Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Liburu hau<br />
no<strong>la</strong> erabili<br />
®<br />
Zuk ezagun eta adiskideei<br />
<strong>la</strong>gundu egin nahi diezu, jakina.<br />
Aukeratu ezazu, haien artean, bere ekintzek zu<br />
zeure ongizate eta superbibentzian eragina izan<br />
dezaketen norbait, eragin handia nahiz txikia.<br />
Idatzi pertsona horren izena azaleko goiko<br />
lerroan.<br />
Idatzi edo inprimatu zu zeure izena azaleko<br />
bigarren lerroan.<br />
Oparitu liburu hau pertsona horri.<br />
Eskatu irakurtzeko 0 . Bera ere besteen ihardun<br />
okerren mehatxupean dagoe<strong>la</strong> ikusiko duzu.<br />
Eman pertsona horri liburu honen ale gehiago,<br />
baina haietan zure izena idatzi gabe; idatz deza<strong>la</strong><br />
berak berea. Eta esan aleok berarekin zerikusia<br />
duten beste pertsona batzuei emateko.<br />
Ekintza honekin jarraituz itzelean haziko duzu<br />
zure superbibentzia potentzia<strong>la</strong>, eta beste<br />
pertsona horiena.<br />
Bizitza seguruago eta zoriontsuagorako bidea<br />
da hau, zeuretzat eta besteentzat.<br />
d<br />
0. Hitzek, svtarritan, esanahi bat baino gehiago dute. Liburu honetan eskaintzen diren orrialde<br />
oineko azalpenak ez dira osoak; hitz horrek erabilera horretan duen esanahiaren azalpena baino<br />
ez da. Liburu honetan hitz ezezagunik aurkitzen baduzu, bi<strong>la</strong>tu eta begiratu hiztegi on batean.<br />
Beste<strong>la</strong> gaizkiulertuak sor daitezke eta, agian, eztabaidak.<br />
1
Liburu hau zergatik<br />
eman dizudan<br />
Zure superbibentzia 1 garrantzizkoa da<br />
niretzat.<br />
d<br />
2<br />
Zoriona 22<br />
Benetako poza eta zoriona baliotsuak dira.<br />
Mai<strong>la</strong> oneko superbibentziarik gabe ez dugu<br />
lortuko ez zorionik ez poztasunik.<br />
Kaosean murgilduta dagoen gizarte gaizto<br />
eta, sarritan, moralik gabekoan 3 bizitzea zai<strong>la</strong><br />
da.<br />
Gizabanako bakoitza, talde bakoitza,<br />
bizitzan ahalik eta p<strong>la</strong>zerik handiena lortzen<br />
saiatzen da, eta atsekabetik ahalik eta gehien<br />
urruntzen.<br />
Ingurukoen ekintza gaiztoek zu zeure<br />
superbibentzia ere arriskuan jar dezakete.<br />
Zure zoriona atsekabe bihur daiteke besteen<br />
<strong>la</strong>saikeria eta jarduera gaiztoaren erruz.<br />
Horre<strong>la</strong>korik gertatu den kasuren bat gogoan<br />
izango duzu<strong>la</strong> ziur nago. Gaitz horiek<br />
1. superbibentzia: Bizirik irautea, ihardunean ibiltzea.<br />
2. zoriona: Pozezko eta atseginezko egoera. Gertaera atseginen aurrean izan ohi dugun<br />
erreakzioa.<br />
3. moralik gabekoa: jarduera zuzenak ez jarraitzea esan nahi du; gaizki jokatzea; jokabide<br />
zuzenaren zentzurik ez izatea.
akoitzaren superbibentzia mai<strong>la</strong> apaldu eta<br />
zoriona hondatu egiten dute.<br />
Zu garrantzizkoa zara beste pertsona<br />
batzuentzat. Entzun egiten dizute. Haiengan<br />
eragina izan dezakezu.<br />
Gogoan dituzun beste pertsona batzuen<br />
zoriona edo atsekabea ere garrantzizkoa da<br />
zuretzat.<br />
Liburu honekin, erraz <strong>la</strong>gunduko diezu<br />
superbibentzia hobea izaten eta zoriontsuago<br />
bizitzen.<br />
Inork ezin duenez beste pertsona bat zoriontsu<br />
izango denik ziurtatu, haren zoriona eta<br />
superbibentzia-mai<strong>la</strong> hobetzeko aukerak badaude.<br />
Eta harenekin batera zeureak ere hobetuko dira.<br />
Bizitza zoriontsuagorako, arrisku<br />
gutxiago dituen bizimodurako bidea<br />
erakustea zeure esku dago.<br />
d<br />
3
4<br />
1. Zeure burua<br />
zaindu<br />
1-1.Zainduta izan zaitez gaixorik<br />
zaudenean.<br />
Sarritan, jendea gaixotzen denean, gaixotasun<br />
kutsakorrak izanda ere ez da iso<strong>la</strong>tzen; edo hartu<br />
beharreko sendagaiak ez ditu hartzen. Ikus<br />
dezakezunez, honek arriskuan jartzen zaitu.<br />
Norbait gaixotzen denean, eska iezaiozu<br />
beharreko babes neurriak hartu ditza<strong>la</strong> eta ondo<br />
zainduta egon dadi<strong>la</strong>.<br />
1-2. Garbi eduki zure gorputza.<br />
Sarritan bainatu eta eskuak garbitzen ez<br />
dituztenek mikrobioak eraman ditzakete.<br />
Arriskuan jar zaitzakete. Eskatu besteei<br />
bainatzeko eta eskuak garbitzeko; eskubide osoz<br />
egin dezakezu. Lanean eta ariketa fisikoan<br />
nahitaezkoa da zikintzea. Beraz, gero garbitu<br />
beharra dago.<br />
Z 1-3. aindu zure hortzak.<br />
Esan ohi denez, jatordu bakoitzaren ostean<br />
hortzak garbitzen dituenak ziur aski ez du<br />
txantxarrik izango. Horrek, edo jatorduen ostean<br />
txiklea jateak, ahoko gaixoetatik eta arnasa<br />
hatsetik babesten <strong>la</strong>gunduko digu. Eskatu besteei<br />
hortzak zaintzeko.
1- 4. Jan behar beza<strong>la</strong>.<br />
Ondo jaten ez duena ez da oso <strong>la</strong>gungarri<br />
izango eta bere buruari ere ez dio <strong>la</strong>gunduko.<br />
Indar gutxikoak izan ohi dira. Batzuetan, umore<br />
txarra izaten dute. Errazago jotzen ditu<br />
gaixotasunak. Ondo jateko ez da dieta bitxirik<br />
jarraitu behar derrigorrez; baina, hori bai,<br />
alimentu handiko elikagaiak jateko ohitura<br />
ezinbestekoa da.<br />
1-5. Hartu atseden.<br />
Gure bizitzan, loari orduak kenduta aritu behar<br />
izaten dugu <strong>la</strong>nean; ha<strong>la</strong> ere, behar beharrezko<br />
atsedena hartzen ez duena nekagarria egin daiteke<br />
besteentzat. Nekatuta dagoen pertsona ez dago adi.<br />
Hutsak egin ditzake. Istripuak izan ditzake.<br />
Beharrezkoen ditugunean, geure gain utz dezakete<br />
<strong>la</strong>naren zama guztia. Arriskuan jartzen dituzte<br />
ingurukoak. Behar duen atsedena hartzen ez<br />
duenari, eska iezaiozu egin deza<strong>la</strong>.<br />
d<br />
5
6<br />
2. Neurrikoa izan<br />
2-1. Ez hartu droga kaltegarririk.<br />
Droga hartzen dutenek ez dute beti aurrean<br />
daukaten benetako mundua ikusten. Ez daude hortxe<br />
benetan. Errepidean, etxean, edozein harremanetan,<br />
arrisku handikoak izan daitezke zuretzat. Uste<br />
okerrez, drogen eraginpean “hobeto daude<strong>la</strong>”<br />
pentsatzen dute, “hobeto dihardute<strong>la</strong>” edo<br />
“orduantxe bakarrik dire<strong>la</strong> zoriontsu”. Hori<br />
irudipena da, besterik gabe. Lehenxeago-geroxeago,<br />
drogek hondatu egingo dituzte fisikoki. Aldendu<br />
besteak drogak hartzeko bidetik. Eta dagoeneko<br />
hartzen badituzte bultzatu haien eraginpetik<br />
askatzeko <strong>la</strong>guntza bi<strong>la</strong>tzera.<br />
2-2. Ez hartu alkoholik neurri gabe.<br />
Alkoho<strong>la</strong> hartzen duten pertsonak ez daude adi.<br />
Alkoho<strong>la</strong>k murriztu egiten die erreakzio-gaitasuna,<br />
nahiz eta eurei lehen baino adiago daude<strong>la</strong> iruditu<br />
edan ondoren. Alkoho<strong>la</strong>k badu sendabide balioa,<br />
neurri batean, baina neurri horretan bakarrik; ez<br />
diogu handiagorik eman behar. Edaten egon den<br />
norbaitek autoz edo hegazkinez eraman nahi<br />
bazaitu, ez ezazu onartu. Edateak era askotako<br />
heriotza ekar lezake. Alkohol pixka batek on handia<br />
egin dezake; ez ezazu onartu, gehiegikeria medio,<br />
dena atsekabe eta heriotzan amaitzerik. Kendu<br />
besteei gogotik gehiegi edatea.<br />
Aurreko puntuok jagonez gerogorputza<br />
gertuago izango dugu bizitza gozatzeko.<br />
d
3. Lohikeriarik<br />
ez egin<br />
Sexua bitarteko de<strong>la</strong> familiaren eta semea<strong>la</strong>ben<br />
bidez irauten du etorkizunerantz giza<br />
arrazak. P<strong>la</strong>zer eta zorion handia lor daiteke<br />
sexuaz: naturak ha<strong>la</strong> gertatu zuen era horretan<br />
giza arrazak irauteko. Baina gehiegikeriak eta<br />
erabilpen txarrak zigor eta min handiak dakartza;<br />
dirudienez, hori ere horre<strong>la</strong> gertatu du naturak.<br />
I 3-1. zan zintzoa zeure sexu-<strong>la</strong>gunarekin.<br />
Bikoteko kide bat bestearekin zintzoa ez<br />
denean, neurri handian murriztu daiteke haien<br />
superbibentzia mai<strong>la</strong>. <strong>El</strong>karrekin zintzo ez izateak<br />
giza grinak pizten ditu: nonahi aurkituko ditugu,<br />
historian nahiz egunkarietan, horren adibideak.<br />
“Errua” ez da txarrean txarrena. Jelosia eta<br />
mendekua dira mamurik ikaragarrienak: ezin jakin<br />
eta, noiz esnatuko diren. “Zibilizatua izateaz”,<br />
“inhibiziorik gabe bizitzeaz” edo “elkar ulertzeaz”<br />
mintzatzea oso ondo dago; baina bizimodu<br />
hondatuak ez ditugu hitz hutsekin konponduko.<br />
“Errudun izatearen sentipena” mingarria bada,<br />
askoz mingarriagoa <strong>la</strong>bana bizkarrean edo beira<br />
