bab-iii-sistem-persamaan-linear-b-menyelesaikan-spl-3-variabel
bab-iii-sistem-persamaan-linear-b-menyelesaikan-spl-3-variabel
bab-iii-sistem-persamaan-linear-b-menyelesaikan-spl-3-variabel
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
http://meetabied.wordpress.com<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone<br />
Hal terburuk yang bisa menimpa manusia adalah jika ia berpikir buruk tentang dirinya<br />
sendiri. (Goethe)<br />
[BAB 3 SISTEM PERSAMAAN<br />
LINEAR]<br />
[Menyelesaikan Sistem Persamaan Linear Tiga Variabel]<br />
================================================================================<br />
Materi ini dapat disebarluaskan secara bebas, untuk tujuan bukan komersial, dengan atau tanpa<br />
menyertakan sumber. Hak Cipta selamanya pada Allah Swt. J<br />
Salam hangat selalu …<br />
Muhammad Zainal Abidin | admin of http://meetabied.wordpress.com
BAB 3<br />
Sistem Persamaan Linear<br />
Standar Kompetensi:<br />
3. Memecahkan masalah yang berkaitan dengan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> dan pertidaksamaan<br />
satu <strong>variabel</strong>.<br />
Kompetensi Dasar:<br />
3.1. Menyelesaikan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> dan <strong>sistem</strong> campuran <strong>linear</strong> dan kuadrat<br />
dalam dua <strong>variabel</strong><br />
3.2. Merancang model matematika dari masalah yang berkaitan dengan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong><br />
<strong>linear</strong><br />
3.3. Menyelesaikan model matematika dari masalah yang berkaitan dengan <strong>sistem</strong><br />
<strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> dan penafsirannya.<br />
3.4. Menyelesaikan pertidaksamaan satu <strong>variabel</strong> yang melibatkan bentuk pecahan<br />
aljabar<br />
3.5. Merancang model matematika dari masalah yang berkaitan dengan pertidaksamaan<br />
satu <strong>variabel</strong><br />
3.6. Menyelesaikan model matematika dari masalah yang berkaitan dengan pertidaksamaan<br />
satu <strong>variabel</strong> dan penafsirannya.<br />
Alokasi Waktu:<br />
20 jam pelajaran (10 x pertemuan)<br />
Indikator Pencapaian Hasil Belajar:<br />
1. Siswa dapat menentukan penyelesaian <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> dua <strong>variabel</strong><br />
2. Siswa dapat menentukan penyelesaian <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> tiga <strong>variabel</strong><br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
Rangkuman Materi<br />
Menyelesaikan Sistem Persamaan Linear Tiga Peubah / Variabel<br />
1. Metode Subsitusi<br />
Contoh :<br />
Dengan metode subsitusi tentukan himpunan penyelesaian <strong>persamaan</strong> berikut !<br />
ì2x<br />
+ y - z = 3 ....(1)<br />
ï<br />
íx<br />
+ y + z = 1 ....(2)<br />
ï<br />
îx<br />
- 2y -3z<br />
= 4 ....(3)<br />
Jawab :<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (2) x + y + z = 1 à x = 1 – y – z ....(4)<br />
(4 dan 1) à 2x + y – z = 3<br />
2(1 – y – z) + y – z = 3<br />
2 – 2y – 2z + y – z = 3<br />
-y – 3z = 1<br />
y = -3z – 1 ....(5)<br />
(3 dan 4) à x – 2y – 3z = 4<br />
1 – y – z – 2y – 3z = 4<br />
