Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>weliwadis</strong> <strong>droni</strong><br />
gazafxuli<br />
rogor gadioda Cvens sofelSi mTeli weliwadi, pirveli kvirtis gaRivebidan<br />
Semodgomis yviTeli foTlebis Camocvenamde, rasac fexdafex TeTri zam-<br />
Taric moyveboda?<br />
amqveynad yvelas Tavisi sofeli aqvs. mec Cems sofels gavixseneb, Zveleburs,<br />
Cemdroindel sofels. ra vqna, Tu zogjer davRondebi kidec, sevdac mome-<br />
Zaleba. adamians sevda ar gaemtyuneba. sevdas mogonebebi iwvevs da mec xom mogonebas<br />
viwyeb, Cemi soflis mogoneba minda.<br />
Tu qalaqelebi brZandebiT, vinatrebdi, Tqvenca gqondeT Tqveni sofeli...<br />
rogor ara gvaqvso, — metyviT gaamayebulni da gakvirvebulnic. aba zafxulobiT<br />
rad davdivarT xan sad, xan sadao.<br />
magram zogjer guli rom ar migiwevT im sofelSi? zogjer ufro sxvagan<br />
rom gindaT gafrena? sakuTari sofeli maSin geqnebaT, roca iqiTken wasvla<br />
xSirad mogindebaT, roca uimisod veRar gasZlebT, iSoviT Tu ara erT-or dRes,<br />
im soflis gzas daadgebiT, SegiyvardebaT is sofeli da, roca Tqvenc karga<br />
xnisa moiyrebiT, moigonebT iqaur gazafxuls, zafxuls, Semodgomas, da bolos,<br />
rogorc giTxariT, TeTr zamTars.<br />
mec ase vigoneb...<br />
es Cveni bavSvobis sofelia. Cveni bavSvobis sofeli ki sxva iyo. bevri<br />
ram maSindeli daikarga, bevri ram gaqra. Cven gvgonia, rom namdvili sofeli is<br />
iyo, dRes ki soflad qalaqis magvari raRac Seiqmna, romelic verc imas ityvis<br />
qalaqi varo da veRarc soflobas daiCemebs. gava xani, dRevandeli sofelic<br />
mosagonari gaxdeba da Tqvenc dRevandelma ymawvilebmac, SeiZleba TqvaT, namdvili<br />
sofeli Cven dros iyo, axla ki veRar gaigeb ra aris, sofeli Tu qalaqio.<br />
amgvaria cxovreba.<br />
magram xsovnaSi araferi ar unda gaqres. Tu Cven ar giambeT Cveneul sofelze,<br />
Tqven ki odesme Tqveneulze ar mouTxreT momaval Taobas, xsovnaSi sicariele<br />
daisadgurebs. xsovnis sicarielisa ki geSinodeT! yvelaferSi, rac momavalSi<br />
unda Seiqmnas, guSindeli da dRevandeli igulisxmeba, guSindeli da<br />
dRevandeli saZirkvlis gareSe momavali ar aSendeba.<br />
amitomac mogiTxrobT Cemi drois sofelze.<br />
amitom iqneba alag-alag sevdiT Seferili es mogoneba, Tuki SevZeli da<br />
mogonebisaTvis aucilebeli sevda Tqvenc gadmogeciT.<br />
jer vidre warmovidgenT, rom ukve iqa varT, Cems sofelSi da ha, sacaa<br />
gazafxuli dadgeba, gaixseneT iakob gogebaSvilis `deda enaSi~ dabeWdili erTi<br />
moTxroba, romelsac `oTxi survili~ hqvia. ai, ra weria am moTxrobaSi:<br />
nikom yinulzed patara cigiT bevri icurava. mere, gawiTlebulma da gaxarebulma,<br />
mamasTan miirbina da uTxra: ax, ra kargia zamTari! netavi sul zamTari<br />
iyoso. Seni survili Cems jibis wignakSi Cawereo, uTxra mamam.<br />
nikom Cawera.<br />
dadga gazafxuli. nikom peplebs bevri sdia, bevri yvavilebi mokrifa da<br />
lamazi konebi Sekra. mere mamasTan miirbina da uTxra: ra mSvenieria es gazafxuli,<br />
netavi sul gazafxuli iyoso.<br />
mamam nikos es survili Tavis jibis wignakSi Caawerina.<br />
movida zafxuli. niko da mama yanaSi wavidnen. niko mTel dRes did sixarulSi<br />
iyo: xan wyalSi banaobda, xan marwyvs hkrefda da xan mwyerebs dasdevda,<br />
saRamozed, mamasTan rom mivida, uTxra: ra kargi iqneboda sul rom zafxuli<br />
yofiliyoo!<br />
es survilic mamam Tavis jibis wignakSi Caawerina.<br />
1
dadga Semodgoma. baRebi mwife xiliT iyo savse. venaxebSi damkvraxuli<br />
mtevnebi dneboda. nikom rTvelSi akidoebi aWra da saRamoTi mamas uTxra: Semodgoma<br />
yvela dros sjobnebiao!<br />
maSin mamam jibidan wigni amoiRo da nikos waakiTxa imisi Cawerili sityvebi.<br />
niko cxadad mixvda, rom yvela dro Tavis rigze kargi yofila;<br />
yvelas Tavisi momxibvleloba aqvs, yvelas Tavisi sikeTe mohyveba.<br />
sofeli erTi didi skolaa bavSvebisaTvis. akaki wereTeli, rogorc ki dabadebula,<br />
sofelSi gauZiZavebiaT. `ZiZaoba~ da ymawvilis sofelSi gabareba istoriuli<br />
Cveuleba iyo Cvens qveyanaSio, — wers Semdgom akaki Tavis `Cem TavgadasavalSi~<br />
da ganagrZobs: `ar SemiZlia ar gamovtyde, rom Tu ki ram darCa Cem-<br />
Si kargi da keTili, ufro imis wyalobiT, rom me sofelSi viyavi gabarebuli<br />
da glexis SvilebTan erTad vizrdebodi~. `xuTi-eqvsi wlisam Zalian kargad vicodi,<br />
Tu rogor unda pirutyvis yuris-gdeba, frinvelis movla, sadil-vaxSamis<br />
mzadeba, gacra-gamtkicva, gamocxoba, sxvada-sxva gvari SeWamadis momzadeba da<br />
sxvani. Seswavlili mqonda, Tu rodis da rogor undoda: xvna-Tesva, Toxna, mka,<br />
sxvla da sxvani, ase rom, Cemi Sesaferi xelsawyo rom mqonoda, yvelafers movaxerxebdi,<br />
ar vicodi mxolod winda-paWiWis qsova da kerva, da isic imitom, rom<br />
ambobdnen: `qalis xel-saqnari kacisTvis didi codva ariso~, da mec mejera~.<br />
amiT yvelaferia naTqvami.<br />
axla ki gavyveT <strong>weliwadis</strong> oTx dros da davtkbeT am sikeTiT. vnaxoT,<br />
rogor gaivlis Cvens Tvalwin — gazafxuli, zafxuli, Semodgoma, zamTari —<br />
da rogor aikinZeba erT grZel weliwadad.<br />
am weliwads Tavisi dasawyisi eqneba da Tavisi dasasruli, radgan amqveynad<br />
yvelaferi ibadeba, izrdeba, berdeba da qreba. maradiulia mxolod usaz-<br />
Rvro samyaro, uTvalavi varskvlavebiT da planetebiT moWedili. maradiulia<br />
mxolod sicocxle, romelic am usazRvro samyaroSi xan aq, xan iq, xan erT<br />
planetaze, xan meoreze, aRmocendeba, ganviTardeba da ase, dausrulebliv...<br />
samyaro vrcelia, Cveni dedamiwa ki — mzis erTi patara planeta.<br />
visac Cveni planetisaken, anu dedamiwisaken Soridan gamouxedavs, da amgvar<br />
xalxs kosmonavtebs eZaxian, erTxmad amboben, rom dedamiwa cisfer samoselSi<br />
gaxveuli ulamazesi planetaa. kosmosSi gafrenilma pirvelma adamianma,<br />
rogorc ki Soridan gamoxeda dedamiwas, TiTqos mTeli samyaros gasagonad dai-<br />
Zaxa: `ra silamazea!~<br />
da, ai, am ulamazes planetaze, sadac Cven, qarTvelebic vcxovrobT, er-<br />
TmaneTs enacvlebian wlebi, wlebs ki <strong>droni</strong> — gazafxuli, zafxuli, Semodgoma,<br />
zamTari.<br />
raRa Tqma unda, es Cveni moTxrobac — <strong>weliwadis</strong> droebze, erT vrcel<br />
weliwadze, soflad rom gaivlis, gazafxuliT unda daviwyoT.<br />
gazafxulia yvelafris dasabami. gazafxulze iRviZebs buneba, iwyeba sicocxle.<br />
gazafxuls mohyveba mziani dReebi da siTbo. ase unda vTqvaT, asea<br />
odiTganve naTqvami, Torem TviTon gazafxuli mohyveba mzes, mzidan modis siTboc<br />
da alersic. `mze dedaa Cvenio~, xalxuri leqsi ambobs. Cven, yvelani, mzis<br />
Svilebi varT, mzis siTbo gvaTbobs, gvkvebavs da gvzrdis. mze ganagebs monacvleobas<br />
droisa da Tanac mudam zustad da Seumcdarad.<br />
ai, welsac didi zamTari iyo, didi yinvebi da siciveebi gamoviareT, da ha,<br />
Tebervali miiwura, zamTris ukanaskneli Tve, da gazafxuls veliT. sacaa mova,<br />
mova uCinrad (`Tebervali dadgao, xeSi wyali Cadgao~, — ambobs xalxuri leqsi).<br />
iqneb ukve mosula kidec da Cven, qalaqis mkvidrni, jer verafers vgrZnobT,<br />
jer verafers mivmxvdarvarT. iqneb soflelebi ukve mixvdnen ki ara, kargadac<br />
xedaven gazafxuls... ara, jer qalaqamde, etyoba, ar mouRwevia... maSin isRa dagvrCenia,<br />
rom Cven wavideT gazafxulis Sesaxvedrad. is xom gzaSia, modis da<br />
Cvenc ise SevxvdeT, rogorc mis mobrZanebas ekadreba. SevxvdeT sadme qalaqidan<br />
Sors, tyeSi, WalaSi an mindorSi.<br />
gazafxulis moaxloebas zogi rogor xatavs, zogi rogor. umetesoba gazafxulis<br />
maxaroblad enZelebs da yoCivardebs miiCnevs. Txel Tovlze, odnav,<br />
2
cisferi rom dasdebia (xalxi lilo-Wrilos eZaxis), alag-alag rom ukve gamqrala<br />
da miwidan Tavwamoyofili balaxi mwvaned xasxasebs, alag ki TeTrad<br />
SerCenia, xo, swored am TeTrad Tu mocisfrod SemorCenil sifrifana TovlSi,<br />
Tavs amohyofen cisferi, yelmoRerebuli yvavilebi, romlebsac enZela hqviaT,<br />
Cveulebrivad ki gazafxulis maxaroblebs veZaxiT.<br />
zogi gazafxulis maxaroblad SoSiebis mofrenas miiCnevs. aba gavixsenoT<br />
leqsi:<br />
`rad mofrenilxar, SoSiav,<br />
Sen ase adrianada,<br />
ra vqna, ver vZlebdi uTqvenod,<br />
viyavi dardianada~.<br />
amas Tqvenodena ymawvilebs eubneba adrian gazafxulze Tbili qveynidan<br />
mobrZanebuli SoSia. Tbil qveyanaSi rad wavida? zamTars gaerida. zogi frTosani<br />
zom zamTars sxva qveyanaSi atarebs, Semodgomaze gafrindeba sxvebTan er-<br />
Tad da gazafxulze isev CamobrZandeba. magram amaze cota mere vTqvaT, gazafxuli<br />
rom marTla dadgeba da Tbil qveynebSi wasuli frinvelebic marTla CamobrZandebian.<br />
jer gazafxuli ar damdgara, jer buneba da Cvenc (Cvenc xom bunebis<br />
Svilebi gvqvia) mxolod gazafxulis molodinSi varT. zamTari wasvlas<br />
apirebs da gazafxuli unda mobrZandes, jer ki ar mobrZanebula, unda mobrZandes.<br />
jer mxolod saxuravebidan Camodis wveTebi. es Tovli dneba saxuravze.<br />
mzec cotaTi gvaTbobs, ver ereva zamTris susxs, TiTqos tiris zamTari da<br />
`cremlebic~ Rapa-RupiT Camosdis (saxlebidan Camonadeni wveTebi).<br />
iqneb es aris gazafxulis dadgoma? an iqneb yvelaze adre ai, im moxucebma<br />
— berikacebma da dedabrebma — igrZnes gazafxulis moaxloeba, saxlidan<br />
gamovidnen, WiSkarTan, mzis gulze, samfexa dabali skami gamoitanes (amgvar adgilze<br />
ityvian, myudro adgiliao, myudroze gavideTo), Camosxdnen da mzes mieficxnen.<br />
berikaci Tavisive gaTlil joxs Camoeyrdno da gamvlel-gamomvlelis<br />
Tvaliereba daiwyo (Saraze ki mihqrian da mohqrian manqanebi, aTasSi erTxel ga-<br />
Wendeba cxeni, an qveiTad momavali salams uboZebs moxucebs), dedaberma TiTistari<br />
amoiRo, kviristavi moargo (kviristavi imas hqvia, TiTistars boloSi<br />
mrgvalad rom wamoacmeven, raTa darTuli bawari ar Camoixvewos taridan da ar<br />
daiSalos) da darTva daiwyo. albaT SviliSvils mouqsovs windas an Tbil<br />
xelTaTmanebs, Tu aqve hyavs, aqve gaaxarebs, Tu qalaqSi — qalaqSi gaugzavnis.<br />
ityviT, zamTari aki gadis da Tbili winda-TaTmanic karga xans ar dagvWirdebao,<br />
magram bebo swored imitom aris bebo, rom Tadarigi amTaviTve daiWiros.<br />
zamTari gadiso? gavides! aRar mova? bebom xom sxvebze kargad icis, rom gazafxuls<br />
zafxuli mohyveba, zafxuls Semodgoma da Semodgomas isev zamTari. momaval<br />
zamTarSi ki xelTaTmanic isev dagvWirdeba da windac. an am Tbil myudroze,<br />
usaqmod ra gaaCerebs qveyanasac Tvals gaadevnebs da saqmesac ar moscdeba...<br />
da arTavs bebo bawars Tbili windebisaTvis, momavali zamTrisaTvis.<br />
es zamTari ki jerac ar gasula...<br />
maS, sad veZeboT is adgili, sadac gazafxuls SevxvdebiT, SevegebebiT,<br />
rogorc cocxals da vetyviT, rom misi mosvla Zalze gagvixarda? amgvari adgili,<br />
bevric rom veZeboT, arsad ar Segvxvdeba. gazafxuli erT adgilze, erTi<br />
saxiT, ara dgas. igi yvelaferSia, erTianad modis da misi CurCuli xan sad gaismis,<br />
xan sad, misi saxe xan sad gamokrTeba, xan sad. es Cvenzec aris damokidebuli,<br />
raSi davinaxavT gazafxuls, romeli suraTi mogvaxarebs mis mobrZanebas,<br />
aki ukve giTxariT, gazafxulis mosvlas zogi rogor xatavs, zogi rogor-meTqi.<br />
erTi papa gvyavda mezoblad Cvens sofelSi, (ilia erqva, ilia papas veZaxdiT),<br />
misTvis gazafxuli maSin dgeboda, roca xelSi sasxlavs aiRebda (sasxlavi<br />
makratelia, riTac vazs zedmet rtoebs aWrian da sagazafxulod amzadeben,<br />
rom moRonivrdes da yurZenic blomad daisxas); xo, xelSi sasxlavs aiRebda da<br />
venaxisaken gaswevda. Cven am papas merec SevxvdebiT da, maSinac, raRa Tqma unda,<br />
venaxSi an tyeSi. ilia papas xom TeTri darbaisluri wveri efina, saxe mzisagan,<br />
3
qarisagan da im wlebisagan daRaroda, amqveynad rom gaatara (did xans ki icocxla,<br />
oTxmocisa iqneboda, didis pativiT rom gavacileT da davkrZaleT soflis<br />
patara sasaflaoze), xelebi ki jafisagan dakoJreboda. ai, am dakoJrebul xel-<br />
Si aiRebda sasxlavs da venaxis gzas daadgeboda. xalxi misZaxoda, ilia papav,<br />
ra dros sxvla ari, jer isev Tovli devs, yinvam ar mouWiros gasxlul vazs,<br />
ar gagifuWoso, ra geCqarebao? Cemi saqmisa me vicio, pasuxs ki ar iZleoda,<br />
gulSi fiqrobda ilia papa, muSaoba gezarebaT, zamTris netaryuCoba da ZilRvi-<br />
Ziloba gagitkbaT, arki iciT, rom venaxi raxania gelodebaTo. ai, ilia papa rom<br />
vazTan mividoda da pirvel ylortebs (anu lerwebs, ukve gafiCxianebulebsa da<br />
gamagrebulebs, zamTargamovlilsa da qereWdamskdars) CasWrida, im CamonaWrevidan<br />
rom pirveli Taflisferi sufTa wveTi CamoiRvenTeboda da gamdnar Tovlze<br />
daecemoda, albaT ilia papasaviT swored im wams iwyeboda gazafxuli. is<br />
wami berikacisaTvis didebuli iyo, vazis tirilis dawyebis wami. xo, ase eZaxdnen<br />
da axlac eZaxian vazis ylortis gadanaWridan Camosul wveTebs, Camosul<br />
cremls — `vazis tirils~.<br />
vazi tiris, vazis tiriliT modis gazafxuli...<br />
an iqneb sxvagvarad?<br />
iqneb, magaliTad, qalaqSi verca grZnobT, rogor mobrZandeba gazafxuli.<br />
ise Caivlis mTeli Tebervali, ise miileva marti, rom manqanebis grialsa da<br />
xmaurSi, bolosRa, patara baRis kuTxeSiRa SeniSnavT ayvavebul xes (verc ityviT,<br />
ra xea, radgan, Cvenda samwuxarod, Tavis droze verc es xe gagacaniT da<br />
verc misi saxeli dagamaxsovreT) da gaocebuli gaifiqrebT, rom gazafxuli ukve<br />
karga xania mosula.<br />
Tu asea, Tqvens Tavs gamoutydiT, rom erTma gazafxulma ise Caiara, es<br />
gazafxuli TvaliTac ar ginaxavT.<br />
es ki arcTu iseTi patara ubedurebaa...<br />
amaze cudi raRa bevri ram unda moxdes? isedac xanmokle wuTisofelSi<br />
(aba daakvirdiT am erT sityvas: adamianis sicocxles, marTlac xanmokles, sa-<br />
Sualod raRac samocdaaT an didi-didi oTxmoc weliwads, xalxma wuTisofeli,<br />
anu erT wuTSi gavlili sicocxle uwoda, erT wuTSi gasavleli cxovreba) ise<br />
gavida erTi gazafxuli, Tvalic ver movkariT, misi arsebobac ver gavigeT, marto<br />
is vikmareT, rom qurqi gaviZreT da xalaTis anabara davrCiT. Cvens cxovrebas<br />
erTi Zalze naTeli furceli CamovaglijeT, an sulac ar gadavSaleT es<br />
furceli, Sig Tvalic ar Cagvikravs, araferi wagvikiTxavs.<br />
xo, visTvis rogor dgeba gazafxuli, visTvis rogor...<br />
am wignis damwerisaTvis rom ekiTxaT, gazafxuli maSin dgeba, roca sad-<br />
Rac, tyeSi... Tumca jer, modiT, tyis gzas gavuyveT da im tyeSi, sadac `gazafxuli<br />
unda dadges~, erTad wavideT... gzaze jer isev Tovli devs, magram mze ana-<br />
Tebs da Tovlis qveSidanac patara, amRvreuli ruebi gamodian, erTmaneTs uer-<br />
Tdebian, Cumad kiskiseben da bolos kisristexiT Carbian ReleSi. mze cxraTvalaa,<br />
ase eZaxdnen winaT, viTomcda ise kaSkaSebs, ise dagvnaTis, cxra Tvali ubrwyinavso.<br />
ratom cxra da ara aTi, an rva? cxra ricxvi idumalia, am ricxvSi<br />
raRac sxva, ufro didi Sinaarsi Cado xalxma da droTa mdinarebam. `cxra~ marto<br />
`cxra~ ar aris, igi ufro bevrs, mniSvnelovans da raRac idumalebiT moculs<br />
itevs. amitomac, amaRlebulsa da ganzogadebuls, xSirad `cxras~ ukavSireben<br />
— `cxrawyaroo~, `cxramuxao~, `egeni cxrani ariano~, `kviraSi cxra paraskevi<br />
aqvso~. SeiZleba wyaro cxra arc iyos, arc muxa iyos cxra, arc isini ar<br />
arian cxrani (romelime ojaxi igulisxmeba albaT) da, cxadia, kviraSi arc<br />
cxra paraskevia, magram cxra mainc sxvagvarad, ufro dafarulad da gansakuTrebuli<br />
SinaarsiT, sagangebo mniSvnelobiT iTqmeba. es, ise, sityvam moitana<br />
(`sityvam moitanac~ — es ari: erT sityvaze sxvac rom gagaxsendeba, droebiT<br />
mTavar ambavs Segawyvetinebs da sxva ambavze gadagiyvans. Cvenc cxraTvala mze<br />
vaxseneT da `cxris~ mniSvnelobasa da Sinaarsze gadavitaneT sityva). davubrundeT<br />
isev imas — `cxraTvala mzes~...<br />
cxraTvala mze anaTebs da Cven jer isev TovliT dafarul gzas mivuyvebiT,<br />
tyis gzas. cxadia, mze ise ar acxunebs, rogorc marTla cxra Tvals ekad-<br />
4
eba, jer xom gazafxuli ar damdgara, magram mainc siTbo igrZnoba. ager, TiTqos<br />
kvirtebic gamoberilan xis totebze, imaTac ugrZvniaT, rom sadRac axlomaxlos<br />
gazafxuli trialebs da sacaa, aqac mova. da uceb, xis gaSiSvlebul<br />
totze Semoskupdeba patara tyis Citi. Cven ar viciT, ra hqvia am Cits. tyeSi<br />
mravlad arian amgvari erTi bewo Citebi, tyis Citebi. ai, Semoskupda totze, ra-<br />
Rac dastvina da boloc xalisiT SeaTamaSa. gana ra moxda iseTi, Citi totze<br />
zis da zemoT, mzisken iyureba. TiTqos Tvalebic minaba, isev dastvina da mainc<br />
ar viciT ratom, erTbaSad vigrZeniT: Citi gazafxuls elodeba. es patara tyis<br />
Citi gazafxulis mosvlas ganicdis, msubuq rtoze nazad irweva, dro da dro<br />
raRacas dastvens da kvlav zemoT, cisken iyureba.<br />
albaT cidan unda Camovides gazafxuli.<br />
davimaxsovroT is Citi, saamo molodiniT Sepyrobili.<br />
davimaxsovroT is martivi, raRac didi sixaruliT gamTbari melodiac, Citi<br />
rom ustvens. Cven am Cits karga xnis mere, Semodgomazec SevxvdebiT. Citi ma-<br />
Sin albaT sxvagvari iqneba da molodinic — sxvagvari. axla mxolod ase<br />
vTqvaT:<br />
tyis patara Citi martodmarto zis moqanave totze.<br />
ustvens. gaCumdeba da smenas TiTqos samyaros miapyrobs.<br />
gazafxuli modis.<br />
giyvarT cxovelebi da frinvelebi, giyvarT tyeebi da Walebi? ZaRlTan<br />
Tu giTamaSiaT an katasTan? cxenze Tu mjdarxarT da WenebiT xeobaze CagiqroliaT?<br />
saxedari Tu gyoliaT, ai, iseTi, Zalze naRvliani Tvalebi rom aqvs da<br />
Tu gaqirze dadga (Tu gajiutda da adgilidan fexi aRar moicvala), Tqvens<br />
mters, guli gvian moubrundeba, raRacaze SemogwyraT, raRacaze atkineT guli.<br />
cxvari Tu gimwyemsiaT, Txebi Tu wagiyvaniaT nekerze?<br />
ramdeni keTili saqme gaukeTebiaT im frinvelebs da cxovelebs, ramdenjer<br />
gamosdgomian adamianebs gasaWirSi. ZaRli xom Tqmula da Tqmula adamianis<br />
megobrad? axla kata? aba is ra saxlia, kata Tu ar krutunebs, mzis gulze Tu<br />
ar gaizmoreba da TaTiT pirs ar daibans, dilaadrian, Tqvenze da Cemze ufro<br />
adre. is ra ezoa, mamali Tu ar Sexteba medidurad Robeze da ar daiyivlebs —<br />
gavaTeneo. mere mamlis yivilze bombora ZaRli ar gamova mefurad ezoSi da Tavis<br />
ZvelisZvel `mters~, katas ar dauwyebs Zebnas, Tu dainaxavs, datuqsavs, dauyefs,<br />
Tu ver dainaxa, raRac gulnaklulobas igrZnobs, sevdianad miwveba saCexis<br />
ZirSi (saCexs erTsarTuliani saxlis aivans eZaxdnen, Tixa miwiT koxtad gadaglesils,<br />
zafxulSi grils da fexSiSvelad saamod sasiarulos), kata ki Soridan<br />
Cumad uTvalTvalebs da fiqrobs, jer ar gamovCndebi, cota xans iyos egre,<br />
Tavs movanatrebo... da Tu saxlis sawveTqveS, muxis direze mercxlis budec<br />
aris mikruli, ai, maSin iqneba marTla saxli, sadac marTla didi ojaxi cxovrobs.<br />
mercxlebs mzis amosvlidan mzis Casvlamde gaudiT WikWiki da JRurtuli.<br />
didi misvla-mosvla aqvT, didi Zieba sarCo-sabadeblisa. bolos bartyebi<br />
wamoizrdebian, yviTeli niskartebi gauxundebaT, erT mSvenier dRes ki ise iswavlian<br />
frenas, gagikvirdebaT, rodis moaswres, ratom Cven veraferi SevniSne-<br />
To. agvistos bolos ki... Tumca amazec mere vilaparakoT, mercxlebis budes mere<br />
davakvirdeT. jer xom arc ki Camosulan Tbili qveynidan, jer xom mxolod<br />
erTi bewo tyis Citi qanaobs gaSiSvlebul rtoze da gazafxuls elodeba.<br />
magram vinc qalaqSia? vinc meoTxe an meToTxmete sarTulze cxovrobs da<br />
arc CuqurTmiani aivani aqvs, arc ezoSi ZaRli daudis?<br />
imasac Tvali mainc soflisken unda eWiros!<br />
Tu sofeli ar giyvars, arc adamiani xar.<br />
adamiani xom bunebis Svilia.<br />
sofeli ki swored bunebaa.<br />
soflisken wasvla mSobliur fesvebTan dabrunebas niSnavs. modiT, xSirad<br />
davubrundeT am fesvebs. xSirad vestumroT bebos, deidas, mamidas, biZas...<br />
Tu arc bebo gveguleba sofelSi da arc mamida, keTili xalxi ram gamolia qveyanaze,<br />
sofeli mainc Cvenad unda viguloT da cxovelebic da frinvelebic, we-<br />
5
Ran rom vaxsenebdiT, Cvens megobrad gavixadoT. megobrobam xom arc siSore<br />
icis, arc moucleloba, arc udrooba...<br />
ra Tqma unda, Tu qalaqeli xar, yovelkvira sofelSi ver irben, magram<br />
televizori ras gveyofa. televizors Tu wignic ar SeaSveleT (ufro marTalni<br />
viqnebiT Tu vityviT — wigns SevaSveloT televizorio), ise araferi gamova. mere<br />
ramdeni kargi wignia qveyanaze! asi sicocxlec ar gveyofa imaT wasakiTxad.<br />
da maT Soris bevrze bevri swored sofelze mogviTxrobs, sofels gvixatavs,<br />
gveubneba, rom Cven, yvelani, sadac ar unda davibadoT da gavizardoT, asfaltze<br />
Tu qvafenilze, mainc soflis Svilebi varT... Tu es dagvaviwyda, ukve cudad<br />
yofila Cveni saqme da xsnaze unda vifiqroT. xo, waikiTxeT is wignebi da<br />
mTeli sofeli Tvalwin dagidgebaT, xan TovliT daibardnebiT, xan zafxulis<br />
gvalvian dReebSi, damskdar gzaze gasulebs, gadaxrukul velze wyaro mogenatrebaT.<br />
Tqvens Tvalwin Caivlis <strong>weliwadis</strong> oTxi dro — Tavisi feriscvalebiT,<br />
Tavisi xvniTa da TesviT, rTvliTa da kaklis bertyviT, is oTxi dro, ramac mec<br />
TqvenTan erTad damsva da erT did weliwadze, <strong>weliwadis</strong> am `oTxTavze~ laparaki<br />
damawyebina.<br />
gadaSli wigns da waikiTxav:<br />
`zamTaria, uberavs,<br />
siciviT vibuzebiT,<br />
Tu gagviRebT karebsa,<br />
TqvenTan SemovfrindebiT,<br />
da Tu ara, bavSvebo,<br />
miT mainc gagvaxareT,<br />
gamoaReT fanjara,<br />
sakenki dagviyareT~.<br />
amas beRurebi amboben, zamTrobiT CvenTan darCenili, erTguli beRurebi.<br />
`ar grcxvenia, umizezod<br />
qvas rom mesvri, biWo, sese~...<br />
amas mercxali Civis, patara biWs arcxvens, Cemi dabriyveba ra didi vaJkacobaao.<br />
`pawawa var, oboli, bedma damibriyva; cud dros davobldi. tanze macvia<br />
patara, moklebewviani, TeTri TvlebiT mowinwkluli Txeli qaTibi~. — amas<br />
Svlis nukri SemogvCivis, vaJa-fSavelas Svlis nukri.<br />
xalxis saukuneobrivi sibrZne dabejiTebiT gveubneba, rom gviyvardes dedabuneba,<br />
rom adamianTa cxovreba, gareSe bunebisa, arc SeiZleba da arc warmoidgineba;<br />
rom adamiani TviTonac bunebis Svilia da gana SeiZleba Svilma Tavis<br />
dedas umtros, marto imaze ifiqros, aba ra wavarTva, ras gamovrCeo, TviTon ki<br />
xelic ar gaanZrios mis mosavlelad da dasacavad? amitom gviTxra vaJa-fSavelam,<br />
Cveni mTis Svilma, bunebis didma mgosanma da mesaidumlem, rom buneba ke-<br />
Tilic aris da gaborotebac icis. keTili maSin, roca dedaSvilobis sikeTiT<br />
gaaxareb, gaborotebuli maSin, roca mis uflebas xelhyof da udierad moeqcevi.<br />
visac buneba uyvars, ufro laRad da Tavisuflad sunTqavs, radgan icis,<br />
es mTa da bari misia. isini am mTisa da baris Svilebi arian. dedabunebac mzad<br />
aris, Tavis Svilebs erTgulebis kalTa gadaafaros. da roca maT CaesmiT saidanRac<br />
mosuli xma, visic ar unda iyos es xma — frinvelisa Tu nadirisa, xmeli<br />
wiflisa Tu verxvisa, iisa Tu enZelisa, Svlisa Tu irmisa, Tu maTi saxlis<br />
win aJivJivdnen zamTris yinvisagan gaToSili beRurebi, isini TavianT Svilebsa<br />
da SviliSvilebs etyvian:<br />
— gamoaReT fanjara...<br />
gazafxuli ki modis.<br />
is Citi, romelic martodmarto mivatoveT tyeSi, SiSvel totze, kvlav gazafxuls<br />
elodeba. da Tu kargad mivixed-movixedavT, im tyis gzaze, orRobis Zi-<br />
6
ebSi, SeiZleba iac SevniSnoT. iam ki SeiZleba gagvaxsenos, upirvelesi wigni<br />
Cvens wignTa Soris, romelsac `deda ena~ ewodeba da qarTveli ymawvilebisaTvis<br />
iakob gogebaSvilma — mweralma da maswavlebelma Seqmna. aba warmovidginoT,<br />
didi zamTris mere Tovli rom dnobas iwyebs da gazafxuli moawevs, gazafxulis<br />
maxaroblad buCqis Zirebs moefineba lurjTvala ia. gamoCndeba ia da<br />
TiTqos masTan erTad iwyeba bunebis gamoRviZeba. es patara yvavili mTel yvavileTs<br />
win mouZRvis. mere da mere modian sxvebic — ufro maRlebic, ufro Zliernic,<br />
ufro Tavmomwonenic, magram ias mainc veravin jabnis, ias veravin utoldeba,<br />
sxva yvavili ia ver iqneba.<br />
`ai, ia~, es aris Tavdapirveli sityva yvela qarTvelisa, vinc pirvelad<br />
gadaSlis `deda enas~, raTa qarTuli anbani gaicnos... mere ki mTis wyarosaviT<br />
wamova codna, gahyveba nakaduls, SeerTveba mdinareebs, gava enis did zRvaSi,<br />
sibrZnis ukidegano okeaneSi.<br />
axla ki kvlav bunebis wigns davubrundeT.<br />
mixedv-moxedvac ver movaswariT da gazafxuli mosula.<br />
xalxuri leqsia:<br />
`Tebervali dadgao,<br />
xeSi wyali Cadgao;<br />
Citma Cioramao<br />
saZirkveli gadgao~.<br />
Tebervali zamTris Tved iTvleba, magram, rogorc es patara xalxuri<br />
leqsi gvarwmunebs, xeSi wyali swored TebervalSi dgeba, anu gazafxuli Tebervlidan<br />
iwyebs mosvlas. xeSi wylis Cadgomac Tovlis dnobasTan da xis gamoRviZebasTan<br />
aris dakavSirebuli. xe TiTqos izmoreba, zamTris Zilis buranidan<br />
gamodis da, msgavsad cocxali arsebisa, mis ZarRvebSi `sisxli~ iwyebs moZraobas.<br />
aba im dros kargad daakvirdiT Tqveni ezos xeebs. Tu qalaqSi xarT, mowadinebuli<br />
kaci qalaqSic ipovis xes da gazafxulis mosvla Tu gindaT naxoT,<br />
xSirad SexedeT. jer TiTqos isev Tovli devs, magram Seirxa toti da Tovlis<br />
erTi fTila Zirs wamovida. mere meore toti Seirxa. TviTon xis tanic Tovlis<br />
nadnobisagan danamula. xe TiTqos tiris, Tumca satirali ra aqvs, gazafxuli<br />
modis, sicocxle Tavidan iwyeba. magram Cava mze da xe isev Tvlemas miecema,<br />
radgan mze uyvars, miT ufro axla, roca nazamTral totebs jer isev sicivisagan<br />
aJrJolebT. da Tu xvalac mziani Tebrvlis dRe dadga, xe kvlav gamococxldeba,<br />
isev gazafxulis Sesaxvedrad daiwyebs mzadebas. yvelaze ufro mainc<br />
nuSi da tyemlebi arian gulubryviloni. sakmarisia oriode dRiT gamoanaTos<br />
da, ianvaric rom iyos, maSinve daijereben, viCqaroT, gazafxuli mosulao, totebs<br />
sixaruliT gaSlian da ise daikvirtebian, TiTqos jer ianvris miwuruli<br />
ki ara, martis damdegi iyos. Tu erTi-ori Tbili dRec kvlav daemata, kvirtebidan<br />
yvavilebi gamovlen da nuSis xec amayad gamoanaTebs; mamlisa ar iyos, rom<br />
iyivla da daijera, me gavaTeneo, nuSsac hgonia, rom gazafxuli moiyvana. netamc<br />
ase iyos, magram Tebervali jer kidev ar aris gazafxuli, martic ki, gazafxulis<br />
Tved rom iTvleba, zogjer iseTi Wirveulia, imasTan zamTari rogor mova?!<br />
ai, wamova kvlav Savi Rrublebi, dauberavs qari (`Tebervali beravdao, marti kabas<br />
keravdao, aprili gacxarebuli saxnis-sakveTs kveravdao~ — ambobs xalxuri<br />
leqsi) da amayad gabrdRvialebuli nuSic totebs frTebiviT CamouSvebs, yvavilebi<br />
moibuzebian da isev kvirtebis Zebnas daiwyeben, iqneb ukan davbrundeT da<br />
CavTbeTo. magram ukve gviania, sawyalma nuSma gazafxuli ver moiyvana...<br />
mainc rom hyvavian nuSebi?<br />
mainc rom ar gawyda nuSebis modgma?<br />
es ki nebaa sicocxlis didi Zalisa.<br />
sicocxle xom mudmiv moZraobas, brZolas, arsebobis uflebis mopovebas<br />
niSnavs.<br />
nuSic cocxalia da ibrZvis.<br />
7
da Cvenda sasixarulod, es brZola umeteswilad gamarjvebiT mTavrdeba,<br />
Tu, ra Tqma unda, uTanasworo ar gamodga. im yvavilebidanac zogi iRupeba da<br />
Zirs cviva, zogi jiutad eWideba deda-xes, ar Tmobs sicocxles da imarjvebs<br />
kidec.<br />
sicocxle imarjvebs...<br />
da, kacma rom Tqvas, Tavad gazafxulic sicocxlis xelaxla dawyebas, sicocxlis<br />
gamarjvebas niSnavs.<br />
nuSma daiyvavila.<br />
tyemlebic hyvavian.<br />
SoSiebi ukve mofrenilan da Cven verc ki SevniSneT. an rogor SeniSnav<br />
frinvelTa mofrenas? erT mSvenier dRes gaixedav da ukve aq arian. im wuTs ki,<br />
roca isini `fexs Semodgamen~ da ityvian, `ukve movediTo~, Znelad Tu moixel-<br />
Tebs vinme kacTagani. ase mofrinavs mercxali. SoSiaze gamoTqmuli leqsi ukve<br />
gagaxseneT (`rad mofrenilxar SoSiav, Sen ase adrianada~) da vidre `mercxlis<br />
leqsebsac~ gagaxsenebdeT, Tavad mercxlebze vTqvaT oriode sityva:<br />
ginaxavT mercxlis bude?<br />
Tu ar ginaxavT, aucileblad unda naxoT.<br />
Tu ar ginaxavT, verc verafers SevadarebT, rom cxadad warmoidginoT.<br />
mercxlis bude mxolod mercxlis budes hgavs da amitomaa, lamazi, sxvebisagan<br />
gamorCeuli. jer saerTod Citis budeze vTqvaT... arc Citis bude ginaxavT?<br />
amisi dajereba ki aRar SeiZleba. tyeSi erTxel mainc aravis wauyvanixarT,<br />
arc ded-mamas, arc ufros da-Zmebs, arc papa-bebiebs? Tu ar wauyvanixarT,<br />
axlave gadadeT es wigni da xmamaRla TqviT, rom xval tyeSi apirebT wasvlas,<br />
rom, Tu gamogyvebian, xom kargi, Tu arada vinme tol-megobars gaiyolebT da mainc<br />
waxvalT, aucileblad waxvalT, ar unda laparaki! da vidre marTla waxvidodeT,<br />
vilaparakoT mercxalze, mercxlis budeze, Citis budeze. aba, daakvirdiT,<br />
Semodgomis gaSiSvlebul tyeSi xeze darCenil budes. kargad daakvirdiT<br />
da SeiZleba sevdac ki mogerioT. mitovebul saxlsa hgavs Citis bude, gamoketil<br />
saxls. axla iq aravin cxovrobs. zafxulSi ki sicocxle duRda da gadmoduRda.<br />
iyo erTi JRurtuli, stvena, galoba, sxva budeebSi gadafren-gadmofrena.<br />
Semodgomaze Citis bude mitovebul sofelsac hgavs. erTi bude, meore, mesame<br />
da ukve sofelic iqneba... yvelaferi erTad ki sicocxlis xsovnas inaxavs: aq<br />
cxovrobdnen, daizardnen, frena iswavles da gafrindnen, raTa gazafxuli rom<br />
dadgeba, kvlav mobrundnen, an axali budeebi aSenon. mWidrodaa nagebi es budeebi...<br />
vis rogor Wirdeba... zogi bude nazia da saTuTi, rbili Calisagan da bumbulisagan<br />
nagebi, zogi ufro kaWaWebidan da ekal-bardebidan motanili `masaliT~.<br />
did, uxeS budeebSi didi frinvelebi saxloben. patara budeebSi —<br />
wvril-wvrili Citebi. mercxlis bude ki mainc sul sxva aris. mercxali tyeSi<br />
ar cxovrobs, adamianis gverdiT uyvars umetesad yofna, saxlis saxuravebs, saxlis<br />
kedlebs etaneba. saxuravqveS, aivnis aqeT rom cotaze gadmoSverila koxtad<br />
naTali ficrebi (koWebs rom eZaxian), swored im koWebze uyvars mercxals<br />
`samosaxlo adgilis~ SerCeva.<br />
ai, Tbili dReebi daiWira da im erT mSvenier dResa Tu saRamos, mercxlebic<br />
mofrindnen. zogs SarSandeli bude xeluxleblad xvdeba. zogma axla unda<br />
aaSenos, ojaxi gamravlda da axali bude gamxdara saWiro; zogi Tavis Zvel<br />
patrons, anu saxlis mobinadres gabutvia, raRaca awyenines, raRaciT atkines<br />
guli, an bude ar daxvda imgvarad, rogoradac datova, an sulac CamouSliaT<br />
onavar bavSvebs. axla sxvagan unda ipovos adgili, sxvagan unda eZios keTili<br />
ojaxi.<br />
mercxals keTili xalxi uyvars, iseTi, sul rom ar SeeSindeba imaTi,<br />
xels rom ar auqSeven, Tavs rom TviTonac ojaxis wevrad igrZnobs. jer ramdenimejer<br />
mofrTxialdebian dedal-mamali mercxlebi da iqaurobas kargad dazveraven.<br />
Tu maspinZels sikeTe SeamCnies, gafrindebian, magram isev male mobrundebian,<br />
mere iqve Camojdebian da WikWiks gaabamen, Cvenze `saubroben~, maspinZlebze<br />
— aba, ra xalxi varT, SeiZleba Tu ara Cvens gverdiT yofna, an ukve gegmas aw-<br />
8
yoben, sad ra iSovon, saidan ra moitanon, rom bude mkvidradac aagon da lamazadac.<br />
mercxlis bude aucileblad lamazi unda iyos.<br />
mere iwyeba Seneba.<br />
moaqvT bumbuli, balaxis Reroebi, namja.<br />
`uyrian~ saZirkvels (anu mkvidrad aSeneben), xisa da kedlis kuTxeSi, miyuJul<br />
adgilze amohyavT `kedlebi~. kedlebi TiTqos gviristadaa nagebi, TiTqos<br />
uwvrilesi aguriT amouyvaniaT da mere ayalo miwiT SeulesiaTo. amodian kedlebi<br />
da bude nel-nela emsgavseba ZvelisZvel cixis godols. Tu aqve, budis<br />
win, Camosajdomi lursmani an joxia, xom mTlad kargi, Camosxdebian mercxlebi<br />
da WikWikeben, TviTonve tkbebian TavianTi ostatobiT.<br />
bude mzad aris!<br />
RamRamobiT am budeSi arxeinad sZinavT da vin icis, uTuod kvercxebic<br />
gaCndnen budis bumbulian ZirSi.<br />
deda-mercxali budidan fexs aRar icvlis.<br />
da erT dRes, roca jer kidev aravin eloda, budidan ismis Wyipini.<br />
es patara mercxlebis — bartyebis xmaa.<br />
mercxlebma bartyebi daCekes.<br />
oriode dRec da bartyebi WyipiniT ikleben iqaurobas. jer budidan kargad<br />
arc Canan, marto maT yviTel niskartsa da farTod dafCenil pirs vxedavT.<br />
mofrindeba deda mercxali da raRac `nugbars~ aucileblad moitans. isinic gaaReben<br />
yviTel niskarts da Wyipineben ara me, ara meo, erTmaneTs ecilebian; cotac<br />
da erTmaneTs mujlugunebs urtyamen, davaswro da me Cavikoklozino yelio.<br />
amasobaSi, am Jivil-xivilSi, am WyipinSi, am datuqsvasa da alersSi (mercxlebic<br />
mSoblebi arian da alersic ician da datuqsvac), bartyebi izrdebian.<br />
da radgan mercxalic frinvelia, cxadia, Tavdapirvelad frena unda iswavlos.<br />
jer gaubedavad toveben patarebi budes.<br />
mSoblebic Relaven, rogorc Relavs ded-mama, roca patara pirvelad gadadgams<br />
fexs. raRa Tqma unda, marcxic xdeba da zogjer sasacilo ambebic. bolos<br />
ki mainc yvelaferi keTilad mTavrdeba, yvela wyena da faTeraki, mRelvareba<br />
da fiqri fermkrTaldeba da bartyebic frenas swavloben.<br />
saxlis aivanze mikruli bude da iq Casaxlebuli mercxlis ojaxi mSvenebaa<br />
mTeli kar-midamosi.<br />
maxsovs, Cvens sofelSi, Cveni saxlis gverdiT, ori mezobeli cxovrobda,<br />
ori ojaxi. omis dro iyo da didi gaWirveba idga. xalxs lukma puric ki ar<br />
hqonda xSirad da am or ojaxsac Zalze uWirda. erTi ojaxi didi iyo, rom ityvian,<br />
wvril-Sviliani — ded-mama da xuTi mozrdili Svili.<br />
meore ojaxi patara da umweo, — moxuci col-qmari, Svili ki — omSi wasuli<br />
da Sinmousvleli.<br />
wliTiwlamde Tavi Zlivs gahqondaT.<br />
sarCos Sovna uWirdaT, magram erTi didi simdidre hqondaT: mTels Cvens<br />
ubanSi mercxlebi budes mxolod imaT maranSi da saxlis erdoze iSenebdnen.<br />
am simdidriT orive ojaxi didad amayobda da, albaT, arCevanze rom mimdgariyo<br />
saqme sxva simdidreze verc gacvlidnen.<br />
isini Sehxarodnen cixis godoliviT Tu patara aivaniviT gadmokidebul<br />
mercxlis budes.<br />
maSin sofelic ufro hgavda sofels, vidre dResa hgavs. miwas guTniT<br />
xnavdnen da yanasac namgliT mkidnen. glex-kacs xar-kameCi daudioda, cxeni ojaxis<br />
nugeSi da Zala iyo, Zroxa da cxvari — ojaxis baraqa... Wirnaxuli marTla<br />
Wirnaxuli iyo, mka — vaJkacobis gamocda, rTveli — dResaswauli. endeT Cems<br />
mexsierebas, miT ufro, rom ymawvilis mexsiereba utyuaria. yvelafers ise mogiyvebiT,<br />
rogorc namdvilad iyo da rogoradac CarCa xsovnaSi.<br />
ginaxavT yviTeli, bumbula wiwilebi Tqvensa, an mezoblis ojaxSi? sad<br />
wiwilebi, sad gazafxulio, — ifiqrebT da marTalnic iqnebiT, Tu odesRac bav-<br />
Svoba sofelSi ar gagitarebiaT.<br />
9
is wiwilebic gazafxulis maxaroblebi iyvnen, rogorc adre mofrenili<br />
SoSiebi da mercxlebi, rogorc liloWriloze amowverili cisferi enZelebi,<br />
rogorc Soreul kavkasionze aWrelebuli Tovlis safari. kruxs Tebervlis bolos<br />
an Sua ricxvebSi dasvamdnen sabudarSi (mozrdili, mrgvali kalaTi iyo,<br />
Sig Tbilad Cagebuli TiviT). winaswar kvercxebs Caalagebdnen, saguldagulod<br />
SerCeulebs da romelime droul dedals sagangebod dasvamdnen, rom mokruxebuliyo<br />
da sabudarSi daesvaT. dedali jiutobda da inazeboda, aqaoda dedobisaTvis<br />
sada mcaliao, an ra dros Cemi dedobaao. bolos mainc daiyabulebdnen<br />
da dedalic sagangebo sidarbaisliT (amieridan dedobisaTvis emzadeboda da<br />
amsubuqeba aRar SeSvenoda) Cajdeboda sabudarSi. ijda da imisi arseboba TiTqos<br />
yvelas aviwydeboda, aTasSi erTxel Tu mixedavdnen, raimes miawvdidnen. xani<br />
gavidoda da jer Cami-Cumi ar ismoda. erT mSvenier dRes ki, rogorc mercxlebze<br />
giTxariT, atydeboda wivwivi. kruxi gamoCekas iwyebda. Signidan wiwilebi<br />
kawravdnen kvercxebs da farTxaliT cdilobdnen gareT gamosvlas, garedan<br />
dedali uniskartebda. bolos wivwivi mcire xniT miwydeboda da sabudari<br />
wiwilebiT gaivseboda. mcire xanic kidev da sabudaridan frTxilad cviodnen<br />
yviTlad da TeTrad gabumbluli wiwilebi. jer SiSiT ebRauWebodnen sabudris<br />
wnul kedlebs, bolos moefinebodnen oTaxs da dedac, sagangebod gaamayebuli<br />
da yelmoRerili, gauZRveboda Tavis amalas.<br />
oTaxSi Tbiloda buxari an Rumeli RadRadebda. iataki miwuri iyo da wiwilebi<br />
TavianT yviTel niskarts Tixaze scemdnen. gareT ki cioda, an Tovda<br />
isev, an qari qroda. jer gazafxuli Sors iyo da krux-wiwilasac aqve, am oTax-<br />
Si, CvenTan erTad, ymawvilebTan erTad unda gamoezamTrebina. cota mosulierebuliyo<br />
da ise gasuliyo axlad amSralebul ezoSi, an mzis gulze.<br />
magram ai, qari dacxra, Rrublebi mcire xniT mTebisken wavidnen da Tebervlis<br />
mziani dRe dadga. rogorc giTxariT, es jer gazafxuli ar iyo, magram<br />
gazafxulis suni mainc trialebda. maSin aiRebda dideda Tavis saCeCels an sar-<br />
Tavs, gavidoda myudroze da Tavis krux-wiwilasac gairekavda. wivwivebdnen Sebumbluli<br />
wiwilebi momTenTav siTboze da iwyeboda maT cxovrebaSi sruliad<br />
axali dro. maTTvis im wuTSi ukve gazafxuli idga.<br />
didedas axla sxvebic SemouerTdebodnen.<br />
axla kacebic modgebodnen saidanRac da iwyeboda saubari amindze, gaWianurebul<br />
zamTarze, gazafxulze, yvelaferze, rac mzis gulze pirvelad gamosulma,<br />
zamTrisagan daRlilma adamianma SeiZleba Tqvas.<br />
mere mze dasavleTisaken ixreba, kvlav sicive wamova da didedac, Tavis<br />
krux-wiwilebianad, Sinisaken midis.<br />
iqiT biWebi raRacas Tlian.<br />
biWebi karga mozrdilebi arian da sicivisa ar eSiniaT.<br />
ori grZeli joxi ukve gauTliaT.<br />
im joxebs TavSi orkapebi aqvT, gan-ganze gawvdili. boloSi ki, sadac joxia<br />
gadaWrili, biWebi axla oTxkuTxa Rrus akeTeben... mere am orive joxis RruebSi<br />
koxtad gamoTlil magar safexurs gauyrian.<br />
Soriaxlos ymawvilebi dganan da Sescqerian.<br />
ician, rac keTdeba da sixaruliT elian im nanatr dRes, roca is `eSmakis<br />
manaqana~ maT xelSi Cavardeba.<br />
biWebi axla wnelebs grexen, magar, sqel wnelebs da joxebs orkapa Tavebze<br />
Camoacmeven.<br />
joxebi ise magrad eWidebian wnelebs, rom kacis simZimec veRar Camoglejs.<br />
wnelebi TavSi momrgvalebulia da im momrgvalebulSic TiTo magar kets<br />
gauyrian.<br />
yvelaferi mzad ari?<br />
ara, jer ar ari mzad.<br />
biWebi axla kaklis did xeze da ganze gawvdil yvelaze Ronier totze<br />
sagangebod mownul or wnels Semoaxveven. wnels ise gaamagreben, rom simagrec<br />
marTla hqondes da totzec Tavisuflad imoZraos. bolos asweven im orkapa jo-<br />
10
xebs Tavis safexurianad da erT joxs (winaswar sagangebod morgebuli ketiT)<br />
erTi wnelis gorgalze Camoacmeven, meores — meoreze.<br />
vinc qvemoT dganan, joxebs moeWidebian da egreve erTad daixunZlebian,<br />
aba, gavigoT, magaria Tu ara, gagviZlebs Tu arao da roca darwmundebian, rom<br />
yvelaferi myarad gakeTda, iqve Camosxdebian.<br />
saqanela!<br />
biWebma kaklis totze saqanela Camohkides!<br />
xval yvelieri iwyeba da yvelieris dResaswauls aucileblad saqanelaTi<br />
unda Sexvdes ubani. erT ubanSi erTi saqanela Camoibmeba meoreSi — meore, da<br />
rogorc ki yvelieris kvira daiwyeba, yovel saRamos am saqanelasTan gaimarTeba<br />
taS-fandura, cekva-TamaSi, dainTeba didi koconi, iqneba Sejibri sityvasa da<br />
jomardobaSi. vidre getyodeT, ras niSnavs yvelieri, Tvali vadevnoT didedas,<br />
xSirad rom sadRac midis (es umetesad saRamoobiT xdeba) da mousvenrobaSia.<br />
Cven ar viciT ra aSoTebs, ratom surs, rom male davwveT da daviZinoT, ra xdeba<br />
am gazafxulis piras SabaT-kviraobiT. aba Tvali movatyuoT, didedas egonos,<br />
rom daviZineT da karic gaixuros... Tu didedas ar ewyineba (didedas wyenineba<br />
ki aramc da aramc ar SeiZleba), frTxilad wamovdgeT, fexakrefiT mivideT kar-<br />
Tan da karis RriWoSi an gasaRebis WuWrutanaSi SeviWvritoT.<br />
dideda aqeT-iqiT frTxilad ixedeba, mere zandukidan raRac amoaqvs da<br />
kamodis Tavze debs.<br />
xati!<br />
es is xatia, romelzedac amas winaT mokrZalebuli CurCuliT Tqva:<br />
RvTismSoblis xati...<br />
mere dideda ujridan sanTels iRebs, anTebs, pirjvars iwers da sanTels<br />
RvTismSoblis xatis win amagrebs. sanTlis ali mkrTalad anaTebs idumal xats.<br />
dideda raRacas butbutebs da Cvenc sunTqva gvigubdeba.<br />
Tqvenc unda icodeT:<br />
yoveli xalxi Tavis religias misdevs.<br />
qarTvelebi qristianuli religiis mimdevrebi, anu qristianebi varT.<br />
gadmocemiT qriste rwmenisaTvis jvarze acves. sikvdilis Semdeg ki mainc<br />
mkvdreTiT aRdga.<br />
vin iyo qriste? namdvilad arsebobda Tu rwmenisaTvis wamebulze xalxis<br />
saukuneobrivma ocnebam SeTxza igi?<br />
amaze dResac davoben da Cvenc sityvas aRar gavagrZelebT. marto daviT<br />
guramiSvilis striqonebs gagaxsenebT, romelic ieso qristes eZRvneba:<br />
`vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso,<br />
macxovrebeli Sen maTi wamwymedlad migiCnieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!~<br />
didedac qristiania, qristes rjuli swams da pativi vceT mis rwmenas,<br />
xels nu SevuSliT, simSvides nu davurRvevT, dae, Tavis gulSi esaubros RvTi-<br />
Sobel mariams da SesTxovos rac surs.<br />
ra survili eqneba didedas?<br />
Cveni kargad yofna.<br />
qveynierebis kargad yofna.<br />
Cveni gamravleba da gaxareba...<br />
qristes Sobis dRe ocdaxuTi dekemberia.<br />
qristes aRdgomis dRe ki xan aprilSi modis, xan maisSi.<br />
aRdgomamde mravali religiuri dResaswaulia.<br />
dResaswauli mirqmisa.<br />
kvira yvelierisa.<br />
didmarxva, da kidev mravali.<br />
axla yvelieris kvira dgeba da dideda amitom loculobs Cvenze.<br />
yvelieri didmarxvis wina kviraa.<br />
11
didi marxva niSnavs mkacr cxovrebas. xorcisagan gandgomas, sulze<br />
fiqrs. adamiani mxolod mcenareuls ekareba, codvaTagan Tavs Sors iWers da<br />
ase emzadeba qristes aRdgomis Sesaxvedrad.<br />
yvelieris kvira ki swored am mkacri cxovrebis winakviraa, laRi, mxiaruli,<br />
Tavisufali, saxalxo zeimebis kvira... is zeimebi saqarTveloSi qristes<br />
sjulis SemoRebamdec imarTeboda da maSindelma uZvelesma wes-Cveulebebma<br />
axal religiaSic gadmoinacvla.<br />
maT Soris erT-erTi zeimi, anu sanaxaobaa yeenoba.<br />
`yeenoba~ yvelierSi imarTeboda. sofelSi didi mzadeba iyo, rogorc warmodgenisaTvis<br />
emzadebian xolme da `yeenoba~ marTlac xalxur sanaxaobad, xalxur<br />
warmodgenad, namdvil Teatris winamorbedadac iTvleba. aq arian msaxiobebi<br />
(albaT `reJisoric~ igulisxmeba anu is, romelsac mTeli es sanaxaoba wesrigSi<br />
mohyavs, anawilebs rolebs, gansazRvravs warmodgenis xasiaTs) aris `piesac~,<br />
xalxis mier odiTganve SeTxzuli, dakanonebuli siuJetiT da sasacilo<br />
ambebiT. mayureblebi `warmodgenis~ monawileni arian, SeuZliaT Caerion moqmedebaSi,<br />
Tavadac gauswordnen yeens, amoiyaron saukuneobrivi javri.<br />
`yeeni dampyroblis simboluri saxea, dampyroblis niRabi. igi cxenze zis,<br />
Tanac ukuRma da Tanac marTla kaci ki ar aris, fitulia, safrTxobelaa, muTaqisagan<br />
gakeTebuli da Tavzec gamuruli qoTani adgas nacvlad tradiciuli aRmosavluri<br />
Calmisa.<br />
da ai, yeeni unda gasasacilovdes.<br />
zogi goroxebs esvris.<br />
zogi wyals asxams.<br />
zogi Solts gadaawnavs.<br />
aris erTi sixaruli da sicil-xarxari.<br />
da, raRa Tqma unda, rom yeeni aucileblad unda damarcxdes, samarTlianobam<br />
unda izeimos, gaimarjvos uZvelesma xalxurma moralma, romelic borotze<br />
keTilis uTuo gamarjvebas qadagebs.<br />
axla Citifafoba?..<br />
zamTari CitebisaTvis mSieri droa, aremare TovliT aris dafaruli da<br />
sakvebi arsad moiZeveba. am dros adamiani valdebulia, frinvelebs<br />
xeli gauwodos, anu, rogorc dasawyisSi giTxariT, `gamoaRos fanjara~.<br />
CitifafobisTvisac sagangebod emzadebian, ymawvilebs avaleben, natexrebi SeagroveTo<br />
(natexari Tixis da faifuris WurWlis natexebia), balRebic didis xalisiT<br />
agroveben natexrebsa. mohfenen ezoSi, gzispirebze da Sig sakenks da saWmlis<br />
narCenebs yrian, raTa Citebma akenkon da madlierni darCnen. unda naxoT<br />
maSin frinvelebi... ra madlierni arian adamianisa. ra ndobiT modian natexreb-<br />
Tan, aRarafrisa eSiniaT, radgan es dRe maTi dRea, `Citifafobaa~.<br />
sofelSi vaSlis nafcqvensac ki ar gadaagdebdnen, cecxlze dawvavdnen<br />
da roca saamo surneleba vaSlisa dadgeboda, ityodnen, Citebs uyvarT, zogier-<br />
Ti Citi amisi suniT cocxlobso.<br />
axla Wiakokona? didi koconi da mis irgvliv gaCaRebuli mxiaruleba? WiakokonobisTvisac<br />
sagangebod emzadebian.<br />
Wiakokonas danTebas ra samzadisi sWirdebao — ityviT Tqven.<br />
Wiakokonasac Tavisi azri aqvs, baRebsa da bostnebSi darCenili kaWaWi,<br />
simindis fuCeCi, xexilisa da vazis nasxlavi unda Segrovdes da daiwvas, raTa<br />
mavne mwerebi da Wia-Ruebic Tan mihyvnen. es TavisTavad, ise ki Wiakokona sagazafxulo<br />
mxiarulebis sababia.<br />
ai, Segrovda blomad kaWaW-fuCeCi.<br />
aizvina erTad.<br />
mogrovda xalxic. cxadia, umetesad gogo-biWebi da wvrilfexoba Warboben,<br />
magram arc darbaiseli moxucebi darCenilan Sin, Soriaxlos dganan da<br />
axalgazrdobis faci-fucs Tvals adevneben, Tan Tavisas igoneben, Tan raRacas<br />
arigeben. ai, ainTo cecxli da yiJinic dasces, cecxlis ali cas swvdeba da vi-<br />
Racam ukve daiZaxa is, rac am dros aucileblad unda daiZaxon:<br />
— aliluli kudianebs!<br />
12
aliluli eSmaksao!<br />
gabeduli biWebi cecxls zed axtebian.<br />
da yvelas sjera, am weliwads eSmaki veravis veRarafers daaklebs, iqneba<br />
mosavlis siuxve da sikeTis zeimi.<br />
rogorc giTxariT, saqanelebic ukve CamoubamT. yvelierSi saqanela aucilebelia,<br />
uamisod yvelieri ar iqneba. uamisod yveliers feri daakldeba. saqanelas<br />
mTeli ubani axvevia. didedac ki mosula. jer isev civa, binddeba kidec,<br />
magram Sin rogor gaCerdeboda, Tbil SalSi (Tavisive xeliTaa naqsovi) CafuTnula<br />
da modis.<br />
cecxli ukve gaCaRebula, didi Wiakokona anTia da didedas aqeT-iqidan<br />
eZaxian, axlos modi, cecxlTan, gaTbio. didedac modis da patara, danaoWebul<br />
xelebs cecxlisken iwvdis. saqanelaze gogo-biWebi cvlian erTmaneTs, ufro metad<br />
ki — biWebi. buqnas Cahkraven, saqanela win gaiwevs da Tu gabeduli biWi<br />
Sedga, safexurs xis romelime tots miawvdens. ai, es iTvleba vaJkacobad. am<br />
dros biWi TiTqos caSi dafrinavs, Tumca saqanelas xelnebi Ronivrad CaubRujavs.<br />
da roca gaoflili biWi dacxreba da safexuridan gadmoxteba, gogoebma<br />
ukve kargad ician, vin aris yvelaze gabeduli da uSiSari. mere saidanRac fanduri<br />
moaqvT. fanduri saTamaSos ukravs da axla mefandures irgvliv Seikvreba<br />
wre (oRond ise, rom Wiakokona mTel wres anaTebdes). jer viRaca gadmova gaubedavad.<br />
im viRacas gaamxneveben, nu grcxvenia, gaubede, daiwyeo da male erTmaneTs<br />
mihyvebian cekvis msurvelni. gogoebic, ra Tqma unda, jer gainazebian, mere<br />
ki, Tu ded-mamisa da gansakuTrebiT ufrosi Zmebis damyoli mzerac igrZnes, gabedulad<br />
gadadian wreSi. da Tu am dros medole da megarmonec gamoCndnen, (medole<br />
da megarmone mainc iSviaTi iyo sofelSi da Tanac yvela saqanela unda<br />
CamoevloT, yvelgan SeewiaT TavianTi sacekvao), marTla yvelieri iqneba, mar-<br />
Tla jansaRi da mxiaruli kvira, mauwyebeli gazafxulisa...<br />
*<br />
is sofeli, sadac Cveni <strong>weliwadis</strong> `oTxTavi~ gaTamaSdeba, kaxeTSia, saqar-<br />
Tvelos erT lamaz da Ronier kuTxeSi. kaxeTs Tavze kavkasionis mTebi dascqerian.<br />
qvemoT cisfrad gadaSlili alaznis velia, zemodan ki gadmomxobila mTebi.<br />
devebiviT mTebio, — ityvian xolme. galaktion tabiZem amgvar mTebze Tqva —<br />
dabinduli qliavis feriao (`ginaxavT feri dabindul qliavis, es Cemi samSoblos<br />
mTebia~). cisfers ki, albaT, sivrce qmnis, Rrma sivrce, romelic Soridan<br />
cisfrad aRiqmeba.<br />
swored am mTebze kiTxulobs glexkaci <strong>weliwadis</strong> droTa cvalebadobas.<br />
mTebs `didi kalendari~ vuwodoT. ar iqneba mTlad lamazi Sedareba, magram<br />
zusti ki iqneba. zafxulSi mTebi mokrialebulia, mwvane balaxsac ki gaarCevs<br />
Tvali. mere mTa nel-nela fers Seicvlis, TiTqos zafxulis mzeze gadaxundeba<br />
da ase gastans Semodgomis Sua xanebamde. Tu Semodgoma civi daiWira da zam-<br />
Tarmac adre moiwadina mobrZaneba, noemberSi, erT mSvenier dRes, davinaxavT,<br />
rom qedis wverebi pirvel Tovls daufaravs. mzian dReSi es wverebi TeTrad<br />
qaTqaTeben da imas gvauwyeben, rom zamTari ukve Sors aRar aris, wamosula,<br />
daZrula da axla, qedis Tavze wamomdgari, Tavis dros elis, rom nel-nela qvemoT<br />
Camovides. es dRe, kavkasionis qedze pirveli CamoTovlisa, SeuniSnavi aravis<br />
darCeba. gansakuTrebiT moxucebs uyvarT iqiT gaxedva da Tqma, rom kavkasionze<br />
ukve CamoTova da sadacaa zamTari mova. es Tovli niSania da am niSanze,<br />
sofelSi ra xdeba, maSin getyviT, roca Semodgomamde mivalT, roca Semodgoma<br />
dadgeba. axla marto is gavixsenoT, rom yvelani erTmaneTs eubnebian, Tovli gamoCndao.<br />
mere da mere Tovli ufro qvemoT Camodis, mTebisa marto wverebi ki<br />
ara, kalTebic ifareba, bolos sul qvemoT, alaznis velamde Camosdevs da ha,<br />
sacaa Cvenamdec mova. ai, maSin dgeba zamTari.<br />
mTeli zamTari, raRa Tqma unda, kavkasioni TovliTaa dafaruli (anu kavkasionis<br />
is nawili, romelic kaxeTidan moCans da romelsac zogjer daRestnis<br />
mTebs uwodeben). gazafxulze ki Tovli dnobas iwyebs da axla gazafxuli qvemodan<br />
zemoT miiwevs. jer veli gadamwvandeba, mere nel-nela tyeebs ahyveba, bo-<br />
13
los qedis kalTebi gadaWreldeba, liloWriloebi qedis wverebsac miswvdeba<br />
da ivnisis bolosaTvis Tovli ukve aRar moCans. kalendris erTma ciklma, kavkasionis<br />
bumberaz (esec Zveli epiTetia) qedze aRbeWdilma Cvens Tvalwin Caiara.<br />
axla swored is droa, roca qedi aWrelda, ferdobebze Tovlma dnoba iwyo,<br />
mdinareebi aimRvra...<br />
axla saxnis-sakveTi unda gavmarToT, gavafxianoT, raTa mindvrad ise gavideT,<br />
iaraRma ar gviRalatos. saxnis-sakveTs ki Cvens bavSvobaSi samWedloSi<br />
afxianebdnen da, rac ufro cnobiswadils aRgviZravs, cxenebsac iq nalavdnen.<br />
modiT, gavswioT samWedlurisaken.<br />
jer Soridan xalxs davinaxavT.<br />
umravlesoba kacebi iqnebian.<br />
gazafxulze sofeli mudam gareT gamoefineba xolme. zamTarma mainc saxlebSi<br />
gamoketa xalxi, erTmaneTTan misvla-mosvla ki iyo, magram TiTo-orolad<br />
Tu Sexvdeboda sofleli soflels. axla cota Tbila, gareT dgoma SeiZleba.<br />
SeiZleba ki ara, gulma gagviwia gareT da raki samWedluric swored soflis<br />
SuagulSia, swored iq, sadac salaybo ewyoba (salaybo, anu adgili, sadac xalxi<br />
ikribeba samaslaaTod da imitomac, rom gaixed-gamoixedos, rogorc ityvian,<br />
Tvals wyali daalevinos). am gaxsenebaze, aqve axlosaa wyaroc. iqiT, moSorebiT,<br />
soflis Zveli eklesia moCans, Zveli ki ara, ZvelTaZveli, bazilika, anu<br />
ugumbaTo eklesia.<br />
xalxi mogrovilia samWedluris win. axlos mivdivarT da ukve wkara-wkuric<br />
gvesmis, dro da dro ki uro mZimed daecema grdemlze. grdemli gaxurebuli<br />
foladia. uro Tqvenc iciT, ra aris da am gavarvarebul folads Ronieri<br />
mWedlebi kveriTa da uroTi ebrZvian, raTa forma miscen, imad aqcion, rac Tavad<br />
surT, rac sofels gamoadgeba. sofels ki, gazafxulda da, bevri ram sWirdeba:<br />
Toxi, bari, namgali, guTani. uamaTod vervin gava verc venaxSi da verc mindorSi.<br />
aki giTxariT, rom mWedeli Ronieri kaci unda iyos, rkinas rom dalewavs<br />
xeliT, imgvari, da mxiaruli kacic. mWedeli iRimeba da saxeze TeTri, qaTqaTa<br />
kbilebi mouCans. jansaRi kacia, rkinismkvneteli. aTasSi erTxel Sublze<br />
ofls Camoiwmends winsafriT (Tumca winsafaric, cxadia, gaxurebuli aqvs) da<br />
saxes ufro CamoiTxvris. mere ra, gava dRe, najafs da naoflars Camoirecxavs<br />
da erTi kargi vaJkaci mogvevlineba, namdvili Sromis kaci, gamoewyoba da an<br />
qorwilSi wava, an naTlobaSi, an dReobaze. magram axla mWedels arc erTisTvis<br />
scalia, arc meorisTvis, mWedeli Tavis vals asrulebs: Sromobs, raRacas qmnis<br />
da yalibad asxams. is imisTvisaa dabadebuli.<br />
gareT ki kacebi bWoben.<br />
mWedeli fardulSia. am farduls hqvia samWedluri.<br />
eubnebian, geyofa, daisveneo, xvalac am Tvisaao.<br />
magram mWedelma icis, rom dasveneba maSin Seergeba, roca saqmes moaTavebs,<br />
`xvale~ ki yovelTvis ar aris am Tvisa...<br />
davaneboT Tavi mWedels, sanam saqmes ar morCeba, mainc sityvas ver vaTqmevinebT<br />
da iqve, ezoSi gavideT.<br />
ai aq, am SemoRobilSi, romelsac baks veZaxiT, cxeni unda danalon.<br />
esec mTeli ambavia, veeba cxenis danalva.<br />
am ambisTvisac TiTqosda sagangebod emzadebian, TiTqosda Relaven cxenis<br />
patronic da nalbandic.<br />
ai, nel-nela miuaxlovdnen...<br />
erTma cxens fafarze gadausva xeli da miualersa, swored iman, visTanac<br />
ufro SeCveulia cxeni.<br />
cxens uyvars alersi.<br />
is erTgulia adamianisa da Senganac erTgulebas moiTxovs.<br />
cxenic, iseve rogorc yvela suldgmuli, kargad grZnobs, samtroda xar<br />
misuli Tu samoyvrod.<br />
mere ra, rom fexi aukres da arc nalis dakvraa sasiamovno, albaT asea<br />
saWiro, amqveynad ra ar xdeba. aqvea cxenis patroni. es biWebic arc Tu is Soreblebi<br />
arian, cxeni yvelas icnobs, rac undaT, is gaakeTon...<br />
14
amas ficxi cxeni fiqrobs, umetesad axalgazrda, jer isev mouTokavi da<br />
miuCveveli, Torem xandazmulma, visac qveynad ra ar gadaxdenia, nalic kargad<br />
icis da arc danalva awuxebs.<br />
Tu cxeni giyvars, Tu mraval cxenze mjdarxar, Tu erTxel mainc giocnebia<br />
amxedreba da did, mwvane velze an mTis bilikebze Weneba, gecodineba, rom<br />
xandazmuli cxeni Wirveulobas ar ikadrebda, is mSvidad daanebebda cal fexs<br />
nalbands (nalbandi swored imas hqvia, vinc cxens nals aWedebs), Tavad sam fexze<br />
dgomas irCevda da an fiqrian mogonebebSi wavidoda (beber cxens ki ramdeni<br />
ram aqvs mosagonari), an zantad dauwyebda Tvalierebas yvelafers, rac samWedloSi<br />
xdeboda.<br />