birrindua zopan.<br />
Gainera, osasunaren arazoa dago. Gure sexu<strong>la</strong>gunari<br />
zintzotasuna eskatzen ez badiogu<br />
gaixotasunak hartzeko arriskuan gaude. Garai<br />
7
atean sexu gaixotasun guztiak kontrolpean<br />
zeude<strong>la</strong> zioten. Baina gaur egun hori ez da egia,<br />
inoiz izan bazen. Gaur egun zenbait sexu<br />
gaixotasun mota sendaezinak dira.<br />
Sexu-jardun zantarraren arazoak ez dira<br />
berriak. Indian, erlijio budista indartsua galdu egin<br />
zen VII. Mendean. Erlijio horren historia<strong>la</strong>riek<br />
eurek diotenez, monasterioetako lizunkeria eta<br />
lohikeriak eragin zuen hori guzti hori. Orain, gaur<br />
egun, merkatal edo beste edozein motatako<br />
erakunderen batetan lizunkeria eta lohikeria<br />
nagusi egiten direnean, erraz ikusten dugu no<strong>la</strong><br />
erakunde horrek gainbehera egiten duen. Gai honi<br />
buruzko eztabaidak oso zibilizatuak badira ere,<br />
familiak zeharo txikitzen dira bikoteko kideek<br />
elkarri zor dioten zintzotasuna galtzean.<br />
Bat-bateko ekintza bizimodu guztirako tama<strong>la</strong><br />
bihur daiteke. Bihotzeratu iezaiezu hori zure<br />
ingurukoei, eta zaindu zure osasuna eta p<strong>la</strong>zerra.<br />
Sexua urrats handia da zorionaren eta pozaren<br />
bidean. Ez dauka ezer txarrik zintzotasunez eta<br />
modu onean jarduten bazara.<br />
d<br />
8
4. Umeak maitatu eta<br />
<strong>la</strong>gundu<br />
G aurko umeak biharko zibilizazioa izango<br />
dira. Gaurko mundura umea ekartzea, tigrearen<br />
kaio<strong>la</strong>n sartzea beza<strong>la</strong>koa da ia ia. Umeek ezin dute<br />
euren ingurunea kontro<strong>la</strong>tu eta benetako<br />
baliabiderik ere ez daukate. Maitasuna eta <strong>la</strong>guntza<br />
behar dute beraz.<br />
Umeak hezteko era egokiari buruz, gurasotan<br />
adina teoria dago. Arazo korapi<strong>la</strong>tsua da<br />
eztabaidatzeko. Baina behar beza<strong>la</strong> betetzen ez<br />
badugu zeregin hori, min handia etor daiteke hortik,<br />
eta norberaren etorkizunean ere eragin handia izan<br />
dezake. Batzuk, eurak no<strong>la</strong> hezi zituzten, euren<br />
umeak ha<strong>la</strong>xe heztzen saiatzen dira; beste batzuk,<br />
guztiz alderantziz; eta beste asko, umeak besterik<br />
gabe hazten uztearen aldeko agertzen dira. Era<br />
hauetariko batek ere ez digu arrakasta ziurtatzen.<br />
Azken metodoa materialismoan 4 oinarritzen da, eta<br />
umearen garapena arrazaren historia<br />
eboluzionistaren 5 parekoa de<strong>la</strong> dio: azaltzen ez den<br />
era magikoren batean, umearen “zainak edo<br />
nerbioak” “heldu” egingo dire<strong>la</strong> umea hazten den<br />
neurrian, ondorioz pertsona heldu zintzoa sortuz.<br />
Teoria hori erraz gezurtatzekoa den arren - gaizkile<br />
kopuru handia ikustea baino ez dago; haien kirioak,<br />
4. materialismoa: Existitzen den guztia materia fisikoa baino ez de<strong>la</strong> dioen iritzia.<br />
5. eboluzionismoa: Oso antzinako teoria. Landare eta abere guztiak forma sinpleagoetatik<br />
garatu dire<strong>la</strong> dio, inguruneak moldatuta, ha<strong>la</strong> p<strong>la</strong>neatuta edo nahita sortu beharrean.<br />
9
dirudienez, ez dira heldu. Umeak hezteko era nagia<br />
da, eta ospe apur bat lortzeko bide erraza. Honek ez<br />
dio zibilizazioaren etorkizunari <strong>la</strong>guntzen, eta zure<br />
zahartzaroari ere ez.<br />
Umea ezer idatzi gabeko arbe<strong>la</strong>ren antzekoa da,<br />
no<strong>la</strong>bait esateko. Han behar ez diren gauzak idazten<br />
badituzu hark behar ez diren gauzak erakutsiko ditu.<br />
Baina, arbe<strong>la</strong>k ez beza<strong>la</strong>, umeak berak ere idatz<br />
dezake; eta lehen beste norbaitek idatzi duena gero<br />
berak ere hura idazteko joera dauka. Arazoa<br />
korapi<strong>la</strong>tzen duen beste zerbait ere badago: umerik<br />
gehienak berez eratsuak izan arren zenbait eroturik<br />
jaiotzen da. Eta, gaur egun, drogaren menpeko ere<br />
bai. Baina oso gutxi dira horre<strong>la</strong>ko kasuak.<br />
Jostailu eta gauza askorekin “erosten” saiatzeak,<br />
edo neurriz kanpo ia itotzeraino babesteak, ez dio<br />
onik egingo umeari. Ondorioa negargarria izan<br />
daiteke.<br />
Umea zer izatera bultzatuko duen erabaki behar<br />
du bakoitzak. Horretarako ez dugu ahaztu behar: a)<br />
umea bera, berez, zer izateko gauza den, haren izaera<br />
eta ahalmenak kontutan harturik; b) umeak berak,<br />
benetan, zer izan nahi duen; c) umea zer izatea nahi<br />
dugun; d) ze baliabide daukagun. Baina hauek guzti<br />
hauek kontutan hartuta ere, gogoan izan umeak ez<br />
due<strong>la</strong> superbibentzia onik izango azkenean bere<br />
buruan konfiantzarik ez badu eta oso zintzoa ez bada.<br />
Horre<strong>la</strong> gertatu ezean, ume hori arriskua izan<br />
daiteke denentzat, bere buruarentzat ere bai.<br />
Umea maiteen badugu ere, gogoan izan luzarora<br />
superbibentzia onik ez due<strong>la</strong> lortuko oinak<br />
10
superbibentziaren bidean tinko jarrita ez badauzka.<br />
Umea okerra irteten bada ez da kasualitatez izango:<br />
gaurko gizartea neurri neurrian eginda dago umeak<br />
porrot egin dezan.<br />
Umea liburu honetako aginduak ulertu eta<br />
betetzeko gertu egotea lortzen badugu <strong>la</strong>guntza<br />
handikoa izango da berarentzat.<br />
Ondo irteten dena zera da, umearen <strong>la</strong>gun izaten<br />
saiatzea, soil soilik. Umeak <strong>la</strong>gunak behar ditu; egia<br />
handia da hori. Saia zaitez umearen benetako arazoa<br />
aurkitzen eta, bere irtenbideak baliogabetzat bota<br />
barik, <strong>la</strong>gundu ezazu konpontzen. Arretaz begiratu<br />
beti..., eta honek mantarreko umeentzat ere balio<br />
du. Entzun umeek euren gauzei buruz kontatzen<br />
dizutena. Utziezu <strong>la</strong>guntzen; uzten ez badiezu itota<br />
sentituko dira, berezko <strong>la</strong>guntzeko joerari eutsi egin<br />
beharko diote eta.<br />
Umeak zorion-bide hau ulertzea lortzen baduzu,<br />
berarekin bat etortzea eta jarraitzea, ikaragarri<br />
<strong>la</strong>gunduko diozu. Eragin handia izan lezake horrek<br />
umearen superbibentzian, eta zeurean ere bai.<br />
Izan ere, umea maitasunik gabe ez dago ondo.<br />
Eta umeek eurek maitasuna ugari dute, gureari<br />
erantzuteko.<br />
Umeak maitatzetik eta haiei <strong>la</strong>guntzetik doa<br />
zorion-bidea, txiki txikitatik hasi eta adin<br />
nagusiko egin arte.<br />
d<br />
11
5. Lagundu eta<br />
izan begirunea<br />
zure gurasoei<br />
U mearen ikuspuntutik gurasoak ulertzea<br />
zai<strong>la</strong> gertatzen da sarritan. Be<strong>la</strong>unaldien artean<br />
aldeak badaude. Baina hori ez da, benetan, arazo<br />
bat. Norbait ahu<strong>la</strong> denean, gezur eta azpikeriatan<br />
ezkutatzeko joera izan dezake: horrexek sortzen<br />
du oztopoa.<br />
Ume eta gurasoen arteko ezadostasunak<br />
konpontzerik badago. <strong>El</strong>karri oihuka hasi aurretik,<br />
<strong>la</strong>sai hitz egiten saia gaitezke behintzat. Umea<br />
irekia eta zintzoa bada, erantzungo dio horri,<br />
za<strong>la</strong>ntzarik gabe. Sarritan, bi aldeak elkar ulertu<br />
eta ados jartzea lor daiteke. Besteekin ondo<br />
konpontzea ez da beti erraza, baina saiatu<br />
behintzat beti egin behar dugu.<br />
Ezin dugu ahaztu gurasoek, gehien gehienetan,<br />
umeari, euren iritziz onena dena emateko gurari<br />
sakonak bultzatuta dihardute<strong>la</strong>.<br />
Gurasoek umeak hazi eta hezi badituzte,<br />
umeak zorrean daude gurasoekin. Zenbait<br />
gurasok, oso independiente izanik, ez luke<br />
inondik inora ezer onartuko eginbehar hori<br />
betetzearen truke; ha<strong>la</strong> ere, sarritan, be<strong>la</strong>unaldi<br />
gazteek arduratu behar izaten dute gurasoak<br />
zaintzeaz haiek adinean aurrera doazen neurrian.<br />
12
Dena de<strong>la</strong>, beti izan behar dugu kontutan<br />
guraso batzuk baino ez ditugu<strong>la</strong>. Eta guraso<br />
direnez, on nahiz txar, beti <strong>la</strong>gundu behar diegu<br />
eta begirunea izan.<br />
Zorion-bidea gure gurasoekin edo hazi<br />
eta hezi gaituztenekin harreman<br />
onak izatetik igarotzen da.<br />
d<br />
13
6. Izan eredu<br />
onbidean<br />
G utariko bakoitzak beste askorengan du<br />
eragina; eta eragin hori ona edo txarra izan<br />
daiteke.<br />
Aholku hauek gidari hartzen baditugu gure<br />
bizitzan, eredu izango gara onbidean.<br />
Gure ingurukoek, esanak esan, nahitaez izango<br />
dute honen eragina.<br />
Norbait zuri etsiarazten saiatzen bada, izatez<br />
