Euskal-itz jostaldien Batzarrea
Euskal-itz jostaldien Batzarrea
Euskal-itz jostaldien Batzarrea
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
242 EUSKAL-ERRIA<br />
1904<br />
<strong>Euskal</strong>-<strong>itz</strong> <strong>jostaldien</strong> <strong>Batzarrea</strong><br />
(<strong>Euskal</strong>-festen XXIII-garren urtea)<br />
Mendikota-ko lurruspe ezkutapetsuba<br />
Larogei pezetako sari eta bitezarra Villafranca-n irabazitako moldaera.<br />
Sarrera<br />
Gure Diputazio jaun chit aundiyak aurtengo <strong>Euskal</strong>-festetan nai<br />
du, arrazoi aundiz eta gogo onarekin alare, kondaira zarreko kontubak<br />
azaltzea, oraindik izkribatu gabeak batezere, eta onetarase noa ni orañ<br />
artzen dedan lan onekin. Adieraziko det Gipuzkoa-ko gertaera larri<br />
bat, iñork beñere izkribatu ez dubana, nik dakidala beintzat.<br />
I<br />
Mendikota<br />
Gipuzkoa-ko erri chiki Albiztur-en gañean, sortegi-aldetik, Gorostidi<br />
eta Intsurbia der<strong>itz</strong>ayoten baserriyen ondoan, Tolosa- tik Erniora<br />
bidean, tente-tente dago mendi tontor borobill bat, gaztelu antz osoosoa<br />
dubana, ormatzar gogorrez eta murrubaz inguratuba, ezagun-eza<br />
gun dubala gizonen eskubak ibilli diradela an noizbait. Mendikota<br />
izendatzen da esan dedan tontor borobill ori, eta urrutitik begiratzen<br />
bazayo zorrotz-zorrotza ematen du, bañon bertara ezkeroz osoro da<br />
toki zelaya, baitare naiko zabala. Aztu eziñ zat, urteak joan badira ere,<br />
mendi gañ orretara lagun batzubekin egin noan ibilli alai eta gozoa<br />
Mendi onetan ikusten dan murruba eta bertan eraztutako gaztelu
REVISTA BASCONGADA 243<br />
irudiya, askoren ir<strong>itz</strong>iyan erromatarrak emen zebiltzanekoak dirade.<br />
Emendik eta Ernio menditik jo zuten gure aspaldi-aspaldiko gizaseme<br />
irme eta bulardetsubak naiko erromatar eta nai beziñ errez iltzera,<br />
erartzen z<strong>itz</strong>ayola beragatik leku ari Errezil-en izena.<br />
Beste batzuben ir<strong>itz</strong>iyan berriz Mendikota-ko eskulan oyek mairubak<br />
España-n egon ziradenekoak dirade, lasterkako joan-etorriyak egiten<br />
zituztela <strong>Euskal</strong>errira ere. Gipuzkoatar trebeak mendiyetara igo<br />
orduban eta an-ta emen berealasen usatzen zituzten.<br />
Nere ustetan ordea franzesakiko guda, arte izan etziran Mendikotako<br />
eskulan gogor eta sendoak. ¡Lenagokoak izateko ondoegi eta<br />
osoegi bai daude!<br />
Nolanai dala, ospatsuba da, ikusten danez, Mendikota der<strong>itz</strong>ayon<br />
tontorra, noiz edo noiz, Ienseago edo geroseago, ibilli ziradelako<br />
bertan guretarrak egiñala guziyan jende arrotzak edota atzerritarrak<br />
gure artetik biraltzen. Zeduzkaten orretarako Albistur-en bealariyak<br />
edo aurretikako za<strong>itz</strong>alleak, garaiz albistea eman zeyeten goiko lagunai<br />
etsayak zetozenean.<br />
II<br />
Lurruspea<br />
Beste alderdi bat badu mendi tontor onek are ots aundiyagoa, askoz<br />
ere aomen geyago eman diyona, eta da bere azpiyan edo bean dadukan<br />
lurruspea. Aundiya dalarik au, bai luzean eta bai zabaleran, alaere<br />
iñor ez da, bakarrik edota gidari gabe bera topatu lezakenik, añ du<br />
carrera chiki, estu eta errebesa lurruspe onek. Ez da sarrera ori berunean<br />
dagoana, oi diraden bezela sarrerak, baizikan marboillarra da,<br />
lurrean osoro etzan eta luzean egiten dana. Ezerki chukunduba dagoalako<br />
lurruspe aundi au, gudariyak gordetzekoa izango zan len, nik<br />
uste dedanez, bai jasetatik, baitare etsayetatík.<br />
Aurreko gizaldiyetan ordea irudimen ikaragarriyak, sinismen zoroak<br />
eta esakuntza-farragarriyak izandu dirade lurruspe onezaz. Askori entzun<br />
diyet eze lengo denboretan iñork ausardirik etzubala bertara joateko,<br />
ara joaten zana bertan geratzen zalako.<br />
