BERRIAren estilo liburua - Kotalaia

Lan honek Berria estilo liburuan jasotako alderdi garrantzitsuenak bildu nahi ditu labur. Bederatzi orrialde hauetan
deontologia, idazkuntza, ortotipografia, onomastika, sigla zerrenda eta hiztegiaren ezaugarri nagusienak azpimarratuko
dira, komunikatzerakoan sor daitezken edozein zalantza argitzeko baliagarriak izango zaizkigunak. Idatzizko medioa
izanik idazkuntza atalari aparteko garrantzia eman zaio, gainerakoak bigarren mailan utziz.
1

Berria estilo liburua
Berria euskara hutsean idatzitako egunkari bakarra da, Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren sortutakoa eta
nolabait oinarri berbera izan arren hobetutakoa.
Estilo liburu hau ere nahiko berria da egunkaria sortu eta beranduago argitaratu baitzen. Ez da Euskaldunon
Egunkariak plazaratutako bi estilo liburuen jarraipena, Egunkariaren auzia itxi arte estilo liburu horiek ezin baitira
erabili.
Mota honetako komunikabide batek, hau da, herrialde osoko zabalkundea daukanak eta euskara bakarrik
erabiltzen duenak (albisteak hizkuntza honetan jasoak edo erredakzioan itzuliak) eragin handia du irakurleengan eta
hauek erabil dezaketen hizkuntza kalitatean.
Irakurleriari zor dioten erantzukizuna ardatz harturik, estilo liburu erakargarri bat argitaratzen saiatu direla
esan genezake. Azaletik begiratuta antolaketa aproposa erabili dute, ez da nekea suertatzen: bi zutabetan idatzia, atal
nagusiak eta azpiatalak bereizita, letra argi eta iluna, mapak, hitz zerrendak... eta hasieran agertzen diren klabeek ere
nolabait arinagoa egiten dute testua.
Irakurketa sakontzean liburuaren hasieran egileek kontuan hartu dituzten betebehar eta arau etikoak agertzen
dira, beraien hitzetan “Deontologia”. Atal honetan finkatzen dute izango duten begirunea ikuspegi aniztasuna
egunkarian ager dadin, iritzi guztiak errespetatuko baitira edo genero, erlijio, jatorri, sexu aukera... jarriko duten arreta
diskriminaziorik agertzen duten informaziorik eman ez dadin. Aurrera eraman nahi duten tratamenduaren adibideak
agertzen dira arau bakoitzeko.
Deontologia atalaren barruan badaude ere kazetaritzarekin lotura handiagoa duten azpiatalak:
• Albistea jasotzerakoan jarrai daitezken bideak beti zilegitasunaren barruan egongo dira. Ezin da bortizkeria
erabili informazio bat ateratzeko eta lortzen dugunean informazio iturri horrek ixilpean gelditu nahi badu,
eskubide osoa dauka hala izan dadin.
• Objektibotasunez eman behar da informazioa eta betiko bost galderei erantzun beharko dio ahal den guztietan:
zer, noiz, non, nola eta zergatik.
• Noizbait akatsen bat informazioan agertuko balitz lehenbailehen zuzenduta jarri beharko da ondo ikusten den
tokian.
• Albiste bat emateak ez du suposatzen gizakien eskubideak ez errespetatzea; beraz, pertsonen ohore, intimitate
eta irudi eskubideak kontuan hartu beharko dira. Ezingo da inor iraindu; kasu batzuetan ezingo da
protagonistaren izen osoa eman, bere inizialak bai ordea (adin gutxiko eta hildakoen kasuan adibidez); epaitu
gabeko kasuetan beti errugabetasun presuntzioa kontuan hartuko da...
• Hizkuntzak izan behar duen zuzentasun gramatikoa ere aipatzen da. Sarreran aipatu bezala albisteak eredu
dira-eta irakurle askorentzat.
2

