aurkibidea - irain eskola

Irain Eskola 

4. maila 

Virginia, Janire, Nerea, Ainhoa, Nahiara, Uxue 

Aimar, Beñat, Iker, Theo, Jorge, Xabier B. 

Jasone, Xabier L., Mikel, Ane, Leyre, Beatriz

AURKIBIDEA 

UGAZTUNAK _____________________________ 4 

HEGAZTIAK _____________________________ 10 

NARRASTIAK _____________________________ 16 

ANFIBIOAK _____________________________ 22 

ARRAINAK _____________________________ 27

iz. eta izond. ZOOL. Ornodunen subfilumeko zenbait animaliaz esaten da. 

Homeotermoak dira, eta gorputzeko tenperatura mantentzeko izerdi-guruinak eta 

ile ugari dituzte azalean. Ugatzak dituzte eta umeak esnea edoskiz elikatzen dira. 

Bihotzak lau barrunbe ditu eta arteria eta benetako odolak ez dira nahasten. 

Entzefaloa eta sentimen-organoak oso garatuta dituzte eta beste animaliek baino 

garapen psikiko handiagoa dute. Bere baitan prototerioen eta terioen subklaseak 

hartzen dituen Mammalia klasea osatzen dute.

TALDEA UGAZTUNA 

BALEA 

ZIRKULAZIO SISTEMA ITXI BIKOITZA / ODOL BEROA 

ARNASKETA BIRIKA ARNASKETA 

AZALA ILEA 

UGALKETA SEXUALA / BIBIPAROAK 

BIZILEKUA ITSASOAN 

ELIKADURA OROJALEA 

iz. ZOOL. Mistizetoen subordenako zenbait ugaztun zetazeoren izen arrunta. • 

balea gris. Udan Arktiko Ozeanoan eta neguan Mexiko eta Koreako itsasertzetan bizi 

dena (Eschrictius gibbosus). || balea urdin. Munduko animaliarik handiena da eta 30 m-ko 

luzera eta 120 t-ko pisua izatera hel daiteke (Sibbaldus musculus). || sardako balea edo 

euskal balea. Euskaldun arrantzaleek harrapatzen zutena. Gaur egun oso urria da 

(Eubalaena glacialis).


HARTZA 



AZALA ILEA 

UGALKETA SEXUALA / BIBIPAROA 

BIZILEKUA LEHORREAN 


iz. ZOOL. Urtsidoen familiako ugaztun karniboroen izen arrunta. Plantigradoak 

dira, handiak eta ipar hemisferioan bizi dira. • hartz arre. 1 m-ko altuera eta 2 m-ko luzera 

izan ditzake. Gautarra da batez ere, omniboroa, eta Europa, Asia eta Amerikan bizi da 

(Ursus arctos).


HIPOPOTAMOA 


ARNASKETA BIRIKA 

AZALA ILEA 


BIZILEKUA URETAN 

ELIKADURA BELARJALEA 

iz. ZOOL. Hipopotamidoen familiako ugaztun artiodaktilo eta herbiboroa, 4 m-ko 

luzera eta 4 t-ko pisua duena. Azal iluna, gorputz sendoa eta hanka motzak ditu. Afrikako 

ibaietan bizi da (Hippopotamos amphibius).


SAGUZARRA 

ZIRKULAZIO SISTEMA ITXIA BIKOITZA / ODOL BEROA 


AZALA ILEA 


BIZILEKUA AIREAN 

ELIKADURA HARAGIJALEA 

iz. ZOOL. Kiropteroen ordenako ugaztunen izen arrunta. Tamaina ertain edo 

txikikoak dira, besoetan hego-itxura duen mintz bat dute eta gehienak karniboroak dira. Ia 

mundu osoan bizi dira.


ORNITORRINKOA 



AZALA ILEA 

UGALKETA SEXUALA / OBIPAROA 

BIZILEKUA LEHORREAN ETA URETAN 


iz. ZOOL. Ornitorrinkidoen familiako ugaztun monotrematua, bere isats zabal eta 

zapala barne 50-60 cm inguru neurtzen duena. Ahoan ahatearenaren antzeko mokoa eta 

oin palmatuak dauzka. Obiparoa da eta Australia eta Tasmanian bizi da (Ornithorhynchus 

anatinus).

iz. eta izond. ZOOL. Ornodunen subfilumeko zenbait animaliaz esaten da. 