zure kaltea nahi due<strong>la</strong>ko ari da, edo bere onura<br />
pertsona<strong>la</strong>. Baina, sakon sakonean, errespetatu<br />
egingo zaitu.<br />
Luzarora, zure superbibentziarako aukerak<br />
gero eta handiagoak izango dira, besteak, zure<br />
eraginez, ez dira lehen beza<strong>la</strong>ko mehatxua izango<br />
eta. Eta beste ondorio onuragarri batzuk ere<br />
badaude.<br />
Ez ezazu besteengan izan dezakezun eragina<br />
gutxietsi, gauza hauek aipatzean eta onbidean<br />
eredu izatean. Hau ere zeure eskubidea duzu eta,<br />
gainera.<br />
Zorion-bideak onbidean eredu izateko<br />
eskatzen digu.<br />
d<br />
14
7. Egian 66 bizitzen<br />
saia zaitez<br />
Datu faltsuek akats inozoak egitera eraman<br />
gaitzakete. Benetako datuez jabetzea ere<br />
galerazten digute sarritan.<br />
Bizimoduko arazoei irtenbidea emateko<br />
benetako datuak behar ditugu nahitaez.<br />
Gure ingurukoek gezurra esaten badigute, gu<br />
akatsak egitera bultzatuko gaituzte eta gure<br />
superbibentzia potentzia<strong>la</strong> urritu egingo da.<br />
Datu faltsuak iturri askotatik etor daitezke:<br />
irakaskuntzatik, gizartetik, profesionaletatik...<br />
Batzuek eurei komeni zaie<strong>la</strong>ko sinestarazi nahi<br />
izaten digute zerbait.<br />
Zeuretzat egia dena hura da egia.<br />
Inork ez dauka zuri datuak derrigorrean eman<br />
eta indarrean sinestarazteko eskubiderik. Zuretzat<br />
egia ez bada, ez da egia.<br />
Zeuk zeutara zeure burubidez epaitu eta<br />
erabaki gauzak. Zuretzat egia dena, onartu;<br />
gainerakoa, baztertu. Ez da inor zorionetik<br />
urrunago, gezur arteko kaosean bizi nahi duen<br />
hura baino.<br />
7-1. Ez esan kalte egiteko gezurrik.<br />
Kalte egiteko gezurrak beldurraren,<br />
azpikeriaren eta ondamuaren ondorio dira.<br />
6. egia: benetan dagoenarekin, benetan gertatutakoarekin eta norberak ikusitakoarekin bat<br />
datorrena; datu eta gauza guztiak ondo aztertu eta gero lortutako erantzun logikoa;<br />
nabaritasunetan oinarritutako ondorioa, eta nahikari, aginte edo aurreritziek aldatu gabekoa;<br />
bertara edozein bidetatik heldu gare<strong>la</strong> ere, baztertu ezinezko faktua.<br />
15
Etsipenera bultza ditzakete <strong>la</strong>gun asko. Besteen<br />
bizimoduak hondatu. Benetako tranpa izanik,<br />
bertan eror daitezke esan dituena eta entzun<br />
dituena. Kaosa izan daiteke haien ondorioa,<br />
harreman pertsonaletan zein gizartetan. Hainbat<br />
gerra sortu da ha<strong>la</strong>ko gezur kaltegarrien ondorioz.<br />
Gezurrak ezagutzen eta baztertzen ikasi<br />
beharko genuke.<br />
7-2. Ez ezazu gezurrezko lekukotzarik<br />
eman.<br />
Gezurrez zin egitea edo gezurrezko<br />
“gertakarien” lekukotza ematea - horri “zinaustea”<br />
deitzen zaio - oso gogor zigortuta dago.<br />
Zorion-bidea eta egiaren bidea<br />
elkarren albotik doaz.<br />
d<br />
16
8. Ez ezazu<br />
gizahilketarik 77 egin<br />
H erririk gehienek, antzinatetik gaur arte,<br />
debekatu eta gogor zigortu dute gizahilketa.<br />
Inoiz, zaba<strong>la</strong>go egin izan da debeku hori, eta “Ez<br />
duzu inor hilko” esan; baina <strong>la</strong>n haren itzulpen<br />
berria egitean, haren jatorrizko esanahia agertu<br />
zen, hau da: “Ez duzu gizahilketarik egingo”.<br />
Alde handia dago hiltzearen eta gizahilketaren<br />
artean. Hiltzearen erabateko debekuak norbere<br />
burua defendatzeko aukera ere baztertu egingo<br />
luke; haur jaioberriari erasotzeko gertatzen ari den<br />
sugea akabatzea legez kanpokoa litzateke;<br />
barazkiak janez iraun beharko luke gizakiak.<br />
Edozer gauza hiltzearen debekuak eragozpen<br />
handiak sortuko lituzke eta horren adibide asko<br />
aurkituko duzu, ziur nago.<br />
“Gizahilketa” beste gauza bat da; hauxe, hain<br />
zuzen: “Gizakiren bat (bat, edo gehiago) beste<br />
norbaitek legez kanpo hiltzea, batez ere<br />
premeditazioz”. Argi ikusten dugu denok no<strong>la</strong>,<br />
hain arma hilgarriak ditugun aldi honetan,<br />
gizahilketa oso gauza erraza litzatekee<strong>la</strong>. Gu geu,<br />
gure familia edo gure <strong>la</strong>gunek ezingo genuke bizi<br />
besteei axo<strong>la</strong>gabe bizia kentzen ari direnen<br />
pentzutan bageunde.<br />
7. gizahilketa: Gizakiren bat (bat, edo gehiago) beste norbaitek legez kanpo hiltzea, batez ere<br />
aurrez ha<strong>la</strong> erabakita.<br />
17
Eta gizartean, hain zuzen ere, gizahilketaren<br />
prebentzioari eta gizahilketa zigortzeari<br />
lehentasun osoa ematen zaio.<br />
Erge<strong>la</strong>k, maltzurrak, eroak, gizahilketaren<br />
bitartez konpondu nahi izaten ditu bere arazoak,<br />
benetakoak edo ustezkoak. Eta ino<strong>la</strong>ko arrazoirik<br />
gabe egin ohi dute, jakin izan denez.<br />
Gizakiarentzako mehatxu honi irtenbidea<br />
emateko edozein programa eraginkor bultzatu<br />
ezazu, eta zabaldu. Zeure superbibentzia egon<br />
liteke hor kolokan.<br />
Zorion-bidean ez dago zure familiaren edo zure<br />
<strong>la</strong>gunen erailketa, ezta zu zeurea ere.<br />
d<br />
18
9. Ez ezazu legekontrakorik<br />
egin<br />
“Lege-kontrako ekintzak” legeek edo arau<br />
ofizialek debekatzen dituzten haiek dira.<br />
Legebiltzarrek, agintariek eta epaileek<br />
zehazturik, legerietan azaldu ohi dira. Ondo<br />
anto<strong>la</strong>tuta dauden gizarteetan guztiei zabaldu eta<br />
jakinarazten zaizkie. Gizarte nahasietan,<br />
gaiztakeriak jotakoetan, abokatuari galdetu ezean<br />
edo ikasketa bereziak egin gabe ez dago guztiak<br />
jakiterik; gainera, gizarte horrek “legea ez<br />
ezagutzea ez de<strong>la</strong> hura hausteko aitzakia” esango<br />
digu.<br />
Dena den, gizarteko kide bakoitzak jakin behar<br />
du, zahar eta gazte, gizarte horrek “lege-kontrako<br />
ekintza” gisa zeintzuk hartzen dituen; guztion<br />
ardura da. Jendeari galdetuta egin dezakegu hori;<br />
eta liburutegiak ere badaude ikertzeko.<br />
“Lege-kontrako ekintza” ez da “zoaz ohera”<br />
edo antzerako badaezpadako aginduren bati<br />
jaramonik ez egitea. Lege-kontrako ekintzak,<br />
eginez gero, epaileen eta Estatuaren zigorra ekar<br />
lezake ondorioz; Estatuaren propagandak 8 , egilea<br />
lotsagarri utziko luke guztien aurrean, eta isuna<br />
jarriko liokete, edo kartze<strong>la</strong>n sartu.<br />
8. propaganda: norbere interesak bultzatu eta beste norbaitenak zapaltzeko zabaldutako ideia,<br />
informazio edo esamesak, sarritan egiari atxiki gabekoak; prentsa, irrati edo telebistaz gezurrak<br />
zabaltzea norbait epaitu ondoren erruduntzat hartzeko; norbaiten izen ona gezurrez zikintzea,<br />
inork jaramonik egin ez diezaion. Propagandista: propaganda egin edo hartan aritzen den<br />
pertsona edo taldea.<br />
19
Lege-kontrako ekintzaren bat egiten<br />
dugunean, handia nahiz txikia izan, Estatuaren<br />
erasoa jasateko arriskuan gaude. Aurkitu gaituzten<br />
a<strong>la</strong> ez, ez dio axo<strong>la</strong>; legez kontrako ekintzaren bat<br />
egitean gure defentsak ahuldu egiten ditugu.<br />
Benetan merezi duten ia gauza denak, lortu<br />
nahian gabiltzanak, legearen bidetik aldendu gabe<br />
eskura ditzakegu gehien gehienetan.<br />
“Lege-kanpoko” bidea <strong>la</strong>burbide arriskutsua da,<br />
eta handik abiatzea, denbora alferrik galtzea.<br />
Legez kontrako ekintzen ustezko “abantailek”<br />
azkenean ez dute merezi izaten ia inoiz ere.<br />
Estatua eta gobernua pentsatu gabe ibili ohi<br />
den makinaren antzekoak dira. Makina horrek<br />
lege eta arautegietan oinarriturik funtzionatzen<br />
du; ilegaltasuna erauzteko gertaturik dago, eta<br />
horretarako bideak baditu. Beraz, “lege-kontrako”<br />
ekintzen etsai zorrotz, erruki gabea gerta daiteke.<br />
Lege eta arautegien aurrean, ekintza berez zuzena<br />
a<strong>la</strong> okerra izan den ez da kontutan hartzekoa.<br />
Legeak agintzen du.<br />
Zure ingurukoak “lege-kontrako ekintzak”<br />
egiten ari dire<strong>la</strong> ohartzen bazara edo ikusten<br />
baduzu, haiei asmo hori kentzeko ahalegin guztiak<br />
egin beharko zenituzke. Zuk zeuk ere jasan<br />
ditzakezu ha<strong>la</strong>ko ekintzen ondorioak, zerikusirik<br />
ez baduzu ere. Jo dezagun <strong>la</strong>ntegiko kontu<strong>la</strong>riak<br />
liburuak faltsifikatu egiten ditue<strong>la</strong>; ondorioz,<br />
<strong>la</strong>ntegiak porrot egin lezake eta zuk <strong>la</strong>npostua<br />
galduko zenuke. Ha<strong>la</strong>ko gauzek ondorio <strong>la</strong>rriak<br />
izan ditzakete gure superbibentzian.<br />
20
Legez araututako talderen bateko kide bazara,<br />
