09.11.2014 Views

bab-iii-sistem-persamaan-linear-b-menyelesaikan-spl-3-variabel

bab-iii-sistem-persamaan-linear-b-menyelesaikan-spl-3-variabel

bab-iii-sistem-persamaan-linear-b-menyelesaikan-spl-3-variabel

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

http://meetabied.wordpress.com<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone<br />

Hal terburuk yang bisa menimpa manusia adalah jika ia berpikir buruk tentang dirinya<br />

sendiri. (Goethe)<br />

[BAB 3 SISTEM PERSAMAAN<br />

LINEAR]<br />

[Menyelesaikan Sistem Persamaan Linear Tiga Variabel]<br />

================================================================================<br />

Materi ini dapat disebarluaskan secara bebas, untuk tujuan bukan komersial, dengan atau tanpa<br />

menyertakan sumber. Hak Cipta selamanya pada Allah Swt. J<br />

Salam hangat selalu …<br />

Muhammad Zainal Abidin | admin of http://meetabied.wordpress.com


BAB 3<br />

Sistem Persamaan Linear<br />

Standar Kompetensi:<br />

3. Memecahkan masalah yang berkaitan dengan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> dan pertidaksamaan<br />

satu <strong>variabel</strong>.<br />

Kompetensi Dasar:<br />

3.1. Menyelesaikan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> dan <strong>sistem</strong> campuran <strong>linear</strong> dan kuadrat<br />

dalam dua <strong>variabel</strong><br />

3.2. Merancang model matematika dari masalah yang berkaitan dengan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong><br />

<strong>linear</strong><br />

3.3. Menyelesaikan model matematika dari masalah yang berkaitan dengan <strong>sistem</strong><br />

<strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> dan penafsirannya.<br />

3.4. Menyelesaikan pertidaksamaan satu <strong>variabel</strong> yang melibatkan bentuk pecahan<br />

aljabar<br />

3.5. Merancang model matematika dari masalah yang berkaitan dengan pertidaksamaan<br />

satu <strong>variabel</strong><br />

3.6. Menyelesaikan model matematika dari masalah yang berkaitan dengan pertidaksamaan<br />

satu <strong>variabel</strong> dan penafsirannya.<br />

Alokasi Waktu:<br />

20 jam pelajaran (10 x pertemuan)<br />

Indikator Pencapaian Hasil Belajar:<br />

1. Siswa dapat menentukan penyelesaian <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> dua <strong>variabel</strong><br />

2. Siswa dapat menentukan penyelesaian <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> <strong>linear</strong> tiga <strong>variabel</strong><br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


Rangkuman Materi<br />

Menyelesaikan Sistem Persamaan Linear Tiga Peubah / Variabel<br />

1. Metode Subsitusi<br />

Contoh :<br />

Dengan metode subsitusi tentukan himpunan penyelesaian <strong>persamaan</strong> berikut !<br />

ì2x<br />

+ y - z = 3 ....(1)<br />

ï<br />

íx<br />

+ y + z = 1 ....(2)<br />

ï<br />

îx<br />

- 2y -3z<br />

= 4 ....(3)<br />

Jawab :<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (2) x + y + z = 1 à x = 1 – y – z ....(4)<br />

(4 dan 1) à 2x + y – z = 3<br />

2(1 – y – z) + y – z = 3<br />

2 – 2y – 2z + y – z = 3<br />

-y – 3z = 1<br />

y = -3z – 1 ....(5)<br />

(3 dan 4) à x – 2y – 3z = 4<br />

1 – y – z – 2y – 3z = 4<br />

-3y – 4z = 3 ....(6)<br />

(5 dan 6) à -3y – 4z = 3<br />

-3 (-3z – 1) – 4z = 3<br />

9z + 3 – 4z = 3<br />

5z = 0<br />

z = 0 ....(7)<br />

untuk z = 0 disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (5)<br />

y = -3z – 1<br />

y = -3(0) – 1<br />

y = -1<br />

untuk z = 0, y = -1, disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (2)<br />

x + y + z = 1<br />

x – 1 + 0 = 1<br />

x = 2<br />

Jadi himpunan penyelesaiannya {(2, -1, 0)}<br />

2. Metode eliminasi dan subsitusi atau gabungan<br />

Contoh :<br />

Dengan metode gabungan tentukan himpunan penyelesaian dari <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong><br />

berikut !<br />

ì 2x - y - 2z = -1 ....(1)<br />

ï<br />

í3x<br />

+ 2y - z = 10 ....(2)<br />

ï<br />

î-<br />

4x - y -3z<br />

= - 3 ....(3)<br />

Jawab<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (1) dan (3)<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