cxeni adamianis didi megobaria.<br />
cxeniT Camodioda Carglidan vaJa fSavela da xurjiniT mohqonda is moTxrobebi,<br />
dResac rom vkiTxulobT da Zalian mogvwons: `Svlis nukris naambobi~,<br />
`saTaguri~, `CxikvTa qorwili~, da romeli aRar.<br />
ai, ras igonebs cxenis Taobaze vaJa fSavelas Svili vaxtang razikaSvili.<br />
`mamas yovelTvis kargi cxeni hyolia. cud, jaglag cxens Sin ar gaaCerebda.<br />
me nikori maxsovs, Savi, iorRa cxeni, mxolod Cems xsovnaSi ukve beberi iyo,<br />
imdenad beberi, rom zamTarSi gomuris win wylidan mosuli daeca da veRarc<br />
adga. mamam bevri utriala, magram veRaraferi uSvela. mamas cremli moeria im<br />
cxenis sikvdilze. Seaxvia fardagSi da ise damarxa.<br />
ver gavimete adreve gasayidad, — ityoda xolme mamaCemi, — didi amagi<br />
hqonda Cemzeo!<br />
nikoris Semdeg kvici iyida, wiTeli ferisa iyo da saxelad `cecxlas~<br />
eZaxda. `cecxla~ TviTon gaxedna. Sejda Seukazmav cxenze da arbenina. dedaCemma<br />
da sxvebmac dauSales: qviani xurjini ahkide da ise miaCvie unagirsao, magram ar<br />
daiSala, saxe da xelebi sul dausisxlianda, mainc ar gaaneba Tavi, sanam ar<br />
moRala~...<br />
aseTi iyo didi poeti vaJa fSavela: cxenis sikvdilis gamo Tvalze cremli<br />
moeria.<br />
itira didma vaJkacma.<br />
da vidre cxenis ambavs davamTavrebdeT, barem imasac getyviT, rom vaJkacs<br />
zogjer cremlic Svenis.<br />
ucremlod ver dawerda vaJkaci amgvar striqonebs: `kidevac vnaxav gazafxuls~.<br />
modiT, isev soflis Saraze gavideT, iqneb iqac SevxvdeT gazafxuls. xeebi<br />
gzispirebzec gamokvirtulan. nuSebi TeTrad gadapentilan, magram amisi naxva<br />
sxvaganac SeiZleba. soflis Saragza sxvaa, gazafxuli iq adamianis saxeebze<br />
unda amoivikTxoT. sagazafxulo ganwyobilebas aq adamianebi ise gamoxataven,<br />
amaze arca fiqroben. ganwyobileba TavisTavad ibadeba, gazafxuls Tavisi gaaqvs<br />
da win veraferi daudgeba.<br />
soflis moedanze darbaiseli kacebi Seyrilan.<br />
wyarosTan isev dedakacebi laparakoben.<br />
jeeli biWebi calke dganan da gamvlel-gamomvlels aTvaliereben.<br />
mze aTbobs midamos da yvelas qurqi gadauZvria.<br />
dedaberi sadRac miiCqaris.<br />
berikacs saxedriT safqvavi moaqvs wisqvilidan.<br />
ezos gadaRmidan culis xma ismis.<br />
eg ra ario, ras akeTebo, — iZaxian kacebi da Robes miadgebian.<br />
vera xedavT, ras vakeTebTo? — icinian Robis gadaRmidan da sxva pasuxs<br />
aRar iZlevian.<br />
ras akeTeben da xexilsa sxlaven: xmel totebs aWrian da totebi kvnesiT<br />
emxobian miwas. dedaberi RobesTan dgas da qalebs eubneba, roca xesa sWrian,<br />
ase mgonia, cocxaliviT tiriso. maS ar moWran, Tu gaxmao? — icinian qalebi.<br />
totebi ki marTla, dedabris Tqmisa ar iyos, cocxlebiviT kvnesian.<br />
Cven ymawvilebi varT. vdgevarT da SevcqeriT. iqiT gadiT balRebio, —<br />
gveZaxian kacebi — emand TavSi toti ar dageceT, codvaSi ar CagvayenoTo, mag-<br />
15
am ra wagviyvans? aq `raRaca~ xdeba, swored is, rac gazafxulze SeiZleba moxdes<br />
da Tu kargad ar vnaxeT, ar iqneba. kacebi isev gviwyrebian, moSordiT maqedan,<br />
ver gaigoneT, ra giTxariTo?<br />
amis Tqma da gzidan yiJina ismis.<br />
(es marTla gazafxulis yiJinia).<br />
gzaze unda gavvardeT, iq ufro didi ambavi xdeba.<br />
ager, cxenosani moaWenebs cxens.<br />
TiTqos viRacas ejibrebao, miuSvia cxeni da Tan dasWyivis, aba, Sen ici,<br />
ar Semarcxvinoo.<br />
mWedlis Segirdia...<br />
Tmebi qarze gasCeCia.<br />
guli gadauReRia da pirdapir mofrinavs, xalxs ainunSiac ar agdebs, is<br />
ki ara, xalxis dasanaxad igiJianebs Tavsa, SemomxedeT, ra biWi varo.<br />
xalxi momdgara gzaze da qariviT Caqrolil mxedars gasZaxis:<br />
— moSinaurdi, arsen!<br />
viTomda, romeli arsena Sena gvyevxar, da Tu marTla arsena ggonia Tavi,<br />
ra gare-gare dadixar, raRa dros eg ari, moSinaurdio.<br />
magram mWedlis Segirdis moSinaureba, vidre TviTon mWedeli ar gadaudgeba<br />
gzaze da Tvalebs ar daubrialebs, Zneli iqneba.<br />
Caiqrola da velodebiT...<br />
viciT, isev amoiqrolebs.<br />
cota xanic da gzis boloSi isev avardeba mtveri. jer cxeni gamoCndeba,<br />
mere mxedris gaCeCili Tma. mohqris da moaqvs mTeli gza. xalxi axla ufro met<br />
yiJinas scems (namdvili gazafxulia) da lamis ari gzazec Cauxtnen, aba, Sen<br />
ici, guli ar dagvwyvitoo.<br />
mxedari Tvals efareba da isev velodebiT.<br />
naxeT, Tu kvlav ar Camoiqroloso, — amboben berikacebi, — SarSanac egre<br />
ara qnao? kacebi mWedels eZaxian, gamodi, Tavi gaanebe mag uros, aba naxe, Seni<br />
Segirdi ra dReSiao. mWedeli Tavs ar iRebs, raRacas burdRunebs da etyoba,<br />
ukve imuqreba. maS ra? sigiJesac Tavisi bolo aqvs. gagiJda? axla unda dawynardes.<br />
magram mWedlis Segirdma ar icis, ras fiqrobs ostati da axla isev gzis<br />
TavSi avardeba mtveri, gagiJebuli cxeni da imisi mxedari isev gamoCndebian.<br />
xalxic ukve giJdeba:<br />
— aba, Sen icio!<br />
— aravin dagewios, icode, mogdeveno!<br />
Caaqrola da Caaqrolos...<br />
maSin gamodis mWedeli Saraze (jer wyliT xelebs gadaibans), Sua gzaze<br />
gaCerdeba da elodeba.<br />
xalxi axla mWedelze icinis:<br />
raRa drosia, Tavis gulis Wia moiklao.<br />
ai, naxeT, Tu kidev Camoiqroloso.<br />
mWedeli dgas da viciT, gulSi rasac fiqrobs.<br />
sofelmac icis:<br />
netavi aRar Camoiqrolebdeso...<br />
mWedeli mainc mWedelia da Tavis Segirdze da Tavis xelobazec sakuTari<br />
azri aqvs:<br />
lamazad dahqris, Tqma ar unda. gazafxulis mzian dResac uxdeba es cxenze<br />
gasuli gadareuli biWi. magram mWedlis Segirdi xval mainc mWedeli unda<br />
gaxdes da sidarbaisle marTebs. ras vizamT, Zmao, amgvaria Cveni xeloba.<br />
— samWedloSi Sedi, aRar Camoivlis. — isev icinis xalxi.<br />
— netavi marTla ar Camoivlides. — isev fiqrobs mWedeli.<br />
mWedlis Segirdi aRarsada Cans...<br />
axla vfiqrob: ar vici ratom da im cxenis qrolvac gazafxulis mauwyebeli<br />
iyo.<br />
es xma ki marTla pirvelad gavigoneT.<br />
16
jer gvegona, rom romeliRac Citi ustvenda da erTmaneTs veubnebodiT,<br />
aba yuri daugde, es ra Citi mofrinda, amisTana xma jer ar gvsmeniao. dedam gaicina<br />
da Tqva, Citi ki ara, salamuriao, salamurs ukravs viRacao. bebom Tqva,<br />
es giJi maxare iqnebao. papam saCexidan daatana, giJi eZaxeT da vera Tlis salamurebs<br />
da ver akvnesebso? advili xom ar ggoniaT an gamoTla salamurisa, an<br />
dakvrao. Cem biWobaSi mTel sofelSi erTi mesalamure gvyavda, sosanas eZaxdnen<br />
da isic mgoni maxares papad ergebodao. axla bebo iZaxis, aki sosanasac giJs<br />
eZaxdnen, magram arc is iyo giJi, dianbegi rom Cvens sofelze Camoivlida, damxvdurebSi<br />
salamurs marto sosana ukravdao.<br />
Cvenc gvinda vnaxoT es salamuri.<br />
saidan modis es xma, mainc sad iqneba es mxare, netavi erTi, rogor ukravs.<br />
maxare soflis TavSi kunZze ijda da salamurs iq ukravda.<br />
aqedan salamuris xma mTel sofels edeboda.<br />
mocinari biWi iyo maxare da Cvenc advilad SevbedeT. garSemo movusxediT<br />
da isev daukario, vTxoveT. imanac aiRo salamuri, erTi Cahbera da daiwyo...<br />
garSemo mze idga. axlad amosuli jejili mwvaned xasxasebda. buCqebSi<br />
iebi hyvaodnen. mTebs ukve lurji feri dasdebodaT. mwvervalebze SerCenili<br />
Tovli TeTrad qaTqaTebda da maxares salamuris xma mTel am are-mares wkrialiT<br />
edeboda. ase gvegona, marTla Citi kvnesiso da aqeT-iqiT viyurebodiT. ara<br />
gvjeroda, rom am maxares, CvensaviT axaluxi rom emosa, qalamnebi rom ecva da<br />
nabdis qudi exura, amgvari saswaulis moxdena SeeZlo. Cven gaocebuli SevcqerodiT<br />
da gvsurda, rom es saswauli did xans gagrZelebuliyo. es ra ario, Tavi<br />
gamoido maxarem, Tqven isic ver SeniSneT, roca vukravdi, frTosnebi gaCumdnen,<br />
mzem swored maSin gamoixeda Rrublebidan da nakadulebmac suli ganabeso.<br />
nakadulebi rodis gaCumdneno, — vdavobdiT Cven da maxares vTxovdiT, aba<br />
erTic daukari, marTla gaCumdebian nakadulebio?<br />
magram maxarem aRar daukra.<br />
rogorc axla vatyob, Tavisi xelovneba ar gaaufasura, samagierod guda-<br />
Si xeli Cayo da stvirebi da salamurebi amoalaga, zogi dudgulisa (mcenarea<br />
dudgula da imiT stvirebs akeTeben), umetesoba ki lerwmisa.<br />
Cvenc mogvecio, vTxoveT da Tavi daifasa, jer patarebi xarT, rogor iqnebao,<br />
ver iswavliTo.<br />
— Tu ar gveqneba, rogor viswavliTo, — Tqva CvenSi yvelaze ufrosma.<br />
maSin maxarem dudgulas stvirebi amoiRo da Camogviriga. sxvas ukeTess<br />
vis mivcem, TqvenTvis gavakeTe da aba Sin gaiqeciTo.<br />
Cven marTla gaviqeciT. stvirebi gvqonda da mTeli soflisaTvis unda<br />
gveCvenebina. maxare ki isev Camojda jirkze, gaxeda sofels da salamuri aakvnesa<br />
(`aakvnesao~ — mere gavigeT, salamurze ambobdnen xolme amgvarad).<br />
maSin ki maxarem marTla dagvajera, rom, roca is salamurs ukravda,<br />
frinvelebi gaCumdnen, mzem swored maSin gamoixeda Rrublebidan da nakadulebmac<br />
suli ganabes.<br />
*<br />
stviris danaxvaze Sin yvelas gaaxsenda, rom amodenebi moviyareT da jer<br />
erTi xeiriani simRerac ar vicodiT. dedam saqmidan Tavi aiRo da Tqva: maxare<br />
marTla Wkviania. giJebi es balRebi arian, simRera ar ician, sadme lxinSi rom<br />
egre gamoCndnen, Tavs Seircxvenen, rame unda viRonoTo.<br />
Cvenc gvewyina:<br />
ratom ar viciTo?!<br />
papa icinis da ambobs:<br />
aba, daiwyeTo...<br />
Cven sulsa vnabavT, dabneulebi erTmaneTs gadavxedavT (marTla gundiviT<br />
ki vdgevarT) da viRimebiT usaqcielo RimiliT. ar viciT, ra unda daviwyoT...<br />
maSin isev papa icinis da zurgs ukan Cumad bubunebs:<br />
`mravaluuu!~<br />
17
Cven gvixaria da egreve, kaWkaWebiviT vimeorebT: `mravaluuu~... — jer gaubedavad,<br />
mere da mere ufro Tamamad.<br />
mTeli ojaxi xarxarebs.<br />
`mravaluuu!~ — kvlav gaviZaxiT da aRar viciT, am `mravalus~ mere ra<br />
movayoloT.<br />
isev xarxarebs yvela da isev gvirCevnia sadme gadavikargoT.<br />
roca sicili dacxreba, mama gverdiT mogvisvams da TviTon iwyebs:<br />
`mravaluuu!~ — da Tan gvaniSnebs, amyeviTo.<br />
Cvenc vyvebiT.<br />
mama gvaCerebs da jer gvameorebinebs, mere erTad vmReriT: mamac, dedac,<br />
Cvenc...<br />
bebo papas eCxubeba, Senc ahyevio da papac gvierTdeba.<br />
yvelani `mravalJamiers~ vmReriT.<br />
roca suls moviTqvamT, mama ambobs, xSirad unda vimReroTo.<br />
esec axali ambavi:<br />
Turme usimRerod cxovreba ar SeiZleba.<br />
es ramdeni rame yofila saswavli, an imgvari, ris gareSec cxovreba ar<br />
SeiZleba. mainc ra aris es `cxovreba~, rad unda vicodeT yvelaferi? ra moxdeba,<br />
didebi rom gavizrdebiT, mamasaviT gavWaRaravdebiT da papasaviT davberdebiT?<br />
an amaT raT undaT, rom yvelaferi gvaswavlon da Cvenc iseTiveni gavxdeT,<br />
rogorebic TviTon arian?<br />
TviTon gvaswavlian `cxovrebas~ Tu CveniT viswavliT?<br />
xo, marTla, es xom guSinac gviTxres, yvelaferi unda icodeTo, patara<br />
gogias naTlobaSi rom viyaviT da xeli ver gagvaSlevines, atyda sicil-xarxari,<br />
cekva ara gcodniaTo. ukravda dol-garmoni, Cven xeli gvkres, wreSi Segvagdes<br />
da egreve avituzeniT, xeli ver gavSaleT, dol-garmons fexi ver avayoleT.<br />
Segvrcxva, ar vicodiT, sad gavqceuliyaviT.<br />
mama gagviwyra. deda mamas Seeba, ras eCxubebi, vaswavleT da ar iswavleso?<br />
gadawyda: cekva unda viswavloT.<br />
Tanac sxvebma ki ar unda gvaswavlon, CveniT unda viswavloT.<br />
gavdivar soflis Saraze da CvenebianT vanuas veZaxi, raRac maqvs saTqmeli-meTqi.<br />
vanua im wuTSi xvdeba, rom saidumlo ram gamomCenia. bebo ityvis<br />
xolme, magisTana eSmaki am are-mareSi erTic ar ario da axla es vanua swored<br />
saeSmako saqmeze modis. cekva unda viswavloT-meTqi, veubnebi da vanua icinis,<br />
rogor unda viswavloTo? Cumad unda viswavloT-meTqi — vpasuxob da uceb vanua<br />
imedze wyals gadamisxams: medole vin iqnebao?<br />
xo, marTla, cekvas dolic sWirdeba.<br />
maSin vanua ambobs, rom vasikosac davuZaxoT da doli iman daukraso.<br />
magram arc doli gvaqvs.<br />
vasikos marTla veZaxiT da is ki, roca yvelafers Seityobs, Robis iqiT<br />
gadaxteba, iqve migdebul Jangian taSts aiRebs da sixaruliT ambobs: doli ar<br />
ario?<br />
dolic gvaqvs. medolec gvyavs, mocekvaveebic aqa varT da cekvac unda<br />
viswavloT.<br />
sabZelSi gavrbivarT.<br />
gazafxulia da sabZeli ukve carielia.<br />
Sig SevdivarT, kars movixuravT, vasiko marTla medolesaviT Camojdeba,<br />
taSts aiRebs da iwyebs:<br />
dimpitauri-dampitauri...<br />
dimpitauri-dampitauri.<br />
Cven xelebs vSliT da erTbaSad vgrZnobT, rom araferi gamodis.<br />
mTavari dagvviwynia: cekvas gogo sWirdeba.<br />
maSin vanua wamoxteba, sabZlidan gadis da saiTkenRac mirbis.<br />
Cven velodebiT da ar viciT, ra moxdeba.<br />
vanuam gogo unda moiyvanos...<br />
18
gadis xani da aravina Cans.<br />
bolos WuWyuni gvesmis, gareT vixedebiT da hoi, sawyalo, vanua sul mujluguniT<br />
moaTrevs CvenebianT Tmagawewil naTelas. naTela fSrukunebs, inazeba<br />
da ambobs, Tavi damanebeT, Torem am wuTSi dedaCems davuZaxebo, cekva ara is ar<br />
gindaTo? vanua TmaSi eWideba da sabZlisken eqaCeba, risa geSinia, guSin Seni bi-<br />
ZaSvili mayvala ara cekvavda naTlobaSio? is didiao, — CurCulebs naTela da<br />
Tan aqeT-iqiT ixedeba, etyoba mSviddeba, etyoba cekva, mayvalas xsenebaze, imasac<br />
mounda da gadawyvetiT ambobs:<br />
maSin Txili maWameTo.<br />
vanua erT jam Txils hpirdeba da naTelac (axla rom maxsendeba) dedoflurad<br />
Semodis sabZelSi.<br />
naTelas Semosvlaa da vasiko `dols~ dascxebs.<br />
Cven xelebs vSliT da naTelas win sariviT vSeSdebiT. (rogorc guSin<br />
iyo, rogorc guSin gaSeSdnen biWebi mayvalas win). da Tu yvelaferi guSindeliviT<br />
unda moxdes, ase iyos, — naTelac inazeba, Tavs Zirsa xris, gadmoCeCil kawawebs<br />
ukan gadaiyris, mere erTbaSad moiRerebs yels da wreSi gadmodis.<br />
wreSi bzis korianteli dgeba.<br />
maSinRa vfxizldebiT, roca Soridan ismis:<br />
naTel! naTel!<br />
es naTelas deda iZaxis.<br />
naTela SeSfoTdeba, erT wamSi kabidan da kawawebidan bzes Camoibertyavs,<br />
sabZlis kars aRebs da Sinisaken garbis.<br />
`dolic~ erT wamSi Cawynardeba. Cven ukve viciT cekva...<br />
gazafxuli ki modis, ufro da ufro axlovdeba, TiTqos misi xma aSkarad<br />
gvesmis. TiTqos yvelaferSi sunTqavs: yoCivardebSi da enZelebSi; kvirtebSi, sadacaa<br />
rom daskdebian da foTlebad gadaiSlebian.<br />
aba gavyveT soflis orRobeebs da Robis ZirebSi kargad mivixed-movixedoT,<br />
sacaa iebic gamoCndebian. cotaRa darCa, oriode Tbili dRe da yvelaferi<br />
gadaiSleba. manamde ki erTi sixarulic gvewvia: wuxel Cvens boselSi patara<br />
fuCina daibada, anu Zroxam xbo moigo. xvalidan ezoSi marto Cveni Zroxa ki<br />
aRar gamova, Tan patara Svilic gamohyveba, patara fuCina, Subli TeTrad rom<br />
SehRebia, rac imas niSnavs, rom niSa Zroxad gaizrdeba. Tavad wablisferi an<br />
ruxi iqneba, marto Subli eqneba qaTqaTa TeTri. jer ki pataraa, dedam ukve miualersa,<br />
TviTon wamodgomas cdilobs da gaocebuli TvalebiT Semogvcqeris: ra<br />
saintereso yofila samyaro, Tanac is dro, roca gazafxuli dgeba! Cqara, mivumarjveT<br />
saTbilobeli, garSemo Tivis bululi SemovuwyeT, jer kidev civa da<br />
Cveni fuCina ar gagvicivdes! ra davarqvaT? fuCinas aucileblad sWirdeba saxeli.<br />
`niSa!~ Tavad es qaTqaTa Subli gvkarnaxobs saxels.<br />
Cveni dedaZroxac ra amayad dgas! Svilis dedaa... ra Rirseulad Semogvcqeris!<br />
male amgvarive RirsebiT gauZRveba Tavis fuCinas balaxisaken. dilaobiT<br />
Zroxa naxirSi wava, Tavis tolebs gahyveba. diliT menaxire Camoivlis da<br />
sxva ZroxebTan erTad Cvens dedaZroxasac gaiyolebs. mTeli dRe balaxze iqneba<br />
da fuCina Sin marto darCeba, CvenTan iTamaSebs, Cven viqnebiT misi erTguli megobrebi.<br />
xandaxan daibRavlebs da WiSkrisken gaixedavs: guSin diliTac am WiSkridan<br />
gavida deda da saRamo xans amave WiSkriT mobrunda. da raki guSin mobrunda,<br />
dResac, Sebinddeba Tu ara, aucileblad mobrundeba; jer WiSkarTan daizmuvlebs,<br />
movedio, mere rZiT savse curiT pirdapir Tavis Svilisken gamoswevs.<br />
magram patara fuCinas rad unda amdeni rZe. fuCinas sul cotac hyofnis.<br />
jer dedaZroxas xeze gamoabamen, kardaliT Camoitanen Tbil wyals da ZuZuebs<br />
kargad Camobanen, mere ZuZuebis qveS Seudgamen kardals da daiwyeben rZis Camowvelas.<br />
fuCinas uyvars rZe, magram bavSvebsac uyvarT. ai Camodis kardalSi<br />
ZafiviT wyrili, TeTri, qafqafa, Tbili rZe. kardala nel-nela ivseba. deda-Zroxa<br />
ki malimal gaxedavs Tavis fuCinas, SiSobs, vai Tu aRaraferi damrCes imis-<br />
Tviso. fuCina miiwevs misken. ukve gaeSmakda da, Tavisi wili rom ergeba, kargad<br />
icis. adamianebi xom keTilebi unda viyoT. Cvenc guls ar davwyvetT dedaZroxas,<br />
gavuSvebT fuCinas da isic sixaruliT garbis, ecema dedis Tbil jiqans da<br />
19
swovs, swovs, gamalebuli swovs Tbil, noyier rZes, xandaxan drunCsac ahkravs,<br />
viTomda ara myofnis, cota baraqianad masvi rZeo. rogor ar hyofnis, magram, aki<br />
giTxariT, gaeSmakda da ras aRar igonebs. Tanac xedavs, rom marto ar aris, mayureblebic<br />
hyavs: ZaRli, kata da, raRa Tqma unda, mamali. mamali sagangebod ar<br />
SebrZanda saqaTmeSi, dedlebi Sereka, TviTon ki gareT darCa. axla damdgaran<br />
da fuCinas Senatrian, vnaxoT, ra moxdebao, bolos da bolos, aRar ijerebs<br />
gulsao?<br />
fuCinas TamaSs ki marTla bolo aRar eqneba, Tu cotaze ar movqaCeT Toki<br />
da ar avuxseniT, rom amqveynad yvelafers Tavisi sazRvari aqvs da, dedis<br />
rZec ki, Tu is zomaze meti miirTvi, ar Segergeba.<br />
axla fuCina dgas da dedas ealerseba.<br />
deda kocnis, patara drunCze efereba.<br />
mere binddeba.<br />
Tbili, momTenTavi saRamoa.<br />
dideda da papa cas Sescqerian.<br />
caze mTvare amodis. mTvare didia, kaklis kenweroebis gadaRmidan ise mo-<br />
Cans, rogorc didi, yviTeli daira, Zvel droSi rom hqondaT, dolis magvari da<br />
patara garmonTan (`buzikas~ eZaxdnen) erTad ukravdnen, ufro Zvelad ki fandurTan<br />
erTad. xval kargi dari iqneba, namdvili gazafxulis dRe. xval pirvelad<br />
daiwyebs Zaxils guguli. guguli ki gaiZaxis: `kafeTese!~ anu Tesva daiwye-<br />
To, jagnari gakafeT, miwa dabareT, Tesli moabnieT da Semodgomaze mosavali<br />
moiwieTo. davelodoT xvalindel dRes, gugulis Zaxils.<br />
sofeli iZinebs da danamdvilebiT jer aravin icis, xval daiwyebs Tu ara<br />
guguli Zaxils. da vidre sofeli marTla daiZinebdes, Cvens papas didedasaTvis<br />
raRac moumzadebia, eSmakurad Sescqeris, kalaTisken iwvdis xels da iebis patara<br />
konas awvdis, rogorc odesRac, rogorc bavSvobaSi. didedac iRimeba. iebi<br />
ayvavebula! — gaiZaxis xmamaRla da bavSvebs uxmobs. mTeli ojaxi Zilispiris<br />
Tvlemidan gamodis da erTxmad aJivJivdeba: iebi ayvavebula! sad mohkrife papav,<br />
romel orRobeSi? gana amaTi mokrefa SeiZleboda — sinanuliT dascqeris bebo<br />
da Tan eamayeba, rom iebi moarTves. es erTxel vapatioT papasac, bolos da bolos<br />
iebi bebos moarTva, rogorc didi xnis winaT, rogorc maSin, roca axalgazrda<br />
iyo. xval ki gogo-biWebi TviTon gasweven orRobisaken iebis sanaxavad.<br />
magram ratom daRonda deda?<br />
iebis sevdam daaRona... mixvda da Cvenc migvaxvedra, rom amqveynad yvelafers<br />
imaze maRali azri aqvs, vidre zogjer Cven warmogvidgenia. TviT iis amosvlaSic<br />
didi mizani Cauqsovia bunebas.<br />
pativi vceT bunebis am did mizans...<br />
gugulma `kafe-Tese~ daiZaxa. dadga is dro, roca mTeli sofeli gareT<br />
unda gamovides. aki leqsadac iTqva: `balRebs uxariT, darbian, papas gauTba<br />
Zvlebia~. as wels miRweuli papa Tbil mzes mificxebia, da iqve didedac Camomjdara<br />
miwaze gaSlil nabdis Zvelaze. ufro mxne da muxlCauxreli papa ki gzaze<br />
miiCqaris, venaxi uxmobs, nasxlavs unda daxedos, aki jer kidev maSin gasxla<br />
vazi, roca aqa-iq isev Tovli ido. gaxsovT, maSin vazi tiroda...<br />
da rac ufro mniSvnelovania, venaxidan papa yanaSi Caivlis, yanas unda gadaxedos,<br />
Semodgomaze rom daiTesa da axla jejilad iqneba abibinebuli. xo,<br />
xorbali Semodgomaze daTeses, moxnes miwa, dafarcxes (anu gaafxvieres) da mere<br />
xorbali moabnies, raTa jejilad amosuliyo. jejili mere, zafxulisTvis<br />
iqceva namdvil yanad da Cvenc sxvebTan erTad daveswrebiT yanis mkas. jer mka<br />
Sorsaa. jer mxolod gazafxulia da papamac is gaakeTa, rac gazafxulze unda<br />
gakeTdes: nergebi Cayara. ormoebi TviTonve gaTxara da Robis pirebze Caariga<br />
xexilis nergi. gaivlis wlebi da Cveni moxuci papa ukve amqveynad aRar iqneba.<br />
es Tavadac kargad icoda, roca nergebs yrida. nayofs me TviTon moveswrebio,<br />
amaze arc ufiqria, nergebi TqvenTvis Cayara da roca warmoidgina, rogor SeeqceviT<br />
papis dargul xexilze mosxmul gemriel nayofs, sixarulisagan gaibadra.<br />
ra Tqma unda, sevdac moeZala, TviTon xom TqvenTan erTad aRar iqneba, magram<br />
Tqvenze zrunvis sixarulma mainc ajoba sevdas. ara, rogorc erT arakSia Tqmu-<br />
20
li, gzad aravis Cauvlia da arc papasTvis ukixavs, Sen xom mainc ver moeswrebi<br />
magis nayofs, raze wvalobo, magram papam es Tavadve gaifiqra, erTi wamiT gaifiqra<br />
da, rogorc giTxariT, is sevdac mcire xniT moeria.<br />
modiT, wamiT gavCumdeT da yuri mivapyroT gazafxulis mziani dRis musikas,<br />
ara frinvelTa WikWiks, ara futkrebis zuzuns, aramed sxva musikas. mousmineT,<br />
Soriaxlodan raRac kakuni ismis, ritmuli, erT azrSi moqceuli kakuni.<br />
TiTqos dasartymel instrumentze iqmneba musikaluri bgera. ager zanzalakebmac<br />
misces xma da SeTrToldnen. mere doli da zanzalakebi erTad agrZeleben<br />
ritmul bgerebs, xan erTmaneTs enacvlebian, xan erTi uswrebs win, xan meore. es<br />
Toxis xmaa, Toxi wkarunobs wvril qviSaze, Toxi gamoscems bansac. zogi axlosaa,<br />
Robis gadaRma (bostanSi TavCarguli qoCora biWi Toxnis sabostnes). zogi<br />
— cota moSorebiT, orRobis gadaswvriv, zogi ki — Soreul ferdobze. aqeT<br />
qali muSaobs, TeTrdolbandiani, iqiT — isev berikaci, ferdobs ki biWebi miuyvebian.<br />
movusminoT am musikas, kargad movusminoT da saxelic Tavad daibadeba.<br />
es Sromis musikaa! da Tumca melodia ar gvesmis, Tumca mxolod ritmuli bgerebi<br />
enacvlebian erTmaneTs, musika Cven TviTon gveubneba, rom Sroma adamianis<br />
maRali daniSnulebaa, rom Sromis gareSe amodena samyaroSi araferi iqmneba.<br />
rom Sromoben TviT mzeca da planetebic, dauRalavad, erTi wamis daukargavad<br />
Sromoben. rom barva, Toxna, morwyva, gafurCvna, Seyelva sWirdeba yvelafers,<br />
rasac TiTqos mxolod buneba gvTavazobs. Cven ki zogjer gvgonia, rom sufraze<br />
motanili xili Tu bostneuli mxolod bunebis boZebuli saCuqaria, mxolod<br />
mzisa da miwis nobaTi. gvgonia da gvaviwydeba xalxSi yvelaze zustad Serqmeuli<br />
saxeli — `Wirnaxuli~. aki giTxariT am sityvis mniSvnelobaze, da es musikac,<br />
axla rom CagesmiT, `Wirnaxulis~ musikaa. kidev erTxel kargad movusminoT<br />
da davimaxsovroT, rom gazafxuli ar aris mxolod Citebis mofrena da Jivilxivili,<br />
arc Tbili mze da ayvavebuli tyemlebi, arc mxolod iebi da yoCivardebi.<br />
is, rasac Tqven xedavT, (garSemo ki marTlac yovelive hyvavis da iRviZebs)<br />
garegnuli samoselia gazafxulisa. mis iqiT ki igulisxmeba swored miwasTan<br />
Widili, miwis wiaRSi Zebna yovelivesi, ramac SesaZlebeli gaxada Cvens patara<br />
planetaze sicocxlis aRmoceneba.<br />
vidre Cven yvavilebad qceuli are-mareTi vtkbebiT, mTeli ojaxi Saragzaze<br />
gasula, papas xelSi Rvinis xelada uWiravs, didedas SoTi purebi mouCans<br />
Tavisi winsafridan. dedas jami mwniliT gauvsia. damdgara surneli nivrisa, wiwakisa,<br />
kitris da pamidvris mwnilisa. mama amayad dgas da suyvelani erTad ra-<br />
Racis molodinSi arian. `modian!~ — iZaxis viRaca da Cven kidev ar viciT, vin<br />
modis, ra unda, ratom elodebian ase xeldamSvenebulni, ratom gamosulan Saraze<br />
sxvebic. aba Cvenc gavixedoT da SeiZleba Cvenc davlandoT Soridan rame.<br />
marTla modian!<br />
cxvris farebi modian!<br />
cxvari daZrula da mTebisken midis!<br />
zafxuli mTaSi unda gaataron. roca zafxuli dadgeba, Cvenc vewvioT<br />
mTaSi, Cvenc gavaTioT erTi Rame mecxvareTa patara qoxSi. axla ki, vidre zafxuli<br />
dadgebodes, mTaSi mimavlebi, sxvebTan erTad, Cvenc gavaciloT. fara ki<br />
axlovdeba da axlovdeba. faras win rqagadagrexili vaci mouZRvis, TeTri, qaTqaTa<br />
vaci. Tovlisferi wveri mkerdamde Camohfenia, amayad modis da saamayodac<br />
aqvs saqme: amodena fara mis fexis xmas ahyolia; is gamxdara Tavi da Tavi; saca<br />
is wava, morCili farac iqiT gahyveba. vacs gverdiT Wabuki mwyemsi mohyveba, kombali<br />
mxrebze gardigardmo gaudvia da orive xeliT zed Camohkidebia. Tan vacs<br />
aqezebs, Tan aqeT-iqiT iyureba da xalxs ucinis. cota moSorebiT sxva mwyemsebic<br />
modian. xalxi ukve Saraze gamofenila da mwyemsebic mcire xniT unda Se-<br />
Cerdnen. mama aqamde damalul jams iRebs. papa im jams RviniT avsebs. mama mwyemsebs<br />
gzas ulocavs da jams (cxadia, RviniT savses) axla imaT awvdis. aris erTi<br />
xumroba, gadaZaxil-gadmoZaxili. rZlebs xelSi balRebi autatiaT da mwyemsebic<br />
xan erT bavSvs CamoarTmeven, xan meores, xan erTs kocnian, xan meores.<br />
axalgazrda mwyemsebi gogoebs gascqerian da gogoebic darcxvenilni iWvritebian<br />
Robis gadaRmidan. cxvari ki gzas ganagrZobs. vaci ar Cerdeba, ukan arc ki<br />
21
ixedeba da farac morCilad misdevs. `mee! — gaiZaxian batknebi da dedas uxmoben.<br />
balRebic gverdigverd misdeven faras da imas eZaxian, rasac balRebi aseT<br />
dros mudam iZaxdnen:<br />
— yelSi dana vis unda?<br />
— mee! — pasuxoben batknebi da balRebis Jriamuli ezoebs edeba.<br />
Seacdines batknebi!<br />
bolos ki faras avi qofakebi mosdeven. magram CvenTvis moCanan avebi, Torem<br />
uamaTod fara ver iqneboda fara. eseni arian am cxvrebisa da mecxvareTa<br />
mTeli binis patronni. amaTi SiSiT faras mgeli Znelad Tu mietaneba da, Tu gabedavs,<br />
Zviradac daujdeba. eseni mohyvebian faras mSvidi RirsebiT, zogs kiserze<br />
basri Canglebiani `mZivic~ hkidia. swored imitom, rom mgeli ar eces kiserSi<br />
dasaxrCobad da Tu ecema, sananeblad gauxdes. modian da TiTqos gverdze arc<br />
ixedebian, erTxel Tu moatareben mzeras da isic imitom rom maTi aq yofna ar<br />
dagvavwydes.<br />
Caivlis cxvari da Saragzaze mtvris korianteli rCeba. am mtvris koriantelSi<br />
TiTqos burusidan gamoikveTeba ramdenime cxeni, didi sapalneebi (anu<br />
bargi) rom gadaukidiaT, zogisaTvis ki xurjini. kargad SexedeT am xurjins,<br />
esec ar dagaviwydeT: xurjinis erT TvalSi TeTri, qaTqaTa batknebi sxedan da<br />
gaocebulni mzeras ar gvaSoreben, meore TvalSi ki — erTi bewo, mura lekvebi.<br />
es lekvebi im qofakis Svilebi arian, zantad rom Cagviara win da gadmogvxeda,<br />
batknebic, albaT, gzaSi daRlilan, Zalze patarebs amodena gzaze veRar uvliaT.<br />
im axalgazrda mwyemss raRa uWiravs xelSi, ra miuxutebia gulze?<br />
esec erTi cida, Wreli batkani!<br />
axla mwyemsis alersisa da siTbos garda mas araferi unda. mihxutebia<br />
gulze, gaocebuli TvalebiT gviyurebs da fiqrobs:<br />
ra didi yofila qveyniereba...<br />
— yelSi dana vis unda?! — kvlav gaiZaxian gaTamamebuli balRebi (qofakebma<br />
ukve Caiares). magram maT Zaxils aRaravin exmaureba.<br />
fara mTisaken daiZra...<br />
vidre fara mTaSi midis, Cvenc gadavxedoT jejils, romelsac papa imediT<br />
gadascqeroda, karga xans idga jejilis TavSi da Cvenc, Tu imden xans ara, mcire<br />
xniT mainc gavCerdeT. aba naxeT, ra simwvanea, ra xasxasa feri. mcire xans<br />
moiTmineT da jejils niavic Camouqrolebs. ai, niavze jejilis Camoqrolebas,<br />
xalxi `mzekabans~ uwodebs. am dros jejili TiTqos zRvas hgavs, mRelvare<br />
zRvas ki ara, mSvids, romlis simSvidec mxolod patara sios wamoqrolvam daarRvia<br />
da livliva talRebma wyalze uwyinari, Zlivs gasagoni SrialiT gadaiares.<br />
`mzekabani~ — am sityvis daviwyeba ar SeiZleba. aq bevri ramaa nagulisxmevi.<br />
TiTqos Cvens jejils mzem axali, sagazafxulo kaba Caacva da gamoawyo, ra-<br />
Ta movsuliyaviT da bunebis sidiade erTxelac SegvegrZno. mze aSuqebs mwvane,<br />
livliva talRebs da gulSi did imedebs gvinergavs.<br />
jejili bevr rames gamoxatavs, imaze mets, vidre miwis gulidan amosuli<br />
mcenarea. jejili yanad unda iqces, yanam xorbali unda mogvces, xorbali ki<br />
puria. purs zafxulSi moviwevT. gazafxulis am dRes ki, roca garSemo yvelaferi<br />
hyvavis, roca galoben frTosnebi da Cvenc sicocxlis sidiade suls gviforiaqebs,<br />
aq, jejilis piras mosulebma, gavixsenoT cnobili Tqma:<br />
puri Cveni arsobisa.<br />
am jejilis piras, im imediT vdgavarT, rom jejilma unda mogvces swored<br />
`puri Cveni arsobisa~.<br />
magram Cven xom sxva ramec gviTxres:<br />
`ara puriTa erTiTa!~ mxolod puri ar kmarao adamianis cxovrebisTvis.<br />
amitom gviforiaqebs suls gazafxulis silamaze.<br />
amitom vusmenT frinvelTa galobas.<br />
amitom gvsurda musikis daWera kenWebze Toxis wkarunSi, romelic xan dasartymeli<br />
instrumentis ritmebs SevadareT, xan zanzalakebis wkaruns.<br />
yovelive erTad ki gazafxulia!<br />
22
da raki mTeli aremare ukve yvavilebiT aris mofenili, TeTri, iisferi<br />
da pirisferi yvavilebis fantelebi aTovs baRebs, raki gazafxulis surneliT<br />
gaJRenTila ca da dedamiwa, futkrebi totebs Soris bzuian, mze ki mSvidi siTboTi<br />
ualersebs yovelives, barem davucadoT mzis Casvlasac da SevigrZnoT kidev<br />
erTi saswauli: gazafxulis Rame!<br />
ai, TiTqos yovelive miwynarda, futkrebma monaxes TavianTi skebi, miwyda<br />
soflis Jriamuli da is droa, roca kaklis kenweroebs miRma unda amovides gazafxulis<br />
savse mTvare, ai, gamoCnda kidec brinjaosferi disko mTvarisa, TiTqos<br />
nel-nela veeba koconi enTebao. `koconi~ ufro da ufro maRldeba da aRmosavleTis<br />
caze amodis mTvare, Cveni dedamiwis Svili Tu Tanamgzavri. axla<br />
mTvaris mkrTali naTeli edeba yvelafers da TeTrad gadaqaTqaTebuli ayvavebuli<br />
baRebi idumal mocisfro Suqs aRviveben. gaviaroT baRSi, ayvavebul totebs<br />
Soris, frTxilad mivixed-movixedoT, Tvali SevavloT Cvens Tavze gadmomxobil<br />
cas da, Tu odnav mainc Rvivis CvenSi bunebis saocrebaTa SegrZnebis unari,<br />
ar SeiZleba ar gavifiqroT:<br />
— araferia qveyanaze sicocxleze ufro Zvirfasi.<br />
amgvar dros gvaviwydeba qveynis amao fusfusi, aTasi wvrilmani, riTac<br />
savsea yoveldRiuri Cveni cxovreba, gvaviwydeba, rom arsebobs boroteba, Suri,<br />
mtroba, rom qveyniereba asparezia ganuwyveteli Widilisa, sikeTesa da borotebas<br />
Soris sisxlismRvreli omisa da wamiT, yvelafrisagan gaTavisuflebuls,<br />
gjera:<br />
— samyaroSi didebuli harmonia sufevs...<br />
davimaxsovroT harmoniiT aRsavse es gazafxulis Rame da es mTvlemare,<br />
idumali yvavilebi, romlebic CagvCurCuleben:<br />
— adamiani amqveynad didebuli harmoniis saZebnelad modis...<br />
ager mTvare Tavisi gziT iswrafvis.<br />
varskvlavebic Tavisi gziT midian da erTmaneTs ar ejaxebian.<br />
gazafxulis am didebul Rames aucileblad mohyveba gaTeneba.<br />
es aris samyaros harmonia, romelsac Cven SevigrZnobT da romelic Cven-<br />
Sia.<br />
magram aris ki CvenSi?<br />
amis garkvevaSi TviTon buneba unda dagvexmaros.<br />
Cven ki, Cvenis mxriv, sul mis ZiebaSi unda viyoT, unda davicvaT, unda SevinarCunoT<br />
igi, radgan TviT adamianTa cxovrebaa warmoudgeneli harmoniis gareSe.<br />
*<br />
gazafxuli vardobisTviT, anu maisiT dasruldeba.<br />
Caivlis aRdgoma...<br />
albaT, gaxsovT, ieso qristes ambavze rom mogiTxrobdiT. da im Zvelis-<br />
Zveli ambis Tanaxmad, ieso qriste swored gazafxulze aRsdga mkvdreTiT.<br />
marTalia Tu ara es ambavi?<br />
marTali is aris, rom yovel ZvelTaZvel ambavSi Tu gadmocemaSi didi<br />
sibrZnea Caqsovili da xalxis saukuneobrivi gamocdilebaa dagrovili.<br />
yovel Zvel wes-CveulebaSi da maT Soris qristianulSic, aris dReisaTvis<br />
gamosadegi sulis, sxeulis da gonebis savarjiSo ram, risi gadagdebac ar<br />
SeiZleba.<br />
mTavrdeboda didmarxva, miileoda ukanaskneli dReebic da mTeli sofeli<br />
aRdgomisaTvis emzadeboda.<br />
aRdgoma `qristes aRdgomis~ dResaswaulia.<br />
xom gaxsovT jvarze gakruli, rwmenisaTvis wamebuli qriste?<br />
Semdeg ki — qristes aRdgoma?<br />
swored am dRis zeimia aRdgomis dResaswaulic.<br />
aRdgomis kvira gazafxulis erT romelime dRes ar emTxveva, igi moZraobs<br />
da gazafxulis buniobas mosdevs, Cveulebrivad erT romelime kviras, oTxi<br />
aprilidan rva maisamde.<br />
23
dResaswauli erT kviras grZeldeboda da es `naTel kvirad~ iTvleboda,<br />
vidre ar dadgeboda axalkvira, anu `kviracxoveli~.<br />
mzadeba didi iyo, didi cxoba paskebisa, wiTlad Rebva kvercxebisa. wiTlad<br />
imitom, rom es iyo feri qristes mier danTxeuli sisxlisa. kvercxi ki,<br />
cxadia imitom, rom kvercxia maradiuli nayofierebis simbolo.<br />
kvercxebs endroTi Rebavdnen. dabali mcenarea, gazafxulze amodis, grZeli,<br />
xorkliani foTlebi miwaze aqvs garTxmuli. endro rom amoglijoT da Rero<br />
gadatexoT, xelebi wiTlad SegeRebebaT. am endros Zirebs xarSaven da naxarSi<br />
muq wiTel fers iRebs. mere am naxarSSi agdeben kvercxebs da imasac karga<br />
xans xarSaven.<br />
am kvercxebiT davdiodiT aRdgoma dRes.<br />
am kvercxebiT mogvqonda Tavi...<br />
raki kvercxebze Camovarda sityva, `alilo~, anu `Wona~ unda gavixsenoT,<br />
Wonas Rame... raRa Tqma unda, Rame Tbili da mTvariani unda iyos, idumali SuqiT<br />
ganaTebuli, radgan mTeli Sinaarsi `Wonasi~ idumalia. es winasaaRdgomo<br />
Ramea, Camovla soflisa, milocvisa da sixarulis Rame. biWebi ikribebian, aTiodeni,<br />
zogi romel ubanSi, zogi romelSi, da rac mTavaria, kargi xmisani. `Wona~<br />
simReracaa, mTeli rituali simReriT sruldeba da, Tu vinmem auria, silamaze<br />
`Wonaobisa~ gaqreba.<br />
biWebi mouTmenlad elian daRamebas, iwyeba Camovla. Wonas monawileebs<br />
Cveulebrivad niRbebic unda ekeToT da niRbebi mravalgvar xasiaTs unda gamoxatavdnen.<br />
xasiaTTa es mravalgvaroba ki samxiarulo da saxumaro elfers sZenda<br />
Wonas.<br />
simRera ki mainc simwyobres moiTxovda. daagugunebdnen banebi da ori xma<br />
dasWeqda. am xmebSi jer milocva ismoda, aRdgomis mosvlas ulocavdnen ojaxs,<br />
romlis WiSkarTanac mividodnen. bolos ki teqsti iumoriTac ifereboda: `ala-<br />
Tasa, balaTasa, Camovkideb kalaTasa, gogo erTi kvercxi Cade, RmerTi mogcems<br />
baraqasa~. da, raRa Tqma unda, gaxarebuli maspinZeli, raki meWoneebma aRdgoma<br />
miuloces, kalaTaSi wiTel kvercxebs Cadebda, Tavadac dalocavda da axla<br />
sxva ojaxisken gaistumrebda.<br />
im Rames ar eZina sofels. yvela Wonas eloda, yvelas yuri iqiT hqonda<br />
mipyrobili, romel ubanSi aiares da vis WiSkarTan mividnen momRerlebi.<br />
Tu vinmes meWoneebi uneburad gverds auvlidnen, maspinZeli nawyeni rCeboda,<br />
raRac akldeboda im weliwads mis `aRdgomas~.<br />
da, raRa Tqma unda, mTvarec SuaRamemde kardakar dahyveboda meWoneebs.<br />
*<br />
aRdgoma dRe wiTeli kvercxebiT iwyeboda. kvercxebs erTmaneTs vurtyamdiT<br />
da visi jilakvercxic ufro magari gamodgeboda, is iyo magari biWi. damrec<br />
adgilas am kvercxebs vagrovebdiT da visi kvercxic ufro Sors wavidoda,<br />
gamarjvebulic, cxadia, is rCeboda. ikvleboda saaRdgomo batkani, ixdeboda saaRdgomo<br />
zedaSe, anu RviniT savse qvevri, romelsac patronma sagangebod CauTqva<br />
(zogma ris gamo, zogma — risi, zogma sixaruls daukavSira es CaTqma, zogma<br />
mwuxarebas, zogma Tqva, oRond Cemi biWi jaridan saRsalamaTi Camovides da<br />
erT zedaSes CavuTqvamo, zogma viRacis xsovnisaTvis gadainaxa sufTa, Tavankara<br />
Rvino). axla am zedaSes moxdian da sadRegrZeloebic, cxadia, sadResaswaulo<br />
da sazeimoa.<br />
meore dRes mivdivarT sasaflaoze.<br />
Tan migvaqvs is wiTeli kvercxebi.<br />
Cumad varT. winaparTa saflavebs dumiliT unda mieaxloT. aseve Cumad<br />
vdebT wiTel kvercxebs saflavebze.<br />
aRdgomis dResaswauli dasrulda.<br />
sevdianad dasrulda, mama-papaTa saflavebze...<br />
Cvenc davemSvidoboT aRdgomas da male — TviT gazafxulsac.<br />
axla ki imasRa davsZenT, rom aRdgoma marto qristianul religias ar SeuTxzavs.<br />
24
msgavsi dResaswaulebi manamdec yofila.<br />
Zveli xalxebis rwmeniT, RmerTebi kvdebodnen da gazafxulze kvlav cocxldebodnen,<br />
anu aRdgebodnen.<br />
aseTi iyo osirisi egvipteSi...<br />
TamuSi — babilonSi...<br />
mas Semdeg didi xani gavida.<br />
saukuneebma gadaiara.<br />
dro win wavida.<br />
Cveni droc, odesme kacobriobis xsovnasRa SemorCeba.<br />
*<br />
amgvaria vardobisTve, maisi — miwuruli gazafxulisa.<br />
ayvavebul yvavilebSi futkrebi zuzuneben.<br />
mercxlebi Tavis bartyebs Tavs dahxarian.<br />
xeze mReris molaRuri da, rogorc Cveni winaprebi gvarwmuneben, `biWo-gogiao~,<br />
gaiZaxis.<br />
sacaa bali da TuTa damwifdeba.<br />
qveyanas wiTeli yayaCoebi mosdebia.<br />
balaxi aTqvirebula.<br />
glexkacebi ukve TibvisTvis emzadebian.<br />
magram roca Tibva daiwyeba, aRar iqneba gazafxuli. Tibva zafxulisaa,<br />
Tibvis ambavi zafxulis ambavi unda gaxdes.<br />
jer mainc isev molaRurs movuminoT: marTla gaiZaxis `biWo-gogias?!~<br />
xom ar mogewyinaT?<br />
xom ar gagvigrZelda Cveni moTxroba?<br />
Tu bolomde CaikiTxeT es pirveli Tavi, Tqvenc, cnobili arakis gmiriviT,<br />
erTxel mainc xom ar gaifiqreT, netav sul gazafxuli iyoso?<br />
arc minda rom gaifiqroT...<br />
sul gazafxuli ver iqneba...<br />
dro swrafad midis, <strong>weliwadis</strong> <strong>droni</strong> erTmaneTs cvlian, wlebi wlebs<br />
misdeven, saukuneebi — saukuneebs, aTaswleulebi — aTaswleulebs.<br />
isRa damrCenia SegaxsenoT, rom Cveni patara planeta, romelsac qarTvelebi<br />
dedamiwas veZaxiT (xedavT, ra didebuli saxelia, dedis saxels ukavSirdeba<br />
— deda da miwa...), mzis irgvliv brunavs, uzarmazari kaSkaSa cecxlis<br />
burTis irgvliv. mze gvawvdis siTbos, sinaTles, mzis wyalobiT icvlebian <strong>droni</strong>c<br />
da qarTvelebi mzesac dedas vukavSirebT. aseTi leqsic aris xalxSi SeTxzuli:<br />
`mze dedaa Cemi,<br />
mTvare mama Cemi,<br />
gundi da gundi varskvlavi<br />
da da Zmaa Cemi~.<br />
dedamiwa Tavisi RerZis garSemo brunavs da erTi Semobruneba erTi dRe-<br />
Ramea. dedamiwa mzis garSemoc brunavs da erTi Semovla mzis irgvliv erTi weliwadia.<br />
mze, Tavis mxriv, weliwadSi Tormet Tanavarskvlaveds gaivlis. am Tanavarskvlaveds<br />
xalxma ZvelTagan cxovelebis da misTvis nacnobi sagnebis saxelebi<br />
Searqva, raki dedamiwidan maTi ganlageba raRac sagnebs da cxovelebs miamsgavsa.<br />
es saxelebia: verZi, kuro, marCbivi, kirCxibi, lomi, qalwuli, saswori,<br />
Rriankali, mSvildosani, Txis rqa, merwyuli, Tevzi.<br />
berZnebma am Tanavarskvlavedis gzas `zodiaqo~, anu `cxovelTa wre~ Searqves,<br />
raki maTi umravlesoba cxovelTa figurebs miamsgavses.<br />
yovel TanavarskvlavedSi, am TormetTagan Cveni mze TiTo Tves `dahyofs~<br />
da dedamiwis weliwadic Tormet Tved iyofa.<br />
weliwadi ki oTx drod iyofa.<br />
25
pirveli ukve gaviareT — gazafxuli.<br />
sacaa zafxulic dadgeba.<br />
da vidre marTla dadgebodes zafxuli, barem esec ar dagvaviwydes:<br />
gazafxulis Tveebia: marti, aprili, maisi.<br />
TveTa saxelebis darqmevasac, raRa Tqma unda, Tavisi mizezi hqonda:<br />
marti romaul RvTaebas marss ukavSirdeba, marsi ki omis RmerTad iTvleboda,<br />
maincdamainc <strong>weliwadis</strong> am Tves ratom daukavSirda omis RmerTis saxeli,<br />
albaT, aravin icis.<br />
aprili — laTinur sityvas `aperires~ ukavSirdeba. `aperire~ — gaxsnas<br />
niSnavs, albaT wlis gaxsnas, dasawyiss, radgan Zvel romSi gazafxuli swored<br />
aprilidan iwyeboda.<br />
`maisic~ romauli warmoSobis sityvaa. qalRmerT maias ukavSirdeba. da<br />
arc aris gasakviri: maia ganaxlebuli bunebis RvTaebad iTvleboda da maisSi<br />
buneba xom marTlac sruliad ganaxlebuli saxiT warmogvidgeba.<br />
yovel Tves Zvel saqarTveloSic Tavisi saxeli erqva da Tavis mxriv,<br />
xalxuri saxelwodebac arsebobda. asea gazafxulis Tveebic: marts, ZvelqarTulad<br />
`mirkani~, xalxur saxelad ki mainc `marti~ erqva; aprils `igrika~ erqva,<br />
xalxuri TqmiT, ki mainc aprili; `maiss~ ki Zvelad `vardobisa~, anu vardobis-<br />
Tve erqva.<br />
axla imasac gagaxsenebT, rom Tveebi kvireebisagan Sedgeba. TiTo TveSi<br />
oTxi kviraa. Tavad sityva `kvira~ berZnuli, `uflisas~, `sauflos~ niSnavs. qar-<br />
Tulad iTqmeboda `msgefsi~, `Svideuli~, raki kviraSi Svidi dRea: orSabaTi,<br />
samSabaTi, oTxSabaTi, xuTSabaTi, paraskevi, SabaTi, kvira.<br />
ZvelqarTulad orSabaTi iyo `mTovarisa~, samSabaTi — `ariasi~, oTxSaba-<br />
Ti — `ermisa~, xuTSabaTi — `afroditisa~, paraskevi — `diosisa~, SabaTi —<br />
`kronosisa~, Tavad kviradRe — `mzisa~.<br />
raki giTxariT, rom Tavisi wriuli moZraobis gzaze Cveni mze yovel Tves<br />
ama Tu im TanavarskvlavedSi `imyofeba~, am gazafxulze, Cven rom TqvenTan er-<br />
Tad gaviareT, mzem sami Tanavarskvlavedi movlo: `verZisa~, `kurosi~ da `marCbivisa~.<br />
male zafxuli dadgeba.<br />
Cveni mze `kirCxibis~ TanavarskvlavedSi Sedis.<br />
davemSvidoboT am Cvens gazafxuls, romelic erTad gaviareT.<br />
momaval wels sxva gazafxuli mova, msgavsi am gazafxulisa da mainc<br />
sxva.<br />
dro mudam win miiswrafvis.<br />
misi Semobruneba ar SeiZleba.<br />
da Cven, adamianebs, isRa dagvrCenia, rom gavyveT droTa dinebas.<br />
zafxuli<br />
`zurmuxtis taxtzed dajda zafxuli~...<br />
es qarTveli poetis, daviT guramiSvilis sityvebia, `mxiaruli zafxulidan~<br />
amoRebuli. poeti zamTar-zafxulis brZolas aRwers, romelic, cxadia,<br />
zafxulis gamarjvebiT mTavrdeba.<br />
Zvelad, CvenSi xSirad iwereboda imgvari poemebi da leqsebi, romelSic<br />
<strong>weliwadis</strong> <strong>droni</strong> erTmaneTs ejibrebodnen. iyo Tveebis gabaaseba, aprili marts<br />
umtkicebda, me Senze ufro lamazi varo, aprils maisi ejibreboda.<br />
axla zafxuli dgeba. zafxulSi ki uamravi sazunavi gveqneba. yoveldRiur<br />
xalxur metyvelebaSi da zogjer literaturaSic, weliwadi (raRa Tqma unda,<br />
pirobiTad), or drodac, zamTar-zafxulad iyofa. amgvari dayofa weliwads or<br />
naxevrad warmogvidgens da albaT mixvdiT, rom zamTarSi is Tveebi igulisxmeba,<br />
roca civa, an roca jer mxolod gamozafxulda (daakvirdiT am sityvas —<br />
gamozafxulda da gazafxulda), zafxulSi ki daTbobidan acivebamde, rac kalendarul<br />
Tveebs SeiZleba arc daemTxves da imis mixedviT meryeobdes, Tavad<br />
weliwadi rogori gamodgeba (aki vityviT xolme, cudi weliwadi gamodgao —<br />
26
anu Wirveuli, roca gazafxuli gazafxuls ar hgavs da TiTqos siciveebsac bolo<br />
ar uCans). aba axla amgvar gamoTqmebs daakvirdiT: mwyemsis coli ityvis,<br />
`venaxs vin gamiToxnis, Cemi qmari zamTar-zafxul cxvarSiao~. anda fexSiSvela<br />
biWs etyvian, `zamTar-zafxul erTnairad rogor dadixar biWoo~. Tu civa da<br />
cota Tbilad ar CavicviT, gvisayvedureben, `zamTari Sen ar ici da zafxulio~.<br />
amgvar gamoTqmebSi ori dro batonobs, ori mTavari dro — zamTari (civi) da<br />
zafxuli (Tbili, cxeli). gazafxuli da Semodgoma TiTqos amaT Soris rCebian,<br />
amaT mijnaze, raTa es ori mTavari dro erTmaneTTan daakavSiron da erTi didi<br />
weliwadi Seqmnan.<br />
axla didi <strong>weliwadis</strong> erTi `mTavari~ droa — zafxuli.<br />
aba gavxedoT im Tvalsawiers da isev mzera Cveni saqarTvelos mTavar<br />
qedze kavkasionze movataroT. Tu kavkasions isev Cemi soflidan gavxedavT, vnaxavT,<br />
rom qedebze Tovli sul damdnara da yvelafers erTi mTavari feri —<br />
`dabinduli qliavis feri~ dasdebia. magram Tu qedebidan cota qvemoTac CamovalT,<br />
alaznis vrceli veli dagvxvdeba gadasxvaferebuli. gazafxulze erTnairad<br />
mwvaned xasxasebda da am simwvanes dasdeboda mocisfro burusi, axla ki<br />
ferebi erTmaneTSi areulan, mwvanesa da cisferSi aqa-iq SemoWrila yviTeli. es<br />
ukve yanebis feria. mwvane jejilma yviTeli feri miiRo. daTavTavda yana. damZimebuli<br />
Tavi dabla daxara, rac imis niSania, rom male albaT mkac daiwyeba. yanebis<br />
garda, saTibebmac feri icvales. wiTeli yayaCoebi sxva balaxebSi Seerivnen<br />
da mTelma mindorma, msgavsad sayaneebisa, sxva feri miiRo. esec imas niSnavs,<br />
rom male Tibva daiwyeba. zamTarSi saqonels Tiva sWirdeba sakvebad da<br />
Tu amTaviTve ar movTibeT, ukve gvianRa iqneba.<br />
diax, gvianRa iqneba da sofelic sacinlad agvigdebs.<br />
zafxuli axla dgeba da jer mxolod saTibad gasulan mindorSi. aTiode<br />
vaJkaci Camdgara balaxSi. erT rigze gamwkrivebula. xelSi celebi uWiravT da<br />
yiJiniT miuyvebian mindors. balaxi miwaze efineba. mcelavebis kvals qalebi mihyvebian,<br />
qalebs fiwlebi uWiravT da im mocelil balaxs kargad Slian, nesti<br />
rom ar aiRos, ufro kargad gamoSres da dabululebuli zvinebad dadgan.<br />
ginaxavT Tivis zvini, `Tivis saxli~, mindorSi aqa-iq amowvdili, TiTqos<br />
`karaviao?~ `karvis~ Tavze joxis wversac amouyvia Tavi. es grZeli Woki amagrebs<br />
zvins, erT veeba, zogjer saxlistola gorgalad aqcevs da icavs, qar-wvimisagan<br />
rom ar daiSalos. TibaTvisa da mkaTaTvis mzeSi (anu ivnis-ivlisSi) bululebi<br />
sabolood gamoSreba.<br />
mere Camoivlian saZne urmebi...<br />
Tumca raRa urmebi...<br />
sul dagvaviwyda, rom dRes urmebi aRarsad aris, urmebis nacvlad manqanebi<br />
Camoivlian, am veeba zvinebs daSlian, Tivas manqanebze aitanen da fermebisaken<br />
waiReben. dRes asea, dRes urmebs veRar naxavT. esec drom moitana da nuravis<br />
davemdurebiT. manqanebis droSi vcxovrobT. manqanebs versad gaveqceviT.<br />
an ratom unda gaveqceT? magram aki SevTanxmdiT, rom me Cemi bavSvobisdroindel<br />
weliwadze mogiTxrobT, maSindeli <strong>weliwadis</strong> oTx droze, <strong>weliwadis</strong> `oTxTavze~,<br />
raTa Tqven, Tqvenis mxriv, dRevandel droze mouTxroT Tqvens Svilebsa<br />
da SviliSvilebs.<br />
Cvens droSi ki uremi iyo mTavari. urmis droSi vcxovrobdiT. yvelaferi<br />
urmiT mihqondaT soflisken.<br />
amitom Seiqmna taatiT mimaval uremze amdeni leqsi da simRera.<br />
amitomaa ase cnobili, dRemde SemorCenili `urmuli~.<br />
manamde ra xdeba sofelSi?<br />
manamde didi mzadeba iqneba da es mzadeba yanasTan da mkasTanaa dakavSirebuli.<br />
manamde leqsebi da simRerebic ki iTxzveba, radgan TaobiTve (anu<br />
odiTve, anu didi xnidan mokidebuli) ase yofila: leqsi da simRera garjis<br />
gverdi-gverd dabadebula. bevri leqsi da simRera oflis Rvris dros gaCenila.<br />
vidre marTla mka daiwyebodes, droa soflis ramdenime didad dafasebuli<br />
pirovneba gagacnoT. axla yvelaze meti saqme amaTa aqvT. mosavali, vidre<br />
beRlebSi dabinavdebodes, maT abariaT, maT Sescqeris mTeli sofeli, da, cxa-<br />
27
dia, leqsebic axla maTze iTxzveba. am leqsebSi isini gamoCinebulni da gandidebulnic<br />
Canan, alag-alag ki xumrobiTac hkadreben imgvar rames, rac SeiZleba<br />
marTalicaa, magram mainc xumrobiT unda iTqvas.<br />
*<br />
ai, soflis gzaze menaxire modis...<br />
acvia qalamnebi, Tbili tyapuWi. axuravs boxoxa qudi. xelSi saxre uWiravs<br />
(koxtad gaTlili), zurgze guda hkidia. gudaSi, cxadia, sagzali aqvs. mTeli<br />
dRe mindorSi unda iyos da raRa Tqma unda, moSivdeba kidec. menaxires soflis<br />
saqoneli, anu naxiri abaria. Camoivlis menaxire dilaadrian da saxlebidan<br />
saZovarze gamodian Zroxebi, raTa TavianT menaxires saZovarze gahyvnen. mTel<br />
dRes menaxire mindorSi atarebs. saqonels mwyemsavs. TibaTve iwyeba da saqonelma<br />
saTibebi ar unda gadaTelos. yana ukve daTavTavebula da arc yanebSi SeiZleba<br />
saqonlis SeSveba. venaxebSi rom gadavidnen, venaxebsac gadakortnian, vazma<br />
ki es-esaa daiyvavila, wvrili marcvlebi gamoitana da jer umweo marcvlebi sulis<br />
Sebervazec ki miwaze cvivian, (amaze ityvian — vazi xrialSiao). erTi sityviT,<br />
menaxires asi Tvali da asi yuri sWirdeba. zogs ki hgonia, menaxire saqonels<br />
mindorSi gauSvebs, Tavad sadme CrdilSi miwveba, Tu sizarmace sZlevs, Zilad<br />
miegdeba, Tu arada salamurs aakvnesebso. SuadRisas, roca kargad Camocxeba,<br />
menaxire saqonels moagrovebs da an mdiaris piras Caiyvans dasarwyuleblad,<br />
an CrdilSi Sehyris, rom ar daisicxon. saRamoxans ki, roca mze ukve qedis<br />
wverze daeSveba da zemo niavi Camoiqrolebs, menaxire kvlav daadgeba soflis<br />
gzas, zantad mihyveba Tavis naxirs. aTasSi erTxel Tu romelime Zroxa Robeze<br />
SebobRdeba da xexilis tots miswvdeba, SeuZaxebs, ar gaZRa Seni muceli, cud<br />
balaxze myavdio? da ase, sakuTari Rirsebis grZnobiT, valmoxdili Sedis sofelSi.<br />
aqa-iq xalxs miesalmeba.<br />
viRaca raRacas hkiTxavs.<br />
isic, Tavs arc aiRebs, ise upasuxebs.<br />
saqoneli ki xan erT WiSkarTan akldeba, xan meoresTan.<br />
naxiri nel-nela iSleba da menaxires es aRar adardebs.<br />
saqonelma Tavisi saxli uimisodac kargad icis.<br />
gagaxsenebT: amgvar dros, Sebindebisas, sofelSi mudam dgas axali, qafqafa<br />
rZis suni. WiSkrebis gadaRmidan ki ismis, rogor wvelian Zroxas, rogor<br />
Cxrialebs kardalaSi rZe.<br />
*<br />
mevele ufro avi kacia, Tumca avs eZaxian, Torem SeiZleba arc aris avi.<br />
sofels qariviT Camouqrolebs da yoveli Camoqrolva kamaTiTa da ayalmayaliT<br />
mTavrdeba. guSin mindorSi viRacas saqonels waaswro, wanaxedze daiWira<br />
(anu im dros, roca saqoneli `sawanaxedo~ cud saqmes akeTebda — viRacis<br />
yanaSi an venaxSi gadasuliyo da Zovda) da axla unda gaarkvios tyuili da mar-<br />
Tali. patroni umtkicebs, Cemi ar iqnebodao, Zroxa Zroxasa hgavso. rogor arao,<br />
— dasWeqs mevele, — Sen Zroxas veRar vicnobo, maS Tvalebi ara mqoniao?! axla<br />
WiSkridan qali gamovardeba da daswyevlis, gagixmes eg Tvalebio, raRa Cemi<br />
saqoneli icanio? mere gauRimebs, modi, erTi Wiqa gadahkario. ezoSi Seiyvans da<br />
albaT yvelaferi mSvidobianad damTavrdeba. magram meveles mindorSi maSin ar<br />
gadaeyaroT, roca marTla raimes aSavebT. im dros mevele Seupovari da ukan<br />
dauxevelia. jer erTi maSin aisveteba Tqven Tvalwin, roca kacis WaWanebas ar<br />
elodiT, meorec, arafers dagiTmobT, radganac aq arc saxlis WiSkaria, arc diasaxlisis<br />
Rimili da arc is erTi Wiqa, romelic mevelem unda `Cacecxlos~.<br />
xo, modi da nu iqnebi avi.<br />
albaT amis gamo ar SeTxzula meveleze xalxuri leqsebi: aravin efereba<br />
da umReris meveles.<br />
am mxriv xalxi da moleqseebi or vinmes Tu anebivreben: Ramis mexres da<br />
guTnisdedas.<br />
28
magram mainc yvelas Wirdeba mevele.<br />
gaxvalT Sua zafxulis gadaxrukul mindorSi da aucileblad SemogesmebaT<br />
viRacis Zaxili:<br />
— mevele!<br />
erTxel daiZaxeben, meored da am Zaxils rodi-rodis mohyveba mevelis<br />
pasuxic:<br />
— hee!<br />
Cemi xarebi xom ar Segxvedria?<br />
mere mevele dums.<br />
an ukve Sexvda xarebi da tyved waasxa, an axla midis maTTan Sesaxvedrad.<br />
*<br />
Ramis mexrec menaxires hgavs. imasaviT mSvidi da uTqmelia. imasaviT acvia.<br />
imasaviT saqonelTan atarebs Tavis dRe da moswrebas. mas RamiT mihyavs saZovarze<br />
saqoneli da Ramis mexrec amitom dauZaxes. dRiuri SromiT daRlili, najafari<br />
xarebi RamiT sZoven balaxs da RamiT isveneben. Ramis mexrea maTi megobari,<br />
megzuri da manugeSebeli. Ramis mexrem icis yvela biliki. ipovis karg balaxs,<br />
mere miwveba nabdis Zvelaze da Sescqeris zecas. caze, miriad varskvlav-<br />
Ta Soris, daexeteba Ramis mexres fiqrebic. es fiqri ufro metad dardiania,<br />
adamianis bed-iRbalze, sawyal kacze dafiqrebaa, Zalze xSirad ki fiqria zemoT,<br />
sofelSi darCenil col-Svilze, romelTac axla albaT tkbilad sZinavT.<br />
Ramis mexres Tvalwin Caivlis mTeli Rame da roca amova ciskris varskvlavi<br />
(amas Ramis mexres varskvlavsac eZaxian), mauwyebeli ganTiadisa, Ramis mexrec<br />
gamococxldeba, mxned mouxmobs saqonels, raTa, msgavsad menaxirisa, soflisken<br />
mimaval gzas daadges.<br />
es is droa, roca galobas iwyeben torolebi da zecisken, mzesTan Sesaxvedrad<br />
miiCqarian.<br />
amitom ambobs xalxuri leqsi:<br />
`torolas mainc ar movklav,<br />
bevric rom mqondes wamali,<br />
sawyali Ramis mexrisa<br />
is aris kargi mamali~.<br />
sofelSi mamlebi yivian, aq ki, mindorSi, torolebi galoben, mauwyeblad<br />
gaTenebisa.<br />
albaT es iyo Ramis mexres erTaderTi simRerac.<br />
*<br />
yvelaze bevri leqsi ki, rogorc giTxariT, guTnisdedaze SeTxzula. guTnisdeda<br />
Zvel saqarTveloSi, Zvel sofelSi mudam pativiT mosili kaci yofila.<br />
albaT imitom, rom Cven, qarTvelebs, ZvelTagan miwis moqmed xalxs, miwasTan Se-<br />
Widebul xalxs gveZaxdnen. da albaT imitomac, rom guTnisdeda puris momyvani<br />
kacia. is awveba guTnis saxelurs, misi ZaliT da RoniT Cadis miwis siRrmeSi<br />
saxnis-sakveTi, misi ofli iRvreba naxnavis msxvil beltebSi. eweva guTans xari.<br />
saqonels win qalic gauZRveba, aTasSi erTxel saxresac gadahkravs, ise, sasxva-<br />
TaSorisod, alersiT, danarCeni ki guTnisdedas Zalasa da Roneze, da Tu mar-<br />
Talni viqnebiT, kacobasa da patiosnebazec kidia.<br />
guTnisdeda albaT patiosani kaci iyo mudam.<br />
uamisod xalxi amgvar leqssa da simReras ar SeuTxzavda:<br />
`qalma sTqva gasaTxovarma:<br />
nu gamaTxoveb dedao,<br />
Tu mimce, iseT kacs mimec,<br />
rom iyos guTnisdedao~.<br />
29
magram xumroba patiosan kacTan ufro SeiZleba da meore leqsis mTqmeli<br />
xumrobs:<br />
`guTnisdedas ra acxonebs,<br />
Tu ar Sava saydarSia,<br />
karg dReSi ki TiTona hxnams,<br />
mexres uxnavs avdarSia,<br />
Savi kameCebis codo<br />
ucvevia kalTaSia~.<br />
meRore dagvaviwyda, Rorebis mwyemsi, tyeSi moxetiale kaci, rkos mZebneli,<br />
mudam gazinTuli da amitomac soflisagan cota ar iyos aTvalwunebuli.<br />
etyoba meRores aklda sifaqize guTnisdedisa.<br />
amitom amboben albaT, cota ufaqizo kacze — meRoresaviT dadiso. daimaxsovreT<br />
es saxelebi, es xalxi, es sazogadoeba. es iyo Zveli sofeli, eseni<br />
