CrdiloeT da samxreT amerikas, antarqtidas, avstraliasa da azias Soris 

mdebareobs. mas ovaluri moxazuloba aqvs. gansakuTrebiT ganieria ekvatorul sartyelSi. 

b) ekvatoris gaswvriv dasavleTidan aRmosavleTisaken wynari okeanis ganfenilobaa: 

66,50+60+126,50+111,30=14080 km. 

2. wynar okeanes gansakuTrebiT didi ganfeniloba aqvs ekvatorul sartyelSi, swored amitom 

igi yvelaze didi okeanea. 

3. a) wynarokeanuri rkali es aris axalgazrda naoWa mTebis gavrcelebis areali wynari okeanis 

sanapiroebis gaswvriv. aq Tavmoyrilia dedamiwaze arsebuli vulkanebis TiTqmis 2/3, amavdroulad 

am teritoriazea dafiqsirebuli miwisZvraTa umravlesoba. 

b) im qveynebis teritoria, romlebic wynarokeanuri rkalis farglebSi mdebareobs, rTuli 

bunebrivi pirobebiT gamoirCeva: aq xSiria miwisZvrebi, vulkanebis amofrqveva, okeanis mxridan 

ki maT sanapiro zols cunami emuqreba. 

4. atlantis okeane evropas, afrikas, amerikasa da antarqtidas Soris mdebareobs. igi udides 

siganes zomier ganedebSi aRwevs, ekvatorisken ki viwrovdeba. 

5. indoeTis okeane afrikis, azias, avstraliasa da antarqtidas Soris mdebareobs. misi sanapiro 

xazi sustadaa danawevrebuli da okeaneSi mcire raodenobiTaa zRvebi. 

6. mesopotamia da indoeTi. 

7. indoeTis okeanis udidesi nawili samxreT naxevarsferoSia. igi ZiriTadad ekvatorul klimatur 

sartyelSia ganfenili, amitom okeanis wylis temperatura gacilebiT metia sxva okeaneebTan 

SedarebiT. 

8. a) CrdiloeT polusi mdebareobs CrdiloeT yinulovani okeanis centrSi. 

b) CrdiloeT yinulovani okeane atlantisa da wynari okeaneebs ukavSirdeba sruteebiT, 

romelTa saSualebiT mdebareobs wylisa da siTbos gacvla, agreTve mravalwlovani yinulebis 

gadatana atlantis okeaneSi. 

g) CrdiloeT yinulovani okeane esazRvreba evropas, aziasa da CrdiloeT amerikas. 

9. CrdiloeT yinulovani okeanis sanapiroebi naklebad aris dasaxlebuli susxiani klimaturi 

pirobebis gamo, amitom isini ZiriTadad auTvisebelia. aq zafxuli Zalze moklea, zamTari ki 

grZeli da susxiani. 

10. wynar okeaneSi. 

11. msoflio okeaneSi bunebrivi resursebis uzarmazari maragia. maTgan mxolod biologiuri 

83

esursebia aTvisebuli. swored amitom xdeba msoflio okeanis Seswavla, iseve, rogorc kosmosis, 

swored amitom uwodeben mecnierebi mas `hidrokosmoss~. 

§39. msoflio okeanis nawilebi 

1. a) azia; 

b) evropa; 

g) azovis zRva, romelic qerCis srutiT ukavSirdeba Sav zRvas; Savi zRva bosforis srutiT 

marmarilos zRvas, marmarilos zRva dardanelis srutiT – egeosis zRvas, xmelTaSua zRva gibraltaris 

srutiT – atlantis okeanes. 

d) wynar okeaneSi, radgan swored aq aris wynarokeanuri rkali. 

2. wynari okeanis auzs miekuTvneba: filipinebis, samxreT CineTis, tasmaniis. 

3. a) wynari okeanis, gansakuTrebiT dasavleT sanapiros zRvebi, okeanisgan kunZulTa mwkrivebiT 

gamoyofa. maT Soris aris Selfuri zRvebic, romelTa siRrme ar aRemateba 100 m-s, danarCeni zRvebi 

okeanisa da kontinentis filaqnebis urTierTmoqmedebis zonaSi mdebareoben. isini Rrmawyliania 

da okeanisgan gamoyofilia kunZulTa rkaliT. 

b) polaruli: beringis zRva. 

zomieri: oxotis, iaponiis, yviTeli, aRmosavleT CineTis. 

tropikuli: samxreT CineTis, filipinebis, marjnis. 

ekvatoruli: sulavesis, bandis, iavis. 

4. a) atlantis okeanis kunZulebia: didi britaneTi, irlandia, islandia, kuba, iamaika da sxv. 

b) k. niufaundlendi CrdiloeT amerikis kontinentTan zomier ganedebSi mdebareobs; k. kuba 

– aseve Crd. amerikis kontinentTan, oRond ufro samxreTiT, tropikul sartyelSia. k. didi britaneTi 

evropis dasavleTiT, zomier ganedebSi mdebareobs. 

5. a) wiTeli zRva Sida zRvaa da igi arabeTis n/k-sa da afrikis kontinents Soris mdebareobs. 

arabeTis zRva ganapira zRvaa da indostanisa da arabeTis n/k-ebs Sorisaa. 

b) bengalis yure msoflioSi udidesi yurea da indostanisa da indoCineTis n/k-ebs Sorisaa 

moqceuli. xolo avstraliis didi yure avstraliis kontinentis samxreTiT mdebareobs. 

6. a) kontinenturi kunZulebia: madagaskari, didi britaneTi, irlandia da sxv. 

b) vulkanuri kunZulebia: havai, kuriliis da sxv. 

g) k. madagaskari indoeTis okeaneSi afrikis kontinentis aRmosavleTiT mdebareobs. k. Srilanka 

indoeTis okeaneSi indostanis n/k-is samxreTiT mdebareobs. 

§40. okeanis fskeris reliefi 

1. xmeleTisa da okeanis fskeris reliefs bevri saerTo niSani aqvT, iseve rogorc xmeleTze, 

okeanis fskerzec vxvdebiT wyalqveSa qedebs, vakeebsa da Rrmulebs. 

2. xmeleTze, radgan aq okeanisgan gansxvavebiT moqmedebs zedapiruli Zalebi, romlebic Sinagan 

ZalebTan erTad saxes ucvlian reliefis formebs. 

3. es wertili mdebareobs indoeTis okeaneSi da misi siRrme 200-2000 m-ia. am adgilas aRmosavleT 

indoeTis wyalqveSa qedi mdebareobs. 

4. okeanuri naleqebis didi nawili uSualod okeaneSia warmoqmnili (organizmebis naSTebisgan 

warmoqmnili qanebi, niJarebi da sxv.). kontinenturi naleqebi ki warmoiqmneba dedamiwis zedapirze 

mzis energiis xarjze mimdinare garegani procesebiT: gamofitviT, eroziiT, qariT, myinvaris 

moqmedebiT. 

5. okeanis fskeris reliefis Seswavlas didi mniSvneloba aqvs naosnobisTvis. bevri gemi daRupula 

wyalqveSa reliefis arcodnis gamo. 

6. wyalqveSa qedebia: Crdilo atlantis qedi, samxreT atlants qedi, arabeT-indoeTis qedi, 

aRmosavleT indoeTis qedi, samxreT wynari okeanis qedi, aRmosavleT wynari okeanis qedi, mendeleevisa 

da lomonosovis qedebi (Crd. yinulovan okeaneSi). 

84

anis. 

7. atlantis okeaneSi puerto-rikos Rrmuli, indoeTis okeaneSi – iavas, wynar okeaneSi – mari- 

§41. msoflio okeanis wylis Tvisebebi 

1. a) yvelaze didi zedapiruli marilianoba axasiaTebs atlantis okeanes (33,5%). 

b) yvelaze dabali marilianoba CrdiloeT yinulovan okeaneSia (30,5%). 

g) okeanis marilianoba damokidebulia atmosferuli naleqebisa da aorTqlebis Tanafardobaze, 

romlis cvlilebac damokidebulia geografiul ganedze da zonaluri ganawilebiT xasiaTdeba. 

swored amitom CrdiloeT yinulovani okeanis marilianoba gacilebiT dabalia, vidre 

atlantis okeanisa. 

2. okeanis zedapiruli fenis marilianoba damokidebulia atmosferul naleqebsa da aor- 

Tqlebaze. ekvatorul sartyelSi didi raodenobis atmosferuli naleqebis gamo marilianoba 

Semcirebulia, tropikul ganedebSi ki mcire raodenobis atmosferuli naleqebisa da metad 

didi aorTqlebis gamo marilianoba gadidebulia. zomier da polarul ganedebSi marilianoba 

isev mcirdeba. okeaneSi siRrmis mixedviT marilianobis ganawileba damokidebulia okeanis wylis 

temperaturasa da simkvriveze. igi siRrmis mixedviTac izrdeba. 

3. Savi zRva gacilebiT mtknaria, vidre xmelTaSua zRva. misi zedapiruli fenis saSualo 

marilianoba 16-18 promilea, xolo xmelTaSua zRvis dasavleT nawilSi 36, aRmosavleT nawilSi 

ki – 39 promile. aseTi sxvaoba Sav da xmelTaSua zRvebis marilianobebs Soris imiT aixsneba, rom 

Savi zRvis msoflio okeanesTan wyalcvlis sidide Zalze mcirea. amasTan masSi iseTi mdinareebi 

Caedineba, rogoricaa dunai, dnepri, dnestri, enguri, rioni da sxva, romelTac didi raodenobiT 

mtknari wyali Caaqvs Sav zRvaSi. 

4. nax. 42.1 da 42.2-is mixedviT C. g. 100-ian paralelsa da 1800-ian meridianze okeanis zedapirul 

fenis marilianoba 36 promiles, xolo temperatura ki – 300C-s Seadgens. 

5. okeaneSi wylis temperaturisa da marilianobis ganawileba damokidebulia geografiul 

ganedze da zonaluri ganawilebiT xasiaTdeba. 

6. a) msoflios okeanis zedapirze yvelaze maRali saSualo temperatura ekvatorul da tropikul 

zonebSia +25+300C –ia, zomier sartylebSi 150C, polarul raionebSi 1,50C. b) aisbergebis gavrcelebis sazRvari Crd. naxevarsferoSi 800-ian paralels grenlandiis kun- 

Zulamde miuyveba, Semdeg grenlandiis aRmosavleT sanapiroebsa da 400-ian paralelamde Camodis. 

samxreT naxevarsferoSi gadis dreikis sruteSi 600-iani paralelis gaswvriv, Semdeg adis samxreT 

amerikis aRmosavleT sanapiros paralelurad 400-ian paralelamde da mas avstraliis samxreT 

napirebamde miuyveba, samxreTidan gars uvlis kunZulebs – tasmaniasa da axali zelandias. 

7. msoflio okeanis wyali ZiriTadad Tbeba mzis radiaciiTa da atmosferosTan siTbocvlis 

Sedegad. mzis radiacia ki damokidebulia mzis sxivebis dacemis kuTxeze. rac ufro didia mzis 

sxivebis dacemis kuTxe, miT metia mzis sxivebis mier `motanili~ siTbo. e.i. mzis radiacia damokidebulia 

geografiul ganedze da, Sesabamisad, geografiul ganedzea damokidebuli okeanis wylis 

zedapiris temperaturac. 

8. wiTeli zRva tropikul sartyelSi mdebareobs. masSi mdinareTa Camonadenis sidide umniSvneloa, 

aorTqleba ki metad didi, amitom misi marilianoba mniSvnelovnad aRemateba msoflio 

okeanisas. wiTeli zRvis zedapiruli fenis marilianoba 38 promiledan 42 promilemde meryeobs. 

9. CrdiloeT yinulovani okeanis zRvebi naklebi marilianobiT gamoirCevian. es imiT aixsneba, 

rom es zRvebi ZiriTadad polarul raionebSia, aq ki temperatura dabalia, Sesabamisad dabalia 

aorTqlebac, amitom marilianobac Sesabamisad dabalia. 

§42. wylis moZraoba okeaneSi 

gaixsene: 

1. zRvis talRebis mier sanapiros ngrevas abrazia ewodeba. 

85

2. wyalqveSa miwisZvrebisa da vulkanebis amofrqvevis dros okeaneebSi gigantuli talRebi – 

cunami warmoiqmneba. 

davaleba: 

1. moqcevisas wylis done sanapiroebTan maRla iwevs, miqcevisas ki piriqiT – dabldeba. 

2. a) sxvaoba yvelaze maRalia: samxreT amerikis dasavleT sanapirosTan, afrikis dasavleT da 

samxreT-dasavleT sanapiroebTan, avstraliis samxreT-dasavleT, samxreT da samxreT-aRmosavleT 

sanapiroebTan. 

b) sxvaoba yvelaze dabalia CrdiloeT amerikis Crdilo-aRmosavleT sanapiroebTan (fandis 

yureSi), dasavleT evropis sanapiroebTan, avstraliis Crdilo-dasavleT sanapiroebTan, aziis 

Crdilo-aRmosavleT sanapiroebTan. 

3. fandis yure mdebareobs naxevarkunZul axali Sotlandiis (kanadis samxreT-aRmosavleTi) 

Crdilo-dasavleT nawilSi. igi Zalzed viwro da Rrma yurea. moqcevis talRis sidide yureebSi 

yuris siganisa da siRrmis ukuproporciulia. swored amitom fandis yureSi moqcevis talRis 

sidide 18 metrs aRwevs. 

4. soflis mosaxleoba miqcevis dros sanapiroze awyobda badeebs, moqcevis dros es teritoria 

wyliT ifareboda. moqcevis talRas mohyveboda Tevzi, romelic winaswar dagebul badeebSi 

ebmeboda. Semdeg mosaxleoba wyalSi gausvlelad badeebidan iRebda Tevzs. 

5. miqceva-moqceva minimaluri maSinaa, roca mze da mTvare dedamiwis mimarT sxvadasxva kuTxiT 

mdebareobs. am dros maTi mizidulobis (gravitaciuli) Zalebi sxvadasxva mimarTulebiT moqmedeben 

da Sesabamisad okeanis wyalzec cal-calke axdenen gavlenas. 

6. a) dedamiwis (didi) globusi ise unda moatrialon, rom mTvaris (patara) globusisaken indoeTis 

okeane iyos mimarTuli; 

b) dedamiwis (didi) globusi ise unda motrialdes, rom mTvaris (patara) globusisken mimar- 

Tuli iyos atlantis an wynari okeane. 

g) SesaZlebelia, im dros, roca mTvarisken mimarTulia wynari okeanis aRmosavleT sanapiro 

zoli. aseT SemTxvevaSi wynari okeanis dasavleT sanapiroebzec moqcevas aqvs adgili. indoeTis 

okeaneSi es SeuZlebelia misi zedapiris farTobis simciris gamo. 

7. Tbili dinebebia: wynar okeaneSi – kurosio, alaskis, aRmosavleT avstraliis, el-ninios; 

atlantis okeaneSi: golfstrimis, Crdilo atlantikuri, braziliis; 

indoeTis okeaneSi: agulianis (nemsas koncxis); 

CrdiloeT yinulovan okeaneSi: norvegiis, dasavleT-Spicbergenis, dasavleT grenlandiis. 

civi dinebebia: wynar okeaneSi – kaliforniis, perus, kurilia-kamCatkis; 

atlantis okeaneSi: kanaris, labradoris, bengalis, folklendis; 

indoeTis okeaneSi: dasavleT avstraliis. 