• Nabaria izan behar da dagoen aldea albiste eta iritzi baten artean. Kazetariak bere iritzia eman dezake baina
beti helburu hori duten orrialdeetan eta idazlea bere artikuluaren erantzule egingo da. Gainerako informazio
genero ezberdinetan objektibotasunez idazten saiatuko da.
• Argazkiak ere esanguratsuak izan daitezke informazio bat ematerakoan. Hori dela eta bete beharreko
baldintzak islatzen dira estilo liburu honetan: informatzea izango da beraien helburu, ez dira morboan edo
sentsazionalismoan eroriko eta argazkilariaren konposaketa mantentzen saiatuko dira.
• Azkenik egunkarian agertuko den publizitateak ere erabiliko duen tokiaz, tipografiaz eta diseinuaz arduratzen
da, informazioarekin nahastuko ez duena.
Estilo liburuak sakonki aztertzen duen gai bat informazioa eta interpretazioarena da. Egun paperezko
egunkaria albisteak hedatzeko euskarri bezala oso geldoa gerta daiteke. Badira bertsio digitalak, internet, telebista bera
momentuan zabal dezaketen telekomunikabideak, eta hauen aurka egin behar du egunkariak nolabait, irakurleek
lehenago aipatutako bost galdera klasikoak erantzuten dituen albiste bat baino zerbait gehiago eskatzen duelako.
Albiste bat ematerakoan ezinbestekoa da informazioa antolatzea. Lehenik eta behin aztertu: zer kontatu nahi
den, nori kontatu nahi zaion, zertan datzan albistea... baina gero informazio hori egituratu behar da. Egituratzeko
modurik klasikoena piramide irauliarena izan da, lehenengo paragrafoan informazio mamitsua eta gero osagarriak
aurkezten duena. Orain, ordea, nahiko hedatua dago harea-erlojuaren eredua: informazio gehiena hasieran ematen da
ere baina bukaeran informazio hori borobilduz gain datu garrantzitsu berriren bat gehitzen da.
Egun, albisteak kontakizun bezala ematen dira eta irakurleei ezagutarazteko genero ezberdinak erabil daitezke:
• Informazio generoak
Zer gertatu den kontatu nahi dute. Kazetariak urruntasunetik idazten du:
albistea
informazio erreportajea
informazio elkarrizketa
• Interpretazio generoak
Informazioa baino gehiago ematen du: testuingurua deskribatzen du, gertaeraren arrazoiak aztertzen ditu...
Kazetariaren inplikazioa nabariagoa da, bere marka jartzen du.
interpretazio erreportajea
soslai elkarrizketa
kronika
analisia
• Iritzi generoak
Kazetariak irakurleak iritzi bat izan dezan nahi du.
artikulu-iruzkinak
editoriala
3