Oro har, gorputza adarkizko ezkatez estalia dute eta gorputz-adarrak 

dituztenean, azkazal sendoko bost hatz izan ohi dituzte. Birika bidezko arnasketa 

dute eta bentrikulua partzialki zatitua. Ernalketa barnekoa da kasu guztietan. 

Reptilia klasea osatzen dute.

TALDEA NARRASTIA 

DORTOKA 

ZIRKULAZIO SISTEMA ITXI BIKOITZA / ODOL HOTZA 


AZALA OSKOLA 




iz. 1. ZOOL. Testudinatuen eta kelonioen ordenetako narrastien izen arrunta. 

Tamaina eta pisu desberdineko animaliak dira, baina guztiek gorputza ia osoki babesten 

dien oskola dute. Barailean ez dute hortzik eta moko korneoa dute. Lehortarrak, 

itsastarrak edo ur gezatakoak dira, eta frugiboroak, omniboroak edo harrapariak izaten 

dira. Bizitza luzekoak eta obiparoak dira.


KAMALEOIA 



AZALA EZKATA 




iz. ZOOL. Kameleontidoen familiako narrasti saurioen izen arrunta. Alboetatik 

zapaldutako gorputza, elkarrekiko independenteki mugi daitezkeen begiak eta kolorez 

alda daitekeen azala dituzte. Zuhaitzetan bizi dira eta mihia jaurtiz ehizatzen dituzten 

intsektuez elikatzen dira. • kamaleoi arrunt. 25 cm ingurukoa, Afrikako iparraldean, Asia 

Txikian, Sirian, Mediterranearreko uhartetan eta Espainiako hegoaldean bizi da 

(Chamaeleo chamaeleon )

KOMODOKO HERENSUGE 




AZALA EZKATAK 




iz. ZOOL. Baranidoen familiako narrasti saurioa. 3 m-raino hazten da eta gaur egun 

bizi den muskerrik handiena da. Indonesian bizi da (Varanus komodoensis).


KROKODILOA 



AZALA EZKATA GOGORRA 




iz. ZOOL. Krokodilidoen familiako narrasti krokodilioen izen arrunta. Kaimanek 

eta gabialek baino mutur motzagoa dute eta goiko barailan beheko laugarren hortz-parea 

kokatzeko gune-pare bat dute. 10 m-raino hazten dira eta Afrika eta Amerikako ibaietan 

bizi dira.

TALDE NARRASTIA 

SUGEA 


ARNASKETA LARRUAZALA 

AZALA EZKATAK 




iz. ZOOL. Ofidioen subordenako narrasti eskuamatuen izen arrunta. Gorputz 

luzexka dute, ez dute hankarik eta herrestaka ibiltzen dira.

iz. ZOOL. Bipedoak, hegalariak eta homeotermoak diren eta lumaz 

estalitako gorputza, mokoa eta birika-arnasketa duten animalia ornodunen izen 

arrunta. Aurreko gorputz-adarrak hegoak dira eta atzekoak hankak. Gorputz 

fusiformea, bularreko muskulu sendoak, barrutik hutsak dauden hezurrak eta 

hegan egiteko beste hainbat adaptazio dituzte. Ugalketa arrautza bidezkoa da. 

Duela 150 milioi urte narrastietatik eboluzionatu zuten eta egun Aves klasea 

osatzen duten 8.600 espezie inguru ezagutzen dira.

TALDEA HEGAZTIA 

ARRANOA 



AZALA LUMA 




iz. ZOOL. Akzipitridoen familiako zenbait hegazti falkoniformeren izen arrunta. 

Moko eta atzapar sendoak dituzten hegazti harrapariak dira.