Zenbaiti berriz entzun izan diyet orañ eun eta berrogei urte bezela,<br />
edo geiago, Españako erregeren esanagatik (Karlos irugarrena ote zan<br />
bada), edota onek sari aundiya eskañi zubelako, abiatu ziradela mendi
244<br />
EUSKAL-ERRIA<br />
zulo orretan sartzen bost gizon alkar loturik eta ichargi irazeki bana<br />
eskubetan zituztela, galdu etzitezen alabaña, bata-bestearen berri jakin<br />
zezaten eta alkarri lagundu ere bai beartzen baziraden. Bañon eta ¿zer<br />
gertatu omen zan? Eldu ziradenean lurruspean aldare bezelako gauz arrigarriyak<br />
ikustera eta ots batzubek ad<strong>itz</strong>era, izuturik beste munduko<br />
jendeakin topo egin bearko zutelakoan, mendi zulotik atzera irten<br />
omen ziraden ez nai beziñ aguro.<br />
Gauz orregatichek chit askok uste izan dute sorgiñ lekuba dala lurruspe<br />
ori, eta bertatik zakabanatzen diradela arratsetan, ojuka ibiltzeko<br />
eta lisiba jotzeko ere bai, Albistur, Tolosa, Bidani, Errezil eta Aldabako<br />
erreka zuloetara; eta sorgiñ oyek berak ere diradela gaubaz bide<br />
izkiñ ta bazterretara irten diradenak jendea izutzera edota ga<strong>itz</strong> egitera<br />
ere bai onenean. Ez dirade guchi neronek ezagutu izan ditudanak<br />
aitatu ditudan lekubak arratsean igarotzeko beldurrez zeudenak, Mendikota-ko<br />
sorgiñagatik.<br />
Iduripen eta sinismen aregoak ere izandu dira aurreko eunkidetan<br />
Mendikota-ko sorgiñen gañean, eta berealasen esango ditut nik dakizkidan<br />
erara.<br />
III<br />
Erkutamena<br />
Lengo denbora zar-zarretako kristaben izu eta atzerapena Mendikota-n<br />
dadukagun lurrusperako, zertatik omen datorren esatera noa.<br />
Kristautasuneko amasei- garren eta amazazpi-garren gizaldiyetan<br />
osoro sinisten zan sorgiñetan, edota Deabrubarekin bat ziraden gizaseme<br />
ta emakumetan. Emezortzi-garren gizaldiyan ere oraindik naikoa<br />
eta geyegi sinisten zan. Eta sinisinen au leku eta bazter guziyetan zegoan,<br />
osoro jakintsutzat zeuden askoren artean ere bai; ainbeste eze,<br />
Gaspar Skoto zer<strong>itz</strong>ayon izkribatzalle aundiyak berak erakusten zaban,<br />
eta batere plametitu gabe alare: osoro gauza jakiña dala, zalatza<br />
gabea, egoan bezela eramanak diradela sorgiñak beren batzarretara.<br />
Eta batzar oyek egiñ oi zituzten sorgiñak, liburu zarretan nik<br />
irakurri dedanez, mendi baztarretan edota lurruspetan. Billera oyetara<br />
Deabrua etortzen omen zan aker adardun beltzaren ichuran, eta jirabiraka<br />
onek ateratzen zuban adar soñubaren antzeko otsera danzatzen<br />
ziran sorgiñ guziyak, zijoazela danz ondoan banan-banan eta chan-
REVISTA BASCONGADA 245<br />
daka Deabrubari bere atzeki azpiyan muñegitera. Afari-usiya egiten<br />
omen zuten gero gazta eta ardo-ogikin, aldegiten zutela azkenik etorri<br />
bezela, egaztiyak beziñ aguro, geyago ez bazan ere. Noiznai orren ariñ<br />
ibiltzeko sorgiñak, gaintzotzen omen zuten gorputzaren ezkerreko alderdiya<br />
zapo, bele eta surangilla puskakin.<br />
Au guziya geyagorekin irakurtzen da liburu eta paper zarretan, eta<br />
sinisten ere zuten jendeak ichu-ichuban. Eliz-ad<strong>itz</strong>añak berak denbora<br />
ayetan ibilli oi ziraden fedazayen bidez sorgiñai eldu ote zegieketen,<br />
Deabrubakiko lan gaiztoai utziaz<strong>itz</strong>eko, edota ori nai ez bazuketen,<br />
bear bezela miñondoratzeko, Magdalena de la Cruz zer<strong>itz</strong>ayon Kordoba-ko<br />
sorgiñ chit ospatsubarekin egin zuban erara.<br />
Batere-batere arr<strong>itz</strong>ekoa ez da beraz gipuzkoatar erelijiyotsubak<br />
osoro siniskorrak izan baziraden aspaldiko denboretan sorgiñ kontubetan.<br />
Uste izaten zuten mendi zulo eta lurruspetan sorgiñak bizi edo<br />
egoten ziradela, beti-beti ez baziraden ere, denboraldiyetan beintzat<br />
bai, arratsetan batezere. Guraldiyetan gañ Mendikota-ko lurruspe onek<br />