egizu lege horiek argi idatzita argitaratu ditzate<strong>la</strong>,<br />
guztiek ezagutzeko. Talde horri buruzko legeak<br />
zehaztu, sailkatu eta kodifikatzeko legezko<br />
ahalegin guztiak bultzatu itzazu. Legearen aurrean<br />
gizaki guztiok berdinak garen printzipioa zeurea<br />
egin ezazu; printzipio hori, bere garaian -<br />
aristokraziaren 9 tiraukeriaren 10 egunetan - gizakiak<br />
inoiz lortu duen aurrerapen sozialik<br />
handienetarikoa izan zen, eta ez dugu ahaztu<br />
behar.<br />
Egizu umeek jakin dezate<strong>la</strong>, eta jende guztiak<br />
jakin deza<strong>la</strong>, “legezkoa” eta “lege-kontrakoa” zer<br />
den; eta erakutsi, begitarte ilunaz besterik ez<br />
bada, zu “lege-kontrako ekintzekin” ez zatoze<strong>la</strong><br />
bat.<br />
Ha<strong>la</strong>koak egiten dituztenak, “zigorrik gabe”<br />
geratzen badira ere, ahu<strong>la</strong>go daude Estatuaren<br />
indarraren aurrean.<br />
Zorion-bidean, aurkitua izateko<br />
beldurrak ez du lekurik.<br />
d<br />
9. aristokrazia: Pribilegio edo mai<strong>la</strong> bereziak dituzten zenbaitek osatutako gobernua; eliteko<br />
diren, edo lege orokorraren gainetik dauden zenbaiten gobernua; ha<strong>la</strong>ko taldea, jaiotzez edo<br />
mai<strong>la</strong>z, beste edozein baino “goragoc” dago eta besteei legeak ezartzeko eskubidea du, baina<br />
eurak ez daude lege horien azpian.<br />
10. tiraukeria: Legea zuzentasunik gabe eta era anker eta absolutuan erabiltzea; era itogarrian,<br />
zapaltzailean, gogor eta zorrotzean.<br />
21
22<br />
10. Herritar<br />
guztientzat sortua<br />
eta beraiei zuzenduriko<br />
gobernuari <strong>la</strong>gundu<br />
Pertsona edo talde maltzur eta inoren lotsarik<br />
gabekoek gobernuari boterea kendu diezaiokete<br />
azpijokoz, euren probetxurako erabiltzeko.<br />
Gizartean, euren buruez beste axo<strong>la</strong>rik ez duten<br />
pertsonek osatzen badute gobernua, eta euren<br />
buruez beste axo<strong>la</strong>rik ez duten pertsonentzat <strong>la</strong>n<br />
egiteko, gizarte horrek ez du luzaro iraungo.<br />
Lurralde hartako biztanle guztien superbibentzia<br />
egongo da arriskuan; horretan saiatu direnena<br />
eurena ere bai. Historian nonahi aurkituko ditugu<br />
horre<strong>la</strong> hondatu diren gobernuak.<br />
Ha<strong>la</strong>ko gobernuei aurre egiteak gogorkeria<br />
gehiago baino ez dakar gehienetan.<br />
Baina gehiegikeriak zabalduz badoaz, gure<br />
ahotsa jaso dezakegu, ohartzeko. Eta ha<strong>la</strong>ko<br />
gobernuari ez daukagu gure <strong>la</strong>guntzarik eman<br />
beharrik. Lege-kontrako ezer egin gabe -gure<br />
kooperaziorik ez ematearekin soil soilik- aldaketak<br />
eragin ditzakegu azkenean. Hau idazteko unean<br />
bertan ere, munduan hainbat gobernu dago porrot<br />
egiteko zorian, jendeak, <strong>la</strong>nkidetzarik ez ematearen<br />
bidez, ezadostasuna erakusten due<strong>la</strong>ko isilean.<br />
Gobernu horiek arriskuan daude: edozein<br />
ustekabeko ekaitz, edozein zoritxar, eta betirako<br />
ahaztuta gera litezke.<br />
Baina gobernua herri guztiaren alde gogor <strong>la</strong>n<br />
egiten ari bada nabarmenki, diktadore eroren baten<br />
edo talderen baten interes partiku<strong>la</strong>rrak jagoteko
arik, orduan za<strong>la</strong>ntzarik gabe eman behar genioke<br />
gure <strong>la</strong>guntza.<br />
Bada “gobernua” izeneko gai bat. Eskoletan<br />
“gizarte heziketa” irakasten da batik bat, eta gai<br />
horren barruan erakundea bera no<strong>la</strong> dagoen<br />
anto<strong>la</strong>turik. Baina, berez, “gobernua” izeneko gai<br />
honek hainbat sail hartzen du bere barruan:<br />
ekonomia politikoa, filosofia politikoa, aginte<br />
politikoa, etab. “Gobernua”ren gai hau,<br />
gobernatzearena, oso zehatza da izatez; zientzia<br />
teknikoen antzekoa. Eragozpenik sortzen ez duen<br />
gobernua, gobernu hobea izateko interesik badugu,<br />
gai hori eskoletan gazteagorik irakasteko eskatu<br />
beharko dugu; irakurri ere egin dezakegu gai<br />
honetaz, informazio gehiago izateko: ez da gai<br />
korapi<strong>la</strong>tsua, hiztegiaren <strong>la</strong>guntzaz hitz zai<strong>la</strong>k<br />
argituz gero.<br />
Izan ere, herritarrak eta iritzi liderrak dira<br />
herriaren alde borrokatzen direnak eta haren alde<br />
<strong>la</strong>n egin eta odol guztia eskaintzen dutenak. -<br />
Gobernuak berak ezin du odolik eskaini;<br />
irribarrerik ere ezin du egin: gobernua pertsonek<br />
duten ideia bat baino ez da. Pertsona bakarrik dago<br />
bizirik, gizabanakoa - zeu.<br />
Zorion-bidea neketsua da zapalkuntzak eta<br />
tiraukeriek iluntzen dutenean. Ikusi izan denez,<br />
herri guztiarentzat <strong>la</strong>n egiten duen gobernuak<br />
leundu egiten du bidea; ha<strong>la</strong> gertatzen denean,<br />
gobernu horrek gure <strong>la</strong>guntza merezi du.<br />
d<br />
23
11. Ez kalterik egin<br />
gogo oneko 11 11<br />
pertsonari<br />
G aiztoek gizaki guztiak gaiztoak dire<strong>la</strong><br />
behin eta berriro aldarrikatu arren, egia<br />
beste<strong>la</strong>koa da; gizon eta emakume on asko dago.<br />
Zuk zeuk zorionekoa izan zaitezke eta bat baino<br />
gehiago ezagutu.<br />
Izan ere, gogo oneko gizon eta emakumeei<br />
esker egiten du aurrera gizarteak. Langile<br />
publikoak, iritzi liderrak, sektore pribatuan<br />
dihardutenak, gogo oneko pertsonak dira<br />
gehienak. Ha<strong>la</strong> ez balira ez liokete gizarteari<br />
ino<strong>la</strong>ko onurarik ekarriko.<br />
Hone<strong>la</strong>koei eraso egitea erraza da; eurak<br />
zintzoak izanik, ez dira behar beza<strong>la</strong> babesten.<br />
Ha<strong>la</strong> ere, gizarteko pertsonarik gehienen<br />
superbibentzia euron pentzuan dago.<br />
Gogorkeriaz ari den gaizkileak,<br />
propagandistak, komunikabide sentsazionalistek,<br />
denek kendu nahi digute begien aurretik egunero<br />
ikusten dugun gauza argi eta nabaria, hau da: gogo<br />
oneko pertsonengatik ez balitz, gizarteak ez<br />
lukee<strong>la</strong> inondik inora ondo funtzionatuko. Kaleak<br />
zaindu, umeei <strong>la</strong>gundu, gaixoak jagon eta suteak<br />
itzaltzen dituztenez, eta oihuka barik zentzuz hitz<br />
egiten dutenez, oharkabean doakigu sarritan gogo<br />
11. gogo ona: Besteenganako molde edo jite positiboa; jarrera ona. “Gogo oneko pertsona”k zera<br />
adierazten du, <strong>la</strong>gunenganako asmo onak dituena, besteei <strong>la</strong>guntzeko <strong>la</strong>n egiten duena.<br />
24
oneko pertsonengatik diraue<strong>la</strong> munduak, eurei<br />
esker bizi de<strong>la</strong> gizakia Lurrean.<br />
Ha<strong>la</strong> ere, erasoak izaten dituzte batzuetan, eta<br />
neurri gogorrak eskatu eta hartu behar lirateke<br />
haiek zaindu eta kalteetatik babesteko, zure<br />
superbibentzia, eta zure familiarena eta <strong>la</strong>gunena<br />
haien beharrean baitago.<br />
Gogo oneko pertsonei <strong>la</strong>gunduz askoz errazago<br />
ibiliko gara zorion-bidean.<br />
d<br />
25
26<br />
12. Babestu eta<br />
txukundu ingurunea<br />
Z 12-1. aindu zure itxura ona.<br />
Batzuetan, gau eta egun geure buruari begira<br />
egon behar ez dugunez, ez gara ohartzen gu beste<br />
batzuen ingurunearen parte gare<strong>la</strong>.<br />
Eta, sarritan, besteek geure itxuraren arabera<br />
epaitzen gaituzte<strong>la</strong> ere ez gara konturatzen. Arropa<br />
garestia izan daiteke, baina xaboia eta gorputzaren<br />
garbiketarako gainerako gauzak erraz lortuko<br />
ditugu. Teknikak batzutan ulertzeko zai<strong>la</strong>k<br />
gertatzen dira baina bi<strong>la</strong>katu daitezke.<br />
Gizarte barbaro edo oso degradatuetan zikin eta<br />
zarpail ibiltzea ere moda izan daiteke. Izatez,<br />
norbere buruaganako begirunerik ezaren<br />
erakusgarri da hau.<br />
Pertsonak <strong>la</strong>nean aritzean edo ariketa fisikoak<br />
egitean, zikindu daitezke. Baina horrek ez du<br />
garbitu behar ez dugunik esan nahi. Inga<strong>la</strong>terra eta<br />
Europako <strong>la</strong>ngile asko, adibidez, <strong>la</strong>nean ari<br />
direnean ere apain apain jagoten dira. Atletarik<br />
onenen artean, eta hau oso nabaria izaten da,<br />
izerditan b<strong>la</strong>i egon arren itxura ona galtzen ez<br />
duenik badago.<br />
Jende zarpai<strong>la</strong>k narrastutako giroak, ia<br />
oharkabean, eragin nabaria izan dezake ingurukoen<br />
adorean gainbehera eraginez.<br />
Bultzatu zure ingurukoak txukun ibiltzera;<br />
adeitasunezko hitz batzuk esanez, egiten dutenean,<br />
edo euren arazoetan <strong>la</strong>gunduz, egiten ez dutenean.