iyvnen uyoleli, uqoneli, upovari, ubaraqo glexebi, romelTac arc xar-kameCi<br />
daudiodaT, arc xodabunebi gaaCndaT, da mainc soflisaTvis didad gamosadegni<br />
iyvnen.<br />
amasobaSi mkaTaTve mosula.<br />
siRaribeze fiqri axla ar SeiZleba.<br />
axla glexkaci mxolod mosavlis baraqaze fiqrobs. mosavali ki Znelze<br />
Zneli mosawevia. kargi mosavali mogebul brZolas hgavs. nu ifiqrebT, rom raki<br />
amdeni leqsi da simRera SeTxzula, CvenSi simReriT xnavdnen, simReriT mkidnen<br />
da simReriT mihqondaT Sinisaken Wirnaxuli, simRera amaT Soris, mainc raRac<br />
`bednier wuTebSi~ iqmneboda da TavisiT ibadeboda. Sroma ki mZime iyo. aba daakvirdiT<br />
erT xalxur leqssac: `azanbureli momkali me movkal, uxarelmao. —<br />
ara Sen mohkal arca me, mindorma mohkla grZelmao~. am `grZel mindorSi~ momkalis<br />
(anu yanis mkelis, puris momyvanis) sikvdilis mizezi mainc `grZeli mindoria~,<br />
is gauTavebeli Sromaa, romelsac msgavsad am mindvrisa, dasasruli ar<br />
uCans.<br />
meore leqsi gvarwmunebs, rom yanas Zlieri xeli sWirdeba, rom martoxela<br />
vinme, uZluri, an sulac dedakaci, yanas ver momkis, rom `an unda Zmasa Zma<br />
hyvandes, an kai Svili mamasa, an diswuli dedis Zmisa, is moumkides yanasa~.<br />
ai sxva leqsi: `rostom sTqva, yvela dafrinavs, buzi da buzankalia, yanas<br />
Tu kaci ara hyavs, darCeba mosamkalia~.<br />
erTi leqsi ki pirdapir gvixmobs: `sadaa meZneurebi, daiwyo xeleurebi~.<br />
xeleuri erTi xelis mosma momkili TavTavia, rac erT xelSi Caeteva vaJkac<br />
kacs; am xeleurebisagan meZneurebma Znebi unda dadgan, anu buCqebiviT Sekran<br />
erTad Tavmoyrili xeleurebi da namkalSi Caamwkrivon. es ukve Znebis aTeulebia.<br />
mere es aTeulebi kalosken wavlen, da raki SevTanxmdiT, rom yvelaferi<br />
am wignSi Zvel droSi xdeba, Znebic, raRa Tqma unda, Wriala urmiT daadgebian<br />
kaloebisaken mimaval gzas.<br />
aq mkaa da puri modis...<br />
es diadi wuTebia: puris dabadebis wuTebi.<br />
ityvian xolme, `puri arsobisao~ da es imas niSnavs, rom puri adamianis<br />
mTavari saarsebo ram aris, da is yovelivec, riTac varsebobT, puria.<br />
cxela. mze pirdapir yanas gadmomxobia Tavze.<br />
aTiode vaJkacs xelSi namgali uelavs.<br />
mihyvebian yanas da erTmaneTs yiJiniT amxneveben.<br />
da vidre isini yanis boloSi gavlen, modiT, Cven, TqvenTan erTad, purze<br />
vifiqroT.<br />
xalxma wlis mosavals `Wirnaxuli~ uwoda. sxva sityva ufro Rrmad albaT<br />
verc gamoxatavda im did Sromas, rasac adamianebi Sealeven xolme Tavis<br />
monagars, pirveli xnulis gavlebidan, aloobamde.<br />
aba daakvirdiT: `erT lukma purs mec viSovio~, — imedianad ityoda kaci<br />
da miT mTel cxovrebas gulisxmobda, gveubneboda, meti araferi minda, raTa<br />
30
vicxovro am mzis qveSeTSi da SevZlo moyvasis siyvaruli, eris gamravleba,<br />
qveynis dacvao. `puri midevs, wyali midgaso~, — esec xalxuri Tqmaa da igulisxmeba,<br />
rom ojaxs araferi uWirs. `pur-marilian~ kacsac xelgaSlilsa da stumarTmoyvares<br />
Searqmevdnen. `am puris madlma, marTals vambobo~, — gulwrfel<br />
ficadac gamodgeboda.<br />
`ganiavebac~ erTi im sityvaTagania, rac purTan, xorblis mowevasTanaa dakavSirebuli.<br />
saRamoxans, kaloze, roca xeobidan zemo niavi wamovidoda, galewili<br />
puris ganiavebas iwyebdnen. niavi marcvals, anu `xvavs~, calke hyrida, bzes<br />
anu nalew namjas da CenCoebs — calke. `ganiavebam~ mere da mere sxva Sinaarsi<br />
SeiZina — raime Zvirfasis gaufrTxilebloba, uyairaTod, uangariSod da daufiqreblad<br />
xarjva, anu Zvirfasi ramis qarsa da niavs gataneba.<br />
qarTveli kacisaTvis puri TaobiTve Tayvaniscemis sagnad qceula, sauflo<br />
saqmed gamocxadebula: `xarma mxna, muSam damTesa, ufalma momiyvanao~, anu<br />
puri imgvari ram aris, romlis moyvanaSic TviT zeciuri Zalebi monawileoben,<br />
TviT uflis xeli ureviao.<br />
saqarTveloSi gvqonda uZvelesi, wminda qarTuli xorblis jiSebic.<br />
imis magaliTebic yofila, roca micvalebulisaTvis Tof-iaraRTan da<br />
WurWleulobasTan erTad, salewavi kevric CautanebiaT. gansvenebuli albaT miwis<br />
muSa iyo, mxvnel-mTesveli, puris momyvani.<br />
kevrsa da guTans naxavT saflavis qvebze amokveTilsac da Tu saflavze<br />
micvalebulis Sendobis leqsicaa amotvifruli, gavigebT, rom is micvalebulic<br />
amqveynad puris momyvani yofila, mouxnavs, dauTesia, moumkia, gaulewia da xalxisTvis<br />
uwiladebia.<br />
SemTxveviT Zirs davardnil purs saCqarod xelSi avitacebdiT, rogorc<br />
didedebma da papebma dagvariges, vemTxveodiT da Sin mivarbeninebdiT...<br />
ase iyo, da aTaseul welTa miRma ki ara, sul axlaxans, ormociode wlis<br />
win. ase iyo da imitom, rom puris yadrs yvelgan gvinergavdnen. puris madlze<br />
gviambobdnen qarTuli zRaprebi, saymawvilo moTxrobebi da leqsebi. erT Zvel<br />
saymawvilo Jurnals `jejilic~ ki erqva da bolos, TviT puris Tesva, mka, galewva,<br />
dafqva da cxoba xom erTi didi moTxroba iyo — Cvens Tvalwin dawerili,<br />
xatovani da diadi, Tavisi ubraloebiT.<br />
sxva romel sityvas rgebia wilad imgvari pativi, rom bavSvebTan, qveynis<br />
momavalTan SeedarebinoT? amgvari warCinebuli ki isev jejilia — bavSviviT<br />
safrTxilobeli, aTi Tvalisagan dasafaravi.<br />
drom, rogorc giTxariT, Cveni, sakuTriv qarTuli jiSebic mogvivlina:<br />
doli, TavTuxi... es jiSebi mTel qarTlis vakes faravda da mawivrobiTac gamoirCeoda<br />
da gemoTic (anu Semrgec iyo da gemrielic). amasTan erTad qarTul ji-<br />
Sebs sxva sikeTec hqondaT: Tundac mka da lewva dagvianebodaT, marcvali ar<br />
Cacvioda, yana ar Caimuxleboda da SiSianobis Jams tyes Sexiznuli qarTveli<br />
glexi Tavisi dolis puris imediT, an mogvianebiT gavidoda samkalSi, an ara<br />
da, cal xelSi namgals daiWerda, calSi Tofs da ise gahyveboda mesveurs (es<br />
xatovani xalxuri gamoTqmaa, rac imas gulisxmobs, rom kaci mkida da Tan Tvali<br />
iqiT eWira, mteri ar wamomeparoso, mtris dasaxvedradac mzad hqonda iara-<br />
Ri).<br />
qarTveli bavSvi, ginda qalaqeli yofiliyo, ginda sofleli, kargad icnobda<br />
`puris moTxrobas~. es moTxroba, rogorc giTxariT, mis Tvalwin iwereboda<br />
da amaRlebul ganwyobilebas badebda, puris mimarT pativiscemas da krZalulobas<br />
iwvevda.<br />
moTxroba ki iwyeboda im wuTidan, rogorc ki galewili puri Wriala urmebiT<br />
beRlebisaken wavidoda (beReli xisa iyo, puris Sesanaxad gankuTvnili)<br />
da gulmodgined gadairCeoda saTesle xorbali. saTesle xorbals didis pativiT<br />
Seinaxavdnen. roca RvinobisTve miileoda, mexreebi da guTnisdedebi saxnavad<br />
gavidodnen, gadarCeul TavTuxs naxnavSi moabnevdnen, mere farcxiT gadauvlidnen<br />
(grZel, magar morze fiCxis mZime totebi ekida. mors xarebi miaTrevdnen,<br />
da daTesil naxnavs gadauvlidnen. miwa iCiCqneboda, Tesli ki ufro Rrmad<br />
Cadioda xnulSi da miwiT ifareboda).<br />
31
mere dafarcxul miwas ukve bunebis wyalobas miandobdnen, zecas Ses-<br />
Txovdnen Tanadgomas da elodebodnen zamTars.<br />
cota xanic da jer rom Semodgomac ar mileuliyo, amoiwvereboda mwvane,<br />
susti, xasxasa jejili.<br />
male Tovli movidoda da Tbil sabnad gadaefareboda amowveril jejils<br />
da jejilic gazafxulamde zamTris Zils miecemoda, rogorc axladSobili,<br />
ToTo bavSvi.<br />
gazafxulze, Tovlis dnobasTan erTad jejilic amoyelyelavdeboda, gadaRaRandeboda<br />
da maSin marTla jejiloba eTqmoda.<br />
jejili mTeli soflis sazrunavi da saalerso iyo, magram yvelaze ufro<br />
imas unda hqonoda asi Tvali da asi yuri, visac sofelma meveleoba ando, mevele<br />
iyo macneca da maxarobelic yanis TavdamZimebisa, mkaTaTvis moaxloebisa.<br />
Cven meveles ukve vicnobT.<br />
Cven meveles avi kaci SevarqviT da SeiZleba SevcdiT kidec.<br />
modi da nu iqnebi avi, mTeli soflis jejili, anu mTeli soflis puri<br />
Sen gabaria.<br />
mkaTaTveSi mamiTadi Seiyreboda, anu mezoblobisa da naTesaobis darCeuli<br />
vaJkacebi, visac mka SeeZlo, visac muxli da marjvena uWrida. mamiTads mesveuri<br />
hyavda da momkelebic mas mihyvebodnen. Znebi saZne urmiT (maRali Walebi,<br />
anu gverdis boZebi hqonda am urems, rom Zna blomad dateuliyo) mihqondaT kaloze<br />
da vidre galewavdnen, frTamoqceulebad (rogorc Tivis zvinebs) dgamdnen.<br />
erT frTamoqceulSi mravali Zna igulisxmeboda, radgan kod purs moiwevdnen<br />
misgan.<br />
mka Sromac iyo da zeimic, rogorc rTveli, rogorc xilis krefa, kaklis<br />
bertyva. mkaTaTvis mzeSi oflis Rvras enacvleboda simRera, SeZaxilebi, xumroba,<br />
puroba... erTmaneTze xelis SeSveleba, marTlac karg mezobloba-naTesaobas<br />
da saqmeSi gamodgomas niSnavda.<br />
rogorc cota zemoT moxmobil leqsSia naTqvami, martokaci yanas Znelad<br />
momkida.<br />
mkasac Tavisi lazaTi hqonda, ostatoba sWirdeboda da kargi momkeli<br />
mTel kuTxeSi iyo ganTqmuli. aki amitomac umReris xalxuri leqsi vinme anagel<br />
biWs, romelis `namglisa JRriali wyalgaRma gamodioda~.<br />
rogorc giTxariT, win mesveuri midioda da ukan momkelebi misdevdnen.<br />
aseT dros mkaSi dabadebuli `hopuna~ gaismis. dasZaxebs mesveuri da momkelebic<br />
erTmaneTs gadasZaxian. es gamxnevebis, gajibrebis da yanis boloSi gasvlis Jinis<br />
gamomxatveli SeZaxilebia. xan CayuCdeba `hopuna~ da am dros mxolod namglebis<br />
lawaluwi ismis, xan isev wamova da manamde gaismis, vidre momkelebi<br />
marTla ar gavlen yanis boloSi.<br />
xalxuri leqsebic TiTqos erTmaneTs afrTxileben: `sadaa meZneurebi, daiwyo<br />
xeleurebi~, `yanasa balaxovansa ar unda daxeduloba, TavSi Semokvra<br />
ulosi, boloSi gaxeduloba~. `xeluri da ulovo, Sen gaixare gulovo~.<br />
am leqsebSi sixarulsa da mxneobas vgrZnobT. momwodebeli da gadamdebia<br />
es mxneoba.<br />
erTi leqsi ki pirdapir gvafrTxilebs: `ZirSi mousvi namgali, Torem Tav-<br />
Tavi scvivao~.<br />
ai, am dacvenili TavTavis asakrefad mosdeven momkelebs `TavTavis mkrefavebi~.<br />
raRa Tqma unda, rom `TavTavis akrefa~ ise mZime ar aris, rogorc mka da<br />
mkrefavebic umeteswilad qalebi da balRebi arian. aqa-iq berikacebi gamoerevian,<br />
muxli rom aRar erCiT, magram arc Sin udgebaT guli.<br />
TavTavs krefen da namjiTve kraven patara konebad. kona konas emateba da<br />
dRis bolos ramdenime Znis odenad iyris Tavs. ai, amisi dakargva ki ar SeiZleba.<br />
purs gafrTxileba sWirdeba. TiToeuli marcvali Zvirad Rirs. Tumca aqac<br />
xdeba saamo gamonaklisi: TavTavebs zogjer gangeb toveben. mkis dros xan aq<br />
afrindeba mwyeri, xan iq. mwyerebi axla mravldebian da Tu kargad movuvliT na-<br />
32
yanobs, bartyebian budeebsac wavawydebiT. torolebic aq arian, imaTac bartyebi<br />
unda daCekon, Tu ukve ar daCekes da sazrdo sWirdebaT.<br />
diax, mixvdiT, im oriode TavTavs frinvelebs utoveben sazrdod.<br />
mindori vrcelia.<br />
da Tu mivixed-movixedavT, ase gvegoneba, TiTqos mTeli sofeli yanaSi gamosula.<br />
mamiTadi gansakuTrebiT qvriv-oblebs wyalobda, radgan igive xalxuri<br />
leqsis TqmiT `yanas Tu kaci ara hyavs, darCeba mosamkalio!~ sabralo dedabris<br />
yanas ki Tagvni mkian, ulos lomni ugrexen, urems iremni abian, kevrze angelozebi<br />
sxedan da `wvrils xmaze dasZaxian~. aris am leqsSi erTgvari miusafrobis<br />
grZnoba (sawyali dedabris yanas patronad Tagvni gamosCenian), magram aris didi<br />
TanagrZnobac (sabralo dedabers yvela xels uwvdis da TviT kevrze mjdari angelozebic<br />
ki wvril xmaze dasZaxian).<br />
diax, miusafars da upatronos mamiTadi xels vaJkacurad uwvdida.<br />
gavixsenoT erTi leqsi, romelsac `Tinias mamiTadi~ hqvia, da poet rafiel<br />
erisTavs ekuTvnis:<br />
`mamiTadi hyavs Tinias,<br />
dRes aris misi lxinia,<br />
cibrutiviTa trialebs<br />
sawyalobeli Tinia~.<br />
Tinia erTi qvriv-oxeri, sawyali qalia. wviTa da dagviT gamouzrdia erTi<br />
biWi, isic mexre. erTi dRis miwa mouxnes da Tinias Turme saTesle xorbalic<br />
ar gaaCnda.<br />
CamoiTxova saTesle Tiniam, daTesa da yanaSi `RvTis Tvali~ datrialda:<br />
`TavTavma Tavi daxara,<br />
yvelam galesa namgali,<br />
Tinas ki guli uskdeba,<br />
vin misca imas momkali!<br />
Tu sanaxevrod sxvas misca,<br />
raRaa gasayofeli?<br />
Tu ara, Rone ara aqvs,<br />
misi Ronea sofeli.<br />
Tiniam Camouara sofels da `dilaadrian moadgnen karze rCeuli biWebi~.<br />
`hoopuaTi, kiJiniT<br />
moedvnen qvrivis yanasa,<br />
ar Sevxvedrivar mamiTads<br />
me arsad amisTanasa!<br />
Tina maspinZlobs guluxvad,<br />
moutania mWadebi,<br />
mawoni, ori dedali<br />
muSisTvis danamzadebi...<br />
cota ar iyos scxvenian,<br />
Rvino ara aqvs sawyalsa.<br />
magram zedized uzidavs<br />
mamiTads wyaros civ wyalsa...<br />
`hoopua~ da kiJini<br />
uxdeba qvrivis yanasa,<br />
ar Sevxvedrivar mamiTads<br />
me arsad amisTanasa~.<br />
33
am ubralod, magram STambeWdavad daxatul suraTSi gvxiblavs poetis<br />
TavSekavebuli SeZaxili (`ar Sevxvedrivar mamiTads me arsad amisTanasa~). poetisaTvis<br />
mTeli mamiTadi vaJkacur mniSvnelobas iZens: soflis `rCeuli biWebi~<br />
sawyali Tinias yanas mkian...<br />
mamiTads, rogorc giTxariT, kalo mosdevs.<br />
kalo balRebis salxino iyo.<br />
warmoidgineT, xevispiras moSiSvlebuli, cirkis arenasaviT mrgvali adgili,<br />
sagangebod miwiT gadalesili da datkepnili. am miwaze imarTeba kalo.<br />
dilaadrian iwyeba Znebis CaSla. Znebi kaloze unda moifantos, raTa zed<br />
kevri ataron Ronierma xarebma an cxenebma. CaiSala Znebi da iwyeba mziani dilis<br />
molodini. xval rom RmerTi gawyres da wvima movides, yvelaferi ukuRma<br />
datrialdeba, TavTavs daasvelebs. kaloc dasveldeba da puri veRar gaileweba,<br />
anu namjasTan erTad ar daifSvneba, raTa xorbali calke gamoirCes da namja,<br />
anu ukve bzed qceuli Reroebi purisa — calke.<br />
magram RvTiT wvima ar modis. dilaa da ukve cxela. mzis amosvlisTanave<br />
abamen xarebs kevrSi da wvrilfexobiT (anu bavSvebiT) daxunZluli kevri kalos<br />
irgvliv daiZvreba.<br />
kevri brtyeli, TavSi odnav cxviraprexili magari da gamZle xea. formiT<br />
navsac waagavs, qalamansac da, SeiZleba — fexsacmlis lanCsac. Zirze gamokruli<br />
aqvs kaJis natexebi anu koxi, kenWebi, foladis patara `danebi~... da,<br />
roca kevrze bavSvebic dasxdebian, kevri damZimdeba da mis qveS, kenWebis, koxebisa<br />
da `danebis~ qveS, galewvas iwyebs namkali. namja bzed iqceva. TavTavi if-<br />
Svneba. xorbali CenCodan gamodis da, rac ufro metad uvlian xarebi kalos,<br />
rac ufro metad aWers mze, gacxelebuli namja ufro da ufro metad iSleba,<br />
vidre sul ar dauqcmacdeba da saRamoxans ukve bzed ar iqceva.<br />
mze Cadis. kalo ukve galewilia. yvelaferi TiTqos dasrulda. ganalewi<br />
kalos erT mxares arnadebiT grovdeba. danarCeni adgili ki mosufTavdeba, moigveba,<br />
moirwyveba, mokamkamdeba da iwyeba lodini zemo niavisa.<br />
zemo niavi raRaa? zemodan, mTidan unda Camoiqrolos am niavma, Camoiaros<br />
xeoba da kalos Tavs gadmouaros. ramdeni niavi daiqrolebs da kalos wamouvlis,<br />
imdeni aiyreba zemoT erTi didi niCabi namkali da is niavic Tavis saqmes<br />
gaakeTebs: Sindis simsxo TavTuxi calke cviva, bze calke midis. niavi arCevs<br />
TavTuxs da glexsac isRa darCenia, rom xorbali ukve beRelSi dabinavebulad<br />
CaTvalos.<br />
glexi ixdis nabdis quds da zecas madlobas swiravs, rom yana daixsna<br />
gvalvisa da setyvisagan, rom yvelaferi keTilad dasrulda.<br />
mere wisqvili, Ramis Teva, sarekelas ritmuli kakuni.<br />
mere Tone, puris cxoba.<br />
magram es yovelive mainc mere iqneba. es yovelive maSin gavixsenoT, roca<br />
zafxuli miileva da Semodgoma daiwyeba.<br />
jer ki isev cxela. jer mxolod mkaTaTvea da Cvens Tvalwin `puris moTxrobis~<br />
Sua nawili iwereba. es Zalze Zveleburi moTxrobaa, rogorc Tavad gu-<br />
Tani, kalo, kevri, Tone, rogorc Tavad puri... es `moTxroba~ yvela qarTvels<br />
hqonda wakiTxuli da albaT puris movlac imitom icodnen. TviT imgvari sityvebi,<br />
rogoricaa `darkveva~, `ganmtkicva~, (anu wvril sacerSi gacra fqvilisa da<br />
yvelaze ufro wminda da TeTri fqvilis miReba) da sxvani, mowmobs xalxis udides<br />
zrunvas purze da puris moyvanis tradiciaTa Cveneul siZveles. am tradicias<br />
emorCileboda da pativs scemda — sofleli Tu qalaqeli (rakiRa qalaqic<br />
patara iyo da sofelSi Sezrdili), lixsiqeTeli Tu lixsaqeTeli, mTisa<br />
Tu baris kaci, iqac ki, sadac puri sul ar mohyavdaT. `olimpos RmerTebia, albaT,<br />
aseTi SoTebiT ikvebebodnen... ase uTqvams geronti qiqoZes, roca pirvelad<br />
qarTlSi, goris sadgurze, lurji maxobelis puris gemo gausinjavs.<br />
es Wkvianuri sityvebia da nu gavikvirvebT, rom qarTuli puri qarTvelma<br />
mweralma olimpos RmerTebis sakvebs Seadara.<br />
magram vici, rom gagikvirdebaT.<br />
an am sityvebma SeiZleba, sulac araferi giTxraT.<br />
34
purze sityva gagvigrZelda...<br />
Tumca, kacma rom Tqvas, ratom? puri Rirs saimisod, rom imgvar wignSi,<br />
sadac <strong>weliwadis</strong> oTx droze mogiTxrobT, gamorCeuli adgili davuTmoT.<br />
vimedovnoT, rom puri ukve aviReT da beRlebSi davabinaveT.<br />
amiT damTavrdeba mkaTaTve...<br />
*<br />
magram win kidev zafxulia, sicxe, papanaqeba. Tu gvalva daiWira, Tu ise<br />
Cailia mTeli mkaTaTve, rom cam erTi namic ar gviwyaloba, maSin adgia glexkacs<br />
gasaWiri. TibaTvesa da mkaTaTveSi soflad uxarodaT kidec, wvima rom arsad<br />
Canda, — Tiva iyo asaRebi da yana mosamkeli, wvimebi xels SeuSlidaT, Tav-<br />
Tavi kargad ar daibraweboda. kalozec gaWirdeboda marcvlis gatareba cxrilsa<br />
da xaxalSi (orive msxvili, saxorble `sacrebia~) raTa TavTuxi calke gadairCes),<br />
gorvela mindvris mcenarea, Savi, kenWebiviT mrgvali nayofi icis da yanaSi<br />
ereva), miwa da kenWi ki calke. lewvis dros ra ar Seereva xorbals... xo,<br />
mkaTaTveSi uxarodaT kidec es cxeli mze, es uRrublo zeca... axla ukve zedmetad<br />
Camocxa, mze swvavs yvelafers, miwam piri daaRo, daskda da TiTqos aqa-iq<br />
napralebi gaCnda. am napralebis amovsebas erTi wvima arc ki eyofa, namdvili<br />
gaavdreba dasWirdeba, namdvili avi dari, anu ramdenime dRis gadabmuli wvima.<br />
am daxeTqil miwas axla ver uSvelis verc mcire nami, roca mze pirs ibans (amas<br />
maSin ityvian, Tu erTdroulad zecidan wvimac Camodis da Rrublis nafleTebidan<br />
gamoWyetili mzec anaTebs), verc JuJuna wvima, romelmac gazafxulis miwuruls<br />
ase gagvaxara da `didi mindori danama...~ axla kokispiruli wvima unda<br />
movides, imgvari, TiTqos cidan marTla didi Tixis kokebiT Rvrian wyalso.<br />
mze ki kvlav umowyalod acxunebs, ca mokrialebulia da Rrublis TeTri<br />
qulebi mxolod aqa-iq, mTebis wverebze gawolilan. es ar aris saavdro Rrubeli.<br />
saavdro Rrubeli ufro qufria, kurumi, muqi feri dahkravs da SublSekruli,<br />
muqariT gviaxlovdeba... muqariT-meTqi, imitom giTxariT, rom amgvari Rrubelic<br />
saSiSia, marto wvimas ar gvauwyebs. aki poetma gviTxra, rom buneba `erTferad<br />
mtvirTveli aris saqmis TeTris da Savisa, sadac pirimzes axarebs, iqav<br />
mTxrelia zvavisa...~ amgvarma Rrubelma setyvac icis, mrgvali, msxvili yinulebi<br />
rom cviva xolme cidan da erTbaSad, ramdenime wuTSi yvelafers Zirs dascems,<br />
anadgurebs. gansakuTrebiT ki venaxebs emtereba, ise gaZarcvavs vazebs, rom yur-<br />
Zens ki ara, foTolsac ar dautovebs.<br />
amgvaria buneba: lamazic, mkacric, lmobieric da Wirveulic. adamianis naamagars<br />
mudam elodeba safrTxe. ase iyo uwinac da asea dResac, roca TiTqos<br />
`davjabneT~ buneba, magram mis winaSe mainc xSirad gamovdivarT damarcxebuli.<br />
an iqneb arc SeiZleba bunebis dajabna da arc aris aucilebeli?<br />
iqneb bunebis xma unda gvesmodes da am xmas mipyrobilni mis nebasac vasrulebdeT,<br />
raTa meti pativiscema davimsaxuroT misi?<br />
niko lomours erTi moTxroba aqvs, `yovelis mxridan~ hqvia. iq aris aRwerili<br />
amgvari setyva.<br />
moTxroba imedianad iwyeba: mosavals kargi piri uCans. glexkaci Semodgomas<br />
elodeba, sixaruliT avlebs Tvals ukidegano vels, `erT didebul suraTsa<br />
adamianisa da bunebis ZalTa SeerTebul moqmedebisas~, sadac `erTnairadaa gadaSlili<br />
kalTa RvTisa~, sadac trialebs `madliani Tvali uflisa~.<br />
magram, marTlac, kaci bWobs da RmerTi iciniso, erTbaSad amovardeba qariSxali<br />
da wamouSens setyva:<br />
`kvlavac bevrjer minaxavs setyva, magram aseTi xSiri, aseTi msxvili ki<br />
jer arsad ar menaxa. ise wamogvyara, TiTqos setyviT savse uTvalavi tomrebisaTvis<br />
zecaSi pirebi mouxsniaT da Cveni soflis gaswvriv moupirqvavebiaTo. xexilis<br />
klertoebiT da foTlebiT mofina mTlad gareSemo adgilebi; kakali xom<br />
ise cvioda, rogorc Semodgomaze bertyvis dros Camodis xolme. uceb maRlidan<br />
CamoeSva frTebis modunebulis qneviT gvriti da uZravad daeca dedamiwaze. mas<br />
mohyva Tavdasisxlianebuli mtredi. setyvam ufro da ufro moumata da grialiT<br />
wamouSina kaklisodena marcvlebi. daretianebuli da mkvdari frinvelebi panta-<br />
35
puntiT cviodnen maRlidan. iqve axlo Robis Ziras kurdRels bunagi hqonda.<br />
Sig wyali Sevardnoda da Tavzardacemuli, gazunzluli gamoxta iqidan da gaeqana<br />
vazebisaken, magram samiod gadaxtomis Semdeg sacodavad daiWyivla, daprowialda<br />
da uZravad gaiWima balaxebSi. setyva, Weqa-quxili, elva-qariSxali da<br />
yovelis mxridan movardnili niaRvrebi, TiTqos erTmaneTs aqezebdnen, erTmaneTs<br />
ejibrebodnen. Cveni pawia mdinare aRelda, gadmovarda napirebze da zRvasaviT<br />
moedo mTel venaxs. Tumca maRlobze videqiT, magram male saWirod gagvixda<br />
kakalze acoceba. CamovsxediT erT dabal totze da gulis caxcaxiT gadmovcqerodiT<br />
am meored mosvlis msgavs saSinelebas~.<br />
magram axla setyva gvaSoros. Tu Rrubeli wamova, wvimis Rrubeli wamovides<br />
da ara setyvisa. axla wvima gvWirdeba. gvalvaa. mindvrebs almuri asdiT.<br />
Crdilidan gareT ar gaisvleba. yvela suldgmuli Crdils etaneba, yvela natrobs<br />
erTi grili sio mainc wamovides, rom cota SvebiT amovisunTqoTo. Suad-<br />
Re mainc metismetad gausaZlisia da derefanSi an xis qveS migdebuli ojaxi SuadRis<br />
Zilsa da TvlemaSi wasula. mere mze cota gadaixreba, saidanRac dauberavs<br />
grili niavi, rac imas gvauwyebs, rom saRamo moaxloebula, mze Subis tarze<br />
ki aRar aris (anu SuadRisas zed Tavze ki aRar dagvnaTis), mTebisaken gadaxrila,<br />
im mxares, saiTac unda Cavides da gza dauTmos Rames. axla SeiZleba wamodgoma<br />
da ojaxic fxizldeba, axla rwyva unda daiwyos, morwyva Tu Svelis<br />
damskdar, nagvalv miwas.<br />
soflis Tavze mdinare gadadis, mdinaridan erTi toti gadmouyvaniaT da<br />
artaxebSi mouqceviaT, raTa gza iqiT miscen, saiTac surT, saiTac gaxdeba saWiro.<br />
es arxia. arxebidan ruebi gamodian da pirdapir bostnebSi, baRebsa da venaxebSi<br />
Sedian. wyals glexkaci unda gauZRves ToxiT, gezi da gza misces, raTa<br />
iqiT waiyvanos, saiTac ufro sWirdeba miwas. mTel sofels TiTqos Toxi uWiravs<br />
xelSi. aqeT dinjad baasoben, Toxs dayrdnobian, ru ki TavisiT morakrakebs,<br />
iqiT viRaca viRacas edaveba. etyoba, wyali gamxdara sadavo, Sen aki dilas<br />
morwye, axla me damanebe, Cemsas ufro sWirdebao. ra ici, rom Cemsas ara sWirdebao?<br />
— pasuxobs meore. vera vxedav, Tvalebi ara maqo? mere dava miwydeba. etyoba,<br />
morigdnen, etyoba, purisa ar iyos, wyalic Zmurad gaiyves. maS rogor? mezoblebi<br />
arian da mezoblobaSi Tu dava da Cxubi daiwyo, amaze dasaZraxi da<br />
sacinlad asagdebi sofelSi raRa unda moxdes.<br />
da modiT, barem imasac getyviT, rom am sofelSi aqa-iq nakadulebic morakrakebs,<br />
civi, wmida da TvalisaTvis metad saamo; erTiorgan ki Relec Caudis<br />
— patara, viwro xeoba, Tavisive patara mdinariT, romelsac mdinare ki ara,<br />
swored Rele eTqmis.<br />
axla TviTon sofelze vqvaT oriode sityva. sofelSi dava da Cxubi dasaZraxisia-meTqi<br />
giTxariT, da amaSi bevri ram vigulisxme. TaobiTve sofeli<br />
erT ojaxad iTvleboda. qalaqSi sxva aris. qalaqSi sul sxvadasxva kuTxis,<br />
rjulis xalxi iyris Tavs. es Tavmoyra TavisiT, yovelgvari kanonzomierebis<br />
gareSe moxda. zogi rodis Camosaxlda, zogi rodis. zogi guSin Camovida soflidan,<br />
zogis mama-papa Camosula da Tavsac swored imitom iwonebs, rom qalaqelia.<br />
sofeli sxva aris, sofeli myaria da misi fesvebi mxolod im miwasTanaa<br />
dakavSirebuli, romelzedac dgas, romelzedac odesRac aRmocenebula. naxevari<br />
sofeli mainc erTmaneTis naTesaobas warmoadgens. erT ubnad cxovroben biZaSvil-mamidaSvilebi,<br />
maTi ganayofebi, biZaSvilis biZaSvilebi. sofeli erTi<br />
mTliani naTesaobaa da saqarTveloSi ramdensac gindaT ipoviT imgvar sofels,<br />
sadac mxolod erTi gvaris xalxi cxovrobs, an didi-didi ori gvarisa, rac<br />
imas niSnavs, rom odesRac, didi xnis winaT erTi mravalricxovani ojaxi daSlila,<br />
gamravlebula da erT did soflad dasaxlebula. amis gamoc Zneldeba<br />
am sofelSi axali ojaxis Seqmna. mogvare mogvares ver moiyvans colad (es Cveni<br />
adaTia, Zalze wmida da vaJkacuri TavSekavebis gamomxatveli adaTi). amitom,<br />
sacole biWebs Tvali sxva, maxlobeli an Soreuli soflisaken gaurbiT, meojaxed<br />
gamosadeg qals iq eZeben, aqaur gogoebs ki iqaur biWebze aTxoveben. da raki<br />
sofeli erTia, myaria, erT naTesaobas da samezoblos warmoadgens, anu erTi<br />
ojaxia, ojaxuri cxovrebis wesi da adaTic unda daicvas. sofelSi ar SeiZleba<br />
36
Cxubi, kinklaoba, gadamtereba, qurdoba, avazakoba. yovelive amas sofeli sastikad<br />
ebrZvis, mama-papaTagan wamosuli Tavisi dauwereli Tu dawerili kanonebiT...<br />
zafxulis papanaqebaSi mdinareSi Wyumpalaobas araferi sjobs. garSemo<br />
TiTqos qveyana iwvis, mdinaris gril talRebSi ki yvelaferi gaviwydeba, simxneve<br />
gemateba, axlad ibadebi.<br />
amgvar droze da mis cdunebaze mogviTxrobs sofrom mgalobliSvili Tavis<br />
moTxrobaSi `yayitas qurdi~. es mSvenieri moTxroba imitom gavixseneT, rom<br />
masSi uxilavi ZaliT SeigrZnoba zafxulis sicxe. TiTqos erTad gvgvris sigriles<br />
wyali, romelic rwyavs yayitas simindebs, mdinare, romelSic banaoben onavari<br />
biWebi.<br />
vin aris yayita? erTi Raribi glexi, — ganuyreli personaJi Zveli qarTuli<br />
moTxrobisa.<br />
yayitam Tavisi simindi morwya da axla imediT Sescqeris naamagars...<br />
siminds iqve mdinare frone (es mdinare Sida qarTlSia) Camoudis da swored<br />
am mdinareSi Seyrilan sabanaod biWebi.<br />
— `aba vin ufro win gaixdis, vina? — mirbodnen bavSvebi morevisaken, ekamaTebodnen<br />
erTmaneTs da Tan qamrebs ixsnidnen~.<br />
am biWebSi ki erTi mainc yvelaze ufro gamoirCeoda celqobiT, romelsac<br />
efremas eZaxian.<br />
`aurdauries wyali, romelic soflis biWebs aevso. zogi Widaobda, zogi<br />
kameCebze jdeboda, romlebic Cayriliyvnen morevSi da siamovnebis niSnad kudebs<br />
asxmartalebdnen. efremas saqonlis wvaleba Zlier uyvarda. Caacivda kame-<br />
Cebs: xan kudze moekideboda, xar rqaze daekideboda, aaborga mTeli saqoneli~.<br />
mwyemsi daemuqra, Camoexsen, Torem iseTs gadmogawnav am saxres, rom vai<br />
dedaCems davelie, iZaxoo.<br />
mze saSuadReod gadaixara da yayitamac Zils misca Tavi.<br />
swored am dros moxda, rac moxda: tolebis waqezebiT gaTamamebuli efrema<br />
yayitas simindebSi gadavida da taroebi daamtvria.<br />
dadga Rame.<br />
Semwvari naqurdali simindebi efremam mSoblebsa da patara das Camouriga...<br />
amas mosdevs zafxulis Ramis suraTi:<br />
`karga SeRamda, magram amomavalma badrma mTvarem gahfanta Ramis sibnele<br />
da qveyana aaspetaka. Tavisi Suqi svet-svetad CauSva Wala-venaxebSi da aTasfrad<br />
aabrWyviala. frones isedac kamkama wyalma ufro cimcim-kamkami daiwyo.<br />
am bunebis simSvenieres da sikekluces ufro alamazebda da fers aZlevda<br />
urmis Wriali da zed tkbili urmuli, romelsac meurme gulsaklavad mtrediviT<br />
aRuRunebda, hklaknida da Solts mardad uwkapunebda sayevris xarebs~.<br />
am dros karebs viRac moadga.<br />
es yayitaa.<br />
`moxuci yayita joxis bjeniT kibeze amovida. zurgze ekida didi kona simindis<br />
Reroebisa, romelic aivnis iatakze daagdo, qudi iRliaSi amoido da<br />
gulze xeldakrefili dadga. zurgi mTvarisken hqonda Seqceuli. aivanze mokuzulis<br />
yayitas Crdili wamodga. imis isedac TeTr Tmas mTvaris Suqze elvareba<br />
gahqonda. yayita uZravad idga, Tvalebi sisxls cremliT aevso, yelSi suli miebjina<br />
da ZlivsRa wamoiluRluRa:<br />
— saRamo karga yofnisao~.<br />
mere — yayitas Sendoba:<br />
`es erTi RvTisTvisac damivalebia da magaTTvinac mipatiebia naTel-mironobis<br />
xaTriT~.<br />
da bolos — `gawmenda~ patara Tamami gmirisa:<br />
`— ara, ziarebis madlma, Cemi brali ar yofila, mixam gamabriyva!..<br />
waskda efremas TvalTagan cremli, mohyva qviTins da yayitas win daemxo~.<br />
am moTxrobaSi yvelaferia: SegrZneba soflisa, Tayvaniscema Sromisa, gamarjveba<br />
sikeTisa.<br />
gulubryviloao, — Tu giTxraT romelime dRevandelma `ganaTlebulma~,<br />
yuri ar miapyroT. es gulubryviloba warsuli saukunis `gulubryvilobaa~, ro-<br />
37
melic aserigad mogvnatrebia da aserigad gvWirdeba. aq yvelaferi unda davijeroT...<br />
Tu es ar davijereT, cxovreba gagviZneldeba, verasodes davfiqrdebiT sakuTar<br />
codvaze Tu madlze da versodes vityviT, rom raRac davaSaveT adamianis<br />
winaSe...<br />
diax, unda davijeroT, rom efremas namdvilad waskda `TvalTagan cremli~.<br />
mohyva qviTins da yayitas win daemxo~. monaniebis cremli da imis win `damxobac~,<br />
vis mimarTac Sescode, saTakilo rodia. es wminda, vaJkacuri cremlia<br />
da amgvari cremli unda gveamayebodes kidec.<br />
roca am moTxrobas vkiTxulobdiT, Cven yvelaferi gvjeroda da amitom<br />
CagvrCa waruSlelad is SuadRis papanaqebac, is ankara, grili mdinarec Tavis<br />
mobanave biWebianad da kameCebianad, da is zafxulis Ramec, roca yayitas `isedac<br />
TeTr Tmas mTvaris Suqze elvareba gahqonda.~<br />
* * *<br />
gvalva ki mainc aSrobs miwas...<br />
maSin iwyeba `gonjaoba~.<br />
gaakeTebdnen kacis simaRle Tojinas. grZel Wokze (es tani iyo gonjasi)<br />
gadaajvaredinebdnen joxs (es xelebis magivrobas gaswevda) da mere Semosavdnen<br />
gonjas. daaxuravdnen quds. gaukeTebdnen nawnavebs, Camoacmevdnen qvabis Zirs, an<br />
taSts, daaxatavdnen Tvalebs, cxvirs, ulvaSebs, an yvelafers erTad... qali iqneboda<br />
gonja Tu kaci, amas mniSvneloba arc hqonda. mTavari sxva iyo — gonja<br />
unda TaviT fexebamde wyalSi gawuwuliyo. Tavs moiyrida gogo-biWoba, win is<br />
mouZRodaT, visac gonja-Tojina eWira. midiodnen da xmamaRla, mTeli soflis<br />
gasagonad mRerodnen:<br />
`gonjaoba moviare,<br />
gonja modga karsa...<br />
kars momdgar gonjas sofeli wyliT savse kokebiTa da vedroebiT egebeboda.<br />
wuwavdnen gonjas, wuwavdnen imaTac, visac gonja eWira da imaTac, vinc<br />
gonjas amalaSi iyo. amala ki ganagrZobda:<br />
aRar gvinda goraxio,<br />
RmerTo, mogve talaxio.<br />
anu, RmerTo, wvima moiyvane, es gvalvisagan damskdari gormaxebi talaxad<br />
aqcie da mosavals Seewieo. wyali ki isev Rvarad modioda kokebidan da rac ufro<br />
magrad gaJivdebodnen gonjac da misi amalac, imedic ufro meti iyo, rom<br />
marTlac didi wvima movidoda, RmerTi Seismenda vedrebas da mTel sofels<br />
nams gamougzavnida.<br />
iqneb marTla xdeboda saswauli?<br />
iqneb marTla esmoda zecas vedreba da marTla agzavnida miwaze nams?<br />
albaT asec xdeboda...<br />
Cveulebrivad ki gonja marcxdeboda, gvalva grZeldeboda da bolosRa,<br />
rodis-rodis movidoda wvima, radgan qveynad yvelafers aqvs dasasruli da adre<br />
Tu gvian gvalvac unda dasrulebuliyo.<br />
es wvima glexkacis zeimi iyo, agvistos wvima, gadamwvar baR-bostnebs xelaxla<br />
rom acocxlebda da masTan erTad imedic cocxldeboda. sofeli isev<br />
gamxiaruldeboda da es mxiaruleba gansakuTrebiT mTvarian RameebSi ixateboda.<br />
<strong>weliwadis</strong> am mcire dros, soflad saqme TiTqos cotaRaa. balaxi moTibulia,<br />
yana — momkili, aqa-iq lobios Tu glejen da mere qalebi lobios parkebs arCeven.<br />
yurZeni jer ar Sesula TvalSi. venaxic ramdenjerme ukve Seiwamla da gogirdic<br />
moefrqva. saRamoobiT saqme aRaraferia da saRamos garToba SeiZleba.<br />
viRaca fandurs gamoitanda.<br />
gamoCndeboda medole da megarmonec.<br />
`buzika~ da dairac iqve iyo.<br />
38
qarTlis soflebSi amgvar saRamoebs `lxins~ eZaxdnen. lxins Tavisi mudmivi<br />
adgili hqonda, didi cacxvis an kaklis qveS, sadac or sabjenze gadebuli<br />
Camosajdomic iyo (gansakuTrebiT berikacebisaTvis), sadac skamebis magivrobas<br />
didi lodebi, an yorec swevda...<br />
lxini maSin iwyeboda, roca kaklis kenweroebidan amobrZandeboda mTvare.<br />
iyo Widaoba, cekva-TamaSi, Sairoba. vinme axtajana dedakaci cocxze gadajdeboda<br />
da, ali varo, gaiZaxoda. sxva, ufro Tamami qali, ulvaSebs gaikeTebda, boxoxa<br />
quds daixuravda, Sarval-xalaTSi an CoxaSi gamoewyoboda da gogoebs kargi<br />
vaJkaciviT iwvevda sacekvaod. vinc simReriT iyo ganTqmuli, imas, cxadia, unda<br />
emRera. es iyo lxini mTvariani saRamoebisa, romelic mcire xniT mainc yvela<br />
sxva sazrunavs da safiqrals gvaviwyebda. da Tu amas urmulic daemateboda, yovelive<br />
zRaprul saxes iRebda, Rame elegiur da idiliur samoselSi exveoda,<br />
Tavisi mxiarulebiTa da Tavisi utyvi naRveliT. urmis Wriali Soridanve ismoda<br />
da meurmis urmulic Soridanve nel-nela axlovdeboda. naRvliani da tkbili<br />
iyo es urmuli, romelsac ilia WavWavaZem `RuRuni~ uwoda. wamiT TiTqos<br />
mTeli samyaro miyuCdeboda da miyuCdeboda `lxinic~. stvenas Sewyvetdnen bulbulebi,<br />
yvelaferi gairindeboda da smenad iqceoda.<br />
xo, amgvari `urmuli~ uyvarda ilia WavWavaZes.<br />
saqarTvelos didi megobari, germaneli moRvawe artur laisti igonebs:<br />
`ilias uyvarda agreTve glexuri simRera. xSirad, saguramoSi, aivanze, wigniT<br />
xelSi mdgari, maxloblad baRSi momuSave biWebis simReras siamovnebiT usmenda.<br />
ilias gansakuTrebiT `urmuli~ uyvarda, metadre Rame. meurmis cxovreba Zlier<br />
afiqrebda, uTanagrZnobda adamians, romelic mTeli Tavisi sicocxle fexdafex<br />
dasdevda zant kameCebs da usmenda urmis Wrials~.<br />
meoregan artur laisti wers: `kaxeTi saucxooa bindisas, mzis amosvlisa<br />
da Casvlisas, mTvarian RameSic, roca mTel alaznis vels vercxlisferi sxivebi<br />
dahkaSkaSebs~.<br />
artur laistis am sityvebma qarTlis mTvariani Ramis `lxinidan~ isev<br />
alaznis velze dagvabruna, im velze, sadac daiwyo da gaiSala Cveni moTxroba<br />
<strong>weliwadis</strong> oTx droze. davbrundiT, raTa isev ilias TvaliT da guliT ganvicadoT<br />
zafxulis Ramis idumaleba da movisminoT is `urmuli~, romelic did qar-<br />
Tvels mwerals, xalxma rom mTeli eris mamad aRiara, ase uforiaqebda suls.<br />
es `urmuli~ `kako yaCaRis~ SesavalSi gaismis da Tu erTxel mainc mogvismenia,<br />
veRarasodes daviviwyebT.<br />
`yvelas eZina dRiT feTqavs raca,<br />
TiTqo daRlila miwac da caca!..<br />
mxolod ki erTgan uremi mZime<br />
miWrialebda, gzas aRviZebda,<br />
da naRvlianad masze meurme<br />
mwuxars simReras dahRuRunebda.<br />
RuRuni igi CamrCenia guls,<br />
mwuxare aris, viT glovis zari,<br />
magram Tu naRvels mohbers daCagruls,<br />
uku-hyris kidec viT Rrubels qari~.<br />
SuaRame ukve gadasula da `lxinic~ nel-nela iSleba. berikacebi da dedabrebi<br />
yvelaze adre wasulan da albaT ukve sZinavT. sizmrad ki im wlebs xedaven,<br />
roca TviTonac axalgazrdebi iyvnen; cekvavdnen, mRerodnen, `cocxis<br />
cxenze~ jdebodnen. axalgazrdebic ukve emSvidobebian erTmaneTs da jguf-jgufad<br />
midian Sinisaken. maTi xma da SeZaxilebi xan romeli orRobidan ismis, xan<br />
romlidan. miyuCda doli da garmoni. Cxakuni Sewyvita fandurma. nel-nela siCume<br />
dgeba soflis Ramisa da ufro cxadad ismis bulbulis galoba. miZinebuli<br />
soflis Tavze zafxulis ca gadmomxobila, usazRvro da unapiro. mTvare sadacaa<br />
Cava da varskvlavebi mkveTrad cimcimeben. da am miriad varskvlavTa Soris<br />
micuravs Cveni planeta dedamiwac. micuravs SeuCerebliv, sulmouTqmelad, Ta-<br />
39
vis mezoblebTan da Tavis dedasTan — mzesTan erTad. da masTan erTad miiCqaris<br />
droc, dedamiwis dro.<br />
magram Cven wamierad ver vgrZnobT am dros. am wamSi CvenTvis mxolod<br />
zafxulia, ufro zustad ki _ zafxulis erTi Rame.<br />
xvalindelma dRem sofelSi axali sazrunavi unda moitanos.<br />
xval mwyemsebis dasaxedad, anu sanaxavad unda wavideT mTaSi.<br />
xom gaxsovT, gazafxulze cxvris farebma rom Camoiares, maSin midiodnen<br />
mwyemsebi sazafxulo ialaRebze da mas mere imdeni saqme gvqonda, maT dasaxedad<br />
veRar movicaleT. cxadia, drodadro xan vin wavidoda, xan — vin, xan erTi<br />
mezobeli aakiTxavda, xan meore, Cven ki maTTan erTad ara vyofilvarT da vidre<br />
mTis viwro bilikebs SevuyvebodeT, modiT, qarTul kar-midamos gadavavloT<br />
Tvali...<br />
saxli qviTkirisa iyo.<br />
ezosac didi yore hqonda Semovlebuli.<br />
saxls rikulebiani, anu koxtad moxatuli, xeSi gamokveTili aivani ertya.<br />
Sin buxari iyo, nacvlad Suacecxlisa.<br />
did darbazSi ramdenime taxti idga da, cxadia, msgavsad oTaraanT qvrivis<br />
taxtisa, Wrelis fardagiT gadafarebuli.<br />
ezoSi, raRa Tqma unda, kakali Srialebda.<br />
ezos ukan — baRCa da bostani.<br />
ezos boloSi — beReli, sabZeli da gomuri.<br />
saxlis qveS — marani.<br />
venaxi? venaxi maSinac da axlac, soflis gareT icodnen, venaxebi soflis<br />
boloSi iwyeboda da alaznamde Cadioda.<br />
kaloebi?<br />
kaloc soflis gareT iyo, umeteswilad xevis pirad, sadac, rogorc giTxariT,<br />
saRamoobiT aucileblad unda Camoeqrola zemo niavs.<br />
Sinac da gareTac yvelaze sapatio adgili ojaxis papas ekuTvnoda. sufris<br />
TavSic is iyo TamadasaviT Camomjdari. iqve gverds dideda, Cveni bebo um-<br />
Svenebda, papas ganuyreli Tanamgzavri da meuRle.<br />
mere kacebi modiodnen, mere — rZlebi, sul bolos ki — Cven, romelTac<br />
wvrilfexobas gveZaxdnen. moxuci mTel saqarTveloSi iyo pativiscemiT mosili,<br />
magram gansakuTrebiT — mTianeTSi. svani `maxvSi~ ufross, winamZRols niSnavs.<br />
qora-maxvSi ojaxis uxucesia. maxvSs sakuTari sapatio skami, anu `sakarcxulic~<br />
ki aqvs, romelSic mis garda sxva veravin Cajdeba.<br />
pativiT iyo mosili CvenSi dedamTilic. is ganagebda da ganasaxierebda<br />
ojaxis sindiss. vai im rZals, visac dedamTili av saqmeze waaswrebda, an eWvis<br />
TvaliT Sexedavda; maSinve imas Seaxsenebda, rom qals leCaqi saTbuneblad ki<br />
ara, sindis-namusisTvis axuravso. da, ra Tqma unda, rom yoveli qalis mziTevSi<br />
mTavari swored leCaqi iyo. leCaqs ixuravdnen dReobebSi, qorwilebSi, niSnobebSi,<br />
yovel sazeimo dRes. leCaqiT midiodnen wirvaze saydarSi. es leCaqi yoveli<br />
mandilosnis skivrs amSvenebda da bolos amave leCaqiT midioda qali im<br />
qveyanaSi.<br />
kacis samosSi mTavari Coxa-axaloxi iyo. erTi xeli Coxa mainc, mTeli Tavisi<br />
samSvenisebiT da akazmulobiT, yovel Tavmoyvare vaJkacs unda hqonoda,<br />
rac ar unda Raribi da uqoneli yofiliyo. Coxa vercxlisfrad iyo mosirmuli.<br />
welSi kargad gamoyvanili da Tu misi matarebeli Wabukic lamazi vaJkaci gaxldaT,<br />
CoxaSi gamowyobili, didebuli sanaxavi iyo.<br />
didedas Sin Talxi kaba ecva. wlebis manZilze mravali Wiri gadaxdenoda<br />
da Talxi kabac tradiciad damkvidrebuliyo. jeel biWebs, jer rom ojaxi ar<br />
SeeqmnaT, — Wreli xalaTi da farTo, glexuri Sarvali emosaT. fexze ki, rogorc<br />
maSin iyo miRebuli, koxtad amosxmuli qalamnebi ecvaT. rZlebsac da gogoebsac<br />
Wreli CiTis samosi SvenodaT da amodena ojaxi erTad, ganuyrelad<br />
cxovrobda. ase iyo maSin miRebuli, ojaxi didi unda yofiliyo, mravalricxovani,<br />
rac mraval mSromel marjvenas gulisxmobda. SromiT ki yvela Sromobda,<br />
40
didian-patarianad. uSromeli vinme aqa-iq Tu gamoereoda da imasac mTeli sofeli<br />
dascinoda, leqsebs gamouTqvamda, beCav kacad monaTlavda.<br />
da mainc, sofelSi balRebs zrdidnen. mSoblebs gareT ufro meti saqme<br />
aqvT, vidre Sin. Sin didedaa darCenili da yvelaferi mas ekiTxeba, ra dros ra<br />
gaakeTos, ra dros sadilobaa, ra dros — samsaxuri, rodis gauSvas balRebi<br />
gareT da rodis mouxmos da Seaxsenos, rom ukve Ramdeba da droa `yvavi Tavis<br />
budeSi~ wavides. dideda ganagebs, ra dros Camojdes ymawvili ufrosebis wreSi<br />
da ra dros `gaiaros sufTa haerze~, radgan ufrosebi iseT rames hyvebian, rac<br />
ar iqneba kargi, rom ymawvilma axlave gaigos. gava xani, davaJkacdeba, daqaldeba<br />
da maSinac moeswreba.<br />
amgvari iyo didi qarTuli ojaxi.<br />
es ojaxi emzadeba axla mwyemsebTan wasasvlelad.<br />
biWebma aRkazmes cxenebi da xurjinebi gadahkides. wina kviras am cxenebiT<br />
mTidan yveli da kalti Camoitanes. axla baridan mTaSi sanovage miaqvT, — So-<br />
Ti purebi, bostneuli, nigozi, lobio, xaxvi, niori da kartofili, rac moenatreboda<br />
mwyems kacs, rasac mTaSi ver iSovi. fusfuseben rZlebi. dedamTili<br />
brZanebebs iZleva. papa aTasSi erTxel Tu Caereva saqmeSi, an mokiTxvas daabarebs<br />
vinmesTan, an cxenebze ityvis, gaufrTxildiT, xSirad daasveneT, aRmarTeb-<br />
Si ar arbeninoT, pirutyvia, magram Tqvenze kargada grZnobs yvelaferso. biWebi<br />
arxeinad exumrebian, nu geSinia, arafers vavnebT, Cven ki ar SevjdebiT, magaT<br />
SevisvamT zurgzeo. me eg rodis giTxariT, nawyeni rCeba papa, moxucda da xumrobas<br />
veRar igebs. qalebi Cumad abareben mokiTxvas qmrebTan da gulSi im dRes<br />
natruloben, rodis daiZvreba cxvari barisaken.<br />
am dabarebebSi da fusfusSi ukve mzec amosula da biWebi Cqaroben, dRiur<br />
veRar avalT binaze, Tu axlave gzas ar davadeqiTo.<br />
cxenebis qaravani gzaze gadis.<br />
aba Tqven iciTo, — guli ar uTmens papas.<br />
beboc locva-kurTxeviT misdevs qaravans da WiSkarTan Cerdeba.<br />
dedamTili erTi qoriviT gadaxedavs rZlebs da, Sin SediTo, etyvis, TiTqos<br />
eSinia, rZlebic ar gahyvnen qaravans da mTaSi ar avidneno.<br />
ojaxi isev mSviddeba.<br />
balRebs guli swydebaT, rom TviTonac ar gahyvnen cxenebs mTaSi, magram<br />
umcrosi, nabolara biZa amSvidebda, guli ar dagwydeT, xval sanadirod wagiyvanTo<br />
da balRebsac ukve aRar undaT mTa, xval sanadirod gasweven tyisken.<br />
qaravani ki ukve gascda sofels.<br />
gadaiara veli. gatopa mdinare.<br />
cxenebi Tavdaxrilni midian. xurjinebi mZimea. win didi gza eliT. aRma<br />
mimavali bilikebi xan xeobas mihyvebian, xan xevxuvebs gadasWrian da xan qed-qed<br />
gadadian.<br />
SuadRe wamosula. mTas mze ukve Zalumad aWers da biWebic SoltiT aCqareben<br />
cxenebs, rom daRamebam gzaSi ar mouswroT da bindisas ukve binebze avidnen.<br />
wyarosTan mcire xniT isveneben. pursa da yvels Seeqcevian. TiTo pamidors<br />
gaxleCen, kitrs gadatexaven, gemriel mTis wyaros xarbad mosvamen da<br />
kvlav ganagrZoben gzas. biliki ufro da ufro zemoT miiwevs. tyeebi qrebian da<br />
axla mxolod mwvane balaxiT mosili mdeloebia. ha da ha, sacaa, qedis Tavze<br />
moeqcevian.<br />
saidanRac ZaRlebis yefa ismis.<br />
es imis mauwyebelia, rom ferma ukve axlosaa.<br />
es is ZaRlebi arian, faras kudSi rom mosdevdnen da Tan aqeT-iqiT icqirebodnen,<br />
vinmem raime ar Semogvkadroso.<br />
ZaRlebis yefa sul ufro axlodan moismis.<br />
qaravani Cerdeba. wina cxenTan mdgarma ufrosma biWma icis, rom wamic da<br />
bilikis mosaxvevidan kldispiras gamovardeba fermis yvelaze avi daraji, gamovardeba<br />
yefiT da iqve, cxenebis qaravnis Soriaxlos, miwaze gaerTxmeba:<br />
Cvenebi yofilan!<br />
41
ferma qedzea SeyuJuli. erTi patara qoxi mwyemsebisaTvis da — baki saqonlisaTvis.<br />
qoxi fiqali qviTaa nagebi da zemodanac an fiqali aqvs gadaxuruli,<br />
an Tiva. uqoxod mwyemsuri cxovreba ver gadaivlis, miT ufro Tu ferma<br />
sadRac zemoTaa, cisa da miwis Sesayarze. qoxSi yveliT savse tomrebia, uwin<br />
rom sacaloebs eZaxdnen. sacalo tomaraze didia, ufro uxeSi da ufro tevadic.<br />
CanaxSi fqvilia, da yoveldRe Tu ara, or-sam dReSi erTxel mainc, Rumel-<br />
Si an sulac cecxlispira did lodze mwyemsebisaTvis puri da xmiadi cxveba.<br />
iqve xaxvisa da nivris gala (anu asxmula) hkidia. CawiTlebuli wiwakac aqvea.<br />
qoxis garSemo Tvlemen qofakebi da sakmarisia fermis iqiT vinme ucxom Caiaros<br />
an cxeniT an qveiTad, rom qofakebi isariviT mowydebian adgils da qvemoT gaen-<br />
Tebian, vidre mwyemsebis stvena da tuqsva ar miswvdebaT, ras gagiJdiT, Cven dagvacadeT,<br />
Cven ufro viciT, vin mteria da vin moyvareo.<br />
*<br />
dilaadrian cxvari bakidan gamohyavT da saZovarze mierekebian. es is<br />
cxvaria, wina dRes rom Camowveles da gaparses kidec. saZovarze cxvars erTi<br />
mwyemsi mihyveba. is adgas Tavze mTel faras, is aRviZebs da amxnevebs qofakebs.<br />
man unda miapyros yuri Rameul Cqams, yovel gafaCunebas, cxvris SeSfoTebas,<br />
raTa droulad mixvdes, saidan elis faras safrTxe.<br />
mere ki — isev baki da isev Sroma dilidan daRamebamde.<br />
fermaSi mTeli dRe ise gadis, kaci gverdze gasaxedad ver moiclis. jer<br />
dilaadrianad ciskris varskvlavi isev caze rom iqneba, cxvari balaxze unda<br />
gaistumron. nawili cxvrisa bakSi unda daarCinon da, rogorc ki kargad ina-<br />
Tebs Tu parsvis dro damdgara, parsvas Seudgebian mwyemsebi, gakoWaven cxvars<br />
da duqardiT misdgebian, raTa TeTri, fafuki qaTibi gaxadon da Zvirfasi matyli<br />
calke daaxvavon.<br />
mere ki yvelis amoyvana... yvelis amoyvanas didi ostatoba sWirdeba. yveli<br />
gemrielic unda iyos, zomierad yuaTianic da lamazic. nu gagikvirdebaT, silamaze<br />
yvelafers sWirdeba, aba warmoidgineT, sad iklo-baklod moWyletili yveli<br />
da sad koxtad gamoyvanili kveri, Soridan rom TeTr gogras mogvagonebs<br />
da naoWebic ise Caudis, TiTqos sagangebod dauTvlio. ra Tqma unda, ufro didi<br />
ostatoba cnobil gudis yvels sWirdeba, romelsac sagangebod CayviTlebuli<br />
(erbos nakvalevi) feri da aseve sagangebo gemoc unda hqonoda.<br />
gudis yveli saTuTi amosayvania. misi amomyvani yovel wvrilmanSi kargad<br />
unda erkveodes, yvelafers mama-papurad akeTebdes.<br />
haiharad gudis yvels ver amoiyvan...<br />
gana marto gudis yveli? da kidev ramdeni rame alamazebda cxovrebas?<br />
ra Tqma unda, gudis yveli da bevri ram sxvac yoveldRiuri yofis<br />
wvrilmanebia, magram am wvrilmanebSic xom Cans Zveli kultura?<br />
namdvil kulturebs mudam TavisTavadi, TviTmyofadi xalxebi qmnidnen.<br />
nu gagikvirdebaT, Tu getyviT, rom iseTi ubralo ramec, rogoricaa gudis<br />
yvelis amoyvana, xalxis kulturis marTlac mcire, magram arcTu umniSvnelo<br />
nawilia.<br />
yoveli `wvrilmani~— erT did, saerTo kulturas qmnis...<br />
magram davbrundeT fermaSi.<br />
ai, yveli ukve amoiyvanes da iqve, binaSi, sagangebod gamzadebul xis Taroze<br />
gaamwkrives. marili moayares da albaT male SeSreba kidec... mere Caawyoben<br />
gudebSi an sacaloebSi. mere baridan amovlen cxenebi. yveli xurjinebSi gadainacvlebs.<br />
gadahkideben am mZime xurjins cxenebs da bilikze daeSvebian.<br />
Tixis patara qocoebi savsea kaltiT.<br />
kalti raRaa?<br />
rZes rom safuars miscemen da xaWosmagvari masa Sratisagan calke gamoiyofa,<br />
ai is aris sayveled gamosadegi. magram arc Srati gadaiRvreba. Srats sagangebod<br />
aduReben da axla isic moigdebs xaWosmagvar arcTu Zalze yuaTian,<br />
magram sasiamovno naRebs, romelsac gaaciveben da miirTmeven. erboSi moxraku-<br />
42
li kalti ufro gemrielia. Tu erbo ara gaqvs, uamisodac gaxval iolas...~ `yveli,<br />
puri da keTili guli~ xaWozec iTqmis da kaltzec.<br />
movwveleT cxvari.<br />
amoviyvaneT yveli.<br />
gadavarCieT matyli.<br />
movaduReT kalti.<br />
da amasobaSi daRamda kidec. Soridan ZaRlebis xmauri ismis. fara brundeba<br />
binaSi. mwyemsebi xel-pirs ibanen da savaxSmod emzadebian. marTlac rogori<br />
amindi iqneba amaRam? vaJa fSavela aseT dros ityoda: `daRamda, wvrilni<br />
varskvlavni, ayvavdnen, dasxdnen cazeda, mTvare ki jer arsada sCans, ar dagvna-<br />
Tois Tavzeda, jer Tu ar gauRviZia, isev Tu sZinavs mklavzeda, jer gamarjoba<br />
ar uTqvams Semomjdars goris fxazeda~.<br />
xo, mTvare jer ar sCans.<br />
jer marTla ar uTqvams gamarjoba, goris fxaze Semomjdars.<br />
magram es varskvlavebi zogjer gvatyueben.<br />
uecrad, rogorc mTaSi icis, erTbaSad wamova Savi Rrublebi da daiwyeba<br />
wvima. Weqa-quxili azanazrebs mTebs, elva xan erT xeobas gaanaTebs, xan meores<br />
gadaswvdeba. TiTqos qveyana iqceva da bakSi miyuJuli cxvris farac SiSiT<br />
TrTis. am dros erTmac rom Tavi daaReros da sibneles Seerios, mTeli fara,<br />
rogorc cxvars sCvevia, daufiqreblad mihyveba, Tundac is erTi ufskrulisaken<br />
gadaiCexos.<br />
mwyemsi am dros frTxilad aris. nabadi mousxams, kombali uWiravs (kombali<br />
mwyemsis ganuyreli iaraRia, xis grZeli, magari joxi, romelsac qvemoT kau-<br />
Wi aqvs, raTa cxvars ostaturad gamosdo fexebSi da roca gsurs, maSin daiWiro).<br />
garSemo uvlis faras. fxizloben ZaRlebic. mere gruxuni ufro da ufro<br />
Sors midis, TiTqos caze etlma gadaiara da axla ukve Tvals miefarao. mere<br />
ciskidurze erTi patara varskvlavi gamoCndeba, rac imas gvauwyebs, rom ca ukve<br />
`aWrelda~, Weqa-quxilma gadaiara da wvimac Tan mihyva.<br />
mere, sadRac, qvemoT, bnel xeobaSi, mgeli aymuvldeba.<br />
ZaRlebi yefiT gaenTebian.<br />
mwyemsebi dasWyivian ZaRlebs da aqezeben, aba Tqven iciTo.<br />
mglis xmac miwydeba da kvlav siCume Camowveba.<br />
dResac yvelaferi keTilad dasrulda...<br />
fermaSi cecxli Canavlda.<br />
nabdebze miwolili mwyemsebi axla CurCuliT-Ra laparakoben, TiTqos<br />
eSiniaT Ziri aravis daufrTxono. garSemo ki mxolod mTebia da Zexorcielis<br />
Cqamic ar ismis.<br />
raze laparakoben mwyemsebi?<br />
TavianT col-Svils igoneben. sakuTari saxli da ojaxi enatrebaT.<br />
da vidre mTaSi, fermaSi varT, am sigrileSi verc vgrZnobT, qvemoT rom<br />
kvlav zafxulia da cxela.<br />
aq ki marTla grila.<br />
RamiT civa kidec.<br />
Rame Znelad gaivlis ise, cota mainc rom ar wamowinwklos. maSin fermaSi<br />
Suacecxli inTeba. viRac mwyemsi fandurs aCxakunebs. viRac basri xanjliT<br />
xorcs kepavs. viRac coms zelavs. cecxlze didi gamuruli qvabi dgas da wyali<br />
TuxTuxebs, xinklisaTvis emzadebian.<br />
xinklis keTeba mTaSi zeimia. es imas niSnavs, rom uCveulo dRea, gansakuTrebuli.<br />
Cvenc am uCveulo dRes davemSvidoboT mwyemsebs.<br />
erTi-ori dRiT avediT mTaSi da barSi ki TiTqos ukve raRac Secvlila.<br />
aqa-iq ukve moCanan sicxisagan mimWknari foTlebi. gaxunebulan zafxulis xasxasa<br />
ferebi. CayviTlebula xili. orRobeebis piras mayvlebi muqlurjad gadaferilan.<br />
gogo-biWebi kalaTebs mwife mayvliT avseben. Tu tyispirebs gavuyvebiT,<br />
ukve Sindic Semwifebula. tyis pantebsac SehparviaT yviTeli feri da aqa-iq Zir-<br />
43
sac CamouyriaT nayofi. amas ukve Soridanve vigrZnobT, roca jer panta arc ki<br />
gvipovia, magram raRac damaTrobeli surneleba mainc SemogvefeTa. yviTlad da<br />
wiTlad moCanan tyemlebic, leRvebi zed orRobeebze gadmoxrilan da marTlac<br />
gudebiviT gadmoukidiaT guda-nayofi. da mainc, jer Semodgoma isev Sors aris.<br />
Semodgomis namdvili dasturi jer ar gvinaxavs.<br />
modiT, gadavcdeT orRobes da ufro iqiT, gadaRma venaxebisaken gadavixedoT,<br />
sadac vazebi erTmaneTs miuyvebian. jer kargad movusminoT: aqa-iq adamian-<br />
Ta xmebic ismis. erTi venaxidan meoreSi elaparakebian erTmaneTs kacebi. mere<br />
qalis xmac gamoereva. uceb balRebic gadaikiskiseben. raRac molodinis grZnoba<br />
gamefebula irgvliv. da es molodini igrZnoba adamianTa xmebSic, im balRebis<br />
gacinebaSic, zafxulis miwurulis gaxunebul ferebSic.<br />
da ai, erTbaSad SemogvefeTeba is, rac yvelaze ufro utyuari dasturia<br />
Semodgomis mobrZanebisa.<br />
yurZnis mtevani!<br />
yurZeni TvalSi Sesula...<br />
ras niSnavs `TvalSi Sesvla~? aqa-iq mtevnebs ukve yviTeli feri SeparviaT.<br />
zogan TiTo marcvali gamorCeula, zogan mTeli kufxali. cadia, jer kidev<br />
adrea, jer ar Camtkbara, ar CaSaqrebula mtevani, magram `TvalSi Sesvla~ ki<br />
marTla dawyebula. mivideT axlos da xeli SevaxoT am pirvel mtevans, rTvelobis<br />
pirvel macnes; miveferoT, masSi miwis madlia da mzis gulis siTbo. am<br />
mtevanze fiqrSi gavida mTeli naxevari weliwadi...<br />
magram aq SevCerdeT. rTveli jer ar mosula da, cxadia, jer arc Semodgoma<br />
damdgara. rTvelis ambavze maSin getyviT, roca Semodgoma marTla dadgeba,<br />
roca gafrindebian mercxlebi, roca...<br />
magram iqneb ukve gafrindnen mercxlebi?<br />
iqneb ise wavidnen, Cven verc ki SevamCnieT?<br />
iqneb raRacaze gavanawyeneT da daumSvidobeblad dagvtoves?<br />
an iqneb Cven viyaviT ise gulgrilni, rom verc ki gavigeT, rodis Semoufrines<br />
ukanasknelad Tavis budes, mTel Cvens ezo-kars, SeuerTdnen TavisianTa<br />
gunds da gaswies, mercxlebi xom Zalze adre gvtoveben?<br />
da Tu marTla wavidnen, aq, venaxSi, soflidan moSorebuli amas ver gavigebT.<br />
mercxali soflis Svilia, Cveni kar-midamos mdgmuri da uimaTobas maSin<br />
mivxvdebiT, Tu bude carieli dagvxvdeba...<br />
venaxSi rCeba Semodgomis winamorbedi siCume. es is droa, roca yvelaferi<br />
molodins Seupyria. molodinis dReebi hqonda gazafxulis pirsac da zafxulis<br />
pirsac. ver ityvi, amgvari dReebi kalendarulad Tvis romel dReebs em-<br />
Txveva. isini Tavad unda moixelTo da ganicado, Tavad unda Sexvde sadme, an<br />
mTaSi an barSi, an venaxSi an baRSi, an sulac sakuTari saxlis aivanze, roca<br />
Sens winaSe zafxulis Ramis saocari siCume iqneba, roca aqa-iq, bostnispiras<br />
gaielveben cicinaTelebi, varskvlavebi ki ise mkrTalad iqnebian gabneulni,<br />
TiTqos nislSi CaZirulano.<br />
oo, albaT amgvar RameSi Caiqrola im `kudianma varskvlavma~, ase rom SeaSfoTa<br />
luarsabi da darejani, romelTac es ambavi TavianTi rZlisagan, elisabedisagan<br />
Seityves. amgvar RameSi warmoadgines Seqspiris mdabiorebma mdidarTa<br />
Sesaqcevad TavianTi SeTxzuli piesa ubeduri piramusis da Tisbes siyvarulze,<br />