eman izan diyee beldur aundiya, noiznai sorgiñez beterik zegoalakoan.<br />
Emengo sorgiñak emakumeak bakarrik omen ziran, etortzen z<strong>itz</strong>aiztela<br />
deabrubak galayen irudiyan. Izurik geyena oi zuten jendeak, Tolosa<br />
inguruban batezere, Pazkoa egunetako eta Jai aundiyenetako arratsetan.<br />
Sorgiñ oyek omen ziraden, atsoen ichuran, begizkoa esaten dan<br />
ga<strong>itz</strong>a ezartzen ziztenak aurchoai eta abelgorriyai. Sorgiñ-andre oyetako<br />
bat arrapatu omen zuten beñ eta katibu artu Tolosa-ko presondegiyaren<br />
tokirik goyenean, bañon igortzirik ezkerreko begi gaña, eskumuturra,<br />
beso azpiya eta istalokia zapo eta surangilla puskakiko ukendubarekin,<br />
jechi omen zan paretean buruz beera sugalinda bezela,<br />
egatzen zubala paretaren bide erditik Aralar-ko mendiraño, eta ikusten<br />
zutela an jech<strong>itz</strong>en arzai batzubek osoro arritu eta izuturik.<br />
IV<br />
Bukaera<br />
Mendikota-ko lurruspearen gayan nekiyena nik, aditu izan dedan<br />
bezelasen esan det. Nere lancho au bukatzeko, nik neronek ikusi izan<br />
dedana esatera noa. Mendikota-ren gañ-gañean beñ bakarrik izandu<br />
naiz, bañon iru biderretaraño ere bai izan naiz bere lurruspean, lagun<br />
bat edo besterekin; ez alabaña sorgiñ atsoak billatu edo ikusteatik,
246<br />
EUSKAL-ERRIA<br />
joateako ere ongi nekiyelako an orrelakorik etzala, baizik ikusmiragatikan<br />
eta jende bildurti eta siniskorregiyak obeto gezurtaraz<strong>itz</strong>eatik.<br />
Mendi zulo pacharako onetan illuntasun eta isiltasuna aundiyak<br />
besterik ezdaude. Ots piska bat ad<strong>itz</strong>en bada beñ edo beñ, goitik beera<br />
datorren ur jariyoak ateratzen dubana da; ezpada beintzat basakatu edo<br />
asariren batena. Diyot au, ni joan<strong>itz</strong>anetako batean asari abiya edota<br />
etzan lekuba topatu nubalako. Ango pareta edo aldamenetan, baitare<br />
goitik beera ikusten diraden chunchurrak, zinzilikariyoak eta iduriñak,<br />
ez bestek, euriyak edo bustiyak egiñeratu ditu.<br />
Beste aldera berriz, bide bazterretako eta basoetako erreka zuloetan<br />
oyuka eta lisiba jotzen ar<strong>itz</strong>en diraden sorgiñ beldurgarriyak, igarabak<br />
edo ubagareak der<strong>itz</strong>ayoten egaztiyak besterik ez dirade. Egazti oyek<br />
alabaña, alako lekubetan eta gaubaz gañera, jostatzen dirade personen<br />
antzera karrasika eta egoakin urak astir<strong>itz</strong>en, lisiba jotzen bezela.<br />
Begizkoa, fedegabeen denboretatik datorren sinismen okerra da,<br />
eta ez Mendikota-ko atso sorgiñak ziradenekoa. Juan Krisostomo santu<br />
irakasdun aundiyak egiñalak egin zituban begizko ga<strong>itz</strong>aren sinismen<br />
au kristau erritik kentzeko, bañon beti dirau ordu gaiztoan sinismen<br />
onek.<br />
Erlijiyo geyegitik datozen sinismenak dirade sorginkeri, aztikeri<br />
eta ayen antzeko beste zenbait gauza, eta beragatik utzi nai izaten ez<br />
dituzte jende ezjakiñak, Erlijiyo santuba kendu nai zayoten ustea iduk<strong>itz</strong>en<br />
dutelako.<br />
Esan dedanakin naikoa dute nere lagun maite gipuzkoatarrak jakiteko<br />
zer izandu diraden lengo denboretan eta zertzubek diraden gure<br />
egunetan Mendikota eta bere lurruspe añ sonatuba. Ukatuko ez det<br />
Deabrubak aspaldiyetan orañ bañon aginbide geyago zedukala munduban,<br />
bestelako neke aundi-aundirik etzutelako orduban kristaubak;<br />
idukirik ordea guk gaur dan egunean bestelako buruauste eta ezbearra<br />
naikoa, ez dabill ainbeste gure artean Etsaya, agiriyan edo nabarmenkiro<br />
ez beintzat.<br />
Ar bezate bada gipuzkoatarrak Mendikota-ren gañeko kondaira, edo<br />
esakuntza, beren irakasderako egin dubana serb<strong>itz</strong>ari onek.<br />
(Nere nerea da Ian chiki au).<br />
BLAS PRADERE.
Change language