-3y – 4z = 3 ....(6)<br />
(5 dan 6) à -3y – 4z = 3<br />
-3 (-3z – 1) – 4z = 3<br />
9z + 3 – 4z = 3<br />
5z = 0<br />
z = 0 ....(7)<br />
untuk z = 0 disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (5)<br />
y = -3z – 1<br />
y = -3(0) – 1<br />
y = -1<br />
untuk z = 0, y = -1, disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (2)<br />
x + y + z = 1<br />
x – 1 + 0 = 1<br />
x = 2<br />
Jadi himpunan penyelesaiannya {(2, -1, 0)}<br />
2. Metode eliminasi dan subsitusi atau gabungan<br />
Contoh :<br />
Dengan metode gabungan tentukan himpunan penyelesaian dari <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong><br />
berikut !<br />
ì 2x - y - 2z = -1 ....(1)<br />
ï<br />
í3x<br />
+ 2y - z = 10 ....(2)<br />
ï<br />
î-<br />
4x - y -3z<br />
= - 3 ....(3)<br />
Jawab<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (1) dan (3)<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
2x – y + 2z = -1 x 2 à 4x – 2y + 4z = -2<br />
-4x – y – 3z = -3 x 1 à -4x – y – 3z = -3 +<br />
-3y + z = -5 .... (4)<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (2) dan (3)<br />
3x – 2y + z = 10 x 4 à 12x + 8y - 4z = 40<br />
-4x – y – 3z = -3 x 3 à -12x – 3y – 9z = -9 +<br />
5y – 13z = 31 .... (5)<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (4) dan (5)<br />
-3y + z = -5 x 13 à -39y + 13z = -65<br />
-3y(1) + z = -5 x 1 à 5y – 13z = 31 +<br />
-34y = -34 .... (5)<br />
y = 1<br />
y = 1 disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (4)<br />
-3y + z = -5<br />
-3(1) + z = -5<br />
z = -5 + 3<br />
z = -2<br />
untuk y = 1, z = -2 disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (1)<br />
2x – y + 2z = -1<br />
2x – 1 + 2(-2) = -1<br />
2x – 5 = -1<br />
2x = -1 + 5<br />
2x = 4<br />
x = 2<br />
Jadi himpunan penyelesaiannya {(2, 1, -2)}<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
Latihan<br />
1. Dengan metode subsitusi tentukan himpunan penyelesaian dari <strong>persamaan</strong> berikut<br />
ì2x<br />
+ y + z = 9 ....(1)<br />
ï<br />
íx<br />
+ 2y - z = 6 ....(2)<br />
ï<br />
î3x<br />
- y + z = 8 ....(3)<br />
Jawab<br />
z = ..... (4)<br />
Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (4) ke (2)<br />
x + 2y - ( .... ) = 6<br />
( ... ) + ( ... ) = ..... (5)<br />
Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (4) ke (3)<br />
3x - y + .... = 8<br />
... - ... = .....<br />
x = .... (6)<br />
Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (6) ke (5)<br />
.... ( ... ) + .... = 15<br />
... + ... y = .....<br />
y = .... (7)<br />
Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (7) ke (6)<br />
x = .... + .... y<br />
x = .... (8)<br />
Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (7), (8) ke (4)<br />
z = ....<br />
z = ....<br />
2. Dengan metode gabungan selesaikan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> berikut !<br />
ì 2x - y + 2z = -1<br />
....(1)<br />
ï<br />
í 3x + 2y - z = 10 ....(2)<br />
ï<br />
î-<br />
4x - y - 3z = -3<br />
....(3)<br />
Jawab<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (1) dan (3)<br />
2x – y + 2z = -1<br />
-4x – y – 3z = -3<br />