`zafxulis Ramis sizmarma~ ki mTvaris SuqiT gaabrwyina lizandris da helenis<br />
vnebani da eWvi ar aris, amgvar Rames moxda is sabediswero Sexvedrac kapuletebis<br />
saxlis aivanTan, roca romeom pirvelad gaumxila julietas Tavisi jer<br />
argagonili siyvarulis saidumlo. an iqneb sulac amgvar RameSi daibada mocartis<br />
cnobili `Ramis serenada~... xo, iq zafxulis Ramis idumaleba da nazi<br />
ferebia da musikac iseTi gamWvirvale, rom ar dairRves jadosnuri siCume Ramisa.<br />
iqneb siCumec iseve aucilebelia, rogorc cxovrebis mdinareebis xmauri?<br />
guSin venaxSic amgvari siCume idga. TiTqos raRac sitkbo iRvreboda<br />
sulSi. es sitkbo mzedakruli mtevnebidan, tikebiviT daberili leRvebidan, wengoSemWknari<br />
kaklebidan da cisferi RoRnoSoebidan modioda.<br />
44
aba yuri kargad miapyariT... Semodgoma Semxmari foTlebis faCi-fuCiT Cumad<br />
gviaxlovdeba.<br />
...Cqara gavswioT soflisaken, mercxelbma ar gagvaswron. zafxulis mRelvarebaSi<br />
garTulebma verc ki SevniSneT, rogor dagvcildnen bolo xans, ra<br />
xSirad ikribebodnen, TiTqos raRacaze bWobdnen, raRacis samzadisSi iyvnen. ra-<br />
Ra raRacis, es Soreuli, Tbili qveynebisaken Zneli da saxifaTo mogzaurobis<br />
samzadisi iyo. Cven verc ki SevniSneT, rogor Sekres jgufi mama mercxlebma da<br />
wasasvlelad ganemzadnen, maT ki deda mercxlebi mihyvnen.<br />
wavlen, gadaivlian cxra mTas da cxra mdinares, rogorc zRaprebSi ityvian<br />
xolme. gzad ras da viRas ar Seeyrebian. bevri verc miaRwevs aRTqmul<br />
qveynamde da, cxadia, verc ukan dagvibrundeba.<br />
viCqaroT da davemSvidoboT! ukanasknelad SevavloT Tvali, ra naRvlianad<br />
Semoufrenen SeCveul kar-midamos, SeCveul saxl-kars.<br />
mindvrebi ukve moTavda da orRobeebi daiwyo. ai, Cveni ubani, ai, Cveni saxli,<br />
ai, xis aivani da mercxlis bude...<br />
wasulan! gafrenilan!<br />
carielia bude!<br />
neta ra gaifiqres, roca emSvidobebodnen?<br />
iqneb damSvidobeba sulac ar iyo da arc araferi ufiqriaT. daunaneblad<br />
datoves aqauroba da wavidnen, raki bunebis idumalma enam, ise, rom Tavadac ar<br />
icodnen, ra xdeboda, ase ukarnaxaT?<br />
magram Cven adamianebi varT da yvela suldgmulSi adamianur suls ve-<br />
ZebT.<br />
Cven gvinda, rom mercxlebsac wasvla daenanoT da sevdiT daemSvidobon<br />
saxl-kars, sadac erTi lamazi gazafxuli da zafxuli gaatares.<br />
Cven es ufro unda gvjerodes…<br />
uamisod verc isini iqnebian mercxlebi da verc Cven viqnebiT adamianebi.<br />
idiliuria zafxulis damdegis mwvane da lurjyviTeli ferebi, zafxul-<br />
Si gaismoda `guTnuric~ da `Tibluric~. idiliuri iyo zafxulis Rameebic, Tavisi<br />
`urmuliT~ da `lxiniT~. idiliuri da mxiaruli iyo TviT gvalvaSi gamar-<br />
Tuli `gonjaobac~... magram nu gegonebaT, rom garSemo yvelaferi simReriT da<br />
mxiarulebiT xdeboda. zafxuli, pirvel yoflisa, garjaa da, rogorc giTxariT,<br />
amitom hqvia Semodgomis mosavals `Wirnaxuli~. xnulSi mudam iRvreboda guTnisdedis<br />
ofli. ofls Rvridnen momkelebic da mTibavebic. glexkacs marTlac<br />
`yovlis mxridan~ sdarajobs safrTxe mZime, momqancveli Sromis wyalSi Cayrisa.<br />
`Tu wuTisofels erTis wuTiT Tvali mouxuWe, ise gagTelavs, rogorc didoeli<br />
leki nabadsao~, — es oTaraanT qvrivis Segonebaa da mTlianad miesadageba<br />
glexkacisa da bunebis Widilsac. aq Tvalis moxuWva ar SeiZleba. gamarglul<br />
yanaSi Tu meore dResac ar Seiare, isev wamoyofs Tavs balaxi da jejils gadaefareba.<br />
Tu wyali droze ar miuSvi, gvalva daxrukavs yvelafers. gaToxnilze<br />
kvlav aiSleba Salafa da simindebs daCagravs. xolo venaxi... bevrma scada eangariSa,<br />
magram zustad veravin mixvda, ramdenjer unda moeferos, gafurCnos, moaSoros<br />
namkvrevi (anu foTolTa gverdiT wamozrdili norCi ylortebi), ramdenjer<br />
gauxsnas `cis TaRi~ (anu grZlad wamozrdili Rerebi gadaWras, raTa mzem<br />
kargad daxedos mtevnebs). soflel kacs ar unda eSinodes arc wvimisa da qarisa,<br />
arc Weqa-quxilisa, arc mzis dakvrisa. is mzad unda iyos yvelafrisaTvis da<br />
yvelafris winaaRmdeg hqondes nacadi Tavdacvis iaraRi, saukuneobiT gamocdili<br />
da nawrTobi. da raki yoveli wigni, unda Tu ar unda avtors, mainc Segonebis<br />
mizniT iwereba, mec minda mcire Segoneba SemogkadroT: roca xelSi puris<br />
naWers aiRebT, Tu Zirs dagivardebaT, rogorc geneboT, nu emTxveviT, Tqven xom<br />
sxva saukunis Svilebi, meoce saukunis Svilebi brZandebiT, magram gaxsovdeT,<br />
rom im erTi puris naWris Seqmnaze, (diax, Seqmnaze) mravali adamianis mZime<br />
Sroma daixarja. roca xelSi mtevans aiRebT, isic gaixseneT, rom im erTi mtevnisaTvis<br />
glexkaci asjer mainc mivida vazTan, gasxla, gadaakava, aaxvia, morwya,<br />
Sewamla, mokrifa, da bolos Tqven mogarTvaT. da, rac mTavaria, Tu vinmem Wiqa<br />
Rvino gamogiwodaT da dabejiTebiT giTxraT, samSoblos sadRegrZelo amTaviT-<br />
45
ve unda iswavloTo, ai, maSin ki namdvilad ar dagaviwydeT, rom samSoblo pirvel<br />
yovlisa Sromaa.<br />
mSromeli qali iyo oTaraanT qvrivi da amiT jabnida sxva glexebs. mTeli<br />
Tavisi dRe da moswreba Sromobda moxuci guTnisdeda da xalxs apurebda.<br />
mSromeli qali iyo Tinia da misi mamiTadic gamrje biWebisagan Seikriba.<br />
mSromeli kacia is ilia papac, yvelaze adre rom daadga venaxis gzas, ise adre,<br />
rom sofeli jer gazafxulis mosvlas arc ki eloda. dadgeba Semodgoma da am<br />
ilia papas, rogorc giTxariT, isev SevxvdebiT, SevxvdebiT rTvelSi, roca sofeli<br />
Wirnaxulis mowevas daiwyebs.<br />
amgvar SromaSi, Zalze mZime SromaSi gadioda CvenSi zafxuli.<br />
mZimea Sroma dResac.<br />
verc manqana, verc sxva ram ver cvlis ubralo ambavs: adamiani Tavad unda<br />
mivides jejilTan, xeli alersiT gadausvas da garSemo balax-bulaxi Semoacalos.<br />
egreve adamiani Tavad unda eaxlos vazs da gumaniT mixvdes, ra stkiva<br />
da ra uWirs.<br />
am saqmeSi manqana uZluria.<br />
amitom, grialeben Tu ar grialeben Cvens venaxebsa da yanebSi, baRebsa Tu<br />
bostnebSi manqanebi, sofeli mainc sofelia da sofluri Sroma — mZime Sroma.<br />
grZeli da mosawyeni Segoneba xom ar gamogvivida?<br />
magram sxva romeli Segonebaa saxaliso da gasarTobi?<br />
*<br />
agvisto iwureba. Semodis bebo da gagvaxsenebs, rom xval fericvaloba<br />
dRea. bebos sityvas didi Zala aqvs da yvelani xvalisaTvis vemzadebiT.<br />
xalxur yofaSi fericvaloba dRe mosavals ukavSirdeba. amieridan buneba<br />
fers icvlis, zafxuli gzas uTmobs Semodgomas. am dRes xdeba yurZnis, xilisa<br />
da xorblis kurTxeva. fericvaloba dRemde venaxSi yurZens aravin mowyvetda.<br />
am dRidan ki SeiZleboda vazebTan misvla da TiToorola mtevnis xilad gamor-<br />
Ceva.<br />
bebos TqmiT, feriscvaleba dRec qristes ambavs ukavSirdeba. am dRes moxda<br />
fericvaloba. pirvelad am dRes gamoecxada qriste Tavis mowafeebs RvTaebrivi<br />
saxiT. dResaswauli ki dResaswaulia, miT ufro Tu igi xalxSi qristes<br />
saswaulamdec arsebobda da, xalxis rwmeniT swored mosavlis, bunebis feriscvalobas<br />
ukavSirdeboda.<br />
xval kvlav gavswioT venaxisaken. movZebnoT is ferSecvlili mtevani,<br />
rTvlis macne, da sevdiT vifiqroT zafxulTan ganSorebaze.<br />
sevdiT ratomao?<br />
imitom, rom, rogorc giTxariT, dro ar Cerdeba, dro mudam win miiswrafvis.<br />
es zafxuli aRarasodes ganmeordeba, am zafxuls, TqvenTan erTad rom gavatareT,<br />
veRarasodes SevxvdebiT.<br />
da raki giTxariT, rom Tavisi wriuli moZraobis gzaze Cveni mze yovel<br />
Tves ama Tu im TanavarskvlavedSi imyofeba, am zafxuls, ivnisSi, ivlisSi da agvistoSi,<br />
Cven rom TqvenTan erTad gavatareT, mzem sami Tanavarskvlavedi gaiara:<br />
`kirCxibi~<br />
`lomi~<br />
`qalwuli~.<br />
`ivnisi~ romaelTa RvTaeba `iunonasTan~, nayofierebis qalRmerTTanaa dakavSirebuli,<br />
Zvelad `marialisa~ erqva, xalxurad — `ivanobisTve (TibaTve)~,<br />
`ivlisi~ romaeli imperatoris iulius keisris pativsacemad daerqva am Tves,<br />
Zvelad `Tibisa~ erqva, xalxurad — `kvirikobisTve (mkaTaTve)~; `agvisto~ romaeli<br />
imperatoris saxels — avgustusis saxels ukavSirdeba, Zveleburad —<br />
`qvelTobisaa~, xalxurad — `mariamobisTve~.<br />
Semodgomis damdegs Cveni mze `sasworis~ TanavarskvlavedSi Seva.<br />
bunebam feri icvala. dadga dro, roca gaielvebs idumali meufeba raRac<br />
axlisa... yvelaferi <strong>weliwadis</strong> mesame drois, Semodgomis molodins Seupyria.<br />
46
aRac unda Seicvalos, `raRac~ moxdes. Tavi davajeroT, rom Cven jer kargad<br />
arc viciT, ra moxdeba, rogori iqneba dro, romelic zafxuls Secvlis, rogori<br />
ferebiT moirTveba zafxulis mzisgan gaxunebuli erTiani feri, ras mogvitans<br />
axals dro, romlisac jer mxolod saxeli viciT.<br />
es saxelia `Semodgoma~.<br />
da vidre marTla Semodgoma dadgebodes, agvistos am miwurvils, roca<br />
yurZens jer mxolod ecvala feri da mercxlebic jer mxolod axla gafrindnen,<br />
minda gavixseno didi amerikeli mwerali uiliam folkneri. folknerma dawera<br />
erTi kargi wigni (sxva mraval karg wignTa Soris), romelsac `agvistos na-<br />
Teli~ hqvia. da roca mwerals hkiTxes, rogor daibada wignis saTaurio, kacma,<br />
romelic didi mwerali iyo da bunebis didi Svilic, romelsac uyvarda tye,<br />
mindori, cxenebi, nadiroba, yvelaferi, rasac mSobliuri buneba hqvia, gaixsena:<br />
erTxel, agvistos miwurvils, RamiT, me da Cemi meuRle aivanze visxediT da<br />
uceb meuRlem Tqva — namdvili agvistos naTeliao... ras niSnavs agvistos naTeli?<br />
dainteresda mwerali... raRac idumals, Seucnobs, dros, romelic arc erT<br />
dros ar ekuTvnis, romelsac arc feri aZevs da arc saxeli aqvs.<br />
mere Tavis erT CanawerSi Tu interviuSi mwerali ambobs:<br />
Sua agvistoSi, samisisipoze, erT-or dRes agrildeba xolme. uecrad Semodgomas<br />
gigrZnobs tani da irgvliv Suqi ise ucnaurad brwyinavs da krTis,<br />
TiTqos dRevandeli ki araa, droTa wiaRidan modiso. am SuqSi Zveli saberZne-<br />
Tis im olimpidan gadmosuli favnebi, satirebi, RmerTebi budoben... es SeiZleba<br />
lina groufs ukavSirdebodes, radgan am qals mosdgams raRac warmarTuli —<br />
cisqveSeTSi arsebuls Soris yvelaze didi siame — bavSvis yolis survili. ai<br />
yvelaferi, rasac es dasaxeleba aRniSnavs — ubralod Suqis aTinaTia, Suqisa,<br />
romelic Cvensaze ufro xanieria.<br />
favnebi da satirebi!<br />
Zveli berZnuli dResaswaulebis ganuyreli gmirebi...<br />
magram jer dResaswauli ara gvaqvs... jer mxolod agvistoa. dResaswaulebi<br />
Semodgomaze daiwyeba, roca mosavali dabinavdeba da adamianebi erTmane-<br />
TisaTvisac moiclian da samxiarulodac. jer mxolod am `agvistos naTels~<br />
davjerdeT, romelic raRac idumals gvpirdeba...<br />
`agvistos naTeli~ drois is mcire gaelvebaa, romelic ar ekuTvnis arc<br />
Semodgomas, arc zafxuls. masSi aris raRac waruvali da maradiuli. amgvari<br />
maradiuli dro, albaT, <strong>weliwadis</strong> yoveli drois mijnazea da albaT bednieria<br />
is, visac misi gaelveba ar gamoepareba. albaT, amgvari drois gaelveba iyo is<br />
patara tyis Citic, romelic SiSvel totze ijda da idumali vnebiT eloda gazafxuls.<br />
axla, `agvistos naTelis~ meufebisas, zafxulis didi mxiarulebis<br />
Semdeg, wamiT SekrTa, TviTonac jer ar icis ratom, yvelas gaSorda, martod Camojda<br />
totze da gairinda.<br />
Semodgoma...<br />
jer mxolod saxeli viciT misi.<br />
Semodgoma<br />
Semodgoma rTvliT iwyeba, glexi kacisaTvis iwyeba rTveliT. TqvenTvis<br />
ki Semodgomis macne pirveli seqtemberia, swavlis dawyebis dRe, sazeimo. ra xania<br />
am dRisaTvis mzad iyaviT. wignebic SeiZineT, CanTac. vinc TqvenSi ufro bejiTia,<br />
visac swavla marTla uyvars da skolisaken wasvlac ar ezareba, is xSirad<br />
midioda im wignebTan, Caalagebda CanTaSi da isev amoalagebda, gulSi ki im<br />
dilaze ocnebobda, rodis gaudgeboda skolis gzas, rodis Sexvdeboda amdeni<br />
xnis ganSorebis Semdeg, tol-megobrebs da maswavleblebs.<br />
swavlis dawyeba vizeimeT da axla droa, rTvelzedac vifiqroT.<br />
rodis iwyeba rTveli?<br />
ilia papa tyeSi midis... is ilia papaa, gazafxulze, yvelaze adrianad rom<br />
daadga venaxis gzas, gasxvla unda daviwyoo da sofeli misZaxoda — ilia papav,<br />
ra dros sxvlaa, jer isev Tovli devs, yinvam ar mouWiros gasxlul vazs,<br />
47
ar gagifuWos, ra geCqarebao... is pasuxs ki ar iZleoda, TavisTvis gulSi fiqrobda<br />
— Cemi saqmisa me vicio, Tqven muSaoba gezarebaT, zamTris netar-yuCoba<br />
da Zil-RviZiloba gagitkbaT da ar ki iciT, rom venaxi ra xania gelodebaTo...<br />
venaxs guSinac daxeda, guSinwinac da imis winac. yurZeni TvalSi Sesula,<br />
mosavals cudi piri ar uCans da rTvelic karzea momdgari. papa axla tyeSi midis,<br />
savenaxe godrebis dasawnavad, rac imas niSnavs, rom Semodgoma marTla<br />
damdgara.<br />
godori rTvelSi sWirdeba. yurZens rom mokrefen da kalaTebs gaavseben,<br />
venaxis TavSi gaitanen. iq ki, godrebis mTeli jari Camwkrivebula. yurZeni am<br />
godrebSi iyreba da, roca yvela godori gaivseba, an imdeni, erTi uremi rom daitevs,<br />
marnis gzas gauyeneben. ase iyo winaT, Cveni bavSvobis rTvelSi. maSin<br />
godrebisa da kalaTebis dro iyo. kalaTebsac ilia papebi wnavdnen da godrebsac.<br />
avidoda papa tyeSi, Tan patara walds da sasxlav makratels waiRebda. jer<br />
kargad daisvenebda, suls moiTqvamda da saqmes Seudgeboda. moimaragebda blomad<br />
wvril wnelebs. yalibs gaakeTebda (ra siganisac godori unda yofiliyo);<br />
Sindis an Txilis msxvil wnelebs Zirebs wauTlida da im yalibze CaurWobda.<br />
es `manebi~ iyo godrisa. mere daiwyeboda dawvna, kargad amoyvanili truSuli<br />
RobesaviT iwvneboda, mijriT, Tanabrad da lamazad (esec mTavari piroba iyo,<br />
— godris silamaze). `Robe~ nel-nela amodioda da bolos, kacs rom saqamremde<br />
moswvdeboda, Tavic unda gadawvnoda. amoyvanil kedlebSi, manebs Soris, papa<br />
axal, Ronier wnelebs CaurWobda da godris meore kedlisaken gadaxrida, raTa<br />
axla iq Caemagrebina da zed, SigadaSig, wvrili wnelebic Caewna. ase gadagrexili<br />
da Cawnuli Tavi godrisa ixureboda da amiT TiTqos saqmec Tavdeboda... magram<br />
jer erTi imis Tqma ver movaswariT, rom es Tavi ki ar aris godrisa, Ziria.<br />
papa daswvdeba godors, moaryevs. miwaSi CarWobil manebs zemoT amoswevs da roca<br />
godors TavdaRma Caabrunebs, is Tavi godris Zirad iqceva, Tan ise mtkice<br />
Zirad, erTi marcvali yurZenic rom ar gauva. godors gverdebTanac TiTo adli<br />
Rrmuli darCenia, xelis SesaSveleblad, roca janiani biWi aswevs da mxarze<br />
xvneSiT gaigdebs, orma sxvam Ronieri xelic unda SeaSvelos. aswevso? riTi aswevs?<br />
nu geSiniaT, ilia papa amazec axlave izrunebs. jer im wvetebs waaWris<br />
godors, miwaSi riTac iyo CarWobili, mere axal wnelebs aiRebs da boZebs Soris<br />
karga magrad Caiyvans, raTa gadagrixos da is Tavdapirveli wnelebic, ri-<br />
Tac godris amowvna daiwyo, kidev erTxel Caamagros. bolos ki godris cal<br />
mxares (vigulisxmoT rom ukana mxares) or magar dawnul yurs Seabams, an erT<br />
saxelurs, magram yurze ufro magars, raTa im janian biWs, visac es saqme endoba<br />
— aweva godrisa, cota mainc gauadvildes.<br />
gauadvildeso, arc es gviTqvams haiharad. godori patara ar aris. as kiloianze<br />
naklebi godori godrad ar iTqmis, zogSi ki asoci da cota meti yur-<br />
Zenic Cadis. Tu asianze pataraa da Tanac gacilebiT patara, godris sapatio saxels<br />
kargavs da rogorc pataras SeSvenis, cota alersiT, albaT cota Rimili-<br />
Tac, godrulas dauZaxeben. es godrulac saWiroa, simindis texaSi, mzesumziris<br />
venaxebidan amosatanad, xilisa, lobiosa Tu kaklisaTvis.<br />
kidev rasa wnavs papa? jinura kalaTas, didsa da tevads, lastebs, xaxals,<br />
cxrils, cxavs, WaWis gasawur kalaTas...<br />
namjisas? namjis saqme qalebma ician, imaT xels ufro gamouva grZeli,<br />
mrgali Tu kidobnuri kalaTa... kargad daalboben namjas da ise daiwyeben<br />
wvnas... bolos ki kuwubebsac gaukeTeben, silamazisaTvis, dasamSveneblad... es saqalo<br />
saqmea, Tavisi saqmisa TviTonve ician.<br />
ilia papa godorsa wnavs. mwvanea tye. jer Semodgomis siyviTle arafers<br />
etyoba. siyviTle ki ara, wiTlad Rvivian Sindebi. SeyviTlebula panta, sadRac<br />
aqve, Soriaxlosaa da papam es adgilic iqneb amitom airCia. pantis surneli<br />
aqamde aRwevs. frinvelebs jer isev Jriamuli gaudiT. ager zRmartlic Semsxvilebula,<br />
Tumca mwifobamde jer Sors aris. aqeT rom modioda, xom sul mayvlianebi<br />
gadmoiara papam. mTeli orRobispirebi mayvliT iyo gadalurjebuli. Tu<br />
dRiur daveSvi Sinisaken, balRebs davukref da wavuRebo — gaifiqra. mere, wvna<br />
48
om daiwyo yvelaferi gadaaviwyda — Sindebic, mayvlebic da is surnelebac,<br />
romelic Soriaxlos mdgari pantebidan modioda.<br />
mTavari mainc moaxloebuli rTveli iyo.<br />
papas dawnuli godrebi male dagvWirdeba. godrula da kalaTebi ki<br />
dResvea saWiro. simindis texva gvaqvs, kaklis bertyvac daviwyeT. rTvlamde yvelaferi<br />
unda moviTaoT, raki rTveli erTi dRis saqme ar aris. rTvels mere<br />
aTasi ram mohyveba da Tanac aRarc simindi icdis da kakalic xom sul gadairia,<br />
wengo daskda, broweulis qerqiviT daaRo piri da RamRamobiT, Tu yurs miapyrobT,<br />
rogorc ki sio Camouqrolebs, xan aq Camovardeba dakrolili kakali,<br />
xan iq...<br />
simindic aRar icdis, taroebs Tma sul gauxundaT (Tu gauWaRaravdaT),<br />
fuCeCidan Tavi amoyves da kbilebi dakriWes, simindis satexadac dilaadrianad<br />
mivdivarT da sadRa aRar mivdivarT dilaadrianad. Sroma diliT iwyeba, mzis<br />
amosvlamde, rogorc ki inaTebs. dilis Sromaa baraqianio, — ityvian xolme sofelSi.<br />
mivdivarT urmiT an `taWkiT~. uremSi, cxadia, xarebia Sebmuli. taWkaSi<br />
— cxeni an saxedari, da, raRa Tqma unda, yvelaze mxiaruli mogzauroba mainc<br />
saxedriT gvelis. miCaqCaqebs saxedari da davWyiviT. isic guls ar itexs, fexs<br />
ar anelebs, viTomda ra aris es gza CemTviso, simindebSi jer ar vyofilvaro?<br />
CagiyvanT, mere, vici, Tavs damanebebT da saRamomde Cems nebaze viqnebi, da Tu<br />
Wkuac vixmare (saxedaris Wkua vin Tqva, maSinve gavugebdiT) taroebsac mivwvdebi<br />
da pirs Cavigemrieleb axali, rZiana taroTio.<br />
marTlac, CavidodiT simindebSi (ase veZaxdiT adgils, sadac simindi gve-<br />
Tesa) da saxedarsac gavuSvebdiT. mere iwyeboda texa... TiTo siminds sami-oTxi<br />
taro mainc Tu hqonda, Tanac jiSiani taro, karg mosavlad iTvleboda. vtexdiT<br />
taroebs da Sua simindebSi, xan aq, xan iq, fuCeCisagan gaTavisuflebuls da kbilebdakreWils,<br />
vagrovebdiT. bebos aqac Tavisi saqme hqonda: dauSales, magram<br />
ar daiSala da simindebSi dabali, mindvris lobio daTesa. mokled mogviWra,<br />
axla ar gindaT, zamTarSi mogindebaTo da marTalic gamodga. axla dadis bebo<br />
da lobios krefs. winsafari aukecia da lobios parkebs imaSi iyris. gaavsebs<br />
winsafars da zemoT, simindebis TavSi rom godrula dgas, imaSi Cahyris, mere<br />
isev dabrundeba da krefas ganagrZobs. xval am lobios parkebs mzeze gaSlis.<br />
kargad rom Sexmeba, did joxs aiRebs, gaSlil lobiosTan moikeceba da dascxebs<br />
joxs, TiTqos kalosa lewavs, lobios kalosao. parkebi nel-nela ixsneba<br />
da lobios marcvlebic CairCeva... mere parkebs calke gadaswevs bebo, marcvlebs<br />
calke gamoarCevs. marcvlebs gaaniavebs, gaasufTavebs da isev mzeze gaSlis.<br />
parkebs ki did xaxalSi Cahyris, samfexa skamze Camojdeba, xaxals win daidebs<br />
da saTiTaod arCevs, ra ari marcvlebi ar gahyveso. amazec dascinian, rac Sen<br />
saxre urtyi, raRa darCebodao... darCenila! da dRis bolos bebo siamayiT aCvenebs<br />
yvelas marcvlebiT gavsebul xaxals, romelic parkebisagan gamorCeula.<br />
aki ar darCeboda, es narCeni aTjer mainc gamogaZRobTo — xumrobs bebo da<br />
lobios baraqas im narCevsac umatebs.<br />
es yovelive mere iqneba. dRes ki kvlav simindsa vtexT. win zlazvniT miviwevT.<br />
ukan kacebi mogvyvebian da namgliT Cexen nasimindars. es fuCeCia da sazamTrod,<br />
xar-kameCis sakvebad gamodgeba. muxlis simaRleze darCebian mxolod<br />
uxeSi Reroebi, magram imaTac male daglejen, moagroveben da dawvaven, raTa<br />
mogvianod, zamTris piras aqauroba gadaxnan da gazafxulze isev Tesva gaCaRdes.<br />
taroebi grova-grova yria. Camoivlian da godrulebiT gzisken gazidaven...<br />
saxedari? saxedari sadRaa? da bebosac axla gaaxsenda, rom is wuwki taroebs<br />
miswvda da gabrazebulma papam mindorSi gaagdo. magram saxedari morCilia, vidre<br />
Zebnas dauwyeben da magradac datuqsaven, TviTonve modis Tavdaxrili, darcxvenili<br />
da cota ar iyos SeSinebuli. magram yvelani icinian. saxedris danaxvaze<br />
xom yvela mainc sicilis xasiaTze dgeba da saxedaric mSviddeba. dgas da<br />
elis, rodis Seabamen taWkaSi. Sebma ki jer mainc cota adrea. bebos Tadarigis<br />
ambavi ar iciT? dilas, aqeTobisas, arc didi qvabi daviwynia. cecxli ukve gau-<br />
CaRebia, nedli, jer isev Wyinti simindebi calke gadaurCevia da axla ixarSeba<br />
49
taroebi. yvelani moxarSul siminds elian. dgas surneleba axali tarosi. magram<br />
isev bebo yoCaRobs da ambobs, rom moxarSul simindze ufro gemrieli nakverCxlebze<br />
Semwvaria. maSin gadaqeqaven cecxls, miswi-mosweven did muguzlebs<br />
da nakverCxlebze taroebs miawvaven. mcire xani da daiwyeba tkaca-tkuci, rac<br />
imis mauwyebelia, rom taro ukve ibraweba. ismis SiSini, rac gvaniSnebs, rom taros<br />
axla cota gverdi unda SevucvaloT. ukve Semwvari mxare aqeT gadmovwioT,<br />
Seuwvavi ki cecxls mivumarjvoT, oRond ise, rom kvamlma ar dahkras, ar alan-<br />
Zos, Tavisi gemo ar misces. taro unda saamod dawiTldes, rogorc wiTldeba<br />
broweulis kani gviani Semodgomisas, arc umad darCena SeiZleba, arc dawva...<br />
amgvarad mTavrdeba simindis texva.<br />
darCa misi dacexva, qeCeCis calke gadarCeva, marcvlisa calke...<br />
da raki yvelafers amqveynad mze uyvars, marcvalic mzeze unda gavSaloT,<br />
raTa gamxmari da safqvavad gamzadebuli, didi tomriT wisqvilis gzas gavuyenoT...<br />
magram es mere iqneba, narTvlevs da Cvenc wisqvilSi maSin wavideT. Tanac<br />
amodena siminds erTbaSad verc davcexvavT. taroebisaTvis sasiminde gvaqvs,<br />
ezos boloSi, xis oTx fexze Semdgari, gverdebze amownuli (niavma rom kargad<br />
imoZraos da taroebi ar Caxurdes) da wemodan koxtad, kramitiT an TiviT gadaxuruli.<br />
kramiti ki sjobs, samudamoa, male ar gafuWdeba. sasimindes patara,<br />
viwro kari aqvs datanebuli (isic xisa an lastisa), da iqve xisave kibea midgmuli.<br />
Seyrian taroebs sasimindeSi, kars gamoiketaven, gadarazaven (razac, cxadia,<br />
xisaa) da sazamTrod Seinaxaven.<br />
axla ki marTla mTavrdeba simindis ambavi, magram aqve unda gamogitydeT,<br />
rom wvrilfexobas, anu Tqvenodenebs, simindis texa mainca da mainc dids arafers<br />
eubneboda. ai, sul sxva iyo kaklis bertyva. amas elodnen didis lodiniT<br />
da iqneb rTvelze aranaklebadac. sakuTar kakalze vin ras ityvis, isic rom gaegoT,<br />
sadRac, soflis TavSi kakals bertyaveno, mTeli soflis balRoba iq<br />
daedeboda da iqauri didedac Cxubobda, ra ambavia, geTayvaT, TiTom ro TiTo<br />
kakali moitacos, aRarc ram dagvrCebao.<br />
kaklis mbertyavi ukve mosula, janiani da mosxletili biWia, uSiSic Cans.<br />
amodena kaklis kenweroze asvlas gabeduli biWi sWirdeba. kakals yvela ver dabertyavs.<br />
totebze magrad unda moikido fexi da marjvenac kargad amuSao, rom<br />
gareT gawvdil foTlebSi kaklebi ar migemalos. biWs xelSi `xalxa~ uWiravs.<br />
`xalxa~ grZeli Wokia, tyeSi saguldagulod naZebni da gamoTlili. `xalxa~<br />
grZelic unda iyos da msubuqic, marjved rom moiqnio da male ar dagRalos. es<br />
`xalxa~ am biWis iaraRia. da Tu ojaxs kargi `xalxac~ aqvs, iseve saamayoa, rogorc<br />
kargi culi da bari, kargi guTani, kargi godor-kalaTi. adis biWi kakalze<br />
da rogorc ki pirvel totze fexs moikidebs, xalxa momawodeTo, daiZaxebs.<br />
miawvdian... da daiwyeba bertyva. jer dabliTa totebs Camobertyavs, mere nel-nela<br />
zemoT da zemoT miiwevs. bolos ki sul kenweroze moeqceva da ai, maSin daiwyeba<br />
bebos qoTqoTi. nuRa waxval, Svilo, zemoT, xo xedav, kenwero lerwamiviT<br />
iRuneba, oxradac darCenila, kaklis gulisaTvis gana sasikvdilod memetebio.<br />
nu geSinia, bebo, — arxeinad iZaxis biWi da foTlebSi mimalul kaklebs<br />
xalxas urtyams. cvivian kaklebi da mojarul gogo-biWebs Jriamuli gaudiT.<br />
Tan bebos exmarebian akrefaSi, Tan dros ixelTeben, brtyel qvaze Camosdeben<br />
dakrolil kakals da naWuWs Waxani gaudis. gamoanaTebs nigvzis TeTri lebani<br />
da gogo-biWebi erTmaneTsa staceben. bebo yvelas amSvidebs, oRond Cumad, nu daamtvrevT,<br />
ai, movkrifoT, moTavdes yvelaferi da kaklebiT me TviTon agivsebT<br />
jibeso.<br />
kaklis garSemo foTlebi mofenila. aqa-iq wvrili totebic Camotyda. mere<br />
ra? kakali didia, as welze metisa iqneba. bebos rac Tavi axsovs, es kakalic<br />
ase dgas da amodenaa. mgoni mamamTilis mamam dargoo, ambobs bebo da isev kenweros<br />
Sescqeris. ras iyurebi, bebo, foTlebis meti aRaraferi darCao — CamosZaxis<br />
biWi. SarSanac magre ambobdi, magram Tebervlamde Camodioda kakalio, —<br />
exumreba beboc. Tebervlamde Camodiodao? mere ra? Tundac Camodiodes. nayofi<br />
SerCes kakalsac, venaxsac, xilsac... raRaca unda darCes, yvelafris srulad ga-<br />
50
mokrefa ar SeiZleba. yvelas Tavisi sargo unda davutovoT da, rac mTavaria,<br />
frinvelebs, romelnic aq darCebian da romelTac didi zamTari eliT.<br />
gogo-biWebi agroveben kakals da didi kalaTebiT marnis saCexSi miaqvT.<br />
iq miwaze yrian da kvlav iqiT garbian, saidanac movidnen. raTa foTlebis grovaSi<br />
areuli kaklebi isev eZebon. amasobaSi, cxadia, ukve dabindebula kidec da<br />
daRlili kaklis mbertyavi Tan ofls iwmends, Tan nabdis qudis qveS CamoSlil<br />
qoCors isworebs. dideda Sinisken epatiJeba. gana imitomao — TavpatiJs idebs<br />
biWi, magram yvelam icis, rom am daRlili biWisaTvis alalia kargi vaxSamic da<br />
erTi boTli Zveli Rvinoc. yvelani wasul-wamosulan. marto erTi patara gogocuna<br />
darCenila kaklis ZirSi da wvrili xmiT Wyivis:<br />
`CvenebianT kikolas<br />
dResa aqvs kaklis bertyva,<br />
jari, celqi bavSvebis,<br />
meserad Semoertya~.<br />
Sin ukve cecxli anTia... tablaze (anu dabal xis magidaze, romelsac xisave<br />
samfexa skamebi aqvs Semodgmuli) gauSliaT moxarSuli dedali, SoTebi, niori,<br />
xaxvi. iqve, cecxlTan, saduRarSi lobio qoTqoTebs. dgas Semodgomis suni<br />
da rogorc ki kaklis mbertyavi biWi tablas Semoujdeba, bebos xis langariT<br />
Semoaqvs axlad darCeuli TeTri, qaTqaTa nigozi.<br />
— male rTvelic mova, — ambobs biWi da Wiqas avsebs.<br />
— raRa darCa, — karzea momdgari, — udasturebs maspinZeli.<br />
— age, ilia papa raxania godrebsa wnavs, — icinis patara biWi.<br />
mere erTi-ori sadRegrZelo ismeba. dideda kaklis mbertyavs aZalebs, ai-<br />
Re es nigozi, Seni naamagaria, Senze ufro vis ekuTvniso. biWi balRebs eZaxis,<br />
iqve rom TamaSoben taxtze da nigozs imaT uwvdis. bebo icinis, daanebe, biWo,<br />
Tavi, rac dRes magaT nigozi Wames, amaRam raRa daaZinebTo. balRebi icinian da<br />
yiraze gadadian.<br />
biWi SeTvreba da wamodgeba.<br />
beboc aRar aZalebs, daRlilia, Tanac cota gadahkra da Sin wavideso, sacaa<br />
SuaRamec wamova, balRebsac eZinebaTo.<br />
biWi gadis da mTeli ojaxi miacilebs.<br />
bebo navTis lampiT (maSin navTis lampa iyo) ezos unaTebs, Tan gasZaxis,<br />
arsad ar gadauxvio, pirdapir Sin wadi, rame ar mogewios, me ar dambraldeso.<br />
— ukve acivda, kaco! — ismis sibnelidan biWis xma.<br />
*<br />
`ukve acivda~, — esec imis mauwyebelia, rom Semodgoma marTla movida.<br />
da mainc rodis iwyeba rTveli? raRa Tqma unda, maSin, roca mTeli sofeli,<br />
didian-patarianad, venaxebSi gaikrifeba. es moxdeba seqtembris SuaxanebSi<br />
anu, Zveleburad, enkenisTveSi. mere enkenisTves RvinobisTve mohyveba. am Tvis saxeli<br />
rTvelTan iqneba dakavSirebuli, raki Rvino nayofia rTvelisa. da mainc<br />
rodis iwyeba rTvelio, Tu daiJinebT, Sors gamxedvare mopasuxem iqneb asec<br />
giTxraT, — jer kidev maSin, roca gazafxulze Tovli yvelgan arc ki gamdnara,<br />
roca enZelebic jer mxolod aqa-iq amowverilan da is Cveni ilia papac sasxlaviT<br />
xelSi pirvelad gava venaxSi. isxvleba vazi, `tiris~ vazi da swored am<br />
tirilis dRidan glexkaci venaxidan veRar gamovao... iqneba am pasuxSic iyos didi<br />
WeSmariteba, rakiRa, marTlac, Tu im gazafxulis dRidan mokidebuli, enkenisTvis<br />
Sua ricxvebamde, glexi Tavze ar daadgeba venaxs, Tu dilidan saRamomde<br />
vazebSi ar itrialebs, rTvels arc baraqa eqneba, arc silamaze, ver gaxdeba<br />
zeimi, ver miiRebs imgvar saxes, rogoradac gvaxsovs, rogoradac Caxatula qar-<br />
Tveli kacis cxovrebaSi — msuye ferebiT, jansaRi, mCqefare ritmiT, SemodgomisaTvis<br />
Cveuli Tbili mziT, didi, saWirnaxulo imediT da damSvidobebis sevdiT.<br />
magram aki vTqviT, rom amqveynad yvelas Cven-Cveni rTveli gvaqvs, yvelas rTveli<br />
ise iwyeboda, rogoradac samaradJamod CagvrCenia xsovnaSi.<br />
51
ilia papam ukve dagviwna godrebi da kalaTebi. magram jer kidev sada<br />
xarT? papas erTTavad an waldi eWira xelSi, an dana. Tlida da raRas aRar<br />
Tlida: xis xonCebs, saTaTare kovzebs, niCbebs, culis, Toxis da baris tarebs,<br />
qafqirebs da aravin gaigos, Cumad getyviT — Sibaqebsac, ai, imas, akvnis bal-<br />
Rebs rom sWirdebaT, vidre raRac-raRaceebs iswavlian... da risi gamoTla ar<br />
SeeZlo papas. misi xelidan gamodioda tabaki (puris mosarTmevad), xoni (comis<br />
mosazelad), varcli (esec comis mosazelad da gamomcxvari SoTebis Casawyobad),<br />
gobi (sakalatoze saqmisaTvis), kodi (xorblisa da fqvilis Sesanaxad), jamebi,<br />
CamCa da ra aRar. xis gamoTla advili saqmeao. gvarwmunebs erTi qiziyeli<br />
ostati: `vinc ki guls daudebs, swavla Zalian advilia. mec viswavle da gavake-<br />
Te kidevac. Cveulebriv papa aswavlis patara SviliSvils, radgan gverdze uzis<br />
da imorCilebs sxvadasxva saqmeebisaTvis. isic bavSvia, uyurebs da swavlobs.<br />
didobaSi Tu gasawylda, SeiZleba gaakeTos da gayidos, magram iSviaTia. roca<br />
daberdeba, isic maSin mohkidebs xels papis xelobas. saberikaco saqmea. Sinidan<br />
gareT veRar gadis da erToba, Corknis~.<br />
iqneba Cveni ilia papac daberda?<br />
es rom geTqva, ewyineboda, da karga xanic icocxla.<br />
ra papa iyo...<br />
welSi waxrili. Sublze qaTqaTa qoCriT. daZenZili nabdis qudiT. daZar-<br />
Rvuli xelebiT da gaxunebuli qereWiT... sul sadRac moCqare, najafari, muxlCauxreli.<br />
xo, ilia papam ukve dawna godrebi da kalaTebi.<br />
Cven vicodiT da giTxariT kidec. rogor gamohyavda ostats Tavisi qmnileba.<br />
qmnileba...<br />
ise gaatarebda wnulis gvirists, ise CuqurTmasaviT xlarTavda xazebs,<br />
ise axvevda Sindis wnelebs miwaSi CarWobil manebze, rogorc Tavad vazis rqa<br />
exveva Wigos. wnuls xan axlodan Caacqerdeboda, xan Tvals moWutavda da Soridan<br />
gaxedavda, rogorc Tbili qveynidan dabrunebuli mercxali Tavis budes da<br />
koxtad mownuli godoric mercxlis did budes waagavda.<br />
is dRe ki ukve sazeimoc gaxldaT, roca ilia papa urmiT wavidoda tyeSi<br />
(im adgilze, romlis arsebobac mis garda albaT aravin icoda) da godrebiT<br />
daxunZluli uremi saRamoxans zlazvniT Camoivlida ubanSi. godrebi darbaislurad<br />
idgnen uremze. aqa-iq godrulebic wamowoliliyvnen mxarTeZoze. urmis<br />
Walebze jinura kalaTebi (veeba, Ripiani kalaTebi) ekida, iqve patar-patarebic<br />
konwialobdnen balRebisTvis. balRebsac xom unda eswavlaT krefa, moesurvilebinaT<br />
vazi da rTveli.<br />
moizlaznebodnen kameCebi.<br />
urems win miuZRoda welSi moxrili papa.<br />
mxarze Sindis saxre gaedo da ainunSiac ar agdebda Robeze momdgar gamxiarulebul<br />
xalxs, raki gulSi TviTonac mxiarulobda.<br />
rTveli swored karze iyo momdgari.<br />
fericvaloba ukve gavida. marTlac yvelaferma feri icvala. atmebs ufro<br />
daebrawaT loyebi. saferavi xom jer cisfrad gadaiReba, mere da mere ufro Ca-<br />
Savda. rqawiTels qarvisferi moeZala. glexi kaci venaxidan fexs aRar icvlis.<br />
xan erT vazTan miva, xan meoresTan, xan mezoblis Robes moadgeba da momijnaves<br />
eTaTbireba — marto TviTon xom ar daiwyebs rTvels, rTveli yvelam erTad<br />
unda daiwyos, mezobels arc Zalian unda gauswro da arc Zalian CamorCe. roca<br />
Seni venaxi zeimobs, iqiTac zeimi unda iyos, Torem marto sakuTari zeimi raRa<br />
zeimia. yvela raRac mRelvarebas Seupyria. TiTqos ha da ha, sacaa mesame zars<br />
Camoreken, farda aixdeba da warmodgena daiwyebao.<br />
da TiTqos marTla zari Camohkreso, uceb erTianad, erTxmad dasZaxebs<br />
mTeli sofeli.<br />
rTveli iwyeba!<br />
aba is Rame ar ginda gaaTeno? ara da ar gadis es grZeli Rame, ara da ar<br />
Tendeba. naTesavebi da moyvrebi ukve Camosulan. esec rTvlis wesia, marto erTi<br />
52
ojaxi rTvels ver gaswvdeba, sxvac unda wamogexmaros da mere im sxvas Senc<br />
SeaSvelo xeli. Camosulan! gadmosulan! erTi Jriamuli gaudiT. balRebic CamouyvaniaT.<br />
kalaTebic gadmoutaniaT. yvelani xvalindel dRes elodebian.<br />
papa ukve venaxSia.<br />
guSin Ramesac iq iyo. wina Ramesac. yurZens icavs papa...<br />
manamde ki yurZens `icavdnen~ safrTxobelebi.<br />
ar ginaxavT safrTxobela? arc venaxebSi, arc simindebsa da mzesumzireb-<br />
Si, arc blis xeze? safrTxobelas maSin akeTeben, roca sacaa yurZeni unda damwifdes,<br />
mzesumzira Semovides, an simindma taro gaikeTos. midixar da Soridan<br />
xedav venaxis an yanis Tavze wamomdgar raRac molandebas... kacia? ar aris kaci...<br />
Tojinaa? kacsa hgavs da kacze didic aris. diax, Tojinaa.<br />
msgavsad gonjasi, gvalvis dros rom Seqmna xalxis Teatralurma fantaziam,<br />
safrTxobelac gadajvaredinebuli joxebisagan gakeTda... mere Caacves Sarvali,<br />
xalaTi, daaxures qudi, gaukeTes ulvaSebi, xelSic joxi daaWerines da<br />
venaxis SuaSi, maRal sarze miamagres, viTomda sulel frinvelebs kaci egonebaT,<br />
SeeSindebaT da yurZens aRar Seeseviano. magram frinvelebi arc ise sulelebi<br />
arian. erTi xanoba marTlac cota moridebiT Sescqerian am daupatiJebel<br />
stumars, mere gabedaven da Soriaxlos Cauqroleben, bolos erTi, yvelaze Tamami,<br />
mxarze Seaskupdeba da albaT gulSi Caicinebs, Tan sxvebs aniSnebs, nu geSiniaT,<br />
marTla kaci xom ara ggoniaTo. dabolos yvelani safrTxobelaze Camosxdebian<br />
da mxiarul Jivil-xivils atexen. is Tamami ki metsac ubedavs: safrTxobelas<br />
zed qudze daaskintlebs...<br />
es yvelam icis, imanac, vinc safrTxobela dadga da imanac, vinc Soridan<br />
RimiliT Seavlebs Tvals. magram safrTxobela mainc unda idges, is `Wirnaxulis<br />
moTxrobis~ ZvelTaZveli personaJia.<br />
venaxSi qoxi dgas, koxtad mownuli, lastis karebiT da xisgan gamoCorknili<br />
taxtiT. taxtze Tivaa dagebuli. `muTaqac~ xisgan gamouTliaT. qoxic TiviTaa<br />
daxuruli da ise ostaturad, rom wvima Sig ar Cava. kavebze (kavebi, icodeT,<br />
SemWvartlulia) namgali, celi, waldi da erTi patara kalaTac hkidia.<br />
kuTxeSi Canaxi dgas, xilis Sesanaxad. aqeT, taxtis win, xisave magidaa, sufris<br />
gasaSlelad. Sua qoxSi ki nacecxluria, aqeT-iqiT lodebSemodgmuli. nacecxluris<br />
Tavze rkinis jaWvi hkidia, rkinisave kauWiT, rom qvabi Camohkido. qvabi<br />
sadRaa? iqve, kedlidan kedlamde gadebul xis Taroze, qvabic da WurWelic, —<br />
zogi — xisa, zogi — Tixisa. sxva? sxva ra aris qoxSi? cota SeSa da cota Zveli<br />
walami, cecxlis asanTebad da gasaTbobad.<br />
axla am qoxSi aTevs papa rTvliswina Rames da imasac ver dauZinia, xvalindel<br />
dReze fiqrobs.<br />
`xvale~ ki arada ar modis.<br />
mTvare raxania Cavida, sacaa ciskris varskvlavic amova. sigrile riJraJisa<br />
wamovida. aqeT papa fxizlobs, zemoT, sofelSi ki — misi jalabi da gansakuTrebiT<br />
balRebi. soflidan mamlebis yivili ismis. soflis konturebi bnelSi<br />
nel-nela ikveTeba, dilam ar mogaswroT, xarebi raxania Seabes, papac ukve fexze<br />
iqneba da albaT aqeT iyureba, nu alodinebTo, sanam venaxSi CavalT, mzec amova,<br />
mzem ar dagaswroT adgomao.<br />
balRebi pirs ibanen.<br />
qalebi sanovages alageben.<br />
xarebi moTminebiT icoxnebian.<br />
cxenic `taWkaSia~ Sebmuli.<br />
aris namdvili dilis Jriamuli.<br />
yvelaferi marTlac mzada yofila.<br />
sacaa mzec amova gadawiTlebuli mTebis iqidan.<br />
— yvelaze mTavari gvaviwydeba! — xmamaRla iZaxis viRaca da yvelani<br />
aqeT-iqiT ixedebian, mainc ra dagvaviwyda da Tanac yvelaze mTavario. magram veravin<br />
verafers mimxvdara. is ki, vinc es daiZaxa, eSmakurad icinis, mere Setrialdeba<br />
Sin da elodebian, aba ras gamoitans, ra gvaviwydebao...…<br />
akvani! da masSi Cakruli patara, Cxavana biWi.<br />
53
TvelSi esec unda wamoabrZanon da Tanac Tavis akvnianad, esa yofila<br />
`yvelaze mTavari~. aba marto xom ar daarCenen, amis gulisTvis ki Sin vin dar-<br />
Ceba? verc bebos etyvi, rTvelSi ar wamoxvideo, verc am biWis dedas da deidamamidebs.<br />
rTveli yvelasia da TviT am biWisac, akvanSi Cakrulisa, romelmac ar<br />
uwyis, ra aris rTveli, magram mainc wamosvla unda.<br />
Cven saidan viciTo?<br />
maS ra atirebs?<br />
raRa axla gaaba tirili, roca amodena xalxi dainaxa?<br />
raRa maSin, gaCumda, roca Tavis akvnianad uremSi yvelaze win, yvelaze sapatio<br />
adgilze, TviT meurmis gverdiT daabrZanes?<br />
axla ki marTla wasvlis droa.<br />
aba, vin win, vin ukan!<br />
godrebi ivseba balRebiT da godrebi axla ki marTla mercxlis budeebs<br />
hgvanan: budebidan iWyitebian pirdaRebuli, Wyipina bartyebi.<br />
yvelaferi rTvlis ritmSi eqceva.<br />
da vidre uremi (mainc zlazvniaa uremi) venaxSi Cava, gadavixedoT aTaswleulTa<br />
iqiT, gavixsenoT samiaTasi wlis brinjaos sasxlavi, namgliseburi<br />
danebi, kaxeTSi napovni. sami aTasi wlis win, Tu ufro adrec ara, am miwaze usxlavT,<br />
yurZeni mouyvaniaT, Rvino CauwuravT. doqebi, xeladebi, jamebi, fialebi,<br />
kaTxebi — esec am miwis wiaRSia napovni, da marto aq ki ara, sad aRar, saqar-<br />
Tvelos baris romel kuTxeSi ar SexvdebiT vazis nakvalevs.<br />
sami aTasi wlis winandeli yurZnis wipwebi Cvens droSi naxes ufliscixis<br />
axlomaxlos. etyoba, im Rvinis narCenebia, iqaur kacs samsxverploze rom<br />
miutania patara doqiT. iqve, kldeSi nakveTi sawnaxlebi Zveli welTaRricxviT<br />
pirveli aTaswleulis xnisa. an gavixsenoT ufro Zveli dasturi `vazis didebisa~<br />
— vanSi napovni qvevri, iqve, samareSi Catanebuli brinjaos qamari da zed<br />
amokveTili ori meinaxe, erTmaneTs rom Wiqas ujaxunebs. aqeT, qarTlSi, mcxeTa-<br />
Si gaTxrili uZvelesi marnebi, iqiT — varZiis sawnaxlebi...<br />
qarTvelTa pirveli ganmanaTleblis, wminda ninos jvaric, qristianuli<br />
rwmenis es simbolo `Seiqmna nasxlevisagan vazisa~, anu walmisagan, vazis rtosagan.<br />
saqarTveloSi mravlad gabneul monasterTa garSemoc venaxSi mofusfuse<br />
berebsa vxedavdiT. homerosis `odiseaSi~ odisevss aietis sasaxleSi, anu kolxTa<br />
mefis sasaxleSi, Cveni dRevandeli dasavleT saqarTvelos miwaze, uxvad<br />
umaspinZldebian saamo sasmeliT — RviniT. apolonios rodoseli, Zveli berZeni<br />
istorikosi — amave sasaxleSi xedavs vazis talavers, sadac `dauSreteli Sadrevani<br />
moCuxCuxebda~. mematianeTa cnobebSi, sadac aTasgvari Widili, sisxlis-<br />
Rvra, SfoTi da vnebaTaRelvaa, mainc vxvdebiT vazs, venaxs, Rvinos: `da iyo qar-<br />
Tlsa Sina puri da Rvino friadi~; iyo kuTxe `venaxovani~, `venax-xiliani~, `Rvino<br />
keTili da gemoiani~; `venaxi dablari da venaxi maRlari~; `nadimobdnen mefesTana<br />
da urTierTTana, da amisaTvis uwyodnen moyvroba, naTesaoba, lxinTalxinoba<br />
da WirTa-Wiroba~. xelisufalTa Soris, mefis karze, vxedavT sapatio<br />
tituls: meRvineTuxucesi...<br />
da iqve (amas kargad daakvirdiT, arc amisi daviwyeba gvmarTebs): gmoba<br />
memTvraleobisa, `nadimobasa Sina moswrafe mefeebisa~, ioane bolnelis qadageba<br />
Rvinis smis wessa da adaTze, sikeTesa da siaveze. sabas `swavla simTvralisaTvis~,<br />
rogorc dagmoba uzomo smisa, RviniT gamoTayvanebisa.<br />
sulxan-saba orbeliani sagangebod gvafrTxilebs:<br />
`hoi, Rvinis sma boroti da memTvraleoba aRsavse sibilwiTa, romlisa mier<br />
daecnen mravali wmidani kacni da amis mier STacvien safrTxesa Zniad gansanirebelsa~.<br />
`memTvrale mizezobs da ityvis stumarTmoyvareobasa da Sewyalebasa. ara,<br />
Zmao, ara ars memTvraleoba stumarTa da moyvasTa moyvareba, aramed friadi si-<br />
Zulvili~.<br />
`TqvenTa sayvarelno, ganekrZaleniT zedsa-zeda Rvinis smasa da maradis<br />
simTvralesa, vinaiTgan mTvraloba ars Tavi yovlisa codvisa da SemZinebeli<br />
usjuloebasa zeda usjuloebisa. stumari istumreniT sixaruliTa, sviT Rvino<br />
54
zomierad da WameT tabla keTilad, moyvasni SeiyvareniT ucodvelad da keTilsa<br />
uyofdeT da nu borotsa~.<br />
ase gvmoZRvravs saba da iqve, misTvis Cveuli saxieri naxatiT, ubraloebi-<br />
Ta da iumoriT gvixatavs augian stumar-maspinZels, uzomo galeSvas:<br />
`Seiyvan saxlTa SenTa kacsa brZensa da keTilad mxedvelsa, patiosnad<br />
goniersa da tkbilad moubarsa, daugeb tablasa, ara zomier asmev da arca sawyurvalTa<br />
asmev da gardareviT aWmev da asxam Rvinosa, viTarca yvibarTa Sina.<br />
moeRebis sibrZne RmrTisagan miniWebuli da aRerevis Tvalni keTilad mxedvelni,<br />
arRara esmis alersi sxvaTa da TviTubnobs viTarca xeli. odes aRivsos, iwyos<br />
jloyinad da aRmoTxevad, viTarca Txierman, pirgan xsnilman~.<br />
kaci Txieri (dRes rom tiks eZaxian) ar aris. kaci kacia da Rvinis smaSic<br />
TavSekaveba da sibrZne marTebso — amgvaria Cveni brZeni moigavis moralic.<br />
saqarTvelos marCenali mudam iyo yana, vazi da tye.<br />
aoxrebis maxvilic, pirvel yovlisa, am samebas musravda.<br />
vazis fasi kargad moexseneboda Temur-lengsac da Sah-abassac, yvelas,<br />
vinc ki Cvenken maxviliT daZrula. maTi maxvili, soflebTan erTad, vazsac<br />
anadgurebda, wvavda da aCanagebda.<br />
maS vazi ar yofila marto vazi, anu mcenare, romelic yurZens iZleva. vazi<br />
Cveni didi istoriis nawilic yofila da mas iseve sWirdeba gafrTxileba da<br />
movla, rogorc saukuneTa cecxlSi gamotarebul Cvens istorias.<br />
da vidre amas vfiqrobdiT, vidre vazze Seqmnil wignebs vixsenebdiT da<br />
saukuneTa iqiT gadaxedvas vcdilobdiT, is sarTvlo daZrula. gogo-biWebiT daxunZluli,<br />
godrebiTa da kalaTebiT Tavmobmuli urmebi ra xania venaxebSi Casulan.<br />
mzec ra xania amosula da qarvisferi mtevnebi axla oqrosfrad brwyinaven.<br />
rTveli dawyebula!<br />
jer erTi-ori dedakaci dawinaurebula da yurZnis `morCeva~ dauwyiaT.<br />
`morCeva~ raRaa?<br />
vidre erTianad Seudgebodnen krefas, venaxSi yurZnis `morCeva~ ician,<br />
zamTrisTvis Sesanaxi, sajagne an mosakiTxavad gasagzavni yurZnisa. raki `morCeva~<br />
hqvia, raRa Tqma unda, rom Sesanaxad da mosakiTxavadac yvelaze ufro saTvalio<br />
yurZens arCeven, Txel, msxvilmarcvala mtevans (kumsi mtevani advilad<br />
iWyliteba, mgzavrobas ver uZlebs da male fuWdeba), rom furclis xralze, suroze<br />
an bawarze moxerxebulad aikinZos. akinZul mtevnebs jagnebs eZaxian. jagans<br />
mere vnaxavT, roca rTveli morCeba da sxvenSi aviparebiT. jer ki yurZens,<br />
saRs, saTvalios da morCeuls, rogorc giTxariT, cimcim awyoben kalaTebSi, mere<br />
egreve waiReben soflisken. ara, arc urems andoben, arc miT ufro zorba avtomanqanebs,<br />
— dainjRreva, daiJeJeba da aRar Seinaxeba, ha da ha, oriode dRe<br />
Tu gaZlebs... yurZeni ki, sul cota, saaxalwlod mainc unda gvqondes, sufris<br />
dasamSveneblad. `morCeul~ yurZens aucileblad xeliT unda venaxidan saxlSi<br />
atana, frTxilad, moferebiT gaSla lastze da jagnebad akinZva.<br />
balRebs yvelaze ufro Cxisa da akidos aWra uyvarT. Cxa vazis didi totia,<br />
Tavadac datotvili da zed aTiode mtevani mainc abia. akido erTi patara<br />
rtoa da, rogorc wesi, zed mxolod ori mtevania Camokidebuli, TiTqos sasworiao.<br />
Cxa da akidoc saTvalio yurZnisagan irCeva, esec zamTrisaTvis Sesanaxad<br />
undaT, akinZva ar sWirdeba da, raki totzea gamobmuli, TiTqos Zalac gadaecema,<br />
sixasxases did xans inarCunebs. Cxa da akido unda gavatanoT im naTesavebs<br />
da moyvrebsac, rTvelSi rom moviwvieT, raTa xeli daimSvenon, xelcarieli ar<br />
gavistumroT vazis zeimidan.<br />
akidosa da Cxis aWrasac codna sWirdeba. Cxa papam unda aWras, samamule<br />
rqa rom ar miayolon gamoucdelma axalgazrdebma. xvalindel dRezec xom am-<br />
TaviTve unda vifiqroT? vazs xom ar davazaralebT? aWril Cxasa da akidos iqve,<br />
vazis TavTiT, sarze dahkideben da saRamoxans, morCeul yurZenTan erTad,<br />
Sin waiReben.<br />
ase, damaTrobel mzeSi (rTvels Tu mziani dRe ar daudga, rTveli aRar<br />
iqneba) vazis surnelSi gadis mZime jafiT, magram xalisiT, amaRlebuli ganwyo-<br />
55
ilebiT, siciliTa da iumoriT savse mTeli dRe. da, ra Tqma unda, sarTvlo<br />
Tikanic ikvleba. da, ra Tqma unda, iqve venaxSi gabneul wvril pamidvrebsac<br />
krefen Tiknis Casaxrakad. da ra Tqma unda, gamrje da gamfrTxile didedac Civis,<br />
ra ambavia amdeni Cxa da akido, cota qvevrzedac ifiqreT, Casawuric xo unda<br />
darCeso, es CurCxelao, es badagio, sxva Tu araferi, kacebs Rvino xo unda-<br />
To... es ise, sityvisaTvis, didedam aucileblad unda gagvafrTxilos, Torem Casawuric<br />
rCeba, sabadagec da saCurCxelec.<br />
cikani ukve daklulia. mze ukve Subis tarzea. merTvleni cota daiRalnen,<br />
mgoni moSivdaT kidec. vidre kacebi im veeba godrebs vazis foTlebs afareben,<br />
qalebi, venaxis TavSi, qoxis win sufras Slian. qoxSi cecxli anTia, jaWvze<br />
SemWvartluli qvabi hkidia da orTqli amodis. aqeT sxva cecxlia, iq Samfurebs<br />
Tlian da mwvadebs ageben. dgas modaRuli xaxvis, pamidvris, nivrisa da qinZis<br />
suni. sufra mwvane balaxze iSleba. doqebiT moaqvT SarSandeli Rvino, an maWari,<br />
winaswar, saadreo yurZnisagan sagangebod rTvlisTvis Cawuruli.<br />
saadreo yurZeni ki blomad iyo...<br />
da ra jiSi aRar iyo, ras aRar aRnusxavs qarTuli mevenaxeobis Zvelis-<br />
Zveli matiane.<br />
xuTasze meti jiSi iyoo, — amboben.<br />
axla saxelebi naxeT, im ankara RvinosaviT morakrakeben, yelyaryara suridan<br />
rom gadmoeSveba Tixis jamSi:<br />
brola, sanTela, vardisfera, oqroyurZena, Tavcecxla, yurwiTela, rqawi-<br />
Teli, saferavi, Tavkveri, kviristava, marcvala, xarisTvala, yornisTvala, CiTa,<br />
SavTxila, mtredisfexa, mxargrZela, mtevandida, devisTvala, CitisTvala,<br />
ZvelSavi, kaknatela, kraxuna, maisa, adreula, saadreo, samaWria, saRvine, saTvalio,<br />
samarxo, saCurCxele, saismula, colikauri aragvispiruli... da kidev romeli<br />
ara, ra ferisa, ra gunebisa da ra formisa...…saxelebSi cxadad ikiTxeba sadauroba,<br />
daniSnuleba, xasiaTi, feri, surneli, garegnoba yurZnisa. isini TiTqos<br />
gizidaven, giwveven da Senc survili giCndeba, yvelas gaswvde, yvelasTan<br />
mixvide, yvelas miefero.<br />
netav SeiZlebodes maTi erTad TavSeyra.<br />
es iqneboda yvelaze didebuli saZmo.<br />
es iqneboda qarTuli vazis yvelaze ufro mravalxmiani simRera.<br />
axla venaxis saxelebi...<br />
sad ar Sendeboda venaxi da adgili mis saxelsac gansazRvravda. da rogorc<br />
sxva yoveli, es saxelebic lamazi unda yofiliyo, JReradi, lakonuri da<br />
bevris mTqmeli, saxelebs, ise rogorc yovelgvar sityvas, Tavisi siZvelis ieri<br />
dahkravs. rac ufro ZvelisZvelia saxelwodeba, miT ufro daxvewilia da natifi<br />
misi forma, miT ufro naTlad gamoxatavs im sagnis an movlenis Sinaarss, rasac<br />
odesRac daerqva. asea venaxebis saxelebic. aba daakvirdiT: gorivenaxi — anu is<br />
venaxi, maRlobze rom gauSenebiaT; didvenaxi — anu farTobiT didi, rac imas<br />
adasturebs, rom mis patrons mcire, patara venaxic hqonia, SeZlebuli kaci yofila;<br />
Sigavenaxi anu is venaxi, romelic iqvea, saxlTan, da ara soflisgan mo-<br />
SorebiT, rogorc mravlad gvxvdeboda saqaTveloSi; bolovenaxi — anu is, soflis<br />
boloSi rom gauSenebiaT; Walavenaxi — TavisTavad gvimxels adgils, WalaSi<br />
gaSenebuli venaxi varo. Zirvenaxi — albaT, ojaxis mTavari marCenali venaxi,<br />
romlis patronsac sxva, wvril-wvrili venaxebic eqneboda; ferda venaxi —<br />
daferdebul adgilas gaSenebuli venaxi... ase esmodaT es saxelebi iq, Cvens sofelSi<br />
da sxva kuTxeebSi SeiZleba amav saxelebs sxva Sinaarsic edo, Cemi fiqriT<br />
ki, rac giTxariT, mTlad tyuili ar unda iyos.<br />
mere amas mosdevs marani. Rvinis sawuri da dasawmendi, Rvinis Casasxmeli<br />
da Sesanaxi WurWeli da aqac igrZnoba daxvewiloba, feri da pewi sityvisa,<br />
grZnoba mSobliuri enis siRrmisa, formisa da Sinaarsisa. SeiZleba zogi saxeli<br />
ucxoc iyos, saidanRac Semosuli, xalxebi xom erTmaneTs mudam esesxebodnen<br />
sityvebs da esec arc erTi enisaTvis ar iTvleboda saZraxisad. ena im sagnis<br />
Sesatyvis saxels ufro qmnis, romeli saganic am enaze molaparake xalxma<br />
Tavad Seqmna an sxvebze ufro metad sWirdeboda. visac zRva ar akravs, zRvas-<br />
56
Tan dakavSirebul saxelebs ver Seqmnis, albaT sxvisgan unda isesxos. udabnoSi<br />
ver daibadeba sityvebi: rcxila, muxa, Sindi, ifani da sxva. da CvenSiac, rac maranTan<br />
an WurWelTan dakavSirebiT gvisesxia, yvela ukve qarTuli enis stiqiaSi<br />
moqceula, yvelaferi erTad qarTuli marnis samyaros qmnis.<br />
gava cota xanic da Cven am maranSic SevixedavT, iq, sadac am saRamos yur-<br />
Zeni daiwureba, qafqafiT wamova tkbili wveni, sadac miwaSi CaudgamT veeba qvevrebi<br />
— naxelavi anageli, vardisubneli, iyalToeli, SroSeli ostat-meWurWleebisa.<br />
meWurWleTa niWsa da ostatobas dauxvewavs da cecxlSi gamouwrTvia<br />
mravalgvari xelada Tu Careqa, sawde Tu kula, sura Tu jami, gozauri, kaTxa,<br />
farfala, WinWila Tu `marani~.<br />
iq, venaxis TavSi gaSlil sufraze ki mxolod xeladebi da jamebia. ukve<br />
RiRinSi Sesulan, maWariviT aduRebula samoyvro da saalerso sityva, mere am<br />
maWars mohyveba mcire `mravalJamieri~, sadRegrZelo soflisa, yurZnis momyvanisa,<br />
vazisa, mtevnisa... Tu didedam daacalaT...<br />
magram dideda ukve qoTqoTebs: aq saqeifod ki ar movsulvarTo. jer naxevari<br />
dRe gavida da naxevari venaxic ar dakrefilao, dabinavebac xo undao. vin<br />
aikidos godrebi, vin dawuros, Tu pirSi ena aRar SegrCebaTo. dilamde xo sul<br />
wvnad iqca, qars gavatanoT amdeni jafao? agi dagikaliT cikani, kacebo, CaixeTqeT<br />
muceli da krefa gavagrZeloT, bindisas ki wavideT, godrebi gvelodebian,<br />
vinRa gamoCndeba imaTi amwevi, qveyanas rTveli aqvso.<br />
kacebi fexs iTreven.<br />
da mainc sufra aiSleba.<br />
rTveli rTvelia da Tavisi adaTi aqvs.<br />
ukve Sebindda. im vaJkacma biWebma, romelTa imedic yurZnis krefisas hqondaT,<br />
marTla ivaJkaces, askiloiani godrebi aswies da urmebi datvirTes. mere,<br />
zemoT, sofelSi, marnis karTan CamoiRes da dasawurad Caamwkrives. yvelani<br />
daRlilebi arian, Tanac vaxSmis suni trialebs... magram rTvelma ar icis daRliloba,<br />
male sawuravs moitanen, sxva mezobelTan yofila, da wurvas daiwyeben.<br />
Tu ase ar moxda, mTel Rames godrebidan wveni idinebs da danakargi, erTi litrac<br />
rom iyos, danakargia. erTi litra sufTa, Tavankara Rvino an badagi, iseTive<br />
pativsacemia, rogorc mTeli qvevri.<br />
Cven ki, vidre sawuravs moitandnen, modiT, maranSi SevideT da kargad mivixed-movixedoT.<br />
marani saxlis sardafSia, an saxlis gverdiTaa midgmuli... marani ficrulic<br />
ari, anu ficriT nagebi, da qvitkirisac, anu kiriTa da qviT naSeni sqeli<br />
kedlebiT. ficruli marani Raribi glexisa iqneba, meti ver moaxerxa da amiTac<br />
iolas gadis. sardafisa da qvitkiris marani ufro SeZlebul glexs gamouvida:<br />
aba, CavideT maranSi da jer Tvali SevaCvioT sibneles. fexi arafers wamovkraT,<br />
aqve kiris TaxCaSi (patara niSia, kedelSi aTasgvari wvrilmanis Sesanaxad datanebuli)<br />
mdgari lampa avanToT. avanTeT da maranma ufro idumali saxe miiRo.<br />
Crdilebi dagrZeldnen, kedlebze cxvris tyavebi da xurjinebi ixateba... es im<br />
xurjinebis da tyavebis Crdilebia, kedlidan kedlamde gabmul Tokze rom hkidia.<br />
aqeTa kuTxeSi xaxvisa da nivris galaa, aqve rom dasWirdeT. iqiT wiwakac<br />
Rvivis wiTlad. esec aqve dasWirdebaT. raSi dasWirdebaTo? TiTo Wiqa Rvinis<br />
asawevad da am saxl-karis dasalocad. stumari rom mova, Tu maranSi Caiyvan, patara<br />
qococ unda mouxado da Wiqa Rvino SesTavazo saWaSnikod, Sesaferi siamayiT,<br />
aba, gasinjeT, ra Tavankara Rvino davayene, ucodveli da ubiwoo. da Tuki<br />
Rvino Seismeba, msubuqi misatanebelic saWiro gaxdeba. diasaxlisi xom SoTsa<br />
da yvels aucileblad mogvaSvelebs, vidre zemoT avidodeT da marTla sufraze<br />
davsxdebodeT. iqiT, marnis siRrmeSi, sawnaxeli dgas, xisa, an Tu marnis patroni<br />
marTla SeZlebulia, qviT naSeni. aq unda dawuron, Rvino da wveni am milidan<br />
gadmovides, sawnaxelis kuTxeSi rom gamouyvia Tavi.<br />
maranSi mainc qvevria mTavari mbrZanebeli da yvelafris baton-patroni.<br />
qvevrebi miwaSi arian Cadgmuli. maTi mxolod qudebi moCans, anu sarqveli,<br />
brtyeli, mrgvali, Tixisagan gamomwvari, arcTu mZime, acrTu msubuqi. sarqvelebi<br />
axla moCanan, Torem, Rvino rom daiduRebs, sarqvelebsac miwas miayrian. zo-<br />
57
gi qvevri didia, darbaiseli, Ripiani, imodena, rom Sig mec Tavisuflad Cavetevi<br />
da Tqvenc CamoxvalT, xuTiode gogo-biWi. da Tu piri davaReT da simRerac daviwyeT,<br />
qvevri imodena bans gvetyvis, aT momReralsac gauWirdeba; zogi qvevri<br />
pataraa, momcro, qvevrs ki ara, qocos eZaxian da zogjer miwaSic ki ar deben,<br />
iqve, marnis kuTxeSi miayudeben da lobios an simindis Sesanaxadac iyeneben.<br />
im qvevrebs, romlis siRrmeSi Casvlac moviwadineT da ise gavTamamdiT,<br />
simReris dagugunebac ki mogvinda, jerjerobiT sZinavT. yurZnis wurvas elian.<br />
marnis kedelze hkidia sarcxi, xapiri, xelCafi, orSimo, saTxevle, wberi.<br />
es yovelive TandaTan dagvWirdeba. sarcxiT qvevri gairecxa da jer isev etyoba,<br />
