28.11.2014 Views

SoTa rusTavelis `vefxistyaosani~ da Tamar mefis iambikoebi

SoTa rusTavelis `vefxistyaosani~ da Tamar mefis iambikoebi

SoTa rusTavelis `vefxistyaosani~ da Tamar mefis iambikoebi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

nestan sulava<br />

<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> sax. qarTuli literaturis instituti<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademia<br />

<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>`vefxistyaosani~</strong><br />

<strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong><br />

(paralelebi <strong>da</strong> SeniSvnebi)<br />

<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>`vefxistyaosani~</strong> is<br />

Txzulebaa, romelSic Tavs iyris <strong>da</strong> romlisganac<br />

gamoedineba qarTuli mxatvrulesTetikuri<br />

<strong>da</strong> msoflmxedvelobrivi azrovnebis<br />

monapovrebi. rusTavelma originaluri<br />

mxatvruli interpretaciiT miawo<strong>da</strong> mkiTxvels,<br />

erTi mxriv, qarTuli, meore mxriv,<br />

msoflio kulturis miRwevebi, humanuri idealebi.<br />

swored amitom savsebiT bunebrivad<br />

aRiqmeba is didi interesi <strong>da</strong> yuradReba, rasac<br />

qarTveli eri saukuneTa ganmavlobaSi<br />

amJRavneb<strong>da</strong> <strong>da</strong> amJRavnebs `vefxistyaosnis~<br />

mimarT.<br />

sakmaod didi dro <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> rusTvelologiaSi<br />

im marTebuli Sexedulebis <strong>da</strong>mkvidrebas,<br />

rom <strong>rusTavelis</strong> mxatvrul-esTetikuri<br />

<strong>da</strong> msoflmxedvelobrivi naazrevisa<br />

<strong>da</strong> `vefxistyaosnis~ Semecneba upirvelesad<br />

erovnul Zirebs <strong>da</strong> qristianul TvalTaxedvas<br />

un<strong>da</strong> emyarebodes. qarTveli eri xom Tavis<br />

sulier xats xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> `vefxistyaosanSi~,<br />

masSi aisaxa <strong>da</strong> gamoixata eris istoriuli<br />

xasiaTi, sulieri <strong>da</strong> inteleqtualuri cxovreba.<br />

igi mu<strong>da</strong>m miiCneo<strong>da</strong> mxatvruli formiT<br />

gamovlenil qarTveli eris sulier-inteleqtualur<br />

sazomad, erovnuli cnobierebis<br />

umaRles gamoxatulebad. rusTavelma <strong>da</strong><br />

misma poemam - teqstma <strong>da</strong> interpretaciam -<br />

arekla saqarTvelos istoriuli viTareba:<br />

saukuneTa ganmavlobaSi saqarTvelos tragikuli<br />

xvedris Sesabamisad, rusTavelma <strong>da</strong><br />

misma poemam ga<strong>da</strong>itanes gasxviseba, gayalbeba...<br />

magram misi ga<strong>da</strong>mrCeni poemis mxatvruli<br />

mSveniereba, qristianuli msoflmxedvelobisa<br />

<strong>da</strong> filosofiuri azrovnebis ukidegano<br />

siRrme aRmoCn<strong>da</strong>. Seqmni<strong>da</strong>n moyolebuli,<br />

<strong>`vefxistyaosani~</strong> mu<strong>da</strong>m ibrZo<strong>da</strong>; qarTul<br />

simRerasTan, cekvasTan, xuroTmoZRvrebasTan,<br />

kulturis sxva formebTan erTad swored<br />

man Semoinaxa qarTuli originaluri suli,<br />

gamoavlina inteleqtualuri SesaZleblobani,<br />

bibliasTan erTad ikisra eris sulieri<br />

aRmzrdelis funqcia.<br />

yovel nawarmoebs orgvari RirebulebiTi<br />

funqcia ekisreba: 1. umTavresi <strong>da</strong> umaRlesi<br />

Rirebulebaa mistikuroba, saganTa <strong>da</strong> movlenaTa<br />

mistikuroba, rac zedroulobisa <strong>da</strong> zesivrculis<br />

kategorias ganekuTvneba, romlis<br />

wvdoma-Secnoba a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>sazRvruli gonebis<br />

SesaZleblobebs aRemateba. 2. nawarmoebi<br />

konkretul pirovnebas, gmirs, personaJs,<br />

an istoriuli mniSvnelobis mqone faqts<br />

asaxavs, rac erTdroulad moicavs amaRlebulsa<br />

<strong>da</strong> esTetikurs. konkretul-istoriul<br />

pirovnebebsa <strong>da</strong> movlenebs a<strong>da</strong>mianis goneba<br />

gasagnebulad aRiqvams, ris gamoc TiToeuli<br />

maTgani amaRlebulobasTan erTad es-<br />

Tetikur Rirebulebasac iZens. aseT SemTxvevaSi<br />

nawarmoebi, romelSic sagnebi <strong>da</strong> movlenebi<br />

amaRlebulobis mSvenierebiT gamoirCeva,<br />

simboluri, mistikuri Rirebulebisacaa<br />

<strong>da</strong> konkretul-istoriul dro-sivrceSi<br />

ganfenilic. <strong>`vefxistyaosani~</strong> iseTi mxatvruli<br />

nawarmoebia, romelic orgvarive aqsiologiuri<br />

funqciiTaa <strong>da</strong>tvirTuli. masSi<br />

yvelaferi droulicaa <strong>da</strong> zedroulic, anu<br />

Jamiericaa <strong>da</strong> uJamoc; misi sivrcec orgvaria:<br />

sofluri <strong>da</strong> zesTasofluri. soflur,<br />

miwier samyaroSi myofi misi personaJi<br />

mkveTrad individualuria, Semkulia pirovnulobiT,<br />

rasac igi inarCunebs zesTasofel-<br />

Sic; amitomacaa `vefxistyaosnis~ personaJi,<br />

anu a<strong>da</strong>miani-pirovneba erTaderTi <strong>da</strong> ganumeorebeli,<br />

viTarca RmerTis mier Seqmnili<br />

samyaro; igi mikrokosmosia. <strong>rusTavelis</strong><br />

msoflmxedvelobiT, yovelive amis Semoqmedi,<br />

rac qristianul TvalTaxedvas Tanxvdeba,<br />

uzenaesi arsebaa, RmerTia. RmerTis mier<br />

Seqmnili ierarqiuli samyaro ki mravalferovania,<br />

<strong>rusTavelis</strong> sityviT, `gvaqvs uTvalavi<br />

feriTa~. aseTia qristianuli msoflmxedveloba<br />

<strong>da</strong> aseTia <strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong><br />

msoflganc<strong>da</strong>c.<br />

akad. korneli kekeliZe e<strong>da</strong>vebo<strong>da</strong> akad.<br />

niko mars, rodesac am ukanasknelma ganacxa<strong>da</strong>,<br />

rom <strong>rusTavelis</strong> poemam meteoriviT gai-<br />

47


ACADEMIA<br />

elvao qarTuli mwerlobis klasikur periodSi,<br />

<strong>da</strong> wer<strong>da</strong>: `araraisagan TviT mSvenieri<br />

venerac ar gaCenila; miTologiiT, is aqafebuli<br />

zRvis wiaRi<strong>da</strong>n gamovi<strong>da</strong>, - miT umetes,<br />

araraobisagan, meteoriviT, verc Cveni mSvenieri<br />

poema gaCndebo<strong>da</strong>. vefxistyaosani nawarmoebia<br />

qarTuli feo<strong>da</strong>luri literaturis<br />

klasikuri periodisa, romelic X saukuni<strong>da</strong>n<br />

XIII s-is naxevramde grZeldeba. rusTaveli<br />

produqtia Tavisi epoqisa, is fokusia, romelSic<br />

gar<strong>da</strong>ty<strong>da</strong> kulturuli miRwevebi<br />

feo<strong>da</strong>luri saqarTvelosi. misi xana is xanaa,<br />

rodesac yoveli mxare qarTveli eris<br />

cxovrebisa, politikuri, social-ekonomiuri<br />

<strong>da</strong> kulturuli, ganviTarebis umaRles safexurs<br />

aRwevs~ 1 . TviT k. kekeliZisa <strong>da</strong> Semdgomi<br />

xanis kvleva-Ziebam <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura `vefxistyaosnis~<br />