Edozein genero izanda ere albistea irakurtzeko gogoa piztu behar da, erakargarria izan behar da hasiera-
hasieratik. Hori dela eta testuak berak izan dezaken zatidura, ager daitezken argazkiak eta berauen oinetaz gain ondo
titulatzearen garrantzia nabarmentzen da liburu honetan. Titulu bat osatzen duten elementuetaz idazten da, bete behar
dituzten funtzioetaz, zer ezaugarri izan beharko luketen, zer titulu mota desberdintzen dituzten eta baita titulatzeko era
ezberdinetaz ere arduratzen da, generoaren arabera titulua idatzi beharko baita.
Idazkuntza izenarekin agertzen zaigu liburu honetan lantzen den hirugarren gaia. Bertan egunkaria
idazterakoan euskara batu estandarra erabiltzen dela azaltzen zaigu, hori bai, erregistroen arabera aldaketak izan
ditzake.
a. Egunkari bat saltzeko ezinbestekoa da erakargarria izatea eta horretarako tresna aproposa estiloa da: edukia ez
ezik forma ere zaindu behar da, irakurleak lanik gabe irakurri behar duelako eta testu erakargarriak izateko
hobe ondorengo ezaugarriak betetzen baditu:
• Testuak argiak eta zehatzak izan behar dira, lehen irakurraldian ulertzeko modukoak.
• Labur idatzi behar da, ez da komeni testua alferrik luzatzea:
paragrafo bakoitzean ideia nagusi bat
hobe bi esaldi eta ez luze ulergaitz bat
hitz konkretuak, naturalak
• Izen estiloaren ordez aditz estiloa aproposagoa da kazetaritzarako. Testuari bizitasuna ematen dio,
konkretuagoa da, agentea edo egilea esplizitatu egiten du, aberatsagoa da hiztegi aldetik...
• Albisteak kontatzerakoan hobe egitura aktiboak erabiltzea, argi uzten baitute ekintza nork egin duen.
• Lehenaldian baino orainaldian kronikak idaztea egokiagoa da, biziagoak eta hurbilagoak baitira.
• Batez ere testu hasiera zaindu behar da. Hau ez bada erakargarria ez da irakurtzen jarraituko.
• Testuak erritmo bat izan behar du: esaldien egiturak eta luzerak aldatuz joan behar da.
• Albiste bukaera biziki zaindu beharrekoa da; tituluarekin eta hasierarekin lotu ere egin daiteke. Zirkulua
itxi egiten da.
• Kazetaria ez da albistean agertuko.
• Hainbat datu testuan agertu behar dira: geografikoak, ekonomikoak, pertsonen karguak, lanbideak...
• Erabili beharko ez liratekenak:
erredundantziarik
klixerik
hitzen errepikapen gehiegizkorik
alferrikako lokailurik
b. Albistea ematerakoan edukia eta forma zaindu beharrekoak direla lehenago aipatu da, baita testua
paragrafoetan egituratuta agertuko dela ere. Hauek testuaren edukia antolatzen dute, eta antolaketari forma
ematen diote. Paragrafo bakoitzak ideia nagusi bat eduki behar du eta berak paragrafo horretan dauden
gainerako esaldi guztiei zentzua ematen die.
c. Esaldiaren antolamenduan kontuan hartu behar dira:
4

• Ordena
Informazio nagusia esaldiaren hasieran eman behar da.
Komeni da aditza lehenbailehen ematea, honela esaldi arinagoak osatzen dira, mezua ulergarriagoa
da.
Subjektua eta aditza elkarren segidan edo ahalik eta hurbilena eman behar dira, haria ez galtzeko.
Komeni da perpaus bateko eta besteko subjektuak ondo bereiztea.
Ezezkoetan ez da komeni aditz nagusia eta languntzailea urruntzea, ezta bataren eta bestearen artean
• Aposizioak
elementuak pilatzea ere.
Aposizioak egiteko hiru modu erabiltzen dira:
Komadunak
Koma tarteko aposizioetan berdin deklinatzen dira bi osagaiak. Horrelako aposizioetan ere jarri behar
izanez gero, aurreneko elementuaren ondotik idazten da. Aposizio komadunak traba egiten du
galdegaiaren eta aditzaren artean dagoenean. Kasu horietan hobe da ordena aldatzea.
Komarik gabea
Azken osagaia bakarrik deklinatzen da. Bi izen berezi segidan doazenean, ez da komeni komarik
gabeko aposizioa erabiltzea. Komarik gabeko formak erabili:
- menpeko perpaus baten barrenean
- noren eta nongo kasuetan
Molde klasikoa
Azken osagaia bakarrik deklinatzen da eta ez da komarik jartzen.
• Adierazpenak
Garbi eman behar da, bai zer esan duen baita nork esan duen ere. Testuingurutik ez dira atera behar.
Sarritan kazetariak adierazpenak konpondu beharko ditu huts gramatikalekin agertu baitaitezke ahozko
hizkeran baina betiere esanahia eta tonua errespetatuko ditu.
Adierazpenak emateko moduak ondorengoak izan daitezke:
Estilo zuzena.
Honetan esaldi osoak ematen dira aipu marken barruan.
- Bi puntuen ondoren letra larria erabiltzen da.
- Adierazpena eta kazetariaren hitzak bereizteko, aipu markak ez ezik, koma erabiltzen da.
- Bukaerako puntua aipu marketatik kanpo jartzen da. Galdera edo harridura marka barruan balego
bukaerako puntua ere jarri beharko litzateke.
- Kazetariak zerbait gehitzen badu parentesi zuzenak erabiltzen dira.
Zehar estiloa
Aipu markarik ez da erabiltzen eta perpaus osagarri edo zehar galdera bihurtzen dira adierazpenak.
5