CrdiloeT yinulovan okeaneSi: aRmosavleT grenlandiis. 

8. CrdiloeT naxevarsferoSi, C. g. 600-ze Tbili dinebebi gadis. 

9. dasavleT qarebis dineba gars uvlis antarqtidas, amitom mas uwodes antarqtikuli wrebrunvis 

dineba. mas wlis ganmavlobaSi daaxloebiT 200-jer meti wyali gadaaqvs, vidre msoflios 

yvela mdinares. 

§43. myinvarebi 

gaixsene: 

wylebs, romlebic nakadulebisa da mdinareebis saxiT moedineba anda ganTavsebulia tbebSi, 

wyalsacavebSi, Waobebsa da myinvarebSi, agreTve niadagisa da qanebis sicarielebsa da forebSi, 

xmeleTis wylebi ewodeba. 

86

davaleba: 

1. myinvarebsa da marad TovlSi akumulirebuli wylis raodenoba daaxloebiT 25,8 mln km3-ia. maTi 

gadnoba msoflio okeanis dones daaxloebiT 60 metriT awevs, rac Tavis mxriv xmeleTis im teritoriebis 

wyalqveS moqcevas gamoiwvevs, romelTa simaRle zRvis donidan 60 metrs ar aRemateba. 

2. mTebSi haeris temperatura dabalia da Tovlis saxiT mosuli naleqi dadnobas ver aswrebs. 

igi grovdeba, mkvrivdeba da yinulad iqceva. 

3. wylis brunvis procesSi myinvarebi monawileoben. isini mtknari wyliT asazrdoeben mdinareebs, 

romelTac es wyali zRvebsa da okeaneebSi CaaqvT. okeaneebidan aorTqlebuli wylis nawili 

naleqis, am SemTxvevaSi, Tovlis saxiT modis myinvarebze. aq Tovli dnobas ver aswrebs, grovdeba 

da yinulad iqceva. 

4. myinvari aris yinulis bunebrivad moZravi masa, romelic warmoqmnilia Tovlis xazis zeviT 

myari atmosferuli naleqebis (Tovlis) dagrovebisa da gardaqmnis Sedegad. Tavad Tovli ki 

warmoadgens mtknari wylis yinulis kristalebs. aqedan gamomdinare, myinvaris wyali mtknaria. 

5. mTis myinvarebi gavrcelebulia maRal mTebSi, saidanac isini mTis kalTebze an xeobebSi eSvebian. 

zewruli myinvarebi gavrcelebulia k. grenlandiaze, antarqtikasa da arqtikul kunZulebze. 

6. a) saqarTveloSi myinvarebi gavrcelebulia kavkasionis qedze. 

b) enguri, rioni da sxv. 

7. CrdiloeT amerika, evropa da aziis Crdilo-dasavleTi. 

b) amJamad dedamiwaze myinvarebs vxvdebiT maRal mTebSi: himalaize, kordilierebze, andebSi, 

kavkasionze, alpebSi, k. grenlandiaze, antarqtikasa da arqtikul kunZulebze. 

8. myinvarebi arsebobs mTis da zewruli. zewruli myinvarebi vrcel teritoriebs moicavs. maT 

aqvT didi sisqe da amozneqili forma. isini centraluri nawilidan kideebisken moZraoben. mTis 

myinvarebi maRal mTebSi gvxvdeba. isini mTis kalTebze an xeobebSi eSvebian. 

§44. miwisqveSa wylebi 

gaixsene: 

1. karstuli mRvimeebi reliefis iseTi formebia, romlebic miwisqveSa wylebis moqmedebis Sedegad 

warmoiqmnebian. dedamiwis amgeb qanebs Soris xSirad gvxvdeba wyalSi advilad xsnadi marili, 

TabaSiri, kirqva. aseT adgilebSi miwisqveSa sicarielebi – karstuli mRvimeebi Cndeba. 

2. geizeri Termuli wyalia. igi dedamiwis zedapiridan sakmaod Rrmad vulkanur areebSi mdebareobs 

da miwis zedapirze SadrevaniviT ifrqveva. 

davaleba: 

1. miwisqveSa wylebi monawileoben wylis brunvis procesSi. atmosferuli naleqebi CaiJoneba 

miwis siRrmeSi da warmoiSoba miwisqveSa wylebi. es ukanaskneli ki warmoadgens mdinareTa sazrdoobis 

erT-erT ZiriTad komponents. e.i. okeanis zedapiridan aorTqlebuli wylebi, kondesaciis 

Semdeg wvimis saxiT modis uSualod xmeleTis zedapirze, miwaSi CaiJoneba da miwisqveSa wylad 

iqceva, es ukanaskneli ki jer mdinareebSi xvdeba, Semdeg ki okeaneebSi. 

2. miwisqveSa wylebis done damokidebulia atmosferul naleqebze, radganac naleqebi maTi 

arsebobis wyaroa. 

3. gruntis wylebi pirvel wyalgaumtari fenis zeviT mdebareobs, xolo fenaTSorisi wyali or 

wyalgaumtar fenas Sorisaa. 

4. gruntis wylebi sazrdoobs atmosferuli naleqebiT. wvimebisa da Tovlis dnobis dros 

gruntis wylis done maRalia, mSral periodSi ki – dabali. 

5. a) miwisqveSa wyali qanebis fenebSi gavlisas sufTavdeba. 

b) roca wyalgaumtari fena daxrilia, wyali daxrilobis mimarTulebiT miedineba da zedapirze 

gamodis. dedamiwis zedapirze miwisqveSa wylis bunebriv gamosavals wyaro ewodeba. 

87

g) icvleba. naleqian periodSi ufro metia miwisqveSa wylebis bunebrivi gamosavali (wyaroebi), 

vidre mSral periodSi. 

6. gruntis wylebiT mdidaria aziis CrdiloeTi, ZiriTadad ruseTis teritoria, centraluri 

evropa, afrikis centraluri nawili, samxreT amerikis amazonis dablobi da la-platis dablobi; 

CrdiloeT amerikaSi – meqsikis yuris sanapiro da didi tbebis regioni. 

gruntis wylebiT Raribia afrikis CrdiloeTi da samxreTi, centraluri, dasavleTi da aRmosavleTi 

azia, avstraliis dasavleTi da centraluri nawilebi. 

§45. mdinare 

1. 

w y a l g a m y o f i 


marjvena Senakadebi 

m T a v a r i m d i n a r e saTave 

SesarTavi 

marcxena Senakadebi 


2. mdinares aqvs saTave da SesarTavi, wyalSemkrebi auzi, marjvena da marcxena Senakadebi. saTavesa 

da SesarTavs Soris Cadablebas xeoba ewodeba, xolo xeobis yvelaze dabal, mudmivad wyliT 

dafarul nawils – kalapoti. 

3. mdinaris saTavisa da SesarTavis wylis doneTa absolutur simaRleebs Soris sxvaobas mdinaris 

vardna hqvia. mdinaris wylis moculobas, romelic 1 wm-Si cocxal kveTSi gaedineba, mdinaris 

xarji ewodeba. mdinaris mier Camorecxili qanebis raodenobas (myar masalas), romelic drois 

garkveul periodSi, mdinaris mocemul kveTSi mdinaris wylis mier gadaitaneba, myari Camonadeni 

ewodeba. 

4. mdinaresTan siaxlove mis napirebze mdebare qalaqis mcxovreblebisaTvis metad mniSvnelovani 

iyo da aris: mdinares isini gadasaadgileblad, sabanaod, TevzsaWerad da sxva miznebiT iyenebdnen. 

5. mdinare enguris vardnaa 2614 m; saSualo daxriloba 2614:213000=0,0122723 

6. a) wyaldidoba aris wylis reJimis faza, romelic sxvadasxva intensivobiT yovelwliurad meordeba 

erTsa da imave sezonSi. wyalmovardna aris wylis reJimis araregularuli faza, romelic 

xasiaTdeba wylis doneebis SedarebiT mokle periodSi intensiuri matebiT da Semdeg klebiT; 

b) xmeleTis zedapirs da niadag-grunts, saidanac mocemuli mdinare wyals ikrebs da sazrdoobs, 

mdinaris wyalSemkrebi auzi ewodeba. mdinares Tavis yvela Senakadianad mdinaris sistema 

ewodeba. 

g) mdinaris kalapotSi arsebuli safexuridan Camodinebuli wyali warmoqmnis CanCqers. 

Tu mdinaris kalapotSi raRac monakveTze erTdroulad gvxvdeba advilad Sladi da mkvrivi 

qanebi, maT mdinare gansxvavebuli intensivobiT recxavs. aseT adgilebSi mdinaris fskerze warmoiqmneba 

mkvrivi qanebis Sverilebi, sadac Caxergilia lodebi. aq mdinares boboqari dineba aqvs, 

rasac Woroms uwodeben. 

7. mdinaris sazrdoobaSi monawileobs wvimis, miwisqveSa, Tovlisa da myinvaris nadnobi wylebi, 

rac Tavis mxriv mdinaris reJims gansazRvravs. 

8. yvelaze maRali done dafiqsirebulia maisSi, yvelaze dabali – Tebervalsa da martSi. 

9. mdinareebs mniSvnelovani roli akisria msoflio tenbrunvaSi. mdinaris wyals iyeneben 

sameurneo da sayofacxovrebo saqmianobaSi. igi iafi satransporto gza da energiis wyaroa. 

88

10. amazoni, kongo, gangi da mekongi ekvatorul klimatur sartyelSi mdebareoben, sadac mTeli 

wlis ganmavlobaSi didi raodenobiT naleqi modis. swored amitom yvela es mdinare mTeli wlis 

ganmavlobaSi wyaluxvia. 

11. dasavleT saqarTvelos mdinareebi miekuTvneba Savi zRvis auzs, xolo aRmosavleT saqarTvelos 

mdinareebi – kaspiis zRvis auzs. 

12. acileba ara, magram prongozireba SesaZlebelia. 

13. itboreba teritoriebi, maT Soris rogorc sasoflo-sameurneo savargulebi, ise sacxovrebeli 

teritoriebi; xSiria msxverpli, ingreva xidebi da sxv. 

14. a) afrika: nilosi – atlantis okeane; evropa: volga – Sida auzi, azia: ianZi – wynari okeane; 

CrdiloeT amerika: misisipi misuriT – atlantis okeane; samxreTi amerika: amazoni – atlantis 

okeane; avstralia: murei darlingiT – wynari okeane. 

15. atlantis okeane: rioni da raini. 

indoeTis okeane: tigrosi da evfrati 

wynari okeane: ianZi da xuanxe 

Crd. yinulovani okeane: obi irtiSiT da enisei. 

§46. tbebi, wyalsacavebi, Waobebi 

1. bunebriv qvabulSi dagrovil wyals tba ewodeba. zRvebisgan gansxvavebiT, mas kavSiri ar aqvs 

msoflio okeanesTan. wyalsacavi adamianis mier Seqmnili xelovnuri tbaa. 

2. namdinarevi da vulkanuri tbebis masazrdoebelia maTi wyalSemkrebi auzidan zedapiruli 

Camonadeni, aseve miwisqveSa Camonadeni da tbis zedapirze mosuli atmosferuli naleqebi. 

3. gaudinari tba wylis Semosavals mxolod aorTqlebaze, infiltraciaze an xelovnur wylis 

aRebaze xarjavs. amitom aseTi tbebis wyali umetesad mariliania. aseTi tbebi ZiriTadad mSrali 

havis mqone raionebSi gvxvdeba. gaudinari tbis siRrme droTa ganmavlobaSi mcirdeba, radganac 

masSi zedapiruli Camonadenis mier Semotanili myari eroziuli masala grovdeba. igi Tavdapirvelad 

iwyebs dagrovebas sanapiros gaswvriv, romelzedac Semdeg amodis wyalmcenareebi, iwyeba 

tbis daWaobeba. 

4. wyalsacavebis Seqmnas aqvs rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi mxareebi. uaryofiTad miiCneva 

is faqtori, rom wyalsacavi tboravs did teritoriebs, wyliT ifareba sasoflo-sameurneo miwebi, 

dasaxlebuli punqtebi, iCexeba tyeebi, maRldeba gruntis wylebis done, Cndeba daWaobebuli teritoriebi. 

swored amitom wyalsacavebis mSeneblobisas saWiroa, safuZvlianad iqnes Seswavlili 

garemomcvel bunebaSi mosalodneli cvlilebebi. 

5. qvedauri Waobebi, ZiriTadad, miwisqveSa wylebiT sazrdoobs. WaobSi TandaTanobiT grovdeba 

mkvdari mcenareuloba, romlisganac warmoiqmneba torfi, ris Sedegadac Waobis zedapiri maRldeba, 

swydeba miwisqveSa wylebs da sazrdoobas iwyebs atmosferuli naleqebiT. ase warmoiqmneba 

zedauri Waobebi. maT ufro meti farTobi ukavia, vidre qvedaur Waobebs. 

§47. wyali da adamiani 

gaixsene: 

1. bunebaSi arsebuli mtknari wylebi wylis resursebs warmoadgens. 

2. wylis resursi amouwuravi resursia. 

3. wyali adamianis da yvela cocxali organizmisTvis aucilebeli saarsebo saSualebaa. Cven 

planetaze sicocxle swored wylis arsebobiTaa ganpirobebuli. 

davaleba: 

1. yvelaze maRalia norvegiaSi, kanadaSi da sxv; dabalia uzbekeTSi, TurqmeneTSi da sxv. 

2. a) CrdiloeTis zRvaSi, sparseTis ubeSi. 

b) yvelaze metad daWuWyianebulia indoeTisa da atlantis okeaneebi, yvelaze naklebad ki – 

89

wynari, CrdiloeT yinulovani da samxreTis okeaneebi. 

g) ZiriTadad okeanis is nawilebia daWuWyianebuli, romlebic uSualod navTobis mopovebis 

adgilze an siaxloves mdebareobs. sabadoebTan axlo mdebare portebSi navTobiT tankerebs tvir- 

Taven, risi gamoc am adgilebSi maRalia okeanis daWuWyianebis done. 

5. dedamiwis gamokvlevis istoriaSi didi roli Seasrules mdinareebma, zRvebma da okeaneebma. 

mezRvaurebi gemebiT dacuravden okeaneSi da dasabami misces did geografiul aRmoCenebs. isini 

mdinareTa saTaveebis ZebnaSi ikvlevdnen kontinentebis bunebas. yvela didi qalaqi mdinaris an 

zRvis piras mdebareobs. 

6. a) dedamiwaze mimdinare tenbrunvis procesi uzrunvelyofs wylis gamoulevad raodenobas; 

b) mtknari wyali dedamiwaze araTanaabrad aris ganawilebuli. zogierTi regioni mtknari 

wylis deficits ganicdis, zogi ki – ara. 

§48. biosfero da bunebrivi zona 

gaixsene: 

1. sasicocxlo procesia, romlis drosac mcenareTa foTlebSi sakvebi nivTierebebi warmoiqmneba. 

2. cxovelebidan – mgeli, daTvi, kurdReli, vefxvi, lomi, spilo da sxva; mcenareebidan – naZvi, 

fiWvi, muxa, wifeli da sxv. 

3. cxovelebs ar SeuZliaT mcenareebis gareSe arseboba, radgan ZiriTadad mcenareebiT ikvebebian. 