Aintzakotzat hartuko dute euren burua horre<strong>la</strong>, eta<br />
eragin onuragarria izango du haien adorean.<br />
12-2. Jagon txukun zure ingurua.<br />
Norbaitek bere inguruan eta bere gauzekin<br />
ordenarik ez badarabil geure inguruan ere eragina<br />
izan dezake horrek.<br />
Norbait bere gauzak eta bere ingurua, itxuraz<br />
behintzat, zaindu ezinik dabilenean, zera erakusten<br />
digu horrek: eurak euren lekutan ez daude<strong>la</strong><br />
sentitzen dute<strong>la</strong> eta euren gauzak eurentzakotzat<br />
ez dauzkate<strong>la</strong>. Gaztetan eurei “eman” zizkieten<br />
gauzak baldintza eta oharpide askorekin eman<br />
zizkieten; a<strong>la</strong> anai-arrebek edo gurasoek kendu egin<br />
zizkieten. Eta, agian, ez dira onartuak sentitu.<br />
Ha<strong>la</strong>ko pertsonen gauzetan, geletan, <strong>la</strong>n egiteko<br />
lekuetan, nabaria da jaberik ez dute<strong>la</strong>. Eta ez hori<br />
bakarrik: batzuetan, horre<strong>la</strong>ko gauzen kontrako<br />
amorrua erakusten dute. Bandalismoa 12 da horren<br />
adierazgarri: “inorena ez den” etxea edo ibilgailua<br />
<strong>la</strong>ster da hondatu.<br />
Etxe merkeak egin eta zaintzen saiatzen direnak<br />
etsi egiten dute sarritan zeinen azkar hondatzen<br />
diren ikustean. Behartsuek, izenak berak dio, ez<br />
daukate eurenik ezer, edo ia ezer. Eta modu<br />
askotako erasoak hartzean ez dire<strong>la</strong> onartuak<br />
sentitzen dute gainera.<br />
Baina, aberats nahiz behartsu izan, euren gauzak<br />
eta inguruak zaintzen ez dituztenak nahaste iturri<br />
izan daitezke ondokoentzat. Ziur nago gogoan<br />
izango duzu<strong>la</strong> horre<strong>la</strong>ko kasuren bat.<br />
12. bandalismoa: Jabego publiko edo pribatua, gauza eder edo artistikoa bada bereziki, nahita eta<br />
maltzurki hondatzea.<br />
27
Galde iezaiezu ha<strong>la</strong>ko pertsonei eurak benetan<br />
zeren jabe diren, eta dauden lekuan onartuak diren<br />
a<strong>la</strong> ez, eta erantzun harrigarriak hartuko dituzu.<br />
Ha<strong>la</strong>koei <strong>la</strong>gundu ahal izango diezu ere.<br />
Norbere gauzak eta inguruak anto<strong>la</strong>tzen irakatsi<br />
eta ikasi egin daiteke. Batzuentzat, zerbait hartu<br />
eta erabili ondoren berriro lehengo lekuan uztea,<br />
hurrengoan ere erraz aurkitzeko, gauza berria izan<br />
daiteke. Batzuek, gauzak bi<strong>la</strong>tzen ematen dute<br />
denborarik gehiena. Gauzak anto<strong>la</strong>tzen pasatutako<br />
denbora apurra gero <strong>la</strong>na azkarrago eginaz ordain<br />
daiteke. Ez da, batzuek ha<strong>la</strong> uste izan arren,<br />
denbora alferrik galtzea.<br />
Zeure ingurunea eta jabegoak babesteko egin<br />
besteek ere eurenak zaindu ditzate<strong>la</strong>.<br />
28<br />
12-3. Lagundu p<strong>la</strong>neta babesten.<br />
P<strong>la</strong>neta denona de<strong>la</strong> eta guztion artean erabili<br />
behar dugu<strong>la</strong>, babesten <strong>la</strong>gundu dezakegu<strong>la</strong> eta egin<br />
ere egin behar genukee<strong>la</strong>, zentzugabekeria izan<br />
daiteke itxuraz; eta, batzuentzat, euren<br />
errealitateaz kanpokoa. Baina gaur egun,<br />
munduaren beste aldean jazotzen diren gauzek,<br />
nahiz eta urrun izan, eragina izan ditzakete geure<br />
etxean gertatzen diren gauzetan.<br />
Zunda espazialek Artizarrean oraintsu egindako<br />
aurkikuntzek erakusten dutenez gure mundua<br />
hondatuz joan daiteke, bertan bizitzari eusteko<br />
gauza ez izateraino. Eta hau geure be<strong>la</strong>unaldian<br />
bertan gerta daiteke.<br />
Baso gehiegi botatzen badugu, ibai eta itsasoak<br />
neurrigabe kutsatu, eta atmosfera zikindu, horixe
izango da gure amaiera. Lurraza<strong>la</strong> kiskaltzeraino<br />
berotu daiteke, euria azido sulfuriko bihurtu. Izaki<br />
bizidun guztiak akabatu daitezke.<br />
Eta pentsa dezakegu: “Hori guzti hori egia balitz<br />
ere, zer egin nezakeen nik horretaz?” Ba, norbaitek<br />
p<strong>la</strong>neta narrasteko zerbait egiten duen bakoitzean<br />
begitartea iluntzea soilik, hori zerbait egitea<br />
litzateke. P<strong>la</strong>neta hondatzea ez de<strong>la</strong> ona<br />
pentsatuko bagenu eta iritzi hori azaldu, horixe<br />
soilik, zerbait egitea litzateke.<br />
Geure etxe aurrean bertan hasi behar dugu<br />
p<strong>la</strong>neta zaintzen; esko<strong>la</strong>rako edo <strong>la</strong>nerako bide<br />
inguruetan jarraitu, eta eguna pasatzera edo<br />
oporrak igarotzera goazen lekuak ere ez ditugu<br />
ahaztu behar. Inguruak eta gero geuk edan behar<br />
ditugun urak zikintzen dituzten zaborrak, suari<br />
deika ari den sastraka lehorra,... hone<strong>la</strong>koekin<br />
kontu handia izan behar genuke; geuk ha<strong>la</strong>korik ez<br />
dugu<strong>la</strong> sortu behar ikusiz, alde batetik, eta<br />
denbora-tarte libreetan ha<strong>la</strong>koetaz zerbait eginez,<br />
bestetik. Zuhaitz bat <strong>la</strong>ndatzea gauza handia ez<br />
de<strong>la</strong> pentsa dezakegu, baina zerbait da.<br />
Herrialde batzuetan, jubi<strong>la</strong>tuak eta <strong>la</strong>ngabetuak<br />
ez dira hor zehar geratzen, ezertarako gogorik gabe<br />
eta zer egin ez dakite<strong>la</strong>; parkeak eta basoak<br />
zaintzeko hartzen dituzte, zaborra biltzeko eta<br />
mundua ederragoa egiteko, apurtxo bat bada ere.<br />
Ez dira p<strong>la</strong>neta zaintzeko baliabideak falta; baina,<br />
gehienetan, ez gara haietaz ohartzen. Estatu<br />
Batuetan, adibidez, Kontserbazio Zerbitzu Zibi<strong>la</strong><br />
eratu zuten hogeita hamarreko hamarkadan, ofizial<br />
eta <strong>la</strong>ngabetu gazteen indarrak zerbaitetan<br />
erabiltzeko; eta, ikus dezakegunez, hauxe izan zen<br />
29
depresio aldi horretan dirutan gastatu baino<br />
Estatuarentzat aberastasun handiagoa sortu zuen<br />
proiektu bakarretariko bat, edo bakarra agian. Lur<br />
sail handiak oihandu zituzten zuhaitzak <strong>la</strong>ndatuz,<br />
eta beste gauza baliotsu asko egin zuten p<strong>la</strong>netako<br />
bazter horretan, Estatu Batuetan. Gaur, ordea,<br />
Kontserbazio Zerbitzu Zibilik ez dago. Eta gauza<br />
handirik egiterik ez badaukagu ere, geure iritzia<br />
p<strong>la</strong>zaratu dezakegu hone<strong>la</strong>ko proiektuak baliotsuak<br />
dire<strong>la</strong> esanez, eta ingurugiroa babesten duten<br />
elkarteei eta iritzi-liderrei gure <strong>la</strong>guntza eman.<br />
Teknologia faltarik ez dago. Baina teknologia<br />
lortzeko, eta erabiltzeko, dirua beharrezkoa da.<br />
Dirua lor daiteke, guztiak zigortzen ez dituzten<br />
politika ekonomiko zentzuzkoak erabiliz gero. Eta<br />
ha<strong>la</strong>ko politikak badaude.<br />
Hainbat gauza egin dezakegu p<strong>la</strong>neta babesten<br />
<strong>la</strong>guntzeko. Baina egin egin behar genukee<strong>la</strong><br />
pentsatzea da lehen urratsa horretarako. Jo ezazu<br />
aurrera bide horretatik, egin egin behar lukete<strong>la</strong><br />
aditzera emanez besteei.<br />
Gizakiak p<strong>la</strong>neta hondatzeko ahalmen osoa<br />
dauka gaur egun. Beraz, hura salbatzeko ahaleginak<br />
eta ekintzak garatzera bultzatu behar dugu. Azken<br />
finean, p<strong>la</strong>netak berak eusten digu.<br />
Ingurunea babesten eta txukuntzen <strong>la</strong>guntzen ez<br />
badugu denok, baliteke azkenean zorion-bidea<br />
egiteko lur-zorurik ere ez izatea.<br />
d<br />
30
13. Ez ezazu ostu<br />
G auzen jabegoa errespetatzen ez dugunean,<br />
geure gauzak eta ondasunak ere arriskuan daude.<br />
Arrazoi bat edo besteren bategatik gauzak<br />
ihardun zintzoz lortzeko gai izan ez den<br />
pertsonak, zera arrazoitu dezake, gauzak ez dire<strong>la</strong><br />
inorenak. Baina ez berari bere oinetakoak kentzen<br />
saiatu!<br />
Lapurrak nahasi egiten du ingurunea<br />
misterioen bidez: non ote dago zer hori? zer<br />
gertatu zen harekin? Lapurrak sortutako<br />
eragozpen eta kalteak <strong>la</strong>purtutako gauzen balioa<br />
baino askoz handiagoak dira.<br />
Gai erakargarrien publizitateari aurre egin<br />
behar eta, ondasunak eskuratzeko egin beharko<br />
lituzkeen gauza baliotsuak egin-ezinak<br />
torturaturik, edo bapateko eraginak bultzaturik,<br />
<strong>la</strong>purrek gauza baliotsuak kostu txikian lortzen<br />
dituzte<strong>la</strong> uste dute. Baina horixe da arazoa:<br />
kostua. Benetako prezioa, <strong>la</strong>purrarentzat, berak<br />
uste baino askoz altuagoa da. Historiako <strong>la</strong>purrik<br />
handienek ezkutaleku zikin eta espetxeetan igaro<br />