Bitariko estiloa
Hitz bat, sintagma bat edo esaldi zati bat idazten da aipu marken barruan, baina ez esaldi osoa. Lehen
eta hirugarren pertsona ondo bereiztu behar dira, koherentziarik gabeko esaldirik ez osatzeko.
Interpretatiboa
Kazetariak deskribatu egiten du hitz egiten duenaren asmoa, aditzaren bitartez gehienetan: aitortu,
iragarri, salatu...
Testuan pertsona bakar baten adierazpenak jasotzen badira ez dago behin eta berriz esan beharrik noren
hitzak diren; pertsona gehiagoren adierazpenak direnean, ordea, argi azaldu behar da nork esaten duen
irakurleak zalatzarik izan ez dezan.
Azken paragrafoaren azken esaldian adierazpen bat dagoenean hobe da amaiera baino lehenago noren
hitzak diren esatea, bestela esaldiaren indarra moteldu egiten da.
Adierazpen baten barruan beste norbaiten hitzen aipua adierazteko aipu marka bakunak erabiltzen dira
['…'].
d. Puntuazioa
- Perpaus erlatiboak. Ez dira egokiak informazioa emateko, garrantzitsuena atzeratu egiten baitute.
Irakurleari ulergaitza gerta dakioke albistea eta sarritan, ongi ulertzeko, behin baino gehiagotan
irakurri behar du berria.
- Tartekiak: parentesiak eta marra luzeak. Trabarik egiten ez duten tokian erabili behar dira,
bestela, eten egiten dute esaldia.
Puntuazioak testuaren egitura eta bere esanahia definitzen ditu. Oro har, kazetaritzako testuetan puntuazio
markatugabea erabiltzen da. Albiste batean titulu hobeak dira puntuazio markarik behar ez dutenak. Estilo
liburu honetan aztergai dira ondorengo puntuazio markak:
• Puntua [.]
a. Ezaugarri orokorrak:
- Oinarrizkoa da testua egituratzeko. Esaldia, paragrafoa edo testua bukatu dela adierazten du.
- Esaldiaren bukaeran harridura marka, galdera marka edo eten puntuak daudenean, ez da punturik
jarri behar.
- Tituluetan, azpitituluetan, goitituluetan eta leihoetan, ez da punturik jartzen esaldi amaieran.
- Adierazpenetan puntua aipu marken kanpoan idazten da.
- Puntua eta gero, zuriunea uzten da beti.
b. Noiz erabiltzen den:
- Esaldi bukaeretan
- Ordinaletan
- Milako, milioiko eta abarreko zifretan
6