.... + .... = .... (4)<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (2) dan (3)<br />
3x + 2y – z = 10 x .... 3x + .... - .... = ....<br />
-4x – y – 3z = -3 x .... -8x + .... - .... = ....<br />
.... - .... = ....<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (4) dan (5)<br />
.... + .... – .... = .... x .... 30x + .... - .... = ....<br />
.... ... .... – .... = .... x .... -30x + .... - .... = ....<br />
.... - .... = ....<br />
z - .... = .... (6)<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
Dari <strong>persamaan</strong> (6) dan (5)<br />
-5x – .... = ....<br />
.... = ....<br />
x = .... (7)<br />
Dari <strong>persamaan</strong> (7), (6) dan (3)<br />
-4x – y – 3z = -3<br />
... y – .... = ....<br />
-y = ....<br />
y = ....<br />
jadi penyelesaiannya adalah x = ........<br />
y = ........<br />
z = ........<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
Uji Kompetensi 8<br />
1. Penyelesaian dari <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong><br />
ì3x<br />
+ y = 7<br />
ï<br />
íx - y + z = 0 adalah…<br />
ï<br />
î2x<br />
+ 3y - 2z = 3<br />
a. ( -4 , 19 ,23 )<br />
b. ( -4 , 19 , 21)<br />
c. (-2,-1,13)<br />
d. (2,1,1)<br />
e. (2,1,-1)<br />
2. nilai x + y +z dari <strong>persamaan</strong><br />
ì2x<br />
+ 3y + z = 6<br />
ï<br />
í3x<br />
+ 2y + z = 7<br />
ï<br />
îx<br />
+ 2y - z = 5<br />
adalah.....<br />
a. -1<br />
b. 1<br />
c. 2<br />
d. 3<br />
e. 4<br />
3. diketahui <strong>persamaan</strong><br />
a. ( 6 , 2 , 3 )<br />
b. ( 6 , 4 , 2 )<br />
c. ( 2 , 3 , 4 )<br />
ìx<br />
+ y + z -12 = 0<br />
ï<br />
í2x<br />
+ y + 2z -12 = 0<br />
ï<br />
î2x<br />
+ 2y - z 18 = 0<br />
melalui satu titik di….<br />
d. ( 2 , 3 , 5 )<br />
e. ( 6 , 4 , 5 )<br />
4. himpunan penyelesaian dari <strong>persamaan</strong><br />
ìx - y + z + 2 = 0<br />
ï<br />
í2x<br />
+ y + 3z -1=<br />
0<br />
ï<br />
îx<br />
+ y - z - 4 = 0<br />
adalah<br />
a. {( -1 , -2 ,-2 )}<br />
b. {( -1 , 2 , 2 )}<br />
c. {( -1 , 2 ,-1)}<br />
5. bila x,y,z adalah himpunan penyelesaian dari<br />
d. {( 2,1,-2 )}<br />
e. {( 2, -1, 2 )}<br />
ì2x<br />
+ y + z = 9<br />
z<br />
ï<br />
æ x ö<br />
íx<br />
+ 2y z = 6 nilai ç ÷ø adalah…..<br />
ï<br />
è z<br />
î3x<br />
2y + z + 8<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
a. 9<br />
b. 3<br />
c. 2<br />
6. Nilai x + y – z dari system <strong>persamaan</strong><br />
d.<br />
e.<br />
ìx<br />
+ y + z = 12<br />
ï<br />
í2x<br />
y + 2z = 12<br />
ï<br />
î2x<br />
+ 2y z = 18<br />
1<br />
27<br />
1<br />
-<br />
8<br />
adalah.....<br />
a. -2<br />
b. 0<br />
c. 2<br />
f.<br />
d. 4<br />
e. 6<br />
7. jika parabola y = ax 2 + bx + c melalui (0, 0) , (-2, 0) dan (1, 3), maka <strong>persamaan</strong><br />
parabola tersebut adalah….<br />
a. y = x 2 +3x +1<br />
d. y = x 2 +2x<br />
b. y = x 2 +2x +1<br />
e. y = x 2 -2x<br />
c. y = x 2 -2x +1<br />
8. diberikan tiga buah bilangan dengan jumlah ketiga bilangan tersebut 12, jumlah<br />
bilangan pertama dan kedua adalah 7 dan dua kali bilangan kedua ditambah<br />
bilangan ketiga adalah 3, bilangan-bilangan itu adalah….<br />
a. 2, 5, -8<br />
c. 3, 5, -8<br />
e. 8, -1, 5<br />