KOLIBRIA 



AZALA LUMAK 




iz. ZOOL. Trokilidoen familiako hegazti apodiformeen izen arrunta. Oso txikiak 

dira (zenbait espezie ez da 5 cm-tik pasatzen) eta oso aktiboak dira. Atzerantz hegan 

egiteko eta airean geldirik egoteko gai dira. Loreen nektarrez elikatzen dira eta Amerikako 

eskualde tropikaletan bizi dira.


OSTRUKA 



AZALA LUMAK 




iz. ZOOL. Estrutionidoen familiako hegazti estrutioniformea, 2 m-ko altuerakoa eta 

hego laburrak, lepo eta hanka oso luzeak eta bi behatzez hornitutako oinak dituena. 

Afrikako sabana eta basamortuetan bizi da. Korrika ibiltzen da.


PINGUINOA 



AZALA IRRISTAGARRIA 




iz. ZOOL. Esfeniszidoen familiako itsas hegazti inpeneen izen arrunta. Ez dute 

hegan egiten baina oso trebeak dira igerian eta hegoak hegats bilakatuta dituzte. Luma 

motz eta iragazkaitzak dituzte eta oinak palmatuak dira. Arrainez eta ornogabez elikatzen 

dira eta hego hemisferioko itsaso hotzetan bizi dira.


TXOLARREA 


ARNASKETA BIRIKA-ARNASKETA 

AZALA LUMAK 




iz. ZOOL. Plozeidoen familiako eta Passer eta Petronia generoetako hegazti 

paseriformeen izen arrunta. Txikiak dira eta lumaje arrea eta moko sendoa dituzte. • etxe- 

txolarre. Oso arrunta da hiriguneetan (Passer domesticus). || harkaitz-txolarre. Isurialde 

mediterranearrean bizi da, normalean hiriguneetatik kanpo (Petronia petronia).

iz. eta izond. ZOOL. Larba-aldian zakatzak eta heldu-aldian normalean 

birikak dituen ornodun anamniotoa. Indibiduo heldua lau hankaduna da eta 

ezkatarik gabeko larruazalaz hornitua egoten da. Igelak, apoak, uhandreak, etab. 

bere baitan hartzen dituen Amphibia klasea osatzen dute. 

Anfibio terminoa grekoko amphibios hitzetik dator eta "bizitza bikoitza" esan nahi 

du. Izan ere, mota honetako ornodunek bizitza bikoitza egiten dute, hau da, 

lurtar eta urtar dira aldi berean. Beren arrautza eta larbak uretan garatu ohi 

dira, nahiz eta oro har, anfibio gehienak lehorrean bizi izan. 

Guztiek dute beti hezetasunaren beharra, bestela hil egiten dira. Ia guztiek birika 

sinpleak dituzte, zaku-itxurakoak, baina batzuek larruazalean zehar edota ahoko 

mukosaren bitartez ere arnasten dute. Bihotza hiru gelatan zatitua dute eta 

gorputzeko tenperatura automatikoki egokitzen dute ingurunearen arabera. Ipar 

hemisferioko anfibioek loaldia iragaten dute neguan. Intsektu, zizare eta beste 

animalia txiki batzuk janez elikatzen dira.

TALDEA ANFIBIOA 

APOA 


ARNASKETA LARRUAZAL ARNASKETA 

AZALA BILUZIA 




iz. ZOOL. Anuruen ordenako ornodun anfibioa, igelaren antzekoa baina gorputza 

sendoagoa eta azala garatxoz betea duena. Burua zabala eta zapala, begiak irtenak eta 

bizkarrean pozoia jariatzen duten bi guruin ditu. Kolore arrea du eta emeak arrak baino 

handiagoak dira. Intsektu, larba eta araknidoz elikatzen da (Bufo bufo)


ARRABIOA 



AZALA BILUZIA 

UGALKETA SEXUALA 



iz. 1. ZOOL. Salamandridoen familiako anfibio kaudatua, 18 cm-raino hazten 

dena. Azala beltza da eta orbain horiz jantzia dago. Burua biribila da eta begi irtenak ditu. 

Parotoide guruinak oso nabariak dira eta substantzia toxiko bat jariatzen dute. 