- Laburduretan
e. Puntu eta koma [;]
a. Ezaugarri orokorrak:
- Puntuak baino eten txikiagoa adierazten du. Puntu eta komaz markaturiko esaldien artean lotura
semantiko handiagoa dago eta egokiro erabiliz gero, aberastu egiten du testuaren egitura eta
informazioa.
- Puntu eta komaren ondotik, zuriunea uzten da beti.
b. Noiz erabiltzen den:
- Esaldien artean, esanahi lotura estua dagoela adierazteko.
- Enumerazioetan. Normalean komaz bereizten diren elementuak puntu eta komaz bereizten dira,
baldin eta barrenean komak badituzte.
- Argibide gisako laburpenetan, esaldi bukaeran erabiliak.
f. Bi puntuak [:]
a. Ezaugarri orokorrak:
- Segidan datorrenaren ataria izaten da eta diskurtsoa eten egiten da.
- Normalki, beraien atzetik ez da erabiltzen lokailurik.
- Konmuztadura egitea komenigarria da.
- Bi puntuen ondotik, zuriunea uzten da beti.
b. Noiz erabiltzen diren:
g. Koma [,]
- Azalpena, kausa, ondorioa edo aurrekoaren laburpen modukoen sarreretan.
- Enumerazioak ireki edo ixterakoan.
- Etsenplu modukoak sartzerakoan.
- Aipuak eta adierazpenak txertatzean, batez ere estilo zuzenean.
- Katafora moduren bat erabiltzerakoan, esaldiak lotzeko.
- Ordua zenbakiz idazterakoan.
a. Ezaugarri orokorrak
- Esaldi koordinatuak lotzeko eta esaldi barreneko eten txikiak egiteko da koma. Puntuazio
markarik konplexuena da.
- Eten puntuak ezin dira joan komaren ondotik.
- Komaren ondotik, zuriunea uzten da beti.
b. Noiz erabiltzen den
7

- Esaldi koordinatuen loturetan.
1. Eta, baina edo edo erabiliz gero, koma jarriko da juntagailuaren aurretik.
2. Esaldi batean aditza isildua baldin badago ere, berdin jokatzen da.
- Estilo zuzeneko esaldiak mugatzerakoan.
- Ennumerazioetan, osagaiak bereizterakoan.
- Esaldi zerrendetan.
- Deikiak markatzerakoan.
- Aposizio batzuetan. Horrelakoetan bi osagaiak deklinatzen dira.
- Lokailuetan eta diskurtso antolatzaileetan. Kasu hauetan koma tartean idazten dira. Salbuespen
bakarra hala nola da; koma aurrean bakarrik darama.
- Beste galdegai bat gehitzerakoan. Komaz bereizten da orduan.
- Mintzagaia markatzerakoan.
- Menpeko perpaus batzuk markatzerakoan.
- Aditza isildua dagoenean. Komak elipsia markatzen du.
- Helbideetan: kalearen eta zenbakiaren artean, baita zenbakiaren eta solairuaren artean ere.
- Hamarrenak markatzerakoan.
h. Eten puntuak [...]
a. Ezaugarri orokorrak
- Eta abar erabiliz gero eten puntuak ez dira jartzen.
- Harridura markarekin:
1. Esaldia osorik bada eten puntuak harridura marken ondoren jarri behar dira.
2. Esaldia amaitu gabe badago, eten puntuak aurrean jarri behar dira.
- Esaldi bukaeran badaude, ondotik letra larria idazten da.
- Esaldi erdian badaude, ondotik letra xehea idazten da.
b. Noiz erabiltzen diren
- Enumerazioa ez dela bukatu adierazterakoan.
- Nahita pentsamendu edo esaldi bat bukatu gabe utzi dela seinalatzerakoan.
- Batzuetan harridura edo zalantza adieraz dezaketenean.
i. Parentesiak [(...)] eta marra luzeak [—...—]
a. Ezaugarri orokorrak
- Eten egiten dute diskurtso nagusia eta beste unitate bat gehitu, datu osagarriak eransteko.
- Izen sintagma barruko etenik, ahal bada, ez da egin behar.
b. Parentesia
8