2x – y + 2z = -1 x 2 à 4x – 2y + 4z = -2<br />

-4x – y – 3z = -3 x 1 à -4x – y – 3z = -3 +<br />

-3y + z = -5 .... (4)<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (2) dan (3)<br />

3x – 2y + z = 10 x 4 à 12x + 8y - 4z = 40<br />

-4x – y – 3z = -3 x 3 à -12x – 3y – 9z = -9 +<br />

5y – 13z = 31 .... (5)<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (4) dan (5)<br />

-3y + z = -5 x 13 à -39y + 13z = -65<br />

-3y(1) + z = -5 x 1 à 5y – 13z = 31 +<br />

-34y = -34 .... (5)<br />

y = 1<br />

y = 1 disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (4)<br />

-3y + z = -5<br />

-3(1) + z = -5<br />

z = -5 + 3<br />

z = -2<br />

untuk y = 1, z = -2 disubsitusikan ke <strong>persamaan</strong> (1)<br />

2x – y + 2z = -1<br />

2x – 1 + 2(-2) = -1<br />

2x – 5 = -1<br />

2x = -1 + 5<br />

2x = 4<br />

x = 2<br />

Jadi himpunan penyelesaiannya {(2, 1, -2)}<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


Latihan<br />

1. Dengan metode subsitusi tentukan himpunan penyelesaian dari <strong>persamaan</strong> berikut<br />

ì2x<br />

+ y + z = 9 ....(1)<br />

ï<br />

íx<br />

+ 2y - z = 6 ....(2)<br />

ï<br />

î3x<br />

- y + z = 8 ....(3)<br />

Jawab<br />

z = ..... (4)<br />

Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (4) ke (2)<br />

x + 2y - ( .... ) = 6<br />

( ... ) + ( ... ) = ..... (5)<br />

Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (4) ke (3)<br />

3x - y + .... = 8<br />

... - ... = .....<br />

x = .... (6)<br />

Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (6) ke (5)<br />

.... ( ... ) + .... = 15<br />

... + ... y = .....<br />

y = .... (7)<br />

Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (7) ke (6)<br />

x = .... + .... y<br />

x = .... (8)<br />

Subsitusikan <strong>persamaan</strong> (7), (8) ke (4)<br />

z = ....<br />

z = ....<br />

2. Dengan metode gabungan selesaikan <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong> berikut !<br />

ì 2x - y + 2z = -1<br />

....(1)<br />

ï<br />

í 3x + 2y - z = 10 ....(2)<br />

ï<br />

î-<br />

4x - y - 3z = -3<br />

....(3)<br />

Jawab<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (1) dan (3)<br />

2x – y + 2z = -1<br />

-4x – y – 3z = -3<br />

.... + .... = .... (4)<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (2) dan (3)<br />

3x + 2y – z = 10 x .... 3x + .... - .... = ....<br />

-4x – y – 3z = -3 x .... -8x + .... - .... = ....<br />

.... - .... = ....<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (4) dan (5)<br />