dituzte euren egunak, ez “bizimodu onean”;<br />
<strong>la</strong>purketa baliotsu askok ere ez lukete ordainduko<br />
patu nazkagarri hori!<br />
Lapurtutako ondasunek ikaragarri galtzen dute<br />
euren balioa; ezkutuan gorde behar izaten dira.<br />
Eta ha<strong>la</strong> ere, askatasunarentzat mehatxu izaten<br />
31
jarraitzen dute. Estatu komunistetan ere <strong>la</strong>purra<br />
kartze<strong>la</strong>ra doa.<br />
Lapurretan aritzeak zera esan nahi du: <strong>la</strong>purrak<br />
ez due<strong>la</strong> gaitasunik gauzak zintzo jardunda<br />
lortzeko; edo erotasun puntua due<strong>la</strong>. Galde<br />
iezaiozu <strong>la</strong>purrari zein den arrazoia: bata edo<br />
bestea izango da.<br />
Lapurtutako gauzekin ez dago<br />
zorion-bidean ibiltzerik.<br />
d<br />
32
14. Izan besteen uste<br />
onaren duin<br />
G ure ingurukoen zintzotasunean uste osoa<br />
izan ezin badugu arriskuan egongo gara no<strong>la</strong>bait.<br />
Guk aintzakotzat hartu ditugun haiek huts egiten<br />
diguteneangure bizimodua nahasi egin daiteke, eta<br />
gure superbibentzia bera arriskuan jar daiteke.<br />
Gizakion arteko harremanen zutaberik<br />
sendoena elkarrenganako konfiantza da. Hura<br />
gabe gainbehera doa egitura guztia.<br />
Besteen uste onaren duin izateari estimazio<br />
handia ematen zaio. Hura daukagun artean<br />
baliotsuak gara besteen aurrean. Galtzen<br />
dugunean, baliorik gabekotzat hartuko gaituzte.<br />
Gure ingurukoek hori erakustea eta merezi<br />
izatea lortu behar genuke. Ondorioz askoz<br />
baliotsuagoak izango dira gero, bai eurentzat eta<br />
bai besteentzat ere.<br />
14-1. Bete zure hitza, ematen duzunean.<br />
Norbaitek konpromisoren bat hartu, edo hitza<br />
eman edo zin egiten duenean, hura egia bihur<br />
dadi<strong>la</strong> lortu behar du gero. Zerbait egingo due<strong>la</strong><br />
badio, egin egin behar du. Ez due<strong>la</strong> egingo esan<br />
badu, ez du egin behar.<br />
Beste norbaitenganako errespetua hark hitza<br />
betetzen duen a<strong>la</strong> ez dauka oinarritzat, neurri<br />
handi batean. Gurasoak ere, adibidez, harrituta<br />
33
geratuko lirateke umeen aurrean zenbat galtzen<br />
duten balekite hitza betetzen ez dutenean.<br />
Hitza betetzen duenarengan konfiantza<br />
daukagu, eta miretsi egiten dugu. Hitza betetzen<br />
ez dutenak jendai<strong>la</strong>tzat dauzkagu. Emandako<br />
hitza erraz jaten duenak, sarritan, ez du beste<br />
aukerarik lortuko.<br />
Emandako hitza betetzen ez duena <strong>la</strong>ster aurki<br />
liteke eman beharreko “berme” eta ezarritako<br />
“muga” artean nahastuta eta trabatuta; eta bere<br />
burua besteekiko ohizko harremanetatik iso<strong>la</strong>tuta<br />
ere aurki dezake. Zerbait agindu eta bete gabe<br />
uztea, horixe da norbere <strong>la</strong>gunen ingurutik<br />
erbesteratzeko behin-betiko era.<br />
Seku<strong>la</strong> ez genioke inori hitza azaletik ematen<br />
utzi behar. Eta norbaitek hitza eman badu, gero<br />
hura bete deza<strong>la</strong> eskatu behar genioke.<br />
Agindutakoa betetzen ez duenaren kide egiten<br />
saiatzean geure bizimodua ere erabat nahas liteke.<br />
Eta hori ez da zorizko gauza.<br />
Gure uste onaren duin direnekin askoz errazago<br />
ibiliko gara zorion-bidean.<br />
d<br />
34
15. Egin zure<br />
betebeharrak<br />
Bizitzan zehar betebeharrak hartzen ditugu,<br />
nahitaez. Jaiotzatik bertatik daukagu zenbait<br />
betebehar eta, harrez gero, gehituz doaz. Mundura<br />
ekartzeagatik eta hazteagatik, besterik gabe,<br />
zorretan gaude gurasoekin; eta hau ez da asmatu<br />
berri dugun zerbait. Gurasoek gure esker ona<br />
merezi dute, horretaz harro badaude ere; are<br />
gehiago ez harropuzteagatik. Ha<strong>la</strong> ere,<br />
gurasoenganako betebeharra badaukagu eta umeak<br />
nabaritu egiten du hori. Eta bizitzan aurrera egin<br />
aha<strong>la</strong>, beste betebehar batzuk hartzen ditugu: beste<br />
pertsona batzuenganakoak, <strong>la</strong>gunenganakoak,<br />
gizarteaganakoak eta munduaganakoak ere bai.<br />
Pertsona bati bere betebeharrak betetzen edo<br />
ordaintzen ez uzteak kalte ikaragarria egingo dio.<br />
“Umeen bihurrikeria”, neurri handi batean<br />
behintzat, besteek eragiten dute, ez baitizkiote<br />
haur, ume edo gazteari hark dauzkan “txanpon”<br />
bakarrak onartzen bere “betebeharraren zama”<br />
arintzeko. Haurtxoaren irribarreak, umearen<br />
<strong>la</strong>guntzeko ahalegin baldarrak, gaztetxoaren<br />
aholkuak, edo seme edo a<strong>la</strong>ba ona izateko<br />
ahaleginak soil soilik, sarritan ez ditugu ez onartzen<br />
ez aintzakotzat hartzen. Ahaleginok ez daude beti<br />
ondo zuzenduta, eta gaizki p<strong>la</strong>neaturik ere egon<br />
daitezke; <strong>la</strong>ster galtzen dute indarra. Eta hain zor<br />
ikaragarriaren zama arintzen huts egiten dutenean<br />
ahalegin haien ordez mi<strong>la</strong> mekanismo eta<br />
arrazoibide jar ditzakete: “nik ez dut ezer zor”,<br />
35
“lehenengo eta behin euren eginbeharra zen hori”,<br />
“nik ez nuen jaiotzeko eskatu”, “nire gurasoak ez<br />
dira onak” eta antzekoak aurkituko ditugu. Ha<strong>la</strong><br />
ere betebeharrak gero eta gehiago dira.<br />
“Betebeharraren zama” itogarria gerta daiteke<br />
hura arintzeko era aurkitu ezin badugu. Horrek<br />
nahaste handiak sor ditzakepertsonarengan eta<br />
gizarte mai<strong>la</strong>n ere bai. Arindu ezin dugunean, guk<br />
zerbait zor diegun haiek -sarritan oharkabeangure<br />
erreakziorik bitxienak jasateko arriskuan<br />
aurkituko dira.<br />
Ordaindu gabeko zorren eta egin gabeko<br />
betebeharren aurrean aurkitzen denari <strong>la</strong>gundu<br />
nahi badiogu hauxe egin dezakegu: aztertu<br />
berarekin bere gain hartu eta egin ez dituen<br />
betebehar guztiak -mora<strong>la</strong>k, gizarte arlokoak,<br />
diruari buruzkoak- eta berak oraindik zor ditue<strong>la</strong><br />
sentitzen dituen guztiak arintzeko era asmatu.<br />
Ume edo heldu batek, diruzkoak ez diren zorrak<br />
edo betebeharrak ditue<strong>la</strong> sentitu eta ordaintzeko<br />
ahaleginak egiten dituenean, ahalegin horiek<br />
onartu egin behar genituzke. Eta diru-zorrak<br />
ordaintzeko bi aldeek onartutako konponbidea<br />
bi<strong>la</strong>tzen saiatu behar genuke.<br />
Norbait benetan bete edo ordain ditzakeen<br />
baino betebehar gehiago hartzera badoa, kendu<br />
iezaiozu ha<strong>la</strong>korik egitea gogotik.<br />
36<br />
Geuk egin gabe dauzkagun betebeharren, eta<br />
geuri ordaindu ez dizkiguten zorren zamapean,<br />
oso zai<strong>la</strong> gertatzen da zorion-bidean ibiltzea.<br />
d
16. Behargina 1313 izan<br />
Lana ez da beti atsegina.<br />
Baina nagikeriazko, helbururik gabeko<br />
bizimodu aspergarria bizi dutenak baino<br />
zorigaiztokoagorik nekez aurkituko dugu. Umeek,<br />
zereginik ez dutenean, lur-jota jotzen dute<br />
amarengana. Ezaguna da <strong>la</strong>nik gabekoaren<br />
etsipena, nahiz eta “Herri-benefizentziaren 14 ”<br />
<strong>la</strong>guntza hartu, edo <strong>la</strong>ngabetuentzako diru<strong>la</strong>guntzatik<br />
bizi. Erretiratuta bizi dena, bizitzan<br />
beste ezer lortzeko helbururik gabe, geldirik<br />
egoteak eramaten du; ha<strong>la</strong> erakusten dute<br />
estatistikek.<br />
Turistek eurek ere, bidai agentziaren baten<br />
aisialdirako deiak liluratuta abiatu arren, ibi<strong>la</strong>ldiko<br />
gidaria gaizki hartuko dute hark zereginen bat<br />
ematen ez badie.<br />
Atsekabea bera zerbaitetan aritze soi<strong>la</strong>k arindu<br />
egin lezake.<br />
Adoreak gora eta gora egiten du zerbait<br />
lortzean. Izan ere, adorearen oinarria produkzioa 15<br />
de<strong>la</strong> erakuts daiteke.<br />
Beharginak ez direnek ingurukoentzat uzten<br />
dute <strong>la</strong>naren zama. Estutu egiten gaituzte.<br />
13. behargina: Norbere zereginari, ikasketei edo <strong>la</strong>nari oso emana, helburu zehatzaz. Zereginetan<br />
arduratsua eta artatsua. Nagiaren aurkakoa.<br />
14. herri-benefizentzia: Gobernuko agentziaren batek beharrean daudenentzat emandako dirua<br />
edo ondasunak.<br />
15. produkzioa: Zerbait osatzearen egintza; zerbait bukatzea: <strong>la</strong>n bat, proiektu bat, gauza<br />
erabilgarri edo baliotsuren bat, edo egitea edo edukitzea merezi duen zerbait.<br />
37
Pertsona alferrekin ondo konpontzea zai<strong>la</strong> da.<br />
Norberari gogoa kentzeaz gain arriskutsuak ere<br />
izan daitezke.<br />
Irtenbide egokia zera litzateke: ekintzaren<br />