rom svelia da namuSevari. sagangebod, gamZle jiSis mcenares — krazanas<br />
arCeven, Sekraven da mere rkalad moxrian. xelis Casakidsac gaukeTeben, rom advilad<br />
movixmaroT. Cava welzeviT SiSveli kaci qvevrSi, Causxamen sufTa<br />
wyals, Caawvdian sarcxs da iwyeba recxva. ismis sarcxis Sriali. daRlili da<br />
gaoflili kaci aTasSi erTxel Tavs amoyofs qvevridan da daiZaxebs, CamiSra<br />
yeli, Tu Rvino ar gemetebaT, wyali mainc momawodeTo. beboc, ra Tqma unda, iqvea,<br />
amovides da mere dalios ramdenic unda, vin uSliso, emand qvevrSi ar CaixrCos,<br />
codva ar datrialdeso. papa damyolia da Rvinis nacvlad qvevris mrecxavs<br />
axlad motanil civ wyals awvdian. egre mteri dagecaloTo, gamoclis<br />
qvevris mrecxavi litrians da isev Caimaleba, isev gaismis sarcxis ritmuli<br />
Sriali.<br />
yurZniT savse godrebi marnis farTo karebs (kari muxisganaa gamoTlili)<br />
bindisas moadgebian. bindisas ki ara, gvarianad iqneba SeRamebuli. jer urmis<br />
Wrials gavigonebT, mere WiSkars gamoaReben da biWebis sicili da gadaZaxilgadmoZaxilic<br />
dairxeva. didis ambiT Semova pirveli godori. dideda sanTlebs<br />
umatebs da sinaTlec matulobs. Tu sawuravi manqana aqvT, wurva maSinve daiwyeba...<br />
didi ram ar unda. manqanas Tavze mozrdili yuTi aqvs damxobili, sufTaa<br />
da tevadi. Cahyrian yurZens da marjve biWebic saxelurs atrialeben. daWyletili<br />
yurZeni qvevrSi RvarTqafiT Cadis.<br />
Tu sawnaxelSi vwuravT, moTxroba ufro grZelia, dinji da nelad mavali.<br />
jer xuTiode marjve da sufTa biWi unda SearCion. sufTa, aba, ra, fexebic<br />
kargad unda dabanon da, roca sawnaxeli yurZniT kargad aivseba, biWebi Sig Caayenon.<br />
gadaxveven erTmaneTs xels, TiTqos ferxuls cekvaveno da mxiarulad gadi-gamodian<br />
sawnaxelSi. yurZeni nel-nela Zirs iwevs, mtevnebi nel-nela erTmaneTSi<br />
izilebian, CenCoebi da klerti ufro cxadad ikveTeba, wveni ki sawnaxelidan<br />
xis RarSi Cadis.<br />
amgvarad wuravdnen Cveni mama-papani yurZens da, etyoba, arcTu urigo Rvinos<br />
ayenebdnen, raki, kvexniT nu vityviT da Cveni Rvinoebi ganTqmuli yofila.<br />
sawnaxliT wurvas ufro meti Sroma sWirdeba, magram xalisic metia. yvebian<br />
xolme viRac biWze, romelsac sawnaxelSi ar uSvebdnen, mag fexebis patrons<br />
yurZens ver gandobTo. biWi amtkicebda, ra Cemi bralia, Savad gavCndi, Savi<br />
fexebi maqvso. bolos CauSves da roca dRis bolos biWi sawnaxelidan TeTri,<br />
gaqaTqaTebuli fexebiT amovida, marnis patroni Turme TavSi xels icemda,<br />
ra wyalSi Cavyare mTeli mosavalio. magram es albaT maranSi dabadebuli xumrobaa,<br />
radgan sicili yvelgan gvWirdeba, miT ufro iq, sadac mZime, damRleli<br />
Sromaa da sadac erTi gacineba ise gamogiyvans daRlilobidan, TiTqos jer<br />
araferi gagekeTebinos.<br />
daiwura yurZeni. gaivso qvevrebi. ara, mTlad ar gavsebula. jer qvevris<br />
bolomde gavseba ar SeiZleba. Tu ratomao, axlave mivxvdebiT. jer dawurulma<br />
wvenma unda daiduRos, maWrad iqces, daduRebas ki qvevrSi adgili sWirdeba. er-<br />
Ti dRe araferi da meore dRidan qvevri ukve Cum Srials iwyebs, TiTqos butbutebso,<br />
TiTqos raRacas Civiso. WaWamac TiTqos zeviT wamoiwia da Tu aqamde<br />
bnel qvevrSi araferi Canda, axla cxadad vxedavT. erTi-ori dRec da xmauri<br />
ufro Zlierdeba. maWari qvevrs yelSi moswolia da ise qafqafebs TiTqos cecxlze<br />
SeudgamTo da ha, sacaa maWari qvevridanac gadmova. maSin aiRebs xelSi<br />
ojaxis patroni saamisod gamoTlil `maWris joxs~ da daurevs qvevrs. pirvelive<br />
darevaze qvevri Svebas igrZnobs. erTs mZlavrad amoixvneSebs da maWari qve-<br />
58
moT daiwevs. Tu aqamde gadmosvlaze iyo, axla isev Tavis doneze dadgeba, TiTqos<br />
veRarc ki vxedavT. iqiT sxva qvevri apirebs gadmosvlas da imasac dawynareba<br />
sWirdeba. isic amoixvneSebs da mcire xniT CaCumdeba, raTa mere da mere isev<br />
daiwyos wamosvla, isev amofuvdes da TuxTuxiT gagvagebinos, rom kanSi aRar<br />
eteva, gadmosvlas cdilobs, SfoTavs da adgili ver upovia.<br />
ase grZeldeba mTeli kvira...<br />
da roca yvela darwmundeba, qvevrebi Cawynardnen da damSviddneno, moitanen<br />
kaklis an leRvis msxvil foTlebs da qvevris pirebs daafareben. mere am<br />
foTlebze rbilad daaxuraven sarqvels. sarqvels miwas miayrian da karga xniT<br />
qvevrs aRaravin Seawuxebs. qvevris amoyvanas da gamowvas karga xani dasWirda da<br />
qvevrma icis, ra aris moTmineba. axlac moTminebiT elis, rodis daiwmindeba mis<br />
mucelSi maWari, rodis Cava leqi qvemoT da wminda Rvino zemoT darCeba. amas<br />
dReebi ki ara, kvirebi sWirdeba. da roca es xani gava, aiReben patara Toxs da<br />
sarqvelze moyril miwas gverdze gadaxveten. mere aseve frTxilad, sagveliT<br />
gadaasufTaveben sarqvels da qvevris yelis misadgomebs. sarqvels frTxilad<br />
moxdian da iqve miawvenen...<br />
dawmendila! im amRerebuli maWris nacvlad axla qvevrSi Tavankara Rvino<br />
dgas. xo, ukve Rvinoa, Rvino hqvia. qoTqoTa, mduRare maWari Rvinod qceula.<br />
magram es ar aris bolo.<br />
Tavankara, dawmendil Rvinos sxva qvevrSi gadaiReben, RviniT is qvevric<br />
pirTamde galiclicdeba da isev daixureba, raTa ufro metad daiwmindos, ufro<br />
Tavankara gaxdes, Tavisi namdvili feri daidos, marTali da patiosani Rvinis<br />
feri. da ase moxdeba or-samjer, vidre axali welic ar dadgeba da vidre sufraze<br />
is Rvino ar mova, rac maspinZels saamayod CaeTvleba, vidre qvevri, roca<br />
sarqvels movxdiT, marTla sarkesaviT ar SemogvanaTebs da masSi ar airekleba<br />
Rvinis momyvanic, stumaric, da TviT mTeli es marani, Tavisi SemWvartluli<br />
kedlebiT, sarcxiT da orSimoTi, saTxevliT da xelCafiT.<br />
qvevrebi da qocoebi zomiTac nair-nairia da daniSnulebiTac. im sofelSi,<br />
sadac Cveni `oTxi dro~ gaivlis, `zedaSe~ iconen, SeTqmuli qvevri. an saaxalwlod,<br />
an jaridan biWis Camosvlis dros, an avadmyofis gamojanmrTelebis mere<br />
Tu moixdeboda `zedaSes~ sarqveli, ise ara, ise tabudadebuliviT iyo, mTavaria,<br />
vis ra hqonda SeTqmuli. is ki ara da qali maranSi SesvliT ki Sevidoda,<br />
magram qvevrs ver gaekareboda, qvevri sakaco saqme iyo da ara sadiaco, qvevrs<br />
mxolod kaci edga Tavze da kaci uvlida.<br />
zedaSes axdamde ki jer mainc Sorsaa, jer qvevrebi mxolod axla iwyeben<br />
butbuts. guSin ara gvqonda rTveli? guSin ar davwureT yurZeni? aTasi saqmea<br />
marnis gareT, marans papac eyofa, itrialos qvevrebs Soris da Tu romelimem<br />
ukve daiwyo qoTqoTi, droze mixedos, droze daawynaros, saqme ufro marnis gareT<br />
aris, saCexSi da saToneSi. balRebs iq ufro miuxariaT. sabadage ukve moumzadebiaT<br />
da saTaTare wvenic ukve duRs did cecxlze. yvelani TaTaras gasakeTeblad<br />
gamzadebulan. es qalebze iTqmis, Torem bavSvebi marto erT rameze<br />
fiqroben, — rogor SeuSviron TiTi axlad amovlebul CurCxelas da rogor<br />
waiRon pirisaken is gemrieli TaTara, romelsac xumrobiT Turme `sklinti~ Searqves.<br />
saTaTare guSin moduRda, axlad dawuruli yurZnis wveni did qvabSi Caasxes<br />
da didxans aduRes. moxades Tavze mogdebuli leqi da qvabSi dawmendili,<br />
TafliviT tkbili wveniRa darCa.<br />
saTaTaredac karga xania emzadebodnen, aba TaTara uCurCxelod rogor<br />
iqneba da ai, maSin, kakali rom daibertya. qalebma saguldagulod gadaarCies<br />
is kaklebi, romelsac Talxi feri ar dahkravda, da sufTa, TeTri nigvziT iqneboda<br />
gamotenili. kakali mzeze gaaxmes. daamtvries da nigozi gamoarCies. mere<br />
nigozi lastze dayares da oriode dRiT kvlav mzeze gafines. gamSrali nigvzis<br />
lebnebi oTx nawilad daWres da TiTo mtkavel magar Zafze CurCxelebad<br />
aasxes. magram oTx nawilad daWra savaldebulo rodia. CurCxelac mravalgvaria,<br />
arsebobs Txeli CurCxela da arsebobs msxvilic, romelsac gorgomiWelas<br />
eZaxian. gorgomiWelad oTxad daWril nigozs ki ara, mTel lebans asxamen da,<br />
59
cxadia, TaTaraSi amovlebuli, Tu gansakuTrebiT orpiradac amoavle, msxvili<br />
da yuaTiani gamodis. orpirad amovleba raRaa? jer Cveulebriv TaTaraSi amoavleben<br />
CurCxelas, mere, cota rom SeSreba da CurCxelebis amovlebac TiTqos<br />
damTavrdeba, CarCenil TaTaras wvens daamateben da ufro gaaTxeleben. am Txel<br />
TaTaraSi avleben ukve erTxel amovlebul CurCxelebs da orpirad amovlebulic<br />
amas hqvia. zogs ufro Txeli, calpirad amovlebuli CurCxela moswons.<br />
zogs _ orpiri, kacia da guneba! Tadarigiani diasaxlisi ki ersac gaakeTebs da<br />
meoresac. yvelas is unda gaawvdino, rac guliT unda. xo, cota win gaviWeriT.<br />
asxmul CurCxelebs axla saTaurebs gaukeTeben. saTauri ufro magari Zafia, bawaria,<br />
kanafia. CurCxelidan morCenil erTi TiTis dadeba Zafze magrad mouWeren<br />
orad mokecil bawars da saTauric amas hqvia. am saTaurebs wamoacvamen sagangebod<br />
gaTlil da gasufTavebul Wigoebze, roca ukve amoivleba CurCxela.<br />
`skintlebi~ ki saamisod Sedgmul garandul ficrebze Camoixveweba, Tu, ra Tqma<br />
unda, balRebma ficrebamde Casvla daacales da saloki TiTi gzazeve ar daaxvedres.<br />
nigozi ukve asxmulia.<br />
aduRebul wvens fqvili moukides da axla kargad unda moSuSdes, fqvilis<br />
gemo rom ar daetyos.<br />
moSuSebas ki maSin Seatyoben, roca TaTaras beberebi daaCndeba, xan aq,<br />
xan iq, beberebi daskdeba, TaTara mkerds zemoT amoswevs da erTi kargad amoixvneSebs,<br />
ase karga xans grZeldeba. TaTaras duRili sWirdeba da bolos, nelnela<br />
gamoukeTeben cecxls, romelic Tavidanve ar iyo Zlieri. is ki arada, zedadgaris<br />
Tavze gafenil Tunuqze nacaric ki eyara, cecxlma erTbaSad ar atkucos<br />
da dawvas TaTarao. muguzlebs aqeT-iqiT gadahyrian. miwaze sagangebod gaSlian<br />
did nakverCxlebs da zed TaTaris qvabs daadgamen ( es qvabic sagangeboa,<br />
sqeli, veeba, `Tangira qvabs~ rom eZaxdnen), raTa sicxovele karga xans SeinarCunos.<br />
TaTara ar gacivdes, ar gasqeldes da CurCxelis amovleba ar Seferxdes.<br />
gadmodgmuli qvabis win CurCxlis ostati moikecavs da iwyeba amovleba.<br />
CurCxelis amovlebasac rogorc yvelafers amqveynad, ostatoba sWirdeba.<br />
am dros iwyeba bavSvebis Jriamuli.<br />
am dros wveTaven CurCxelebidan is sanukvari `skintlebi~.<br />
gavlebuli CurCxelebi ki, Wigoebze Camokidebuli da jariskacebiviT Camwkrivebulni,<br />
sagangebod ikaveben TavianT adgils. es TavianTi adgili sadRaa?<br />
ezoSi, mzis gulze. aki giTxariT, rom yvelafers mze uyvars da maT Soris Cur-<br />
Cxelasac. oTx maRal orkap boZs miwaSi Rrmad CaarWoben. orkapze Wigoebs gasdeben.<br />
Wigoebze ki CurCxlis joxebs, Tavis CurCxelebianad, gadahkideben da<br />
mzes miuficxeben. pirvelad aris Zneli, sanam CurCxela svelia da erTmaneTs<br />
SiSi ekvris. cota xanSi CurCxelebi SeSreba da RamRamobiT saCexSi advilad Seitanen.<br />
Sreba mzis gulze CurCxelebi.<br />
erTi dRe, ori dRe, mTeli kvira da metic.<br />
Sescqerian balRebi ndomiTa da alersiT.<br />
da bebom icis, rom axla marTebs meti sifrTxile: vinmes sulma ar was-<br />
Zlios da CurCxelas kudi ar moaWamos. mere ra gemrielia SemSrali kudi! magram<br />
ra maxinjia da Seuxedavi ukudo CurCxela! da Tu erT mSvenier dRes sadme<br />
dalanda bebom ukudo CurCxela, es imis niSania, rom viRacas sulma marTla<br />
wasZlia, sifrTxile unda gaaskecdes da sityviTac mkacrad iTqvas, rom es saqcieli<br />
wesier balRs ar ekadreba, rom axal wlamde, vidre Tovls ar Camoyris,<br />
CurCxlis Wama codvaa da sulwasulobis gamo RmerTi dagvsjis, rom aTasgvari<br />
xilia garSemo, yurZeni ginda, msxali, atami, vaSli Tu ragindara da am dros<br />
CurCxelis kudebze nadiroba veraferi vaJkacobaa. is `vaJkaci~ ki (amodena bal-<br />
RebSi mainc etyoba romelia), albaT gulSi daircxvens da sakuTar Tavs aRuTqvams,<br />
rom, rac ar unda sulma wasZlios, dReis amas iqiT CurCxelebisken gamxedic<br />
ar aris.<br />
magram mainc gaixedavs…<br />
60
Znelia Tavs moerio.<br />
maSin bebo kidev erTxel Seaxebs xels CurCxelebs da ityvis, rom SiSis<br />
gamo ki ara, ukve dro damdgara, rom CurCxelebi Camoxsnan da sagangebod Sekeril<br />
parkSi daabinaon, miT ufro, rom Zalze Tu gadaxma, Saqars aRar moigdebs...<br />
CurCxelebs Camoxsnian da TeTr, qaTqaTa parkebSi Caalageben.<br />
parkebs Tavs moukraven.<br />
da roca xani gava da marTla axali weli mova, roca didis ambiT gaixsneba<br />
parki, erTbaSad SemogvanaTebs CaSaqrebuli da TeTrad `daTrvTiluli~<br />
CurCxelebi, maSin ki vityvi, rom bebo sulac ar yofila Zunwi da is, rac oriode<br />
Tvis win gviTxra, aucileblad unda eTqva.<br />
*<br />
amgvarad mTavrdeba Semodgomis erTi moTxroba — `rTveli~, moTxroba<br />
Tavad cxovrebaSi, bunebaSi, imgvari, rogorc namdvilad arsebobs. gindac ar<br />
daiweros qaRaldze, ar daixatos tiloze, es moTxroba sinamdvilis moTxrobaa<br />
da bednieria is, visac misi wakiTxva marTla moTxrobasaviT SeuZlia.<br />
Semodgomis `moTxrobebidan~ (cal-calke moTxrobebi vuwodoT rTvels,<br />
kaklis bertyvas, simindis texvas…) erTi feradovani moTxrobaa `xilTa qeba~.<br />
ase xilis krefas uwodeben im uamrav leqsebSi poetebma rom SeTxzes da maTSi,<br />
msgavsad Tveebisa da <strong>weliwadis</strong> droebisa, sxvadasxva xili erTmaneTs ejibreba.<br />
msxali amtkicebs, me vjobivar yvelaso; vaSli ambobs, Cemi badali araferia<br />
qveyanazeo; atams arc erTi ar moswons da Tavis Tavs ufro maRla ayenebs. am<br />
Sejibrebasa da `gabaasebaSi~, ra Tqma unda, ironiasac Tavisi wili udevs. yvelaferi<br />
iumoriT aris Seferili, qveteqsti ki is gaxlavT, rom gabaasebis personaJebi<br />
amaod ejibrebian erTmaneTs: yvela xili kargia da yvelas Tavisi dro<br />
da adgili aqvs.<br />
xilis krefac didis ambiT iwyeba. xilsac sagangebo gafrTxileba sWirdeba,<br />
vaSli, msxali, atami saTiTaod unda moikrifos, odnav mainc Tu daiJeJa,<br />
aRar Seinaxeba. saRi xili ki ojaxs axal wlamde da imis merec unda gahyves.<br />
xeze mozrdilebi adian, kalaTs avseben da kaviT Zirs awvdian. kalaTidan xils<br />
an yuTebSi alageben frTxilad da moferebiT, an godrulebSi. egreve frTxilad<br />
Sinisaken miaqvT da mSral adgilas, umetesad sxvenSi awyoben. xilis wasa-<br />
Rebad saxedars araferi sjobs, mainc isev dagvWirda es Cveni najafari saxedari,<br />
misi sidinje da sidarbaisle! gadahkideben saxedars or patara godrulas<br />
xurjiniviT da isic nela, auCqareblad daadgeba soflis gzas, Tuki, xilis ba-<br />
Ri an sofels aris mocilebuli, an venaxSi gvqonda Carigebuli atami Tu msxali.<br />
midis dinjad, icis, rom xili miaqvs da isic icis, rom Tu fexs aaCqarebs,<br />
ityvian, marTla suleli yofilao.<br />
zogierTi msxali adre ikrifeba, gamoucdel kacs gaukvirdeba kidec,<br />
jer ra dros dakrefaa, pirSi ar CaiSveba, magaria da feradac mwvaneo. magram<br />
es sazamTro jiSebia msxlisa. daalageben amgvar msxals sxvenSi da ramdenime<br />
kvira rom gava, aba adiT da sakuTari TvaliT naxeT...<br />
maxsovs, erTi msxali icoda Cvens sofelSi, moxdenili da cota ar iyos<br />
idumali saxeliT `Tamromsxali~. mrgvali iyo, mwvane, arc Zalian msxvili, arcTu<br />
wvrili, roca vkrefdiT, zed ar Seixedeboda, kaci ifiqrebda, marTla pir-<br />
Si ar CaiSvebao. magram, albaT msxalic fiqrobda, damacadeT, Cemi droc dadgebao.<br />
Tan saxeliTac amayobda. CvenSi yvelafers Tamar mefes ukavSirebda xalxi<br />
da saxelebis warmoSobis gulubryvilo mCxrekels SeiZleba efiqra, es msxali<br />
Tamar dedofals uyvardao, verc gaamtyunebdi, SeiZleba hyvareboda! magram xalxi?<br />
hkadrebda ki Tamar dedofals Tamrod moxseniebas? Zneli dasajerebelia. an<br />
iqneb vinme Tamros uyvarda, an vinme Tamros edga es msxali mTel am kuTxeSi<br />
pirvelad? iqneb im Tamros alersi mis msxalzec gadaitanes kvimatma Tayvanismcemlebma?<br />
SeiZleba, yvelaferi SeiZleba... utyuari ki is aris, rom msxalma Tavi<br />
Cvenamde moitana. xo, dakrefdnen mwvanes da ramdenime kviris mere, rom gadaxedavdiT,<br />
gaocdebodiT _ yviTlad enTo, rogorc kargad Semosuli Semodgomis<br />
61
ia. gemo? wveni? amaze nuRaras maTqmevinebT, Tamromsxals, Tu sadmea kidev,<br />
Tqven TviTon unda gausinjoT gemo...<br />
axla venaxis atami? venaxis atams imitom veZaxiT, rom venaxebSi gvedga,<br />
aqa-iq, mwkrivebs Soris, an venaxis TavSi. atami maRali ar izrdeboda da raki<br />
TiTo-orola idga, vazs ver daCrdilavda, es an TeTri, an yviTeli atami gaxldaT.<br />
an. saxravi (anu romelic Suaze ar ipoboda), an `saxeCi~. `saxravi~ mainc<br />
sul sxva iyo, gansakuTrebiT TeTri saxravi... TeTri atmisaTvis TiTqos ra feria,<br />
magram is sul sxva siTeTre iyo, swored TeTri atmisferis siTeTre...<br />
gemos nuRar mkiTxavT...<br />
maSinac ki, roca rTveli gaCaRdeboda da mwife rqawiTels araferi Seedreboda,<br />
ise rogor gaivlida mTeli dRe, rom im atmebisTvis xeli aravis Seewodebina.<br />
saxeC atams ki Tonisaken waabrZanebdnen saCired. magram Toneze mere, Cirebzec<br />
mere, roca Wirnaxuli dabinavdeba.<br />
iyo kidev zamTris gulabi.<br />
isic maSin ikrifeboda, roca jer kidev ar Camwifebuliyo, magram maSinve<br />
iWmeboda. maSinve ar iyo cudi... mere imasac daedeboda biisferi da Catkbiluli,<br />
Semrgo wvenic Caudgeboda.<br />
raki bia, anu komSi vaxseneT, barem vTqvaT, rom komSic Semodgomura xilia<br />
da ulamazesi xilTa Soris. msxalic daikrifeba, vaSlic, wvrili xurmac,<br />
qarTl-kaxeTSi rom icis, bia ki mainc dgas, Ramis sicivesa da TrTvilsac uZlebs.<br />
aqa-iq foTlebi SemosZarcvia da ukve wvenCamdgari nayofi yviTlad anTia.<br />
foTlebic SeyviTldeba da komSi isev ase idgeba, vidre bolos da bolos imasac<br />
ar Camokrefen da sxvenis gzas ar gauyeneben...<br />
mainc ra aris es sxveni, yvelaferi iqiT midis, kaklidan moyolebuli da<br />
komSiT damTavrebuli? netav rodis avalT im sxvenSi?<br />
isev win gaviWeriT... jer sxvenSi aravin agviSvebs. jer adrea, axal wlamde<br />
dideda sxvenze kibesac ar migvadgmevinebs.<br />
magram iqneb movaxerxoT rogorme, Cumad avZvreT da Tvali gadavavloT?<br />
vnaxoT mainc ras warmoadgens es sanukvari sxveni da ise, rom kvali arafrisa<br />
davtovoT, kvlav Zirs CamovideT...<br />
es ra macdunebeli fiqria. ra dros sxvenia, `xilTa qeba~ arc ki dasrulebula.<br />
erTi msxali movitoveT, xeWeWuri msxali, yvelaze gamZle da yvelaze sagviano.<br />
ukve miiwureba Semodgoma, yovel diliT, Sinidan rom gamovalT, ezoSi<br />
TrTvili devs. TrTvili xom iciT ra aris, Wirxli, RamRamobiT edeba aremares<br />
da SeiZleba isic ki gegonos, Tovli mosulao. magram rogorc ki dRe fexs moimagrebs,<br />
TrTvili TvaldaxelSua qreba da isev Semodgoma imarjvebs zamTarze.<br />
ai, am dros, roca ukve civa da foTlebic SrialiT cvivian xeebidan, dacarielebul<br />
totebSi, msgavsad biisa, jer isev moCans xeWeWuri — SeyviTlebuli,<br />
kanmagari, magram TafliviT tkbili msxali.<br />
amboben, cotasRa udgas xeWeWurio.<br />
Cveni bavSvobis sofelSi ki blomad edgaT.<br />
da Tu marTla cotaRaa, Tu sadme naxoT, aucileblad sTxoveT mynobis<br />
ostats, rom dagimynoT xeWeWuri da isev gaamravloT.<br />
xeWeWuriT xom ar davasruloT `xilis moTxroba~? iqneb ekuTvnis kidec<br />
es pativi, ZvelTaZveli jiSia, dRemde mosuli, erTgvarad egzotikuri, Tavisi<br />
gamomwvevi saxeliT. magram aris `erTi vinme~, visac guli daswydeba, erTi sityviTac<br />
ar momixsenieso. leRvze ar vambob, leRvi ukve moilia, TeTri leRvic,<br />
Rvina leRvic da Savic, gadamwifda, daixeCa da ase, TiTqmis gaRimebuli Semogvcqeroda.<br />
axla Semagrebuli, wvrili kakrafa darCa aqa-iq da imasac mokrefen.<br />
raSi gamodgebao? adamiani yvelafers gamoiyenebs. am Semagrebuli leRvebidan<br />
deda murabas gaakeTebs da, Tu xval diliT krefa daiwyo, ar gagikvirdeT. dar-<br />
Ca is, vinc gvian Semodgomaze mefobs baRSi — broweuli, mzisagan saxealanZuli<br />
da SewiTlebuli. jer gazafxulze misi yvavili mefobda, yvelasagan gamor-<br />
Ceuli, aravis msgavsi, poetebisgan saxelganTqmuli broweulis yvavili... axla<br />
62
Tavad nayofi iCemebs pirvelobas, gansakuTrebiT isini, romelTac mouswriaT da<br />
win gamomxtaran, piri gauRiaT da wiTeli marcvlebi gamouCeniaT. amiT broweuli<br />
gvauwyebs — sxva nayofSic wiTeli marcvlebi maqvs, mzad var, momwyviteT<br />
da wamiyvaneT, vici bolo mainc es ariso. damarcxebuli broweuli gvbardeba.<br />
albaT, misTvisac sevdis momgvrelia ase erTbaSad danebeba, magram amgvaria buneba,<br />
bunebis wess versad gaeqcevi.<br />
`xilTa qebaSi~ mTeli Cveni ezo monawileobda. Cven CavrgeT an davamyneT<br />
es xeebi. zogi sul axlaxans, zogi — wlebis winaT; Cven ki ara, Cvenma mamebma<br />
da papebma. magram xexils Tavisi Soreuli winaprebi hyavs da maTi Zaxili mudam<br />
idumalad Caesmis. yoveli xilis winapari uwin tyeSi cxovrobda, tyidan `mova-<br />
SinaureT~, SevagueT Cvens ezo-kars da imgvarad vaqcieT, rogoradac dRes gamoiyurebian.<br />
xilis `Soreuli samSoblo~ tyea. da axlac rom moiaroT uRranebi,<br />
ras ar SexvdebiT imgvari saxiT, rogorebic odesRac iyvnen Cveni baRis axlandeli<br />
binadrebi. tyeSi TiTqmis yvelaferia: xeebze gasuli veluri yurZeni, tyis<br />
wvrili Txili, panta, maJalo da ra aRar...<br />
raki sityva tyeze Camovarda, etyoba, is dRec dadga, rom bolos da bolos<br />
gavswioT saocnebo tyisaken.<br />
Cvens siyrmiseul warmodgenaSi tye dakavSirebuli iyo did, maRal xeeb-<br />
Tan da cxovelebTan, alebTan da qajebTan. tyeSi marto wasvla rogor iqneboda?<br />
vaiTu wyaros pirs uceb oqrosferTmian als gadaeyaro, mogajadovos da gadagibiros.<br />
vaiTu saidanme mgeli an daTvi gamoxtes... vaiTu… magram mainc ratom<br />
aris es SiSic ki ase mimzidveli? ratom gavcqeriT tyes da vocnebobT, rodis<br />
wagviyvanen mamebi da papebi, biZebi da ufrosi Zmebi tyeSi?<br />
tyis samyaro idumalebiTaa moculi da iq adamians mraval imgvar rames-<br />
Tan moelis Sexvedra, rasac sxvagan versad naxavs.<br />
guSin papam Tqva, xval tyeSi unda wagiyvanoTo. saxlSi Jriamuli atyda.<br />
tyeSi wasvla patara ambavi ar ari, bevri-bevri weliwadSi erTi-orjer Tu gve-<br />
Rirseba iq wasvla. Tavad ufrosebi dadian, an SeSis mosaWrelad, an fiCxis Camosatanad,<br />
an sokoze, Cven ki ar mivyavarT. aha, papam CvenTvisac rogorc iqna moicala.<br />
rTveli moaTava. Wirnaxuli daabinava. mosavali cudi ar iyo da, etyoba,<br />
karg xasiaTzea, tyeSi Cveni wayvanac gadawyvita.<br />
modi da amaRam daiZine! netavi axla ar eTqva, netavi dilaadrian wamoveyareT<br />
loginidan da `aba, tyeSi mivdivarTo~, — daeZaxa. vwevarT da xvalindel<br />
dReze vfiqrobT. ra iqneba iq, daburul tyeSi? ras vnaxavT axals, romeli xili<br />
Segvxvdeba? mwvane iqneba tye Tu ukve SeyviTlebuli? am fiqrebSi Zili mainc<br />
Tavisas akeTebs da sul axlaxans CaZinebulebs ukve Cagvesmis papis xma: aba, vin<br />
ari yoCaRi, vin modis tyeSi, CaicviT, gelodebiTo. Cven erTbaSad wamovcvivdebiT,<br />
saxeze civ wyals SevisxamT (ukve civa, magram papas arafers vagrZnobinebT),<br />
pursa da yvels, dedam rom ZaliT SemogvaCeCa, jibeSi videbT da ezoSi CavrbivarT.<br />
iq ukve gvelodeba da mere vin? Cveni saxedari! — es ufro metad gvamxiarulebs<br />
da ezodan gavdivarT. win papa midis, mere saxedari misdevs. saxedars ki<br />
Cven mivyvebiT, qalamnebSi gamowyobilni da gaxarebulni.<br />
qalamnebSi ratomao? an qalamnebi ra iyoo? qalamnebs saqonlis an Roris<br />
tyavisagan amoasxamdnen. fexze kargad wamovicvamdiT da tyavisave TasmebiT SevikravdiT.<br />
qalamans win aprexili Wvinti hqonda, da Zvelebur navs hgavda, wignebSi<br />
rom ginaxavT daxatuli. qalamani msubuqi iyo da sasiarulod Zalze mosaxerxebeli.<br />
qalamnebs windebze vicvamdiT. windebs ki tolaRebiT vikravdiT. mere<br />
daadeqi gzas da ramdenic ginda iare, fexs araferi mogkveTs, Znelad daiRlebi.<br />
xo, axla fexze es qalamnebi gvacvia, zemoTac tyavis saTbilobeli da papas<br />
amayad mivyvebiT. da, raRa Tqma unda, rom Cvenda gasabrazeblad Cvens papas<br />
romeliRac sxva papa gadmosZaxis: sad migyavs eg balRebio?! tyeSio! — pasuxobs<br />
papa. emand mgelma ar mogtacoso!<br />
esRa gvindoda? tye isedac mglebis samalavi gvegona da gulSi cota ar<br />
iyos gveSinoda kidec. magram es SiSi mxolod wamiT gaielvebs. aq ar ari papa,<br />
Tavisi kombaliT? es rom mgels Caartyas, sulsac gaafrTxobinebs. aqve ar ari<br />
63
Cveni saxedari? is sxva papac, mgels rom axsenebda, icinoda... maS saSiSi araferi<br />
yofila.<br />
sofeli gadaviareT. mere WalaSi CavediT da biliks zemoT avuyeviT. Wala<br />
savse iyo qacvebiT. qacvebi gadayviTlebuliyo da mkrefavs eloda. ufro zemoT<br />
nagvianev Jolos dasdeboda mowiTalo-movardisfro, da isic mkrefavs uxmobda.<br />
`mkrefavebic~ Sors ar iyvnen — tyis Citebi Tavze esxdnen da, rogorc ki dagvinaxavdnen,<br />
wamoiSlebodnen, axla sxva WalaSi gadaifrendnen.<br />
mere Walidan biliks isev ferdobze avuyeviT da axla sasaflao gamoCnda.<br />
sasaflaoc ukan movitoveT.<br />
mere daiwyo jagnari. lurjad livlivebdnen kvrinCxebi.<br />
jagnars buCqnari mohyva.<br />
mere warafebi... mere axoebi...<br />
buCqnari nel-nela maRldeba da gza ukve tyeSi Sedis. xeebi ukve zemodan<br />
dagvcqerian. Cvenc, cota ar iyos, daRla mogveZala, erTi suli gvaqvs sadme CamovsxdeT,<br />
magram papa ukanac ar iyureba. arc saxedari ixedeba ukan, Cveni dardi<br />
aravis awuxebs da Cvenc, meti ra gza gvaqvs, unda moviTminoT. aki SarSanac ase<br />
iyo, viareT, viareT da bolosRa davisveneT. da albaT, axlac ase iqneba, davisvenebT<br />
maSin, roca wyaro gamoCndeba.<br />
cotac da marTla gamoCnda wyaro. da raRa Tqma unda, papa xvneSiT moixsnis<br />
gudas, balaxze miagdebs (am gudaSi CvenTvis wamoRebuli sagzalia) da ityvis:<br />
cota davisvenoTo... marTla, am sagzlis wamoReba ar undoda papas (TavisnaTqvama<br />
kaciao, — bebo ityvis xolme), sagzali rad gvinda, Semodgomaa, tye<br />
mSiers aravis daarCenso, — aiCema da gudas xels ara hkidebda. magram bebom<br />
Tavisi gaitana da kargic qna. axla papa amayad xsnis gudas da balaxze alagebs<br />
purs, yvels, Semodgomis SeqaSebul pamidvrebs, kitrisa da nivris wnils... patara<br />
xis jamsac iRebs da wyaros SeuSvers. gvawvdis, raki suli moiTqviT, dalie-<br />
To. Cvens saxedars ki dro uxelTia, iqve buCqebs misdgomia da ukve gemrielad<br />
nayrdeba.<br />
Cven vsauzmobT.<br />
axla Tqven aq iyaviT, — ambobs papa da walds iRebs, — me fiCxs movagroveb,<br />
Tu ramem SegaSinoT, damiZaxeT, Sors ar waval — da ise, rom pasuxs ar<br />
ucdis, buCqebs Seereva. Cven, cota ar iyos, SiSi gvipyrobs, magram viciT, rom papa<br />
Sors ar wava da marTlac aqve, Soriaxlodan ismis, rogor agrovebs fiCxs<br />
da waramara gvexmianeba kidec: xom araferi gindaTo... Cvenc raRa Tqma unda, araferi<br />
gvinda, imis garda, rom papam male moiTavos saqme da isev CvenTan dabrundes.<br />
cota xanic da raRac kakuni gvesmis.<br />
ai, papac gamoCnda fiCxmokidebuli da, SiSi rom ar Segvetyos, ise vekiTxebiT,<br />
ra akakunebs, papao? papa usmens, aqeT-iqiT ixedeba da zemoT, wiflis xeze<br />
gvaniSnebs, — aba, SexedeT, ra akakunebso:<br />
kodala, Wreli, koxta kodala! xes misdgomia da dafuturebuli qerqidan<br />
Wia gamohyavs.<br />
— magasac unda cxovreba, — ambobs papa da isev buCqnarSi gauCinardeba.<br />
mere lawaluwi ismis. romeliRac nadirma gadairbina. mgeli ar iyos!<br />
mere lawaluwi ufro axlovdeba da Cven marTla gveSinia.<br />
TiTqos Cvens gulSi ijdao, papa Soridan gamogvZaxis, ar SegeSindeTo, es CvenebianT<br />
giaa, Rorebi dahyavs tyeSi, rkos aWmevso.<br />
male giac gamoCnda. masac kombali uWiravs da Tbili tyapuWi acvia. Rorebi<br />
mTel tyes mosdebian da imaTi Rrutuni da lawa-luwi karga Sors ismis. Cven ki<br />
axlaRa vxedavT, rogor mofenila miwa muxebidan Camocvenili rkoTi.<br />
cota iqiT wiflebi dgas da gia gveZaxis, — modiT, wifeli miirTviT, gemrieliao!<br />
Cven iqiT gavrbivarT da wiflis nayofiT vivsebT jibeebs.<br />
64
gias uxaria, Tan Rorebs dasWyivis, Tan gveubneba, ai, wiflis ukan, wablebic<br />
dgas, imis gadaswvriv ki imdeni Sindi da zRmartlia, Tqveni saxedari ver moerevao.<br />
Cven gvixaria, gvinda gaviqceT, magram gia gvafrTxilebs, papas moucadeT, is wagiyvanT,<br />
tyeSi advilia dakargva da mgeli SegWamTo. mglis xsenebaze isev vCumdebiT<br />
da tyes vusmenT<br />
kodala isev xes ukakunebs.<br />
mere raRac facxa-fucxi ismis da cxadad vxedavT: wiflebs Soris amozrdil<br />
naZvis tots rogor Camohkidebia grZelkuda ciyvi. jer Semogvcqeris, mere uceb<br />
SekrTeba da Tvalis daxamxamebaSi naZvis kenweroze moeqceva. iqidan sxva xeze<br />
gadaxteba da gauCinardeba.<br />
kurdReli? kurdReli sadRaa?<br />
gias TqmiT, kurdReli mSiSaraa da egre advilad ar gveCveneba.<br />
mgeli xom ar aris mSiSara?<br />
ara, magram mgeli dRisiT adamians gaurbis, sadRac uRranebSi imaleba.<br />
mela? tura?<br />
mela da tura eSmakebi arian, aqve rom iyvnen, TvaliT ar gveCvenebian, an Cven-<br />
Tan ra egulebaT? ai, zamTarSi, Zalian rom moSivdebaT, soflamde Camovlen, saqaTmes<br />
mieparebian da mere TviTon ician...<br />
maS aqauroba savse yofila tyis binadrebiT.<br />
xo, tye savsea binadrebiT.<br />
papa kvlav gamoCndeba da fiCxi moaqvs. did konas miwaze daagdebs da oflmoreuli<br />
quds ixdis. Camojdeba. isvenebs. gias sagzals SesTavazebs. asea wesi, gzad<br />
Tu Semogeyreba, ucnobi Tu nacnobi, Tu sagzali gaqvs, aucileblad unda SesTavazo.<br />
es tyis kanonia da imisac, rom soflebisagan da qalaqebisagan daSorebuli<br />
adamianebi, sadac ar unda Sexvdnen erTmaneTs, erTbaSad megobrdebian, sagzali<br />
erTbaSad saerTo xdeba da, ise daSordebian erTmaneTs, TiTqos didi xnis<br />
axloblebi yofiliyvnen. is ki ara da, es adgilebi, axla rom vzivarT, wyaros<br />
piri da TviT es wyaroc, odesRac raRac mSobliuri gaxdeba. wlebis mere, aq<br />
rom gamoviaroT, uTuod gagvaxsendeba dRevandeli dRe: aq viyaviT. aq davisveneT.<br />
aq davnayrdiT. aq Segvxvda meRore gia. aq gamogvarTva erTi yua SoTi da<br />
yvelis naWeri. aq gviTxra madloba da gaudga Tavis gzas, gaireka Tavisi Rorebi...<br />
maS es adgili ukve mSobliuria, rogorc saxli, sadac odesRac gvicxovria.<br />
marTla mSobliuri rom gaxdes, kargad mivixed-movixedoT. xo, tyes ukve siyviTle<br />
Sehparvia. es Cumi Srialic imas niSnavs, rom ukve xeebidan foTlebi cviva.<br />
gava mcire xani da ufro blomad wamovlen xeebidan. maSin iqneba namdvili Tova<br />
yviTeli da wiTeli foTlebisa. maSin, Tu aqaurobas kvlav vewveviT, xeebi ise<br />
idgebian, TiTqos almurSi arian gaxveulnio, TiTqos iwviano. maSin `tyis simRera~<br />
ufro sevdiani iqneba.<br />
gadavixedoT iqiT, giam rom migvaswavla. tye marTla savsea wiTeli SindebiT.<br />
zRmartlic damsxvilebula. davkrefT, waviRebT, gavSliT fardagze da erT-or<br />
kviraSi Camwifdeba. dakrolili wablic ukve tyapa-tyupiT Camodis xidan da yvi-<br />
Teli foTlebis xaliCas efineba. Cumad iyaviT, nu yiJinebT, tyes siCumec uyvars<br />
da cxadad gaigebT, jer isev ra mxiarulad JivJiveben tyis Citebi. mivixed-movixedoT,<br />
iqneb sadme Svelic gamoCndes. iqneb qorbuda iremma gadairbinos biliki.<br />
iqneb yvelaferi erTbaSad, erTi wamosvliT vixiloT, rac ki tyeze wignSi wagvikiTxavs<br />
an zepirad gagvigonia. iqneb qvemoT, wyarospiras marTla binadrobs<br />
ulamazesi ali da maSin gamogvecxadeba, Tu dagvimartoxela? magram garSemo<br />
mxolod siCumea da mxolod Citebis JivJivi ismis. isini ki, vis gamoCenasac veliT,<br />
gvemalebian...<br />
rad gvemalebian?<br />
tye cocxalia da tyis binadarnic iseve ganicdian sicocxles, rogorc adamianebi.<br />
amboben, udabnosac aqvs Tavisi silamazeo. sali kldeebis silamaze Cveni TvaliTac<br />
gvinaxavs. tye ki mainc sul sxvaa. tye dedamiwis mTel sicocxles TiTqos<br />
erTbaSad ganasaxierebs. mec mivlia da albaT Tqvenc, datotvil bilikebze.<br />
65
Cagvixria muxli civ wyarosTan. gavrindebulvarT tyis siCumeSi. gagvigonia kodalas<br />
kakuni da gugulis Zaxili... erTbaSad movuyaroT Tavi mTel am STabeWdilebebs,<br />
ferTa da xmaTa mravalferovnebas da aJRerdeba didebuli simfonia<br />
tyisa.<br />
adamians daafiqrebs daxavsebuli lodi, sadme tinebze amosuli martoxela xe.<br />
sixaruls hgvris nakaduli, mdinare, sadRac moulodnelad Sexvedrili patara,<br />
kamkama tba. bunebis uxilavi xeli marjved xmarobs funjs da saWreTels, faqizad<br />
wers da aqandakebs, da, rogorc yvela qmnileba, bunebis qmnilebac ver<br />
itans udier Sexebas. udieri xeli umalve arRvevs harmonias.<br />
Òra aris Cveni yoveldRiurobisaTvis tye?<br />
dRes adamianebi gafacicebiT agroveben aTasi juris kunZebsa da totebs, balaxebsa<br />
da xavsebs, kenWebsa da qvebs; surT, rom qalaqis erTferovan binebSi gamarTon<br />
sakuTari `tye~, esmodeT misi xma da SeZlon masTan ganmartoeba. Zalze<br />
Segviyvarda xis sawolebi, xis jamebi da fialebi. magida gvinda davimSvenoT<br />
xis nivTebiT. aRarafers vambobT imaze, rom Tavad magidac da skamic xisgan<br />
gvaqvs gamoTlili. xiT vapirkeTebT kafe-restornebs, Teatralur darbazebs da<br />
yvelafers, sadac adamianebi TavSesayrelad midian xolme.<br />
da bolos, xe rom ar yofiliyo, ver daistambeboda TviT es wignic, sadac axla<br />
didis ambiT gelaparakebiT tyeze da xeebze.<br />
asea dRes. ZvelTagan?<br />
tye gvifaravda qarisa da sicivisagan. gvinaxavda wyaroebsa da nakadulebs. sa-<br />
Taves aZlevda mis mdinareebs, asuldgmulebda nadir-frinvels. rogorc davinaxeT,<br />
tye iZleoda Sindsa da pantas, wablsa da maJalos, zRmartlsa da fSats,<br />
Txilsa da rkos. tyeSi Wrida glexkaci savenaxe da sabostne sarsa da Wigos,<br />
sagodre wnels, sawnaxlis mors. xisgan iTleboda wisqvilis Rari, urmis Walebi<br />
da tabiki, uReli da konkila. tyidan Camogvqonda saxlis Tavxe, anu sayvave,<br />
saxlis kavi... xisgan iTleboda Cvilis akvani, maxvSis sakarcxuli da darbazis<br />
dedaboZi. dedaboZze (romelic aucileblad muxisa unda yofiliyo) ikveTeboda<br />
natifi CuqurTmebi, rqagadagrexili irmebi, gafrenili arwivebi, gatyorcnili<br />
isrebi, guldakodili jixvebi. es CuqurTmebi gadadioda xis skivrebsa da zandukebze,<br />
yoveldRiur yofaSi gamosadeg nivTebze, romelTac, garda imisa, rom<br />
gamosadegi unda gamxdariyo, lamazi ieric unda hqonodaT.<br />
tye swevda zogjer taZris magivrobas, `xatis tye~ iyo is wmidaTawmida, sadac<br />
uwminduri guliT da xeliT Sesvlis ufleba ara gvqonda, da, Tu Sexvidodi,<br />
mxolod imitom, rom codvaTagan ganwmendiliyavi, tye iyo saxizari, meore saxli<br />
da darbazi, rogorc duRabiT nagebi cixe-koSki, roca mteri modioda, vidre<br />
laSqari momxvdurs sazRvarze Cauxteboda, moxucebi, qalebi da pirtitvela<br />
yrmebi tyeSi ixiznebodnen, mSobliuri tye ifaravdaT, aZlevdaT sazrdos, unergavdaT<br />
moTminebas, da mteric, soflebisa da qalaqebis aoxrebasTan erTad, Tavis<br />
movaleobad Tvlida gaeCexa tye da venaxi — upirvelesi marCenali qarTveli<br />
kacisa.<br />
amitom aRar gikvirs, rom im adgilas, sadac, mematianes TqmiT, `ara ars wyali,<br />
aramed ipyroben wvimisagan kldis WaTa Sina da smen mas, ara ars tye, aramed<br />
ZeZvi~, uceb sadme gamoanaTebs nuSi, gareuli vazi, panta, maJalo, Txili...<br />
diax, tye marto Cveni cxovrebisa ki ara, TviT sicocxlis nawilia da bednieria<br />
is, vinc Seumcdarad ismens tyis xmas, visTvisac metyvelia misi dumili, visac<br />
SeuZlia masTan saubris gamarTva.<br />
amgvari bednieri kaci iyo poeti vaJa-fSavela.<br />
`vaJas tye~ mTrTolvarea, xan SfoTiani, xan mSvidi da gayuCebuli, vaJas tye<br />
mReris, fiqrobs, tiris, kamaTobs, Civis, mogonebebs eZleva da zogjer mSfoTvare<br />
sizmrebsac xedavs. marTavs qorwilebsa da niSnobas, koncertebsa da poetur<br />
paeqrobas, aq bulbuli saamod mReris da Suriani Cxikvi enas atartarebs, ra ambavia,<br />
ra sul magas amRerebT, sxvebi riTi varT magaze naklebio. am tyis wiaRSi<br />
Cliqebs imagrebs umweo nukri, moZmeTa sixarbis msxverpli xdeba beberi mgeli<br />
totia. aq xeebsa da yvavilebs vnebianad uyvarT, vnebianad eZlevian sicocxlis<br />
siyvaruls da ganSorebis sevdas. aqac gadi-gamodis maWankali, dairxeva xmebi<br />
66
da Wori... axalgazrda xeebi amayad ucqeren xmel wifels da hgoniaT, rom Tavad<br />
sul axalgazrdebi iqnebian, beberi wifeli ki ukvdavebis erTaderT imedsRa eb-<br />
RauWeba — alersiT ufereba mis ZirSi amosul norC ylorts. `vaJas tyeSi~ iqmneba<br />
`Svlis nukris naambobi~, `ia~, `mTis wyaro~, `fesvebi~, da bolos mindia,<br />
romelsac gulTamxilveliviT esmoda quCis da dekas, wiflis da gugulis-kabas<br />
idumali CurCuli.<br />
mTis wyaro saSinel sizmars naxulobs.<br />
`vnaxe, viTom viRupebodi. gvalva, didi gvalva damdgariyo. balaxni, xeni, Cemni<br />
mSobelni damWknariyvnen. mec davmSraliyavi TiTqmis. Rabua, lamazi `wisflisCita~<br />
Camofrinda verxvis totidam da undoda Cems gubeSi banaoba, magram veRar<br />
daisvela frTebi da daiwyo tirili. vxedavdi amas da guli mikvdeboda, sad<br />
waxvel Cemo madlo-meTqi, — vluRluRebdi — damWknari diyi, Supya, Sambi, arCi,<br />
cacxvi da urZani — yvelani erTad SfoTavdnen: — `mivaSveloT wyaros wyali,<br />
ar dagviSreso!~ mawvdidnen foTlebidam, totebidam, fesvebidam TiTo-orola namobiT,<br />
magram veRarasa mSveliden, Tanac viTom miwam piri miyo da dausrulebels<br />
ufskrulSi unda davRupuliyav. SemeSinda da gamomeRviZa~.<br />
monadireebma xar-iremi mokles.<br />
`mxcovani xeebi — cacxvebi, muxebi, Telebi, bokvebi, verxvebi, wiflebi, aryebi,<br />
ifnebi da sxva da sxvani viSviSebden, yvelam erTad gaigo, Tumca karga daSorebiT<br />
idgnen, erTimeoreze, TavianTi sayvareli Svilis sikvdili. tye aris irmis<br />
deda, ZuZus tye awovebda, akvans tye urwevda, sabnadac tye exureboda~. tye ki<br />
tiroda da ambobda: `vahme Cemo saxelovano Svilo, borjav, rodisRa aRvzardo<br />
SenisTana Svili, rqiTa da taniT damSvenebuli, SeniT vamayobdi da dReis Semdeg<br />
visiTRa viamayo?!~ mosTqvamda tye da Tanac cremlebs afrqvevda~.<br />
uRran tyeSi mosuli patara lurjTvala ia Civis:<br />
`ra Seubralbelia kaci? rasac ki dainaxavs, unda rom Tavis sasargeblod moixmaros.<br />
albaT ver afasebs Cvens silamazes! Cven win kacma gamoiara, cals mxarzed<br />
culi edo, meorezed Tofi ekida. miadga erTs mSveniers totgadarTxmuls<br />
wifels, dauSina culi da waaqcia. sabralo, rodesac waiqca, daikvnesa. Cvens<br />
iqiT guguliskaba amosuliyo da jer xmels, Camosuls foTols ar amoscileboda.<br />
rodesac xe waiqca, gadiyreina zevidam foTlebi da wiTlad gamobWyvinda,<br />
cremlebi dasxmoda CaRrmavebuls gulSi~.<br />
erTi suleli kodala ki, romelic Wia-RuebiT savse futuro xes misdgomia, arxeinad<br />
TavisTvis bWobs: `netav, sul gadaxmes mTeli tye, aTaswilad is ajobebso...<br />
`uh, ra droebas gavatarebdi!..~ `samoTxe maSin damyardeboda qveyanaze —<br />
Wia-RuebiT aivseboda mTeli es aremare da... iqeife, biWo! gahkar da gamohkar niskarti<br />
dRe da Rame~...<br />
vaJa-fSavelas poemaSi mindias gasvla bunebaSi warmodgenilia, rogorc adamianisa<br />
da bunebis erTianobis zeimi. is aucilebeli harmonia, razedac kacobrioba<br />
amdeni xania ocnebobs. mindia miTosidan, Zveli Tqmulebebidan gamoxmobili gmiria<br />
da amdenad —maradiuli:<br />
`roca ki gazafxuldeba,<br />
gamoiRviZebs qveyana,<br />
silaRe, simxiarule<br />
daseirnoben yvelgana.<br />
gaCndeba CirTi, yvavilni,<br />
ekonebian mwvanesa,<br />
mindia gafacicebiT<br />
sul mimoivlis mTa-velsa.<br />
yvela mcenares da mRilsa<br />
is egebeba salmiTa,<br />
bunebac vaSas uZaxis,<br />
mdidrad morTuli almiTa.<br />
yvavilni yel-gadagdebiT,<br />
daxatulebi kalmiTa<br />
`mindias gaumarjoso~,<br />
67
erTxmad atexen yiJinsa,<br />
xeebi foTlebs arxeven,<br />
buneba iwyebs bibinsa~.<br />
da erTxel... mindiam uRalata bunebas. da bunebamac maSinve Suri iZia. amieridan<br />
buneba mindias Tavis saidumlos aRar umxels, bunebis ena mindiasaTvis gaugebaria.<br />
buneba Ralats ar gvapatiebs, — amgvaria ZvelTuZvelesi Tqmulebis morali.<br />
vidre Cven `vaJas tyeze~ vfiqrobdiT, papam da SviliSvilebma moiares tye, er-<br />
Tguli saxedari fiCxiT datvirTes da soflisaken daeSvnen.<br />
amieridan es dRe am patara biWebs arasodes daaviwydebaT.<br />
brundebian papa da SviliSvilebi tyidan da axla sxva Jriamuli esmiT. cotac<br />
da bilikze qalebi gamoCndebian, mxarze didi kalaTebi SeudgamT da mxiarulad<br />
raRacas gasZaxian ukan CamorCenilebs; esalmebian papas da kalaTebs mcire xniT<br />
Zirs dgamen. ramdeni ram daukrefiaT qalebs: Sindi, tyemali zRmartli, askili...<br />
visac ra sdomebia da vinc risTvis wamosula. Tqvenc SegxvdaT rameo? ra Segvxvdeboda,<br />
daukrefavi aRaraferi dagrCeniaTo, — xumrobs papa. Cven ras gavwvdebiTo,<br />
— icinian qalebi, — swored iqauroba, sadac Tqvenca yofilxarT,<br />
savsea SindiTa da tyemliTao. mogve eg saxedari, avkidoT, vera xedav, Zlivs movaTrevT<br />
kalaTebso. da axla papa icinis, — mTeli tye, Sin migaqvT, es saxedari<br />
ras agivaTo.<br />
da ase, siciliT emSvidobebian erTmaneTs.<br />
papa da SviliSvilebi dawinaurdebian. qalebi ukan rCebian...<br />
es vinRa ari? vinRa wamoadgaT Tavze bindisas?<br />
monadire qoria!<br />
marTla qoris msgavsi, marTla qoriviT mzirali da moulodneli.<br />
mxarze didis ambiT gaudvia Tofi, papas da SviliSvilebs gamomcdelad uyurebs,<br />
tye marto Tavisi samflobelo hgonia da am samflobeloSi rom `sxvebic~<br />
SemoWrilan, guli gadmovardnaze aqvs.<br />
magram papa risi papaa? — mudam mSvidi da auRelvebeli.<br />
sada hyofilxar, ra mogiklavso, — ekiTxeba, Tan gulSi fiqrobs, amas nadiric<br />
ar miekareba saTofezeo.<br />
qorias danaxvaze maxsendeba Cveni Sveli da aRar vamtyuneb Cvenebs, rom is Sveli<br />
tyeSi ar gauSves, am qorias lukma ar gaxades.<br />
Sveli gazafxulis erT dRes mogviyvanes.<br />
ar gadavaWarbeb, Tu getyviT, erTi muWa iyo-meTqi. ramdenime dRisa Tu iqneboda.<br />
metyeve waswydomoda da xelSi aeyvana. vin icis, deda arca hyavda, vin icis, sul<br />
marto iyo, msgavsad vaJa-fSavelas Svlis nukrisa.<br />
metyeve xom monadire ar ari?<br />
metyeve tyeSi Tofs ar gaisvris, Tu vinmes SeSineba ar unda (is vinme uTuod<br />
tyisa da tyis binadarTa mteria), Tu Tavs nadiri ar daesxa. metyeves sakuTari<br />
qoxic aqvs tyeSi da am qoxis kari mudam Riaa. iqve devs asanTi, cota SeSa da<br />
fiCxi. SeiZleba nabdis Zvelac dagxvdeT, Tu gza agebneT da aqamde moaRwioT,<br />
Rame mSvidad gaaTeneT, cecxli daanTeT, gaTbiT da dilaze mec geaxlebiTo. amgvaria<br />
metyevis qoxi da Tu arasodes gagiTenebiaT Rame im qoxSi, girCevT, erTi<br />
Rame mainc gaaTenoT. mTeli Ramis tyis cxovreba Tqvens gonebaSi gadaiSleba.<br />
bindisas Citebi Sewyveten WikWiks da siCume Camodgeba, mere cota xniT bulbulic<br />
igalobebs. bolos isic gaCumdeba da ifiqreb, ha, mTelma tyem Zils misca<br />
Tavio. Soridan mdinaris CxrialiRa ismis, sadRac axlos nakaduli morakrakebs,<br />
da TiTqos isic grZnobs Ramis siCumis idumalebas, isic xmadabal CurCulze gadadis.<br />
amboben, erTi piroba, ganTiadisas mdinaresac CaeZinebao da, albaT, isinic<br />
CaiZineben. sadRac Sors Wotma daikivla. buebma erTmaneTs gadasZaxes da<br />
isinic miCumdnen. axla ki marTla Camodga tyis Ramis siCume.<br />
magram ai, zed qoxTan raRacam SliginiTa da totebis lawaluwiT gadairbina.<br />
icodeT, es daTvia. burtyunic xom gesmiT, saWmels eZebs, etyoba gabrazebulia,<br />
sakbilo versad upovia, verc sadme fuRuro unaxavs, rom Tafli amoesvlipa<br />
68
(futkrebi tyeSic pouloben fuRuros da Tafls imzadeben), verc Txili upovia,<br />
verc sxva ram xili mougdia xelT. daTvi Cava xevSi da gadaikargeba. TiTqos<br />
isev Camodga siCume da uceb tura daiwyebs kivils. dedakaciviT kivis, ase ggonia,<br />
mSvelels uxmobso, namdvilad ki Tavisianebs eZaxis da isic sakbilos<br />
eZebs. gareT Tu gaixedavT, SeiZleba orma Tvalmac SemoganaToT, es mela mobrZanebula,<br />
SiSi arafrisa aqvs, qoxis win dayuncula da Semogvcqeris, iqneb mec<br />
rame sakbilo vipovoo. yvela raRacas eZebs. nadirobis, mopovebisa da motacebis<br />
Rame damdgara.<br />
erTbaSad, sadRac raRaca daiymuvlebs.<br />
ymuili idumalia da Soridanve gvafrTxilebs, merideTo:<br />
mgeli!<br />
mglebi uxmoben erTmaneTs, jarad rom Seikran da sadme cxvris faras an saZovarze<br />
gasul saqonels daecnen, magram amaze zamTarSi getyviT, roca TovliT<br />
gadaileseba mTa-bari.<br />
mglebi ymuian da maT ymuilze mTeli tye inabeba, yvela am ymuils usmens. tyeSi<br />
axla mxolod es ymuili mefobs.<br />
metyevis qoxSi ki cecxli Canavlda, qoxis urduli gadavketeT da nabdis Zvela-<br />
Si gaxveulebma Zils miveciT Tavi. magram tyis Cqami, xan axlos, xan Sors darxeuli<br />
mainc ar gvaZinebs, vidre bolos da bolos marTla ar CagveZineba da er-<br />
TbaSad sul sxva xmauri ar gamogvaRviZebs:<br />
isev Citebis galoba!<br />
dila moaxloebulia, xeebis kenweroebi mzis Soreuli sxivebiT SewiTlebula.<br />
frinvelTa orkestri dilis mobrZanebas sayovelTao galobiT xvdeba.<br />
cotac da metyeve gvestumreba…<br />
ai, am metyevem mogviyvana is umweo Svlis nukri.<br />
jer rZes vasmevdiT.<br />
mere nekeris Wama vaswavleT.<br />
nel-nela wamoizarda da erTbaSad Sveli gaxda.<br />
uceb Cveni ezo ecotava, Tavawyvetili sirbiliT asjer mainc Semourbenda iqaurobas.<br />
axteboda buCqebs, gadadioda malayebs, daiqanceboda da CrdilSi miegdeboda.<br />
vxedavdiT, rogor ufeTqavda ferdebi, veferebodiT da vgrZnobdiT, ra Zalumad<br />
uZgerda guli.<br />
mere ezos gareTac gaixeda.<br />
mere xevSic Cavida. dadgeboda xramis pirad da SuadRidan moyolebuli mzis<br />
Casvlamde, gascqeroda SoreTs.<br />
SoreTSi moCanda tye.<br />
erTxel ZaRlebi daedevnen. gamoiqca, didedas kalTaSi Caujda, kiseri kiserze<br />
gadaaWdo da ZaRlebs niSnismogebiT gaxeda, aba xeli maxeliTo.<br />
vuyvardiT.<br />
erTmaneTTan `saubaric~ SegveZlo.<br />
da mainc is zne dasCemda: idga xramis piras SuadRidan moyolebuli mzis Casvlamde<br />
da gascqeroda SoreTs, sadac moCanda tye.<br />
sisxli yioda mis arsebaSi da tyisken uxmobda.<br />
ra icoda, rom, nebiT Tu uneblieT, misi samSoblo Cveni patara ezo gamxdariyo.<br />
tyes miuCvevels tyiurni daCagravdnen da maSin iq veRar daifaravda didedas<br />
Tbili kalTa.<br />
mas Tavisi saidumlo gauCnda, rasac aravis gvimxelda da, rasac mxolod xramis<br />
piras mdgari, tyisken mzirali TvaliT gamoxatavda.<br />
aman guli dagvwyvita da SeSinebulebma, kidev ufro rom ar dagvewyvita guli,<br />
sxvagan gavamweseT.<br />
man bina daido WavWavaZianT baRSi, winanadalSi.<br />
meti raRa undoda, WavWavaZianT baRi cotaTi hgavda tyes.<br />
iq Cvens gazrdil Svels, Cvenis fiqriT, mcire bedniereba unda epova.<br />
magram, etyoba amaSic movtyuvdiT.<br />
male momkvdariyo.<br />
es iyo didi xnis winaT.<br />
69
da vidre amas vixsenebdiT, Cveni papa da SviliSvilebi daemSvidobnen monadire<br />
qorias da Sinisaken wamovidnen.<br />
Sin ukve Relavdnen, sada xarT amden xanso, papas tuqsavdnen, barem mokali es<br />
balRebi vera xedav, rogor daqanculano. papa Tavs imarTlebda, daqanculan ki<br />
ara, saxedarze win egeni morbodneno.<br />
wyali ukve gauTbiaT da did gobSi balRebs fexebs banen. mere iwyeba vaxSami,<br />
sufraze moaqvT koWobSi amozelili cxeli lobio, axali, SuSxuna maWari, mwnileuli,<br />
xili.<br />
ra gemrielia yvelaferi...<br />
ra gemrielia es daRlilobac. da ra gemrieli iqneba Zilic...<br />
*<br />
amasobaSi ki Semodgoma ganaxevrebula. enkenisTve, anu seqtemberi gasula da<br />
RvinobisTvec sacaa gava. mosavali venaxebidan da mindvrebidan, baRebidan da<br />
bostnebidan Sinisaken wamoviReT da axla vabinavebT. da, rogorc ityvian, Tu<br />
erTi patara zafxuli kidev gamova, sofeli sxva saqmeebisTvisac moiclis, ga-<br />
CaRdeba Semodgomis dResaswaulebi, niSnobebi, qorwilebi, mTidan dabrundebian<br />
mwyemsebi, adamianebi erTmaneTisaTvis moiclian da iqneba gadanaxuleba-gadmonaxuleba.<br />
axla ezoSi movataroT Tvali. vnaxoT Semodgomis ezo.<br />
Semodgomis ezo feradovania, TiTqos mxatvrisagan sagangebod Seqmnili. warmovidginoT<br />
Zveleburi saxli, myari qvitkirisa, kramitiT gadaxuruli da rikulebiani<br />
aivniT damSvenebuli. Tavad es saxli ukve warsuls ekuTvnis. axla amgvar<br />
saxlebs aRar ageben da amitom sagangebod Seqmnilis STabeWdilebas moaxdens<br />
Tqvenze. rogorc ki ezoSi SexvalT, maSinve gasaSrobad gamofenil CurCxelebs<br />
SeavlebT Tvals. CurCxelebi jer mxolod wiTlad Ruian. Robeebze namgliT aWrili<br />
simindis fuCeCi miuyudebiaT, esec gasaSrobad gamotanili da mzis gulze<br />
mificxebuli, yviTeli taroebi erTmaneTze gadaubamT da, msgavsad yurZnis akidosi,<br />
aivnis boZebze CamoukidiaT, aqvea yurZnis jagani, gala nivrisa da xaxvisa,<br />
wiTeli wiwakis asxmula, yviTeli zafrana... ezoSi gafenil fardagze kakali gauSliaT,<br />
cota iqiT — lobio da dafxvnili simindi. yvelafers mze sWirdeba,<br />
mzeze gamoSroba da gamoyvana. sasimindedan yviTeli da TeTri taroebi ikriWebian.<br />
beReli xorbliTaa savse. sabZelSi bzea. iqve saTive dgas da maRali zvini.<br />
baRSi xbo icoxneba. marnis, sabZlis da beRlis saxuravebze gogrebi. suraTi<br />
sruli ar iqneba Tu ar vityvi, rom marnis kari farTod gauRiaT da iqidan axali<br />
maWris suni gamodis... da yovelive erTad aRebuli, qmnis feradovan suraTs,<br />
romelzec mxatvars feri ki uxvad gaunawilebia, magram yvelaferi mainc erTi<br />
miznisTvis, erTi saTqmelisTvis daumorCilebia: es Wirnaxulis silamazea.<br />
silamazisaken ltolva adamianis ZvelTaZveli Tvisebaa, yofaSi damkvidrebuli<br />
silamaze ki saukuneTa manZilze yalibdeba, tradiciul iers iZens, ixveweba da<br />
Cvenamde modis rogorc dasrulebuli xelovnebis nimuSi. zvins dgams glexkaci<br />
da es ostatis xeliT dadgmuli zvinia, wuns ver dasdeb, proporciebi daculia,<br />
adgili — didebulad SerCeuli, zvini aucileblad aq unda iyos, amis gareSe<br />
suraTi, romelsac `Semodgomis ezo~ hqvia, srulyofili ver iqneboda. ai,<br />
am gogrebis ganlagebasac ki ostati sWirdeboda, gamoucdeli xeli ise daaxvavebda,<br />
Tavsa da bolos ver gaigebdi, aq ki yvelaferi gaTvaliswinebulia, kompozicia<br />
arsad irRveva. mzes mificxebuli gogra aucilebeli detalis mniSvnelobas<br />
iZens, an es tikic, anu Txieri, raRa axla dasves marnis karTan da Tanac<br />
samfexa xis skamze, darbaisluri RipiT, rom aqaurobas swored simaZRris da siuxvis<br />
feri dasdos. Tumca Sig jer araferi asxia, magram tiki mainc didebulad<br />
gaberila da imgvarad Semogvcqeris, TiTqos mis gareSe aqauroba arafrad eRireboda,<br />
da kacma rom Tqvas, marTalic aris, es tiki `Semodgomis ezos~ aucilebeli<br />
detalia. iqiT, saCexSi rom WurWeli CaumwkrivebiaT, Camuqebuli ferisa,<br />
esec sWirdeba aqaurobas, radgan mis Tavze Camokidebuli grZeli, yviTeli asxmula<br />
zafranisa, ufro CaxCaxa fers iZens, ufro ikveTeba siyviTle. asevea foni<br />
70
Jangisferi kramitisa, yviTeli gogrebis ukan rom gadaRebila. xo, es namdvili<br />
ostatis xeliT Seqmnili suraTia.<br />
axla gzidan xmauri ismis da xmaurSi ikveTeba erTi sityva: WurWeli!<br />
WurWlis gamowvas saqarTvelos yvela kuTxeSi TiTo-orola sofeli misdevs.<br />
erT kuTxeSi erTi sofelia ganTqmuli, meoreSi — meore, da im soflebSi gamomwvari<br />
WurWeli saukuneTa manZilze hyofnida saqarTvelos. kaxeTSi vardisubani<br />
da iyalTo iyo ganTqmuli da iqauri ostatebi, qiziyelebTan erTad, amaragebdnen<br />
im mxares, imereTSi dResacaa cnobili SroSis WurWeli. rogorc ki suramis<br />
uReltexils gadavalT da ubisas gavcdebiT, TvalSi SemogvanaTebs gzis<br />
piras Camwkrivebuli nair-nairi doqebi, xeladebi Tu jamebi. es kopwia imeruli<br />
WurWelia, yelmoRerebuli da amayad mzirali. da am WurWlidan wamosuli wyaros<br />
wyali an Tavankara Rvino, TiTqos mTeli bunebis xmas gamoscems, rakrakebs,<br />
rogorc wyaro mTvariani Ramis siCumeSi.<br />
axla albaT iyalToeli an vardisubneli meWurWleebi Camogvividnen.<br />
Cveni oTxi drois ambavi xom kaxeTis sofelSi gaivlis. Saraze mZimed modis didi<br />
uremi. uremSi, cxadia, xarebi SeubamT. Walebze kidev maRali lastebi aqvs<br />
mikruli da oTxiv mxriT SemoRobil uremSi awyvia veeba kokebi da kokurebi,<br />
litrianebi da WinWilebi, mawvnis da mwnilis qilebi, jamebi da jamfilebi.<br />
lastis Tavze amoCril manebze wvrili WurWeli gamoukidiaT, aq ufro saymawvilo<br />
WinWilebi Warbobs. WinWila raRaa? patara, erTi cida WurWeli, romelSic<br />
erTi Wiqac Zlivs Cava, magram wvrilfexobas ki Zalze sWirdeba, amTaviTve rom<br />
Sromas mieCvios, wyalze wasul didedas an dedas TviTonac sakuTari WurWliT<br />
gahyves da Tavisi wili civi wyali miitanos. erTi sityviT, WinWila momavali<br />
Tebroleebis WurWelia.<br />
`Tebrole midis<br />
wyalzeda,<br />
koka udgia<br />
mxarzeda~.<br />
WurWels rogorRa swvaven? esec mTeli moTxrobaa. magram sityvas Zalze gagvigrZelebs,<br />
marto erTi vTqvaT: lazaTianad! yvelaferi, rac kacis xelidan gamodis<br />
da rac yoveldRiur yofaSi gvWirdeba, aucileblad lazaTiani, anu lamazi<br />
unda yofiliyo, ai axla, ar urmis Walebzec, lazaTiani WurWeli gamoufeniaT:<br />
koka. didi kokura. xelkokura, sura. suranitra — maRlebi, dabalyelebi, pirviwro<br />
da utuCo. mere modis dabalwylis xelada, cotaTi pirgadaSlili, tuCiani.<br />
mere nitra — pirviwro, maRalyela, raTa wylis smis dros wyali nitris<br />
yelSi ixrCobodes da ruyruyebdes, ris gamoc Turme ruyruya nitrasac eZaxian.<br />
bavSvebisaTvis ki, rogorc giTxariT, patara WinWila, — nitrisnairic da xeladisnairic.<br />
ufro darbaislurad Semogvcqerian (cxadia, uremi gaCerda, WurWeli<br />
CamoiRes da saCveneblad iqve, Sarispiras gamofines, amasobaSi xalxic mogrovda<br />
da gaCaRda vaWroba) Rvinis WurWlebi: Cafi, Cafura, xelCafi, doqi, orxeladiani,<br />
samxeladiani, gozauri — yvelas Tavisi cali yuri abia da patrons elodeba,<br />
wamiyvaneTo. maT ukan qilebi Camwkrivebulan: qocoqila, Ziriqila, calyura<br />
qila mawvnisaTvis, oryura qila erbos Sesanaxi da amitom erbos qiladac wodebuli,<br />
sajero qila, anu didi mawvnis qila, saduRari qoTani, patara pirgadmoSlili<br />
koWobi — kerZis gasakeTeblad, cxadia, umetesad lobiosi. axla saxaSe<br />