.... + .... – .... = .... x .... 30x + .... - .... = ....<br />

.... ... .... – .... = .... x .... -30x + .... - .... = ....<br />

.... - .... = ....<br />

z - .... = .... (6)<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


Dari <strong>persamaan</strong> (6) dan (5)<br />

-5x – .... = ....<br />

.... = ....<br />

x = .... (7)<br />

Dari <strong>persamaan</strong> (7), (6) dan (3)<br />

-4x – y – 3z = -3<br />

... y – .... = ....<br />

-y = ....<br />

y = ....<br />

jadi penyelesaiannya adalah x = ........<br />

y = ........<br />

z = ........<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


Uji Kompetensi 8<br />

1. Penyelesaian dari <strong>sistem</strong> <strong>persamaan</strong><br />

ì3x<br />

+ y = 7<br />

ï<br />

íx - y + z = 0 adalah…<br />

ï<br />

î2x<br />

+ 3y - 2z = 3<br />

a. ( -4 , 19 ,23 )<br />

b. ( -4 , 19 , 21)<br />

c. (-2,-1,13)<br />

d. (2,1,1)<br />

e. (2,1,-1)<br />

2. nilai x + y +z dari <strong>persamaan</strong><br />

ì2x<br />

+ 3y + z = 6<br />

ï<br />

í3x<br />

+ 2y + z = 7<br />

ï<br />

îx<br />

+ 2y - z = 5<br />

adalah.....<br />

a. -1<br />

b. 1<br />

c. 2<br />

d. 3<br />

e. 4<br />

3. diketahui <strong>persamaan</strong><br />

a. ( 6 , 2 , 3 )<br />

b. ( 6 , 4 , 2 )<br />

c. ( 2 , 3 , 4 )<br />

ìx<br />

+ y + z -12 = 0<br />

ï<br />

í2x<br />

+ y + 2z -12 = 0<br />

ï<br />

î2x<br />

+ 2y - z 18 = 0<br />

melalui satu titik di….<br />

d. ( 2 , 3 , 5 )<br />

e. ( 6 , 4 , 5 )<br />

4. himpunan penyelesaian dari <strong>persamaan</strong><br />

ìx - y + z + 2 = 0<br />

ï<br />

í2x<br />

+ y + 3z -1=<br />

0<br />

ï<br />

îx<br />

+ y - z - 4 = 0<br />

adalah<br />

a. {( -1 , -2 ,-2 )}<br />

b. {( -1 , 2 , 2 )}<br />

c. {( -1 , 2 ,-1)}<br />

5. bila x,y,z adalah himpunan penyelesaian dari<br />

d. {( 2,1,-2 )}<br />

e. {( 2, -1, 2 )}<br />

ì2x<br />

+ y + z = 9<br />

z<br />

ï<br />

æ x ö<br />

íx<br />

+ 2y z = 6 nilai ç ÷ø adalah…..<br />

ï<br />

è z<br />

î3x<br />

2y + z + 8<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


a. 9<br />

b. 3<br />

c. 2<br />

6. Nilai x + y – z dari system <strong>persamaan</strong><br />

d.<br />

e.<br />

ìx<br />

+ y + z = 12<br />

ï<br />

í2x<br />

y + 2z = 12<br />

ï<br />

î2x<br />

+ 2y z = 18<br />

1<br />

27<br />

1<br />

-<br />

8<br />

adalah.....<br />

a. -2<br />

b. 0<br />

c. 2<br />

f.<br />

d. 4<br />

e. 6<br />

7. jika parabola y = ax 2 + bx + c melalui (0, 0) , (-2, 0) dan (1, 3), maka <strong>persamaan</strong><br />

parabola tersebut adalah….<br />

a. y = x 2 +3x +1<br />

d. y = x 2 +2x<br />

b. y = x 2 +2x +1<br />

e. y = x 2 -2x<br />

c. y = x 2 -2x +1<br />

8. diberikan tiga buah bilangan dengan jumlah ketiga bilangan tersebut 12, jumlah<br />

bilangan pertama dan kedua adalah 7 dan dua kali bilangan kedua ditambah<br />

bilangan ketiga adalah 3, bilangan-bilangan itu adalah….<br />

a. 2, 5, -8<br />

c. 3, 5, -8<br />

e. 8, -1, 5<br />

b. -1, 5, 8<br />

d. 5, -1, 8<br />

9. <strong>persamaan</strong> y = ax 2 +bx +c melalui titik (-3, -12 ), (-2 ,0 ) dan (3 ,0 ), maka nilai b<br />