batean aritzeko konbentzitu eta hartan jarraitu<br />
dezate<strong>la</strong> egitea. Onurarik iraunkorrena benetako<br />
produkzioa ematen duen <strong>la</strong>netik datorrena de<strong>la</strong><br />
ikusiko dugu.<br />
Zorion-bidea ibiltzeko erraza da <strong>la</strong>nerako gogoa<br />
eta benetako produkzioa badago.<br />
d<br />
38
17. Konpetentea 1616 izan<br />
Makina eta tresneria konplikatuen eta<br />
abiadura handiko ibilgailuen aldi honetan<br />
norberaren eta norbere familia eta <strong>la</strong>gunen<br />
superbibentzia, neurri handi batean behintzat,<br />
besteekin erakusten dugun gaitasunaren araberakoa<br />
izango da.<br />
Merkatuan, zientzietan, humanitateetan eta<br />
gobernuan, konpetentziarik ezak arriskuan jar<br />
ditzake zenbaitzuen, edo jende askoren, biziak eta<br />
etorkizuna.<br />
Hainbat hone<strong>la</strong>ko kasu ikusiko zenuen, ziur<br />
nago.<br />
Gizakiak beti izan du bere etorkizuna<br />
kontro<strong>la</strong>tzeko barne-eragina. Sineskeriak, aldeko<br />
jainkoak geureganatzea, ehiza aurreko dantza<br />
erritua<strong>la</strong>k, horiek guzti horiek etorkizuna<br />
kontro<strong>la</strong>tzeko ahaleginak baino ez dira; ahu<strong>la</strong>k edo<br />
alferrekoak, baina.<br />
Pentsatzen ikasi zuenean, jakinduria preziatzen<br />
eta trebeki eta gaitasunez erabiltzen, orduantxe<br />
hasi zen gizakia ingurunea menperatzen.<br />
Konpetentea izateko gaitasuna izan daiteke<br />
benetako “zeruko oparia”.<br />
Lanbide eta ekintza arruntetan gizakiak<br />
begirunea dio trebetasunari eta mainari. Heroi edo<br />
atleta batek erakusten dituenean gurtu egiten<br />
ditugu.<br />
Benetako gaitasunaren froga azken emaitza da.<br />
16. Konpetentea: Gai dena, egiten duena egiten trebea. Egin behar duen <strong>la</strong>nerako mai<strong>la</strong> duena.<br />
39
Norbaitek, konpetentea den neurrian,<br />
superbibentzia dauka. Konpetentea ez den<br />
neurrian galdu egingo da.<br />
Onurazko edozein ekintzatan bultzatu ezazu<br />
konpetentea izatea lortzea. Zoriondu ezazu eta<br />
saritu aurkitzen duzun guztietan.<br />
Gauzak egitean eskatu itzazu mai<strong>la</strong> altuak.<br />
Gizartearen froga hauxe da: bertan, zuk, zure<br />
familiak eta <strong>la</strong>gunek segurtasunean bizitzerik<br />
daukazuen a<strong>la</strong> ez.<br />
Gaitasuna hiru gauzak osatzen dute: behaketak,<br />
ikasketak eta praktikak.<br />
17-1. Behatu ezazu.<br />
Ikusi ezazu zeuk ikusten duzuna, ez besteek zu<br />
ikusten ari zare<strong>la</strong> esaten dizutena.<br />
Zuk behatzen duzuna zeuk behatzen duzuna da.<br />
Begira iezaiezu gauzei, bizitzari eta besteei<br />
zuzenean eta ez aurreiritzizko <strong>la</strong>inoan zehar, edo<br />
inoren interpretazioren bat edo beldur-gortinaren<br />
bat begien aurrean duzu<strong>la</strong>.<br />
Besteekin eztabaidan aritu beharrean, egizu<br />
behatu dezate<strong>la</strong>. Norbait, adeitasunez, behatzera<br />
bultzatze soi<strong>la</strong>z, eraitsi egin daitezke gezurrik<br />
nabarmenenak, itxura egiterik handienak agertu,<br />
igarkizunik nahasienei irtenbidea aurki dakieke eta<br />
errebe<strong>la</strong>ziorik harrigarrienak gerta daitezke.<br />
Norbaitek gauzak nahasiegiak eta jasanezinak<br />
dire<strong>la</strong> ikusten duenean, bere onetik irtenda<br />
dagoenean, ez aurrera ez atzera, noraezean, egizu<br />
pertsona horrek atzera egin eta behatu deza<strong>la</strong>.<br />
Gehienetan, aurkitzen dutena oso begien<br />
bistakoa izan ohi da ikusten dutenean. Orduan<br />
40
gauzak egiten jarrai dezakete. Baina eurek ikusten<br />
ez badute, eurek behatu eta hartaz ohartzen ez<br />
badira, agian zer haren errealitate handirik ez dute<br />
izango, eta munduko argibide, agindu eta zigor<br />
guztiek ez dute argituko haren nahastea.<br />
Guk zein aldetarantz begiratu behar duten esan<br />
diezaiekegu, eta begiratzeko eskatu ere bai; baina<br />
ondorioak eurek atera behar dituzte.<br />
Umeak, edo helduak, berak ikusten duena<br />
ikusten du; eta horixe da errealitatea berarentzat.<br />
Benetako konpetentzia gure behatzeko<br />
gaitasunean oinarritzen da. Hori errealitatetzat<br />
harturik, orduantxe izango gara trebeak, orduantxe<br />
sentituko gara seguru; orduantxe, eta ez lehenago.<br />
17-2.I kasi ezazu.<br />
Gertatu da inoiz beste norbaitek zutaz<br />
gezurrezko datuak izatea? Eragozpenik sortu dizu<br />
horrek?<br />
Gezurrezko datuetatik no<strong>la</strong>ko hondamendia<br />
etor daitekeen ikus dezakezu horrekin. Zuk zeuk<br />
ere izan dezakezu gezurrezko daturen bat beste<br />
norbaiti buruz.<br />
Egiazkoa denetik gezurra bereiztuz ulermenari<br />
bideak zabalduko dizkiogu.<br />
Bada makina bat gezurrezko datu gure inguruan.<br />
Intentzio txarrekin dabiltzanek asmatzen dituzte,<br />
euren asmoak lortzeko. Sarritan, gertatu dena ez<br />
ezagutzetik ere sortzen dira, soil soilik. Honek<br />
guzti honek benetako datuak onartzeari bidea itxi<br />
diezaioke.<br />
Ikasketa, batez ere, eskura dauzkagun datuak<br />
aztertzean datza, benetakoa dena gezurrezkoa<br />
41
denetik bereiztuz, garrantzizkoa dena garrantzirik<br />
ez duenekotik; eta gero, horretan oinarrituz,<br />
norbere ondorioak ateratzean erabili ahal izateko.<br />
Hau egiten duena zuzen zuzen doa konpetentea<br />
izatera heltzeko bidetik.<br />
Edozein “egiaren” froga zera da: zeuretzat egia<br />
den a<strong>la</strong> ez. Zerbaiti buruzko datu guztiak hartu<br />
badituzu, haietan guztiz ulertzen ez duzun edozein<br />
hitz argituz, eta haiei dagokien guztia ondo<br />
behatuz, eta ha<strong>la</strong> ere haiek itxuraz egiazkoak ez<br />
badira, orduan zer hura ez da egia zuretzat. Ez<br />
ezazu onartu. Baina, nahi izanez gero, jarraitu egin<br />
dezakezu horretan zeuretzat egia zein den aurkitu<br />
arte. Azken finean zeu zara hura erabili beharko<br />
duena edo erabiliko ez duena, haren datuekin<br />
pentsatu beharko duena edo egingo ez duena.<br />
“Ekintzak” edo “egiak” itsu itsuan onartzen<br />
baditugu, ha<strong>la</strong> egin behar dugu<strong>la</strong> esaten digute<strong>la</strong>ko -<br />
nahiz eta guri “ekintza” eta “egia” horiek egiazkoak<br />
iruditu ez, edo, are gehiago, gezurrezkoak iruditu -<br />
ondorioa zorigaitza izan daiteke. Horixe da<br />
inkonpetentziaren zabortegira garamatzan<br />
pasabidea.<br />
Ikasketaren beste atal bat gauzak buruz ikastea<br />
da -hor sartuko genuke hitzen idazkera, tau<strong>la</strong> eta<br />
formu<strong>la</strong> matematikoak edo botoiak zein ordenatan<br />
sakatu behar ditugun-. Baina buruz ikasi<br />
beharrezko gauzetan ere, haiek zertarako diren<br />
jakin behar dugu eta noiz eta no<strong>la</strong> erabili.<br />
Ikasketa ez da datuak datuen gainean pi<strong>la</strong>tzea.<br />
Gauza berrietaz jabetzea da, gauzak egiteko era<br />
berriak eta hobeak ulertzea.<br />
42
Bizitzan arrakasta daukatenek seku<strong>la</strong> ez dute<br />
ikasketa zeharo alde batera uzten. Injineru<br />
konpetentea egunean dago metodo berriei<br />
dagokienez; atleta onak egunero aztertzen du bere<br />
kirolean egiten duen aurrerapena; profesional onak,<br />
edozeinek, eskura dauzka bere <strong>la</strong>nari buruzko<br />
testuak kontsultatzeko.<br />
Azken modeloko irabiagailu edo garbigailuak,<br />
kotxe berriak, denek eskatzen dute ikasketa eta<br />
praktika apur bat gaitasun osoz erabili ahal izateko.<br />
Hori alde batera utziz gero ondorioa zera da:<br />
istripuak sukaldean eta txatar-multzo odoleztatuak<br />
errepideetan.<br />
Bizitzan ikasteko guztia ikasia due<strong>la</strong> pentsatzen<br />
duen hura harroputz ga<strong>la</strong>nta da. Eta aurreiritzi eta<br />
gezurrezko datuak alde batera utzi, eta berarentzat<br />
eta besteentzat mesedegarriago izango diren egiez<br />
eta ekintzez ordezkatzen ez dituen hura, itsuaren<br />
itsuz arriskutsua da.<br />
Badaude ikasteko erak, gaia benetan ikasi eta<br />
gero hura erabiltzeko gaitasuna ematen digutenak.<br />
Horretarako, hitz gutxitan, gaia ondo menperatzen<br />
duten maisua edota testuak behar ditugu, erabat<br />
ulertzen ez ditugun hitz guztiak argitu, beste<br />
erreferentzia batzuk kontsultatu edota gaiak<br />
aipatzen duen zer hura aztertu, norberak lehendik<br />
eduki ditzakeen gezurrezko datuak baztertu eta,<br />
orain norberarentzat egia dena oinarritzat harturik,<br />
gezurra egiatik bereiztu. Azken emaitza ziurtasuna<br />
izango da, eta gaitasun potentzia<strong>la</strong>. Eta esperientzia<br />
onuragarria eta bikaina izan daiteke benetan; sasiz<br />
jositako aldapa malkartsuan gora igotzearen<br />