msoflmxedvelobrivi, ideologiuri<br />

<strong>da</strong> mxatvrul-esTetikuri kavSiri winare<br />

literaturul tradiciebTan, kerZod, himnografiul<br />

tradiciebTan. uTuod saintereso<br />

Sedegs iZleva himnografiis, rogorc <strong>rusTavelis</strong><br />

poemis erT-erTi poeturi wyaros, Seswavla,<br />

vinai<strong>da</strong>n zogierT SemTxvevaSi `vefxistyaosnis~<br />

poeturi saxe Tu xatovani gamoTqma<br />

swored misgan iRebs saTaves <strong>da</strong>, arc<br />

Tu iSviaTad, axleburad gaiazreba. umdidresma<br />

himnografiulma literaturam bevri<br />

ram uanderZa sxva<strong>da</strong>sxva droSi moRvawe qar-<br />

Tvel klasikosebs. aq viTvaliswinebT am<br />

Janris ganviTarebis umniSvnelovanes etapebs,<br />

klasikurad wodebul X saukunesa <strong>da</strong><br />

erovnuli idealebiT gaJRenTil momdevno<br />

xanas (XI-XIII ss.).<br />

amjerad, CvenTvis sainteresoaD <strong>rusTavelis</strong><br />

epoqaSi Seqmnil himnografiul poezias-<br />

Tan, kerZod, <strong>Tamar</strong>is iambikoebTan, paralelebis<br />

gavleba, Se<strong>da</strong>rebiTi Seswavla, rac uTuod<br />

warmoaCens epoqis suliskveTebas, literaturul<br />

<strong>da</strong> ideologiur moTxovnebs. yuradRebas<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d or problemaze SevaCerebT.<br />

1. <strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> aRmsareblobisa<br />

<strong>da</strong>Yqristianuli msoflmxedvelobis sakiTxi<br />

sakmaod didi xnis ganmavlobaSi iyo eWvqveS<br />

<strong>da</strong>yenebuli. sabolood gairkva <strong>rusTavelis</strong><br />

aRmsareblobis sakiTxi <strong>da</strong>, tradiciisamebr,<br />

aRiarebul iqna misi qristianuli msoflmxedveloba.<br />

amJamad aRaravin <strong>da</strong>vobs imis<br />

Taobaze, rom Sesaqmis rusTveliseuli gageba<br />

bibliur-qristianul msoflmxedvelobas<br />

emyareba <strong>da</strong> rom samyaro Seqmna pirovnulma,<br />

cocxalma RmerTma, romelic `vefxistyaosan-<br />

Si~, erTi mxriv, sxva<strong>da</strong>sxva katafatikur-apofatikuri,<br />

meore mxriv, arsobrivi <strong>da</strong> hipostasuri<br />

saxelebiTaa moxseniebuli gansxvavebuli<br />

rigis konteqstis Sesabamisad.<br />

qristianuli moZRvrebiT, RmerTma samyaro<br />

Seqmna arafrisagan Tavisufali nebiT, keTili<br />

nebiT <strong>da</strong> yovelive Seqmnils sikeTe <strong>da</strong>udo<br />

safuZvlad. `vefxistyaosnis~ pirvelive<br />

strofi Sesaqmis procesis bibliur-evangelur<br />

Sexedulebas asaxavs:<br />

`romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT<br />

ZlieriTa,<br />

zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa,<br />

Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs uTvalavi<br />

feriTa,<br />

misgan ars yovli xelmwife saxiTa mis mieriTa~<br />

2 .<br />

aq RmerTi, `romelman~, samyaros Semoqmedia,<br />

igi araraobisagan samyaros Semqmneli<br />

RmerTia, is `erTi~ RmerTi (meore strofSi:<br />

`he RmerTo erTo~), romelic qristianulia<br />

<strong>da</strong> romelSic imTaviTve igulisxmeba erTarseba<br />

sameba (mamaRmerTi, Ze RmerTi <strong>da</strong> suliwmi<strong>da</strong>).<br />

aRvniSnavT, rom strofTan <strong>da</strong>kavSirebiT<br />

arsebob<strong>da</strong> azrTa sxva<strong>da</strong>sxvaoba, aris Tu<br />

ara `vefxistyaosnis~ Semoqmedi RmerTi<br />

qristianuli sameba. v. nozaZis SexedulebiT,<br />

igi qristianuli RmerTia, magram samebis<br />

personifikaciisagan mkvlevarma Tavi Seikava<br />

3 . g. ime<strong>da</strong>Svilis azriT, `rusTaveli Rmer-<br />

Tis cnebas qristianuli Teologiis dogmiT<br />

ar asaxierebs <strong>da</strong> Tavisi a<strong>da</strong>mianis qcevasa<br />

<strong>da</strong> ganc<strong>da</strong>Si mas ar sWirdeba mama-RmerTis,<br />

Ze-RmerTisa <strong>da</strong> suliwmindis sqolastikuri<br />

sirTule~ 4 . Tumca samarTlianoba moiTxovs<br />

imis aRniSvnas, rom man, m. janaSvilis Semdeg,<br />

5 safuZvlianad <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebulad warmoaCina<br />

pirvelive sityvis `romelman~ Rmer-<br />

Tis saxelad gamoyeneba, rac bibliur monacemebsa<br />

<strong>da</strong> himnografiul tradiciebze <strong>da</strong>yrdnobiT<br />

aris SemoTavazebuli. 6 akaki gawereliam<br />

`vefxistyaosnis~ pirvelsave strof-<br />

Si <strong>da</strong>inaxa qristianuli RmerTis saxe, rogorc<br />

samebisa: `<strong>rusTavelis</strong> `romelman~ araraobisagan<br />

samyaros Semqmneli pirovnuli<br />

qristianuli RmerTia, is `erTi~ RmerTi, romelSic<br />

winaswar igulisxmeba misi sameba<br />

(samgvamovaneba anu triniteti - mama, Ze <strong>da</strong><br />

suliwmin<strong>da</strong>). es `erTi~ igive `uxilavi Zalia~,<br />

sampirovani, romlis erTi wevric (meore<br />

piri) qristea. es RmerTi mnaTobia <strong>da</strong> zecis<br />

miRma, empiriumSi `zegardmo arsTa~ anu<br />

angelozebs maRla `zis~ saRmrTo nislSi<br />

<strong>da</strong> `sazRvrebs <strong>da</strong>usazRvrebs~ am ukanasknelT~<br />

7 . zviad gamsaxurdias TvalsazrisiT,<br />

`dRemde arc erT rusTvelologs ar miuqce-<br />

48


<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>`vefxistyaosani~</strong> <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong><br />

via yuradReba, rom vefxistyaosnis pirvelive<br />

strofi axsenebs qristianul samebas, rac<br />

gamoricxavs Sesaqmis rusTveliseuli gagebis<br />

araqristianulobas~. 8 saRvTismetyvelo<br />

literaturisa <strong>da</strong> cnobil mecnierTa gamokvlevebze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiT igi mivi<strong>da</strong> im <strong>da</strong>skvnamde,<br />

rom `vefxistyaosnis pirvelsave strof-<br />

Si naxsenebia sameba. mama (romelman...), Ze (ZaliTa<br />

miT ZlieriTa) <strong>da</strong> suliwmin<strong>da</strong>... 9 ”; ase<br />

rom, rusTvels ar uRalatia qristianul<br />

mwerlobaSi sakmaod <strong>da</strong>mkvidrebuli tradiciisaTvis,<br />

man samebisadmi mimarTviT <strong>da</strong>iwyo<br />

Tavisi ukv<strong>da</strong>vi qmnileba~. 10<br />

samecniero literaturaSi mravalgzisaa<br />

aRniSnuli, rom poemis pirveli strofis<br />

pirvel taeps uamravi paraleli eZebneba rogorc<br />

Targmnil, ise qarTul himnografiaSi<br />

<strong>da</strong> fsalmunTa wignSi, sa<strong>da</strong>c gamoxatulia<br />

qristianuli Sexeduleba samyaros arafrisagan<br />

Seqmnis Sesaxeb (m. janaSvili, g. ime<strong>da</strong>Svili,<br />

a. gawerelia, z. gamsaxurdia <strong>da</strong><br />

sxv.).<br />

Cveni yuradReba miiqcia <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambikom<br />

`casa caTasa~, romelic CarTulia `istoriani<br />

<strong>da</strong> azmani SaravandedTanis~ teqstSi.<br />

misi <strong>da</strong>weris sababi 1195 wels Samqoris<br />

omSi mopovebuli gamarjveba gamx<strong>da</strong>ra. <strong>Tamar</strong>ma<br />

Samqoris omSi gamarjvebis Sedegad<br />

mopovebuli droSa, Salva axalcixelis mier<br />

wagvrili mterTaTvis, xaxulis RvTismSoblis<br />

xats Seswira <strong>da</strong> masve miuZRvna RvTismSoblis<br />

samadlobeli xuTstrofiani iambikuri<br />

sagalobeli, romelsac safuZvlad<br />

udevs himnografiuli tradicia. masSi saubaria<br />

qristianuli RvTismetyvelebis ZiriTad<br />

problemebze: sameba-erTarsebaze, samyaros<br />

Seqmnaze, zecisa <strong>da</strong>sze, qristes Sobaze qalwulisagan,<br />

qristes vnebiT pirvelcodvis<br />

<strong>da</strong>xsnaze; agreTve, sagalobelSi aisaxa istoriuli<br />

movlenebic <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong>is epoqisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli ZiriTadi ideologiuri<br />

mimarTulebac - antimahmadianuri tendencia.<br />

sagalobeli mesianisturi msoflmxedvelobisaa,<br />

rac umniSvnelovanes movlenad migvaCnia<br />

am epoqis Txzulebis ganxilvisas.<br />

<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambiko kompoziciurad<br />

mkvidrad Sekruli nawarmoebia, romlis yoveli<br />

strofi erTmaneTTan logikur-azrobriva<strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli. igi saRvTismetyvelo,<br />

filosofiuri, ideologiuri <strong>da</strong> mxatvruli<br />

TvalsazrisiT sakmaod did siaxloves am-<br />

JRavnebs `vefxistyaosnis~ prologis strofebTan.<br />

cxadia, es mosalodnelic iyo, vinai<strong>da</strong>n<br />

orive nawarmoebi, maTi Janruli gansxvavebulobis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, erT epoqaSi Seiqmna<br />

<strong>da</strong> orivegan epoqis, kerZod <strong>Tamar</strong>is epoqis<br />

suliskveTeba airekla. <strong>Tamar</strong>is iambikos<br />

pirveli strofi kreacionistuli ideis gamomxatvelia.<br />

`casa caTasa <strong>da</strong>mwyeb ars RmerT-mTavroba,<br />

Ze saukunobs pirveli <strong>da</strong> kualadi;<br />

sulman man RmerTman srul yo arodes qmnadi,<br />

samebiT srulman, erTiTa RmrTeebiTa,<br />

miwiT pirvelis, pirmSoisa kacisa~. 11<br />

strofis mixedviT, erTarseba samebam, romlis<br />

hipostasebia mamaRmerTi, Ze RmerTi <strong>da</strong><br />

suliwmi<strong>da</strong>, arafrisagan Seqmna yovelive, rac<br />

<strong>da</strong>srul<strong>da</strong> miwiT pirveli, pirmSo kacis gaCeniT.<br />

RmerTi - samebiT sruli <strong>da</strong> erTi<br />

RmrTeeba mkvidrobs `casa caTasa~, xolo<br />

~casa caTasa~, revaz siraZis <strong>da</strong>kvirvebiT,<br />

RvTismSoblis saxismetyvelebiTi saxelia 12 .<br />

strofi asaxavs kosmogonias <strong>da</strong> bibliurevangelur-apostolur<br />

Sinaarss gadmoscems<br />

simboluri miniSnebebiT.<br />

RmerT-mTavroba, romelsac ganmartavs<br />

fsevdo-dionise areopageli <strong>da</strong> romlis ber-<br />

Znuli Sesatyvisia `Θεαρχιϖα~, saRvTismetyvelo<br />

terminia, kerZod, igi saRvTo saxelia, igi<br />

RvTaebriv pirvelsawyiss, pirvel <strong>da</strong>sabams,<br />

pirvel-saTaves aRniSnavs. areopagituli<br />

swavlebiT, RmerT-mTavroba a<strong>da</strong>mianis gonebisaTvis<br />

miuwvdomelia, mas avtori saxierebasac,<br />

sikeTesac uwodebs: `TviT RmerT-mTavrobiTsa<br />

mas myofobasa saxiereba uwoden~ 13 .<br />

RmerTmTavroba, RmerTmTavrobiTi erTdroulad<br />

aris rogorc arsobrivi, (igi aRniSnavs<br />

erTarseba samebas), ise hipostasuri saxeli,<br />

igi mamaRmerTsac aRniSnavs, Ze RmerTsac <strong>da</strong><br />

suliwmi<strong>da</strong>sac. Ze RmerTs rom aRniSnavs, amas<br />

isev fsevdo-dionise areopageli a<strong>da</strong>sturebs:<br />

`TÂT RmerTmTavrobiTi ityÂs sityuaÁ:<br />

`me <strong>da</strong> mamaÁ erTi varT <strong>da</strong> yoveli, raodeni<br />

aqus mamasa, Cemi ars <strong>da</strong> Cemi Seni ars <strong>da</strong> Seni<br />

Cemi ars~. <strong>da</strong> kualad raodeni ars mamisaÁ<br />

<strong>da</strong> raodeni TÂT amisi RmerTmTavrisaÁ, sazogadod<br />

<strong>da</strong> saerTod <strong>da</strong>sdebs mas sulisaTÂsca...<br />

RmerT-mTavrobisa yovlisa sazogadod<br />

arian yovelnive sityuani RmrTeebisad<br />

Semsgavsebulni ganCinebisaebr RmrTiv<br />

srulTa sityuaTa werilisaTa~ 14 . r. siraZis<br />

SexedulebiT, ~RmerT-mTavroba gonebaSeuwvdomlad<br />

cxaddeba. e.i. is aris SemecnebiTi<br />

ram~ 15 . areopagituli moZRvrebiT, RmerTmTavrobas<br />

hbaZavs zecaTa mRvdelTmTavroba <strong>da</strong><br />

am ukanasknels - saeklesio mRvdelTmTavroba.<br />

saeklesio mRvdelTmTavroba aris zeca-<br />

Ta mRvdelTmTavrobis mistikuri asaxva. yo-<br />

49


ACADEMIA<br />

velive amis saTave, <strong>da</strong>mwyebi aris ~caTa ca~.<br />

es safexurebrivi ga<strong>da</strong>svla-gar<strong>da</strong>saxva areopagitikaSi<br />

Teologiur TxzulebaTa <strong>da</strong>saTaurebebSic<br />

gamoikveTa, xolo yovelives safuZvlad<br />

udevs sikeTe: ~saRmrTod ganyofis<br />

yofad vityÂT, viTarca pirvel Tqmul ars,<br />

saxierebis SuenierTa maT mRvdelTmTavrobisa<br />

gamoslvaTa~ 16 .<br />

<strong>Tamar</strong>is iambikos pirveli strofis pirveli<br />

taepi exmianeba `vefxistyaosnis~ pirveli<br />

strofis pirvel taeps. orivegan saubaria<br />

samyaros Seqmnaze RmerTis mier, romlis pirveli<br />

hipostasia mamaRmerTi, `vefxistyaosniT~<br />

- `romelman~, mimarTebiTi nacvalsaxeliT<br />

gamoxatuli (Sdr.: fsalmuni, miqael<br />

modrekili, ioane mtbevari...), <strong>Tamar</strong>is iambikoTi<br />

- `RmerT-mTavroba~, arsobriv-hipostasuri<br />

saxeli qristianuli RmerTisa.<br />

<strong>Tamar</strong>is iambikoSi pir<strong>da</strong>piraa <strong>da</strong>saxelebuli<br />

meore hipostasi - Ze RmerTi, xolo<br />

`vefxistyaosanSi~ igi SefarviT, saxismetyvelebiTad<br />

aris warmosaxuli: `ZaliTa miT<br />

ZlieriTa~. z. gamsaxurdiam <strong>da</strong>imowma evangelur-apostoluri<br />

swavleba, sa<strong>da</strong>c `Zali~ Ze<br />

RmerTis mniSvnelobiTaa moxmobili 17 , ker-<br />

Zod korinTelTa mimarT pavles pirveli<br />

epistole, hromaelTa mimarT epistole, romlebSic<br />

es `Zali~ anu Ze RmerTi ar ekuTvnis<br />

`qmnul samyaros~, rom igi ar aRmocenebula<br />

mis msgavsad <strong>da</strong> rom es Zali maradiulia, vinai<strong>da</strong>n<br />

igi Tavad RvTaebaa~ 18 . sagulisxmoa,<br />

rom es `Zali~ himnografiaSi Ze RmerTs aRniSnavs.<br />

efrem mcirem fsalmunTa TargmanebaSi<br />

`Zali~ Semdegnairad ganmarta: `Zal<br />

RmrTisa ars qriste, RmrTisa Zali <strong>da</strong><br />

RmrTisa sibrZne~ 19 . z. gamsaxurdiam yurad-<br />

Reba miaqcia avTandilis anderZSi <strong>da</strong>mowmebul<br />

`Zali uxilavs~, romelic Ze RmerTis<br />

mniSvnelobiTaa moxmobili. igi `pavle mociquliseuli<br />

terminia <strong>da</strong> niSnavs qristes, Ze<br />

RmerTs, romelic uSualod <strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong> kacobriobisa<br />

<strong>da</strong> de<strong>da</strong>miwis beds <strong>da</strong> amitom<br />

aris `Semwe yovlTa miwierTa~ 20 . amitom pirveli<br />

taepi ase SeiZleba gaviazroT: `mamam<br />

Seqmna samyaro Zis, Tavisi Zalis meSveobiT~<br />

(Sdr.: 21 ).<br />

<strong>Tamar</strong>is iambikos mixedviT, `casa caTasa~<br />

mkvidrobs Ze RmerTi, `Ze saukunobs pirveli<br />

<strong>da</strong> kualadi~, rac imas mianiSnebs, rom Ze<br />

RvTisa maradiulia, igi pirvelia, radgan mamasTan<br />

<strong>da</strong> suliwmi<strong>da</strong>sTan erTad arsebobs<br />

<strong>da</strong>sabamiTve <strong>da</strong> kualadia, vinai<strong>da</strong>n igi dro-<br />

JamSi ganxorcielebulia. pirveladoba <strong>da</strong><br />

kvaladoba imis mauwyebelia, rom RmerTi, misi<br />

ucvlelobis, maradiulobis niSanTan er-<br />

Tad bunebiT maradganaxlebadia.<br />

`vefxistyaosnis~ pirveli strofis meore<br />

taepSi naxsenebi `suliTa monaberiTa~ aris<br />

suliwmi<strong>da</strong> RmerTi: `zegardmo arsni suliTa<br />

yvna zeciT monaberiTa~. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom<br />

rusTaveli yovelTvis mokled, lapi<strong>da</strong>rulad<br />

gadmoscems Tavis msoflmxedvelobriv<br />

Sexedulebebs, rogorc a. gawereliam ganacxa<strong>da</strong>,<br />

`vefxistyaosnis avtori Cveulebriv<br />

mTeli traqtatis ZiriTad debulebaTa substrats<br />

iZleva~ 22 . a. gawereliam `zegardmo<br />

arsni~ angelozebad, zeciur arsebebad miiCnia<br />

23 . z. gamsaxurdiam sagangebod ganixila<br />

taepi <strong>da</strong> aRniSna: `SemTxveviTi rodia, rom<br />

mamisa <strong>da</strong> Zis Semdeg naxsenebia suli anu suliwmi<strong>da</strong>,<br />

romelic iseTive Tanamonawilea Sesaqmisa,<br />

rogorc Ze. es `suli~ rom `suliwmi<strong>da</strong>a~,<br />

amaSi eWvi aravis ar un<strong>da</strong> Segveparos,<br />

vinai<strong>da</strong>n qarTul himnografiaSic <strong>da</strong> saero<br />

poeziaSic vxvdebiT sityva `suls~ `suliwmidis~,<br />

samebis mesame piris mniSvnelobiT~ 24 .<br />

aq uTuod gasaTvaliswinebelia wmi<strong>da</strong><br />

RvTismetyvel mamaTa naazrevi suliwmidis<br />

raobis, funqciis, SemoqmedebiTi Zalis Sesaxeb,<br />

kerZod, netari avgustines (`saRvTo qalaqis<br />

Sesaxeb~), irineosis, basili didisa <strong>da</strong><br />

sxvaTa Sexedulebani. <strong>da</strong>vimowmebT basili<br />

didis homilias `sulisa wmidisaTÂs", romelSic<br />

Zveli <strong>da</strong> axali aRTqmiseuli gaazrebaa<br />

warmoCenili: `arca ukue ucxoÁ ars<br />

didebisagan RmrTisa suli wmi<strong>da</strong>Á, aramed gamouTqumelisa<br />

mis pirisagan gamouTqumelad<br />

gamomaval ars, arca Sereuli ars mamisa Tana<br />

<strong>da</strong> Zisa, aramed suli ars RmrTisaÁ <strong>da</strong><br />

RmrTisa Tana ars, xolo moivlinebis RmrTisagan<br />

<strong>da</strong> Zisa mier moguecemis, viTarca iTqumis<br />

pirisagan mamisa, viTarmed suli Cemi, romeli<br />

ara Sen ze<strong>da</strong> <strong>da</strong> iTqumis kualad uflisa<br />

mier, viTarmed: `sxuaÁ nugeSinismcemeli<br />

movivlino Tquen~, romelsaca uwess sulad<br />

WeSmaritebisad~ 25 .<br />

Zvel aRTqmaSi suliwmi<strong>da</strong>s ewodeba `suli<br />

uflisaÁ~ (sibrnZ. 1,7), suli sibrZnisa,<br />

mecnierebisa, ganzraxvisa, Zlierebisa, gulisÃmisyofisa,<br />

krZalulebisa, SiSisa RmrTisa<br />

(es. 11,2). iobis wignis mixedviT, suliwmi<strong>da</strong><br />

SemoqmedebiTi Zalis matarebelia: `suli<br />

wmi<strong>da</strong>Á ars, romelman <strong>da</strong>mba<strong>da</strong> me~ (33,4). axal<br />

aRTqmaSi suliwmi<strong>da</strong> SemoqmedebiTi Zalis<br />

mqonea, igia a<strong>da</strong>mianuri <strong>da</strong> RvTaebrivi bunebis<br />

Semzavebeli. ioane brZanebs saxarebaSi:L<br />

`me var Tquen Soris, ityÂs ufali <strong>da</strong> suli<br />

Cemi iyofebis Tquen ze<strong>da</strong>~ (15, 26). RmerTis<br />

mier gaCenili, <strong>da</strong>badebuli rom yofiliyo<br />

suliwmi<strong>da</strong>, mis Sesaxeb ver iTqmo<strong>da</strong> Semdegi<br />

50


<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>`vefxistyaosani~</strong> <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong><br />

sityvebi: `aRiyvana igi sulman u<strong>da</strong>bnod~ (l.<br />

4,1); es RmerTma ganaxorciela suliwmidis<br />

meSveobiT. Zvel aRTqmaSi winaswarmetyvelni<br />

ambobdnen: `amas ityÂs ufali~, axal aRTqma-<br />

Si mociqulebi ambobdnen: `amas ityÂs suli<br />

wmi<strong>da</strong>Á~, `ineba sulman wmi<strong>da</strong>man <strong>da</strong> Cuen~.<br />

rusTveluri `suliTa monaberiTa~ rom<br />

suliwmi<strong>da</strong>a, amas <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambikos sityvebic<br />

a<strong>da</strong>sturebs: `sulman man RmerTman<br />

srul yo arodes qmnadi~. 26 suliwmi<strong>da</strong> <strong>da</strong>vanebulia<br />

yovel a<strong>da</strong>mianSi, yoveli a<strong>da</strong>miani<br />

suliwmidisagan aris cocxal arsebad qmnili,<br />

man mianiWa srulyofileba, sisrule yovel<br />

arss, romelic `arodes qmnadisagan~, anu<br />

arafrisagan Seiqmna. masSi `araarsisagan arsad<br />

moyvaneba~ igulisxmeba. yvelaze mniSvnelovani<br />

ki isaa, rom suliwmi<strong>da</strong> arsTa usasrulo<br />

simravlisa <strong>da</strong> calkeuli individualuri<br />

arsis ganmaxorcielebelia. qristianuli<br />

moZRvrebiT, suliwmi<strong>da</strong> mTeli Tavisi<br />

sisavsiT movi<strong>da</strong> mxolod RvTaebriv logos-<br />

Tan, qristesTan erTad: `pirveliTgan iyo<br />

sityuaÁ <strong>da</strong> sityuaÁ igi iyo RmrTisa Tana, <strong>da</strong><br />

RmerTi iyo sityuaÁ igi~ (i.1,1); `xolo raJams<br />

movides nugeSinismcemeli igi, romeli me movavlino<br />

Tquen<strong>da</strong> mamisa Cemisa mier, suli<br />

WeSmaritebisaÁ, romeli mamisagan gamovals,<br />

man wamos CemTÂs~ (i.15,26). suliwmi<strong>da</strong> gadmovi<strong>da</strong><br />

qristes mociqulebze macxovris aRdgomi<strong>da</strong>n<br />

ormoc<strong>da</strong>meaTe dRes, martviliis<br />

dRes. igi erT-erTi udidesi saeklesio dResaswauli<br />

gax<strong>da</strong> - suliwmidis gar<strong>da</strong>mosvlis<br />

dRe, rodesac mox<strong>da</strong> enaTa ganyofa, `viTarca<br />

cecxlisani~, `<strong>da</strong> aRivsnes yovelni suliTa<br />

wmidiTa <strong>da</strong> iwyes sityuad ucxoTa enaTa, vi-<br />

Tarca suli igi moscem<strong>da</strong> maT sityuad~<br />

(saqm.2,4). mamisa <strong>da</strong> Zis saqmeni suliwmidisagan<br />

gacxaddeba. a<strong>da</strong>mianebs yovelives -<br />

RmrTisagan gangebuls, ganzraxuls - suli<br />

wmi<strong>da</strong> gamoucxadebs. pavles epistoleTa mixedviT,<br />

suliwmi<strong>da</strong> <strong>da</strong>kavSirebulia STagonebasTan,<br />

suliwmidis gardmovlena <strong>da</strong>faruli<br />

saidumlos gancxadebas moaswavebs: `<strong>da</strong> sityuaÁ<br />

igi qristesi <strong>da</strong>mkvidrebul iyavn Tquen<br />

Tana mdidrad yovliTa sibrZniTa, aswavebdiT<br />

<strong>da</strong> hmoZRvravdiT TavTa TquenTa fsalmuniTa<br />

<strong>da</strong> galobiTa <strong>da</strong> SesxmiTa sulieri-<br />

Ta, madliTurT ugalobdiT guliTa Sina<br />

Tquen<strong>da</strong> ufalsa~ (kolas. 3,16). aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

suliwmi<strong>da</strong>a STamagonebeli yovelive<br />

imisa, rac iqmneba, kerZod himnografiisa (Tavis<br />

droze ase Seiqmna fsalmunni), homiletikisa,<br />

hagiografiisa <strong>da</strong> sxvaTa. suliwmidis<br />

funqcia <strong>da</strong>faruli saidumlos gacxadebaa.<br />

basili kesarieli mamis, Zisa <strong>da</strong> suliwmidis<br />

erTianobas gadmoscems misTvis Cveuli ritoruli<br />

enawylianobiT: `iyo naTeli WeSmariti,<br />

romeli gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa<br />

soflad, mamaÁ; iyo naTeli WeSmariti,<br />

romeli gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa<br />

soflad, ZÀ; iyo naTeli WeSmariti, romeli<br />

gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa<br />

soflad, suli wmi<strong>da</strong>Á; <strong>da</strong> nugeSinismcemeli<br />

iyo~ 27 .<br />

Tu Rrmad CavukvirdebiT <strong>Tamar</strong>is iambikos<br />

sawyis sam taeps, naTlad <strong>da</strong>vinaxavT<br />

RmerTisagan samyaros Seqmnis istorias, rasac<br />

Sesaqmis wignis ramdenime Tavi mieZRvna.<br />

<strong>Tamar</strong>is iambikoSi ki yovelive es gadmocemulia<br />

mokled, himnografiisaTvis Cveuli,<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli saxismetyvelebiTa <strong>da</strong> amaRlebuli<br />

stiliT. am TvalsazrisiT igi hgavs<br />

`vefxistyaosnis~ prologSi warmoCenil<br />

qristianul msoflmxedvelobriv Sexedulebebs<br />

RmerTis mier samyaros Seqmnis Taobaze,<br />

oRond `vefxistyaosnSi~ qristianuli<br />

dogmebi pir<strong>da</strong>pir araa naxsenebi. <strong>Tamar</strong>is<br />

iambikos pirveli strofisa <strong>da</strong> `vefxistyaosnis~<br />

pirveli-meore strofebis mixedviT,<br />

samyaro Seqmna RmerTma, mama RmerTma (`romelman~,<br />

~RmerT-mTavroba~) Ze RmerTis (`ZaliTa<br />

miT ZlieriTa~, `Ze saukunobs pirveli<br />

<strong>da</strong> kualadi~) monawileobiT <strong>da</strong> suliwmidis<br />

meSveobiT (`zegardmo arsni suliTa yvna zeciT<br />

monaberiTa~, `sulman man RmerTman<br />

srul yo arodes qmnadi~), manve ganuCina a<strong>da</strong>mianebs<br />

miwa (`qveyana~) sacxovreblad <strong>da</strong> samuSakeblad,<br />

a<strong>da</strong>mianic Seqmna Tavisi saxisa<br />

<strong>da</strong> xatisebr, ra Tqma un<strong>da</strong>, igulisxmeba pirvelqmnili<br />

a<strong>da</strong>miani - zeciuri, codva<strong>da</strong>ucemeli<br />

a<strong>da</strong>mi.<br />

meore strofSi rusTaveli axsenebs yoveli<br />

arsis pirvel nimuSTa, pirvel magaliT-<br />

Ta Seqmnas <strong>da</strong> RmerTs - erTs, erTarsebas, samebas<br />

(`romelman~, `ZaliTa miT ZlieriTa~,<br />

`suliTa zeciT monaberiTa~, `erTi RmerTi~,<br />

Semoqmedi `saxe yovlisa tanisas~) evedreba,<br />

SesTxovs satanis <strong>da</strong>mTrgunveli Zalis mimadlebas,<br />

codvaTa Semsubuqebas. <strong>Tamar</strong>is<br />

iambikoSi meore strofi swored satanisagan<br />

(`drku~) Tavis <strong>da</strong>xsnis, qristes vnebis motivs<br />

asaxavs. masSi miniSnebebiT, saxismetyvelebiTi<br />

saSualebebiT erTmaneTs Se<strong>da</strong>rebulia<br />

macxovari <strong>da</strong> codva<strong>da</strong>cemuli a<strong>da</strong>mi,<br />

romlebic antinomiurad, binaruli opoziciiT<br />

warmoisaxebian. strofi uaRresad <strong>da</strong>tvirTulia,<br />

vinai<strong>da</strong>n masSi Zveli aRTqmiseuli<br />

umniSvnelovanesi epizodi - a<strong>da</strong>mis codviT<br />

<strong>da</strong>cemaa miniSnebuli - `ros drkuÁ midrka~,<br />

<strong>da</strong> mis sapirispirod ucodveli qristes vne-<br />

51


ACADEMIA<br />

baa asaxuli - `uvnebelman vnebisadmi ivno<br />

<strong>da</strong> vnebaÁ pirveli uvnebel yo~. sagalobel-<br />

Si pirvelcodva gamoxatulia fraziT `vnebaÁ<br />

pirveli~, TviT a<strong>da</strong>mi - simboluri <strong>da</strong>tvirTvis<br />

mqone sityviT `drkuÁ~. qriste, Ze<br />

RmerTi `uvnebelad~ iwodeba, radgan man Tavisi<br />

vnebiT <strong>da</strong>sabami <strong>da</strong>udo codvaTa aRxocvas,<br />

gamosyidvas. amrigad, <strong>Tamar</strong>is iambikos<br />

meore strofi bibliur-evangelur Sinaarssa<br />

<strong>da</strong> motivebs asaxavs, antinomiuri saxeebiT<br />

Zveli <strong>da</strong> axali aRTqmis movlenebs gadmoscems.<br />

amrigad, <strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> `vefxistyaosnisa~<br />

<strong>da</strong> <strong>Tamar</strong>is iambikos `casa caTasas~<br />

<strong>da</strong>sawyisTa Se<strong>da</strong>rebiTma Seswavlam <strong>da</strong> gaanalizebam<br />

warmoaCina, erTi mxriv, msoflmxedvelobrivi<br />

msgavseba, rac Sesaqmis procesis<br />

bibliuri warmosaxvisadmi erTnairi <strong>da</strong>mokidebulebiT<br />

gamovlin<strong>da</strong>, meore mxriv, naTeli<br />

gax<strong>da</strong> maTi gansxvavebac, rac, ZiriTa<strong>da</strong>d,<br />

TxzulebaTa Janrulma specifikam ganapiroba.<br />

`vefxistyaosanSi~ qristianuli dogmebi<br />

araa naxsenebi, magram RmerTi imgvara<strong>da</strong>a <strong>da</strong>xasiaTebuli,<br />

rom eWvs ar iwvevs misi qristianuloba,<br />

arsobrivad <strong>da</strong> hipostasurad gaazreba.<br />

<strong>Tamar</strong>is `casa caTasa~ qristianul<br />

RmerTs hipostasuri saxelebiT moixseniebs,<br />

TiToeulis funqcias gamokveTs Sesaqmis<br />

procesSi <strong>da</strong> yovelive amas amaRlebuli stiliT,<br />

himnografiisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

lapi<strong>da</strong>rulobiT, bibliuri saxismetyvelebiT<br />

<strong>da</strong>tvirTuli cnebebis moSveliebiT sTavazobs<br />

mkiTxvels. cxadia, <strong>rusTavelis</strong>a <strong>da</strong><br />

<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> mizan<strong>da</strong>saxuloba gansxvavebulia<br />

<strong>da</strong> igia maTi individualobis, specifikurobis<br />

safuZvelic. <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambikos<br />

monacemTa gaTvaliswineba kidev erTxel<br />

a<strong>da</strong>sturebs im Sexedulebas, rom "vefxistyaosnis"<br />

prologis pirvel strofSi naxsenebia<br />

qristianuli RmerTi - erTarseba sameba<br />

<strong>da</strong> misi samive hipostasi, romelTa funqciebic<br />

bibliuri swavlebis kvalobazea warmosaxuli.<br />

2. <strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> `vefxistyaosansa~ <strong>da</strong><br />

<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambikoSi yuradRebas iqcevs mesianisturi<br />

ideis gamoxatvis formebi. `vefxistyaosnis~<br />

epilogis erT-erTi strofis<br />

mixedviT, qarTveli mefeebi bibliuri <strong>da</strong>vi-<br />

Tis Camomavlebi arian:<br />

qarTvelTa RmrTisa <strong>da</strong>viTis vis mze msaxurebs<br />

sareblad,<br />

ese ambavi gavleqse me maTad mosaxmareblad,<br />

vin aris aRmosavleTiT <strong>da</strong>savleTs zarTa<br />

mareblad,<br />

orgulTa maTTa <strong>da</strong>mwvelad, erTgulTa gamaxareblad<br />

(1597/1666).<br />

<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambiko `casa caTasa~ Ziri-<br />

Tad saRvTismetyvelo sakiTxebTan erTad<br />

XII-XIII saukuneebis saqarTvelos politikur<br />

<strong>da</strong> ideologiur problematikas asaxavs,<br />

ideologiuri TvalsazrisiT amjerad Cven-<br />

Tvis sainteresoa mesianizmis gamoxatva, romelic<br />

samefo ideologiis, anu dinastiursaxelmwifoebrivi<br />

ideologiis umniSvnelovanesi<br />

safuZveli iyo. qarTvel mefeTa bibliuri<br />

Camomavlobis Tema saxelmwifoebrivpolitikuri<br />

ideologiisa <strong>da</strong> qristianuli<br />

cnobierebis ganviTarebis erT-erTi uZiri-<br />

Tadesi niSani iyo, romelsac Cvenamde moRweuli<br />

cnobebis mixedviT, IX saukuneSi <strong>da</strong>sabami<br />

misca wmi<strong>da</strong> grigol xanZTelma aSot kurapalatis<br />

<strong>da</strong>locvisas: `<strong>da</strong>viT winaswarmetyvelisa<br />

<strong>da</strong> uflisa mier cxebulisa Svilad<br />

wodebulo Ãelmwifeo~. <strong>Tamar</strong>is iambikoSi<br />

bibliuri <strong>da</strong>viT winaswarmetyvelis epizod-<br />

Tan erTad, romelsac RvTismSoblisa <strong>da</strong> Ze<br />

RvTisas simboloebi ukavSirdebian, warmosaxulia<br />

<strong>Tamar</strong>is, sazogadod qarTvel bagrationTa<br />

bibliuri Camomavloba, romelTanac,<br />

Tavis mxriv, <strong>da</strong>viT soslanis efremianobaa<br />

Se<strong>da</strong>rebuli:<br />

`Sengan, qalwulo, romelsa SenTÂs <strong>da</strong>viT<br />

rokvi<strong>da</strong>, Zisa RmrTisa Zed Sen<strong>da</strong> yofad,<br />

me, <strong>Tamar</strong>, miwaÁ Seni <strong>da</strong> mierive,<br />

cxebulebasa Rirsmyav <strong>da</strong> TÂsobasa<br />

edems, RadirTad, samxriT <strong>da</strong> CrdiloeTiT<br />

Suamflobeli, iavars Sen<strong>da</strong> vmrTumelob,<br />

xalifas droSa Tanave maniaksa SevrTe,<br />

crusjulTa moZRvrisa Razod mZRuani,<br />

vin <strong>da</strong>viT, Zeebr efremis moisarman,<br />

moirTxna, mosrna sultniTa aTabagi~.<br />

<strong>Tamar</strong> mefe Tavis meore iambikoSic -<br />

`qalwulebrivTa~ - imeorebs samefo ideologiis<br />

erT-erT umniSvnelovanes debulebas,<br />

rom igi <strong>da</strong>viTis tomis Camomavalia:<br />

`me, <strong>Tamar</strong>, mCeni tomTagan <strong>da</strong>viTebrTaÁT<br />

TÂsad Semamkev, madide, aRmamaRle!~<br />

<strong>Tamar</strong>is orsave iambikoSi gamovlenilia<br />

samefo ideologiis, dinastiur-saxelmwifoebrivi<br />

politikuri ideologiis erT-erTi<br />

niSani - qarTvel bagrationTa `<strong>da</strong>viTianoba~<br />

<strong>da</strong> xazgasmulia misi upiratesoba oseTis<br />

`efremian~ bagrationebze. k. kekeliZem safuZvlianad<br />

axsna <strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTa, ratom <strong>da</strong><br />

visTvis iyo saWiro titulis `efremianobis~<br />

52


<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>`vefxistyaosani~</strong> <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong><br />

SemoReba qarTul istoriografiaSi <strong>da</strong> mis<br />

kvalobaze - himnografiaSi. amiT undo<strong>da</strong>T<br />

<strong>da</strong>viT soslanis gmirobis, vaJkacobis, mamacobis<br />

warmoCena, viTarca <strong>Tamar</strong>is Rirseuli,<br />

Sesaferisi meuRlisa. magram, amave dros,<br />

amiT `<strong>da</strong>viTian~ bagrationTa upiratesoba<br />

iyo warmoCenili `efremian~ bagrationebTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT, rasac mxars uWers bibliuri monacemebic<br />

28 . k. kekeliZis <strong>da</strong>skvniT, roca <strong>da</strong>viT<br />

soslans `efremians~ uwodebdnen, erTi<br />

mxriv, aRniSnavdnen mis mebrZol bunebasa <strong>da</strong><br />

simamaces, rac bibliur efrems - mis winaprad<br />

miCneul pirs, axasiaTeb<strong>da</strong>; meore mxriv,<br />

aRniSnavdnen <strong>da</strong> aravis aviwyebdnen im garemoebas,<br />

rom <strong>da</strong>viTs legitimuri gziT ki ar<br />

rgebia saqarTvelos <strong>mefis</strong> pativi, aramed vi-<br />

Tarca <strong>Tamar</strong>is meuRles. igi amas verc miaRwev<strong>da</strong>,<br />

radgan igi mamiT `efremiani~ iyo 29 . yovelive<br />

es airekla <strong>Tamar</strong>is erT-erT istoriaSi<br />

`istoriani <strong>da</strong> azmani SaravandedTani~<br />

politikuri azrovnebisa <strong>da</strong> dinastiur-saxelmwifoebrivi<br />

ideologiuri mimarTulebis<br />

gamosaxatavad; `<strong>da</strong>viTian-efremianoba~<br />

aisaxa <strong>Tamar</strong>is iambikoSi <strong>da</strong> aRiarebulia<br />

TviT <strong>mefis</strong> mier, rom <strong>da</strong>viT soslani Rirseuli<br />

meomari, uebro raindia, romelmac <strong>da</strong>amarcxa<br />

sultani <strong>da</strong> aTabagi.<br />

`vefxistyaosanSi~ <strong>da</strong>viT soslani metaforula<strong>da</strong>a<br />

moxseniebuli, rusTaveli prolog-<br />

Si mas <strong>Tamar</strong>is `loms~ uwodebs <strong>da</strong> pir<strong>da</strong>pir<br />

saxels ar debs, rac imas miuTiTebs, rom igi<br />

<strong>Tamar</strong>is qmrobiT imsaxurebs pativiscemas.<br />

sagulisxmoa `vefxistyaosnis~ epilogis<br />

zemoxsenebuli strofis is taepi, romlis mixedviT<br />

<strong>Tamar</strong> mefe aris `aRmosavleTiT <strong>da</strong>savleTs<br />

zarTa mareblad~; masSi r. fircxalaiSvilma<br />

<strong>Tamar</strong>is <strong>da</strong>Sifruli saxeli <strong>da</strong>inaxa<br />

30 . igi SeuniSnavs p. ingoroyvasac, magram<br />

strofis wakiTxvisas <strong>da</strong>uSva koniuqtura,<br />

ris gamoc maTi Sexedulebani mkveTrad <strong>da</strong><br />

arsebiTad gansxvavebulia taepis interpretaciisas,<br />

rasac amjerad ar SevexebiT. Cven-<br />

Tvis aq sainteresoa is faqti, rom <strong>Tamar</strong>i<br />

aRmosavleT-<strong>da</strong>savleTs flobs, igi aRmosavleTi<strong>da</strong>n<br />

miemarTeba, rac <strong>Tamar</strong>s, macxovris<br />

msgavsad, aRmosavleTi<strong>da</strong>n momavali RvTaebrivi<br />

cxebulebis niSniT warmoaCens (Sdr.:<br />

mT.2,9). sainteresoa isic, rom Y<strong>Tamar</strong>ma iambikoSi<br />

`casa caTasa~ sakuTari Tavi `edems<br />

(aRmosavleTi), RadirTad (<strong>da</strong>savleTi), samxriT<br />

<strong>da</strong> CrdiloeTiT Suamflobelad~ warmoaCina,<br />

rac Rrma saxismetyvelebiT gaazrebas<br />

moiTxovs. aRmosavleTi is mxarea, sai<strong>da</strong>nac<br />

wamovi<strong>da</strong> naTeli (Sdr.: Lux ex Oriente), xolo<br />

<strong>da</strong>savleTi is mxarea, saiTkenac miiswrafvis<br />

naTeli, RvTaebrivi 31 . e. i. <strong>Tamar</strong>is<br />

iambikos mixedviT, <strong>Tamar</strong>i, Ze RmerTis TÂsobisa<br />

<strong>da</strong> cxebulebis Rirsi, aris mefe yovel-<br />

Ta qarTvelTa ze<strong>da</strong> naTesavTa, yovelTa qar-<br />

TvelTa qveyanaTa erTiani saxelmwifos<br />

mflobeli (Sdr.: grigol xanZTelis mier<br />

aSot kurapalatis, giorgi mcires mier giorgi<br />

mTawmidelis, solomon lioniZis mier<br />

erekle meoris <strong>da</strong>tirebebi).<br />

amrigad, `vefxistyaosanSi~ aisaxa saqar-<br />

Tvelos samefo ideologiis, dinastiur-saxelmwifoebrivi<br />

politikuri ideologiis<br />

erT-erTi umniSvnelovanesi niSani - qar-<br />

Tvel bagrationTa `<strong>da</strong>viTianoba~, rac qar-<br />

Tul istoriografiaSi, hagiografiasa <strong>da</strong><br />

himnografiaSi IX-X saukuneebi<strong>da</strong>n moyolebuli<br />

gamovlin<strong>da</strong>. mas asazrdoeb<strong>da</strong> mdi<strong>da</strong>ri<br />

literaturul-istoriuli tradicia, romlis<br />

saukeTeso nimuSebia <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong>.<br />

`vefxistyaosnisa~ <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong>s<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi Seswavla warmoaCens<br />

<strong>rusTavelis</strong>a <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> politikur-saxelmwifoebrivi<br />

Sexedulebebis, msoflmxedvelobis,<br />

saxismetyvelebis msgavsebas, rac<br />

mosalodnelic iyo erT epoqaSi moRvawe SemoqmedTagan.<br />

maTi SemoqmedebiTi mrwamsi<br />

qristianuli cnobierebisa <strong>da</strong> erovnuli<br />

TviTSemecnebis Sezavebaa, riTic Rirseul<br />

winamorbedTa literaturul-esTetikuri <strong>da</strong><br />

msoflmxedvelobrivi tradiciebis gamgrZeleblebad<br />

moevlinnen qarTul kulturas.<br />

SeniSvnebi:<br />

1. k. kekeliZe, rusTvelologiuri narkvevebi, `mecniereba~, Tb., 1971, gv. 122.<br />

2. <strong>SoTa</strong> rusTveli, vefxistyaosani, I, a. SaniZisa <strong>da</strong> al. baramiZis re<strong>da</strong>qciiT, `mecniereba~,<br />

Tb., 1966.<br />

3. v. nozaZe, vefxistyaosanis RmrTismetyveleba, parizi, 1963.<br />

4. g. ime<strong>da</strong>Svili, vefxistyaosani <strong>da</strong> qarTuli kultura, `mecniereba~, Tb., 1968, gv. 153.<br />

5. m. janaSvili, saunje meaTe saukunisa, tfilisi, 1891, gv. 51-52.<br />

6. g. ime<strong>da</strong>Svili, vefxistyaosnis paralelebi meaTe saukunis qarTul himnografiaSi, `literaturuli<br />

Ziebani~, II, Tb., 1944, gv. 200.<br />

53


ACADEMIA<br />

7. a. gawerelia, rCeuli nawerebi, I, Tb., 1977, gv. 17.<br />

8. z. gamsaxurdia, vefxistyaosani inglisur enaze, `mecniereba~, Tb., 1984, gv. 25.<br />

9. z. gamsaxurdia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 37.<br />

10. z. gamsaxurdia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 38.<br />

11. n. sulava, XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografiis mxatvruli specifika, sadoqtoro<br />

disertacia (<strong>da</strong>matebad erTvis teqstebi), Tb., 1997. ix. <strong>da</strong>matebaSi.<br />

12. r. siraZe, `casa caTasa~ (<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> iambiko). `literaturuli saqarTvelo~, 1993, 14 maisi.<br />

13. petre iberieli (fsevdo-dionise areopageli), Sromebi, gamosacemad moamza<strong>da</strong>, gamokvleva<br />

<strong>da</strong> leqsikoni <strong>da</strong>urTo samson enuqaSvilma, Tb., 1961, gv. 29.<br />

14. petre iberieli, <strong>da</strong>sax. gamoc., gv. 15<br />

15. r. siraZe, <strong>da</strong>sax. naSr.<br />

16. petre iberieli, <strong>da</strong>sax. gamoc., gv. 23<br />

17. un<strong>da</strong> iTqvas, rom `Zalni~ angelozTa erT-erTi ierarqiuli safexuris saxelwodebaa.<br />

isini RmerTis Seqmnilni arian, ris gamoc mxolod Sesaqmis procesis <strong>da</strong>srulebis Semdeg<br />

arseboben. amitom `vefxistyaosnis~ pirvel strofSi moxseniebuli `Zalis~ gaigiveba<br />

ierarqiul `ZalTan~ <strong>da</strong>uSvebelia. a. gawerelia `ZalSi~ qristes ar gulisxmobs.<br />

ix. a. gawerelia, rCeuli nawerebi, I, Tb., 1977, gv. 34, 40-43.<br />

18. z. gamsaxurdia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 27.<br />

19. efrem mcire, fsalmunTa Targmaneba, gamosca mzeqala SaniZem. wignSi: Tsu Zveli qarTuli<br />

enis kaTedris Sromebi, 11, Tb., 1968, gv. 94.<br />

20. z. gamsaxurdia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 29.<br />

21. iqve.<br />

22. a. gawerelia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 25.<br />

23. a. gawerelia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 40-43.<br />

24. z. gamsaxurdia, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 29-30.<br />

25. basili kesarielis `swavlaTa" efTÂme aToneliseuli Targmani, gamosacemad moamza<strong>da</strong>,<br />

gamokvleva <strong>da</strong> leqsikoni <strong>da</strong>urTo ciala qurcikiZem, `mecniereba~, Tb., 1983, gv. 166<br />

26. taeps xelnawerebsa <strong>da</strong> gamocemebSi aqvs ramdenime varianti, romelTa arseboba sxva<strong>da</strong>sxvagvari<br />

gaazrebis safuZvels iZleva. sxvaobaa, rogorc suliwmidis moxseniebisas<br />

(`sulman man RmerTman~, `sulman RmrTisaman~), ise qmnadobis TvalsazrisiTac (`srul yo<br />

moqmedebadi~, `srul yo arodes qmnadi~). Cven vamjobineT xsenebuli wakiTxva, Tu ratom,<br />

aq sagangebod ver SevCerdebiT. masze vmsjelobT naSromSi `XII – XIII saukuneebis qar-<br />

Tuli himnografiis mxatvruli specifika~.<br />

27. basili kesarieli. <strong>da</strong>sax., gv. 163.<br />

28. k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istorii<strong>da</strong>n, I, Tb., 1956, gv. 316.<br />

29. k. kekeliZe, <strong>da</strong>sax. naSr., gv. 317-318.<br />

30 r. fircxalaiSvili, `vefxistyaosnis~ epilogis ~zari~, `literaturuli Ziebani~, XXII,<br />

Tb., 2001.<br />

31. n. sulava, <strong>da</strong>sax. naSr.<br />

Nestan Sulava<br />

Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature<br />

Georgian Academy of Sciences<br />

RUSTAVELI’S “THE NIGHT IN TIGER’S SKIN” AND QUEEN TAMAR’S IAMBI.<br />

(Parallels and Notes).<br />

The comparative study of the first stanza of the Prologue and the second stanza of<br />

the Epilogue of Rustaveli’s “The Night in Tiger’s Skin” and Queen <strong>Tamar</strong>’s Iambi<br />

(“The Heaven of Heavens”, “Virgin-like”) reveals the world-outlook and ideological<br />

resemblance between them expressed in the similar approach to the process of<br />

Creation in the first book of the Bible and in the idea that the Bagrations are descendents<br />

of the Biblical king David. At the same time the differences between the com-<br />

54


<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>`vefxistyaosani~</strong> <strong>da</strong> <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>iambikoebi</strong><br />

pared texts caused by their genre peculiarities are obvious as well. In “The Night in<br />

Tiger’s Skin” (I stanza) God is named without Christian dogmata though the context<br />

proves Christian interpretation and personification of the Creator. In Queen<br />

<strong>Tamar</strong>’s “The Heaven of Heavens” the hypostases, three real and distinct substances<br />

of God are mentioned and their function in the process of Creation is<br />

revealed as well. The intentions of Rustaveli and Queen <strong>Tamar</strong> are different and this<br />

is the reason of their originality and specificity.<br />

The comperative analysis of Rustaveli’s “The Night in Tiger’s Skin” and Queen<br />

<strong>Tamar</strong>’s iambi corroborates the likeness of their imagery and of their approach to<br />

the issues of political system and State power. Their artistic interests combining the<br />

Christian world-outlook and the strife for national self-knowledge represent the<br />

development of the Georgian Weltanschauung, literary and aesthetic traditions.<br />

55

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!