dan c berturut-turut adalah……..<br />

a. 2 dan 12<br />

b. 2 dan -2<br />

c. -2 dan -12<br />

d. -2 dan 12<br />

e. 2 dan -12<br />

10. nilai z yang memenuhi <strong>persamaan</strong><br />

ìx - y - z = 0<br />

ï<br />

íx<br />

2y + z = 0<br />

ï<br />

îx<br />

+ 2y + 2z -11=<br />

0<br />

adalah……<br />

a. 0<br />

b. 2<br />

c. 4<br />

d. 16<br />

e. 19<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


11. diketahui <strong>persamaan</strong><br />

a. (-2, 3, 3)<br />

b. (2, 3, -3)<br />

c. (1, 3, 3)<br />

ì2x<br />

+ y + z = 7<br />

ï<br />

í3x<br />

y + 2z = 4 melalui satu titik di……<br />

ï<br />

îx<br />

+ 3y + 5z = 2<br />

d. (-3, -3, 2)<br />

e. (1, 3, 2)<br />

ì3x<br />

+ y - 7 = 0<br />

ï<br />

12. nilai x memenuhi <strong>persamaan</strong> íx<br />

y - z = 0 adalah…..<br />

ï<br />

î2x<br />

+ 3y 2z - 5 = 0<br />

a. 23<br />

b. 9<br />

13. diketahui <strong>persamaan</strong><br />

a. 8<br />

b. 4<br />

c. 2<br />

d. -4<br />

ì2x - y + z + 5 = 0<br />

ï<br />

íx<br />

+ 3y + 2z - 6 = 0 nilai 2,x,y adalah….<br />

ï<br />

î2x<br />

+ 3y 2z - 5 = 0<br />

c. 2<br />

d. -4<br />

e. -6<br />

e. -8<br />

ìx - y + z = - 2<br />

ï<br />

14. nilai x -y -z dari <strong>persamaan</strong> í2x<br />

+ y + 3z = 1<br />

ï<br />

îx<br />

+ y z = 4<br />

adalah.....<br />

a. 0<br />

b. 1<br />

c. 2<br />

d. 3<br />

e. 4<br />

15. <strong>persamaan</strong> parabola yang memotong sumbu x di titik (1, 0) dan (-2, 0) serta<br />

melalui titik (0, 2) adalah……<br />

a. y = - x 2 + x - 2<br />

b. y = -x 2 - x + 2<br />

c. y = x 2 - x - 2<br />

d. y = x 2 +x - 2<br />

e. y = x 2 +x + 2<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


B. Kerjakan soal-soal di bawah ini dengan benar!<br />

1. Tentukan himpunan penyelesaian dari system <strong>persamaan</strong><br />

ì1<br />

1<br />

ï + =<br />

x y<br />

ï<br />

ï1<br />

1<br />

í + =<br />

ï y z<br />

ï1<br />

1<br />

ï + =<br />

î x z<br />

1<br />

4<br />

1<br />

3<br />

1<br />

2,4<br />

!<br />

Jawaban<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

2. Diketahui system <strong>persamaan</strong><br />

ì3x<br />

+ 2y + 3z = 0<br />

ï<br />

íx<br />

+ 2y z = 0 tentukan nilai (y +z) x<br />

ï<br />

î2x - y + 2z + 3 = 0<br />

Jawab :<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone


ì2<br />

3 4<br />

ï + -<br />

ï x y z<br />

ï3<br />

2 1<br />

3. Tentukan hompunan penyelesaian dari system <strong>persamaan</strong> í + -<br />

ï z y z<br />

ï1<br />

1 1<br />

ï + +<br />

î x z z<br />

= -11<br />

= -6<br />

= 5<br />

Jawab :<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

4. Suatu fungsi kuadrat y = ax 2 bx +c bernilai 5 untuk x = 1, bernilai 5 untuk x = 2,<br />

dan bernilai -1 untuk x = -1<br />

Jawab :<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

5. Tentukan <strong>persamaan</strong> parabola jika melalui titik-titik (-3,1),(2,4) dan (-1,5)!<br />

jawab :<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

..............................................................................................................................<br />

Matematika X – Semester 1 | SMAN 1 Bone-Bone

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!