4. dedamiwaze gamoiyofa xuTi siTburi sartyeli: erTi cxeli, ori zomieri da oric civi. maTi 

sazRvrebi ar emTxveva tropikebs da polarul wreebs. siTburi sartyelebis sazRvrebi damokidebulia 

ara marto mzis simaRlesa da dRis xangrZlivobaze, aramed qvefenili zedapiris xasiaTze, 

haerisa da okeanuri dinebebis mier siTbos gadatanaze. 

5. erT saarsebo garemoSi bunebis abiotur da biotur faqtorebs Soris arsebuli kavSirebis 

erToblioba, mag. udabno, tropikuli tye, okeane da sxva ekosistemebia. 

6. klimatwarmomqmneli faqtorebi iyofa fizikur da geografiul faqtorebad. pirvels miekuTvneba 

dedamiwis brunva Tavisi RerZisa da mzis garSemo, atmosferos cirkulacia, tenbrunva, 

mzis radiacia. geografiuli faqtorebidan aRsaniSnavia adgilis geografiuli ganedi, qvafenili 

zedapiri. dedamiwaze gamoyofilia 13 klimaturi sartyeli, aqedan 7 ZiriTadia, 6 ki gardamavali. 

ZiriTadi klimaturi sartyelebia: ekvatoruli, ori tropikuli, ori zomieri, arqtikuli da antarqtikuli. 

gardamavali sartyelebia: ori subekvatoruli, ori subtropikuli, subarqtikuli 

da subantarqtikuli. 

davaleba 

1. biosfero dedamiwis garsia, romelSic cxovroben, binadroben da arseboben cocxali organizmebi. 

igi moicavs atmosferos qveda fenas, hidrosferos mTlianad da dedamiwis qerqis zeda 

nawils. bunebaSi mudmivad mimdinareobs biologiuri wrebrunva, romelSic adamianic monawileobs. 

2. adamians mniSvnelovani adgili ukavia biosferoSi. igi biosferos Semadgeneli nawilia da amave 

dros udides gavlenas axdens biosferoze: Tavisi saqmianobiT saxes ucvlis garemos, Sedegad ki 

irRveva ekologiuri wonasworoba. 

3. mcenareTa fesvebi dedamiwis qerqSia ganTavsebuli, frinvelebi atmosferos qveda fenebSi 

dafrinaven, Tevzebi, amfibiebi, wyalmcenareebi da bevri sxva organizmi wyalSi cxovrobs. 

4. a) tundra da tyetundra, wiwviani tyeebi, farTofoTlovani tyeebi, tyestepi da stepi, naxevradudabnoebi 

da udabnoebi, savanebi, teniani tropikuli tyeebi, simaRlebrivi zonaloba. 

90

) 

bunebrivi zonebi evropa azia afrika avstra 

91 

lia 

tundra da tyetundra + + + 

wiwviani tyeebi + + + 

farTofoTlovani 

tyeebi 

+ + + 

tyestepebi da stepebi + + + 

naxevradudabnoebi da 

udabnoebi 

Crd. 

amerika 

+ + + + 

savanebi + + + + 

teniani tropikuli tyeebi + + 

simaRlebrivi zonaloba + + + + 

samx. 

amerika 

5. adamianis mier yvelaze metad Secvlilia farTofoTlovani tyeebis zona, stepebi da tyestepebi. 

6. dedamiwaze mcenareTa da cxovelTa araTanabari ganawileba ganpirobebulia klimaturi faqtorebiT, 

kerZod ki siTbosa da sinaTlis araTanabari ganawilebiT. 

7. a) brazilia, kongos demokratiuli respublika, indonezia; 

b) savanebi: tanzania, centraluri afrikis respublika; stepebi: aSS, ruseTi, argentina; 

g) tropikuli udabnoebi: egvipte, avstralia; polaruli udabnoebi: kanada, ruseTi, k. grenlandia. 

8. 

bunebrivi zonebi saS. wliuri 

temperatura 0C arqtikuli udabnoebi 

tundra -7 – -18 5-100 

taiga +5 – -5 70-200 

Sereuli tyeebi +3 – +17 100-250 

stepebi da preriebi -7 – +18 40-130 

udabnoebi -7 – +130 0-50 

subtropikuli tyeebi +3 – +17 200-350 

savanebi da meCxeri tyeebi +17 – +27 50-140 

tropikuli sezonuri 

teniani tye 

+17 – +25 140-260 

tropikuli teniani tyeebi +18 – +25 260-450 

saS. wliuri 

naleqebi mm 

§49. dedamiwis bunebrivi zonebi 

1. dedamiwis zomier sartyelSi gavrcelebulia taiga, Sereuli da farTofoTlovani tyeebi. 

2. tropikuli tyeebis mcenareuli safari da cxovelTa samyaro metad mdidari da mravalferovania 

klimaturi pirobebis gamo. aq haeris temperatura mTel weliwads maRalia da naleqic 

didi raodenobiT modis, rac mcenareTa vegetacias uwyobs xels. 

3. tyeebis gavrcelebaze klimati udides gavlenas axdens. swored klimaturi pirobebi gansaz- 

Rvravs mcenareTa mravalferovnebasac da gavrcelebasac. 

4. stepis zona CrdiloeT da samxreT naxevarsferoebis zomier da subtropikul sartyelSia

ganTavsebuli. CrdiloeT amerikaSi stepebs preriebs uwodeben, samxreT amerikaSi ki – pampass. 

stepis zona gvalviani, cxeli zafxuliT da xangrZlivi, Tovliani zamTriT xasiaTdeba. 

savana subtropikul klimatur sartyelSia gavrcelebuli da ZiriTadad afrikaSi gvxvdeba. aq 

weliwadSi ori sezoni gamoiyofa: naleqiani zafxuli da mSrali Tbili zamTari. savanebis zona, 

stepebis msgavsad aTvisebuli da saxeSecvlilia – mohyavT bamba, araqisi, Saqris lerwami, marcvlovani 

kulturebi. 

5. dedamiwis polarul raionebSi arqtikuli da antarqtikuli udabnoebis zona gvxvdeba. es 

zona mTeli wlis ganmavlobaSi TovliTa da yinuliTaa dafaruli, ris gamoc mas xSirad yinulovani 

udabnoebis zonasac uwodeben. udabno unayofo, mcenareul safars moklebuli, TiTqmis dausaxlebeli 

teritoriaa. mas xmeleTis 22% ukavia da zomieri, subtropikuli da tropikuli sartylebis 

naleqebiT Rarib raionebSia ganlagebuli. udabnoebSi naleqebis raodenoba weliwadSi 50 mm-dan 

250 mm-mdea, zogierT raionSi ki naleqi ramdenime wlis ganmavlobaSi ar modis. 

6. tundris organuli samyaro metad Raribia. balaxovani mcenareebidan xarobs isli, polaruli 

yayaCo, gvxvdeba aryi, juja tirifi. Zlieri qarebis gamo mcenareuloba dabalia an miwazea 

garTxmuli. cxovelebidan gavrcelebulia CrdiloeTis iremi, tundris mgeli, mela, lemingebi, 

polaruli bu, tundris gnoli. cxovelTa umravlesoba mkacri havisagan Tavis dasacavad grZeli 

bewviTaa dafaruli. 

udabnoebSi binadrobs meqviSia, miwis kurdReli, bevria qvewarmavali. isini garemos Seguebulni 

arian: dRisiT soroSi imalebian, RamiT ki sanadirod gamodian. udabnos binadaria aqlemic, 

romelic advilad itans wylis naklebobas da sakmaod didxans Zlebs uwylod. 

7. bunebrivi zonebi ara mxolod ganedurad, aramed simaRlis mixedviTac icvleba. mTebSi simaRlis 

matebasTan erTad icvleba haeris temperatura, atmosferuli wneva da naleqebi. klimaturi 

pirobebis cvlilebebi ki bunebrivi zonebis cvlilebebs iwvevs. mTebSi bunebrivi zonebis simaRlis 

mixedviT cvlas simaRlebrivi sartyluroba (zonaloba) ewodeba. 

8. simaRlebrivi sartylebis raodenoba damokidebulia mTebis geografiul mdebareobasa da 

simaRleze. yvelaze meti simaRlebrivi sartyeli iqneba ekvatorul andebSi da himalais mTebSi. 

9. a) kavkasionis mTebSi Semdegi bunebrivi zonebia: tyestepis, tyis, subalpuri, alpuri da mudmivi 

Tovlisa da myinvarebis (nivaluri). mcenareebidan gavrcelebulia naZvi, fiWvi, muxa, wabli, wifeli. 

andebis mTebSi Semdegi bunebrivi zonebi da mcenareebia gavrcelebuli: notio ekvatoruli 

tyeebi – kauCuki, palma, lianebi, kakao, qinaqinas xe, bambuki, Tambaqo da sxv. es zona daaxloebiT 

2000 m simaRlemde vrceldeba. 

mTisa da maRali mTis tyeebi (2000-3000 m). simindi, kartofili da sxv. dabali tyeebis zona 

(3000-3500 m). buCqnarebi da saZovrebi (3500-4000 m.). maRali mTis mdeloebi (4000-4800 m.). mTis 

kldeebi (4800-5000 m.). maradi Tovli da myinvarebi (5000 m-is zeviT). 

b) mTebSi bunebrivi zonebi ganedur zonalurobasTan SedarebiT swrafad icvleba. mTebSi 

simaRlebriv zonalobaze gavlenas axdens mTebis simaRle, geografiuli ganedi, ferdobebis 

eqspozicia da okeanidan daSorebuloba. 

g) TiToeuli zona met-naklebad aTvisebulia adamianis mier klimaturi pirobebis Sesabamisad. 

§50. geografiuli garsi da geografiuli garemo 

gaixsene: 

1. liTosfero berZnuli sityvaa da qvis sferos niSnavs. igi dedamiwis myari gare garsia, romelic 

moicavs dedmiwis qerqs da mis qvemoT arsebul dedamiwis mantiis zemo nawils. haeris garss, 

romliTac garemoculia dedamiwa, atmosfero ewodeba. dedamiwaze arsebuli bunebrivi wylebis 

erTobliobas hidrosfero hqvia. cocxali organizmebiT dasaxlebuli liTosferos zeda nawils, 

hidrosferos da atmosferos qveda nawils biosfero ewodeba. 

2. geografiuli garsi ewodeba kompleqsur garss, sadac erTmaneTs exeba, erTmaneTSi aRwevs, 

urTierTqmedebs liTosferos zeda nawli, atmosferos qveda nawili, hidrosfero da biosfero 

mTlianad. 

92

davaleba: 

1. dedamiwis `biografiidan~ gamomdinare, savaraudod jer liTosfero warmoiqmna, xolo Semdeg 

atmosfero, hidrosfero da bolos – biosfero. 

2. geografiuli garsis damaxasiaTebeli kanonzomierebebia: mTlianoba – geografiuli garsis 

yoveli komponenti (reliefi, niadagebi, wylebi da a.S.) arsebobs da sakuTari kanonebis mixedviT 

viTardeba, magram arc erTi maTgani ar viTardeba izolirebulad ise, rom an TviTon ar moqmedebdes 

sxva komponentze, an ar ganicdides maT zegavlenas. es urTierTqmedeba qmnis mTlian sistemas. 

amitom erTi romelime komponentis cvlilebam SeiZleba sxva danarCenebis cvlileba gamoiwvios. 

nivTierebaTa brunva uwyveti, erTiani procesia rogorc cocxal, ise aracocxal bunebas Soris. 

mag. atmosferos cirkulacia, hidrosferoSi wylis brunva, biologiuri wrebrunva da a.S. ritmuloba 

– movlenaTa ganmeorebadobaa drosa da sivrceSi. mag. dReRamuri da sezonuri ritmebi, 

aseve gamyinvarebisa da daTbobis periodebi da sxv. zonaluroba – bunebis yvela komponentisa da 

mTliani kompleqsis kanonzomieri cvla ekvatoridan polusebisaken an piriqiT, aseve simaRlisa 

(mTebSi) da siRrmis (okeaneSi) mixedviT. mag.: bunebrivi zonebis (taiga, stepebi, savanebi da a.S.) 

ganlageba da cvlileba dedamiwaze. 

3. garemoze adamianis zemoqmedeba yvelaze Zlieri iqneboda sazogadoebis ganviTarebis me-4 

industriul da nawilobriv me-5 postindustriul etapebze. 

4. tyes udidesi mniSvneloba aqvs dedamiwaze. mas `Jangbadis fabrikas~ uwodeben, radganac 

igi atmosferos JangbadiT amaragebs. tyes aseve niadagdacviTi, wyalSenaxviTi, rekreaciuli da 

sxva daniSnuleba aqvs. tyeebis gaCexvis Sedegad irRveva ekosistemebis wonasworoba, aqtiurdeba 

stiqiuri movlenebi (zvavi, erozia, mewyeri da sxv.) da sxv. 

5. i. vernadskis azriT, adamianis garemoze zemoqmedebis masStabebi imdenad Zlieria da iseTi 

cvlilebebi SeiZleba gamoiwvios, romelic geologiuri Zalebisa da stiqiuri movlenebis Sedegad 

gamowveul cvlilebebs utoldeba. 

6. aseTi dro ar dadgeba, radgan adamiani Tavad aris bunebis nawili. 

7. a) adamianma bunebaSi arsebuli TiTqmis yvela kanoni Tavis sasargeblod gamoiyena. 

b) sazogadoeba, buneba. 

bunebriv garemos udidesi mniSvneloba aqvs adamianis sacxovrebeli adgilis SerCevisas. 

adamiani odiTganve cdilobda, iseTi adgilebi SeerCia sacxovreblad, sadac xelsayreli bunebrivi 

pirobebi iqneboda. mag., igi cdilobda wyalTan, tyesTan axlos dasaxlebuliyo. Zveladac 

da Tanamedrove etapzec qveynis ekonomikuri ganviTarebis done garkveulwilad damokidebuli 

iyo im bunebriv garemoze, sadac is mdebareobda. mag., mTebsa da sxva bunebriv barierebs didi mniSvneloba 

hqonda am qveynis Tavdacvis saqmeSi; ama Tu im qveynis bunebrivi resursebis, maT Soris 

sasargeblo wiaRiseulis maragi mniSvnelovnad gansazRvravda mis dawinaurebasa da ganviTarebas. 

8. bunebriv garemos udidesi mniSvneloba aqvs adamianis sacxovrebeli adgilis SerCevisas, adamiani 

odiTganve cdilobda sacxovreblad iseTi adgilebi SeerCia, sadac xelsayreli bunebrivi 

pirobebi iqneboda; mag: igi cdilobda wyalTan, tyesTan axlos dasaxlebuliyo. qalaqis ganviTarebis 

xelisSemwyobi faqtorebia: vake reliefi, mdinaris an zRvis pirTan siaxlove da sxv., xolo 

SedarebiT xelisSemSleli faqtoria mTiani reliefi. 

§51. bunebrivi pirobebi da resursebi 

1. udabnos klimaturi pirobebi sakmaod mkacria. niadagi unayofoa. es teritoriebi moklebulia 

mcenareul safars. xolo vake-dablobebze adamianis sameurneo saqmianoba da cxovreba bevrad 

mosaxerxebelia. 

2. a) bunebrivi pirobebi bunebis elementebia, romlebic uSualod ar gamoiyeneba materialuri 

dovlaTis warmoebaSi. bunebrivi pirobebidan gansakuTrebiT mniSvnelovania reliefi da hava. 

bunebrivi resursebic bunebis Semadgeneli elementebia, Tumca bunebrivi pirobebisagan gansxvavebiT, 

isini sazogadoebrivi warmoebis procesSi nedleulad, energiis wyarod an adamianis uSualo 

moxmarebisTvis gamoiyeneba. 

93

) garkveul teritoriaze arsebuli bunebrivi resursebis urTierToba am teritoriis 

bunebriv-resursul potencials qmnis. es ukanaskneli ki, Tavis mxriv, mocemuli teritoriis 

bunebis potencials – bunebrivi pirobebisa da bunebrivi resursebis erTobliobas gansazRvravs. 

3. tye, zedapiruli da miwisqveSa wylebi, klimati, reliefi. 

4. bunebrivi pirobebia: mTa, mdinare, tye, Waobi, klimati, niadagi. bunebrivi resursebia: qvanaxSiri, 

navTobi, bunebrivi airi, mineraluri wyali, tye, oqro, rkina, spilenZi, wyali, niadagi. 

§52. bunebrivi resursebis klasifikacia 

1. navTobi mopovebis adgilidan gadaaqvT navTobgadamamuSavebel qarxnebSi, iqidan – eleqtrosadgurebSi, 

sadac misi dawvis Sedegad gamomuSavdeba eleqtroenergia. narCenebisgan amzadeben 

saburavebs, polieTilenis milebs da sxv. 

2. magaliTad magida, skami – xe-tye; qvabi – alumini, rkina da a.S. 

3. marmarilo – samSeneblo saqmeSi, oqro – saiuveliro saqmeSi, manqanaTmSeneblobaSi; xe-tye 

– celuloza-qaRaldis mrewvelobaSi, avejis dasamzadeblad, sawvavad; qvanaxSiri – sawvavad; 

qviSa – mSeneblobaSi; wyali – sarwyavad, eleqtroenergiis gamosamuSaveblad; niadagi – soflis 

meurneobaSi. 

a) saTbob-energetikuli resursebia: navTobi – samgor-patarZeuli, Siraqis veli; qvanaxSiri 

– tyibuli, tyvarCeli. 

b) Savi liTonebi: magniumi – WiaTura, rkina – faladauri; feradi liTonebi: tyvia-TuTiaspilenZi 

– madneuli; 

g) samSeneblo masalebi: marmarilo – lopota, salieTi, sadaxlo; tufi – bolnisi. 

d) samkurnalo talaxi: axtala; mineraluri wylebi – borjomi, sairme, nabeRlavi, likani da sxv. 

§53. buneba safrTxeSia 

1. a) atmosferoSi gogirdis Jangi da azotis Jangi ifrqveva inglisidan, germaniidan, espaneTidan. 

2. iq, sadac xSiria mJava wvimebi, haeris xarisxi Zalian cudia. 

3. tyis resursebi gamolevad, magram aRdgenad resursebs miekuTvneba. igi biologiuri 

resursebis umniSvnelovanesi saxeobaa. tye dedamiwaze sicocxlis arsebobis erT-erTi aucilebeli 

resursia. is fotosinTezis procesSi gamoyofs sakmaod didi raodenobiT Jangbads, xels uwyobs 

gruntis wylebis SenarCunebas, icavs niadags eroziisgan. misi masobrivi gaCexa gamoiwvevs sicocxlisaTvis 

Seuferebel procesebs, daikargeba gruntis wylebi, daiwyeba niadagis erozia da sxv. 

§54. bunebrivi resursebis gamoyeneba da garemos dacva 

gaixsene: 

1. gansazRvruli teritoria garkveuli bunebriv-resursuli potencialiT xasiaTdeba. zogierT 

teritoriaze metad xelsayreli pirobebia mineraluri resursebis mopovebisTvis, sxvagan ki 

didi mniSvneloba niadag-klimatur resursebs eniWeba. amis safuZvelze gansxvavebuli bunebrivresursuli 

potencialis mqone teritoriuli bunebrivi kompleqsebi gamoiyofa. magaliTad, 

samTo-samrewvelo, sasoflo-sameurneo, samosaxlo, rekreaciuli, wyalsameurneo da sxva. 

2. bunebrivi resursebi mravalferovania. maT sxvadasxva niSnis mixedviT ajgufeben: magaliTad, 

warmoSobis (mineraluri, klimaturi, wylis, miwis, tyis da sxv.), daniSnulebis, gamolevadobaaRdgenadobis, 

gamoyenebisa da sxv. saTbob-energetikuli resursebia: navTobi, qvanaxSiri, bunebrivi 

airi. 

davaleba: 

1. amJamad mTel msoflioSi eleqtroenergiis udides nawils Tbo, hidro da atomuri eleqtrosadgurebi 

gamoimuSavebs. hidroeleqtrosadgurebs mdinareebze da mdinareTa bazaze Seqmnil wyalsacavebze 

aSeneben, Tboeleqtrosadgurebis ageba, ZiriTadad, saTbob-energetikuli resursebis 

94

mopovebis adgilebTan. hidroeleqtrosadgurebi SedarebiT èkologiurad sufTa energias~ 

gamoimuSavebs, vidre Tboeleqtrosadgurebi. sawvavis Semcirebis gamo da garemos ekologiuri 

mdgradobis SesanarCuneblad, mecnierebma eleqtroenergiis miRebis alternatiuli gzebis Zieba 

daiwyes. aseT alternatiul wyaroebad maT amouwuravi resursebis: mzis, qaris, geoTermuli, zRvis 

talRebisa da miqceva-moqcevis energia gamoiyenes. 

2. ekologiuri problemebis gadauWreloba dedamiwis bunebrivi garemos cvlilebebs gamoiwvevs. 

§55. daculi teritoriebi 

gaixsene: 

1. grinpisi – Seiqmna 1971 wels vankuverSi, igi bunebis damcvelTa saerTaSoriso organizaciaa. 

bunebis dacvis msoflio fondi (WWF) – saerTaSoriso sazogadoebrivi organizacia, romelic 

bunebis dacvas, kvlevasa da aRdgenas emsaxureba. 

2. daculi teritoriebia – nakrZali, erovnuli parkebi, rezervatebi, aRkveTilebi da a.S. 

borjom-xaragaulis, vaSlovanis, kolxeTis da sxv. 

3. biomravalferovneba dedamiwaze mcxovrebi cocxali organizmebis erTobliobaa. 

davaleba: 

1. a) monRoleTi, egvipte, mavritania; 

b) avRaneTi, peru, sudani; 

g) argentina, samxreT afrikis respublika, indonezia; 

d) indoeTi, brazilia, aSS. 

3. a) CineTi, indoeTi, kongos demokratiuli respublika; 

b) aSS, avstralia, kanada. 

4. botanikuri baRic da zoologiuri parkic bunebis dacvisTvis Seqmnili obieqtebia. 

§56. msoflios mosaxleobis ricxovnoba 

1. a) afrikaSi; 

b) afrikis, evropisa da aziis teritoriebze; 

g) afrikidan evropisken, aziis samxreT-aRmosavleT, samxreT da Crdilo-aRmosavleT 

raionebSi, aseve CrdiloeT da samxreT amerikaSi. 

2. ZiriTadad, bunebriv faqtorebze 

3. a) 

7,0 

6,8 

6,093 

2,527 

1,656 

1,260 

790,0 

440,0 

300,0 

50,0 

10,0 

1,0 

0 

40000 Zv.w. 2000 Zv.w. 

7000 Zv.w. 

I 

1500 1750 1850 1900 1950 2000 2010 2011 

b) 7000.000.000:300.000.000 = 23,3 

g) gaormagebas erTi saukune dasWirda, gasammagebas ki 50 weli. 

95

4. a) CineTi, indoeTi; 

b) aSS, ruseTi; 

g) saqarTvelo, ukraina; 

d) vatikani. 

§57. mosaxleobis ricxovnobis cvlileba 

1. a) Sobadobis maCvenebeli maRalia: avRaneTi, angola, somali; mokvdavobis maCvenebeli maRalia: 

avRaneTi, nigeria, angola; 

b) Sobadoba yvelaze dabalia: germania, italia, Sveicaria; mokvdavoba yvelaze dabalia: 

meqsika, alJiri, saudis arabeTi. 

g) Sobadoba saqarTveloSi udris 8-11 promiles, mokvdavoba ki 9-10 promiles. 

2. a) bunebrivi namati maRalia saudis arabeTSi, sudansa da CadSi; 

b) yvelaze dabalia – ruseTSi, germaniaSi, ukrainaSi; 

g) saqarTveloSi dabalia da udris 7,1-0,1 promiles. 

3. Sobadobasa da mokvdavobaze gavlenas axdens qveyanaSi arsebuli socialur-ekonomikuri (mag. 

jandacva, dazRveva, Semosavali da a.S.) politikuri (mag., mSvidoba, konfliqti da a.S.) pirobebi, 

aseve bunebrivi faqtorebi (mag. stiqiuri movlenebi, ekologiuri mdgomareoba da a.S.). 

4. bunebrivi namati 0,8 mln. kacis tola. 

5. 51000 kaci 

6. 600 kaciT daiklo. 

7. a) aSS, avstralia, safrangeTi; 

b) alJiri, irani, namibia; 

g) martivi. 

8. a) savaraudod gamarTlebulia, radgan CineTis mosaxleobam katastroful raodenobas miaRwia. 

b) saWiroa fuladi daxmarebebis gazrda axalgazrda da mravalSviliani ojaxebisTvis, samedicino 

dazRvevis SemuSaveba da a.S. 

§58. mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi struqtura 

1. a) ruseTi, espaneTi, argentina; 

b) CineTi, indoeTi, egvipte; 

g) aSS, kanada, brazilia. 

2. a) afrikasa da laTinur amerikaSi; 

b) CrdiloeT amerikasa da aziaSi; 

g) evropasa da CrdiloeT amerikaSi. 

3. rac ufro metia axalgazrdebisa da mozrdilTa xvedriTi wili, miT metia qveyanaSi SromiTi 

resursebis potenciali. 

4. a) aSS, germania, iaponia; 

b) meqsika, brazilia, Cile; 

g) somali, kongo, eTiopia; 

d) ganviTarebad qveynebSi mosaxleobis saSualo asaki dabalia; 

5. Sobadoba-mokvdavobis maCveneblebi. 

6. safrangeTis mosaxleobis sqesobriv-asakobriv struqturaSi Warbobs mozrdilTa (25 wlis 

zemoT asakis) raodenoba, amasTan 40 wlis zemoT qalTa ricxovnoba aWarbebs mamakacTa ricxvs. gabonis 

mosaxleobis sqesobriv-asakobriv struqturaSi Warbobs bavSvebi da axalgazrda mosaxleoba 

(0-dan 25 wlamde asakis). amasTan qalTa da mamakacTa ricxvi TiTqmis Tanabaria. yovel momdevno 

asakobriv jgufSi mosaxleobis raodenoba wina asakobriv jgufTan SedarebiT naklebia. 

7. a) mamakacebis yvelaze meti raodenoba aris 15-20 wlamde asakobriv jgufSi, qalebisa ki 40-44 

96

wlamde. yvelaze naklebi raodenoba rogorc mamakacebisa, aseve qalebis aris 91-94 wlamde asakobriv 

jgufSi. 

§59. mosaxleobis teritoriuli ganawileba 

1. uZvelesi civilizaciebi Caisaxa mdinareebis – tigrosisa da evfratis, indisa da gangis, nilosis, 

xuanxesa da ianZis napirebze. 

2. CrdiloeT naxevarsferoSi xmeleTs ufro meti farTobi ukavia, vidre samxreTSi. adamianis 

Camoyalibeba, Semdeg misi gavrceleba, aseve uZvelesi civilizaciebis warmoSoba swored aRmosavleT 

naxevarsferoSi moxda. 

3. sanapiro zoli da vake-dablobebi bevrad xelsayrel bunebriv pirobebs qmnis adamianis 

cxovrebasa da sameurneo saqmianobisTvis. 

4. a) aRmosavleT azia, indoeTi, k. iava, md. nilosis delta, evropis qveynebi da sxv. 

b) ruseTis aRmosavleTi da CrdiloeTi nawili, kanadis CrdiloeTi, avstralia, centraluri 

afrika da sxv. 

g) mosaxleobis simWidrove maRalia iq, sadac mcire teritoriaze meti adamiani cxovrobs da 

piriqiT – dabalia iq, sadac vrcel teritoriebze naklebi adamiani cxovrobs. amasTan, mosaxleobis 

simWidroveze gavlenas axdens bunebrivi faqtorebic, qveynebis ganviTarebis done. 

5. kanada – 3,2 kaci kv.km.-ze 

singapuri – 6282,6 kaci kv.km-ze 

bangladeSi – 20353,0 kaci kv.km-ze 

germania – 230,8 kaci kv.km-ze 

avstralia – 2,6 kaci kv.km-ze 

ama Tu im qveyanaSi mosaxleobis saSualo simWidrove damokidebulia mosaxleobis raodenobaze, 

teritoriis sididesa da bunebriv pirobebze. 

§60. dasaxlebis formebi 

1. a) niu-iorki, Sanxai, niu-deli, mexiko, los-anjelesi, rio-de-Janeiro 

b) bostoni, Cikago, lima, sankt-peterburgi, taibei, beijingi. 

g) milani, baRdadi, ankara, kasablanka, karakasi. 

2. qalaquri problemebia, magaliTad, gadatvirTuli moZraoba da sacobebi, smogi, nagavi, xmauri. 

97

Semajamebeli samuSao I 

IX moswavlis wignSi mocemuli 

Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi 

I – b; 

II – g; 

III - 1. zamTari; 

2. dedamiwis sferuloba da misi daxriloba Tavisi RerZis mimarT; 

3. italiaSi, iaponiaSi da saqarTveloSi ara, braziliaSi da egvipteSi ki (egviptis mxolos 

samxreT nawilSi); 

4. im teritoriebze Seqimneboda uxerxuloba drois aTvlasTan dakavSirebiT. 

IV – Tu teritorias kevTs ekvatori maSin am teritoriis CrdiloeT da smaxreT nawilebSi gansxavvebuli 

sezonebi iqneba. Tu teritorias kveTs samxreT tropiki maSin es teritoria mTlianad 

samxreT naxevarsferoSi mdebareobs. Tu teritorias kveTs CrdiloeT polaruli wre maSin es 

teritoria mTlianad CrdiloeT naxevarsferoSi mdebareobs. 

V -1. dilis 9 saaTia; 2. 19 saaTia; 3. 17 saaTia; 4. dilis 4 saaTia; 5. 20 saaTia; 6. 6 sasaaTi sartyelSi; 

7. 2 saaTi. 

Semajamebeli samuSao II 

I – 1. erTi da igive manZilis gavla mogiwevs, radgan meridianis sigrZeebi Tanabaria; 

2. 60 gardusiani paralelis gaswvriv, radgan paralelebis sigrZeebi ekvatoridan polusebisken 

TandaTan mokldeba; 

3. ar arsebobs, radgan ganedis maqsimaluri gradusuli zomaa 90 gradusi, xolo grZedis 180 

gradusi; 

4. mexiko 19°25’10’’ C.g. 99°08’44’’ d.g; sidnei 33°51’35.9’’.s.g. 151°12’40’’. a.g.; niu-iorki 40°43’00’’ 

C.g. 74°00’00’’ d.g; Tbilisi 41°43’00’’ C.g. 44°48’00’’ a.g; parizi 48°52’00’’ C.g. 2°19’59’’ a.g. 

II – 1. jvris, sionis, walkis, Tbilisis da algeTis; 2. algeTis, sionis, Tbilisis, jvris da walkis; 

3. jvris, algeTis, sionis, Tbilisis da walkis. 

III – saTamaSo sqemis `labirinTis~ gadaadgilebis marSruti aseTia: 1-6-7-3-8-12-13-9-4-5-10-15- 

19-20. araswori mtkicebulebebi weria 1, 5, 12, 15 ujrebSi. 

Semajamebeli samuSao III 

I – 1. magmuri qanebi magmis gacivebisa da dakristalebis Sedegad warmoiqmneba; 

2. gamofitva mineralebisa da qanebis saxecvlilebisa da daSlis procesia dedamiwaze moqmedi 

fizikuri, qimiuri da organuli agentebis saSualebiT; 

3. Sinagani anu endogenuri; 

4. teqtonikuri procesebi liTosferos filebis moZraobasTanaa dakavSirebuli. 

II – 5; 

III – marmarilo; 

IV – a) orisaba – meqsika, CrdiloeT amerika; b) hekla – k. islandi, evropa, atlantis okeane; g) 

krakatau – indonezia, zondis srute, kunZul iavasa da sumatras Soris; d) fuZiama – iaponia; e) 

vezuvi – q. neapolis aRmosavleTiT, italia, evropa. 

V – alpebi – 1; kavkasioni – 4; atlasi - 5; andebi – 2. 

VI – CineTis didi vake – 3; braziliis zegani – 2; viqtoriis didi udabno – 4; 

Semajamebeli samuSao IV 

I – 1. atmosfero dRisiT dedamiwas gadaxurebisgan, xolo RamiT gadaciebisgan icavs. 

2. geografiul ganedze, reliefze, wiliwadis droze, qvefenili zedapiris xasiaTze, haeris 

98

tenianobasa da Rrublianobaze; 

3. temperaturis udides da umcires maCvenebllebs Soris sxvaobas temperaturis dReRamuri 

amplituda hqvia; haeris saSualo temperatura dReRamuri (Tvis, wlis) temperaturebis SekrebiTa 

da dakvirvebaTa ricxvze gayofiT gamoiTvleba. 

4. barometri da aneroidi. 

5. rodesac haeris SefardebiTi tenianoba 100%-s aRwevs sxvadsxva simaRleze Rrublebi 

warmoiqmneba, romelic caSi arsebuli wylis wveTebisa da yinulis kristalebis masaa. nisli igive 

Rrubelia da wylis wvrili wveTebisgan DSedgeba. 

6. naleqebis raodenoba damokidebulia geografiul mdebareobaze, zRvebTan da okeaneebTan 

siaxloveze, okeanur dinebebze, reliefsa da sxv faqtorebze. 

7. haeris masebi geografiuli mdebareobisa da warmoSobis adgilis mixedviT arsebobs 

ekvatoruli, tropikuli, zomieri da polaruli; imis da mixedviT, Tu sad moxda haeris masebis 

formireba – zRvaze Tu xmeleTze arsebobs zRviuri da kontinenturi; temperaturis mixedviT ki 

civi, Tbili da neitraluri haeris masebi gamoiyofa. 

8. klimati berZnuli sityvaa da daxrilobas niSnavs, klimati anu hava ki mzis sxivebis dacemis 

kuTxezea damokidebuli. 

9. havis formirebaze gavlenas axdens haeris masebis moZraoba (atmosferos cirkulacia), 

geografiuli ganedi da qvefenili zedapiri. 

10. ZiriTadi klimaturi sartylebia: ekvatoruli, tropikuli, zomieri da polaruli (arqtikuli 

da antarqtikuli). 

II – a) yvelaze maRali – ivlisi +24 0C, yvelaze dabali – ianvari -5 0C. b) 19 0C-s III – g; 

IV – a- pasatebis gavrceleba; b – musonebis gavrceleba; g – tropikuli ciklonebis gavrceleba. 

V – b; 

Semajamebeli samuSao V 

I – 1. afrikas, aziasa da avstralias Soris. 

2. atlantis okeanis. bosforis srutiT, marmarilos zRviT, dardanelis srutiT, egeosis 

zRviT, xmelTaSua zRviTa da gibraltaris srutiT. 

3. okeaneebis fskeris Seswavlas didi mniSvneloba aqvs naosnobisaTvis. 

4. geografiuli mdebareobis gamo. okeanis wylis marilianoba aseve aorTqlebasa da Camdinare 

mtknari wylebis raodenobazea damokidebuli. 

5. zedapirze; 

6. wynar okeaneSi teqtonikuri procesebi mimdinareobs da xSiria miwisZvrebi. 

7. moxvdeba golfstrimis dinebis saSualebiT. 

8. dedamiwaze mimdinare wylis brunvis gamo. 

9. atlantis. 

10. wynari. 

II – 3. 

III – myinvarebis gavrcelebis. 

IV – parana – 1; lena – 5; kongo – 8. 

V – yviTeli -8; wiTeli – 2; TeTri – 4. 

VI – islandia – 2; madagaskari – 5; didi britaneTi – 8. 

VII – pirenes – 2; indostanis – 8; labradoris – 5. 

VIII – gvineis – 2; Bengalis – 6; biskais – 4. 

99

Semajamebeli samuSao VI 

I – 1. 3-4 mlrd wlis win; 

2. biosferos gavrcelebis zeda sazRvari 20-25 km-ia, xolo qveda – liTosferos ramdenime 

aseuli metir siRrmeze gadis. 

3. TiTqmis emTxveva, Tumca erT klimatur sartyelSi SeiZleba ramdenime bunebrivi zona 

arsebobdes; 

4. iq gavrcelebuli mcenareulobis mixedviT; 

5. mTebSi simaRlis matebasTan erTad icvleba haeris temperatura da atmosferuli wneva, 

naleqebis raodenoba da mzis naTebis pirobebi; klimaturi pirobebis cvla ki bunebrivi zonebis 

cvlilebas iwvevs. 

6. ara aqvT; bunebrivi zonebi erTmaneTSi gadadian da ZiriTadad ganeduri mimarTulebiT 

vrceldebian. 

7. stepebi da savanebi soflis meurneobis ganviTarebisaTvis nayofieri niadagiTa da xelsayreli 

klimaturi pirobebiT gamoirCeva. 

8. mkacri klimaturi pirobebis gamo. 

9. mewyerebis, zvavebis, kldezvavebis gaaqtiureba; 

10. andebSi, radgan ufro maRali mTebia. 

II – 1 – d; 2 – g; 3- g; 4- g. 

III – b, d, e. 

IV – 1 – cunami; 2 – miwisZvra; 3 – zvavi; 4 – vulkani; 5 – mewyeri; 6 – Rvarcofi; 7 – wyaldidoba. 

V – 1 – erovnuli parki; 2 – botanikuri baRi; 3 – aRkveTili (rezervati); 4 – nakrZali; 5 – zoologiuri 

parki; 6 – bunebis Zegli 

Semajamebeli samuSao VII 

I – 1. daaxloebiT 300 -100 aTasi wlis win; 

2. afrika, evropa da azia. 

3. bunebrivi moZraoba Sobadobisa da sikvdilianobis maCveneblebs Soris sxvaobiT gamoiTvleba; 

4. meqanikuri moZraoba qveyanSi SemosulTa da qveynidan gasulTa raodenobebs Soris sxvaobiT 

gamoiTvleba; 

5. mosaxleobsi raodenobis teritoriis farTobze gayofiT; 

6. vake-dablobebze da zRvis an wyalsatevebis piras. 

7. monifunqciur qalaqs mxolod erTi funqcia aqvs, magaliTad sakurorto; polifunqciurs 

– ki ramdnime erTad. 

8. mosaxleobas, maT aRwarmoebas, demografiul maCveneblebs. 

9. 7 mlrd. 

10. azia. 

II – italiaSi - -6.6-10.8; aSS – 6.6-10.8; avtstralia - 6.6-10.8; ruseTi - 6.6-10.8; indoeTi – 16.1- 21.1; 

alJiri – 10.8 – 16.1 

III - 1 - b; 2 – d; 3 – g. 

100

IV 

130 

120 

kacebi qalebi 

101 

80 

7080 

6070 

5060 

4050 

3040 

2030 

1020 

010 

110 90 80 70 60 50 40 30 20 I0 I0 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130

იცვლება როგორც მასთან დაკავშირებული საფრთხეების ტიპები, ისე უსაფრთხოების ზომების დაცვის შესაძლებლობები. 

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი, ბუნებრივია, უნდა ითვალისწინებდეს როგორც 

საფრთხეებისა და მასთან გამკლავების, ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს. 

მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვან 

შესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის. 

X Sefaseba 

rekomendebuli ვ) შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 

საკლასო სამუშაო 

2. საშინაო დავალება 

3. შემაჯამებელი დავალება 

ფასდება შემდეგი ცოდნა8 და უნარები: 

1. პრობლემის გააზრება 

კომუნიკაცია 

სწავლა 

თანამშრომლობა 

საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა 

შემოქმედებითობა 

დროის ისტორიული გაგება 

გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა 

ისტორიული კვლევა 

გეოგრაფიული კვლევა 

სივრცეში ორიენტირება 

ისტორიული ეპოქის განცდა 

თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა 

შეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში: 

4. საკლასო სამუშაო 

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად 

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: 

თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით 

დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით 

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით 

განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით 

დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით 

ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით 

დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით 

ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით 

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით 

პრეზენტაციით 

დროის ლიმიტის დაცვით 

დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით 

ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 


ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება 

კავშირებისა და მიმართებების დადგენა 




პრობლემის გადაჭრა 


ისტორიული დროის გაგება 

გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა 

ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა 




კრიტიკული აზროვნება 

საშინაო დავალება 


ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 102 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით 



დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით

ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით 



დროის ლიმიტის დაცვით 


ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 









ისტორიული დროის გაგება 

გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა 






საშინაო დავალება 


ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით 



დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით 




წერითი ნამუშევრის შექმნით 

შემაჯამებელი შეფასება 9 

ფასდება შემდეგი უნარები: 

3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება 

პრობლემის გააზრება 

 










გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა 


9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, 

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების 

ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ. 

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: 

საკონტროლო წერა 

ტესტირება 

კითხვა-პასუხი 

თემა/ესე 

პრეზენტაცია 

პროექტი 

რეფერატი 

კვლევა 

დისკუსია/დებატები 

კონფერენცია 

103 

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები 

დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; 

ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 

10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; 

მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.

9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, 

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების 

ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ. 

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: 

საკონტროლო წერა 

ტესტირება 

კითხვა-პასუხი 

თემა/ესე 

პრეზენტაცია 

პროექტი 

რეფერატი 

კვლევა 

დისკუსია/დებატები 

კონფერენცია 

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები 

დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; 

ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 

10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; 

მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება. 

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები: 

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება 

მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა. 

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1 

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1 

შემოქმედებითი უნარი 1 

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0 

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0 

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1 

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0 

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1 

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1 

დროის ლიმიტის დაცვა 0 

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა 

ჯამი 6 

 

1. 

2. 

მოსწავლის სახელი, გვარი 

მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა 

ელემენტარული 

მისაღები 

ოსტატური 

1 ქულა 



1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი, ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები, 

ბუნდოვანია 

მარტივად აღსაქმელი 

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის გააზრებულია 

კარგად ორგანიზებული 

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა 

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს ერთი იდეიდან მეორეზე, 

შორის 104არის 

მარტივი, ზოგი 

გაუგებარი 

ორგანიზება ზრდის პროექტის 

ეფექტურობას 

3.შინაარსის ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, ძირითადად კორექტულია, 

მთლიანად კორექტული, 

კორექტულობა მცდარი ინფორმაცია, 

ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი 

ინფორმაციით 

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო 

4.ენობრივი ენობრივად გაუმართავი, ხშირი ენობრივად გამართული, მცირე ენობრივად გამართულია, 

3. 

4. 

5. 

6. 

7. 

8. 

9.

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1 

დროის ლიმიტის დაცვა 0 

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა 


მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა 

ელემენტარული 

მისაღები 

ოსტატური 




1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი, ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები, 

ბუნდოვანია 

მარტივად აღსაქმელი 

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის გააზრებულია 

კარგად ორგანიზებული 

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა 

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს ერთი იდეიდან მეორეზე, 

შორის არის მარტივი, ზოგი ორგანიზება ზრდის პროექტის 

გაუგებარი 

ეფექტურობას 

3.შინაარსის ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, ძირითადად კორექტულია, 

მთლიანად კორექტული, 

კორექტულობა მცდარი ინფორმაცია, 

ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი 

ინფორმაციით 

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო 

4.ენობრივი ენობრივად გაუმართავი, ხშირი ენობრივად გამართული, მცირე ენობრივად გამართულია, 

გამართულობა შეცდომებით 

შეცდომებით 

დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები 

5.კვლევა კვლევა არაეფექტურადაა 

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ კვლევა არის დაგეგმილი, 

დაგეგმილი, გამოყენებული ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად გამოყენებულია არაერთი წყარო 

წყაროები არ არის სანდო, 

არ არის გამოყენებული, 

და ანალიზი სიღრმისეულია 

ანალიზი ზედაპირულია 

შეზღუდული რაოდენობის 

წყაროებია გამოყენებული, 

ანალიზი მისაღებია 

6.თვალსაჩინოებე თვალსაჩინოებები ხშირად 

თვალსაჩინოებების კავშირი მრავალფეროვანი, შინაარსის 

ბი 

შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ შინაარსთან ნატელია, მაგრამ შესატყვისი, აკურატულად 

არის ჯგუფის მიერ შექმნილი ერთფეროვანია, 

შესრულებული 

7.შემოქმედებითო მცირე შემოქმედებითი ენერგიის ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის 

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, 

ბა 

დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან ორიგინალური აზრები, რაც სიახლე და თავისებური ხედვა, 

ეხმარება პროექტის უკეთ 

წარმოჩენაში 

რაც პროექტს საინტერესოს ხდის 

8.კავშირები არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია მოსაზრებები დაკავშირებულია ხდება მთავარი მოსაზრებების 

საგნებთან საგნებში, გვხვდება ფაქტების ერთი ან ორი საგნიდან მიღებულ დაკავშირება სხვადასხვა 

უზუსტო ინტერპრეტირება ცოდნასთან 

საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან, 

რაც მიუთითებს ჯგუფის 

მრავალი მიმართულებით 

კომპეტენტურობაზე 

9.დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებული 

დასკვნები ჩამოყალიბებულია დასკვნებში არის სიახლე 

დასკვნები 

კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ (ორიგინალობა), ლოგიკური 

არის მკაფიო 

კავშირი იგრძნობა კვლევასთან, 

ისინი მკაფიოდაა 

ჩამოყალიბებულია 

10.პრეზენტაცია ეფექტურად არ არის 

ბუნდოვნად აყალიბებს 

ნათლად ჩამოყალიბებული 

წარმოჩენილი პროექტის არსი, პროექტის არსს, იყენებს 

პროექტის არსი, მკაფიო 

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და თვალსაჩინოებებს, პასუხობს მეტყველება, აუდიტორიაზე 

პასუხების გაცემა, არ არის 

შეკითხვების უმეტესობას 

გათვლილი, ძირითადი იდეებია 

მიზნობრივად გამოყენებული 

გაშლილი, იყენებს 

თვალსაჩინოებები 

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს 

ყველა კითხვას 

რეფერატის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი 

ქულა. 

105

რეფერატის შეფასების რუბრიკა 

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1 

2.რეფერატის ორგანიზება 1 

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2 

4.ენობრივი გამართულობა 0 

5.კვლევა 2 

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1 

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1 

8.დასკვნები 1 


106 

მოსწავლის სახელი, გვარი 

დისკუსიის შეფასების რუბრიკა 

კონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებული 

ქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული). 

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა) 

მოსმენა ყოველთვის უსმენს და 

თვალყურს ადევნებს 

ორატორს 

საუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და 

უყურებს მსმენელებს 

არავერბალური 


შეუძლია ეფექტურად 

აღიქვას და გამოიყენოს 

არავერბალური 

კომუნიკაციის ფორმები 

(თვალით, ჟესტებით, 

გამომეტყველებით, ხმით) 

მონაწილეობა უჩვენებს ინტერესს 

დისკუსიის თემისადმი 

საჭირო კომენტარებითა და 

აზრების გამოთქმით 

კოოპერაცია თანამშრომლობს 

თანაკლასელებთან, აცლის 

სხვებს აზრის გამოთქმას 

და იცავს დისკუსიის 

წესებს 

მოსაზრების 

არგუმენტირება 

წარმოჩენილი პროექტის არსი, 

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და 

პასუხების გაცემა, არ არის 

მიზნობრივად გამოყენებული 

თვალსაჩინოებები 

მოსაზრება ორიგინალურია 

და გამყარებულია 

ფაქტებით, ცნებებით. არის 

ლოგიკური კავშირი 

საკითხთან 

1. 

ხშირად უსმენს და უყურებს 


ძირითადად მეტყველება 

გასაგებია და უყურებს 

მსმენელებს 

ხშირად შეუძლია დაამყაროს 

არავერბალური კონტაქტი 

ძირითადად გამოხატავს 

ინტერესს. კომენტარები და 

აზრები ყოველთვის არაა 

თემის შესატყვისი 

ძირითადად თანამშრომლობს 

თანაკლასელებთან, ზოგჯერ 

ერთვება სხვის საუბარში, 

ძირითადად იცავს დისკუსიის 

წესებს 

მოსაზრების გასამყარებლად 

გამოყენებულია სადავო 

ფაქტები და ცნებები 

იშვიათად უსმენს და უყურებს 


მეტყველება არამკაფიოა, 

მსმენელებს უჭირთ გაგება 

იშვიათად იყენებს არავერბალურ 

კომუნიკაციის ფორმებს 

მცირე ინტერესი აქვს. არ 

გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს 

თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო 

თემას 

იშვიათად თანამშრომლობს და 

იცავს დისკუსიის წესებს 

მოსაზრება მოკლებულია 

ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და 

არ არის გამყარებული ფაქტებით 

10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება 

მაქსიმალური 2 ქულით. 

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში: 

დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’. 

ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი; 

პროექტის არსს, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს, პასუხობს 

შეკითხვების უმეტესობას 

პროექტის არსი, მკაფიო 

მეტყველება, აუდიტორიაზე 

გათვლილი, ძირითადი იდეებია 

გაშლილი, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს 

ყველა კითხვას 

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი 

ქულა.

ქულით. 

სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიული 

ინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასის 

ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან. 

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში: 

წარმოადგინეთ თემა - ,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება‖, 

ა) განიხილეთ შემდეგი საკითხები: 1) გერმანიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა, 2) ბუნებრივი რესურსები, 3) მოსახლეობა 

(სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, მიგრაცია, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) 4) ეკონომიკური მდგომარეობა 

(მეურნეობის დარგები, ტრანსპორტი), 5)პოლიტიკური მდგომარეობა (პოლიტიკური სტრუქტურა). 

ბ) იმსჯელეთ და გამოიტანეთ დასკვნები (ქვეყნის ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე და მისი განვითარების მომავალი 

პერსპექტივები). 

შეფასების კრიტერიუმები 

განიხილავს 

პირველ ხუთ 

საკითხს 

იცავს 

შინაარსობრივ 

თანამიმდევრობ 

ას 

ავლენ 

ს ანალიზისა 

და კრიტიკულ 

აზროვნებს 

0-1 

-2 

0 ქულა - ზედაპირულად 

განიხილავს მხოლოდ ერთ ან 

ორ საკითხს 

0-1 0 ქულა - 

არათანამიმდევრულად 

გადადის ერთი საკითხიდან 

მეორეზე. 

0-2 0 ქულა - 

ყურადღებას ამახვილებს 

მხოლოდ ფაქტებზე, არ 

ავლენს კრიტიკული 

1 ქულა - განიხილავს 

დავალებაში მოცემული 

საკითხების ნახევარზე მეტს 

107 

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე 

საკითხს 

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად 

განიხილავს საკითხებს 


აანალიზებს ერთ-ორ 

საკითხს და მათ მიმართ 

გამოხატავს საკუთარ 


მოსწავლე აანალიზებს 

მასალაში მოცემულ საკითხებს, 

გამოხატავს მათთან 

უნარს აზროვნების უნარს. დამოკიდებულებას დაკავშირებით საკუთარ 

პოზიციას 

იყენებს 

0-1 0 ქულა - თვალსაჩინოება არ ------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს 

თვალსაჩინოებე არსებობს ან ძალიან მწირია 

მრავალფეროვანი 

ბს 

თვალსაჩინოება 

საუბრობს 0-1 0 ქულა - საუბრობს 

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით, 

გარკვევით და 

გაურკვევლად, ჭირს აზრის 

გამართულად მეტყველებს 

გამართულად 

გამოტანა 

პასუხობს 

დასმულ 

კითხვებს, 

ავლენს 

შესწავლილი 

საკითხების 

ცოდნას 

იცავს დროის 

ლიმიტს 

გამოაქვს 

დასკვნა/ები 

0-1 0 ქულა-საერთოდ ვერ 

პასუხობს აუდიტორიის მიერ 

დასმულ კითხვებს, 

0-1 

0-1 

-2 

0 ქულა - არ იცავს დროის 

ლიმიტს 

0 ქულა - 

ვერ გამოაქვს 

დასკვნა/გამოაქვს 

არადეკვატური დასკვნა/ები. 

1ქულა 

გამოაქვს გარკვეული 

დასკვნები, მაგრამ ვერ 

ასაბუთებს მათ. 

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს 

კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და 

ანალიზის უნარს 

1 ქულა - დროის ლიმიტი 

დაცულია 

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო 

დასკვნები, განმარტავს მათ 

სოციალურ-ეკონომიკური 

კონტექსტის და მნშვნელოვანი 

ფაქტორების გაანალიზების 

საფუძველზე, მსჯელობა 

საინტერესოა და დამაჯერებელი. 

სტანდართან შესაბამისობა - შემაჯამებელი დავალება შესაბამისობაშია XI კლასის გეოგრაფიის სტანდარტის მეორე შედეგთან: 

გეო.XI.2. მოსწავლეს შეუძლია სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის გლობალური პრობლემების ანალიზი. 


თავი XXXVI 

საგნობრივი კომპეტენციები დაწყებით საფეხურზე 

IV კლასი 

სამოქალაქო თავდაცვა და უსაფრთხოება (მოძრაობის უსაფრთხოება) 


პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები 

უსაფ. IV. 1. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს 

უსაფრთხოდ მოძრაობის წესები. 

უსაფ. IV. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს 

ხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებში 

უსაფრთხოდ ქცევის წესები. 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები 

უსაფ. IV. 3. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს უჩვეულო 

ვითარებაში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები.

geografiuli saSualebebis gamoyeneba da Seqmna 

nimuSi #1 

elementaruli (1-4) 

1. rukis kiTxva _ wakiTxuli informacia erTi an ramdenime elementisagan Sedgeba. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ uWirs adekvaturi monacemebis Segroveba 

an misi informacia arasandoa 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ simboloebi ZiriTadad uzustodaa datanili da 

informacia ar aris sando. ar aqvs saTauri da legenda 

saSualo (5-7) 

1. rukis kiTxva _ esaWiroeba miTiTebebi, rogor moipovos saWiro informacia, mopovebuli 

informacia arasrulia da zogjer uzusto. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ ereva saSualebebis Tematuri daniSnuleba. 

srulad ver moipovebs da amuSavebs informacias. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ zogi simbolo ar aris saTanado adgilas datanili 

da informacia arazustia an ar aris srulad aRqmadi. aqvs saTauri, legenda araa sruli. 

sanimuSo (8-10) 

1. rukis kiTxva _ damoukideblad da srulad moipovebs informacias. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ asxvavebs sxvadasxva tipis saSualebas 

Tematikis mixedviT da SeuZlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. informaciis Sedareba, 

ranJireba da interpretireba teqstad an sxva saSualebad. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ informacia daaqvs saTanado adgilas, simboloebis 

swori gamoyenebiT, da aqvs saTauri da legendis sxva elementebi. datanili informacia 

kargad aRqmadia. 

108

nimuSi #2 

niSani 1-4 5-7 8-10 

rukis kiTxva, 

wyaroze muSaoba 

geografiuli 

saSualebebis 

gamoyeneba 

geografiuli 

saSualebebis 

Seqmna 

wyaros mTavari 

sakiTxis (sakiTxebi) 

da avtoris 

mizne bis gansaz 

Rvra 

wakiTxuli info rmacia 

erT an 

ram denime eleme ntisgan 

Sedgeba. 

uWirs adekvaturi 

monacemebis 

Segro veba an misi 

informacia 

arasandoa. 

simboloebi ZiriTadad 

uzustodaa datanili 

da info rmacia 

ar aris sa ndo, ara 

aqvs saTauri da 

legenda. 

ar cdilobs, 

gansazRvros 

wyaros mTavari 

sakiTxi. 

esaWiroeba miTiTebebi, 

rogor moipovos 

saWi ro informacia, 

mopovebuli informacia, 

arasrulia da 

zogjer uzusto. 

ereva saSualebebis 

Te maturi daniSnuleba, 

srulad 

ver moipovebs da 

amuSavebs informacias. 

zogi simbolo ar aris 

saTanado adgilas datanili 

da info rmacia 

arazustia an ar aris 

sruli, legenda araa 

sruli. 

zogadad aRwers erTerT 

sakiTxs, romelsac 

exeba wyaro. 

109 

damoukideblad da sruliad 

moipovebs informacias. 

asxvavebs sxvadasxva 

tipis saSualebas Tema - 

tikis mixedviT da Seu- 

Zlia maTgan saWiro 

informaciis mopoveba. 

inofrmaciis Seda reba, 

ranJireba da inte r pretireba 

teqstad an sxva 

saSualebad 

informacia daaqvs saTanado 

adgilas simbo loebis 

swori gamo ye nebiT. 

daaqvs saTauri da legendis 

sxva elementebi. 

datanili informacia 

kargad aRqmadia. 

gansazRvravs mTavar 

sakiTxs, esmis avtoris 

miznebi, gamoaqvs wyarodan 

meoradi informacia.

argumentirebuli geografiuli Temis Sefasebis cxrili 2 

Tezisi 

niSani 1-2 3-5 6-7 8-10 

Tezis gamyarebaargumentebiTadamagaliTebiT 

sawinaaRmdego 

mosazrebis 

ganxilva 

Temis 

organizeba 

enobrivi 

mxare 

ar aris Tezisi. 

ar aris argumentebi 

da magaliTebi. 

ar aris naxsenebi 

arc erTi sawinaaR 

m dego mosazreba. 

Tema ar aris 

organizebuli. 

aris Zalian bevri 

gramatikuli 

Sec do ma; winadadebebi 

xSirad 

gaumarTavia. 

Tezisi aris 

bundovani. 

aris erTi an ori 

argumenti, magram 

ver amyarebsTeziss. 

naxsenebia sawinaaRmdegomosazreba, 

magram ar 

aris axsnili. 

Tema organizebulia, 

magram xandaxan 

scildeba 

sakiTxs; xandaxan 

abzacebi ar aris 

gamoyofili. 

aris gramatikuli 

Secdomebi; winadadebebi 

zo gjer 

ar aris kar gad 

gamarTuli. 

110 

Tezisi kargadaa 

Camoyalibebuli. 

aris argumentebi, 

romlebic amya rebs 

Teziss, magram 

ar aris moyvanili 

Sesabamisi ma galiTebi 

ganxilulia sawinaaRmdegomosazrebis 

mizezebi, 

magram ar aris axsnili, 

Tu ratom 

aris sakuTa ri Se - 

xe duleba swori. 

Temas aqvs erTmaneTisgan 

kargad 

gamijnuli Sesavali, 

ZiriTadi 

na wi li da daskvna; 

abzacebi rogorc 

wesi gamoyofilia. 

aris zogierTi 

gramatikuli Secdoma;punqtuacia 

ar aris yovelTvis 

daculi. 

Tezisi kargadaa 

Camoyalibebuli. 

Tezisi gamyarebulia 

argumentebiTa da 

magaliTebiT . 

amomwuravadaa 

ganxiluli sawinaaRmdegomosazrebis 

mi ze zebi da 

axsnilia, Tu ratom 

aris sa ku Tari 

Sexedu leba swori. 

Tema kargad aris 

organizebuli: 

Sesavali aRZravs 

mkiTxvelis interess, 

SesavalSive 

gadmocemulia Tezisi, 

aqvs ZiriTadi 

nawili, romelSic 

abzacebi kargad 

aris gamoyofili; 

aqvs daskvna, 

romelSic Sejamebulia 

Temis Ziri- 

Tad nawilSi ganxiluli 

argumentebi 

ar gvxvdeba gramatikuli 

Secdomebi; 

winadadebebi 

kargad gamarTulia; 

TiTqmis ar aris 

pun qtuaciuri Secdomebi; 

sityvebi 

kargad aris SerCe uli; 

ar vxvdebiT 

bevr Jargonsa da 

xatovan gamoTqmas 

(Footnotes). 