(puris xaSis, safuaris Sesanaxad), axla jamebi: jamfila, arjamani, qaTmisaWmeli,<br />
kerZis Camosarigebeli jami...<br />
ai, ramdeni ram SeZlebia Tixas.<br />
amasobaSi Cvenma mezoblebma WurWeli Camoiriges. arc patarebs dawyvites guli<br />
da imaTac dauTiToves WinWilebi. yvelani wavid-wamovidnen, meurmeebma konkila<br />
gamoacales urems (xarebs rom mcire xniT daesvenaT da simZimeakidebulni ara<br />
mdgariyvnen, urems konkila, an Ronieri boZi Seuyenes, romelic urems maRla<br />
swevs da uReli xarebs aRar awvebaT) da imav ZaxiliT ganagrZes gza: WurWeli!<br />
WurWeli!<br />
SuadRe ukve gadasula da papas saToneSi fiCxis kona moaqvs.<br />
71
es imas niSnavs, rom dRes Tone gaxurdeba da purs gamoacxoben.<br />
magram vidre puris cxoba daiwyebodes, gavixsenoT is dRe, roca wisqvilSi wavediT.<br />
es axlaxans iyo, Wirnaxulis dabinavebam gadagviyola da safqvavisTvis<br />
veRar movicaleT. safqvavi ki dagrovda — jer is xorbali, mkaTaTveSi rom<br />
did beRelSi SevinaxeT, mere is simindi, agvistos damlevs rom movtexeT, taroebi<br />
gavaSreT, sacexvelaze davcexveT, marcvali gadavarCieT da isev mzeze gavfineT,<br />
kargad gaxmeso. kargad Tu ar gaxma, ise wisqvilSi ver waviRebdiT, ar<br />
daifqveboda, cudi fqvili gamovidoda da mWadic daRrejili. aba, daRrejili<br />
mWadi vis uyvars? iqac ki, sadac puri mefobs da mWads xilad Tu miirTmeven,<br />
mWadic, rogorc yvela sxva ram, gulmisasvlli da koxta unda iyos. koxta Wadebs<br />
davacxobTo — gansakuTrebiT dasavleTSi ician Tqma da Tanac Tixis kecebSio.<br />
qarTl-kaxeTSi ki, msgavsad purisa, mWadsac ToneSi acxobdnen, Tumca keci<br />
vin akrZala, visac piris gemo hqonda, iman kecis yadric kargad icoda da<br />
kecSi gamomcxvari mWadisac.<br />
es simindi mainc Zlivs gadavarCineT, arc es ari advili mosayvani. amasac sul<br />
fereba unda, Toxna, balaxis Semocla da rwyva. nami uyvars siminds. arc es davakeliT,<br />
magram axla sxva mteri gamoCnda _ frinveli, rogorc giTxariT, safrTxobela<br />
davudgiT da is safrTxobelac arafrad Caagdes. da bolos — daTvi!<br />
zRaprebSi da leqsebSi `daTunia-drunCa~ uwyinari, keTili vinmea, arafers dagi-<br />
Savebs, qomagi kia, keTilsa da avs Tavisi mokle WkuiTac kargad arCevs, magram<br />
icodeT, magari wuwkia! rogorc ki simindi Semovida da sakbilo gamoCnda, Sua-<br />
Ramisas moadgeboda yanas da daiwyebda faCi-fuCs, Tan burdRunebda, albaT, sibneles<br />
uCioda, verafersa vxedavo. Tu gaugebdnen, daafrTxobdnen, magram mezvre<br />
da mevele sul mis lodinSi xom ar iqnebodnen? mere is iyo da safrTxobelac<br />
dadges. cota xans uyura, gulSi albaT gaecina, afofxda, Camoxsna da nakuw-nakuwad<br />
aqcia. mere ReleSi sarekela daudges, daTvs atyuebda, ar moxvide, sulieri<br />
varo, sarekelasac erTi-ori dRe uyura, bolos frTxilad miuaxlovda,<br />
isic amoiRo wylidan da miamtvria. xafangic daudges, magram ar motyuvda, mosaklavad<br />
mainc ver gaimetes, raRa darCa, mobrZandes, gana ra unda Wamos imdeni,<br />
CaixeTqos muceli, sacaa taros movtexavTo.<br />
ase moviyvaneT simindi da axla wisqvilaSi migvaqvs, didi sacaloebi (anu uxeSi<br />
qsovilisagan Sekerili tomrebi) xorbliT aris savse, momcroebSi da toprakeb-<br />
Si ki simindia, TeTri — calke, yviTveli — calke.<br />
mewisqvile, cxadia, berikacia.<br />
asea miRebuli imTaviTve.<br />
Tanac Tma sul fqviliT aqvs daTrTviluli.<br />
fqvili mosdebia mTel wisqvilsac, xis farRalala kedlebs, kars, kramitis saxuravs,<br />
Sexval Tu ara... Sexval ki ara, Soridanve gecema wylis xmauri. es mdinaris<br />
wyali Cxrialebs RarSi, rom dolabi daabrunos. Rari grZelia, maRlidanve<br />
daSvebuli da wylis Zalac Zlieria. mrgvali, koxtad gaTlili, mZime wisqvilis<br />
qvebi nela brunavs, nela imitom, rom kargad daifqvas Tu Zalian aCqardeba,<br />
fqvili wminda ar gamova.<br />
marcvali xvimiraSi iyreba. xvimira xisganaa Sekruli, zemoT farToa da TavRia,<br />
qvemoT wvrildeba, pirdapir qvis Sua nawils, muWis simsxoze rom gauxvretia<br />
qvismTlels, Tavze dahkidebia da iqidan nel-nela uSvebs TiTo-orola marcvals,<br />
nela, magram gabmiT, amaSi exmareba sarekela, romelic qvaze xtunaobs<br />
da Tavad icis, ramdeni marcvali CauSvas xvimiridan.<br />
da, raRa Tqma unda, rom qvismTlelic sagangebo ostatia da advilad ver iSovi,<br />
wisqvilis qvis kodva (ase hqvia) Znelia. ar gagigiaT, naTqvami, Tunda qva makodineT,<br />
oRond eg saqme amaSoreTo.<br />
wisqvilis damdgmelic ostatia da TviT mewisqvilec, romlis simarjvezec didadaa<br />
damokidebuli, rogor fqvils waviRebT dilaze saxlSi.<br />
dilazeo?<br />
maS mTeli Rame gagviTenebia wisqvilSi!<br />
xo, aq unda viyoT. axla sacaa imisi jeri Camoifqveba, vinc Cvenze win movida<br />
wisqvilSi, mere Cveni daeyreba, Tanac simindi ifqveba da nasimindarze Tu dav-<br />
72
fqviT, ar ivargebs puris fqvili. sagangebo gawmenda sWirdeba nasimindar xvimras<br />
da qvas.<br />
ai, morCa yvelaferi. mewisqvile xvimraSi ixedeba da xedavs, ro aRaraferia, gareT<br />
gadis da mcire xniT wyals gadaugdebs, rom wisqvilma daisvenos, tyuilma<br />
xaxunma qvebi ar gacviTos.<br />
mcire xanic da Cveni xorbali sufTa xvimraSi iyreba.<br />
amasobaSi mamaCvens sagzali amoulagebia, mewisqviles gamaspinZleba unda. mere<br />
ra, rom minds aiRebs (mindi Cveni xorblis nawilia, mewisqviles gasamrjelod<br />
rom unda davutovoT), wesi mainc wesia, adaTs dacva sWirdeba, Tanac uamisod,<br />
tkbili sityvis da dalocvis gareSe, ra gaiyvans Semodgomis amodena Rames. da<br />
marTlac iwyeba guliTadi saubari sawisqvilo saubari, wynari, monotonuri,<br />
rogorc monotonuria TviT xma dolabisa da wylis Cxrialisa.<br />
sadRegrZeloTa Soris (Cven ukve `gvZinavs~, Tbili nabadi gvaxuravs da Tavi<br />
jirkze gvidevs, magram mainc yvelaferi gvesmis) erTi is ari, romelic gamoiTqmeba<br />
survili, rom fqvili kargi gamovides da patrons sasikeTod moxmardes,<br />
sul lxinSi da qorwilebSi daecxos SoTebi.<br />
fqvili, etyoba, kargi gamovida,<br />
Sin waviReT da dRes ukve, cxoba iwyeba.<br />
dilaadrianad bebom saxaSedane xaSi anu safuari comi amoiRo, kargad gaaTbo<br />
da fqvilSi dauwyo gaxsna, fqvili da wyali nel-nela ereva da varclic nelnela<br />
ivseba, comi did xans ziles, xan deda zelda, xan bebo, Tavisi damWknari<br />
xelebiT. daiqancnen, maggam mainc kmayofilebis Rimili ukrTiT, kargi comi movzileTo.<br />
axla coms gafueba sWirdeba, safuari da marili Siga aqvs. zemodan<br />
Tbilad, tomrebiT SefuTnian da ramdenime saaTs egre toveben, da roca dRis<br />
bolos tomrebs gadaxdian da coms xeliT gasinjaven, yvelaferi cxadia: comi<br />
afuebula. xels rom daaWer, isev zemoT amodis da amgvari comiT gamomcxvar<br />
purze albaT veravin ityvis, ufuariao.<br />
amasobaSi Tonec gauxurebiaT im fiCxiT, papam rom CamoutanaT tyidan.<br />
walmiT maSin gaaxureben, roca venaxebi gaisxvleba da walami eqneba, anu vazebze<br />
SeWrili zedmeti totebi, walmiT gaxurebul Tones ufro aqeben. walamze<br />
Semwvari mwvadic ufro sapatio mwvadad iTvleba, Cven ra viciT, visac piris gemo<br />
kargad moexsenebaT, albaT, esec imaTi mogonilia.<br />
ali amovardeba da ukve mTeli ubani gaigebs, rom Tone xurs.<br />
mere ali nel-nela Canavldeba da Tonis Ziri wvrili nakverxelebiT gaivseba,<br />
TviT Tonis kedlebi ki alisfrad varvardebian, rac imis dasturia, rom kedlebi<br />
kargad gaxurda da puri ar Cacviva.<br />
mere aiReben marilwyals da gaxurebuli Tonis kedlebze sagveliT moasxureben<br />
TuTqs, anu nacars moayrian. didi simxurvale ar misceso da iwyeba cxoba, bebo<br />
comis patar-patara gundebs aiRebs da SoTis formas aZlevs. deda ToneSi gadawveba,<br />
moiqnevs coms da... miekra kedelze! es ra Zneli yofila puris cxoba...<br />
dedas almuri asdis saxeze, roca ToneSi Caixreba, gveSinia, Sig ar Cavardes,<br />
magram ara, es wlobiT naswavli saqmea da dedac ukve daostatebula, daRliT<br />
daiRleba, magram ToneSi ar Cavardeba.<br />
tyap!<br />
da erTi SoTi RadarSi Cavarda!<br />
iyos, xels ar axleben.<br />
ise ver gamoacxob, erTi mainc rom ar Cavardes. amas kuti puri hqvia. naRverdalSi<br />
TavisiT gamocxveba da imasac amboben, namdvil SoTze ufro gemrieliao.<br />
marTla, sul dagvaviwyda gveTqva, rom vidre SoTebis cxoba daiwyeboda, oriode<br />
lavaSic Caikra. jer erTi imitom, rom Tone gamoscades, aba mzad aris Tu<br />
ara kargi SoTis gamosacxobado, meorec, — aseTia wesi.<br />
wess ki wlebi da zogjer saukuneebi qmnian.<br />
rogorc ki lavaSi Caakres. mTel aremares moedo axali puris suni. ukve binddeba,<br />
xalxs saqme ara aqvs da aqeTken ixedebian, saTonedan (saTone erTi ukedlebo,<br />
kramitiT gadaxuruli fardulia), deda gasZaxiT, modiT, ra Soridan iyurebi,<br />
lavaSi gafxriweTo. isinic TavpatiJs aRar daideben da modian. qalebi<br />
73
arian, dedakacebi. kacisa ki ara da ymawvilis miSvebac ar SeiZleba TonesTan,<br />
cota sasacilo mizeziT, aq rom ar iTqmeba. amis gamo daiTxoves TviT erTi<br />
wlis gogiac, Zlivs rom dabancalebs da qalebi icinian, magisgan raRa gindaT,<br />
ras gviSavebso.<br />
am sicilSi moaqvT mwnili, erTi xelada Rvino, ra Tqma unda, yveli da xili...<br />
cxveba puri, iTqmeba aTasi ram. puris surneli axla ukve mTel ubans mosdebia.<br />
SoTebic ukve gamomcxvara, dabrawula, kinWutiT (Cangalia grZeli rkinisa, puris<br />
yuaSi CasarWmeli) da astamiT (isic rkinisaa, qvemoT viwro, danasaviT piri<br />
aqvs da gamomcxvari puris Casafxekad xmaroben) xdian da am dros, roca ganwyobilebac<br />
xalisiania da sulSic erTi Wiqa Rvino Casaxlebula, Tvali mzirad<br />
unda gqondes, axlomaxlo Tu vinme gaivlis, aucileblad unda miawodo cxeli<br />
SoTi da erTi Wiqa Rvinoc SesTavazo.<br />
ase iyo maSin...<br />
roca puri moixdeba, erTxelac msubuqad amoaprialeben Tones da napuralze axla<br />
mWadebi cxveba.<br />
bolos ki... risTvisac dilas aqeT ki ara, ori dRea emzadebodnen, Cirebis Cakidebaa.<br />
winaswar Cxirebi damzadda.<br />
esenic papam gamoTala tyeSi,<br />
leRvisa da atmis CirisaTvis grZeltotiani Cxirebia saWiro.<br />
warmoidgineT patara xe da misi gabarjuli, Tavwamaxuli, gaTlili totebi, am<br />
totebze Camoageben dafcqvnil atams an leRvs. dafcqvnils imitom, rom ufro<br />
tkbili gamovides, CamiCisaTvis ki mokletota Cxirebia saWiro. toti imsigrZe<br />
unda iyos, razec erTi kargi yurZnis mtevani Camoekideba. Cirebi asxmulia da<br />
naRverdalSi axla kedlebis gaswvriv kramitis patara natexebs yrian, raTa Cxiris<br />
Ziri am natexze Cadga, Torem Tu pirdapir naRverdalSi moxvda, daiwveba da<br />
SeiZleba aaldes kidec, ase nel-nela Cahkideben asxmul Cxirebs da, roca amas<br />
morCebian, zemodan gasdeben xarixaze gadakidebul yurZnis CurCxelebsac, raTa<br />
esec CamiCad iqces da CamiCis CurCxela amovavloT, magram es, ra Tqma unda, ma-<br />
Sin xdeba, roca saTaTared vemzadebiT.<br />
es ari da ubanSi axla Semwvari xilis surneli dgeba.<br />
es sul sxva surnelebaa, marTla Semodgomuri, aTas sxvaSi gamosarCevi da dauviwyari.<br />
mere?<br />
atami da qliavi araferi, mere leRvis Cirs sWirdeba fereba.<br />
aiRebs bebo brtyel sip qvas da fardagze dadebs. iqve moimarjvebs filTaqvas,<br />
gverdiT moidgams badags da Semwvari leRviT savse xonCas. jer sip qvaze badags<br />
gadausvams, mere TiTo cal leRvs dadebs da filTaqviT mrgvalad daabrtyelebs,<br />
leRvebi erTi zomisa unda iyos, rom koxtad aisxas.<br />
ginaxavT leRvis Ciri, bazarze asxmuli, mTlianad Saqris mtverSi gaxveuli?<br />
es Saqris mtveri ar unda iyos. badagSi gabrtyelebuli leRvi TviTon unda Ca-<br />
Saqrdes da amgvari feric TviTonve daidos.<br />
ra dagvaviwyda?<br />
xo, marTla, gogra da simindi, magram es maSin, roca ToneSi Cxirebi ar gveqneba<br />
Casakidi.<br />
xokera gogras Suaze gaWrian da pirdapir RadarSi Caamxoben pirqve.<br />
aqve, nakverCxlebze iwveba simindis taroebic.<br />
bolos ki `puris moTxroba~ imiT mTavrdeba, rom isev mezobeli gvaxsendeba.<br />
roca mTeli saqme morCeba da Tonesac Tavisi saxuravi gadaefareba (Ciris Cxirebi<br />
Sig ari). bebo Cadebs sacerSi an xonCaSi erT-or SoTs da yvelaze axlobel<br />
mezobels gadaawvdis. ase iyo winaT.<br />
puris surneli, pirvelyovlisa, mezobels miswvda.<br />
samezoblos ki Tavisi wili aqvs.<br />
*<br />
dReebi ki marTlac Semodgomuria.<br />
74
yvelani amboben, rom wels Semodgoma Tbilia da zamTramde erTi `patara zafxuli~<br />
kidev gamovida. mze alersiania da did-patara mzes eficxeba. yvelani gareT<br />
gamofenilan. qalebi calke Woraoben, kacebi imaze bWoben, rodis Camoitanon<br />
tyidan SeSa. es mze nu gatyuebTo, erTi wamoqrolva da zamTaric karzeao.<br />
qalebSi viRaca ityvis, rom mavansa da mavans dRes niSnoba aqvs. viRaca xiTxi-<br />
Tebs, gaasaRes rogorc iyoo (avyias ra gamolevs). sxvebic uborotod gaicineben<br />
da axla kacebs gadasZaxeben, ar dagpatiJeso? niSnobaSi raT unda davepatiJneT,<br />
sacaa qorwilic iqnebao, qorwils ufro grili dRe uxdeba, zamTrispiri, Rvino<br />
rom pirdapir janSi wavideso. xumroba grZeldeba da axla uremi gamoCndeba (nu<br />
dagaviwydebaT, Cveni bavSvobis Semodgomaze uremi iyo did pativSi), didi qvebiT<br />
datvirTuli, rac imas niSnavs, rom viRaca saxls aSenebs, meurme Cerdeba da<br />
yvelani ekiTxebian, kedlebis amoyvana rodis daiwyeo, qarTuli kramiti sad<br />
iSoveo. sada da iyalToSi an vardisubanSi, ar iciT, sada wvaven karg kramitso?<br />
kalatozi vina gyavTo? mavanio... yvelani icinian (Tu cudi kalatozia) an yvelani<br />
Tavs iqneven, kargi ostatia, gamrjea, marto cisken ar iyureba, rodis Cava<br />
mze, rom vaxSmad davjdeo. qalebi sxva kalatozs gaixseneben, iman ro iciso,<br />
dajdeba da gaabams, dilamde wrupavs Rvinos, imisi gaZRoma ar iqnebao, meore<br />
diliT jer isev Zil-buranSia, mova da axla arays Cacecxlavso. eex, sadRa arian<br />
Zveleburi ostatebio (maSinac Zvels mistirodnen) an durglebi sadRa ariano?<br />
mere sxva qali ityvis — Cemi mamamTili ar gaxsovT, ra durgali iyoo, imisi<br />
gaSalaSinebuli ficari sarkesaviT krialebdao...…rogor ar gvaxsovso, kargadac<br />
gvaxsovso... da isev sicili. modi da gaige, raze icinian!<br />
axla yvelani saxlis aSenebaze laparakoben.<br />
viRaca andazas ityvis: `saxli avage, Tavi wavageo~, rac imas niSnavs, rom saxlis<br />
ageba advili ar ariso. axla sxva wamoeSveleba — `saxlsa didi comi unda,<br />
asi fuTi safanelio~ da yvelani xarxareben — eg colzea naTqvamio, etyoba,<br />
Seni coli ver gaimeteo. axla is droa, romelimem Tqvas, aba tyuilad ras<br />
iqavebT mag enas, dedakacma lobio Sedga, mwnilica gvaqvs, Rvino xo Tqvenc<br />
iciT da jandabas, barem wamodiTo, viRaca SeaSvelebs — erTi-or samwvades mec<br />
wamogiRebTo da gaiCarxa saqme.<br />
magram vidre marTla Seibudebdnen (ukve saRamoc wamoeparaT), gzaze Cardaxiani<br />
uremi gamoCndeba. pirvels male meore mohyveba, meores mesame... da ukve balRebis<br />
yiJinic ismis, urems adevnebian da gaiZaxian:<br />
— SegewioT!<br />
— SegewioT!<br />
urmidanac mxiarulad pasuxoben: didi madlobao, Tqvenc SegewioT wminda giorgis<br />
madlio.<br />
Cardaxiani urmebi daZrulan, rac imas niSnavs, rom mTel Cvens mxareSi gabneul<br />
eklesiebs Tavisi mrevli unda mieaxlos.<br />
— saiTken gagiweviaT, SegewioT imisi madlio, — locaven qalebi.<br />
balRebi ki isev sazeimod dasWyivleben:<br />
— SegewioT!<br />
— SegewioT!<br />
urmebs fardagi aqvT gadafarebuli. jer wnelebiT gadaurkalavT `saxuravi~, mere<br />
fardagi miumagrebiaT. urmebSi logini da nabdebia dagebuli da iseTi siTbo<br />
modis, ifiqreb, netavi mec gamaxvia im Tbil nabdebSi da alaverdobaSi wamiyvanao.<br />
urmis Tavze `farani~ hkidia. kofosTan sagzali awyvia. sadRac WuWrutanidan<br />
batkani iWyiteba da `bes~ gaiZaxis. SeTqmuli batkania, albaT daklaven<br />
da Seswiraven, Walze cikanic gamoubamT da baka-bukiT mihyveba Wriala urems.<br />
Soriaxlos ZaRlebi modian. isinic ar dautovebiaT Sin, Tan wamouyvaniaT. kacebi<br />
da qalebi qveiTad modian da, Tu daiRlebian, albaT mereRa Seibudeben im<br />
Tbil uremSi.<br />
gza ki grZelia. ori-sami dRe da Rame unda iaron, aqa-iq daisvenon, cecxli daanTon,<br />
ivaxSmon, Tvali moatyuon da kvlav gza gaagrZelon, vidre bolos ar gamoCndeba<br />
TeTri taZari.<br />
netavi Cvenc wagviyvana!<br />
75
netavi im mura qofakTan erTad mogvatara amodena gza, Ramis Cumi gza, idumalebiT<br />
savse.<br />
netavi Cvenc gagvxvia Cardaxis urmis siTboSi, romelic sul sxva siTbod gveCveneba.<br />
netavi Cvenc gvaocneba im Soreul taZarze, sadac dagvxvdeba mRvdeli, aswevs<br />
jvars da dagvlocavs.<br />
sxvebi midian, Cven ki ara,<br />
da Cven isRa dagvrCenia, kvlav mivaZaxoT Cardaxian urems:<br />
— SegewioT!<br />
— SegewioT!<br />
magram axla sxva Cardaxiani urmebi gamoCndnen.<br />
ase iqneba mTeli Rame, ase ivlian gadabmulad da TiTqmis dausruleblad.<br />
mTvariani Rame mainc daudgebodeT...<br />
wvima mainc ar SexvdebodeT.<br />
Tumca ra? wvimiani Ramec kargi iqneba. wevxar uremSi, fardagiani Weri gicavs.<br />
Tbilad gaxveulxar nabadSi, gareT ki wvims...<br />
***<br />
axla ki dadga is dRe, rom karga xnis naocnebari avisruloT:<br />
sxvenSi unda aviparoT.<br />
aparva ra sakadrisiao, — ityviT da marTalnic iqnebiT da arc iqnebiT marTalni.<br />
aparva imitom, rom dideda ar gviSvebs: ra dros sxvenSi asvlaa, aqedanve rom<br />
dasWamoT yvelaferi, gazafxulamde raRa gagvyveso? SarSan, aRdgoma dRes, yur-<br />
Zeni da msxlebi rom gamogiCineT, kargad agitydaT Jriamulio? jer ezo isev<br />
savsea xiliT (sadRaa savse?) da sxvenSi agiSvebTo? Tanac TaobiTve egre Tqmula,<br />
axal wlamde sxvenSi asvla ar SeiZleba, ha da ha, Soba dRemde, arc CurCxelas<br />
gaxlevinebT xels, arc CamiCs da arc Cirebso.<br />
didedas naTqvami kanonia.<br />
da Cvenc, sxva ra gza gvaqvs, morCileba gvmarTebs.<br />
Tanac `TaobiTve egre iyoo~.<br />
da mainc unda aviparoT sxvenSi, sawuwkrad ki ara, ise, Tvalis mosatyueblad,<br />
cnobiswadilis dasakmayofileblad.<br />
vadac daTqmulia:<br />
dideda rom mzis Casvlis win xbos dauwyebs moferebas (amas yoveldRe sCadis)<br />
swored maSin gavqrebiT, mividgamT kibes da sxvenSi aviparebiT... Tumca ara, kibe<br />
ar gamodgeba, am maRal kibes Sin ise ver SevitanT, didedam Tvali ar Segvaswros.<br />
maSin karadaze davdgamT skams, skamidan avfofxdebiT da sxvenis sarqvels<br />
xeliT mivwvdebiT. avxdiT da...<br />
mere Cven viciT.<br />
saxlis Werze sxvenSi asaZromi iyo amoWrili da xis xufiT Tavdaxuruli. kargad<br />
Tu ar daakvirdebodi, SeiZleba verc SegemCnia, magram asaZromi arsebobda<br />
da Cvenc kargad vicodiT misi arseboba.<br />
Sin aravin ar ari. yvelani sadRac gakrefilan. ai, dideda Cacucqda xbosan da<br />
dauwyo alersi. xma aqac gvesmis, Cemo aseTo da iseToo, Cemo niSav, Cemo xuWu-<br />
Wao, aba erTi eg Wkviani Tvalebi maCveneo. ra dawirpluli xaro... ras ar eubneba,<br />
Cven ki mivfofoxavT. skamis sazurgeze vdgebiT da ha, saZromis xufs vawvebiT.<br />
`xufi~ jer jiutobs, mere erTbaSad aiweva da gadaixdeba (cali mxare anjamebiT<br />
aqvs dabmuli, rogorc `kars~ ekadreba): veWidebi Weris ficrebs, mTeli<br />
taniT zemoT miviwev da ha, ukve sxvenSi var... axla biZaSvils vaniSneb, nu geSinia,<br />
amodi-meTqi da xels Camovuwvdi. is aqeT-iqiT ixedeba da marTla eSinia.<br />
bolos, raRa Tqma unda, amodis...<br />
Tvali binds nel-nela eCveva.<br />
sxvenis mcire sarkmels vaRebT da...<br />
es ra samoTxe yofila?!<br />
daicaT, jer suli moviTqva.<br />
76
mivayuradoT, didedas xom arafeori gaugia.<br />
ara, dideda Tavis fuCinasTan ganagrZobs alerss.<br />
ai sxvenic:<br />
jer yurZnis CxebiT, akidoebiT da jagnebiT daviwyoT.<br />
saxlis sayvaveze (mTavari Tavxe, yvelaze mZlavri, romelsac kavebi eyrdnobian,<br />
kavebze ki mZime kramitebi Camwkrivebulan) lursmnebi CaurigebiaT da am lursmnebze<br />
hkidia yurZnis jagnebi, Cxebi da akidoebi. jagnebs TavSi patara oTxkuTxa<br />
qaRaldebi aqvs `saxuravad~ Camocmuli. es ras daiWers? swored rom ar<br />
unda daiWiros! miepareba kavebidan gadasuli Tagvi jagans, Tavisi mokle WkuiT<br />
fexs moikidebs im `saxuravze~ da tyap! — Zirs Camovardeba. esec Taviseburi<br />
`maxea~, msgavsad safrTxobelasi da sarekelasi.<br />
yurZeni ukve SemWknara, magram mainc kargadaa Senaxuli. aqeTa kuTxeSi msxlebi<br />
gaufeniaT, is msxlebi, jer isev mwvane rom daikrifa, axla ki narinjisfrad gadayviTlebula.<br />
iqiT vaSlebia, zogan — loyawiTeli, TuraSauli, zogan — CayviTlebuli<br />
sxvenis SuaSi dakrolili kakali dazvinula. kidec imitom ismis<br />
Ram-RamobiT kaklebis Cxriali. albaT Tagvebs gaubamT buqnaoba da hgoniaT, rom<br />
mTeli es qoneba imaTia. Weris kuTxeSi erTmaneTze gadawnulan simindis taroebi,<br />
boloSi ki ras aRar gaarCevs Tvali: akvani, gamousadegari kidobani da zanduki<br />
(xo ar gadaagdeben, egdos, vin icis rodis dasWirdebaT). Zirgaxvretili<br />
varcli, qvabebi, CaJangebuli sinebi da doqebi. yvela Zveleburi, yvela Zvelis-<br />
Zveli yvela gamousadegari, magram mainc gamosadegi, radgan sxvenis sibrZne amgvaria:<br />
gamousadegari nivTi ar arsebobs, odesme SeiZleba yvelaferi dagvWirdes.<br />
biWos, es ra gdia bnel kuTxeSi?<br />
Zveleburi dambaCa! Savi CaJangebuli...<br />
ra iqneba, rom gavisroloT?<br />
ara, dideda gaigebs da daviRupebiT...<br />
es raRaa?<br />
`buzika~ — patara garmoni, Tagvebisagan daxruli da Camtverili, aba gavwioT!<br />
daiwripina da CaCumda… frTxilad, aravin gaigos!<br />
eg raRa iqneboda? albaT daira... axla marto CarCoa misi, sacrismagvari CarCo,<br />
tyavis guli. etyoba, Tagvebma gamoWames.<br />
esao? oo, — `wuwka lampa!~ konservis qilis msgavsi Tavi gauxvretiaT da patruqis<br />
magvari raRac CaurWviaT: nu geRimebaT, bebo ambobda es `wuwka lampa~<br />
rom Camoitana Cemma mamamTilma Telavidan, mTeli sofeli amodioda sanaxavado.<br />
netavi sul aq gvamyofa...<br />
mere ra, Tu xeli arafers exleba? qurdebi xom ara varT? aq mxolod cnobiswadilma<br />
amogviyvana. mainc ra aris im saocnebo sxvenSi, sadac Soba-axalwlamde<br />
fexis amodgma ar SeiZlebao?..<br />
magram qvemoT raRac xmauri ismis.<br />
cotac da didedam dasWeqa: aq ra ambaviao? es skamebi vin aRmarTa karadis Tavze,<br />
an sxvenis kari vin Sexsnao? aba erTi gamomxedos, romelia is vaJkacio! magram<br />
vaJkacebi ukve vimalebiT da sxvenis bnel kuTxeSi viyuJebiT. dideda wamiT<br />
Cumdeba, mere skamebis raxa-ruxi iwyeba, rasac mSvidi xmac mohyveba: brZandebodeT<br />
manda, me ra menaRvleba, dagixuramT CamosaZroms da vnaxoT erTi, rodemde<br />
gasZlebT mSier-mwyurvalni, ra didi mecixovneni Tqvena myavxarT, mzis Casvlamdec<br />
ver moiTmenT, fSrukuniT damiwyebT Zaxilsao!” da Cvenc, meti raRa dagvrCenia,<br />
marTlac fSrukuniT viTxovT patiebas, aRTqmas vdebT, rom Soba-axalwlamde<br />
ki ara, es raRac sxvenia Tu dardubala, fexsac aRar amovadgamT... da, raRa<br />
Tqma unda, rom didedac didsulovania (erTi xanoba ki viTom Cafiqrda, viTom<br />
vyoymanobo, da es `erTi xanoba~ sakuned gveCvena), CamobrZandiTo, gvepatiJeba<br />
da Tan Cvens mama-biZebs gasZaxis, erTi damixedeT amaT vaJkacobaso, Tqvenc mogrovdiT<br />
mezobleboo. mezoblebi ar modian ( da arc didedas daupatiJia isini<br />
xmamaRla) da Cven nel-nela, ise, rom yvelas Tvals varidebT (`daxeT, rogor<br />
miaqvs piri miwiskeno,~ — dagvZaxis gamarjvebuli dideda), skamze movikidebT<br />
77
fexs (amaSi ukve yvelaferi gexmareba), iqidan rbil taxtze movadenT tyapans da<br />
pirdapir ezoSi gavrbivarT.<br />
**<br />
kidev ra xdeba Semodgomaze? yvelaze mTavri lamis dagvaviwyda: Semodgoma<br />
qorwilebis droa. biWma Tu gogo Seiyvara da gogosac surs, rom biWisa iyos,<br />
an Tu gaZvra-gamoZvra maWankali da biWis mSoblebs STaagona, rom mavanisnairi<br />
gogo dedamiwis zurgze ar dadis, mzes eubneba Sen Cadi, me unda amovideo, gogos<br />
mSoblebs ki umtkicebs, ra Wkviani, ra tanadi, ra Tvaladi biWi meguleba,<br />
ro Sexedav, ityvi, netav Sens mSoblebso, bolo uTuod qorwilisaa. erTmaneTis<br />
TvalTvali zogjer mTeli weli grZeldeboda. qalianni ambobdnen, — ra mouTmenloba<br />
agitydaT, Semodgomamde aRar daicdiTo? vaJianni, kvira ar gavidoda,<br />
qalis mSoblebs uTvlidnen, mzad iyaviT, rogorc ki Rvinos CavwuravT, qorwili<br />
unda gvqondeso. isini ki — jer dawndes Rvinoo. dawdena raT unda, gana Sar-<br />
Sandeli ar dagvrCao? sawyenad ki ar gviTqvams, Cvenc dagvrCao. da am davaSi da<br />
orazrovan sityvaTa TamaSSi mainc iniSneba qorwili da Tanac aucileblad SemodgomiT.<br />
qorwilSi unda naxoT Rvinis amoReba, puris cxoba, qadebi da nazuqebi,<br />
Zroxis bRavili bakSi (dakvlas upireben), qaTmis kriaxi da indaurebis yapyapi,<br />
mopatiJe kacis sirbili, marto erT sofelSi ki ara, axlomaxlo da Soreul<br />
soflebSic: ama da am ricxvSio, ama da am kacis ojaxSio, qorwili imarTebao.<br />
aba, Tqven iciT, gadmodiT, Sinaurebi xarT, an dapatiJeba raRaT gindaTo, magram<br />
mainc gatyobinebTo...<br />
ase iyo maSin, Cvens droSi.<br />
vici, rom axla sxvanairadaa, aRar `dampatiJes kaci~ darbis, aRarc Setyobinebaa<br />
Zveleburi. axla iqac telefonebi reken, depeSebi igzavnebian da mosawvev<br />
baraTebzec bednieri wyvilia Coxasa da qarTul kabaSi gamowyobili.<br />
Coxasa da qarTul kabas viRa icmevso?<br />
vicmevT, ise, warmodgenis gasaTamaSeblad...<br />
Cvens droSi ki TiTo xeli Coxa da qarTuli kaba, Tavisi leCaq-CixtikopiT,<br />
yvelas hqonda zandukSi saguldagulod Senaxuli, movlili da dauTovebuli,<br />
mosirmuli Coxao, ityvian, xolme, welSi koxtad gamoyvanili, TviT Seuxedavsac<br />
rom gaakoxtavebs da TvalSi gamoaxedebs. kaba ki sinazisa da kdemamosilebis<br />
SemZeni, erTi dRisa, erTi bednieri dRisa. kacma rom Tqvas, Cvens sofel-<br />
Sic aRar icmevdnen aRarc Coxas, aRarc qarTul kabas. maSinac samuzeumo eqsponatebad<br />
qceuliyvnen. marto klubSi sWirdebodaT warmodgenebis gamarTvis<br />
dros. maSin Camoivlidnen xolme `artistebi~ kardakar da vis Coxa-axaluxs amrTmevdnen,<br />
vis kabas, vis dawnul dalalebs, Cixtikopsa da leCaqs, vis ki fardags<br />
scenis Sesamkoblad.<br />
arc amgvari warmodgena iciT ra aris?<br />
Cvens droSi ki didad iyo miRebuli.<br />
Seikribeboda aTiode kaci, sadme iSovida piesas (es an `iavnanam ra hqmna~<br />
iyo, an `patara kaxi~, an `xanuma~ anda `jer daixocnen, mere iqorwines~), imarTeboda<br />
repeticiebi, iyo didi mzadeba da am mzadebaSi CarTuli gaxldaT mTeli<br />
sofeli, daixateboda dekoraciebi, scenaze dadgamdnen namdvil xeebs, viTomda<br />
tye ariso da namdvil faTaloebSi gamoyofdnen Tavs lekebi, romelTac patara<br />
qeTo unda moetacaT...<br />
Cven warmodgenaze wavediT, qorwili ki ukve dawyebula. maxarobeli ramdeni<br />
xania movardnila, `modiano!~ — dauZaxia da doli da garmonic axmaurebula.<br />
yvelani patarZlis molodinSi yofilan, gansakuTrebiT ki mezoblis gogoebi,<br />
vnaxoT erTi, gaRma soflidan rom moiyvana gogo, Cven gvjobia Tu arao.<br />
jobnisa ra mogaxsenoT, magram dawunebiT ki ver dauwunebiaT da yvelaferi<br />
mSvidobianad damTavrebula.<br />
patarZali erTi xanoba daimorcxvebs.<br />
mere cota moSinaurdeba da ezoSi gava.<br />
mer Robis gadaRmac gadaixedavs da dobilebs gaiCens.<br />
78
mere yvelaferi Tavisi gziT wava.<br />
**<br />
qorwili moviTaveT da axla Roris dakvla ar dagvaviwydes, dekemberSi,<br />
siciveSi, qoni calke unda ojaxs, SaSxi calke, mTeli wlis samyofi da mawieri.<br />
Rori ukve Casuqebula. vinc SeZlebulia, erTi ki ara, ori, sami da metic daudis<br />
ezoSi, vinc ara, misTvis erTi Roric qonebaa. daabotebs, Rrutunebs, mTeli<br />
Tvea, rac simindis marcvals aRar daajeres, salafavzec miuSves (daRerRili<br />
simindisagan ukeTebdnen, msgavsad fafisa). ra icoda sawyalma, risTvis asuqebdnen,<br />
ras upirebdnen.<br />
bolos dadga es dRec.<br />
daWera daupires.<br />
raRaca igrZno da gaiqca.<br />
gamoedevna xuTi vaJkaci, ezos kuTxeSi moimwyvdies, Tavs daesxnen, gakoWes<br />
da mere yvelaferi erT wamSi moxda.<br />
axla did varclSia fexebafSekili da zemodan mduRare wyals asxamen,<br />
jagars aclian, sagangebod RvreWen.<br />
aba, sukebi aqeTo...<br />
gul-RviZli aqeT, yaurmisaTvis CavyaroTo.<br />
garecxva raT unda, egreve cxlad unda Caikuwoso...<br />
ubanSi dgeba saamo suni.<br />
mezobels axlac ar iviwyeben da miawvdian samwvades.<br />
mere mama aiRebs kidev samwvades, gaaxvevs qaRaldSi da `zavotze~ midis...<br />
arc `zavoti~ iciT ra aris?<br />
aris saxdeli!<br />
esec winaT iyo...<br />
aryis saxdel `zavots~ uTuod xevSi dgamdnen, riyeze, sadac wyalic udgeboda,<br />
wyali sWirdeboda gamoxdas. wyalSi unda gaiaros WaWis cxelma or-<br />
Tqlma da maSin wamova patara milidan wanwkariT erTnaxadi arayi.<br />
Rumeli, cxadia, SeSiT xurdeba.<br />
drodadro im SeSis nakverCxlebi Tbebian RamRamobiT da am nakverCxlbzeve<br />
SiSinebs axlad dakluli Roris mwvadebi. da vidre mama Tavis Zmakacebs mwvadebiT<br />
umaspinZldeba, vidre kvlav dalocvaa mosavlisa da Wirnaxuulisa, Sin<br />
sxva fusfusi atexila: Roris dakvla uxinklod ar Caivlis, aba, Sen gexerxeba<br />
dakuwvao, papas uTxres da papamac SearCia saxinkle rbili xorci, zomierad<br />
mWle da zomierad msuqani gaSala sqel, gaSalaSinebul ficarze, aiRo basri<br />
xanjali da daiwyo xorcis dakepva. iqiT ukve comi moezilaT qalebs da axla<br />
saxinkled wvril-wvril comis naWrebs sagangebod abrtyelebdnen, wamSi Sezavdeba<br />
xorci (cota mwvanili, cota wiwaka, cota xaxvi) da moxveuli xinkali tyapatyupiT<br />
cviva ukve aqafebul marilwyalSi.<br />
xinkals oc naoWze naklebi ar unda hqondes, Tu ocdaxuTamde aiyvans gamocdili<br />
ostati, mTlad ukeTesio, saxelganTqmuli mexinkle gaxdeba da amiT<br />
mxolod jafa moematba: roca ki xinkali moenatrebaT, yovelTvis imas moaxvevineben,<br />
Sen yvelaze kargad icio.<br />
Tqven marto Wama iciTo?<br />
mondomebiT ki etyoba, bevrjer moundebaT, zamTari win ari...<br />
**<br />
ase mTavrdeba Cveni Semodgoma.<br />
raRa darCa?<br />
sacaa Tovls Camohyris.<br />
dilaobiT ukve daTrTvilula midamo.<br />
kavkasionis qedebi gadaTeTrebula da Tovli nel-nela qemoT da qvemoT<br />
Camodis.<br />
modiT, erTxelac wavideT venaxebisken da davemSvidoboT Semodgomas.<br />
dResac mziani daria da Cvenc mivdivarT.<br />
79
gzaze gadavdivarT. mTidan mwyemsebi brundebian. isev mouZRvis faras vaci.<br />
isev modian xurjingadakidebuli cxenebi da isev mohyvebian avad mzirali<br />
qofakebi, didi sixarulia. didi salmianoba. miwodeba erTi jami Rvinisa, SoTebisa<br />
da gudis yvelisa, dalocva da mxiaruleba, mwyemsebs xelSi balRebi uWiravT,<br />
ase monatrebulni da sizmrad qceulni. namdvili alersis dRea. iqiTa<br />
ezoSi viRaca Tivis zvins asworebs. Saraze Cairbens cxenosani, albaT mopati-<br />
Jea, niSnoba an qorwili iqneba. yvelafers yviTel-wiTeli feri aqvs, yvelafers<br />
Semodgomis miwurvilis mTvlemareba mosdebia. is saubaric, Robis gadaRmidan<br />
rom ismis, xmadabalia da raRac dabindul fiqrebSi CaZiruli.<br />
sofeli mTavrdeba da venaxebi iwyeba. venaxebs gadaRma mindvrebia. mindorSi<br />
guTneuli gauSviaT da xnaven. Semodgomis siyviTleSi axladmoxnuli miwis<br />
Savi feri SemoiWreba.<br />
mze xan gamoixedavs, xan RrublebSi gaexveva.<br />
venaxebi carielia. foTlebi cviva da siCumeSi gvesmis maTi faCuni. foTlebi<br />
Camodis xeebidanac. da mainc. aba kargad daakvirdiT, aba `gorgora~ nar-<br />
Tvlev venaxSi SerCenili mtevnebis Zebna movawyoT. Tumca Zebna raRad unda, ga-<br />
SiSvlebul vazebSi ukve yvelaferi xelis guliviT moCans. ai, is mtevani,<br />
rTvlis dros rom foTlebs amoefara da miyuCda, axla amaod ixedeba, saxealanZuli<br />
da CaSaqrebuli, axla hgonia, rom yvela saSiSroeba ukan darCa da Tamamad<br />
SeuZlia yeli moiReros; ager kidev meore mtevani, vazis Wigos amofarebuli;<br />
iqiTa rigebs gadaswvriv — kidev erTi, ra saamo, ra qarvisferi, ra tkbili!<br />
venaxis boloSi SiSvel totze vaSli da msxali SerCenila. kaklis qveS ukve<br />
foTlebs gaudiT SariSuri da xan aq, xan iq fexi edeba totidan Camocvenil<br />
kaklebs, SemWknari leRvebi totidan gixmoben, iq ki, sadac mindvrebi iwyeba, wi-<br />
Teli akilebi da RoRnoSosferi kvrinCxebi gepatiJebian.<br />
ra mzea, ra siCumea, ra mTvlemareba da ra molodini...<br />
magram es mze da es mTvlemareba didxans aRar gastans.<br />
daiwyeba JinJvla da wvrili, Semodgomis gauTavebeli wvimebi.<br />
**<br />
axla iq, tyeSi wvims. iqac zamTris molodinia.<br />
xeebidan Tovlis msxvili fTilebiviT cvivian wiTel-yviTeli foTlebi.<br />
mousvenari ciyvebi daxtian totebze,… foTlebSi xan ra gaifaCunebs xan ra, mere<br />
wamova nisli da xis wverebs CamoeZenZeba, xelis gawvdenaze aRaraferi Cans.<br />
garSemo dumilia, marto kodalas kakuni, Relidan wamosuli wylis Cxriali da<br />
foTlebis cvenis xma ismis. sorodan Txunela gamoZvreba, miixed-moixedavs da<br />
isev soroSi Sevardeba.<br />
aseT dros vaJa-fSavela dawerda:<br />
`amosdis xeebs foToli,<br />
iZrcveba mTeli buneba,<br />
naRvliT imsWvalvis da fiqriT<br />
cxovelT-frinvelTa guneba~….<br />
is Citi ki, gazafxulis piras raRac naTlis molodiniT Sepyrobili rom<br />
ijda xis SiSvel totze, isev gamoCnda nislebi zemoT wavidnen da axla Citis<br />
Tavze wvrili wvima cris. Citis arsaiTken mimavali mzera mxolod molodins<br />
gamoxatavs. es ukve zamTris molodinia, naRvliT da fiqriT gamsWvaluli molodini.<br />
Citi garSemo ixedeba: mTeli tye ukve SiSvelia.<br />
am dros erTi wiTeli foToli moswydeba xis kenweros da nela, Cumi oxvriT<br />
eSveba miwisken, raTa moZmeTa Soris daidos bina.<br />
Semodgomis ukanaskneli foToli...<br />
magram es mxolod im naRvlianma, zamTris molodiniT Sepyrobilma Citma<br />
icis.<br />
80
**<br />
Cvenc kvlav sevdiT davemSvidoboT Semodgomas.<br />
sevdiT ratomao?<br />
imitom, rom dro ar Cerdeba, mudam win miiswrafvis da es Semodgomac<br />
aRarasodes ganmeordeba, am Semodgomasac, TqvenTan erTad rom gavatareT, veRarasodes<br />
davibrunebT.<br />
Tavisi anderZi dagvitova da samudamod wavida.<br />
mermis rom Semodgoma mova, is ukve sxva Semodgoma iqneba, Semodgoma, magram<br />
mainc sxva.<br />
Semodgomac sami Tvisagan aikinZa.<br />
seqtemberi laTinuri sityvidan modis `septem~ Svids niSnavs da es Tve<br />
marTlac meSvide iyo Zvel romaul kalendarSi.<br />
noemberic Zveli romauli kalendridan modis, raki `novem~ laTinurad<br />
swored cxras niSnavs, anu mecxre Tves.<br />
Zvelad saqarTveloSi am Tveebs erqva:<br />
axalwlisa (Zvelad seqtemberSi iwyeboda axali weli).<br />
sTvlisa.<br />
tiriskoni.<br />
xalxuri saxelwodebani ki amgvaria:<br />
enkenisTve.<br />
RvinobisTve.<br />
giorgobisTve.<br />
da raki winac giTxariT, rom Tavisi wriuli moZraobis gzaze Cveni mze<br />
yovelTvis ama Tu im TanavarskvlavedSi imyofeba, am Semodgomaze, Cven rom<br />
TqvenTan erTad gavatareT, mzem sami Tanavarskvlavedi gaiara:<br />
`saswri~.<br />
`Rriankali~.<br />
`mSvildosani~.<br />
gaviareT cis amodena sivrce Cvens patara planetasTan erTad, romelsac<br />
dedamiwa uwodes.<br />
damTavrda Semodgoma da axla zamTars velodebiT... isRa dagvrCenian gavaciloT<br />
rac lamazi iyo da rac SeiZleba veRarasodes vixiloT.<br />
sicocxlis warmavlobaSic aris Taviseburi silamaze...<br />
gvtovebs Semodgoma da gzas uTmobs imas, vinc aucileblad unda movides.<br />
warmavlobis sevdiT Sepyrobili patara Citi, nawvimar tyeSi, SiSvel xis<br />
totze martodmarto, naRvlianad elodeba zamTars...<br />
zamTari<br />
Tovli mosula!<br />
vidre amas sixaruliT SevZaxebdeT, an kidev bebo an mama CagvCurCulebdnen<br />
yurSi dilaadrianad, aba, gadaswie sarkmlis farda da gareT gaixedeT (gareT<br />
ki yvelaferi axlad mosuli TovliT iqneba gadaTeTrebuli), erTxelac, da<br />
albaT Cvens `oTx droSi~ ukanasknelad, Tvali movavloT im vrcel vels, romlis<br />
iqiTac kavkasionis mTebi dayudebulan. mTebze ukve karga xania daTova. mere<br />
Tovli qvemoT da qvemoT Camovida, axla ha da ha, dRe-dReze veliT, vidre<br />
aqac, Cvens soflamdec CamoaRwevdes.<br />
yvelaferi zamTris molodins Seupyria: mTidan SeSa moaqvT da ise modian,<br />
TiTqos zamTari fexdafex mosdevT. molodini igrZnoba maSinac, roca viRaca<br />
sadRac eSureba, sadRac eSureba aTiode Citic, erT mwkrivad dawyobili, da<br />
Cven ar viciT, amaT mainc sadRa eCqarebaT, Citebi xom ra xania gafrindnen da<br />
albaT kidec CaaRwies im qveyanas, sadac Cvenebur zamTars gaeridnen, Rrublebic<br />
midian, isinic Cqaroben, da Cven ar viciT, an imaT saiT gauweviaT. TiTqos<br />
yvelam raRacis moaxloeba igrZno. ase xdeba xolme Weqa-quxilis an wvimis win,<br />
roca sadacaa wamova msxvili winwklebi da vCqarobT Tavis Sefarebas, im wamSi<br />
TiTqos qveyana gairindeba, Cqami ar ismis. sio ar iZvris...<br />
81
da ai, Camodga ukanaskneli wuTebi molodinisa.<br />
nuTu ver movixelTebT im wuTebs, roca cidan TeTri fantelebi wamovlen?<br />
nuTu Tvals ver SevaswrebT im pirvel fantelebs, vidre dedamiwaze daecemian<br />
da mere, erTmaneTis miyolebiT wamosulni, mTel aremares gadaaTeTreben?<br />
magram Tovli jer mainc ar modis.<br />
etyoba, moulodnelad mova, Cven rom verafers gavigebT im dros.<br />
da ai, dilaadrianad viRaca CagvZaxis:<br />
Tovli mosula!<br />
es uCveulo, magram nanatri xmauri gaRviZebs. viRaca viRacas gasZaxis, vi-<br />
Raca pasuxobs. es xmauri arc erT sxva xmaurs ar hgavs. raRac sazeimoa, gansakuTrebuli,<br />
raRac moxda imgvari, rac iSviaTad xdeba:<br />
Tovli mosula!<br />
aki karga xania velodiT, magram mainc TiTqos moulodnelad mobrZanda.<br />
wuxel mosula, Cumad, Zils rom miveciT Tavi, dauwyia da dilamde yvelaferi<br />
gadauTeTrebia.<br />
papas niCabi gamoaqvs da TovlSi biliks kvalavs, bebo eCxubeba, Tbili<br />
rame mainc moixureo, beRurebi daTovlil totebze frTxialeben da Tovls pirdapir<br />
papas ayrian Tavze. saCexi da aivanic daTovlila da deda cocxiT hgvis.<br />
SeSa ukve daxerxili da dapobili gvaqvs da buxari saamod RuRunebs, garSemo<br />
siTeTrea, pirveli Tovlis siTeTre. es TeTri feri da gadaTovlili kar-midamo<br />
samudamod unda davimaxsovroT, radgan cota xanic da pirvelyofili silamaze<br />
dairRveva: viRaca ezos gadaTovlavs, beRurebi totebidan Camohyrian Tovls. gaikvaleba<br />
bilikebi, SeiZleba uceb mzec gamovides da gzebi atalaxdes. es Tovlisferi<br />
siTeTre da Tovlis siCume erTi gaelvebisaa, magram xsovnaSi samudamod<br />
CasarCeni.<br />
aki vambobdi, saSobaod mova Tovli-meTqi, — ambobs bebo, — TaobiTve egre<br />
iyo, saSobaod dasdeboda xolme, papa dascinis, mziani SobadRe jer ar ginaxavso?<br />
kargi saSobaod Tu ara, saaxalwlod mainco, — uTmobs bebo, axalwlamdec<br />
raRa darCao.<br />
Soba-axalwelze saubari dilidanve iwyeba. yvelani im dReebisaTvis emzadebian.<br />
mezoblianT Tandilas qoxic emzadeba. Raribia Tandila, erTi ninuca<br />
yavs — eSmakobiT savse coli da sxva aravin. Svilebi msoflio omSi daexoca.<br />
ra axali weli unda daudges, magram isic emzadeba, erTi mWle Rori yavda<br />
Zlivs moasuqa da axla ver gadauwyvetia, rodis ajobebs _ saSobaod daklas<br />
Tu saaxalwlod, gadmova ninuca Tavis daqalTan, Cvens bebosTan da, rogorc ganaTlebuls<br />
da `saRmrTo werilSi~ ganswavlul qals, ekiTxeba, rodis ufro<br />
RvTsinieri iqneba Roris dakvla, saSobaod Tu saaxalwlodo, bebo tuqsavs, Tu<br />
RvTisnieroba ginda, saSobao marxva rad dagaviwyda, Tu arada riT veRar gaigeT,<br />
RmerTs xorcielis Wama rom ar uyvarso, RmerTs tkbileuliT unda miegeboTo.<br />
tkbileuli sadRa gvabadiao — icinis ninuca da icis, rom amiT bebos<br />
Seaba eJvani. dRes ara xval bebo, yvelasgan dafarulad, an Tafls gadautans<br />
— gozinayi gaakeTeo, an badags da Taviseburad etyvis — badagi mainc ver Seinaxe,<br />
erT dReSi rom iciT yvelafris mucelSi Cayrao, albaT arian erT sicilSi,<br />
mujlugunebis wakvraSi da ninucas locva-kurTxevac iqvea — mravali<br />
axali weliwadi gagiTenos RmerTmao.<br />
da mainc, wamosvlis win, ninuca kvlav gamoedevneba bebos da kvlav hkiTxavs,<br />
rodis ajobebs Roris dakvla, saSobaod Tu saaxalwlodo.<br />
bolos mainc saSobaod daklaven.<br />
TiTqos gangebo, Tandilas Rori, rogorc ki xelsa staceben, mTeli soflis<br />
gasagonad Wyivis, qveyanas uxmobs — miSveleTo.<br />
da Tandilasac uxaria, mTel sofels esmis, — Tandilac Rorsa klavs...<br />
swored saSobaod movida didi Tovli.<br />
Cven amas zogjer `namdvil Tovls~ veZaxiT, uxvs, erTbaSad mosuls, mTel<br />
aremares rom gadaaTeTrebs.<br />
82
Soba-dReSi qristes Soba igulisxmeba, ocdaxuTi dekemberi Zveli stiliT<br />
da dekembers xom qristeSobis Tvec hqvia Zveleburad.<br />
didi zeimis dRe iyo.<br />
mTeli saqristianos zeimi.<br />
yrma iesos Soba beTlemSi sagangebod aRiniSneboda yvelgan, da cxadia,<br />
Zvel saqarTveloSic, rogorc ZvelTaZvel saqristiano qveyanaSi.<br />
**<br />
modiT, Cven Tovlis mosvla vnaxoT.<br />
aki ise dado, rom verc SevavleT Tvali, ZilSi viyaviT wasulebi. gaTenda<br />
da TeTrad iyo mTeli sofeli gadalesili, xo, axla isev nel-nela wamovida<br />
fantelebi da ha, xvavianadac daiwyo bardna. Sinidan ukve simRera gamodis, Cven<br />
ki cota movcildeT saxl-kars da soflis iqiT gavixedoT. ra msxvili faniteelebia,<br />
TiTqos bebos daCeCili matylis fTilebiao, ra uTvalavi, ra xvavrieli!<br />
Camodis cidan da bolo ar uCans, Savad mzirali saxlebisa da xeebis fonze es<br />
TeTrad dawinwkluli farda Tovlisa yvelafers zRapruli idumalebis samos-<br />
Si xvevs. ra siCume Camovarda! yurs Tu kargad miapyrob, mxolod fatelebis<br />
SrialiRa ismis. simRerac miwyda. aRarc culs akakunebs vinme, aRarc xbo gasZaxis<br />
dedas, aRarc WiSkari Wrialebs: nuTu mTeli sofeli mxolod imitom garindula,<br />
rom bunebis am saocari da idumali naxatiT sulSi CaRvrili naTeli samaradisod<br />
dairCinos da Tqvas: movedi da ra ar minaxavs, marto is rad Rirda,<br />
TeTrad rom bardnida, me ki videqi da garinduli vusmendi fantelebis Srialso.<br />
amieridan, roca ki zamTari gagvaxsendeba, roca ki zamTari mogvenatreba,<br />
Tvalwin swored es suraTi SemogvanaTebs: Savi saxlebisa da xeebis win TeTrad<br />
dawinwkluli Tovlis farda...<br />
**<br />
Sobas mohyveba axali weli... xalxi galaRdeba. moxSirdeba qeifi. misvlamosvla.<br />
zamTaria da saqme ara aqvT, da rogorc vaJa-fSavela ityvis, sisxli<br />
afuvdeba ZarRvebSi. gaadvildeba muStis xmareba, Camovardeba SuRli, SeZuleba...<br />
magramo, ambobs aqve mwerali, aman SeiZleba bevri-bevri didmarxvamde gastanoso.<br />
didmarxvaSi ki... didmarxvaSi Serigeba unda moxdes usaTuod, manam ar Serigdebian,<br />
ziareba, wminda saidumlo arc erTs maSfoTars ar ergeba.~ sofels mtkiced<br />
axsovs jer kidev Zvirfasi sityva ieso qoristesi: `ukeTu Seswirvide Sesawiravsa<br />
sakurTxevelsa zeda da mun mogexsenos Sen, rameTu Zma Seni gulZvir<br />
raimea Senzed, dauteve Sesawiravi igi sakurTxevelsa zeda, warved da daege<br />
pirvelad Zmasa Sensa, moved da Seswire Sesawiravi igi~.<br />
mainc ras ambobs es Segoneba? imas, rom Soba-axalweliwadi, didmarxva da<br />
TviT mTeli zamTari fiqris dro yofila, sakuTar sulSi CaRrmavebis dro da,<br />
rac mTavaria, moyvareze, anu sxvaze fiqris droc. Tu vinmesTvis, nebiT Tu uneburad<br />
guli gitkenia, zamTris grZeli Rameebi da Tovliani dReebi axla imas<br />
CagCurCuleben, rom droze mixvide moyvasTan, xeli gauwodo da uTxra, rom yvelaferi,<br />
ramac guli atkina, daiviwyos, samudamod gaatanos am Tovls da am zam-<br />
Tars. Tu es ar moxda, maSin TqvenTvis zamTars amaod Cauvlia, maSin zamTari<br />
fiqrisa ara yofila da aRarc zamTari eTqmis.<br />
bednieri dRea axalwlis dRe. albaT, yvelaze bednieria im oTx droSi,<br />
erTma welma rom unda gaiaros. saaxalwlod, ase gvgonia, mTeli wlis manZilze<br />
vemzadebiT. saamdReod gvinda yvelaferi, rac ki ram kargi gagvaCnia: saaxalwlod<br />
yvelaze Tvaladi xili yvelaze Zvirfas megobrebs, naTesavebs da moyvrebs.<br />
axal wlamde xels arafers gaxlebinebTo, — imuqreboda dideda, arc<br />
sxvenSi gviSvebda, arc kidobans gvakarebda da aha, es axali welic modis...<br />
didedam sxvenze kibe miidga. sxvenis viwro asaZromi didis ambiT axsna da<br />
dideda maRla apirebs asvlas. aqedan mama wamodga, iqidan deda, rZlebmac xma<br />
amoiRes, aba rogor iqneba, dedi, zemoT Seni asvla, an fexi dagicdes, an im sibneleSi<br />
sadme waiqce, Cven ar gvendobi, Cven Senze naklebad gadavarCevT gadasar-<br />
Cevso? magram dideda yurs aravis ugdebs... papa icinis miuSviT, ar iciT, ra Ta-<br />
83
visnaTqvamaa, magas ra waaqcevs, mTeli sxveni xuTi TiTiviT iciso. didedac ufro<br />
jiutobs, ratom maSin ar damiSaleT asvla, jagnebi da xili rom amqonda,<br />
ratom dabinavebaSi ar iyaviT marjveni, Camotana yvelas SegiZliaTo, rTvelSi<br />
yvelani xalisianebi xarT, Toxis aReba gezarebaTo. magram aravis araferi<br />
swyins, yvelam icis, dideda dRes Zalze karg gunebazea d xumrobs. esec rom ar<br />
iyos, axal wels wyena rogor SeiZleba, axali weli wyenis daviwyebis, Rimilisa<br />
da alersis droa.<br />
sxvenSi asvla didedasaTvis `rTvelia~, rTveliviT gansakuTrebuli da<br />
sazeimo. yvelani, didian-patarianad, vCumdebiT, raki viciT, rom dideda, rogorc<br />
ki sxvenis idumal sibneleSi gauCinardeba, maSinve CamogvZaxebs, aba, Tqvenc amodiT,<br />
biWeboo. `biWebi~ Cvena varT, SviliSvilebi, swored isini, visac didedam<br />
sxvenis gaqurdvaze mogviswro da ise Segvarcxvina, ukuRma ar Segvsva virze da<br />
sofelze ar Camogvatara, Torem arc araferi dagvaklo. asec icodnen uwin, Tu<br />
vinme rames daaSavebda, Sesarcxvenad da Tavlafdasasxmelad virze Sesvamdnen<br />
da uban-uban Camoatarebdnen. magram, etyoba, Cveni celqoba mainc mxolod celqoba<br />
iyo da amodena Sercxvenad ar Rirda.<br />
Cvenc avfrinavT kibeze da maSinve vuCinardebiT bnel, xaxadaRebul sxven-<br />
Si.<br />
iq ki isev samoTxea, Tumca sibneliT bnela, zamTris Rrubliani dRis Ca-<br />
Ramebuli naTeli erTi bewo sarkmlidan, viwro saCiteebidan da sayvavis RriWoebidan<br />
sxvenSi Zlivs aRwevs. dideda asanTs iRebs da xelis faTuroiT `lampas~<br />
eZebs. gakravs asanTs da lampis ali avardeba. mkrTal, yviTel naTelze ufro<br />
CayviTldebian msxlebi da vaSlebi, komSebi da yurZnis jagnebi. dideda dgas da<br />
Tavis samflobelos amayad gadascqeris. TvalebiT ealerseba. mere iRebs kalaTs<br />
da iwyebs yvelaze ufro Tvalmisasvleli xilis SerCevas...<br />
qvemodan raRacas amogvZaxian.<br />
xan erTi biZa, xan more, xan erTi Zalo, xan meore, Tavs amohyofen sxvenSi<br />
da raRacas amboben. magram Cven aravis vusmenT, Cven pasuxs ar viZleviT. Cven gaamayebulni<br />
varT, rogorc amodena simdidris, anu saocnebo sxvenis baton-patronni.<br />
ase gvgonia am sxveniT moxda dasruleba erTi didi <strong>weliwadis</strong>a. es iyo<br />
yvelaferi da mosaxdeni moxda, am dRes velodiT, sxvenSi modioda yvelaferi,<br />
rasac gazafxulidan Semodgomamde Cveni fiqri eltvoda, sxvenze vocnebobdiT,<br />
Cvenc da aha, aqa varT! aqa varT rogorc qurdebi ki ara, rogorc baton-patronni<br />
yvelafrisa, aq aris dideda da Cven is gamorCeuli xalxi varT, visac didedam<br />
misca neba am yvelasagan gamorCeul wuTebSi aq iyos. ra kargi yofila zam-<br />
Tari!<br />
ra kargi yofila sxveni!<br />
netav sul zamTari iyos...<br />
magram dideda Tavis saqmes moimTavrebs, Cven raRacas dagvavalebs da<br />
amiT erTbaSad gvagrZnobinebs, rom sul zamTari ver iqneba da sul sxvenSi<br />
yofnac qarafSutobaa da meti araferi.<br />
sxvens rom movaTavebT, axla maranSi SevdivarT.<br />
iq kidobani gvelis, CurCxelebiT, CamiCiTa da CirebiT savse kidobani. dideda<br />
iqac win migviZRvis, mere Cven mivyvebiT, Cvens ukan qalebi modian, oRond<br />
cota moSorebiT, cota Soriaxlos. dideda kidobanTan Cerdeba, qalebs gadmoxedavs,<br />
ras SemogvcqeriT, saqme dailiao, ramdeni ramaa saaxalwlod mosaswrebi,<br />
wadiT, mixedeTo da qalebic krZalviT daiSlebian.<br />
dideda winsafris jibeSi iqeqeba, bolos didis ambiT amoiRebs Zvelebur<br />
gasaRebs (es sapatio gasaRebi mxolod didedas abaria) da kidobnis xvrelSi<br />
uyris.<br />
kidobani zrialiT iReba.<br />
aha, saocrebav!<br />
marTla ra yofila es axali weli... kidev kargi, didedas davujereT da<br />
axal wels davucadeT, ase rom ara, amas xom Cveni TvaliT vera vnaxavdiT, es<br />
84
damaTrobeli suni badagisa da xilisa xom mTeli cxovreba ver gagvyveboda sagzlad...<br />
qalebi saToneSi gasulan.<br />
saaxalwlod SoTebi da lavaSebi cxveba.<br />
nazuqis comi Cakvras elis. cotac da xilis da badagis surnelebas nazuqis<br />
sunic SeerTvis.<br />
magram es vin arian, Tonis kedlebze rom gamoukravT da iqidan Semogvcqerian?<br />
basila!<br />
xelgaSlili gvilocavs axal wels.<br />
gabotila.<br />
CamiCisagan gakeTebul Tvalebs gvipaWunebs.<br />
guTnebi, waldebi, culebi, barebi...<br />
Sroma rom dagvebedos imitom...<br />
jara, TiTistari... — es, etyoba, gogoebisTvis cxveba...<br />
da ai, dadga axalwlis Rame. puri ukve gamocxva. nazuqebi da qadebic<br />
mzad aris. Tvalebs aWyets `basila~, puris xmlebi da TiTstarebi xonCaze dabrZanebulan.<br />
buxarSi SeSa ufro saamod tkacunobs da oTaxsac ufro aCiraRdnebs.<br />
mamam marnidan axladamoRebuli Rvino amoitana. bebom kedelze yurZnis<br />
jagani, Cxebi da akidoebi Camokida. erTi gorgomiWela CurCxelac buxris Tavze<br />
Camokonwialda da sufrazec saamod Carigdnen vaSlebi da msxlebi, broweulebi<br />
da Cirebi. da iqve, imaT Soris gamoCnda tyidan Camosuli Camuqebuli da Catkbilebuli<br />
zRmartli. es ra yofila axali weliwadi, ramodena xili daxvavda da<br />
Tanac ra lamazad arigebul-Carigebuli!<br />
magram is, rac yvelaze mTavaria, jer axla keTdeba. deda RumelTan trialebs<br />
da oTaxSi imgvari suni dgas, rac mxolod axal wels SeiZleba igrZno,<br />
— mduRare Taflis suni. nigozi ukve dauWriaT da Txilis gulebic TeTrad<br />
RadRadeben. Tafli rom kargad daduRdeba, am nigozs TaflSi Cayrian da, kargad<br />
rom moSuSdeba, ficarze daageben. netavi SeiZlebodes axlave xelis Cavleba<br />
im raRac gozinayisa, mTeli weliwadi rom gvpirdeba deda. an TaflSi moxaluli<br />
Txili gvagema manam, vidre axali weli marTla movidodes... magram dedamac<br />
rom moadunos sifxizle, mainc verafers gavxdebiT. viciT, TiTebi dagvefufqeba<br />
da dedac amitom ambobs arxeinad, netavi suli wasZlevdeT da xels waatandnen,<br />
mere naxon, rogor unda wuwkobao.<br />
ex. rad gvinda gozinayis tyuilad cqera, sul erTia, axali weli axali<br />
welia da jer gozinays TiTsac ver davakarebT. isev is gvirCevnia, gavigoT, mama<br />
ras akeTebs, ra saqme wamoiwyo imgvari, rom zedac ar gviyurebs. ai, wamodga da<br />
walosTan mivida. farda gadaswia da Seixeda, netavi ras eZebs im waloSi? iseTi<br />
ra Seunaxavs, Cven rom ar viciT?<br />
viciT, rogor ar viciT...<br />
Tofi!<br />
swored Tofia is, ris gamoc aqamde walos axlosac ver vekarebodiT,<br />
radgan bebom Tqva, Tofi imgvari ram aris, erTxel eSmakic dateniso. ver gavigeT,<br />
ra gviTxario, — vuTxariT maSin bebos da manac, rogorc icis, dabejiTebiT<br />
agvixsna: datenil Tofs, Svilo, mamaTqveni waloSi ar Seinaxavs, magram vai<br />
Tu eSmakma datena, Tqven ki Caxmaxs TiTi gamosdoT da gagivardeTo? eSmaki sad<br />
ari? waloSi ra unda eSmaks, magram mainc veridebiT walos, cduneba icocxleT,<br />
didia, magram iqiT gaxedvac ar gvinda.<br />
mamas gamoaqvs Tofi, samfexa skamze Camojdeba da jer gadaxsnis, gadaatrial-gadmoatrialebs,<br />
mere Cvrebs moimarjvebs da Tofis gawmendas iwyebs...<br />
gulmodgined, CakirkitebiT wmends mama Tofs. aiRebs da isev gadaxedavs lulas.<br />
papa icinis, ra balRiviT ealersebi, romeli monadire Sena xar, erTxel gaisvri<br />
da mermis axal wlamde aRarc dagWirdebao, mamac ujerebs papas, erTxel kidev<br />
gaxedavs, aiRebs or msxvil tyvias, lulaSi Cadebs, Tofs gaasworebs, miixed-moixedavs,<br />
miva da zed taxtis Tavze, xaliCaSi CarWobil lursmanze Camohkidebs.<br />
85
Cven vdgevarT da Tofs SevcqeriT.<br />
aba, mixedeT Tqvens saqmesao, — Tavze xels gadagvisvams mama da meti ra-<br />
Ra dagvrCenia, Tvals vaSorebT im saidumloebiT savse Tofs, oRond is aRar viciT,<br />
Cveni saqme ra aris am axalwlis Rames da ras unda mivxedoT.<br />
modiT, Cveni kata — taso vaTamaSoT.<br />
taso gaberili zis da Tavsac ar gviyadrebs, etyoba, isic saaxalwlo<br />
fiqrebSia CaZiruli.<br />
modiT, gareT gavixedoT, vin icis gareT ra xdeba.<br />
gareT civa da viciT, rom ar gagviSveben.<br />
biWos, axla ki raRaca moxdeba:<br />
WiSkarTan viRaca iZaxis,<br />
_ ojaxiSvilebo!<br />
axali weli gvestumra! — davZaxiT Cven da sixarulisagan lamis davluri<br />
davuaroT.<br />
— axali weli ki ara, is ar gindaT, — CurCulebs bebo da gareT ixedeba, —<br />
vici, vinc iqneba...<br />
— jangira iqneba, loTi, — ambobs papa da mamas Sescinis, aba Sen ici, Seni Zmakacia<br />
da aqeifeo.<br />
kari iReba da oTaxSi marTla jangira Zia Semodis. kunapetiviT Savi, wvermoSvebuli,<br />
alewili da TvaldaWyetili.<br />
— mama ucinis — rac ar unda iyos, stumaria.<br />
dedasac eRimeba.<br />
papa Tavs Rirseulad ukravs.<br />
bebo civad esalmeba da axic aris, — ra dros mosvla iyo (SemoeRetebao — ityvis<br />
mere bebo, roca jangira Zia bolos da bolos moifiqrebs da Sin wava), ar<br />
icis, rom axal wels yvela Tavis ojaxSi unda Sexvdeso, sanam axali weli ar<br />
SemobrZandeba, arc Wiqis aweva SeiZlebao. romeli axali weli marTla eg loTi<br />
myavs, rom Tavze dagvadgao.<br />
jangira alewila, ojaxs gaumarjoso, — sWeqs da xelSi ki araferi uWiravs. bebom<br />
icis, rom am `arafersac~ jangira male moinaklisebs, ityvis, es ra ojaxia<br />
Tu erT Wiqas mainc ar damalevinebTo da marTlac ase xdeba: jangira sWeqs da<br />
bebo ukve xmamaRla buzRunebs, morCa, am weliwadSi veRar gavixarebT; Tu droze<br />
ar daaCqara gzas baraqa da mekvled dagvijda, ukuRmarTi weliwadi dagvidgebao.<br />
papas ecodeba jangira da Rvinos usxams.<br />
jangira sadRegrZelos iwyebs: erTi, isao, im mTisao, am barisao, rac ram baraqaao,<br />
keTili guli maq, gana ukeTuri varo...<br />