Ortotipografia
c. Marra luzeak
• Letra etzana
- Datu solte argigarriak gehitzerakoan: herrialdea, kopurua, siglak...
- Hitz barrenean ere erabil daitezke, hitz jokoak egiterakoan.
- Parentesi barrenean. Beste parentesi bat behar bada, marra luzeak erabili.
- Datu solteetatik haragoko tartekiak mugatzerakoan.
- Koma arteko tartekietan beste tarteki moduko bat egiterakoan.
- Batzuetan bi puntuen baliokideak direnean.
Letrak, hitzak, esaldiak edo testu zatiak nabarmentzeko erabiltzen da.
Etzanez idaztekoak:
• Letra larria
- izenburuak
- goitizenak
- zenbait izen berezi
- metahizkuntza eta formula matematikoetako letra latinoak eta testu atalak
- beste hizkuntzetako hitzak
- esanahi jokoak
Testu edo esaldi hasiera markatzeko; izen edo izendapen bereziak markatzeko.
Letra larriz idazten dira:
• Letra xehea
- pertsona izenak, egiazkoak zein alegiazkoak
- animaliei jarritako izen bereziak
- lekuak
- argizagiak: planetak, sateliteak, izarrak, konstelazioak eta zodiakoa
- erakunde eta taldeak
- ekitaldiak
- izenburuak
- agiriak
- markak eta modeloak
Letra xehez idazten dira:
- herritar izenak
- puntu kardinalak
- karguak
9

- musikako notak
- ...
• Zenbakiak. Atal honetan egunak, urteak, data, orduak, zifrak, zenbaki erromatarrak, ordinalak,
banatzaileak... nola eman eta nola idatzi behar diren agertzen da.
Ortotipografian ere izen bereziak nola deklinatu, laburtzapenak (laburdurak, siglak, akronimoak eta sinboloak)
zer diren, nola idatzi eta noiz erabili azaltzen da.
Onomastika
Sigla zerrenda
Hiru ataletan banatuta agertzen da:
I. Izen bereziak idazteko irizpideak eta alfabeto ezberdinak: arabiarra, pertso-arabiarra, grekoa eta zirilikoa
non erabili sakontzen du.
II. Bertan munduko herrialdeak agertzen dira, gaur egun estatutzat onartuta ez daudenak barne eta kasu
bakoitzean herrialdearen mapa bat dator rekoadro batean. Herrialde hori pixka bat ilunduta dago eta bere
hiriburua eta hiri garrantzitsuenak agertzen dira.
Mapa horren eskuin aldean herrialdearen izena, bertako herritarren izena, betetzen duen eremua Km 2 tan,
hiriburua eta hiri nagusien izenak agertzen dira eta baita erabiltzen duten dirua ere.
Azpialdean zein hizkuntza hitz egiten diren (ofizialak izan ala ez), jatorriaren arabera biztanle kopurua eta
zein erlijio praktikatzen duten agertzen dira. Kasu batzuetan herrialde horietako hainbat hiriren izenak
ematen dira bertako hizkuntzan eta Berrian agertzen diren bezala.
III. Euskal Herriko leku izenak. Izendagai honetan, Euskal Herriko leku izenak ageri dira. Izen horiek
ondoan esanahia.
Hiztegia
Euskaltzaindiak finkatu dituen bezala agertzen dira. Taula batean alfabetikoki datoz eta bertan ezkerretik
eskuinera agertzen dira:
• leku izenaren euskal idazkera arautua
• herritar izena
• izen ofiziala
• udalerria
• herrialdea
• izaera: udalerria, herribatzarra, mendia edo mendatea
750 sarrera inguru dituen zerrenda honetan letra ilunez sigla beraiek agertzen dira, alfabetikoki ordenatuta, eta
Alfabetikoki idatzita ere, jatorri desberdineko hainbat hitz daude: latinez (ex aequo), ingelesez (firewall)...
gehiengoak euskaraz badira ere.
10

Hitz horiek ilun idatzirik daude batez ere baina badira argi idatzita daudenak ere; kasu hauetan izarño batekin
agertzen dira eta aldamenean hobetsitako hitza ilunago agertzen da. Hitz guztiek azalpena daukate.
Beraz Berria estilo liburua beharrezkoa da kazetari ororentzat. Lan honek idazketari buruzko ia edozein
zalantza argi dezake. Hala ere, eta kazetaritza testuetan gehiegi ikusi ez arren, ortotipografia edo puntuazio atalean
gidoiei dagokien erabilera faltan botatzen da.
Xabier Requejo
11