2 

maswavlebels SeuZlia, Seajamos xuTive kriteriumSi mis mier dawerili qulebi da miRebuli ricxvi 

gayos xuTze. am SemTxvevaSi moswavlis naSromi fasdeba miRebuli ricxviT. 

maswavlebels niSnis gamoyvanisas aseve SeuZlia, romelime kriteriums an kriteriumebs (mag.: pirvel, 

meore da mesame kriteriums) mianiWos meti mniSvneloba.

codnisa da unar-Cvevebis monitoringisa da Sefasebis sqema 

VII klasis moswavleTa geografiis codnisa da unar-Cvevebis monitoringisa da SefasebisaTvis 

maswavleblebs did daxmarebas gauwevs qvemoT mocemuli Sefasebis cxrili. aRniSnuli forma 

SegiZliaT gamoiyenoT rogorc TiToeul Semajamebel gakveTilze, aseve nebismier sagakveTilo 

procesSi semestrisa da saswavlo wlis bolos. Sefasebis mocemuli sqema TvalsaCino warmodgenas 

giqmniT klasSi TiToeuli moswavlis mier miRweul Sedegze, rac Tqveni misaRwevi Sedegis 

ZiriTadi indikatoria. 

qvemoT mocemuli sqema mxolod nimuSia, romelic saxelmZRvaneloSi mocemuli mesame Tavis 

– òrientireba~ – Seswavlis Semdeg Catarebuli Semajamebeli gakveTilis an testebis Semdeg 

ivseba. msgavsi sqemebi VII klasis standartis gaTvaliswinebiT Tavad SegiZliaT SeqmnaT, rac xels 

SegiwyobT moswavleTa rogorc ganmaviTarebeli, ise ganmsazRvreli SefasebisaTvis. amave dros 

TvalsaCinod dainaxavT Tqven mier miRweul Sedegsac: Tqveni muSaobis Zlier da sust mxareebs. 

moswavlis saxeli 

da gvari 

koordinatebis gansazRvra 

obieqtis moZebna 

koordinatebiT 

mimarTulebis gansazRvra 

Sefasebis sqema 

ganfenilobis gansazRvra 

siRrmeebis gansazRvra 

111 

simaRlis gansazRvra 

geografiuli informaciis 

moZieba 

geografiuli informaciis 

interpretacia 

mdebareobis Sedareba 

konkretul rukaze 

muSaoba 

qulebi 

1. amilaxvari givi + + + + + + + + + + 10 

2. gamyreliZe nona + + – – + + + + + + 8 

3. lemonjava salome – – + + + – + + + + 7 

4. samadaSvili natalia + + + + + + + + + – 9 

5. xaCiaSvili nino + + + + + – – – + – 6 

klasis moswreba (%) 80 80 80 80 80 80 80 80 80 60

XI TviTSefaseba 

GganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba. 

TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan 

(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiur TviTSefasebamde (dabali TviTSefaseba). 

TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebis 

Camoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeT saku- 

Tari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkvios sakuTar 

sust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi. 

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi, 

perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyos 

Semdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ra 

gavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S. 

TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdeg 

moswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebi 

adareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswavlebeli 

sTxovs moswavleebs axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi. 

aseve, SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momaval 

semestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba. 

maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRwevlobis 

SemTxvevaSi. 

TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebulebas. 

moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba. 

moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba; 

TviTSefasebis kiTxvari: 

1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde; 

2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas? 

3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas? 

4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze? 

5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba? 

6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierToba 

swavlis procesSi? 

7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze: 

a) maswavleblis saubris mosmenas; 

b) msjelobas, diskusias; 

g) jgufebSi muSaobas; 

d) kiTxvas: 

e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas; 

v) sxva saqmianobas. 

moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelic 

amave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas: 

kiTxva ki ara miWirs Sefaseba 

gakveTili iyo kargad organizebuli 

gamoyenebuli masala iyo saintereso 

gakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli 

damatebiTi masaliT 

maswavlebeli iyo moswavleze orientirebuli 

maswavleblis Sefaseba iyo samarTliani 

maswavlebeli iyi mkacri, ramac xeli SemiSala 

gakveTilis Temis SeswavlaSi 

gakveTils maRal Sefasebas vaZlev 

ris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze 

(mokle komentari) 

112

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuri 

codna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan 

urTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba. 

magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis, 

ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris 

damyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqturi da Sedegis momtania. albaT TviT 

maswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an piriqiT warmatebulobis 

gaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT 

bevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic ara erTxel 

dafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT 

pedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis, 

man ase gvipasuxa: 

`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT realuri 

Sedegi unda miviCnioT da is ara mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi unda davinaxoT. 

mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da an siamayes da bednierebas moggvris, 

an guls gatkens.~ 

GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogis 

warmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis. 

CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an àra~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeul 

punqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeT 

daskvnebi: 

1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols. 

2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba. 

3. adamianebis mimarT var yuradRebiani. 

4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad. 

5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWiro Tu 

gaxda. 

6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi. 

7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTan 

yofna saintereso da saxalisoa. 

8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelic 

damexmareba muSaobaSi. 

9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli da 

warmatebis momtani Tvisebebi. 

10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane- 

Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba. 

11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yoveldRiurad 

amis keTebis survili ar miqreba. 

12. me ar vvardebi prostraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs. 

SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba da 

daskvnis gamotana. 

13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiT 

moveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svilebze. 

14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specialuri 

literaturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva. 

15. araferi ar maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika. 

16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi. 

17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs. 

18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba. 

19. sakuTari sixalisiT sixaruliT, SeupovrobiT da dainteresebulebis piradi magaliTiT 

me SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle. 

113

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb rame axals, sainteresos. amitom isini ar 

meSvebian gagrZelebis moTxovniT. 

21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebis 

dReebs. 

22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTan 

Sexvedras. 

23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTaven 

da madlierebiT iReben rCevas. 

24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixa- 

ruli. 

25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi, 

bilikebi. 

26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxeb 

vicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebode 

cxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi. 

27. vcdilob, adamianze arasdros ar vilaparako cudad. 

28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan. 

29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze. 

30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miRwevasa 

da upiratesobaze. 

31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT, 

SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini. 

32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdeg 

ganvicdi kmayofilebis grZnobas. 

33. me pativs vcem Cems kolegebs. 

34. vcdilob viyo gulaxdili, magram: 

• yovelTvis vambob simarTles; 

• mxolod nawilobriv vambob simarTles. 

35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleqtivis 

azrs 

36. arasodes davcini bavSvebs. 

37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas. 

38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi. 

39. miyvars kargad Cacma. 

40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea. 

41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani. 

42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad. 

43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, bavSvi rom gaTavisufldes kompleqsebisgan da 

gamoavlinos sakuTari niWi da unari. 

114

mzis energia adamianis samsaxurSi 

XII damatebiTi masala 

mzis energiis gamoyenebis problema didi xania dgas mecnierebis winaSe, radgan mze energiis 

dauSreteli wyaroa. 

rodesac dasavleTis bevr qveyanaSi energetikulma krizisma ifeTqa, kacobriobam pirvelad 

igrZno, rom wiaRiseuli saTbobis maragi amouwuravi rodia da saWiroa energiis axali wyaroebis 

Zebna. amasTan, ukanasknel wlebSi Zalze gamwvavda sakiTxi garemos dacvis Sesaxeb. mecnierebma 

gamoTqves azri bunebis mosalodneli katastrofis safrTxis Sesaxeb. am varaudis safuZveli isaa, 

rom miwis wiaRidan mopovebuli saTbobis wvis Sedegad atmosferoSi naxSirorJangis koncentracia 

(dagroveba) TandaTan izrdeba, ramac SeiZleba gamoiwvios saerTo gaTboba da polaruli yinulis 

gadnoba. warmoiSva meore varaudic: warmoebis, transportis, energetikuli danadgarebisa da 

dedamiwis qanebis gamofitviT gamowveuli mtveris myari nawilakebis raodenobrivi zrda atmosferoSi 

Seamcirebs dedamiwis zedapiramde miRweuli mzis energiis raodenobas. Tu dedamiwis temperatura 

Seicvleba Tundac 10-iT, es sruliad sakmarisi iqneba dedamiwis zedapirze izoTermebis 

(haeris erTnairi saSualo temperaturis adgilTa SemaerTebeli xazebi rukaze) 260 kilometriT 

gadasaadgileblad. Seicvleba raionebis ganeduri mdebareoba. amitom kacobriobis winaSe dadga 

mzis energiis gamoyenebis sakiTxi. igi energiis uaRresad sufTa saxes warmoadgens. misi gamoyenebiT 

garemo ar gaWuWyiandeba da Cveni planetis siTburi balansi ar dairRveva. 

mzis energiis wyaro praqtikulad amouwuravia. dedamiwa Rebulobs udidesi simZlavris sxivur 

nakads. ase magaliTad, dedamiwa erT wamSi mzisgan Rebulobs 1,76 – 1024 erc energias. es energia 

siTbod rom gveqcia, gautoldeboda 12 000 milion t. qvanaxSiris wvis Sedegad gamoyofil siTbos 

raodenobas. amdenad, am kolosaluri energiis Tundac mcire nawilis praqtikul gamoye nebas 

udidesi saxalxo sameurneo mniSvneloba aqvs. arada, mzis yoveli gamouye nebeli sxivi dakargu- 

lia. 

mzis energiis gamoyeneba warmoebs specialuri danadgarebiT _ helioaparatebiT. helioapa- 

ratebis gamoyeneba ki SesaZlebelia saxalxo meurneobis mraval dargSi: gaTbobisaTvis, cxeli 

wylis momaragebisaTvis, haeris kondicire bisa (sawarmoo da sazogadoebriv sadgomebSi garkveuli 

klimaturi pirobebis dacva) da soflis meurneobaSi produqtebis SrobisaTvis _ wylis gasamtkna- 

reblad da a.S. 

cxelwyalmomaragebis sistemam mzis brtyeli koleqtorebis safuZvelze farTo gavrceleba 

pova israelSi, avstraliaSi, iaponiaSi, samxreT amerikasa da aSS-Si. evropaSi moqmedebs sakmaod 

didi eqsperimentuli danadgarebi saxle bis gaTbobisaTvis, wylis SeTbobisa da sacurao auzebisaTvis. 

mzis gaTbobis kargad daproeqtebul sistemas SeuZlia daakmayofilos Tboenergiis wliuri 

moTxovnilebis 50-70 procenti. 

safrangeTSi mzis energiam gansakuTrebiT farTo gamoyeneba pova cxelwyal mo maragebis 

sistemaSi. 

araxelsayreli klimaturi pirobebis miuxedavad, mzis energiis gamoyenebis problemebiT 

dainteresdnen germaniis federaciul respublikaSi. q. kiolnSi 1977 wlidan muSaobs Ria sacurao 

auzi, romlis gaTbobis da cxeli wyliT momaragebis sistema mzis energias iyenebs. aq dadgmulia 

evropaSi yvelaze didi farTobis (1500 kvadratuli metri) mqone mzis koleqtori. 

mzis energiam farTo gamoyeneba pova rogorc energetikaSi, ise soflis meurneobaSi. kaliforniis 

(aSS) StatSi aSenda eqsperimentuli Tboeleqtrocentrali, romelic muSaobs mzis energiiT. 

sadgurze dayenebuli 1500 sarke koncentracias ukeTebs mzis sxivebs 86 metrian cilindrul 

koSkze. iq ki Tboenergia orTqlis turbiniT eleqtroenergiad gardaiqmneba. yirimSi funqcionirebs 

mzeze momuSave eleqtrosadgurs, romlis simZlavre 5 mg kvt-ia da wliurad 5,8 milion kilo- 

115

vat/saaT Yeleqtroenergias gamoimuSavebs. winaswari monacemebiT igi mogvcems 2000 tps-is (tona 

pirobiTi saTbobi) ekonomias. sazRva rgareTis praqtikidan cnobilia, rom mzis samtknareblebi 

farTod gamoiyeneba avstraliasa da saberZneTSi, egeosis zRvis kunZulebze. maTi mwarmoebloba 

ayvanilia 17-20 aTas litramde dRe-RameSi. 

mzis energia farTod gamoiyeneba medicinaSi. cnobilia mzis samkurnalo refleqtorebi, 

romlebic patara sarkeebisgan Sedgeba da romelTagan arekli li mzis aTinaTebi Tavmoyrilia erT 

adgilze. Zlier koncentrirebuli (mogroveba, Tavmoyra) mzis sinaTlis mokle impulsebi efeq- 

turia sxvadasxva daavadebis samkurnalod. am aparatis avtorma, zuxSanma am meTodis moqmedeba 

Tavdapirvelad ixvebis kvercxebis winainkubaciur dasxivebisa da simindis Teslis gasaTbobad 

gamoiyena. am dros mozardis (wiwilebis) wona 10,5 proce niT matulobs, simindis mosavali ki 12- 

15 procentiT gaizarda. bostneuli kulturebis Teslis dasxivebisas mosavali matulobs 20-30 

procentiT, bambisa 7-10 procentiT, amasTan erTad umjobesdeba mosavlis xarisxic, izrdeba maTSi 

cilebis, Saqris, aminomJavebis da a. S. Semadgenloba. 

tbebis dedofali 

riwis tbis Crdilo-dasavleTiT xmeleTSi sakmaod Rrmad SeWrili ube. am ubeSi riwis mexuTe 

Senakadi Caedineba. tbis eqvsi Senakadidan yvelaze grZeli da wyaluxvia mdinare laSifse, romelic 

kavkasionis Txemis maxloblad iRebs saTaves. laSifses auzSi mdebareobs silamaziTa da mineraluri 

wylebiT cnobili kurorti avadxara. Tvalwarmtacia laSifses xeoba. mis saTaveSi ramdenime 

firuzisferi myinvaruli warmoSobis tbaa. mdinare avadxaras erT-erT Senakads gzignas _ sakmaod 

mozrdili da gemrieli kalma xiT cnobili Rrma mzis tba asazrdoebs. 

riwis warmoSobis Sesaxeb mravali legenda Tu Tqmuleba arsebobs. erT-e rTi aseTia: mdinare 

laSifses xeobaSi qvrivi qali ricxa cxovrobda. erT mSvenier dRes ricxa wavida TavadTan bavSvebisaTvis 

puris saTxovnelad, magram Tavadma ricxa upurod gamoistumra. maSin ise xmamaRla 

dawyevla ricxam Tavadi, rom iqve mdebare fSegiSxas mTa orad gaiyo. naxevari Camoiqca da Tavadi 

Tavisi karmidamoTi qveS Caitana. nazvavma mdinare laSifses gza gadauRoba, Seaguba igi da gaCnda 

tba. 

sxva legendebic analogiuria da maTSi fSegiSxas Camongrevazea laparaki. 

ukanasknelma samecniero eqspediciam, romelmac tbis warmoSobis Sesaxeb xalxuri legendis 

simarTle daamtkica, gansazRvra misi asaki. igi daaxloebiT 300 wlisaa. Tavis warmoSobas tba 

Zlier miwisZvras unda umadlodes, romlis drosac Camoiqca mTa fSegiSxa. Camoqcevis Sedegad 

warmoSobilma lodebma mdinare laSifses xeobamde miaRwia da 100 metrze maRali kaSxaliT gada- 

Roba igi. mTis Camoqcevas, miwisZvris garda, imanac Seuwyo xeli, rom fSegiSxas kirqviani masivi 

dacxriluli iyo napralebiTa da karstuli siRruveebiT, romelTa warmoSoba kirqvebSi dResac 

intensiurad mimdinareobs. kirqvebisagan agebuli mTis analogiuri Camoqceva am ramdenime aTeuli 

wlis winaTac moxda, ris Sedegad warmoiSva amtyelis tba (1891 w.). 

riwis tbis sigrZea 2,5 kilometri, sigane 270 metridan 670 metramde, siRrmiT ver Seedreba 

verc vrceli faravani da verc boboqari tabawyuri, verc yelis tba da verc riwis umcrosi Zma 

_ amtyeli. civi wylebi SeaqvT mis tbaSi mis Senakadebs, magram wylis zedapiri zafxulSi 18-20 

gradusamde mainc Tbeba, siRrmeSi ki temperatura swrafad ecema da fskeris maxloblad 4,5_5,0 

gradusamde Camodis. civi wylis gamo uyvars igi forejebian kalmaxs, romelic tbaSic da mis SenakadebSic 

sakmaod bevria, sxva Tevzs aq verc naxavT. 

riwis tba zRvis donidan 884 metrze mdebareobs. misgan gamoedineba mdinare iufSara, romelic 

naxevari kilometris Semdeg dedamiwis wiaRSi ikargeba da ori kilometris gavlis Semdeg isev zedapirze 

amodis da mdinare bzifs uerTdeba. riwas, rogorc silamaziT, ise turistebis raodenobiT 

msoflioSi badali ara hyavs. yovelwliurad mas or milionze meti turisti stumrobs. 

stiqiuri zarali 

stiqiuri ubedurebiT gamowveuli msoflio ekonomikuri zarali yovelwli urad daaxloe- 

116

iT 30 miliard dolars Seadgens. aqedan 20 miliardi uSualod danakargze modis, 10 miliardi ki 

stiqiuri ubedurebebiT gamowveuli zaralis gadasafaravi xarjebia. kacobriobisaTvis yvelaze 

didi zianis mota na SeuZlia wyaldidobebs (40 %), tropikul ciklonebs (20 %), miwisZvrebs (15 

%), gvalvas (15 %). garda amisa, aranakleb ziansa da adamianTa mravalricxovan msxverpls iwvevs 

grigali, yinvebi, didTovloba, mewyeri, zvavi. 

saqarTvelos daculi teritoriebi 

dRevandeli nakrZalebis Tu erovnuli parkebis prototipebi Soreul istoriul epoqebSic 

arsebobda. uZveles xelnawerebSi daculia cnobebi Zveli babilonis, indoeTis, saberZneTis 

`sakulto nakrZalebis~ Sesaxeb. herodotes mixedviT, Zvel egvipteSi arsebobda wyalsatevebi 

wminda cxovelebisaTvis da maT xelmyofs mkacri sasjeli moeloda. ikrZaleboda wminda yvavilebis 

mowyve ta, wminda tyeebSi fexis Sedgmac ki. Cvens qveyanaSi, dRemde Semonaxulia e.w xatis tyeebi. 

Sua saukuneebSi nakrZalebi, ZiriTadad samonadireo faunis SenarCunebis mizniT iqmneboda. 

XVI-XVIII ss-Si evropaSi daculi tyis 300-mde ubani arsebobda. maTi umetesoba mefeTa da feodalTa 

sakuTreba iyo. zogierTi nakrZali, mewyerTsaSiSroebis Tavidan asacilebladac arsebobda. 

mxolod XIX s-is miwuruls, roca adamianma gaiazra misi sameurneo saqmianobis Sedegad cxovelTa 

da mcenareTa sxvadasxva saxeobis gadaSenebis katastrofuli siswrafe, daiwyo zrunva SedarebiT 

xeluxlebeli bunebrivi raionebis SesanarCuneblad. 

1872 wels aSS-s kongresis gadawyvetilebiT, daarsda msoflioSi pirveli _ ielousTounis 

erovnuli parki, ris Sedegdac daculma teritoriebma SeiZines erovnuli, saxelmwifoebrivi 

mniSvneloba. XX s-is 20-ian wlebSi msoflioSi sul 19 erovnuli parki arsebobda. isini erTi mxriv, 

bunebis dacvis, xolo meore mxriv bunebiT `tkbobis~, mis wiaRSi dasvenebis mizniT iqmnebodnen, 

rogorc es aRniSnuli iyo ielousTounis parkis daarsebisadmi miZRvnil deklaraciaSi. 

Semdeg wlebSi daculi teritoriebis erovnuli sistemebis Seqmnas da gafarToebas gansakuTrebiT 

Seuwyo xeli bunebis dacvis saerTaSoriso sazogadoebrivi organizaciebis Seqmnam. 

erT-erTi maTgania bunebis dacvis msoflio fondi (WWF). 

XX s-is miwuruls daZabulma ekologiurma situaciam gamoiwvia samecniero interesis gamZafreba 

bunebis xeluxlebeli, ètalonuri~ teritoriebis mimarT. Cvens epoqaSi daculi teritoriebi 

warmoadgens farTomasStabiani samecniero kvlevebis arenas, amasTan mniSvnelovan rols 

asrulebs msoflio ekonomikaSi. sxvadasxva gamoTvlebiT, dacul teritoriebs amJamad xmeleTis 

1,6-2,0% uWiravs. 

saqarTveloSi bunebis dacvis tradiciebs mravalsaukunovani istoria aqvs. Zvel qarTul xelnawerebSi 

saintereso cnobebia Semonaxuli bunebis calkeuli obieqtebis samarTlebrivi dacvis 

Sesaxeb. Tamar mefis sigelebSi moxseniebulia `tyis mcvelni~, msgavsi Tanamdebobis arsebobis 

Sesaxeb gvamcnobs xelmwifis karis garigebac (XIV saukune). 

vaxtan I-is dros arsebobda e.w. yoruRebu, anu ama Tu im mizniT daculi teritoriebi _ 

`sanadiro alagebi~. aseT adgilebSi akrZaluli iyo xis Wra, frinvelebis, gansakuTrebiT ki mtacebelTa 

budeebis moSla, nadiroba. ioane bagrationis sjuldebaSi (qarTl-kaxeTis samefos saxelmwifoebrivi 

reformebis proeqti, XVIII saukune) vkiTxulobT: ` agreTve iyo sanadiroTa tyeTa 

da mindorTa ufrosi kaci. samefo sanadiroebi adgilni amas ebaros. uamisod vervin inadirebdis 

iqi...~ 

saqarTveloSi pirveli nakrZali, am sityvis Tanamedrove gagebiT, 1912 wels daarsda lagodexSi. 

1950 wlamde nakrZalebis raodenoba sakmaod gaizarda. Semdeg ki maT, SeiZleba iTqvas, 

sakmaod dramatuli bedi moelodaT: 1951 wels gaauqmes saqarTveloSi arsebuli yvela nakrZali. 

`represias~ mxolod erTi _ lagodexis nakrZali gadaurCa. 1957-59 wlebSi nakrZalebi TandaTan 

aRadgines, magram 1961 wels kvlav moxda zogierTi maTganis likvidacia. Telavi-yvarlis (9800 

ha), tyibulis wablis (1400 ha), Tavfaravnis (2400 ha), naRvarevis (300 ha), pontos muxisa da kidev 

ramdenime nakrZali aRudgeneli darCa, xolo sxvebi TandaTan kvlav Seiqmna 1966 da 1976 wlebSi. 

saqarTveloSi, amJamad 16 nakrZali, 2 erovnuli parki, 6 aRkveTili da 2 mravalmxrivi gamo- 

117

yenebis teritoria arsebobs. TiToeul maTganSi Taviseburi bunebrivi landSaftia daculi, 

romelTa mTlianobisa da TviTmyofadobis SenarCunebas didi mecnieruli, saganmanaTleblo da 

praqtikuli miznebi aqvs. 

1990 wlidan bunebis dacvis msoflio fondis (WWF) xelSewyobiT saqarTveloSi mimdinareobs 

daculi teritoriebis axali sistemis Camoyalibeba. qveyanaSi daculi teritoriebis arsebobis 

samarTlebriv safuZvels warmoadgens saqarTvelos parlamentis mier 1996 wels miRebuli kanoni 

`daculi teritoriebis sistemis Sesaxeb~. 

magram, bunebrivia, Cndeba kiTxva: social-ekonomikur krizisSi myofi qveynisaTvis zedmeti 

fufuneba xom ar aris axali daculi teritoriebis Seqmnaze fiqri? daculi teritoriebis organizeba 

xom ar Seamcirebs qveynis ekonomikur potencials? 

axali tipis daculi teritoriebis (erovnuli parkebis) daarseba niSnavs ara mis amoRebas 

sameurneo gamoyenebis sferodan, aramed am teritoriaze arsebuli bunebrivi resursebis 

tradiciuli, utilitaruli gamoyenebis SezRudvas. xdeba bunebaTsargeblobis formebis arsebiTi 

cvlileba. es ubani erTveba axal, gansakuTrebul sameurneo ciklSi, social-ekonomikuri TvalsazrisiT 

gacilebiT ufro rentabelurSi, vidre tradiciuli meurneobaa, radgan uzrunvelyofs 

mdgrad ekonomikur ganviTarebas. kapitaldabandebebis done aseT ubnebSi sakmaod mcirea, xolo 

miRebuli efeqti friad mniSvnelovani. erovnul parkSi nakrZalisagan gansxvavebiT, garemos dacva- 

SenarCunebasTan erTad, didi mniSvneloba eniWeba turizmisa da rekreaciis ganviTareba amaRlebs 

mxaris prestiJs, xels uwyobs adgilobrivi mosaxleobisaTvis saintereso da momgebiani dargebis 

ganviTarebas, qmnis sazogadoebis yvela wevris gaaqtivebisa da TviTgamovlenis SesaZleblobas. 

saTuTi, frTxili bunebaTsargebloba aranakleb rTulia, vidre meurneobis romelime dargis 

warmatebiT gaZRola, magram amasTanave Zalian momgebianicaa. magaliTad, bunebis wiaRSi dasvenebis 

organizacia mravali qveynis ekonomikis erT-erT mTavar mimarTulebad iqca. es dargi 

gansakuTrebiT mniSvnelovania ganviTarebadi qveynebisaTvis, sadac Semosavali saerTaSoriso 

turizmidan erovnuli biujetis mniSvnelovan nawils Seadgens. amitom msoflios mraval qveyanaSi 

ama Tu im raionis ekonomikuri potencialis Sefasebisas ukve didi mniSvneloba eniWeba mimzidvelobis 

maCvenebels anu veluri landSaftebisa da istoriuli RirsSesaniSnaobebis arsebobas. 

ekosistemebis SefasebiT amerikaSi erovnuli parkis organizebisaTvis daxa rjul yovel 1 

dolars 10-15 dolari mogeba moaqvs. 

`Cvens qveyanaSi mopovebuli almasebi mxolod pirobiTi faseulobebia, xolo teritoriebi, 

sadac veluri bunebaa SemorCenili, Cveni WeSmariti ganZia~, _ ase miaCniaT samxreT afrikis respublikaSi 

da arc Tu usafuZvlod. iq arsebul 17 erovnul parks qveynisaTvis yovelwliurad 

milionobiT Semosavali moaqvs. iaponelma specialistebma Seiswavles ra zogierTi tyis masivi, 

gamoitanes daskvna, rom maTi gamoyeneba rekreaciis mizniT 6-jer ufro momgebiani iqneba, vidre 

moWra da masalad gayidva. aSS-Si analogiuri gamoTvlebi Caatares makedoniis tye-parkisaTvis 

(virjiniis Stati). upiratesoba, ra Tqma unda, rekreacias mianiWes, radgan mas 15-jer meti mogebis 

motana SeeZlo. 

arsebobs sxva monacemebic daculi teritoriebis ekonomikuri efeqturobis Sesaxeb, romlebic 

tyeebis udides wyalgamwmend, niadagdamcav da klimatis maregulirebel rols asaxavs. magaliTad, 

zogierTi amerikeli mkvlevari 1 heqta ri farTofoTlovani tyis haeris gamwmend rols weliwadSi 

25 800 dolarad afasebs. erTi xis dReRamuri aorTqlebisas STainTqmeba 250 aTasi kkal siTbo, rac 

eqvivalenturia 10 kondicioneris muSaobisa 20 saaTis ganmavlobaSi. 1 heqtari tyis wyalgamwmendi 

funqcia weliwadSi 1000 dolaradaa Sefasebuli. 

magram rac unda didi iyos daculi teritoriis ekonomikuri mniSvneloba, igi ver Seedreba 

mis socialur da ekologiur rols. adamians xom bunebis gareSe arseboba ar SeuZlia. amitom unda 

davicvaT Cveni qveynis es udidesi saganZuri, winaaRmdeg SemTxvevaSi momaval Taobebs legendebi 

Tu SemorCebaT saqarTvelos Tvalwarmtac bunebaze. 

118

XIII damatebiTi literatura 

1. ardia m., margvelani g. `msoflios bunebrivi resursebi~. Tsu. Tb., 1998. 

2. bliaZe m., kereseliZe d. `geografia~ leqsikoni + cnobari (cnobari). Tb., 2011. 

3. gaeros modelireba – monawilis wignidan `saqarTvelos gaeros asociacia~. Tb., 2006. 

4. gvalia t. `geografiuli faqtorisa da qarTuli kulturis urTierTmimarTebis zogierTi 

sakiTxi~. Tsu. Tb., 1991. 

5. gogatiSvili S. `saqarTvelos ssr fizikuri geografiis qrestomaTia~. `gana Tleba~. Tb., 1986. 

6. vebsteri q. `gadaxede, Tqvi uari, Seamcire~. British Counuil Tb., 2007. 

7. maTureli i. `vaxuSti bagrationis kartografiuli memkvidreoba~. `saqarTvelo~. Tb., 1990. 

8. muranovi al. `planetis cisferi Tvalebi~. `nakaduli~. Tb., 1989. 

9. saqarTvelos daculi teritoriebis awmyo da momavali. WWF. Tb., 1997. 

10. `saqarTvelos geografia~. Tsu soxumis filiali. saqarTvelos geografiis kaTedra. Tb., 

1999. 

11. `saqarTvelos geografia~. Tsu, saqarTvelos geografiis kaTedra, n. elizbaraSvili, l. 

maWavariani da sxv. Tb., 2000. 

12. `saqarTvelos geografia~. saqarTvelos mecnierebaTa akademia, vaxuSti bagrationis saxelobis 

geografiis instituti. I da II nawili. `mecniereba~, Tb., 2000. 

13. qoCiaSvili d. `saqarTvelos geografia~. Tb., 2003. 

14. jaoSvili v. `saqarTvelos socialur-ekonomikuri geografia~. Tsu. Tb., 1996. 

saintereso vebsaitebi: 

www.wikipedia.org 

www.unece.org 

www.environmenthouse.ch 

www.atlapedia.com 

www.nationalgeographic.com 

www.google.com 

www.ecolex.org 

www.usborne-quicklinks.com 

www.geosite.com 

http://www.pedagonet.com/other/STRTGIE.htm 

http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001365/136583f.pdf 

http://www.dismoitic.net/Trois-categories-de-methodes-d.html 

http://www.sasked.gov.sk.ca/docs/francais/hygiene/elem/meth.html 

http://www.sasked.gov.sk.ca/docs/francais/hygiene/elem/metha.html 

http://www.learnline.de/angebote/methodensammlung/liste.php 

http://www.fachdidaktik-einecke.de/7_unterrichtsmethoden/hauptseite_unterrichtsmethoden.htm 

http://www.uni-koeln.de/ew-fak/konstrukt/didaktik/frameset_uebersicht.htm 

http://www.bpb.de/publikationen/03473755426377400322607236008220,0,0,Methodenkiste.html 

http://www.wcer.wisc.edu/archive/cl1/CL/default.asp 

http://www.sasked.gov.sk.ca/docs/health/health6-9/approach.html 

http://www.verbraucherbildung.de/projekt01/d/www.verbraucherbildung.de/methodenkoffer 

http://de.wikipedia.org/wiki/Liste_der_Unterrichtsmethoden 

http://www.neue-lernkultur.de/keynotes.php 

119

აქედან

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?