bebo uCxubeba, ra yaWiviT gaabi, dacale da Sen gzas ewie, axalma welma aq ar<br />
mogiswros, ojaxSi unda Sexvde, TaobiTve egre Tqmulao.<br />
ojaxSi ra mindao? — brazobs jangira, — aq ra, Cemi ojaxi ar ario? maS visiao?<br />
bebo icinis, — Senia, swored Seniao da jangiras nazuqs awvdis. jangira axla<br />
erTbaSad `mravalJamiers~ daaquxebs. bans arvin aZlevs da Cven gadmogvxedavs,<br />
CvenRa varT imisi ukanaskneli imedi, — aba balRebo, axali welia, bani dasZaxeT,<br />
— bdRvinavs da Cvenc sicils veRar vikavebT. ratomac ara? Tu jangira Zias<br />
egre unda, Cvenc davWeqoT `mravalJamieri~, mamac agvyveba, dedac da papac...<br />
bebo? bebos dana pirs ar uxsnis.<br />
Cvenc SaSvebiviT vaRebT pirs da `mravalJamiers~ davZaxiT. jangira bans dagvbRavis.<br />
bebo sul cecxldeba, jangiras saxeloze eWideba, magisTana mravalJamieri<br />
marto simTvraleSi gamoadgebaTo, Cvenze eubneba da jangira erTbaSad<br />
Cacxreba:<br />
— gana isa... naTlided...<br />
jangira CurCulebs... — keTili guliTao... sxvam raT unda damaswros Tqveni dalocvao...<br />
egre keTilad gvemSvidobeba, Tavs gvikravs da, karTan SeCerebuli,<br />
xmamaRla ambobs:<br />
— mTel sofelSi, Cemze adre Tofs veravin gaisvris:<br />
86
— isev siCume Camodgeba da ukanasknelad dasWeqs jangirac:<br />
— raT unda gaisrolos? axali weliwadi Cemia!<br />
— jangira midis.<br />
— mama acilebs da Sin siciliT brundeba...<br />
— axla yvelani icinian.<br />
— cota xanic da soflis Tavze gadaiquxebs jangiras Tofi.<br />
— axali weli ki jer isev Sors ari.<br />
**<br />
axla Tqven axal weliwads naZvis xiT xvdebiT.<br />
`naZvis xe~ datvirTulia girliandebiT da brWyviala mosarTavebiT. yvelaferi<br />
anTia, yvelaferi elavs — `girCebic~, `msxlebic~, `vaSlebic~, `yurZnis mtevnebic~<br />
da, raRa Tqma unda, `varskvlavebic~. naZvis xe wina dRes, ufro sworad<br />
axali wlis mobrZanebis wina saaTebSi irTveba, raTa, roca saaTi Tormetjer<br />
dahkravs, yvelaferi erTbaSad aanTos da sazeimo elferi miiRos.<br />
uwin Cven ise gvegona, TiTqos yovelive amas tye gvigzavnida im namdvil naZvis<br />
xesTan erTad, romelsac namdvili wiwvebi hqonda da sunic naZvisa asdioda.<br />
gvqonda ki sofelSi naZvis xe?<br />
iyo ki maSin amdeni bryWviala mosarTavi da girliandi?<br />
ara yofila.<br />
da saaxalwlodac isev bunebis imedada vrCebodiT:<br />
idga tyidan Camotanili naZvi.<br />
totebze ekida namdvili msxlebi da vaSlebi, namdvili CurCxelebi...…<br />
aqa-iq TeTrad moCanda bamba (viTomda Tovliao).<br />
da enTo oriode pawia sanTeli.<br />
Cven esec gvixaroda da gvjeroda, rom yovelive tyidan iyo gamogzavnili mekvle<br />
papas mier. mniSvneloba ara hqoda imas, rom naZvis totebze Camokidebul<br />
xilsac vcnobdiT, mTavari iyo dajereba, mTavari iyo TamaSi saaxalwlo warmodgenisa.<br />
unda dagvejerebina mekvle papac da mis mier xurjiniT gamogzavnili<br />
nobaTic. unda CavbmuliyaviT TamaSSi, romelic sagangebod, swored CvenTvis wamoewyoT<br />
dedas, mamas, papas, bebos da SeTqmulebiviT garigebodnen im viRac uxilav<br />
mekvles, romelic axla, am siciveSi, sadRac daTovlil tyeSi iyo da mTvares<br />
Sescqeroda, raTa droze dasdgomoda gzas da zustad saaxalwlod moeRwia<br />
Cvenamde.<br />
nela gadioda dro...<br />
jer SuaRame ar iqneboda damdgari, rom mama kedlidan gadmoiRebda im Tofs,<br />
axalwlis Sesaxvedrad kargad rom gawminda. axla, oTaxis kuTxeSi mdgari,<br />
eloda raRacas, raRa raRacas, axali weli unda mosuliyo da swored axal<br />
wels eloda Tavisi datenili TofiT. mere ufro da ufro mouTmenloba ipyrobda<br />
da waramara saaTs Sescqeroda, Zvelebur, gugulis saaTs da Cvenc arasodes<br />
ase mouTmenlad ar davlodebivarT im patara guguls, romelic ha da ha, unda<br />
gamovardniliyo sarkmlidan da daeZaxa: `gugu!~<br />
aha, gamoxta, aha, daiZaxa!<br />
mama gadis saxlis aivanze da Tofs isvris. griali Tofisa mTel im aremares<br />
SesZravs, sofelze gadaivlis da, TiTqos niSani miscao, mamas Tofs mTeli ubnis<br />
meTofeni uerTdebian. Tofs yvela isvris, mdidaric da Raribic, didi jalabis<br />
patronnic da martoxelanic. ojaxma Tofi aucileblad unda gaisrolos,<br />
avi sulebi daafrTxos, axal wels kari gauRos da mSvidobiani mosvla usurvos.<br />
maxsovs es griali Tofebisa. es CaxaCuxi. es mkrTali naTeli, yoveli saxlis<br />
Tu qoxis sarkmlidan rom gamokrToda da sawyali petre uRaribesi, uqoneli,<br />
mudam raRacis momCivani da momlodine, Tofic ki rom ar gaaCnda avi sulebis<br />
dasafrTxobad da Tavis erTi bewo saCexSi gadmomdgari, mTeli ubnis Tofebis<br />
xmas yviriliT uerTdeboda: `ehe-heee!~ gasZaxoda sibneles petre da Tan<br />
cols uxmobda, gareT gamodi, vera xedav, modis axali weli zaTqiTa da grgvinviTo,<br />
mivexmauroT, miveferoT, iqneba rac Zvelma ar gaimeta, aman mainc gaimetoso.<br />
petres coli — ninuca qmars rom eCxubeboda, Sin Semo, kaco, ra turasaviT<br />
87
gahkivi, Tu kaci xar, Tofi gaisrole, Tu ara da daircxvine mainc, Seni yviriliT<br />
axali weli sul ar daafrTxo, gverdiT ise ar Cagviaros, Cveni saxlisken<br />
piric ar moabrunoso. es vicodiT yvelam. es yvirilic yvelas gagvegona. is sityvebic<br />
wlidan wlamde meordeboda. amitom iyo, rom erT did tyvias mama lula-<br />
Si Cadebda, Caxmaxs Seayenebda, RimiliT gaswevda petres saxlisken, avidoda mis<br />
aivanze da petres aivnidanac daiquxebda Tofi! amitom iyo, rom axalwlis dilas,<br />
bebo, tabakze dawyobili nairnairi nugbariT, pirdapir ninucas qoxisken<br />
gaswevda (didi daqaloba hqondaT), axal wels miulocavda da karga xanic dar-<br />
Ceboda... ras akeTebdnen iq? qeifobdnen — Rvinos wrupavdnen Tu bebos miwvdil<br />
xils miirTmevdnen? an iqneb tirodnen kidec? — es aravin icoda. arc Cven da<br />
arc TviT petrem, romelic, aseT dros, Tavis mxriv aucileblad Cveni ojaxis<br />
stumari iyo.<br />
win gaviWeriT.<br />
petres ojaxis sacodaobam dagvaviwya axalwlis Ramis zar-zeimi, romelic nelnela<br />
miwyda. Tofebi daicala. eSmakeuli dafrTxa da axalma welma, ise, rom<br />
ezo oTxiv kuTxiv xsnili hqonda, Cvens ojaxSi Semoabija. iqiT, did darbazSi,<br />
magidas Semousxdnen deda, mama, bebo, papa da Wabuki biWebi. yvelani Sin arian,<br />
mTeli jalabi. axal wels yvela Tavis ojaxSia, stumrianoba mere iwyeba. axla<br />
xmadabla laparakoben, nel-nela wrupaven Rvinos (saxvaliod Tavs inaxaven), Seeqcevian<br />
saWmels da tkbileuls, Cven ki am sazeimo siCumeSi ukve Tvlema gvereva.<br />
axali weli ki movida, magram jer ar mosula mekvle. jer ar daukakunebia<br />
saxlis karze...<br />
es xval moxdeba, dilaadrianad...<br />
meore diliT — swored mekvles Zaxilze viRviZebT.<br />
mekvle vin gveyolebao, mTeli wina dReebi axali wlisa, amaze iyo laparaki.<br />
ai, SarSan ro mekvle gvyavda, kargi fexi hqonda, mosavalic kargi movida da<br />
arc vinme gamogvclia xelidano...<br />
arc ro avad gamxdara vinmeo?<br />
vin iyo SarSan mekvleo?<br />
vina da CvenebianT patara biWi, — giorgio...<br />
maS raRa gvaq saZebni, isev CvenebianT vuTxraT, dilaadrianad gamoawyon da gamogzavnono.<br />
axla swored es giorgi dgas Ria karTan gaRimebuli.<br />
jer garedan dauZaxia: ojaxiSvileboo!<br />
mere, kari rom gauRes — `Semovdgi fexi, gwyalobdeT RmerTio!~ (rogorc daariges).<br />
amasobaSi Cvenc wamovcvivdiT loginidan da mekvles garSemo SemovexvieT.<br />
mekvlemac aiRo da tkbileuli Camogviriga.<br />
(sxva dros, vici, ar gaimetebda).<br />
bolos TviTonac taxtze daabrZanes. garSemo sul nair-nairi tkbileuli Semoudges<br />
da swored maSina Tqva Cvenma mekvlem giorgim is, rac sxvebma ki daijeres<br />
(sxvebi icinodnen), magram Cven ara: gindaT Tu ara, axali weli me varo.<br />
Sena xar, maS vinao? — isev icinodnen Cvenebi. yvelaze ufro ki bebo icinoda<br />
da taxtze dabrZanebul giorgis dasZaxoda, biWo, nu farTxaleb, darbaislurad<br />
ijeqi, Tore wels kruxic ifarTxalebs da kvercxebs sul dagvimtvrevso. Cven<br />
xom metic ar gvindoda da axla am `kruxma~ gagvagiJa. Tanac iman, rom giorgi<br />
marTla giorgi iyo, Cveni mekvle da axali weli varo, tyuilad iCemebeda. da<br />
aravin icis, saqme riTi damTavrdeboda, Tu ara isev Cveni bebo, SuaSi rom Cagvidga,<br />
gagvaSvela da gviTxra: ra gaCxubebT, ai, mec gagimzadeT tkbileuli,<br />
Tqvenc wadiT mekvled, daabereT giorgiani da Tqvenc `axali weli~ iqnebiTo.<br />
amis Tqmaze yvelani Jivil-xiviliT wamovcvivdiT da, roca bebom patara, TeTrtilogadafarebuli<br />
xonCebi saTiTaod dagvaWerina, mezoblebisa da moyvrebis<br />
gzas gavudeqiT.<br />
raRa gzas, gadaviareT ezo, gadavWeriT orRobe da Cvenc daviZaxeT:<br />
— ojaxiSvilebo!<br />
maSinve gamogvegebnen.<br />
88
gaivlis dReebi da Cven isev axali wliT viqnebiT gabruebulni.<br />
axali wlis sixaruli sxva yvelafers dagvaviwyebs. SeiZleba isic ki gvegonos,<br />
rom am qveynad mxolod sixaruli sufevs. uzrunvelyofa da udardeloba mogve-<br />
Zaleba. aki vinatreT, kidec, netav sul axali weli iyoso... magram am sixarulSi<br />
Turme ramdeni ram gamogvrCa. Cven gugulis Zaxils velodiT da marto imis fiqrSi<br />
viyaviT, rodis aiRebda mama Tofs da aivanze rodis gavidoda. mere Cvenc<br />
gavcvivdiT da vusmendiT, ra baTqa-buTqi ismoda zamTris mokrialebul civ,<br />
mTvarian RameSi da sul dagvaviwyda papa da bebo, romelnic am dros buxarTan<br />
isxdnen da axali wlis mosvlas xmis amouReblad elodnen. netavi raze fiqrobdnen,<br />
netavi rad iyvnen daRonebulebi? ras niSnavda maTTvis Zvelis gacileba?<br />
ras elodnen axlisagan? rad dauZaxaT dedam, Tqvenc gamodiT, naxeT, ra ambavia<br />
aRa mahmad-xanis Semosevas hgavso, — magram isini arc ki wamomdgaran, kvlav uZravad<br />
isxdnen erTmaneTis gverdiT, erTmaneTs mxarmibmulni da buxris cecxls<br />
Cascqerodnen. ras eubnebodaT iseTs es buxris cecxli, vidre Tofis xmauri da<br />
yiJina etyodaT?<br />
es axali wlis sevdaa.<br />
amas Tqven jer ver mixvdebiT.<br />
saamisod cxovrebis grZeli gza unda gaiaroT da siberis moaxloeba igrZnoT.<br />
amTaviTve ki cudi ar iqneba, gaxsovdeT: axali wlis sixarulis gverdiT arsebobs<br />
axali wlis sevda. am sevdas, Tqvengan dafarulad atareben papebi da bebiebi.<br />
Tqven am sevdisagan jer Sorsa xarT, Tqven jer gareT gadiT...<br />
gareT zamTris mziani dRea. aq aTasgvari mxiaruleba gvelis...<br />
* * *<br />
zamTris `mTavari saqme~ gundaobaa. gundaoba xelCarTuli brZolaa. brZolis<br />
vels gamarjvebuli is tovebs, vinc bevri mowinaaRmdege gaxvia TeTr TovlSi.<br />
magram yvelaze ufro is gundaoba hgoniaT vaJkacuri, aTiode biWi rom moiyris<br />
Tavs da gogoebs Causafrdeba. am dros, Tu marTla vaJkaci xar, gunda wyliT ar<br />
unda daasvelo, zedmetad ar unda gaamagro, rom gogos araferi avno. gunda<br />
msubuqi unda iyos da msubuqad moefinos imas, visac amdeni xania gulis fancqaliT<br />
elodi. ra Tqma unda, yiJinas rom dascem, mofrTxilebazec Znelad ifiqreb,<br />
magram sircxvili ar agcdeba, Tu Seni rCeuli Sin atirebuli mivida da<br />
Zmebs SesCivla, damilurja loyao. gundis saxeSi mortyma rogor SeiZleba! gunda<br />
marTla brZola ki ar gaxlavT, xumrobaa, gasarTobi da mxiaruli xumroba.<br />
magram zamTris mravalgvar gasarTobSi gundaobac male mogwyindeba.<br />
cigaoba ki sul sxvaa, — mouwyinari da ufro amyoli.<br />
ciga Seni xeliT unda gaakeTo: ori swori msxvili ficari aiRo, Ziri gluvad<br />
gausufTao da wverebic imgvarad aumrgvalo, rom TovlSi cxviriT ar wavides.<br />
mere zemodan Txeli ficrebi daakra, saxeluradac erTi Tasma Seaba da cigac<br />
mzad aris. sacigao adgili xom viciT. SarSanac iq vcigaobdiT, SarSanwinac da<br />
imis winac. sacigao adgili Cveni ferdobia, Sua ubanSi, an ubnis TavSi. yvela<br />
ubans Tavisi ferdobi aqvs da cigaobac iq imarTeba. aris Sejibri, zemodan daSveba,<br />
kotriali, TovlSi amosvra, dajaxeba, vin wina da vin ukana! daeSvebi, mihqrixar<br />
da zamTris civi haeri saxeSi gcems TiTqos gagwkeplao. amasac arafrad<br />
agdeb da ase ggonia, haerSi mivfrinav an meranze gadamjdari velze mivqrivaro.<br />
bolos CaeSvebi xramisken da amokotrialdebi.<br />
axla ar ginda isev zemoT asvla? fexebi TiTqos aRar gemorCileba. es cigac<br />
aRar mogdevs, magram yvelani zemoT midian da Senc, meti ra gza gaqvs, sxvebs<br />
xom ar CamorCebi, unda waxvide.<br />
mere yvelaferi isev Tavidan iwyeba.<br />
Soriaxlos gogonebi dganan da Semogcqerian. ici, rom arc imaTTvis aris sulerTi,<br />
vin win iqneba da vin ukan. ici, rom imaTac hyavT TavianTi rCeulebi da<br />
am rCeulTa Soris ar SeiZleba Senc ar iyo...<br />
magram is ra wamomarTula zed gzis piras? vin dadga, vin gamoZerwa, rogora<br />
hgavs kacsa... kacia da arc ari kaci...<br />
Tovlis kaci!<br />
89
yvelani gavrbivarT da Tovlis, kacs garSemo vexveviT, vaTvalierebT, gvinda<br />
rom namdvil kacsa hgavdes. is ki namdvilic ari da arc ari namdvili. viRacas<br />
Tovlis didi `qva~ upovia da kaci iqidan gamouZerwavs. `qvis~ mopoveba ki ar<br />
aris Zneli. aiRe patara gunda Tovlisa, cota Seamagre, mere miagde Tovlze da<br />
daiwye agoreba am gundisa. agorebuli gunda, rac axal da axal Tovlis fenas<br />
ikravs, Sens Tvalwin diddeba da male ise mZimdeba, erTi aRar eyofi, Tu sxvac<br />
ar mogveSvela, amodena Tovls Zvrasac veRar uzam. mere is `sxvebic~ modian da<br />
nel-nela, xvneSiT mogoravs es Cveni burTi Tovlian vakeze, vidre mTlad ar<br />
damZimdeba, qvasaviT ar Camkvrivdeba da vidre Sesafer adgils ar movuZebniT. es<br />
adgili ki aucileblad gamosaCeni unda iyos, sadac meti gamvlel-gamomvlelia.<br />
Cven Tovlis Zegls vdgamT, Zegls ki mudam sapatio adgili Sehferis.<br />
mere mova niCabiT ostati, `saWreTelsac~ moiyolebs da iwyeba Zerwva.<br />
jer zedmet Tovls CamovacilebT da am veeba gundas tanwerwetas gavxdiT. axla<br />
xelebi gvWirdeba da xelebsac gamovZerwavT. kacs xom Tavic unda hqondes da<br />
TavisaTvis, sxva, ufro momcro gundas avagorebT, axla saxe iZerweba. cxvirad<br />
an naZvis girCs mivabamT saxeze, an patara Tunuqis mils. Tvalebs naxSiriT Cavu-<br />
SavebT. naxSirisave eqneba warbebi. tuC-kbilsac naxSiris natexebiT gavuwyobT...<br />
raRa darCa? kacia da qudic aucileblad unda exuros. miT ufro, rom zamTaria,<br />
uqudod Sescivdeba kidec, gansakuTrebiT RamiT, roca mowmendil caze varskvlavebi<br />
dasxdebian da yinvac mouWers. da aha, qudic! viRaca Zirgavardnil,<br />
Jangian vedros moarbeninebs da Cvens Tovlis kacs Tavze axuravs. Jangiani eZaxe<br />
da mouxda kidec. dgas darbaislurad, doinjSemoyrili, cxvirabzekili, Tavisi<br />
`fafaxiT~ da darbaiseli kacisaTvis cota ar iyos Seufereblad ikriWeba.<br />
Cven garSemo davrbivarT da varT erT yofaSi.<br />
viRaca gundas isvris.<br />
viRaca Cxubobs, emand Tovlis kacs ar moartyaT, cxviri ar moaZroT, isedac<br />
didi dRe ar uweriao...<br />
marTlac, wamic ar gasula da viRacis gunda Tovlis kacs xels Camotexavs. `moqandake~<br />
jer nawyenia, mere aiRebs Tovls da xels isev miabams...<br />
da mainc, ratom ar uweria didi dRe? zamTari zamTaria, magram mzes mainc Tavisi<br />
gaaqvs. Cveni Tovlis kaci nel-nela dnobas iwyebs, jer yurebi daupataravdeba,<br />
mere Tavi, bolos sulac daileva da ai, maSin ki dgeba dro, rom gundebiT<br />
masac SeeTamamon da yvelaferi dasruldes...<br />
ras izam, amqveynad yvelafers Tavisi dasasruli aqvs.<br />
axla kakanaTi?<br />
kakanaTic zamTris TamaSia, magram gunda-cigasaviT uwyinari ki ara, cota ar<br />
iyos sevdiani. dasasruli aqvs sevdiani, rasac TamaSi arc eTqmis. kakanaTi nadirobaa,<br />
Citebze nadiroba. Citebi ki ufro metad is beRurebi arian, romlebic<br />
zamTrobiT ar gvRalatoben, sicives arafrad agdeben, CvenTan rCebian da Cven-<br />
Tan erTad elodebian gazafxulis mosvlas.<br />
Citebs lastsac ugeben. aiReben patara lasts da erT mxares joxs Seuyeneben.<br />
joxs qvemoT, wverze, grZeli kanafi aqvs gamobmuli. kanafis wveri Cven, Soriaxlos<br />
mimalulebs (sabZelSi, gomurSi, an saCexSi) gviWiravs. lastis qveS satyuaria<br />
mofenili — qeri an Svria, xorbali an simindi. beRurebs SiaT. zafxulSic<br />
sul saxlebis garSemo trialeben da zamTarSi xom lamis Sinac Semovidnen. rogorc<br />
ki Tvals mohkraven, lastis qveS sakenki `daviwyebiaTo~, jer frTxilad<br />
dazveraven midamos, mere lastTan moiyrian Tavs da sxvebsac mouxmoben. modiT,<br />
movgrovdeT, naxeT, ras mivageniTo. bolos yvelaze ufro guladni lastis qve-<br />
Sac SeZvrebian... jer davicadoT, jer bevrma moiyaros Tavi, jer bevri guladi<br />
mogrovdes... da roca lastis qveS marTla blomad moiyrian Tavs beRurebi, gamoswev<br />
kanafs da lasti qveS daiyolebs beRurebs. vinc gadarCa, gadarCa, erTba-<br />
Sad moswydnen miwas da gafrindnen. vinc lastma daitana...<br />
sastiki `TamaSia~.<br />
aki giTxariT, TamaSi arc eTqmis...<br />
`kakanaTi~ raRaa? amaze erTi moTxroba movisminoT iakob gogebaSvilis `bunebis<br />
karidan~. moTxrobas swored `kakanaTi~ hqvia:<br />
90
`Sua zamTaria. gareT sTovs da Zalian civa, magram me da Cveni patara biWi vasua<br />
am ambavs sruliadac arafrad ar vagdebT da boslis karTan atuzulni Zalian<br />
gul-modgineT vuyurebT erTs aTiode nabijze dagebuls kakanaTsa. kakana-<br />
Ti sruliad damalulia TovlSi, garda samiode puris marcvlisa, romelnic asxmulni<br />
arian da elian eSmaks beRura Citebsa... mofrindeba patara eSmaki Citi,<br />
dainaxavs marcvalsa, miva, Cahkravs, Cahkravs... kap... daecema kakanaTi da CaeWireba<br />
kiserSi rkali Cvens patara Cituniasa.<br />
Cven sul-ganabulebi vuyurebT kakanaTs patara WuWrutanidam.<br />
Citebma daiwyes kakanaTTan mogroveba. erTi maTgani gamogogda kidec kakanaTisken,<br />
aur-Cauara mas, ipovna mis axlo oriode puris marcvali da erTbaSad ylan-<br />
Wi gaadina. ai, daupirdapira kakanaTsac da... Cahkra erTi... Cven sixarulisagan<br />
yelSi sisxli mogvawva. gulma Zaga-Zugi dagviwyo.<br />
— `momeca!~ — iZaxis vasiko, — `momeca, sacaa daecema!~ da rac SeuZlian, iWyiteba<br />
WuWrutunaSi. magram am dros kakanaTis dacemis xmis magier moismis<br />
fr..r..r.. da Citebi aiSlebian. imaTma amSlelma, erTma viRacam, axmaxma, nabadSi<br />
gaxveulma kacma arxeinad Camoiara kakanaTisken, TiTqos aq araferiao,wamohkra<br />
kakanaTs Tavisi totyi fexebi da amoagdo Tovlidan.<br />
— `mogtydes kiseri, gagixmes fexebi!~ — misZaxis mas ukan gul-daTuTquli vasiko~.<br />
veraferi daiWires biWebma.<br />
xan vin SeuSalaT xeli, xan vin...<br />
`eg aris, kakanaTzed iare, Svilo kakanaTzed! eg gacxovrebs ai!~ — meubneba mamaCemi.<br />
— `ahyolixar mag giJ biWsa da mTeli dRe dasdevT Citebsa!~<br />
da raRa Tqma unda, rogorc yvela moTxrobas, rac ki iakob gogebaSvils `bunebis<br />
karSi~ Seutania, Tavisi mTavari saTqmeli, mohyveba. moTxrobis dasasruls<br />
patara gmiri ambobs:<br />
`da amitom, mamiCemis sityvebis Semdeg, vdgevar gaocebuli erTs alagas da vfiqrob,<br />
Tu raT aris Cemi amxanagi vasua giJi da kidev raRac saSinels `cxovrebazed~,<br />
romelsac mamaCemi magonebs yovel cis-mare dRe...~<br />
moTxroba TiTqos `Segonebis~ gareSe darCa, magram Cven mainc viciT, ras niSnavs<br />
kakanaTi, ratom aris vasiko `giJi~ da ras niSnavs sityva `cxovreba~...<br />
uWirs zamTarSi yovel suliers, — kacsac da pirutyvsac.<br />
vinc gaisarja da zafxuli mZime SromaSi gaatara, iman xo, Tavi zamTarSic SeiZleba<br />
gaitanos, misTvis zamTari sixarulis momgvrelic iqneba... magram visac<br />
cota sarCoRa darCa sazamTrod?<br />
magram Rimilis gareSe arc zamTari Caivlis. RimiliT gviyveba erTi igavi erTi<br />
ojaxis cxovrebaze... sizarmaciT iyo cnobili es ojaxi. mTeli zafxuli ise gaivlida,<br />
arafers inaRvlida zamTrisaTvis. erT xels ar gamoiRebda, marto fanduri,<br />
simRera da mxiaruleba uyvardaT. da swored maSin, pirvel Tovls rom Camohyrida,<br />
mTeli ojaxi damwkrivdeboda da pirs mindvrisaken izamda. sofelma<br />
winaswar icoda, raca xdeboda da siciliT misZaxoda, saiT gagiweviaT, romel<br />
moyvrebTan misdixarTo? maSin moixedavdnen mobuzulni, siciviT akankalebulni<br />
da ityodnen: batonian xodabunebSi mivdivarT, TavTavi unda avkrifoTo.<br />
TavTavis krefa ukve iciT, rac aris.<br />
SeiZleba am arakSi cota ram gazviadebuli iyos, cota ram sicilisaTvis mogonili,<br />
magram xelTupyar da zarmac ojaxs ki kargad gvixatavs.<br />
zamTarSi uWirT nadir-frinvelTac...<br />
roca mTa da tye, mdinare da Wala gadalesilia TovliT, roca yinvas gauTangavs<br />
yvelaferi, yoveli sulieri mainc adamianisken iswrafvis, adamianisgan<br />
elis xsnas.<br />
im wels didTovloba iyo, mTaSi yvelaferi gaqra, xis totebsac ki veRar mokvnetda<br />
suldgmuli da erTbaSad tyis binadarni soflisken daiZrnen.<br />
erTma iremma Tavisi sicocxle adamianis sindiss da adamianur bunebas miando.<br />
wamovida. gamohyva tyis bilikebs, gadmoiara mindvrebi da orRobeebi da wynarad,<br />
TiTqos guSinac aq iyoo, sofels moadga. swored iq gadmouxtnen xorcisa da<br />
91
sisxlis mwyurvali `vaJkacebi~ da erTmaneTSic ciloba atyda, vin dainaxa pivelad,<br />
vin Seaswro Tvali da pirveli tyviis uflebac vis hqonda.<br />
iremi ki modioda, rogorc ganwiruli, dinji, fexauCqarebeli da mTeli arsebiT<br />
soflis sibrZnes mindobili, yuradRebas aravis aqcevda.<br />
albaT am simSvidem ixsna igi aucilebeli sikvdilisagan.<br />
is moadga WiSkars da gaCerda, rogorc Cerdeba saRamo xans saZovridan mobrunebuli<br />
marCenali Zroxa.<br />
WiSkridan aseve auCqareblad gamovida papa, jer gaxevda `stumris~ danaxvaze, mere<br />
irems WiSkari gauRo.<br />
iremi ezoSi Sevida.<br />
papam, TiTqos guSinac am stumars umaspinZldebodao, sabZlidan gamoitana erTi<br />
iRlia Tiva da irems dauyara.<br />
iremma erTi gadaxeda WiSkarTan mdgar `vaJkacebs~ da Tivisken daixara.<br />
im wuTSi dedamiwaze is harmonia sufevda, razec ase ocnebobs vaJa-fSavelas<br />
Svlis nukri.<br />
TviTon tye, TviTon buneba indobs ki adamians?<br />
iqneb indobs kidec...<br />
wlebis win, mTis erT sofelSi, patara biWi daikarga. erTi kvira eZebes da versad<br />
ipoves. mere ZebnaSi mTeli qveyana Caeria. bolos miagnes. wiflis msxvil,<br />
xavsian totze ipoves miZinebuli.<br />
ram gadaarCina erTi kviriT dakarguli biWi?<br />
marto tyis xilma? wablma da maJalom, pantam da Sindma?<br />
iqneb mSobliurma tyem ver gaimeta Tavisi Svili...<br />
da, ginda Tu ara, unda daijero, rom im gzaabneul biWs Tavis sazrdos sTavazobdnen<br />
xeebi. nanas umRerdnen muxis da Telis foTlebi, amxnevebdnen mTis wyaroebi.<br />
iqve, axlos, darajad edgnen Svlebi da irmebi. Tu safrTxe eloda, Tavs<br />
dasZaxoda da aRviZebda Cxikvi. qednebi ki gzas aswavlidnen, Tavqve dahye mdinares<br />
da mdinare aucileblad barSi Cagiyvanso.<br />
magram biWi patara iyo da ar icoda xeebis, wyaroebis, frinvelebis ena. maT enas<br />
swavlobs sibrZneSi Sesuli mindia, raTa es sibrZne Cvenc gagviziaros, Tu, ra<br />
Tqma unda, movisurveT am sibrZnis gaziareba da Tu guldawyvetilni, an sulac<br />
gagulisebulni ar gavbrundiT Sinisaken imis gamo, rom is tyidan wamosuli<br />
iremi moxucma papam Seivrdoma da ar dagvaneba mosaklavad.<br />
* * *<br />
dRisiT Tovs. RamiT ca mokrialdeba da yinavs.<br />
magram cxovreba Tavisi gziT midis. ymawvili swavlobs, glexkaci muSaobs: qalebi<br />
sarTavs da jaras Semosxdomian, papa da dideda zRaprebs hyvebian. bal-<br />
Rebs kvlav uxariaT Tovli. ratom mainc da mainc balRebs? didebsac uxariaT!<br />
swored glexs uTqvams Tovlze: `amis ukeTess ras naxavs kacis Tvalio, vici,<br />
rom zamTars Tovlians Tan mosdevs mosavalio~. ase yofila, ase Tqmula: Tovliani<br />
zamTris mere kargi mosavali modiso. Cven ki ukve viciT, rom sofleli<br />
kaci, ra drosac ar unda iyos, zafxuli Tu zamTari, mudam mosavalze da Wirnaxulze<br />
fiqrobs, es aris misi saqme — pur-Rvinos moyvana, Wirnaxulis moweva,<br />
qveynis dapureba.<br />
Cveni mTavari saqme raRaa?<br />
swavla!<br />
`swavlis Ziri mware iyo~ da es ymawvils maSinve unda scodnoda, roca pirvelad<br />
saswavleblis gzas gauyenebdnen. aman daawerina niko lomours leqsi yinvisa<br />
da patara mowafis brZolaze:<br />
`TovliT dafenils trials mindorsa<br />
TiTqos Rrma ZiliT wasZineboda,<br />
da xSirsa tyesa, Cadr-wamosxmulsa,<br />
saxe sruliad gaSeSeboda...~<br />
92
zamTaria da am siCumiT moculs mindorSi yinva TandaTan Zlierdeba, mefurad<br />
dabrZandeba da Tan Tvals ar aSorebs datkepnil gzas, iqneb vinme mgzavri gamoCndes<br />
da win davxvdeo.<br />
`agera kidec gzaze gamoCnda<br />
bavSvi wignebiT iRliaSia!<br />
Cqari nabijiT, cocxali saxiT<br />
micunculebda is skolaSia.<br />
yinvam maSinve misken mimarTa<br />
da mrisxanebiT gadudga wina:<br />
bavSvo, sulelo, mswrafl miaZaxa,<br />
girCev axlave dabrunde Sina~.<br />
patara mowafe, cxadia, ar epueba yinvas. Cvenc masTan erTad gvciva, masTan er-<br />
Tad viyinebiT, bolos ki masTan erTad swrafad movkurcxlavT skolisaken.<br />
bavSvma sZlia yinvas, bavSvma da swavlis wyurvilma!<br />
bolos ki gvaxarebs leqsis striqonebi:<br />
`mirbis patara, mirbis da... ager<br />
skolis fanjara, cecxlis Suqica!<br />
sul daaviwyda maSinve imas<br />
yinvac da misi baqi-buqica~<br />
* * *<br />
axla zamTaria. gaTenda da yurSi CagZaxian, adeqi, cecxli ukve davanTeT, Tbilad<br />
Caicvi da skolaSi gaiqeci, ar dagagviandeso. Senc viTom ar gesmis, gulSi<br />
fiqrob, netavi erTxel mimalulina Tvali am Tbil loginSio. magram yvelani<br />
Cqaroben, xan deda dagadgeba Tavze, xan bebo, xan papa. Tan viTom geferebian,<br />
Tan gemuqrebian, Tu ar wamodgebi, icode, axlave mamaSens davuZaxebTo. mamisa<br />
gerideba da cota geSinia kidec, Tvals ifSvnet, amTqnareb, izmorebi, aqeT-iqiT<br />
ixedebi, viTomda axlaRa gavige, ra gindaTo da wamodgebi. cecxli marTla daunTiaT.<br />
oTaxSi Tbila. Senc Tbilad icmev, Tavzec Tbil quds ixurav, CanTaSi<br />
SoT purs da yvels Caideb, bebo erT vaSlsac moayolebs da ukve rixianad, vi-<br />
Tomc araferiao, gareT gadixar.<br />
gareT Tovli devs. wuxel isev mouTovia. WiSkramde ki gaukvalavs papas, swored<br />
SenTvis, skolaSi adrianad iqneba wasasvlelio, magram WiSkris iqiT? nakvalevic<br />
rom ara Cans? bevri-bevri, erT urems gaevlos an cxenosans da imis nakvalevs<br />
axla Sen unda mihyve, midixar da Tan gulSi geamayeba, marto xar, mefe<br />
xar mTeli am miCumebuli, daTovlili midamosi. aTasSi erTxel yvavi dagCxavlebs<br />
kaklidan da, TiTqos gangebo, Tovls Sig kiserSi Cagayris. Sen viTom brazob,<br />
yvavs gasWyivi, am TovlSi sad unda moigdo kenWi, Torem kenWsac esrodi da<br />
isev gzas ganagrZob. xan micuraob, xan garbixar, xan isev fexs Seaneleb da fiqrob:<br />
ra lamazia es oxeri Tovli!<br />
cota xanic da Saraze vasiko gamovardeba.<br />
iqiTa ezodan nodara morbis.<br />
axla ukve samni varT. erTmaneTs xelsa vkravT, TovlSi vagoravebT, Tu TavdaRmarTs<br />
wavadeqiT, CavimuxlebiT da mivsrialebT.<br />
heheheee! gaumarjos zamTars! gaumarjos Tovlis fantelebs.<br />
ager skolac da aJivJivebuli bavSvebic.<br />
erTada varT da arc Tovlisa gveSinia, arc yinvisa.<br />
gadavdivarT skolis gzaze da modis Cveni aniko maswavlebeli. gulze rveulebi<br />
miuxutebia, rogorc icis xolme, da erTs cerad gadmogvxedavs. Cven Tavebs davxriT<br />
da gverdze gadamdgarni mivesalmebiT. isic Tavs dagviqnevs, Cagvivlis da<br />
Cvenc, meti ra gza gvaqvs, Cumad, fexakrebiT gavyvebiT mis kvals.<br />
egeTia skola da swavla.<br />
aniko maswavlebelic gviyvars da Cveni skolac.<br />
93
isic xo, Cveni ar iyos, dilaadrianad adga da am muxlamde TovlSi aqeT wamovida.<br />
CvenTvis ar wamovida?<br />
an es CvenTvis ar mosula dilaadrianad skolaSi, Cveni daraji svimana, mocinari,<br />
Zalze keTili kaci? CvenTvis ar aunTia Rumeli, ra ari, movlen da siTbo<br />
daxvdeTo? mere ra, rom Rumeli male Caiwva da SeSac cota gvaqvs, dasvenebaze<br />
SemovexveviT garSemo da vTbebiT. gogoebi gveCxubebian, Cven migviSviTo, magram<br />
yurs vin ugdebs, vidre isev maswavlebeli ar Semova da ar ityvis, kacebi xarT<br />
da gogoebiviT exveviT Rumelso. mere isev zari dairekeba, CamovrigdebiT im gadaxunebul<br />
merxebze da iwyeba `sufTa wera~...<br />
bindisas yvelani erTad gavrbivarT Sinisaken. sicivea, magram Cveni Jriamuli mainc<br />
mTel sofels edeba, nametnavad maSin, Tu Cveni ariTmetikis maswavlebeli<br />
daro ar gamoCnda, surdo Seeyara da gakveTili gagvicda. o, rogor gviyvars im<br />
wuTebSi daro maswavlebeli, Sinac ki veaxlebodiT da vkiTxavdiT, rogor<br />
brZandebiTo, magram Sin misvla ar SeiZleba, Sin xlebas ver gavubedavT.<br />
Caval Cvensa, vecemi erT jam lobios. bebo meCxubeba, nela Wame, Seirge, sad geCqareba,<br />
swavlas xom morCio, magram yurs vin ugdebs? vici, ratomac meCqareba,<br />
magram xom ar vityvi? ai, garedan ukve stvena ismis. vici, vici, vinc ustvens. vaniko<br />
mobrZanebula, yelze didis ambiT Surduli Camoukidia da maniSnebs, Citebze<br />
sanadirod wavideTo. aba ras daumalav da, beboc ukve yvelafers xvdeba, gareT<br />
gamodis da vanikos ealerseba, Sin SemobrZandi, ra gare-gare dadixar, ra<br />
xania Seni xma aRar gamigiao, sxvafriv rogora brZandebi, rogor gikiTxoTo. vici,<br />
rasaca niSnavs es `brZandebi~ da saiTac umiznebs bebo. bolos TaviT fexamde<br />
Seavlebs Tvals vanikos da xels Surdulze utacebs, es raRa jandabaao? ra<br />
olariviT Camogikidnia, romeli mRvdeli Sena xaro? aki giTxari, am Citebs daanebeT<br />
Tavio. mag xocva-Jletas, aiRoT da sakenki dauyaroT, ar girCevniaTo? isinic<br />
sulierebi arian, sicocxle imaTac uxariaTo.<br />
vuyureb vanikos da vici, sacaa, tirils daiwyebs.<br />
netavi ar itiros!<br />
Citebs vin aRar dasdevs, raRa Cven gvekrZaleba, raRa Cven gavxdiT TiTiT saCveneblebi?<br />
Zalianac kargi — vaniko ar tiris... gabutuli gabrundeba, zurgs Segvaqcevs da<br />
Sinisaken midis.<br />
samagierod me aRar minda aRarc amaTi lobio da aRarc amaTi mwnili, wamovxtebi,<br />
taxtze pirqve mivegdebi da vtiri.<br />
ra gatirebso?<br />
romeli ra matirebs, Zmakaci saxlidan gamigdes...<br />
vitire da gavCumdi. papam gamaCuma da papaze ufro isev bebom, ai, is rom Tqva,<br />
damidges Tvali, im balRs lobioc ki ar davusxi, vin icis, rogor moundao.<br />
axla isev Zveleburi beboa da meti ra gzaa, gulSi yvelaferi unda vapatio.<br />
* * *<br />
mTeli ojaxi Sin ari.<br />
cecxlTan isev koWobi miudgamT. koWobi Tixis patara qoTania, lobios mosaxar-<br />
Sad sagangebod gamomwvari, da axla Sig mxiarulad TuxTuxebs saxvalio lobio.<br />
cecxlze raRa dgas? iqneb simindi mogvexarSa? taro ki ara, darCeuli,<br />
TeTri simindi, mTeli dRe rom unda xarSva. meore dilisaTvis ki ise gadaiSleba,<br />
rogorc bati-butma icis. an iqneb korkoti ixarSeba? magram sakorkote xorbals<br />
axla RerRaven, xelsafqvavze.<br />
xo, lobio TuxTuxebs da simindi ixarSeba. Tu vinme karze daiZaxebs da stumrad<br />
Semoivlis, im damarilebul lors gamoaCenen, Roris dakvlis dros rom Caawyves<br />
did kasrSi, axla ki cecxlis kvamlze iboleba. yvelic iqve gudaSia, da<br />
imitom hqvia gudis yveli, mwyemsebma Camoitanes mTidan. kidev ra Camoitanes<br />
mwyemsebma? matyli! da bebom es matyli sagangebod gaasufTava da dawewa. dawewil<br />
matyls axla buxris piras CeCavs. saamisod mama-papas saCeCeli gamougonia.<br />
saCeCeli ficrisaa. ficris sadgamze ficrisave konusi aqvs dakruli. konusis<br />
94
Tavze mtkavlis sigrZe basri lursmnis `kbilebi~ aqvs or rigad gayolebuli.<br />
bebo fardagze mokecila. cali fexi saCeClis konusSi Seurgavs (asea wesi, ase<br />
damagrdeba saCeCeli) erTi muWa dawewili matyli auRia, saCeClis kbilebze Camoagebs,<br />
gamowewavs da isev Camoagebs. xels alersiT gadausvams da isev Tavidan<br />
Camoawewavs... da ase, vidre matyli ar daiCeCeba, anu vidre bambasaviT TeTr fafuk<br />
fTilas erTxelac ar gadausvams xels (TiTqos marTlac miealersao) da<br />
gverdiT modgmul xonCaSi ar Cadebs.<br />
saRamoa. gareT civa. erTi biZa fandurs aCxakunebs, meore Tofs amzadebs. nadiri<br />
soflis gare-gare daZrwis da Tofi Tan unda mqondes, tyeSi mivdivaro. sacaa<br />
daRamdeba da aRarc mezobelma Semoixeda. mowyeniloba RamesaviT Semodis<br />
Sin. papa fiqrebSi wasula. neta raze fiqrobs? iqneb gazafxulze? iqneb imaze,<br />
am gazafxuls an moveswrebi da an arao. Tu asea, oriode sityva vuTxraT papas,<br />
fiqridan gamoviyvanoT, gavamxiaruloT. an modiT, raRas vucadoT da Tavisi kbila<br />
siyrmis megobari davupatiJoT, gaerTobian, moigoneben im mTisas da am barisas.<br />
magram papa Turme amas Cvenze adre fiqrobda da siCumeSi ismis misi wynari<br />
xma: `wadi, biWo, Tedos uTxari, aqeT gadmovides~. biWi garbis, bebo saCeCels<br />
Tavs anebebs. Tedos gadmosvlas patara sufra sWirdeba, iqve, buxris piras, tablaze<br />
gaSlili, Tavisi mwniliT, SoTi puriT, yveliT, bolokiT da, raRa Tqma<br />
unda, erTi xelada RviniT. oRond sul ar dalion... bolo xans papas Rvino<br />
aRar uxdeba, mere mTeli Rame wuxs da SfoTian Zil-RviZilSia. papas stumars<br />
vaxSami bebom unda gaumzados da aramc da aramc sxva vinmem. ase iyo TaobiTve<br />
da ase iqneba, vidre bebos muxlebSi Zala aqvs da fexze triali SeuZlia.<br />
rZlebi daCeCil matyls arTaven, raTa mere bawari windebad, paWiWebad, CiTebad,<br />
TaTmanebad, Salebad gadaiqces.<br />
ufrosi rZali xelis wisqvils misjdomia. es wisqvilic fardagze devs da qveS<br />
TeTri, qaTqaTa sufra aqvs dagebuli. `Cveulebrivi wisqvilia~, oRond patara, ha<br />
da ha, or mtkavelze cota meti sigane Tu eqneba. qvac oria, erTi qvemoTa, meore<br />
zemoTa. zemoTa qva, cxadia, gulamoWrilia da qvemoTa qvidan amoCril msxvil,<br />
magar paloze Camocmuli. xisave saxeluri aqvs, isic qvis amoRruntul napirSi<br />
magrad Camjdari. patarZali xorbals xvrelSi yris da saxeluriT qvas atrialebs.<br />
mZimea wisqvilis qvis triali, Tundac xelis wisqvili iyos... im saqmes ake-<br />
Teb, rasac did wisqvilSi wyali akeTebs, dolabsac abruneb da xvimiris magivrobasac<br />
Seni muWa swevs. safqvavi, cxadia wminda da gamtkicebuli ver iqneba da<br />
xelsafqvavs es arc moeTxoveba. sakorkote iRerReba da korkots swored xorblis<br />
RerRili sWirdeba... ase ifqveba marilic, im cnobili aRzevanidan motanili<br />
marili, razedac qarTuli leqsi ambobs: `aRzevans waval marilze, marils<br />
movitan brolsao, jer dedas gadavexvevi, mere Svilsa da colsao~.<br />
Sors iyo es aRzevani da Tanac urmebiT midiodnen. leqsi umReris Svindas da<br />
giSeras (xarebia), romelTac iseTi uremi mihyavT, as qvabsac ki gauZlebs. RerZi<br />
wiflisa aqvs, Tvlebi kaklisa, ube ki larTxebiT da dandlebiT gadabmuli.<br />
aRzevanidan urmebis qaravani marilis qvebiT datvirTuli brundeba. qvamarils<br />
damtvreva sWirdeba, mere ki dafqva... axla, sakorkotes rom morCebian, marilis<br />
dafqvas Seudgebian. buxarSi ki isev tkacunobs cecxli, isev TuxTuxebs lobio.<br />
mwvanilebic ukve CauWriaT, xaxvic, amouzeliaT kidec da oTaxSi sakmazis saamo<br />
surneli dgas. karTan xveleba ismis da aha, Tedoc mosula, papas siyrmis megobari.<br />
papa erTbaSad icvleba, fiqri sadRac ifanteba. mTel oTaxSi xalisi SemoiWreba.<br />
buxaric gamxiaruldeba. erTmaneTs ras ar exumrebian. Cven aRaravis vaxsovarT.<br />
xval? xval raRa iqneba?<br />
xval qalebi dasxdebian da qsovas daiwyeben, da Tanac bebos mkacri meTvalyureobiT,<br />
radgan, bebos TqmiT, qsova ubralo saqme ki ar aris, ostatis saqmea. Tu<br />
ostati ara xar naqsovi ki ara, najRlardi gamogiva.<br />
kidev kargi, biWebsac ar gvaqsovineben. bebom Tqva, ra biWis saqmeao da sixaruliT<br />
aRar vicodiT, ra gveqna. ai, Cveni daia nuca ki ZaliT dasves fardagze,<br />
xelSi Cxirebi da bawari misces, gverdiT mousxdnen da eubnebodnen, es Tvali<br />
unda gamoiRo da is Tvalio. netavi es `Tvali~ raRaa? nucas fardagze guli ar<br />
95
udgeboda da, albaT fiqrobda, netavi rodis wamovxtebi da biWebs gareT gavyvebi<br />
saTovlaodo.<br />
ijda fardagze, Tan xelSi saqsovi Cxirebi eWira, Tan cremli Camosdioda, Tan<br />
Tvali Cvenken eWira. es Cvenebi ki... Tavze edgnen da tuqsavdnen, aba, ras akeTeb,<br />
magre giTxariTo?<br />
Tan sacodavi iyo nuca, Tan sasacilo.<br />
mas mere, roca ki etyodnen, aba, gverdiT mogvijeqi da qsoveo, sul sicili gvindoda<br />
da gareT gavrbodiT, bebo Cxubobda, daicaT, gazafxuli dadges, Tqvenc<br />
gamogiCenT saqmeso, Tumca raRa gazafxuli, axlave gaiqeciT da SeSa damiWeri-<br />
To. SeSa daWrili ar ario? — veubnebodiT. ari, magram me Tqveni daWrili mindao.<br />
netavi xma ar amogveRo...<br />
Cvenma nucam ki erT dResac dagviZaxa, raRaca Wreli naqsovi gviCvena da gviTxra:<br />
ai, me movqsoveo.<br />
ar davijereT!<br />
Tu gindaT, windasac mogiqsovTo.<br />
viciT, ver mogviqsovs. amwinebze saCeCelTan dasves, matylis CeCva unda eswavlebinaT<br />
da xeli pirdapir saCeCelis kbilebze Camoago. is tiroda, Cven vicinodiT<br />
da bebo axla Cven mogvda, ra gacinebT, Tqveni da gamwarda da iciniTo? rad Camoigo<br />
TiTebi, visi brali iyo? guSin kidev TiTistari ver daabzriala da axla<br />
imaze gavicineT da isev Cven gagvamtyunes, daicadeT, qveyana erT dRes ar<br />
aSenebula, naxeT, Tu yvelaferi kargad ar iswavloso. aba, Tqven wadiT da vazi<br />
gasxaliT, Tu gasatyepad ar gagixdeT saqme da Tu nucam Tqvenze ar icinoso.<br />
amaze papa ambobs:<br />
— vazTan magaT rogor mivuSvebo.<br />
da axla nuca icinis.<br />
iqneb marTla mogviqsovos nucam windebi?<br />
ra viciT...<br />
kargi ki iqneba Wreli windebi.<br />
gavalT biWebSi da vityviT, Cvenma dam mogviqsovao.<br />
vici, ar dagvijereben.<br />
ar dagvijereben da nu dagvijereben.<br />
Cven xom gvecodineba, ra yoCaRi da gvyavs.<br />
* * *<br />
ras ar inaxavs maxsovroba... axla, roca zamTars vigoneb, TiTqos xsovnis burusidan<br />
gamodis zamTris grZeli Rameebi. skolidan brundebi, moxedvac ver moaswari<br />
da ukve Ramea. es Rame gaiweleba da Tu an mezobeli ar gewvia, an Sen ar<br />
gadaxvedi sadme, aRar ici, ra gaakeTo. fanduris wkaruni mogwyinda. TiTqos<br />
aRarc buxris cecxli tkacunobs mxiarulad. aRarc kata garTobs da aRarc<br />
fardagze kotriali. yvelani Sina varT. mama taxtze wamowveba. bebo da papa TavianT<br />
adgilze, buxris piras Camosxdebian. bebo saqsovs moimarjvebs, papa joxze<br />
Camoeyrdnoba. TiTqos raRacis molodinSi varT da ai, dedas wigni moaqvs...<br />
aba, axla wigni wavikiTxoTo, mravalmniSvnelovnad ambobs da lampas miimarjvebs.<br />
umcrosi da-Zmebi katas eTamaSebian, magram imaTac tuqsaven, modiT,<br />
Tqvenc aq CamosxediT, yvelam unda movisminoT, amaze kargs sad ras gaigonebTo.<br />
CamovsxdebiT da iwyeba...<br />
ramdeni ram wavikiTxeT, rac es zamTari dadga da grZeli Rameebi daiwyo. an wina<br />
zamTarSi? adre xo bebo gvikiTxavda! aiRebda `bunebis kars~ da daiwyebda:<br />
`daTikos mercxlis WikWiki Zlier uyvarda~.<br />
magram luarsabTan da darejanTan mainc veravin mova. rac Cven vicineT... sicili<br />
rom dacxreboda, papa ityoda, aba eg adgili Tavidan waikiTxeTo da isev vicinodiT.<br />
papas yvelaze ufro sut-kneinas oinebi moswonda, bebo lamaziseulze<br />
xiTxiTebda, mama luarsabis Zmaze — daviTze javrobda, viTom egec kaciao! da<br />
ise javrobda, rom axla mamaze vicinodiT. Tqveni ar vici da balRebs ki Zalian<br />
96
gviyvardnen oriveni — luarsabi da darejani, Cveni mezoblebi rom yofiliyvnen,<br />
sul imaTsa viqnebodiT.<br />
zamTris grZeli saRamo ki midis da sacaa, SuaRamec wamova. deda kiTxvas amTavrebs.<br />
sicili dacxra. luarsabi da darejani uremSi Casxdnen da TeleTis gzas<br />
daadgnen. lamaziseulic Casves da isic unda waiyvanon. umisod ver gaZleben.<br />
danarCeni? danarCeni xvalRam iqneba. vnaxoT, gasWris Tu ara TeleTis salocavi.<br />
mere isev wignze laparakoben.<br />
netavi vin igonebs amisTana ambebs da leqsebs? — vfiqrob me.<br />
bebo natrobs, netavi Cven SviliSvilebsac uyvardeT wignio.<br />
papa ambobs, Tuki Cven gviyvardao?<br />
da bebo axla amaze icinis, romeli didi mwignobari Sena myavdio.<br />
papa Tavs idebs, rom wigni (anu wera-kiTxva) jer isev balRma, Tavadis ojaxSi,<br />
mojamagireobisas iswavla.<br />
bebo tols ar udebs da umatebs, rom wigni papaze ufro adre icoda, TviT<br />
mRvdlis colma, fofodiam aswavla da roca papam kiTxvac ar icoda, bebom<br />
`saRmrTo werili~ zepirad daimaxsovra.<br />
esec Sejibrebas hgavs da mTeli ojaxi icinis.<br />
mas Semdeg didi xani gavida...<br />
maSin ra vicodiT, rom papas da bebos marTlac hqoniaT saamayo. vin icoda im<br />
dros wigni? vis SeeZlo `saRmrTo werilis~ zepirad daswavla, an `vefxistyaosnis~<br />
gadawera?<br />
es iyo didi xnis winaT da mogonebac isev burusSi iZireba.<br />
* * *<br />
zamTari ki TiTqos ar iZvris. dro TiTqos gaCerda.<br />
ratom daemsgavsa erTmaneTs dReebi? ratom iqca molodinad yvelaferi? ratom<br />
gvinda, rom raRac Seicvalos? es fantelebic, es gaSiSvlebuli xeebic, zamTris<br />
mTeli mxiarulebac momabezrebeli rad gaxda? Tovls vnatrobdiT da Tovli<br />
aRar gvinda, yovel diliT vixedebiT sarkmlidan da guldawyvetilebi vambobT:<br />
isev Tovs...<br />
dReebi erTferovani xdeba.<br />
yoveli dila erTmaneTs hgavs da arc saRamo gvpirdeba raime gansakuTrebuls.<br />
erTi ram niSani mainc gamoCndes, rac gvagrZnobinebs, rom zamTari gadis da axlovdeba<br />
is, romlis saxelsac ukve natvriT vambobT: gazafxuli.<br />
gazafxuli ki mainc ar Cans.<br />
soflis Saraze aTasSi erTxel Tu gaivlis vinme. yvelani Sin SeyuJulan. sofels<br />
gareT mze Tu gamoityuebs, mze ki sadRac Rrublebis miRma midis Tavis<br />
gzaze da Cven verc vxedavT.<br />
vinme mainc gamoCndebodes. is vinme saxlebidan sxvebsac gamoityuebs.<br />
ai, isic... jer cxeni moCans burusian gzaze, mere xmac gvesmis... mere cxenis patronic<br />
gamoCndeba. viRacas tyidan saTari moaqvs. saTari veeba xea, ZirSi moWrili<br />
da cxenze gamobmuli. etyoba ojaxs SeSa ar eyo. gazafxulis mosvla gaWianurda<br />
da axla saTari moaqvT, SeSad rom daxerxon, daapon da saxli gaiTbon.<br />
saTaris danaxvaze jer erTi WiSkari iReba, mere meore. baasi xmadabalia, am burusis<br />
da am nislis Sesaferi: sad mosWerio, yoran kldesTano... didi Tovlebiao?<br />
didia, magram Camotana SeiZlebao. wifeliao? wifelia, magram xmelia, SeSad<br />
gamodgebao. cxenma rogor aTriao? zemoT uWirda, TovlSi fexi efloboda, rac<br />
tyidan gamovediT, ara uSavso.<br />
cxeni gzas ganagrZobs. saTari mixrialebs gayinul Saraze. WiSkarTan gamosulni<br />
Tvals gaayoleben, mere xmauri miwydeba da mcire xniT gareT gamosulni isev<br />
Sin Sedian.<br />
netavi kidev vinme Camoivlides...<br />
rogor ara? ai, modis kidevac!<br />
monadire qoria!<br />
qorias danaxvaze yvela WiSkari erTbaSad iReba da jer Soridan, nislSive gas-<br />
Zaxian, aba mogvaxsene, ra mogaqvs, ra mogiklavso, mere xelcarieli qorias da-<br />
97
naxvaze sicili gaismis. qoria jer ibRvireba, neta Sin SexvidodeT da Zvlebs<br />
gaiTbobdeT, nadiroba ra Tqveni saqmeao. mere daiwyebs, am TovlSi sad vivlidi,<br />
saqamremde mwvdeboda, gana Tqven ro gzazec ar gamodixara, egreao? monadiris<br />
wesia, dRes xelcarieli modis, xval sadme irems waawydebao. Sen wawydio — qoqolas<br />
ayrian qalebi, iremi ra Seni saqmea, Seni mosaklavi iremi saRa darCa, ege,<br />
egeni xoceo, da kaklis kenweroebisaken ixedebian.<br />
kaklis kenweroebze yvavebi sxedan. Savad daxunZlulan kenweroebi. yvavebi, TiTqos<br />
ewyinaTo, erTbaSad aiSlebian da yrantaliT gadaifrenen Walisken. cota<br />
xanSi isev mobrundebian da isev gadaSavdeba kenweroebi. amaT darCaT qveyanao,<br />
— Civian qalebi da Tan Sin naqsov SalSi ifuTnebian. mere — erTi-ori sityva,<br />
karis gaWrialeba da soflis Saraze isev siCume Camodgeba.<br />
cota xanic da viRaca wyaroze midis, xelSi koka uWiravs. welSi mobuzula.<br />
aqeT-iqiT arc ki ixedeba. viRaca gzidan gamosZaxis, moica, qalo ra marto miibuzebi,<br />
mec wyaroze movdivaro. qali dgas da elis. Tan sciva, caxcaxebs. WiSkari<br />
gaiWrialebs da is meore qalic gamodis. orni erTad midian wyaroze da isinic,<br />
rogorc nislian dRes Sehferis, Cumad saubroben.<br />
wyarosTan aravinaa.<br />
qalebi kokas udgamen da saubars ganagrZoben.<br />
netav raze laparakoben am siciveSi, — fiqrobs gzad momavali kaci da qalebisken<br />
ixedeba.<br />
qalebi Cumdebian.<br />
kaci midis da qalebi isev ganagrZoben laparaks.<br />
wyaros Zroxa da cxeni uaxlovdebian.<br />
maTi patroni dabalia, qurqSi Camaluli da welSi moxrili. Zroxas aqezebs, dalie,<br />
amaTi nu geSiniao.<br />
qalebi icinian da gverdze gadgebian.<br />
kokebi raxania gavsebula, magram saubari mainc grZeldeba.<br />
Zroxa wyals svams. male bezrdeba da navs zurgs aqcevs.<br />
axla cxeni Cahyofs CiCvirs navSi da xarbad xvreps civ wyals.<br />
kaci xmas ar iRebs. cxens Sescqeris, ucdis, rodis gaZRebao. `ver daarwyule,<br />
kaco, ra mogividao~, — uteven qalebi. `neta Tqven magre galaparakaTo~, — Cailaparakebs<br />
kaci, cxensa da Zroxas SesZaxebs da gzas gaudgeba.<br />
ufro binddeba.<br />
viRaca qali ezoSi SeSas Wris da Tan Tavis biWsa swyevlis: maS SeSa ver unda<br />
dagaWrevino, amodena biWi dedis imedaT raT unda iyoo? biWi ara Cans da qali<br />
xmamaRla ganagrZobs: vin damwyevla rom SenisTana Svili gamomsvlodao.<br />
saxlidan CxubiT gamodis biWi. ra qveyana Semiyareo, erTxel aiRe culi da ma-<br />
Sinac gaaSaraveo? moita, mamaoxre, dagiWri da iqneba gaCumdeo. qali culs miagdebs<br />
da axla biWi Wris SeSas.<br />
WiSkarTan dedaberi dgas da xelSi qaTami uWiravs.<br />
kacs elodeba, iqneba gzaze vinmem gamoiaros da damiklaso.<br />
Robis gadaRmidan mezoblis qali exumreba, gadmomawode, erTi wavacalo kiserio.<br />
qalis dakluli rogor iqnebao — xelebs asavsavebs dedaberi. nu geSinia,<br />
me Cavdgebi codvaSi, Sen oRond erTi barkali CemTvis aaxliCeo, — icinis qali.<br />
axlandelebi egeTebi xarTo, — Civis dedaberi. dakali Torem, egec pirSi Cagadneba,<br />
vera xedav, mimkvdarebuliao, — ar cxreba qali. Sen aRar gjobiao? —<br />
ar uTmobs dedaberic da isev gzas gascqeris.<br />
gzaze kaci ara Cans.<br />
binddeba.<br />
saxlebidan kvamli amodis. kvamli nislebSi ereva da xis kenweroebze iweweba.<br />
TiTqos mTeli zeca kvamlSi exveva. TiTqos mTeli sofeli erTian nacrisferSi<br />
iZireba. da am nacrisferSi erTi kunWuli nel-nela naTdeba: patara biWebi gamosulan,<br />
tyapuWebSi gaxveulni da kaklis ZirSi, erTi bewo momSralebulze, kocons<br />
anTeben. cecxli jer umweod aboldeba. mere bJutvas iwyebs. cotaxanic abrialdeba.<br />
cecxlis Suqze biWebis saxeebi naTdeba. arc ise didebi arian, magram<br />
didebiviT dinjad eficxebian siTbos. viRaca kidev umatebs fiCxs da ali ufro<br />
98
zemoT adis. Sin SemodiT, biWo, daixocebiTo, — gasZaxian saxlidan, magram bi-<br />
Webs aq urCevniaT. mere ra, rom koconi erTbaSad aalda da isev male Canavlda,<br />
mere ra, rom nakverCxlebi xelebsa da muxlebsRa uTbobT, zurgidan ki sicive<br />
atanT? erTad xom arian, cecxli xom erTad yofnis survilma daanTebinaT? dganan,<br />
xelebs nakverCxlebisken iwvdian da isinic, zamTris nislis Sesaferisad,<br />
xmadabla saubroben. hyvebian aTasgvar ambavs, sakuTari TvaliT nanaxs Tu yurmokruls.<br />
am dros viRaca iZaxis, kino Camoitaneso da biWebi soflis klubisken garbian.<br />
klubis ezoSi Zrava raxraxebs.<br />
xalxi karebs awydeba da biWebic im karisaken miZvrebian. cota xanic da qreba<br />
sinaTle.<br />
mTel ekranze moCans arsena!<br />
zamTari sadRac qreba. arsena ganagebs yvelafers.<br />
* * *<br />
aRar unda gavides es zamTari? — Civis dedaberi da es mTeli soflis Civilia.<br />
dedabers xelSi `nitriani~ uWiravs da Ria karTan dgas. bebo Sin epatiJeba, Semo,<br />
rasa dgexar, Segcivdebao. dedaberi uxerxulad ixedeba aqeT-iqiT da CurCulebs:<br />
`kaci Sin ari?~ kaci, ra Tqma unda, Sin ari, — kaci papaa da dedabers<br />
erideba kacisa. sxva dros Semovidoda, axla ki vera. bebos xmadabla elaparakeba.<br />
`erTi es lobio masesxeo...~ zamTris sarCo ojaxs ar eyo da lobio sasesxebeli<br />
gamxdara. bebo xmis amouReblad arTmevs `nitrians~ da ise, rom `kacma ar<br />
gaigos~, maranSi Sedis. gana kaci uars ityvis, magram lobios gasesxeba sakaco<br />
saqme ar ari. bebo maranSia. dedaberi umweod dgas da sicivisagan abuzuli<br />
elodeba. saCexSi axlad gamoCekili wiwilebi wivwiveben. kakalze yvavebi yrantaleben.<br />
zecidan nel-nela cvivian fifqebi da dedaberi TavisTvis ambobs: jerac<br />
ar mosulxar... es samduravi am fifqebs da gaWianurebul zamTars ekuTvnis. bebos<br />
gamoaqvs `nitriani~, dedaberi arTmevs, `xo ici, ar SevirCen~, — CurCulebs<br />
da beboc eCurCuleba: `netavi Sen~... axla dedabris CurCuli: `gana Tqven ki bevri<br />
geqnebaT~... axla bebosi: `sadamdec gagvwvdeba, gagvwvdes...~ `es Tvea dawyevlili<br />
Torem, mxali Semova da iolas wavalT...~<br />
iolas wavalTo? — es sityvebi Cvenc gvesmis da gareT vixedebiT. sad unda wavidnen?<br />
netav sad aris es `iola~? ra unda iq?<br />
dedaberi wasula da bebo icinis.<br />
`iolas wasvla~ (albaT `iolad wasvla~) rogorme Tavis gatanas niSnavs. gazafxulis<br />
mosvlamde rogorme Tavi unda gavitanoT.<br />
bebo gveZaxis da, sxvenSi adiTo, gveubneba.<br />
es ra xdeba? — bebo TviTon gvaZalebs sxvenSi asvlas, magram Cven viciT, rasac<br />
niSnavs es asvla. sxveni unda davaTvalieroT da bebos iqidan CamovZaxoT: ramdeni<br />
jagani darCa, msxali Tu kidev ari, kakali sul xom ar gazides Tagvebma,<br />
vaSli xom ar dalpa, da Tu dalpa, calke dampali unda gadairCes, calke saRi;<br />
kramitidan wyali xom ar Camovida, taSti rom Seudges, is taSti xom ar aivso<br />
wyliT, da Tu aivso, gadaRvra sWirdeba...<br />
bebo dgas da gulisyuriT gvismens.<br />
sxvenidan CamovdivarT. saxlidan papa gamodis da kiTxulobs, ra ambaviao. icis,<br />
ra ambavic ari da amitomac gamovida. SemogvierTda, bebo afrTxilebs, Sin Semo,<br />
ar gacivdeo da etyoba Tavad ufro sciva. bebo gamomcdelad akvirdeba, cudad<br />
xom ara xaro, ekiTxeba. papa Tavs aqnevs, arao, aki giTxari wuxel, is erTi Wiqa<br />
aRar dalio-meTqi — javrobs bebo, — ver daimaxsovre, RmerTi samobiT ari, meoTxe<br />
raRad gindodao? im Tedomac gaaWianura, SuaRamemde iybeda, fexi aRar moicvalao,<br />
TaobiTve egre icodiT, yaWiviT gaabamdiT xolmeo. papa icinis da beboc<br />
mSviddeba. raki icinis, cudadac ara yofila.<br />
bebo ezosken iyureba.<br />
Tovlis fantelebi ufro xvavrielad modian. yvelani gascqerian Tovls.<br />
ra moxda? aRarc Cven gvixaria es fantelebi, Cvenc gvenatreba mziani dRe, laxti,<br />
riktafela, Saraze sirbili. axla Cvenc vfiqrobT mercxlebsa da SoSiebze.<br />
99
iqneb gzaSi arian? vaiTu yinvam mouswroT, vaiTu gazafxuli egonoT da dagvibrundnen?<br />
vaiTu gazafxuli sulac ar dadges...<br />
dadgeba, rogor ar dadgeba?!<br />
gzaze viRaca modis da papac Tvals ayolebs.<br />
kaci gvesalmeba. papa da bebo eZaxian, rogora xaro...<br />
mevele yofila...<br />
mevele RobesTan modis da Tavadac mogvikiTxavs.<br />
rogori zamTariao, — ise, sityvis saTqmelad ekiTxebian meveles...<br />
vera xedavT, rogoriao?<br />
mevele wamiT Cerdeba da mere iwyebs:<br />
am winebze mglebi Semxvdnen, kaco...<br />
bebo da papa Sescqerian. papa mamaCems gasZaxis, aba, gamodi, mgeli Sexvedriao.<br />
mgeli ki ara, mglebio, ambobs mevele. Cven SiSisagan visusebiT, Cven, balRebi da<br />
moridebiT SevcqeriT meveles. xumroba saqmea, mgeli Sexvedria, Tanac erTi ki<br />
ara, da mainc arxeinad dgas da gviambobs. sadao? — kiTxulobs mama da dedac<br />
kars aRebs, gareT ixedeba. imasac eZaxian, gamodi, Seni yuriT gaigone, mglebi<br />
Sexvedriano. mindorSio, movdiodi CemTvis, rogorc vici xolmeo. Tofi xo Tana<br />
gqondao? aba uTofod sad wavidodio? mivdivar, Tan aqeT iqiT vixedebi, da uceb<br />
Sligini ar momesmao? gavixede da gverdze ki ara, me Sua mindorSi mivdivar, is<br />
tye-tye modis, jer zedac ar Semixedavs, ZaRli megona da davuZaxe, ras daZrwixar<br />
ZaRlo am tyeSi-meTqi... gaCerda da miyurebs... davakvirdi... mgeli ar ari? wavel,<br />
isic wamovida, arc axlo modis, arc ukan rCeba. erTxelac mivixede da Soriaxlo<br />
axla meore ar mosdevs? mTeli xrovaa, kaco! dro unda ixelTon da damecnen.<br />
ara, Rame ro yofiliyo, marTla damecemodnen, ra SeaSinebdaT? xo, ra<br />
SeaSinebdaT, romeli baybaydevi Sena xaro, — icinis bebo. mere, egre mogyvnen<br />
soflamdeo? — ekiTxeba mama. soflamde ras momyvebodnen, Camovixseni es Cemi Jakana<br />
da erTxel davcale — araferi, Senc ar momikvde, marto gaCerdnen da yureba<br />
damiwyes... egre ar unda-meTqi da meore, tyviac davcale... meoreze dafrTxebodnen<br />
— ambobs papa. dafrTxnen, SeeSindaT, tyeSi Secvivdnen. buCqebis lawaluwi<br />
mesmoda. mere xmac gavige, erTmaneTs gasZaxodnen... albaT, Tavi daanebeT,<br />
iaros, ras gviSliso, — icinis bebo. Sen icine, naTlided da egre ki iyo... —<br />
ambobs mevele, — exla amas imitom vambob, uTofod arsad gaxvideT, didi zam-<br />
Taria, soflis garSemo daZrwian, xifaTs ar gadaeyaroTo...<br />
soflis garSemo daZrwiano? — gveSinia Cven.<br />
papa ukve Sin Sesula da xelada gamoutania, — SeSinebuli xar, erTi Wiqa gekuTvnis,<br />
Seni gadarCenisa iyoso.<br />
mevele TavpatiJs ar idebs. erT Wiqa Rvinos gadahkravs. SoTis wvers motexavs,<br />
agaSenoTo, ityvis da wava.<br />
— tyuili gviTxra, — CurCulebs bebo.<br />
papa icinis.<br />
deda da mamac icinian.<br />
is saRamo sul mglebzea laparaki, Cven vlaparakobT, balRebi. sad Sexvdebodao.<br />
sad ari is mindorio. romel tyeSi Secvivdebodneno. sofelSi ra undaTo. bebo<br />
isev icinis, tyuili iqnebao da Tan windas qsovs. gorgali xan bebos win garbis,<br />
xan oTaxis bnel kuTxeSi gavardeba, TavisiT ki ar gavardeba, Cven vagorebT.<br />
gorgali gagordao da iqve, buxris piras TvlemaSi CaZiruli da nacarSi amogangluli<br />
Cveni kata taso (taso mezoblis `pativsacemad~ daarqva mamam) erTba-<br />
Sad wamoxteba, gaedevneba da daiWers. yvelani viciniT da isev vagorebT gorgals.<br />
bebo icinis da Tan javrobs — mexi amasac dascemia, Tagvi hgonia da imitom<br />
dasdevs gorgalsao, ar urCevnia, marTla Tagvi daiWiros, aklebulebi var-<br />