Obobibiparoa da eta artropodo eta beste ornogabeez elikatzen da. Gautarra da eta oso 

arrunta (Salamandra salamandra).


NEGELA 


ARNASKETA LARRUAZAL ARNASKETA 

AZALA BILUZIA 




iz. ZOOL. Erranidoen eta hilidoen familietako anfibio anuruen izen arrunta. Azala 

leuna, atzeko hankak luzeak eta sendoak, aurrekoak motzak, eta begiak irtenak dituzte. 

Intsektu, araknido, molusku eta beste hainbat animalia txikiz elikatzen dira.


UHANDREA 


ARNASKETA BIRIKA-ARNASKETA / LARRUAZAL-ARNASKETA 

AZALA BILUZIA 


BIZILEKUA URETAN ETA LEHORREAN 


iz. 1. ZOOL. Kaudatuen ordenako eta Euproctus, Triturus eta Amphiuma generoetako 

anfibioen izen arrunta. Urari oso lotuta bizi dira, dimorfismo sexuala dute araldian eta 

animalia txikiz elikatzen dira.

iz. ZOOL. Uretako ornodun poikilotermoa, hegatsak dituena. Bihotza bi 

barrunbeduna da, arnasketa zakatzen bidezkoa eta gorputza ezkataduna, 

gehienetan isats-hegats batean amaitzen delarik. Arrainak klase estatusa zuen 

talde batean sailkatzen ziren, baina gaur egun plakodermoen, kondriktieen, 

osteiktieen eta agnatuen klaseetan banatuta daude.

TALDEA ARRAINA 

AMUARRAINA 

ZIRKULAZIO SISTEMA ITXI BAKUNA / ODOL HOTZA 

ARNASKETA ZAKATZ ARNASKETA 

AZALA EZKATAK 




iz. ZOOL. Salmonidoen familiako eta Salmo generoko arrain osteiktieen izen 

arrunta. 80 cm-rainoko gorputz luzexka eta obala eta aho zabala dituzte. Kolore 

askotakoak daude, baina eskuarki bizkar berdea eta sabelalde eta saihetsalde zurixkak 

dituzte eta gorputz guztia orban beltz eta gorriz josia dute. Sukaldaritzan oso preziatuak 

dira.


ITSAS ZALDIA 

ZIRKULAZIO SISTEMA ITXI BAKUNA / ODOL HOTZA 

ARNASKETA ZAKATZAK 

AZALA IRRISTAGARRIA 



ELIKADURA HARAGIJALEAK 

iz. ZOOL. Singnatidoen familiako eta Hippocampus generoko arrain osteiktieen izen arrunta. 

Zaldiarena gogorarazten duen gorputza dute, 20 cm-rainokoa eta hezur-plakez estalia eta espiralean 

kiribiltzen den isatsa. Atlantikoan eta Mediterraneoan bizi dira, itsasertzetik hurbil.


MARRAZOA 



AZALA EZKATAK 

UGALKETA SEXUALA / OBOBIBIPAROA 



iz. ZOOL. Lamnidoen familiako itsas arrain kondriktieen izen arrunta. Tamaina 

handi edo ertaina, isats-hegats heterozerkoa, bi bular-hegats pare, mutur konikoa eta hortz 

ugariz hornitutako barailak dituzte. Harrapariak dira eta batzuk arriskutsuak dira 

gizakiarentzat.


SARDINA 

ZIRKULAZIO SISTEMA ITXIA BAKUNA / ODOL HOTZA 


AZALA EZKATAK 




iz. ZOOL. Klupeidoen familiako arrain osteiktiea, 30 cm-rainokoa eta 

bizkarraldean berdexka eta sabelaldean zilar-kolorekoa den alboetatik zapaldutako 

gorputza duena. Ezkata handiak ditu gorputzean eta buruan ezkatagabea da. Itsasertzetik 

hurbil bizi da sarda handiak osatuz eta oso preziatua da (Sardina pilchardus).

BIBLIOGRAFIA 

- Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa, www1.euskadi.net/harluxet 

- Inguruaren Ezaguera 4, Giltza 

- www.google.es

aurkibidea - irain eskola

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?