b. -1, 5, 8<br />
d. 5, -1, 8<br />
9. <strong>persamaan</strong> y = ax 2 +bx +c melalui titik (-3, -12 ), (-2 ,0 ) dan (3 ,0 ), maka nilai b<br />
dan c berturut-turut adalah……..<br />
a. 2 dan 12<br />
b. 2 dan -2<br />
c. -2 dan -12<br />
d. -2 dan 12<br />
e. 2 dan -12<br />
10. nilai z yang memenuhi <strong>persamaan</strong><br />
ìx - y - z = 0<br />
ï<br />
íx<br />
2y + z = 0<br />
ï<br />
îx<br />
+ 2y + 2z -11=<br />
0<br />
adalah……<br />
a. 0<br />
b. 2<br />
c. 4<br />
d. 16<br />
e. 19<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
11. diketahui <strong>persamaan</strong><br />
a. (-2, 3, 3)<br />
b. (2, 3, -3)<br />
c. (1, 3, 3)<br />
ì2x<br />
+ y + z = 7<br />
ï<br />
í3x<br />
y + 2z = 4 melalui satu titik di……<br />
ï<br />
îx<br />
+ 3y + 5z = 2<br />
d. (-3, -3, 2)<br />
e. (1, 3, 2)<br />
ì3x<br />
+ y - 7 = 0<br />
ï<br />
12. nilai x memenuhi <strong>persamaan</strong> íx<br />
y - z = 0 adalah…..<br />
ï<br />
î2x<br />
+ 3y 2z - 5 = 0<br />
a. 23<br />
b. 9<br />
13. diketahui <strong>persamaan</strong><br />
a. 8<br />
b. 4<br />
c. 2<br />
d. -4<br />
ì2x - y + z + 5 = 0<br />
ï<br />
íx<br />
+ 3y + 2z - 6 = 0 nilai 2,x,y adalah….<br />
ï<br />
î2x<br />
+ 3y 2z - 5 = 0<br />
c. 2<br />
d. -4<br />
e. -6<br />
e. -8<br />
ìx - y + z = - 2<br />
ï<br />
14. nilai x -y -z dari <strong>persamaan</strong> í2x<br />
+ y + 3z = 1<br />
ï<br />
îx<br />
+ y z = 4<br />
adalah.....<br />
a. 0<br />
b. 1<br />
c. 2<br />
d. 3<br />
e. 4<br />
15. <strong>persamaan</strong> parabola yang memotong sumbu x di titik (1, 0) dan (-2, 0) serta<br />
melalui titik (0, 2) adalah……<br />
a. y = - x 2 + x - 2<br />
b. y = -x 2 - x + 2<br />
c. y = x 2 - x - 2<br />
d. y = x 2 +x - 2<br />
e. y = x 2 +x + 2<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
B. Kerjakan soal-soal di bawah ini dengan benar!<br />
1. Tentukan himpunan penyelesaian dari system <strong>persamaan</strong><br />
ì1<br />
1<br />
ï + =<br />
x y<br />
ï<br />
ï1<br />
1<br />
í + =<br />
ï y z<br />
ï1<br />
1<br />
ï + =<br />
î x z<br />
1<br />
4<br />
1<br />
3<br />
1<br />
2,4<br />
!<br />
Jawaban<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
2. Diketahui system <strong>persamaan</strong><br />
ì3x<br />
+ 2y + 3z = 0<br />
ï<br />
íx<br />
+ 2y z = 0 tentukan nilai (y +z) x<br />
ï<br />
î2x - y + 2z + 3 = 0<br />
Jawab :<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone
ì2<br />
3 4<br />
ï + -<br />
ï x y z<br />
ï3<br />
2 1<br />
3. Tentukan hompunan penyelesaian dari system <strong>persamaan</strong> í + -<br />
ï z y z<br />
ï1<br />
1 1<br />
ï + +<br />
î x z z<br />
= -11<br />
= -6<br />
= 5<br />
Jawab :<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
4. Suatu fungsi kuadrat y = ax 2 bx +c bernilai 5 untuk x = 1, bernilai 5 untuk x = 2,<br />
dan bernilai -1 untuk x = -1<br />
Jawab :<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
5. Tentukan <strong>persamaan</strong> parabola jika melalui titik-titik (-3,1),(2,4) dan (-1,5)!<br />
jawab :<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................<br />
Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone