4. Maila.
4. Maila.
4. Maila.
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>4.</strong> <strong>Maila</strong>.<br />
Aurkibidea: 2007/2008 ikasturteko euskara-programazioa<br />
Helburuak eta edukiak mailaka.<br />
o Helburuak<br />
• Entzumena<br />
• Irakurmena<br />
• Mintzamena<br />
• Idazmena<br />
o Edukiak<br />
• Gramatika edukiak<br />
HELBURUAK ETA EDUKIAK<br />
HELBURUAK<br />
Edozein hizkuntzaren irakaskuntzan bereizten diren lau trebetasunak landuko dira, hots:<br />
ENTZUTEZKO ULERMENA, IRAKURMENA, AHOZKO eta IDATZIZKO EKARPENA. Laurei behar<br />
den arreta eskainiko diegu, lauren artean hizkuntzaren ezagupen osoa eratzen dutela ahaztu gabe.<br />
Oinarrizko zikloaren gramatika edukiak sendotu eta osatuko dira; deklinabideari, aditzari eta<br />
lexikoari dagozkienetan batez ere. Horrezaz gainera, maila honetan hizkuntz ekintzak eta egoerak<br />
osotasunean ulertzeko gaitasuna lortu nahi da, hizkuntzaren gaitasun globalari garrantzi gero eta<br />
handiagoa emanez.<br />
ENTZUMENA:<br />
Laugarren mailako ikasleak, maila desberdinetako eta bide desberdinetatik heldutako mezuak<br />
jasotzeko gai izan beharko du, hala nola lagunarteko hizketaldiak, jendaurrekoa, irrati eta telebistakoa,<br />
hitzaldiak...<br />
Diktaketan perpaus osoak etenetik etenera segidan hartzen ohituko da ikaslea, abiada<br />
normalez esandakoa jasotzen treba dadin.
IRAKURMENA:<br />
Prosa mota diferenteak nahiko zehaztasunez ulertzeko gaitasuna eskatuko zaie ikasleei,<br />
esate baterako aldizkari eta egunkarietako prosa arrunta edo literatur mailako prosa aberatsa eta<br />
espresiboa.<br />
Bi eratako irakurketak erabiliko dira trebetasun hau lantzeko: luze-zabaleko irakurketa eta<br />
irakurketa zorrotza.<br />
1.b.1 Irakurketa luze-zabalekoan, ikasleak liburu osoak irakurriko ditu. Hiruzpalau izango dira<br />
kurtsoan zehar. Programazio honen amaieran jakinarazten dira ikasturteari dagozkionak.<br />
1.b.2 Irakurketa zorrotzean, testu laburren ulermen zehatza lantzen da, lexiko, gramatika,<br />
testu eta testuinguru zailtasunak gogoan hartuz. Hau klasean egingo da. Izan daitezke literaturatik<br />
ateratako testu hautatuak, edo eta gutun formalak...<br />
MINTZAMENA<br />
Ahozko espresioa aberastea da helburu nagusietarikoa edozein hizkuntz irakaskuntzako maila<br />
altuetan.<br />
Lagunarteko funtzio komunikatibo eta adierazkorrei eskainiko zaie batez ere arreta berezia,<br />
eta baita jendaurreko hizketari (gaiak aurkeztuz, laburpenak eginez, debateetan parte hartuz...)<br />
Hau lantzeko ariketak honako hauek izan daitezke beste zenbaiten artean: azalpen librea: gai<br />
bat irakurri edo entzun ondoren, notak hartu eta azaldu; irudien deskribapena; gertakarien narrazio<br />
laburrak; ipuinak edo ekintzak kontatzea; mahai-inguruak...<br />
IDAZMENA<br />
Idatzizko espresioa lantzean zuzentasun ortografiko eta gramatikalaz beste, egokitasuna eta<br />
aberastasun espresiboa ere gogoan hartu beharrekoak dira.<br />
Egin daitezkeen ariketak honako hauek izan daitezke: idazlan libreak nahiz gidatuak, testuen<br />
berridazketak nahiz laburpenak, gutun formalak eta lagunartekoak, gai periodistikoak, e.a.<br />
Berbaldiaren barne-lotura, baliabide espresiboak, hiztegi eta esamolde aberastasunak, e.a.<br />
bereziki landu behar dira.<br />
EDUKIAK<br />
GRAMATIKA EDUKIAK:<br />
1 Lexikoa.<br />
<strong>Maila</strong> altuetan oso garrantzi handiko helburua dugu lexikoa aberastearena. Eta lan honetan<br />
lagungarri gerta dakizkiguke honako hauek teorian eta baita ariketen bidez jorratzea:<br />
1.1 Hitz sorketa:<br />
-Hitz-elkarketa<br />
-Hitz eratorpena: aurrizkibidea eta atzizkibidea
1.2 Esamoldeak, sinonimoak...honetarako urtero aukeratuko diren irakurgaietako edukia landuko da.<br />
2 Deklinabidea:<br />
Batez ere oinarrizko zikloan gutxien landutakoa.<br />
-Mugagabea<br />
-Bizidunen deklinabidea<br />
-Izenordeak<br />
-Erakusleak<br />
3 Aditza:<br />
3.1 INDIKATIBOA:<br />
NOR-NORI: Osorik, orain eta lehenaldian<br />
3.2 BALDINTZA ETA ONDORIO IRREALA:<br />
Aditz iragangaitzak:<br />
NOR: ...(izan) bazina ...-ko zinatekeen (zinen)<br />
NOR-NORI: (osorik) ...(izan) bazintzaizkit ...-ko nintzaiokeen (nintzaion)<br />
Aditz iragankorrak:<br />
NOR-NORK: ...(izan ) banindute ...-ko ninduketen (ninduten)<br />
NOR-NORI-NORK: ...(izan) balizu ...-ko zeniokeen (zenion)<br />
3.3 SUBJUNTIBOA: Aditz laguntzaileak orain eta lehenaldian.<br />
Aditz iragangaitzak:<br />
NOR-NORI (nor 3. p.): dakien / zekidan...<br />
Aditz iragankorrak:<br />
NOR-NORK: (osorik) gaitzazuen / gintzazuen...<br />
NOR-NORI-NORK: (osorik) diezaiogun / geniezaion...<br />
3.4 AHALERA: Aditz laguntzaileak orainaldian, alegiazkoan eta lehenaldian.<br />
Aditz iragangaitzak:<br />
NOR-NORI (nor 3. p.) dakioke/ lekioke / zekiokeen<br />
Aditz iragankorrak:<br />
NOR-NORK: (orainaldia osorik) nazake...<br />
(Alegiazkoa eta lehenaldia ) nintzakezu / zintzaket...<br />
NOR-NORI-NORK: (osorik) diezazuket / niezazuke / niezazukeen...<br />
3.5 AGINTERA: (aditz laguntzaileak osorik)<br />
Aditz iragangaitzak:<br />
NOR: zaitez / bedi...
NOR-NORI: zakizkio / bekizu...<br />
Aditz iragankorrak:<br />
NOR-NORK: nazazu / bitza ...<br />
NOR-NORI-NORK: iezaiozu / biezagute...<br />
3.6 PARTIZIPIOA: burutua nahiz ez-burutua. Bere erabilera:<br />
*ZERTAN: EKIN, JAKIN, JARDUN, HASI...<br />
*ZERTARAKO: ERABAKIA HARTU, OHITURA IZAN...<br />
*-T(Z)EA, -T(Z)ERIK: LORTU, ONDO/GAIZKI EGON, izan, eduki...<br />
*-T(Z)EAZ: OROITU, MINTZATU …<br />
*-T(Z)EARI: EKIN, UTZI...<br />
3.7 ZENBAIT ADITZ TRINKO BEREZI:<br />
Aditz iragangaitzak:<br />
NOR: ETZAN<br />
NOR-NORI: EGON, JOAN, ETORRI, IBILI, ERION, ATXIKI, JARRAIKI<br />
Aditz iragankorrak:<br />
NOR-NORK: EROAN, ERABILI, ESAN, JARDUN, IRUDI, IRAUN<br />
NOR-NORI-NORK: EKARRI, ERAMAN, ESAN, IRITZI<br />
4 Joskera:<br />
<strong>4.</strong>1 PERPAUSEN ALDAGARRIAK ETA BESTE:<br />
a) Galdegaia: -Izena<br />
-Izenordea<br />
-Erakuslea<br />
-Aditzondoa<br />
-Aditza: Perifrastikoak eta trinkoak.<br />
b) Harridurazkoak: interjekzioaren bidez; erakusleen bidez; BAI...-ELA; ZE / ZEIN ZELAKO /<br />
NOLAKO ...-EN; NOSKI/ JAKINA /ESKERRAK...-EN(A); -(R)EN +ADJ.<br />
d) Zalantzazkoak: BIDE, -KE, ...Zenbait aditzen ondoren: ANTZA, AURKI, ITXURAZ...<br />
e) Botatiboa: AHAL, HOBE + BALDINTZA...<br />
F) Partikulak: AL, OMEN, OTE, OHI<br />
<strong>4.</strong>2 PERPAUS ELKARTUAK:<br />
a) JUNTADURAK.<br />
a.1 Emendiozkoak. ETA, ERE, BAITA ERE, EZTA ERE, EZ EZIK (ERE)…<br />
a.2 Aurkariak: BAINA, ORDEA, OSTERA, BAIZIK, IZAN EZIK, ALDIZ, AITZITIK, HALA ERE,<br />
HALA ETA GUZTIZ ERE, DENA DELA, HAATIK...
a.3 Hautakariak: EDO, ALA<br />
a.4 Banatzaileak: ALDE BATETIK...BESTE ALDETIK, BATEAN...BESTEAN, NAHIZ...NAHIZ,<br />
ZEIN...ZEIN, BAI...BAI, HALA...NOLA,...<br />
b) MENPEKOAK:<br />
b.1 Konpletiboak: -LA ezezkoetan; -LAKO ustea<br />
b.2 Helburuzkoak: -T(Z)EKOTAN<br />
b.3 Baldintzazkoak: EZIK/EZEAN; -T(Z)EKOTAN; HOBE… BA-; NAHIAGO… BAb.4<br />
Erlatibozkoak: -NEKO; ZEIN(A)… BAITb.5<br />
Denborazkoak: ORDUKO; -TAKOAN; T(Z)EAZ BATERA; -NETAN; -NERAKO/-T(Z)ERAKO; -<br />
NEZ GEROZTIK<br />
b.6 Kontzesiboak: -AGATIK (ERE); -TA ERE/-RIK ERE; -LA(RIK) ERE; datorreNA datorreLA<br />
b.7 Moduzkoak: *(N) BEZALA / LEGEZ / ERAN / GISAN *(N) BEZALAKOA / LEGEZKOA; *(N)<br />
NEURRIAN/HEINEAN; -NEZ; -REN ARABERA; -TAKO / -(R)IKO GISAN/MODUAN; AHALA;<br />
-Z; -TA/-RIK; -ELA(RIK); BA-… BEZALA<br />
b.8 Konparatiboak:<br />
-Nolakotasunezkoak. -(N) BEZAIN, AHALIK ETA...-EN; AHALIK ETA / DENIK ETA... -EN;<br />
ALBAIT... -EN; ZENBAT ETA... -AGO HAINBAT ETA... –AGO<br />
-Kantitatezkoak: -(N) BESTE / ADINA / BEZAINBESTE; -(N) BESTEKO / ADINAKO; AHAL<br />
DENIK ETA GEHIEN /GUTXIEN; ZENBAT ETA... GEHIAGO/GUTXIAGO … ORDUAN<br />
ETA/HAINBAT ETA... GEHIAGO/GUTXIAGO
Change language