To, mTeli kakali imaT gazides, Txilze aRarafers vambobo. taso darcxvenili<br />
zis buxarTan da TiTqos araferi mexebao, kvlav im gorgals ar aSorebs Tvals.<br />
Cven isev gvinda gavugoroT, magram bebo javrobs, aba axla gamirTeT kidec, wavides,<br />
Tavisi saqme akeToso, gorgals winsafris kalTaSi idebs da tasosac<br />
cocxs mouqnevs, wadi, ras uzixar, Tagvi daiWireo. taso knavis, wamiT bnel kuTxeSi<br />
miiyuJeba da swored am dros ismis Tagvebis fxakuni. taso isev buxarTan<br />
100
undeba, bebos efereba, kudiT elaquceba da amaze ukve yvelani erTad viciniT.<br />
SeeSindao, — icinis beboc.<br />
SuaRame ukve wamosula.<br />
matarebelma Caiarao? — kiTxulobs bebo.<br />
jer ar Cauvliao, — pasuxobs deda da wignidan Tavs ar iRebs.<br />
matarebeli jer sad aris? mere Caivlis, yrud daikivlebs da es imas niSnavs,<br />
rom marTla SuaRame damdgara da droa, loginebSi Cagvyaron. Cven ki ar gveZineba.<br />
iqneb mamam moicalos da raime gviambos? iqneb papam gviTxras, sad aTeven Rames<br />
mglebi, ratom ar scivaT am yinvaSi, ratom eSiniaT adamianebisa da adamianebic<br />
ratom gaurbian mglebs... magram CvenTvis aravis scalia. deda wignis kiTxvas<br />
ganagrZobs. mama cxenis unagirze nabads akravs, gacvda da gaaxleba sWirdeba.<br />
papa Tvlems. bebo qsovas ganagrZobs. tasom ki Tavi TaTebSi wargo da dai-<br />
Zina.<br />
meti raRa dagvrCenia, isev CveniT verTobiT, taxtze vgoraobT da raRacaze Cumad<br />
vxiTxiTebT — me, Cemi da, Cemi biZaSvilebi da nabolara Zma. ar vici, raze<br />
vxiTxiTebT, magram etyoba, marto xiTxiTs ar vjerdebiT, taxtze Tavdayira<br />
vdgebiT da mama mkacrad gvafrTxilebs, Tu ar gaCumdebiT, am wuTSi gareT yinvaSi<br />
gagyriTo. deda mSvidad ambobs, axla magaT davawven da morCebiano.<br />
jer rom ar Cauvlia SuaRamis matarebels?<br />
Caivlis, cota xanic da Caivliso.<br />
da raki dedam Tqva, viciT, rom marTla Caivlis.<br />
aba gaCumdiT, sacaa Sehkivlebs.<br />
Soridan matareblis kivili ismis.<br />
SuaRame marTla damdgara.<br />
ojaxi nel-nela loginebs aSurebs. buxarSi muguzlebi gaReRes, naRverdali dilisTvis<br />
Seinaxes nacarSi. tasom raxania daiZina. papa da bebo ukve TavianT<br />
oTaxSi gasulan. dedam Caaqro lampa da oTaxSi sibnele Camowva. TiTqos amas<br />
elodneno, Tagvebma ukve daiwyes fxakuni, magram Cvens tasos veraferi gaaRvi-<br />
Zebs. gareT siCumea. papas xvrinva ukve ismis da bebos CurCulic mohyveba, gverdze<br />
gadabrundi, ra axlave gaabi xvrinva, ra RvTis risxvaao. papa, etyoba, gverdze<br />
gadabrunda da isev siCume Camodga. da erTbaSad Soridan kivili ismis... netavi<br />
ra kivis? kivili kvlav grZeldeba da Tanac ukve sul axlos, zed Cveni<br />
saxlis gadaRma xevSi. erTbaSad viRaca Tofs gaisvris da kivili wydeba. albaT<br />
mglebi iyvnen. magram mglebi dedakacebiviT ara kivian. mglebi ymuian. mela iqneboda...<br />
arc mela kivis... xo, turebi iqnebodnen, turebi kiodnen!<br />
diliT bebos xma gvaRviZebs:<br />
— gesmodaT, wuxel, ra dReSi iyvnen turebi?<br />
me mixaria, rom yvelaferi mesmoda.<br />
buxarSi ukve cecxli daunTiaT da garedan siciliT Semodis mama.<br />
— Tqven turebze ilaparakeT da melam qveyana amoagdo...<br />
bebo da papa mamas Sescqerian.<br />
mama isev icinis:<br />
— qaTami wauyvania!<br />
melas qaTami wauyvania, — esec axali ambavi, gvixaria, Cven da gareT gavrbivarT.<br />
bebo da papac gareT gamodian. deda wyalze wasula da jer araferi icis.<br />
netavi rogori mela iyo? etyoba, yoCaRi iqneboda, im SuaRamisas rom arafrisa<br />
SeeSinda, mocunculda da qaTami mogvtaca. saidan Sesula, kaco? — kiTxulobs<br />
papa. karebis qveS gamouTxria, iqidan SemZvrala, ambobs mama. uyure mag wyeuls,<br />
— Civis bebo da axla yvelani erTmaneTs vekiTxebiT: romeli qaTami wauyvaniao?<br />
romeli aarCia, romels miswvda is marTla wyeulio. mama icinis, etyoba, ukve<br />
icis, magram Tqma ar unda. bebo exveweba, miTxari, xo ici, erTi Sevixedav da ma-<br />
Sinve mivxvdebio.<br />
mamali wauyvania!<br />
da bebo loyaSi xels icems.<br />
aRarc papas ecineba.<br />
101
mama mainc icinis da Tan xumrobs: axla viRa gaaTenebs, ra gveSveleba, sul ro<br />
Rame iqnebao.<br />
— raRa is amoarCiao, — lamis aris itiros bebom.<br />
— Zveli javri eqneboda, — isev icinis mama da bebo tuqsavs.<br />
— netavi ra gacinebs, sadRa viSovni magisTana mamals, mTeli qaTmebis patroni<br />
eg iyoo.<br />
Tu patroni iyo, raRaT danebda ubrZolvelado? sada Tqmula jer sardali daiWiron<br />
da mere imisi jario? jari xo xeluxleblad dagvxvda, sxva raRa gindao.<br />
albaT gaamwara mela da imasac ra eqna, javri amoiyarao. riTi gaamwarebdao?<br />
wuxandlamde erTi-orjer mainc movidoda... ramdeni movida, albaT yiyliyo<br />
daiZaxa da daafrTxo, maS ras uzamda, SearCendao?<br />
yvelani viciniT, magram yvelas Zalze gvenaneba Cveni mamali.<br />
da erTbaSad yvelas gaaxsendeba is, visac es ambavi unda dabraldes.<br />
Cveni boTvera! zantad rom gamoyo cxviri Tavisi sabrZaneblidan da Tan izmoreba,<br />
Tan TvalebiT gvekiTxeba, ra moxda, am dilaadrian raze SeyrilxarT, mec<br />
gamagebineTo... ra moxda da jandabas Seni Tavio, — yvelani erTxmad eCxubebian,<br />
— exla gaige, Se yurebdasavsebo, veRar gasZexi ZiliT, qveyana daiqca da Sen vi-<br />
Tomc araferio! mamaSoreT aqedanao, — ambobs bebo da mamas Sescqeris, — waiyvaT,<br />
sadme bazarze gayideT, Cemma Tvalebma ar dainaxono. maS ise unda aparpa-<br />
Sos mela, rom erTi ar daiyefoso? daiyefos Torem, guls gauxeTqamdao, —<br />
cecxlze navTs asxams papa. rom moiyvaneT, maSinve vTqvi, amisgan sikeTe ar iqneba<br />
meTqi, — ambobs bebo. mama isev icinis da boTveras emxroba, — aba mwyemsebsa<br />
hkiTxeT, ra ZaRli iyo, ramdeni mgeli SeaSinao? daberda da ra qnaso.<br />
raki daberda, bebosac guli moulba da boTveras alersiT miayara qoqola, gadi,<br />
daikarge, TvaliT ar damenaxoo. boTvera jer saqaTmesTan mivida da Seixeda<br />
(gana ara. mivxvdi, rom mamali arsad Candao), mere Tavisi budruganisaken wavida,<br />
SeZvra da, rac marTalia, marTalia, gareT erTxelac aRar gamouxedavs.<br />
bebo WiSkarTan dgas da soflis Saras gascqeris.<br />
papa bebos gasZaxis:<br />
— Sin Semodi, qalo, Seni mteri dabrundes, is rom dabrundebao...<br />
es ra yofila zamTari? aRar unda gamoanaTos mzem? ras moqufrula es ca? an<br />
es amodena nislebi saidan modian, rom arc Tavi uCanT, arc bolo? sad ari gazafxuli?<br />
ase rad daigviana? Tu tyeSia, aqamde veRar Camovida? Tu caSia, ratom<br />
mzis Suqs mainc ar gvigzavnis?<br />
da TiTqos Cvens fiqrebs migvixvdao, Saraze mezoblis qali gamoCnda. koka mxarze<br />
Seudgams da xusxusiT modis. Tavs gvikravs, gvesalmeba da xmamaRla ambobs:<br />
aRar unda daTbes es oxeri?<br />
Cven xmas ar viRebT. arc melias da mamlis ambavs veubnebiT. Cveni dardi Cvenve<br />
unda gadavitanoT. mevelesaviT xom ar davdgebiT Saraze da yvelas ar vetyviT<br />
mamlis ambavs?<br />
da mainc, bebo Sals ixuravs da Tavis daqalTan, mezoblianT nenesTan gadadis.<br />
Sin guli ar udgeba. mamlis ambavs albaT imas etyvis.<br />
* * *<br />
im Rames qariSxali amovarda.<br />
Cven gveSinia.<br />
papa ambobs, rom ukve daiwyo...<br />
netavi ra daiwyo?<br />
gazafxulisa da zamTris brZola! gazafxuli modis da zamTari ar uSvebs, medgrad<br />
xvdeba. ibrZoleben da, raRa Tqma unda, rom gazafxuli gaimarjvebs. yvelani<br />
Sina varT SeyuJulni. dauberavs qari da buxris nacars TvalebSi Semogvayris.<br />
oTaxSi kvamli dgeba. es ra qaria! emand saxli Tavze ar dagvangrios!<br />
aki mamac ambobda, sayvave lpeba da gamocvla undao, wvima rom wamova, xan erTi<br />
kramitidan Jonavs wyali, xan meoredano. modi da daiZine am grialSi. Tanac SuaRamis<br />
matarebelsac aRar elodebian, loginebSi Cagvyares, Tbili sabnebi dagvxures<br />
da gveCurCulebian, daiZineTo. qari ki xan TiTqos miCumdeba, xan isev wa-<br />
102
mouvlis. Wrialeben xeebi. saCexSi Caxunobs kari. Cven sabnis qvemodan viWyitebiT<br />
da vxedavT, rogor aRebs mama saxlis kars, gareT ixedeba da ezos gascqeris. am<br />
dros qari oTaxSic Semovardeba da deda mamas eZaxis, kari daxure da loginSi<br />
Caweqio. sxvenSi raRaca faCunobs. Cveni leRvi totebs ulawunebs saTones. Zroxa<br />
daizmuvlebs da isic CaCumdeba. qari isev Rmuis, karebs awydeba. buxris sakvamuridan<br />
Zirs Camodis. amasobaSi Cvenc Tvalebi gveluleba...<br />
dila ukve mziania.<br />
qari Camdgara da, rogorc bebom mogvaxara, cxraTvala mze anaTebs.<br />
— aki giTxariT, gazafxuli ebrZvis-meTqi, — ambobs papa.<br />
— jer ra dros gazafxuliao, — icinis bebo da wyals gviTbobs, rom kargad<br />
gaviRvriWinoT xel-piri da ise gavideT mzeSi.<br />
Cven xel-pirs vibanT, erT yua SoTs movitexavT, Tan vilukmebiT, Tan aivanze<br />
gavrbivarT.<br />
mama baRCaSi wasula.<br />
papa aivanze dgas da mzes eficxeba.<br />
— wuxel ityodi, rom amisTana mze iqneboda? — uxaria bebos.<br />
RobesTan mezoblianT nene modgeba da gamogvZaxis, gaigeT, ra momxdarao? yvelani<br />
ekiTxebian, rao? nene icinis da hyveba, mevelem amoiara, iman gviTxrao. meveles<br />
xsenebaze yvelani icinian. nene ki hyveba, qars mindorSi mouswria da kina-<br />
Ram wauqceviao. SeSinebia da ufiqria, exla ki vkvdebio. aki mglebisac ar meSiniao?<br />
ver gaisrola Tofi? daafrTxobda qarsao... amdgara, uvlia, uvlia da qo-<br />
Cora muxasTan mibobRebula warafebSi. aba, xo iciT, ramodena fuRuro aqvs muxasao.<br />
SemZvrala fuRuroSi ciyviviT da iqve CasZinebia... Turme ambobda, Cems sicocxleSi,<br />
agre tkbilad ara mZinebiao.<br />
WiSkari WrialiT iReba da Semodis mama.<br />
TavCaRunulia, etyoba, isev raRaca moxda.<br />
baRCas davxede da xeWeWura msxali Zirianad mouglejiao. — ambobs da walds<br />
saCexSi miagdebs.<br />
bebo loyaze xels Semoirtyams.<br />
papa yurebs ar ujerebs, — marTla kaco?<br />
marTla, axla iqidan movdivaro, — ambobs mama da Sin Sedis.<br />
yvelani vicvamT, vifuTnebiT da baRCisken mivdivarT.<br />
baRCa cota Sorsa gvaqvs, xevgaRma. arc sicives vepuebiT, arc Tovls, da gakvalul<br />
biliks mwkrivad dawyobilni mivyvebiT. win papa midis, mere — bebo, mere<br />
— Cven, bolos ki is mezoblianT nene moxusxusebs.<br />
baRCa...<br />
papa gamSrali dgas.<br />
bebo cremls iwmends.<br />
nene xan erTs Sescqeris, xan meores.<br />
veeba xeWeWuri TovlSi gulaRma gdia.<br />
— Cems biWobaSi ukve idga, — xmadabla ambobs papa da xeWeWurs ise krZalviT<br />
uvlis garSemo, rogorc micvalebuls uvlian qudmoxdili axloblebi.<br />
bebo isev tiris.<br />
Cven ar viciT, ra vqnaT. Cvenc vitiroT Tu egre, xmisamouReblad sawylad gadaqceul<br />
xeWeWurs vuyuroT.<br />
bolos bebo xels hkidebs nenes, gverdze gahyavs da Cven gvesmis atirebuli bebos<br />
CurCuli:<br />
— cudad meniSna es xeWeWuri...<br />
nene CurCulebs, gaCumdio, da papaze aniSnebs...<br />
bebo Cumdeba.<br />
Cven ukve biliks TavdaRma CavuyebiT.<br />
mze ki anaTebs.<br />
* * *<br />
erTbaSad papam tyapuWi gadaicva, qudi daixura da joxi aiRo.<br />
103
ebo mixvda, rom papa sadRac midioda da maSinve laparaki daiwyo, saiT gagiwevia,<br />
es mze xo ar gatyuebs, aba, exla gareT gasvlis dro ario? ra moxda, TedosTan<br />
gadava, aqveao. — ambobs mama, magram bebom yvelaze kargad icis, rom<br />
ase saguldagulod gamowyobas papa TedosTan gadasasvlelad ar daiwyebda. xma<br />
amoiRe, kaco, vicode, mainc sad midixaro, rom aRar mobrunde, sad geZeboo? —<br />
xmas imaRlebs bebo da axla is saTno bebo aRar ari, axla viciT, rom papac mis<br />
xelSia da misi bed-iRbalic. venaxSi mivdivar, venaxs unda davxedoo, — xmadabla<br />
ambobs papa da bebo ufro cecxldeba: ra dros venaxia, sad gageqceva, gazafxulamde<br />
ver unda moiTmino, jer isev muxlamdea Tovlio. ra damiSavdeba,<br />
davxedav da wamovalo, — ambobs papa da kibisken miiwevs. maSin mec wamovalo,<br />
ar cxreba bebo da Sals eZebs. magram papa TvalebSi Sescqeris, rac imas niSnavs,<br />
rom wasvlac mtkiced gadauwyvetia da Tu wava, marto wava, aravis gaiyolebs.<br />
wausvleloba ar iqneba, — TvalebSi etyoba papas da ganrisxebuli beboc<br />
erTbaSad nebdeba. wavides, rac iqneba, iqneba, raki Zalian unda, wavides...<br />
papa midis Tovlian gzaze.<br />
bebo dgas da mis kvals did xans gascqeris.<br />
dRe mziania, magram mainc civa da wuxandeli qaris kudebic xan rodis Camoiqroleben,<br />
xan rodis.<br />
— male modi, Tavi ar maZebnino, — daadevnebs bebo.<br />
magram papa ukan aRar ixedeba.<br />
saxlis saxuravebidan grZeli, gamWvirvale yinulis loluebi panta-puntiT cvivian.<br />
kramitebidan iRvrebian pirveli wveTebi. Tovli tirils iwyebs. mTeli ubani<br />
gareT gamodis. myudroze mzes eficxebian dedakacebi. aqve gamoaqvT sarTavi<br />
da saCeCeli, saqsovi da sakeravi. kacebi Soriaxlos dganan da raRacaze bWoben.<br />
balRebi axla mzeSi Tovlaoben. xo, mzes jer Zala ara aqvs, magram mainc mzea,<br />
mainc mziani dRea... da erTbaSad yvelani gazafxulis mosvlaze iwyeben saubars.<br />
zamTari gaWianurda. droa Tovlma dnoba daiwyos da xeSi wyali Cadges. Tumca<br />
jer ra drois gazafxulia, da mainc droa... droa... SeSa geyofa gazafxulamde?<br />
— ekiTxebian erTmaneTs da pasuxi imediania: Tu Zalian ar gaWianurda, SeSa samyofia.<br />
wisqvilebSi yinva molRva da ukve dafqvac SeiZleba, Torem dafqulidan<br />
aRaraferi SemorCa. erTi mxali maWama, natrobs romeliRac dedaberi da yvelani<br />
icinian. nu geSinia, aT mxlobas mainc moeswrebi, — amSvideben qalebi siciliT.<br />
SarSan maSosac egre amSvidebdnen, magram moeswro? — ambobs dedaberi da isev<br />
nugeSs moelis. nu geSinia, maSo avad iyo, — kvlav amSvideben qalebi. da isev<br />
yvelani gazafxulis mosvlaze laparakoben. yvelas TiTqos ukve sasxlavi uWiravs<br />
xelSi, yvela sadRac miiCqaris, magram mze isev Sedis RrublebSi, myudroze<br />
gamofenilebs civi niavi dauberavT, wamoiSlebian da Sin gasZaxian, biWo,<br />
cecxli SeanTeo, da viRaca ityvis: amaRam isev mova Tovli...<br />
Tovli isev modis, magram meore dRe mainc mziania.<br />
ai, am dros, roca gazafxuli jer isev Sors ari, kidev erTxel mogvindeba tyis<br />
naxva. wavideT tyeSi, iqneb SevxvdeT sadme gazafxuls, gaubedavad rom moabijebs<br />
soflisaken.<br />
tyis biliki Tovliania da Tavad tyec ise SiSveli, rom mTel gasadevarze gaswvdeba<br />
Tvali.<br />
aviareT orRobeebi da gavediT soflis TavSi.<br />
Tvali SevavleT Zvelebur koSkebs, qongurebi rom daTovliaT da Caqufruli<br />
TvaliT Semogvcqerian. gadavuxvieT patara bazilikisaken da Camoqceul kedlebs<br />
Soris, viwro karSi SevediT.<br />
gaxunebuli, wvimisagan Camorecxili wminda giorgi, misi TeTri cxeni, grZeli<br />
Subi da gangmiruli urCxuli...<br />
aqeT RvTiSobeli mariami. iqiT gardacveTili warweris oriode aso.<br />
Camoqceuli kedlebis winaSe Tavs TiTqos damnaSaved vgrZnobT. da gareT gamovdivarT.<br />
cota iqiT gumbaTiani eklesiaa, soflis patara eklesia. aq jvars iwerdnen,<br />
inaTlebodnen. aRdgomasa da Soba-axalweliwads xvdebodnen. RmerTs swiravdnen<br />
saklavs. aq xom ar daiweres jvari luarsabma da darejanma? aq xom ar<br />
moatyues sawyali luarsabi, roca mzeTunaxavis nacvlad maxinji da umziTvo<br />
104
darejani amouyenes gverdiT? ra viciT, iqneb aqac iyo, an sulac ar iyo aqa. iqneb<br />
aq jvari gabrielsa da Tamros unda daeweraT? ase iyo Tu ise, aqeT modiodnen<br />
CiTiskabianebi, Coxa-axaluxianebi, nabdis qudianebi da imediT fiqrobdnen<br />
xvalindel dReze.<br />
win ki tye iwyeba, zamTris tye.<br />
biliki Zlivs miikvlevs gzas TovlSi.<br />
karga xani gasula, da mzec sacaa Cava.<br />
magram gazafxuli jer arsad Cans.<br />
aqa-iq SemorCenila Semxmari askili da kuneli. xan erT, xan meore totze afrTxialdeba<br />
SeSinebuli Citi, an fuRurodan Tavs gamoyofs cnobismoyvare ciyvi...<br />
— es aris da es.<br />
magram daicaT!<br />
erTbaSad Tvalwin SemogvenTeba kaSkaSa wiTeli feri!<br />
wiTeli feri, TeTri Tovlis fonze...<br />
Zaxveli!<br />
xeluxlebeli, zamTris susxs saswaulad gadarCenili.<br />
gazafxuli sadRac aqvea, magram jer ver vxedavT, jer ar gvesmis misi sunTqva.<br />
mSvidobiT, wiTelo Zaxvelo!<br />
* * *<br />
isev molodini.<br />
erTbaSad mzis gamoxedva da gamococxleba soflisa. Zroxam kvlav moigo xbo.<br />
kruxma gamoCeka yviTelbumbula wiwilebi.<br />
mezoblis rZals biWi SeeZina. sayovelTao sixarulia, exumrebiT, swored biWi<br />
undodaT! netavi ras daarqmeven, romeli papis saxels? rodis iqneba Zeoba, naTliad<br />
vis airCeven? ra eCqarebaT, cota daTbes, Sin gana ramdeni kaci unda dation?<br />
nu geSiniaT, daveteviT, buxarTan Zeobac ar iqneba urigo. Rvino Tu hqondaT<br />
saaRdgomod Senaxuli? eqnebodaT, maS ise, rogor iqneboda?<br />
biWi, ra Tqma unda, akvanSia Cakruli. didis ambiT moarTves pirveli saCuqari —<br />
xis Sibaqi, rom ZilSi araferi wascdes da Tavi ar Seircxvinos. akvanze zed<br />
TvalebTan, qarvis mZivi Camoukides, rom aTasSi erTxel, artaxebidan xeli aiSvas<br />
da im mZivs eTamaSos. magram biWi imisTana mtirala dadga, mZivi verafers<br />
Svelis. maSin `Cxrialas~ gaukeTeben, da imasac TavTan daukideben, rom rogorme<br />
gaerTos. ukve mTelma ubanma icis, rom biWs tirili uyvars, modian sanaxavad da<br />
ra zizil-pipilebs aRar ukideben, ras ar dasZaxian, rogor ar ealersebian, rom<br />
tirils gadaaCvion. kacma rom Tqvas, gadaCveva rad unda, dedabrebi amtkiceben,<br />
rom rac ufro metad itirebs, filtvebic ufro gaumagrdeba da magari biWic<br />
dadgeba. ro movkvde, gagacinebo, — CasZaxis Zalua da, ras ar igonebs, rom biWs<br />
Rimili mohgvaros. magas ra gaacinebs, mamis Svili ar ariso? — ambobs sxva,<br />
magram erTi-ori dRec da Zalua taSs Semohkravs:<br />
biWma gaicina!<br />
esec mTel ubans moedeba...<br />
sixarulia da isev molodini...<br />
* * *<br />
magram molodini mwuxarebiT mTavrdeba:<br />
papa gardaicvala...<br />
wuxel dauZinia, diliT Turme aRviZa, aRviZa bebom da veRar gaaRviZa. wasula<br />
uTqmelad da amqveynad erTi samduravic ar daurCenia. sabolood xom venaxs daxeda...<br />
Turme ratom midioda, ratom ar gaiyola aravin. am gazafxuls veRar moveswrebio,<br />
— marto es uTqvams da mezoblis dedakaci Turme exumreboda: ra<br />
dros Seni sikvdilia, aTi gazafxuli kidev gaqvs winao.<br />
bebo tiris, uSenod raRa iqneba Cemi sicocxleo. qalebi mkacrad amSvideben,<br />
tuqsaven, aba jer Sen unda momkvdariyavio? viRa mouvlidao? wesia, jer kaci<br />
unda wavideso... magram bebos damSvideba Znelia. vaJebi gamSralebi, qudmoxdilebi<br />
da Tavdaxrilebi dganan ezoSi. sikvdili moulodnelad mosula da jer ara-<br />
105
vin icis, ra gaakeTon. qalebi saxls asufTaveben da gvams apatiosneben. papa<br />
wevs Sua darbazSi, dabal taxtze da gadajvaredinebul xelSi sanTeli uWiravs.<br />
bebo ar scildeba. rZlebi Cumad tirian. papa tkbili kaci iyo da rZlebsac<br />
gulwrfelad enanebaT. modis Tedo, papas bavSvobis megobari da bebo Sestiris,<br />
amawinaT, rom dagibara da dagpatiJa, ege, ukanasknelad dagileviaT saferavio.<br />
Tedo zurgSeqceviT damdgara. papas zed ar dahyurebs da Cumad, xmis amouReblad<br />
iwmends cremlebs. mere sxvebic modian, sxva mezoblebi. SuadRisas ukve<br />
mTeli naTesaoba aq ari. ukve gagzavnes kaci sxva sofelSi. ukve laparakoben,<br />
sad iyidon Zroxa da cxvari, ukve arCeven lobios, sawandile xorbals. crian<br />
fqvils. Savosani qalebi, welze SalSemoxveulebi, satirlad modian da papas<br />
aTasgvar rames abareben im qveyanaSi. sami dRea mTeli sofeli glovobs.<br />
mesame dRes papa ukve muxis kuboSi asvenia.<br />
Tavdaxrili kacebi saxlis win, datkepnil Tovlze dganan.<br />
dedakacebi calke Seyrilan.<br />
yvelani Cumad arian. mdumarebas araferi arRvevs.<br />
Rrubliani amindia, civa da yvela imas fiqrobs, rom zecam dagvacados ukanasknel<br />
gzaze papas wayvana.<br />
sasaflao Sors ari, soflis TavSi da amodena Tovliani gza fexiT unda gaiaron.<br />
papas oTxi vaJi mxars udgams kubos da cimcim gamoaqvT aivanze.<br />
wamiT iqve daasveneben ukanasknelad, raki am aivanze aRarasodes gamova papa.<br />
Soriaxlos dganan papaskbila berikacebi — gafiTrebulni da sanTlis ferebi.<br />
maTi Zma mokvda da berikacebs Tavadac Savi fiqri moreviaT.<br />
da swored maSin, roca oTxi vaJi kvlav awevs kubos da nel-nela saxlis kibeze<br />
Camoatarebs, zecidan cviva Tovlis TeTri fantelebi. papas ukanasknel gzaze<br />
yvavilebiviT efinebian TeTri fTilebi. efinebian mis galurjebul xelebs, gasanTlul<br />
saxes, TeTr ulvaSebs da am siCumeSi, roca mxolod Tovlis Cumi<br />
Sriali ismis, dairxeva bebos civi da mSvidi xma:<br />
— ege, ukanasknelad misdixar TovlSi, kaco!<br />
* * *<br />
sad aris axla Cveni mze? samyaros romel mxareSi? an aris ki sadme didi xniT,<br />
Tund erTi wamiT? Cerdeba ki Tavis romelime sadgurze? yvelaferi midis, yvelaferi<br />
miiswrafvis, erT adgilze wamiTac araferi Cerdeba. vidre zamTris sam<br />
Tves movaTavebdiT, Cvenma mzem sami Tanavarskvlavedi gaiara: `Txis rqisa~, `merwyulisa~<br />
da `Tevzisa~. dedamiwaze zamTris samma Tvem Caiara: dekemberma — Zveli<br />
romauli kalendris meaTe Tvem, raki `decem~ laTinurad aTs niSnavs; ianvarma,<br />
romauli orsaxovani RmerTis `ianusis~ saxels rom atarebs da Tebervalma,<br />
romelic agreTve romauli RmerTis, qvesknelis mbrZaneblis `februsis~ saxels<br />
ukavSirdeba. ZvelqarTulad am Tveebs hqvia: tirisdeni, anu xalxuri qristiSobisTve,<br />
apani, anu Tebervali, sarwyunisi, anu gancxadebisTve...<br />
mihqrian varskvlavebi.<br />
mihqrian planetebi, asteroidebi, kometebi.<br />
yvelaferi moZraobs. yvelani samyaros usazRvroebaSi miiswrafian.<br />
mihqris dedamiwa Tavis mSobliur mzesTan erTad.<br />
hyavs Tanamgzavri, anu Svilobili, romelsac mTvares veZaxiT.<br />
hyavs uaxloesi dedmamiSvilebi — marsi da venera.<br />
hyavs ufro Soreulnic — iupiteri, saturni, plutoni da sxvani, — isinic mzis<br />
Svilebi.<br />
mzesac hyavs Tavisi uaxloesi mezobeli, sxva `mze~.<br />
hyavs uSoresi `mezoblebic~...<br />
samyaro, sadac Cveni patara planeta — dedamiwa mihqris, usazRvroa da mainc<br />
yvelaferi erTmaneTzea damokidebuli. zogjer TviT uSoresi varskvlavi an mTeli<br />
galaqtika jerac ucnobi ZalebiT moqmedebs miwierTa yofaze. Cven amas zeciur<br />
Zalebs veZaxiT, radgan samyaro Cveni TvalisTvis zecaSi moCans, varskvlavebi<br />
da galaqtikebi `zecis TaRze~ arian `ganlagebulni~.<br />
106
sofelSi, Cveni mzis erT uaxloes varskvlavze — `siriusze~ ambobdnen, roca<br />
es varskvlavi gamoCndeba, mamlebi iwyeben yivilso.<br />
marTalia Tu tyuili?<br />
iqneb, amgvar gulubryvilobaze mecnierebs gaecinoT kidec?<br />
an iqneb gviTxran: SeiZleba, yvelaferi SeiZleba... samyaroSi raRa ar xdeba, Cven<br />
ki samyaros Svilebi varT.<br />
***<br />
amgvari iyo erTi weliwadi,<br />
mas Semdeg, rogorc xalxSi ityvian xolme, bevrma wyalma Caiara. axla sxva<br />
droa da bevri ram, rac Cven Zvirfasad migvaCnda, rac gvaxarebda <strong>weliwadis</strong><br />
oTxi drois manZilze, SeiZleba moZvelda, SeiZleba TqvenTvis arafrismTqmeli<br />
aRmoCndes. vambob amas da gulSi mainc rCeba mbJutavi imedi: iqneb rac lamazi<br />
iyo im dros, am droSic lamazi da gauxunari gamoCndes? samyaro xom igivea,<br />
igivea dedamiwa, igive mze amodis diliT da igive mTvare dagvnaTis RamRamobiT.<br />
iqneb mTavari swored isaa, rac warudinebelia da rac mniSvnelobas arasodes<br />
kargavs?<br />
dro arc dRes Cerdeba.<br />
gaivlis wlebi da Tqvenc gaxdebiT mamebi, dedebi, papebi da didedebi.<br />
mere movlen sxvebi.<br />
gardaicvala papa, magram daibada biWi da mezoblebs uxarodaT, CurCulebdnen,<br />
netavi ras daarqmeveno. es bednierebaa, ubralo, magram didi adamianuri bedniereba...…<br />
saxli. ezo. kar-midamo. sofeli. ZvelisZveli kakali da ZvelisZveli xeWeWuri,<br />
romelsac bolos qariSxali gadaaqcevs. wvima Cveni saxlis kramitze. Tovli<br />
Cvens baRCaSi. Sors aziduli mTebi. Cveni venaxi da bostani, Cveni tol-megobrebi.<br />
naTesavebi. axloblebi. megobrebi... es aris samSoblo. aqedan iwyeba didi siyvaruli<br />
sicocxlisa da swored aqedan unda gviyvardnen sxvebic, sadac ar unda<br />
cxovrobdnen, dedamiwis romel kuTxeSi. mTidan modian nakadulebi da mdinareebi.<br />
qvemoT eSvebian, erTmaneTs uerTdebian, did mdinareebad iqcevian da zRvas<br />
erTvian... ase erTvis didi cxovrebis gzas Cveni patara cxovreba, romelsac Tavisi<br />
saTave aqvs. es saTave Cveni sofelia da Cveni karmidamo. yvelaferi am saTavidan<br />
iwyeba da upirvelesad is unda iyos wminda. sadac unda viyoT, rac unda<br />
vakeToT, bolos mainc fiqriT im saTavisken wavalT. misi unaxaoba ar mogvasvenebs<br />
da erT dRes, roca vigrZnobT, rom yvelaferi mTavrdeba, misken gavswevT,<br />
raTa ukanasknelad SevavloT Tvali da Cvens gulSi, ise, rom aravis gavagebinoT,<br />
sabolood davemSvidoboT.<br />
rogorc papa wavida... rogorc papa daemSvidoba daTovlil venaxs.<br />
weliwadi.<br />
oTxi dro.<br />
es sityvebi Rrma Sinaarsis damtevia.<br />
es adamianTa cxovrebis erTi furcelia da arcTu ise xangrZlivi cxovrebisa.<br />
wlis oTxi dros yvelasaTvis erTnairad ver Caivlis. cxovrebaSi mudam arian<br />
bednierni da ubedurni, galaRebulni da ganapirebulni. adamianTa beds zogjer<br />
`zegardmo Zalebi~ ganageben. Caivlis weli da erTi ityvis: bednieri iyo es weli<br />
CemTvis, netav sxva welic ase Caivlideso. meore Tavs daiimedebs: rac iyo,<br />
iyo, yvela Wiri am wels wahyveso. axali mainc sasikeTod movideso.<br />
galaktion tabiZe erTi ganvlili wlis winaSe Tavis Zrwolas amgvar, ubraloebiT<br />
saocar leqsSi gamoxatavda:<br />
`SarSan Cveni saxlis win<br />
idga oTxi afTari —<br />
gazafxuli. zafxuli,<br />
Semodgoma, zamTari.<br />
saSineli ram iyo<br />
karze maTi modgoma, —<br />
gazafxuli, zafxuli,<br />
107
zamTari, Semodgoma,<br />
o, is weli guls glejda,<br />
rogorc miwas afTari, —<br />
gazafxuli zafxuli,<br />
Semodgoma, zamTari,<br />
maT gza hqodaT lxenisa<br />
da me ki dazafruli, —<br />
zamTari, Semodgoma,<br />
zafxuli gazafxuli.<br />
ganvlili dro mudam sevdas stovebs. sevdiania ganSoreba. sevdiania dam-<br />
Svidobeba, Cvenc davemSvidoboT erT weliwads, <strong>weliwadis</strong> oTx dros da davelodoT<br />
mermiss.…<br />
Cveni mama-papapisaTvis es erTi weliwadi garjis, Wirnaxulis moyvanis weliwadi<br />
iyo.<br />
Cven? mWvretelni am garjisa Tu monawileni?<br />
nu gagikvirdebaT Tu getyviT, rom sofleli bavSvi yvelafris monawilea,<br />
rac ki garSemo xdeba. ase iyo maSin da, RmerTma qnas, rom ase iyos dResac.<br />
Cven mwyemsebic viyaviT, mexboreebic, menaxirenic da meveleebic. Cvenc<br />
vkrefdiT yurZens, vagrovebdiT fiCxs, daveZebdiT tyeSi pantas da maJalos _ ra<br />
Tqma unda, Cveni asakis Sesaferisad da visac rogor SegveZlo.<br />
uCvenod arc TavTavi aikrifeboda, arc namja CaiSleboda kaloze; arc<br />
nergi Cairgveboda da arc vazi Seiyeleboda da es yovelive ise ubralod da<br />
bunebrivad xdeboda, rom ase gvegona, sagangebod aravis araferi uswavlebia.<br />
gaxsovT, ras ambobs akaki wereTeli `Cemi Tavgadasavalis~ dasawyisSi? sofel<br />
savaneSi yofnisas, jer isev bavSvma, yvelaferi vicodi, rasac ki ufrosebi<br />
saojaxo saqmes eZaxiano.<br />
ase iyo mTel saqarTveloSi,<br />
gaiara Sromis erTma weliwadma, rac xsovnaSi CagvrCa, isev es aris —<br />
isev yanebi, venaxebi papebi da didedebi, mamebi da dedebi axloblebi da mezoblebi.<br />
isini TandaTan midian amqveynidan. midian swored SromiT daRlilni da<br />
valmoxdilni,<br />
saukuneobrivi gamocdileba, romelic maT dagvitoves, Cagvagonebs, rom<br />
Sroma mxolod awrTobs adamians, wvrTnis mis gonebas, unergavs vaJkacobas,<br />
moTminebas da amtanobas.<br />
male gazafxuli mova, axali gazafxuli. miT ufro, rom cxraTvala mze<br />
anaTebs, saxlebidan RapaRupiT Camodis `Tovlis cremlebi~.<br />
kvlav gavyveT TovliT dafarul tyis gzas... ager, kvirtebic gamoberilan<br />
xis totebze. imaTac ugrZvniaT, rom sadRac axlomaxlo gazafxuli trialebs<br />
da sacaa aq mova. da uceb, xis gaSiSvlebul totze Semoskupdeba Cveni nacnobi<br />
patara tyis Citi, romelmac SarSan `gazafxuli moiyvana~. Cven ar viciT, ra<br />
hqvia am Cits, tyeSi mravlad arian amgvari erTi bewo Citebi, ai, Semoskupda<br />
totze, raRac dastvina da boloc xalisiT SeaTamaSa, gana ra moxda iseTi, Citi<br />
totze zis da zemoT, mzisken iyureba, isev dastvina da mainc ar viciT ratom,<br />
erTbaSad vigrZeniT:<br />
Citi gazafxuls elodeba!<br />
es patara Citi gazafxulis mosvlas grZnobs, msubuq rtoze nazad irweva,<br />
drodadro kvlav dastvens da zemoT, cisken iyureba.<br />
albaT cidan unda Camovides gazafxuli.<br />
108
cis gaxsna<br />
Tqven ar gaocebT samyaros harmonia? Tumca es imdenad bunebriv ambad<br />
migvaCnia, gaocebas veRarc gamovxatavT...<br />
aba warmovidginoT ufro didi xelovnebis nawarmoebi, vidre Tavad dedamiwaa,<br />
vidre Cveni ca, usazRvroebaSi gafantuli didi da mcire varskvlavebia.<br />
magram mainc adamianma Seqmna xelovneba.<br />
xelovneba sxvaa, cxovreba _ sxva.<br />
erTi meoris magivrobas verasodes gaswevs.<br />
xelovneba rom ubralo danarTi iyos, maSin kacobrioba amden Rameebs ar<br />
gaaTenebda masze fiqrSi, mis Seqmnasa da gansjaSi. maSin Cven sadme, bazarSi<br />
davsxdebodiT amaRlebul adgilze da davtkbebodiT. maSin aRar wavidodiT TeatrSi,<br />
aRar vewveodiT mxatvars, aRar movusmeniT musikas.<br />
Tumca, es ra Cemi saqmea...<br />
amis kvleva sxvebs davaneboT.<br />
magram zogjer buneba mainc iCemebs `sxvisas~ da gvevlineba rogorc virtuozi,<br />
rogorc didi<br />
musikosi,<br />
mxatvari,<br />
reJisori...<br />
amgvar did movlenas adamianebi mainc ubralo TvaliT vucqeriT da ubralodac<br />
vuwodebT xolme:<br />
karg dRes,<br />
karg saRamos,<br />
karg adgils,<br />
karg Tovls,<br />
karg wvimas...<br />
ar vici, miesadageba Tu ara imas, rac zemoTa vTqvi, me ki erTi kargi dRe<br />
axlac Tvalwin midgas da vjaxirob, sityviT dagixatoT is dRe.<br />
alaverdSi viyaviT orni.<br />
Semodgomis Rrubliani dRe iyo.<br />
ha da ha, roca zamTari unda damdgariyo.<br />
ara wvimda da Rrubels maincadamainc ar gavujavrebivarT.<br />
jer alaverdis Soridan cqeriT vijereT guli, mere mis gumbaTqveSac videqiT<br />
Cumad da me CemTvis vfiqrobdi, Cemi megobari TavisTvis.<br />
alaverdSi Cvens meti aravin Canda,<br />
saqme dRe iyo.<br />
aq marto kviraobiT iyris xolme xalxi Tavs, zogi alaverdisTvis, zogi<br />
marTla saalaverdod.<br />
mere wamovediT.<br />
dRe mainc Rrubliani iyo. arc gamodarebas apirebda da wvimis dawyebac<br />
ver gaebedna. mivdiodiT zeviT, civgomborisken. ukan rCeboda alaznis veli da,<br />
rogorc poetma Tqva, TeTri gediviT amowvdili alaverdi.<br />
jer ukan ar vixedebodiT.<br />
alaverdis Soridan danaxvis efeqts bolosTvis vinaxaviT.<br />
mere movixedeT.<br />
cisfer SoreTSi gamoCnda `TeTri gedi~.<br />
da swored im wuTs, TiTqos ca gaixsnao, wamiT Rrublis fTila Suaze gadaiSala<br />
da erTi sxivi zed TeTr alaverds daaSuqa.<br />
ara, es saswauli ar yofila.<br />
ubralod im wuTSi buneba mogvevlina rogorc mxatvari, rogorc virtuozi<br />
reJisori.<br />
mcire xans dahnaToda mzis sxivi alaverds, mere Rrublis fTilebi Seer-<br />
Tdnen da mxatvari, romelmac am wuTSi Cven Tvalwin suraTi Seqmna, Tavisi yalmiT<br />
sadRac sxvagan, samyaros ukidegano sivrceSi wavida axali suraTis Sesaqmnelad.<br />
109
taZris kedeli<br />
`Sen, frTamoRuRunes<br />
JamTa simaRleze,<br />
Cveni saukune<br />
gicavs, uaxlesi~<br />
galaktioni.<br />
beTania Tbilisidan Sors ar aris. Cajdebi wyneTis avtobusSi da bolomde<br />
ivli, mere, an pirdapir gaagrZeleb da samadlomde axval, iqidan ki veris<br />
xeobisaken daSvebuli bilikebi beTaniamde Cagiyvanen, an arada, raRa zemodan<br />
dauaro, wyneTidan dasavleTisken aiReb gezs, jer axaldabaSi Caxval, mere bilik-bilik<br />
sabavSvo saxls Cauvli win. iqidan beTaniamde ki aRarc didi manZilia,<br />
miT ufro, rom biliki sul tyeSi midis da Citebis imisTana galoba gacilebs,<br />
gzasac gaviwyebs da daRlasac.<br />
ho, beTania Tbilisidan Sors ar aris. RamiT Tu iqidan gamoixedav, mTeli<br />
Crdilo-aRmosavleTi isea gadawiTlebuli, almuri asdis. cota ferdobze Tu<br />
Sedgebi varskvlavebiT moWedil qalaqsac dainaxav:L es Tbilisia... es Tbilisis<br />
naTurebi cimcimeben da SoreTidan mziral varskvlavebsac isini hgvanan.<br />
beTania SoriT SexedviT wyurvilsac giklavT...<br />
aris, marTla aris imisTana adgilebi, Soridan rom ver dainaxav. Tundac<br />
Satili... midixar da midixar. midixar da mihyvebi im Satiliswyals. Satilic<br />
arc ise Sors geguleba da mainc ara Cans. da uceb, or nabijze gascdebi patara<br />
ferdobs, aqamde rom Tvalwin gefareboda, `kldis kari~ gadaixsneba da jiqur<br />
Semogejaxeba Satili.<br />
es ise uceb moxdeba, Sedrkebi,<br />
morideba dageufleba,<br />
mere uecari Sexvedris sixaruli gagalaRebs,<br />
mere mainc Tavadve dagamSvidebs dumiliT metyveli Satili,<br />
beTania kldeebs ar aris mofarebuli, jer isev karga didi manZili gveqneba<br />
gasavleli, magram taZari Soridanve gamoCndeba: warmoidgine farTod<br />
mxrebgaSlili xeoba. SoreTSi — didgorebi, iqiT — veris qarafebi, aqeT —<br />
tyiani koromebi. TiTqos iisfrad bolavs Semogareni da aq, am ukideganod gadaSlil<br />
iisferSi — TeTr-moyviTalod amoRerili taZari!..<br />
amgvarad enZelam icis xolme amoRereba adrian gazafxulze.<br />
marTlac, Sors ar aris Tbilisidan beTania da bevrsac unaxavs igi. mnaxveli,<br />
werilis amgvar dasawyisze, albaT gulSic gaicinebs da ifiqrebs, aqaoda<br />
imisTanas ras metyvi, rac Tavad taZars ar uTqvams CemTviso. amodena ganzraxvisagan<br />
zecam dagvifaros winaTqma imad gagvigrZelda, rom mnaxveli Tu bevria,<br />
arc mSobel qveyanaSi siarulze umZraxi gvyavs cota. saqarTvelos tye-RreSi<br />
xetialis WaSniki zogs jerac ar ugemnia, an mosanaxuleblad marto is adgilebi<br />
aurCevia, romelzec yurmokvriT raRac gaugonia, amgvari kacisaTvis fasanauri<br />
marto saxinklea, SuamTa — samwvade, TviTon beTania ki saqeifo adgilad Tu<br />
gamodgeba. es kidev araferi, sxvis saqmeSi ra Cagvrevda, egeve kaci cota ridiani<br />
rom iyos, eris wminda adgilebSi namusrevsa da nakvalevs rom ar tovebdes;<br />
im warwerebs an freskebs rom ar Camoamtvrevdes, romlis gareSec verc Cveni<br />
mwerloba daTariRdeboda, verc qarTuli anbanis gza kvals gavignebdiT da arc<br />
is gvecodineboda, vin viyaviT da ra viyaviT.<br />
kidev kargi, zogierT adgils mcveli adgas Tavze.<br />
erT aseT kacze mogiTxrobT am werilSic...<br />
beTaniis taZris mcveli vano wiklauri pirvelad im dros gavicani, tyispirs<br />
gafantul Rvinisa da limonaTis boTlebs rom agrovebda. iqve namusrevi<br />
eyara. qaRaldebs qari afrialebda, Suaxans kargad gadacilebuli kaci buzRuniT<br />
asufTavebda iqaurobas. moqeifeni ukve biliks dadgomodnen da Sua tyidan<br />
110
xan xumroba ismoda, xan improvizebuli bRavili, xan tranzistoridan gamovardnili<br />
aRmosavluri melodia.<br />
taZris ezoSi dumili idga.<br />
aq sul dumilia, soflebisa da qalaqebisgan karga mocilebul beTaniaSi.<br />
kacma moakriala tyispiri, Cvensken wamovida, xeli CamogvarTva, mogvikiTxa<br />
da taZrisken gagviZRva.<br />
taZris idumaleba.<br />
Tamari — mefeT mefe saqarTvelosi.<br />
giorgi mesame.<br />
laSa giorgi — dedis gverdiT, Wabukurad mzirali.<br />
am taZarze meti ra giTxraT? an am TvalisCiniviT gasafrTxilebel freskebze?<br />
taZarze saubari Znelia. taZars aSeneben. taZars xataven. taZars umRerian.<br />
pirispir xvdebian. ufrTxildebian.<br />
beTaniis taZars vano wiklauri ufrTxildeba.<br />
da am kacis pirovnebac dRes misi saqmis gamo gvainteresebs.<br />
imgvarad moxda, rom JamTa siavem bevri Cveni cixe-koSki, taZari Tu freska<br />
cecxls misca, qars gaatana. zogs Tavad droTa dinebamac mouRo bolo, zogs —<br />
ugunurebam, da bolos, roca patroni da gamfrTxilebeli gamoCnda, bevrgan ukve<br />
gvianRa iyo: alag nangreviRa darCeniliyo, alag — pirvelqmnilis landiRa.<br />
axla Cven am landebs veloliavebiT, vcdilobT is mainc SemovunaxoT STamomavlobas,<br />
eris sulieri sidiadis dasturad gadavceT momavals.<br />
meSvide welia beTaniis siCumeSi dadis es kaci.<br />
saxli taZris zemoT, sofelSi udgas.<br />
am sofels saxelad kveseTi eTqmis, magram aRarc sofelia, aRarc xalxi.<br />
yvela sadRac gakrefila. es erTi saxli, vano wiklauris saxlia, sofelic da<br />
kveseTic am saxlsRa hqvia.<br />
xandaxan Camovlen TiTistola SviliSvilebi — SoTa da giorgi. da gaudiT<br />
zarebs wkara-wkuri.<br />
reken:<br />
dedozari,<br />
SuaTana,<br />
mrwemi — xmawkriala, rogorc salamuri.<br />
ara, poeturi suraTis warmodgena ar gvdomebia. am kacsac da mis ojaxsac<br />
Zalze awuxebs ukacrieli aqauroba.<br />
*<br />
taZris mcvelad Zia vano poets daulocnia. ambavi ki arcTu ise poeturad<br />
dawyebula. kviraobiT beTaniidan wyneTSi adioda da kvercxebs hyidda. nu davuZraxavT,<br />
im kvercxebs misi ezos qaTmebi debdnen. erTxelac uZaxnia wyneTSi —<br />
`kvercxebi, kvercxebio~ da erTi saxlis aivanze viRac maRali kaci gadmomdgara.<br />
kargad uvaWriaT.<br />
im kacs kvercxic blomad uyidia da didxansac ulaparakiaT.<br />
sadauri xaro?<br />
beTaniidano.<br />
mere, Tu beTaniidan xar, im taZars ver unda mouaroTo? iq ici, visi freskaao?<br />
rogor ar vicio.<br />
hoda, Tu ici, kargad icode _ Tamar mefisaao...<br />
`im kacis sityvebi samudamod damamaxsovrdao~, — ambobs vano wiklauri.<br />
TviTon `is kaci~ ki gogla leoniZe yofila.<br />
mere erTi-orjer kidev asula wyneTSi, poetic mounaxulebia da laparaki-<br />
Tac guli ujerebiaT. imis Semdeg taZris mcvelad damdgara: da ai, ukve meSvide<br />
weli gadis, xmisamouReblad dadis aqaurobaSi, dadis da beTaniis siCumeSi axlac<br />
gulistkiviliT igonebs tkbilad moubar poets. CvenTvis gogla `didi kaci<br />
iyo.<br />
111
`did kacTan~ Sexvedra ki zogjer mTlianad Seatrialebs xolme ubralo<br />
adamianis bed-iRbals.<br />
taZris erTgulma kacma kargad icis aqaurobis warsuli, esmis aqaurobis<br />
fasi, Tu xami stumari ewveva, SeZlebisdagvarad pasuxsac gascems, uxeiro gidiviT<br />
ar gamoidebs Tavsa da winamaswrobas ar daiwyebs. jer taZris garSemo Semoatarebs,<br />
CuqurTmebTan SeaCerebs, mere kars moridebiT SeaRebs da SeuZRveba.<br />
mere freskebTan gaCerdeba da erT-or sityvaze xelad mixvdebi, rom am kacma ZirisZirobamde<br />
icis am freskebis mTeli `Tavgadasavali~, — sad Camourecxia wvimas,<br />
sad miswvdenia udieri `stumris~ xeli...… ai, is Camonatexi kacis xeliTaa,<br />
gangeb, samtrod gakeTebuli~... `es nabzari Tamaris freskaze, rac Tavi maxsovs<br />
egrea, balRobidan vakvirdebi da kidev kargi ar emateba... `ai, is, amoCiCqnilic<br />
kacis naxelavia~.…<br />
— es rodis?<br />
— winaT...<br />
— rodis winaT?<br />
— sanam aq movidodi...… mere ki, ginda daijereT, ginda ara, aq aRaraferi<br />
gafuWebula.<br />
taZarSi siCumea.<br />
kaci ganze dgas da mainc martos ar gvtovebs.<br />
sanam stumari aq iqneba, Tavadac fexs ar moicvlis.<br />
mere gamogyveba da kars gamoixuravs.<br />
es zedmeti eWvianobis brali ar aris.<br />
kacs eSinia.<br />
da me maxarebs es SiSi.<br />
es sifrTxilis SiSia, — is mainc aRar gamogvecalos xelidan, ra dRevandlamde<br />
movidao.<br />
`marto erTxel, marto erTxel moxda~... frTxilad, saidumlosaviT gimxels<br />
da TvaliTa gzomavs, aRSfoTebas da gulistkivils elodeba Senganac.<br />
— ra moxda?<br />
— marto erTxel gamisxlta, damaswro.<br />
— vin gagisxltaT? vin dagaswroT?<br />
— gana ara, mivxvdi, rom raRacas apirebda.<br />
bevrni iyvnen da is gaipara. mainc vifiqre, ver gabedavs-meTqi.<br />
— mere? gabeda?<br />
— gabeda… wamodiT, gaCvenoT...<br />
kaci taZris aRmosavleTis kedelTan midis da ZvelisZvel, oqrosfer qvaze<br />
nakawrs gviCvenebs:<br />
aq, 1968 wlis Semodgomaze brZanebula vinme omara da Tavisi saxeli `saWreTliT~<br />
amoukveTavs.<br />
gvari veRar mouswria.<br />
iqneb SeeSinda?<br />
asea Tu ise, marto saxelia, weli da dro: Semodgoma, beTaniis oqrosferi<br />
Semodgoma.<br />
`eqvsi welia aq kedeli aRar gakawrula~, isev xmadabla laparakobs kaci,<br />
`marto iman majoba. gavige, romelic iyo, vuTxari, magram TqmiT raRa eSveleboda?~<br />
rogor ar davijereb, mkiTxvelo, rom gagixarda. eqvsi welia ZvelisZveli<br />
taZris kedeli ar gakawrula... marto erTxel... marto erTxel... isic gaigo, romeli<br />
iyo, uTxra kidec, magram, aba, TqmiT raRa eSveleboda...<br />
batoni universiteti<br />
ar vici, ras fiqroben adamianebi, roca universitetis win gaivlian. im<br />
adamianebze geubnebi, romelTac arasodes uswavliaT universitetSi. minda mjerodes,<br />
rom maTTvisac, rogorc CvenTvis, es aris qarTuli mecnierebis taZari<br />
— uZvelesi da uxucesi, romelsac sasoebiT uyrida saZirkvels ilia, romlis<br />
112
kedelebSic ukanasknel dReebs iTvlida vaJa-fSavela da romelsac gverdiT<br />
mokrZalebiT unda Cauaro.<br />
kargad ar maxsovs es leqsebi... universitetze xSirad werdnen leqsebs.<br />
erTma poetma simkacriT oTaraanT qvrivs Seadara, siuxviT — TinaTins. meorem<br />
dawera leqsi Seyvarebulze, romelmac universitetis baRSi vardi mowyvita da<br />
gamoTqva imedi, rom amas niko kecxovelic ki apatiebda. iwereboda leqsebi Svid<br />
Warmag Wadarze... xalasi gulwrfeli leqsebi.<br />
maSin universitets hqonda didi rkinis WiSkari. mis ezoSi fexis Sedgma<br />
yvela gamvlels ar SeeZlo. iyo zRurbli, romlis iqiT sxva cxovreba iwyeboda,<br />
xeli uneburad midioda qudisken da universitetSi SevdiodiT qudmoxdilni,<br />
rogorc TaRebian, did taZarSi.<br />
karTan idga glexkaci, WaRara wveriTa da TuSuri nabdis qudiT.<br />
maSin universitetTan mdinare veres erTvoda varazis xevi. xevs mihyveboda<br />
wvrili, daklaknili biliki, romelic gmirTa moedanTan iwyeboda da pirdapir<br />
universitetis baRSi micocavda. diliT Seuyvebodnen biliks studentebi, rogorc<br />
Tokze akinZuli mTamsvlelebi. SuadRis mere daeSvebodnen da sxvadasxva<br />
kuTxiv uerTdebodnen qalaqis cxovrebas.<br />
*<br />
TiTqos ubralo ambavi iyo: universitetis derefnebSi yovel wuTSi Sexvdebodi<br />
adamianebs, romelTa saxels msoflio icnobda. isini am taZrisagan ganuyrelni<br />
iyvnen. ver warmogvedgina universiteti uimaTod. da es didi bedniereba<br />
iseve bunebrivi Canda, rogorc mezoblis Sexvedra yovel diliT, sayvarel<br />
quCaze.<br />
pirvel kursze Cven vgavdiT skolis Segirdebs. xandazmulni Ciodnen, rom<br />
udardeli Taoba movida, magram ar viyaviT `udardelni~. omma Cvens bavSvobaze<br />
gadaiara da omis mere pirveli wlebic didi verafriT gvanebivrebda: maSin universitetis<br />
samkiTxvelos hqonda akaki SaniZis gramatikis erTaderTi cali da<br />
Cven moTminebiT velodiT `rigs~.<br />
WadrebTan xSirad idga galaktioni.<br />
zogjer gamosaubrebas cdilobda da TiTqos TavisTvis CurCulebda: `saqarTvelos<br />
saxalxo poeti... cudi ar aris ara? ocdaaTi tomi damiweria~. gvxiblavda,<br />
rom Cvens win galaktioni idga da irgvliv sufevda auwereli krZaluloba<br />
da Tayvaniscema.<br />
mere galaktioni dReebs universitetis mezoblad mdebare lazareTSi atarebda.<br />
mas SeeZlo saaTobiT mdgariyo Tavisi palatis fanjarasTan da garindebuls<br />
ecqira audistoriisaken, sadac leqcia gvqonda, rogorc ki wamoviSlebodiT<br />
da fanjaras mivawydebodiT, TiTqos Secbundeboda da sarkmlis fardas<br />
damnaSavesaviT amoefareboda. karga xnis mere, roca dawynarebulebs dagvigulebda,<br />
kvlav gamoCndeboda, frTxilad moadgeboda sarkmels da gvicqerda...<br />
aseTi iyo galaktioni, aseTi iyo universiteti.<br />
nela amoivlida universitetis kibeebs korneli kekeliZe. derefnebs moedeboda<br />
CurCuli: `batoni korneli~. modioda marTlac TovliviT TeTri. Cven is<br />
gvaxsovs Zlier xandazmuli da daRlili, Semovidoda auditoriaSi, dajdeboda<br />
wina merxze da mSvidad usmenda romelime axalgazrda leqtors, ise, rom arafers<br />
SeimCnevda — arc kargsa da arc avs. leqciis bolosRa mogvcemda oriode<br />
kiTxvas. mere Tavadac mcire xniT gaabamda saubars qarTuli sasuliero mwerlobis<br />
sikeTesa da silamazeze. laparakobda dinjad da ubralod, rogori ubraloc<br />
TviTon iyo.<br />
magram universitets paTosic uyvarda.<br />
gviyvarda saamo artistizmi — Serwymuli im did erudiciasa da ganaTlebasTan.<br />
muxladi, cocxali sityva!<br />
studentebi garbodnen derefnebSi da erTmaneTs ekiTxebodnen: `sad aris<br />
nucubiZis leqcia?~, `sad kiTxulobs nucubiZe?~ da darbazi ivseboda yvela<br />
113
kursisa da fakultetis `moxaliseebiT~. roca Salva nucubiZis sajaro leqcia<br />
dainiSneboda, auditoria didZal msurvels veRar itevda da moTaveni leqcias<br />
saaqto darbazSi gadaitandnen. maSin yurTamde gavsebuli `auditoria~ saaqto<br />
darbazSi garboda da oriode wuTSi saaqto darbazic veRar gvitevda. kaTedraze<br />
asuli mecnieri iwyebda saubars.<br />
filologebs sakuTari korifeni gvyavda, fizikosebs, filosofebs, biologebs<br />
— sakuTari. saRamoobiT universitetis ukana ezoSi yefdnen ZaRlebi.<br />
akademikosi beritaSvili ikvlevda fiziologiis urTules problemebs! beritaSvilis<br />
kvlevis Sedegebze werdnen parizis, londonisa da niu-iorkis samecniero<br />
Jurnal-gazeTebi. is maSinac xeljoxze dayrdnobili, magram saocrad mxne da<br />
cocxali gaivlida xolme derefanSi. mas ar Wirdeboda rekomendacia. dedamiwis<br />
uSores kuTxeSi, sruliad ucnob qalaqSic rom gamoCeniliyo, uklebliv yvela<br />
ityoda: es aris namdvili mecnieri!<br />
*<br />
maSin pirvelad Seikra axalgazrda mweralTa wre. yovel paraskevs oTxmocdamecamete<br />
auditoriaSi ikribebodnen poetebi. modioda besarion JRenti.<br />
studentebi kiTxulobdnen leqsebs da moTxrobebs. iyo mouridebeli mtkiceba:<br />
saqarTveloSi mwerali mxolod universitetidan movao. amgvar mtkicebas safuZvelic<br />
qonda: pirveli `sxivebi~, pirveli wignebi... iyo kamaTi:L xalas, gulwrfel<br />
leqsebs Tbilad daweril leqsebs veZaxdiT. gamodiodnen damwyebi kritikosebi<br />
da ambobdnen, ama Tu im leqsSi zogierTi `kargi Tqmaa~, aris `kargi<br />
riTmac~, magram mTlianobaSi leqsi ar tovebs sasurvel STabeWdilebaso. poetebi<br />
pirvel, gaubedav qmnilebebs uZRvnidnen mSobliur quCas, Wadrebs, foTlebs,<br />
mamuls. Cven es mogvwonda...<br />
Seiqmna simfoniuri orkestri. kviraSi orjer gvewveoda `maestro~ da universitetis<br />
derefnebSi ismoda `daisis~ Sesavali. gvixaroda, rom gvqonda saku-<br />
Tari orkestri, romelic TviT faliaSvils asrulebda.<br />
...universitetis scenaze gogolis `revizors~ TamaSobdnen.<br />
meore warmodgenaze stumrebi movidnen — Salva RambaSiZe, giorgi SavguliZe,<br />
cecilia wuwunava, aleqsandre gomelauri... studentTa warmodgeniT dainteresdnen,<br />
Semoiares patara scena da viwro kulisebi, scenis Tavze mercxlis<br />
budesaviT SeyuJuli sagrimioro, icines da darbazi acines. Semdeg ki Cajdnen<br />
studentebSi da naxes speqtakli, da Cven didxans gvaxsovda giorgi SavguliZis<br />
rainduli mzera, Salva RambaSiZis bavSvuri Rimili, cecilia wuwunavas ubralo<br />
TavdaWera (ase `ubralod~ Txzavda is didebul scenur saxeebs), aleqsandre gomelauris<br />
gulubryvilo gamoxedva...<br />
*<br />
gamoCnda satiruli gazeTi `WinWari~.<br />
raze werda maSin `WinWari?~<br />
jaziT gatacebul gogo-biWebze, pirvelkurselze, romelsac Turme `butilka~<br />
Sarvali ecva. qaliSvilze, romelsac Tma mokled Seekveca, gamcdenebze,<br />
damgvianeblebze, zarmacebze, uzrdelebze, da isev da isev viwro Sarvlebze.<br />
derefanSi yoveli Tvis bolos idga grZeli rigi: `vin aris bolo?~,<br />
`Tqvena xarT bolo?~, `ai, is maRali biWi exla movida da yvelaze win miZvreba~,<br />
`qaliSvilo, inebeT rigSi Cadgoma,~ rigdeboda stipendia.<br />
*<br />
axla universitetSi sxvebi swavloben. xandazmulTa Tanabrad kaTedraze<br />
dganan axalgazrdebi, axali saxelebi ikvleven Tanamedrove mecierebis did<br />
problemebs. rogorc mudam, universitets dResac hyavs Tavisi axalgazrdoba<br />
da Tavisi korifeni. universitetic TiTqos mijnebSi aRar eteva, mxrebs Slis,<br />
izrdeba.<br />
siaxle...<br />
114
dros yovelTvis Tavisi gaaqvs da modis siaxliT. siaxle JamTasvlis gamoxatulebaa.<br />
magram aris cxovrebaSi imgvari ambebic, rasac dro veras aklebs, rac maradiulia,<br />
Zalze adamianuri da Jamidan Jams ucvlelad gadaecema. da universitetic<br />
Zveleburad dgas, rogorc TeTri taZari, Zveleburad ismis mis derefneb-<br />
Si Jriamuli, irekeba zari, studentebs uxariaT `friadi~ da tirian `CaWras~.<br />
leqtorebi kvlav iyofian or kategoriad: `kargi gamomcdeli~ , da `sias ar kiTxulobs~;<br />
oqtomberi kvlav udardelia — sesiebamde bare ori Tvea darCenili.<br />
samkiTxvelo savsea bejiTebiT, baRi — niWierebiTa da zarmacebiT...<br />
`dekanatSi gibareben~.<br />
ratom acdenT, ymawvilo~.<br />
da iqneb universitetis karTan kvlav dgas moxuci mekarec, TeTri Tma-wveriTa<br />
da TuSuri nabdis qudiT. dgas imgvarad, rogorc idga aTiode wlis winaT.<br />
axla... amaze ilaparakon axalgazrdebma, vinc dRes universitetSi swavloben.<br />
Cven aTi-TxuTmeti wlis win davtoveT universiteti da isRa dagvrCenia,<br />
movigonoT ra iyo winaT...<br />
*<br />
— gamarjobaT, batono universiteto!<br />
— mapatieT, magram kargad veRar maxsovxarT...<br />
— saTiTaod aRar gemaxsovrebiT, Cven viyaviT TiToni da mravalni.<br />
— saiT xarT, sad moRvaweobT?<br />
— saqarTveloSi varT, ukve WaRara Segvepara da axla sxvebsa vzrdiT.<br />
xSirad gaigonebT. gvixaria, rom ase kargad gxedavT. gveCqareba, uamravi saqme<br />
gvaqvs, saxli, samsaxuri... mets verafers getyviT. gveSinia, sentimentaloba aravin<br />
dagvwamos.<br />
— naxvamdis, idRegrZeleT...<br />
zemoT, fasanaurSi<br />
fasanaurSi male binddeba.<br />
stumarmac bindisas icis xolme mosvla.<br />
axlac mze ukve Casula. xevidan aragvis xmauri ismis, mTavari gzidan —<br />
manqanebis griali.<br />
daRamdeba. manqanebis griali miwydeba (mTis gzaze RamiT siaruls eridebian)<br />
da aragvis xmaRa gabatondeba mTel xeobaSi.<br />
me Sin var.<br />
ZaluaCemi ezoSi Zroxas wvelis. boCola zmuis — mec damitove rZeo. gob-<br />
Si rZe Cxrialebs. saCexis buxarSi cecxli tkacunobs. grila, rogorc mTas Seefereba.<br />
— mobrZandi — erTbaSad gasZaxis viRacas ZaluaCemi. wvelas morCeba, — aha ga-<br />
Zexio, — etyvis xbos da isev xmamaRla ambobs:<br />
— mobrZandi!<br />
etyoba, viRac stumari movida, pativsacemi, darbaiseli berikaci.<br />
— fexiT Camoxvel Tu cxeniTo? — kiTxulobs ZaluaCemi.<br />
albaT stumarma Tqva, — cxeniTo.<br />
— mere sad daabio?<br />
etoba, stumarma Tqva, WalaSi, balaxze mivuSvio.<br />
— momikvdes Tavi, skamic ver SemogTavazeo. etyoba stumarma Tqva, skami ar minda,<br />
mainc wasasvleli var, meCqarebao.<br />
— xSirad mobrZandi xolme, ra dakargva icio.<br />
amaze, albaT, stumarma araferi Tqva, marto gaiRima da, cxadia, sayveduric Seifera.<br />
115
— ra geCqareba, netavi, xvalec am kvirisa ar ario? — icinis ZaluaCemi.<br />
etyoba stumarma Tqva, binddeba, mets aRar SegawuxebT, droulad unda avide Sinao,<br />
raki ar damxvda, ra gaewyobao… da Tanaco...<br />
albaT biZaCems eZebs, Sin eguleboda.<br />
— ra Tanaco, cxens vin mogparavso?<br />
etyoba stumarma Cailaparaka, ar iciT axlandelebis ambavio? etyoba, gamocdili<br />
kacia da yvelaferi icis.<br />
— ra geCqareba, kaco, gavaxSmeb mainc da mere wadio.<br />
netavi ra acinebs ZaluaCems?<br />
stumarma ki albaT Tqva, vaxSmobis dro aRara maqvs, saqme mqonda da axlave<br />
ukan unda davbrundeo.<br />
— Sen ici Seni saqmisao, — ambobs ZaluaCemi,<br />
es ra stumaria, ramdens gvaxvewninebs, gaval, vnaxav, vin gvewvia am bindisas-meTqi,<br />
_ gavifiqre da gareT gavedi.<br />
ezoSi gadavixede da mec gamecina:<br />
ezos SuagulSi erTi bewo biWi dgas (winaT, zRaprebSi, cerodenas rom eZaxdnen),<br />
Tbili, boxoxa qudi warbebamde Camoufxatavs, cal xelSi koxtad gaTlili<br />
joxi uWiravs, cali xeli jibeSi aqvs kacurad Cayofili, Tbili juba mkerdze<br />
gadauReRia, ezos aTvalierebs da ukve wasvlas epireba.<br />
— Calxias Zmakacia, — icinis ZaluaCemi.<br />
Calxiac am biWis tolaa, kinoSi wasula da gvianobamde ver dabrundeba.<br />
— gakveTilebis gageba mindao, — isev icinis Zalua.<br />
mere cerodena stumari WiSkridan gadis da Zalua gasZaxis:<br />
— cotac mogecada, biWo!<br />
cerodena biWi moixedavs, magram ara Cerdeba.<br />
— Txili mainc Caiyare jibeSi, gzaSi aknatune! — kvlav gasZaxis ZaluaCemi.<br />
cerodena biWi gzas ganagrZobs.<br />
Tqveni ar vici da fasanaurSi winaTac icodnen da axlac ician kacis dafaseba.<br />
mkaTaTve<br />
orRobeSi SuadRea. sio ar qris. sofeli samkalSi gasula. momTenTavi si-<br />
Cumea.<br />
ubani Tvlems.<br />
gubeSi miwolila Rori.<br />
gacqnafulan Citebi.<br />
mkaTaTvis sicxea.<br />
ubnis darajad dideda darCenila. garSemo Cami-Cumi ar ismis. marto Wri-<br />
Wina WriWinebs, dideda aqeT-iqiT ixedeba. mere amTqnarebs, mere Tavs akanturebs<br />
da iqve, kaklis ZirSi, nabdis Zvelaze miwveba.<br />
qaTmebma dro ixelTes. bostanSi gadavidnen. laSqars win miuZRvis dezebiani<br />
mamali. SeTqmulebiviT kakaneben variebi. `saydris kari~ Riaa, mezoblis qaTmebsac<br />
epatiJebian.<br />
kakli ZirSi, nabdis Zvelaze sZinavs didebas.<br />
Walidan afrida qori. gadaiara samkali.<br />
soflisken gaswia. bostnis Tavze kamara Sekra. mowyvetiT daeSva. daacxra.<br />
gabrazda mamali. SeSfodnen dedlebi. kombostos foTlebSi gainabnen wiwilebi.<br />
qorma wiwila waiRo.<br />
sZinavs didedas.<br />
knavis kata, didedas bawris gorgali knutebs ezos boloSi miaqvT.<br />
orRobeSi isev siCumea.<br />
margilma lawani gaiRo. baRCidan gadmoxta awiTlebuli gogo. CiTis kabiT muxlebi<br />
daifara. kabis kalTaze ahkvria Zurwa da birki. akecil winsafarSi Cauyria<br />
mwvane lobio.<br />
muqariT win uxvdeba TmagaCeCili biWi.<br />
116
— dedas gitireb, icode!<br />
— yurebze xaxvi ar damaWra...<br />
— sityva maq saTqmeli!<br />
— mexi Senc dageces!<br />
kaklis ZirSi, nabdis Zvelaze sZinavs didedas...<br />
zRapar-iyo, zRapar-iyo,<br />
Walas Citi mamkvdariyo...<br />
117