43
antzekoa, gero, gailurrean, mundu zaba<strong>la</strong>ren<br />
ikuspegi berri zoragarria izateko.<br />
Zibilizazioak, iraun behar badu, ikasteko ohitura<br />
eta gaitasuna bultzatu beharko du eskoletan.<br />
Esko<strong>la</strong> ez da umeak, egunez, trabatik kentzeko<br />
eramaten ditugun lekua. Garestiegia litzateke<br />
horretarako bakarrik balitz. Eta ez da kakatuak<br />
prestatzen ditugun lekua ere. Esko<strong>la</strong> ikasten ikasi<br />
behar genukeen lekua da, umeak errealitateari<br />
aurre egiteko gertatzen diren lekua, gaitasunez<br />
erabiltzen ikasteko eta biharko munduaren<br />
gidaritza hartzeko prest egoteko; mundu horretan<br />
gaurko nagusiak adin helduan edo zahartzaroan<br />
egongo dira eta.<br />
Gaizkile gogortuak, ikasten seku<strong>la</strong> ez du ikasi.<br />
Epaileek behin eta berriro saiatzen dira zera<br />
irakasten: berriro gaiztakeriarik egiten badu<br />
kartze<strong>la</strong>ra itzuliko de<strong>la</strong>; gehienek gaiztakeriak<br />
egiten dituzte berriro, eta kartze<strong>la</strong>ra itzultzen dira.<br />
Izatez, gaizkileak dira etengabe lege gehiago<br />
egitearen errudunak. Hiritar zintzoak bete egiten<br />
ditu legeak; gaizkileak, izenak berak dioenez, ez<br />
ditu betetzen. Gaizkileek ezin dute ikasi.<br />
Horre<strong>la</strong>koentzat, no<strong>la</strong> ikasi jakin ez eta, ondorioz,<br />
ikasi ezin dutenentzat, alferrekoak dira aginduak,<br />
argibideak, zigorrak edo behartzeak.<br />
Gaizkin bihurtu den gobernuaren<br />
ezaugarrietako bat -horre<strong>la</strong>ko kasurik ere gertatu<br />
baita historian- hauxe da: gobernu horretako<br />
liderrek ezin dute<strong>la</strong> ikasi. Aurretiko guztiek, eta<br />
zentzuak berak, argi asko erakutsi behar zien<br />
zapalkuntzaren ondoren hondamena datorre<strong>la</strong>; ha<strong>la</strong><br />
ere, iraultza gogorrek piztu behar izan dute haiek<br />
44
idea aldatzera behartzeko edo Bigarren Mundu<br />
Gerra Hitler botatzeko; gertakari horiek<br />
negargarriak izan dira gizateriarentzat. Haiek ez<br />
zuten ikasi. Atseginez hartu zituzten gezurrezko<br />
datuak eta egia eta ebidentzia guztiak baztertu.<br />
Bota egin behar izan zituzten, beraz.<br />
Eroak ezin du ikasi. Ezkutuko asmo maltzurrek<br />
bultzaturik, edo pentsatzeko gaitasuna itotzeraino<br />
estuturik, gertakizunak, egia, errealitatea, ez daude<br />
haren irismenean. Eroak, gezurrezko datu gizon<br />
eginak dira. Ez dute nahi, edo ezin dute benetan<br />
gauzetaz jabetu edo gauzak ikasi.<br />
Ikasteko gaitasun faltatik, edo ikasi nahi ez<br />
izatetik, egundoko arazoak sortzen dira<br />
pertsonarentzat eta gizartearentzat.<br />
Zure inguruko batzuen bizimoduak ez doaz<br />
ondo, eta ikasten ez dakite<strong>la</strong>ko da, ikasten ez<br />
dute<strong>la</strong>ko. Zuk zeuk, seguru asko, gogoan izango<br />
duzu horre<strong>la</strong>ko kasuren bat.<br />
Inguruan ditugun haiek estudiatu eta ikasi<br />
dezate<strong>la</strong> lortu ezin badugu gure <strong>la</strong>na astunagoa<br />
egingo zaigu, astunegia beharbada; eta ondorioz,<br />
gure superbibentzia mai<strong>la</strong> jaitsi egingo da neurri<br />
handian.<br />
Beti aurkituko dugu besteei estudiatzen eta<br />
ikasten <strong>la</strong>guntzeko era, eduki behar lituzketen<br />
datuak euren eskumenean jarriz, besterik ez bada.<br />
Eurek ikasi dutena aintzakotzat hartuz, horrexekin<br />
soilik, <strong>la</strong>gundu egingo diegu. Edo, beste biderik ez<br />
bada, norbaitek gaitasun handiagoa erakusten<br />
duenean hura estimatuz. Nahi izanez gero, hori<br />
baino gehiago egin dezakegu; haserrerik gabe,<br />
gezurrezko datuak zuzentzen <strong>la</strong>gunduz, <strong>la</strong>guntza<br />
45
handia emango diegu; ulertu ez dituzten hitzak<br />
aurkitzen eta argitzen <strong>la</strong>gunduz; estudiatu eta ikasi<br />
nahi ez izatera bultzatu dituzten arrazoiak<br />
aurkitzen eta konpontzen <strong>la</strong>gunduz.<br />
Bizitzan frogak egiten ditugu; ondo irteten<br />
zaizkigu batzuetan, beste batzuetan gaizki.<br />
Norbaitek zerbait gaizki egiten duenean, hura<br />
aurpegiratu beharrean, aurki ezazu non huts egin<br />
duen, eta begiratu ea hartatik ezer ikasterik<br />
daukan.<br />
Batzuetan, norbaitek estudiatu eta ikasi deza<strong>la</strong><br />
egitean, harrituta geratuko zinateke haren bizitza<br />
no<strong>la</strong> bideratzen den ikusita. Hori egiteko hainbat<br />
era asma dezakezu, ziur nago. Eta, horietatik, leun<br />
edo arinenekin emaitza hobeak lortuko dituzu<strong>la</strong><br />
ikusiko duzu seguruenik. Mundua, berez, nahiko<br />
zakarra da ikasi ezin dutenekin.<br />
17-3. Praktikatu 1717 ezazu.<br />
Ikasteak, ikasitakoa erabiltzean ematen du<br />
fruitua. Jakituria jakiteko p<strong>la</strong>zer soi<strong>la</strong>gatik bi<strong>la</strong><br />
daiteke, noski; badago edertasuna horretan,<br />
gainera. Baina, egia esan, inork ez daki inoiz<br />
benetan jakituna den a<strong>la</strong> ez dakien hura erabiltzen<br />
saiatu eta ondorioak ikusi arte.<br />
Edozein ekintzak, edozein <strong>la</strong>nbidek, zuloak<br />
egitea de<strong>la</strong>, legezko gorabeherak dire<strong>la</strong>, injinieritza<br />
de<strong>la</strong>, sukaldaritza de<strong>la</strong>, ondoen ikasi badugu ere,<br />
suzko proba gainditu behar du azkenean: EGIN<br />
dezakegu? Eta horretarako praktikatu beharra dago.<br />
17. praktikatu: Zerbaitetan trebezia lortzeko edo biribiltzeko, ariketak egin edo behin eta<br />
berriro errepikatu.<br />
46
Zineko akrobatek, aurretik praktikatu ez badute<br />
min hartzen dute. Etxekoandreek ere bai.<br />
Segurtasunaren inguruko gauzak ez dira jendeak<br />
gogo onez hartzen dituen horietakoak. “Kontuz<br />
ibili” eta “astiro joan” eta horre<strong>la</strong>koekin batera<br />
agertu ohi direnez, mugatu egiten gaituzte<strong>la</strong> pentsa<br />
dezakegu. Baina badago beste ikuspegi bat<br />
horretaz: norbaitek benetan praktikatu badu, hain<br />
trebetasun eta maina handia hartu du ze, ez due<strong>la</strong><br />
“kontuz ibili” edo “astiro joan” behar. Abiada<br />
handia, arriskurik gabe, praktikaz soil soilik lor<br />
daiteke.<br />
Bizi garen garaiari dagokion modukoak izan<br />
behar du gure gaitasunak eta gure trebeziak. Eta<br />
hori praktikaz egiten da.<br />
Gure gorputza, gure begiak, eskuak eta oinak,<br />
praktikaz, no<strong>la</strong>bait “euren kabuz jakiteraino”<br />
trebatu ditzakegu. Berogailua pizteko edo kotxea<br />
aparkatzeko dagoeneko ez dugu “pentsatu” behar:<br />
EGIN egiten dugu. Inguruan ikusten ditugun<br />
ekintzetan, sarritan “talentu”tzat hartzen duguna,<br />
izatez praktika baino ez da.<br />
Zerbait egiteko behar ditugun mugimenduak<br />
ondo kalku<strong>la</strong>tzen ez baditugu, eta gero behin eta<br />
berriro egin, azkar, zehatz eta hartan pentsatu ere<br />
egin gabe egitea lortu arte, istripuei bidea eman<br />
diezaiekegu.<br />
Estatistikek erakusten dutenez, zenbat eta<br />
praktika gutxiago, istripu gehiago.<br />
Esku<strong>la</strong>na barik bereziki buru-<strong>la</strong>na eskatzen<br />
duten <strong>la</strong>nbideetan ere lege berdinak balio du.<br />
Epaiketako prozeduretan behin eta berriro eta<br />
berriro trebatu ez den abokatuak, agian ez du ikasi<br />
47
uruko makineria behar bezain azkar aldatzen<br />
kasuaren gorabeherei aurre egiteko eta galdu egiten<br />
du. Trebatu gabe dagoen burtsa-artekari hasi<br />
berriak dirutza gal dezake amen batean. Salmentak<br />
egitea praktikatu ez duen saltzaile hasi berria gosez<br />
hil daiteke ezer saltzen ez due<strong>la</strong>ko. Irtenbide<br />
egokia beti da “praktikatu, praktikatu, praktikatu!”<br />
Batzuetan ikasitakoa ezin dugu<strong>la</strong> erabili<br />
aurkitzen dugu. Horre<strong>la</strong> bada, ikasketa ezegokian<br />
dago akatsa, edo maisuan, edo testuan. Argibideak<br />
irakurtzea gauza bat da, baina, sarritan, haiek<br />
erabiltzea oso beste<strong>la</strong>ko kontua izan daiteke.<br />
Batzuetan, praktikarekin ezer lortu ez eta,<br />
liburua bertan behera utzi eta lehenengotarik hasi<br />
behar dugu geure kontura. Horre<strong>la</strong>xe gertatu da<br />
filmetako soinu grabazioaren alorrean: grabazioari<br />
buruzko testuliburuek diotenari jaramon egingo<br />
bagenio txorien txorrotxioen grabazioa <strong>la</strong>inotarako<br />
sirenaren ulua baino ederragoa izaterik ez genuke<br />
lortuko; hortik, ba, zenbait filmetan aktoreek<br />
diotena ezin aditu izatea. Soinu-teknikari onak<br />
bakarrik moldatu behar izan du <strong>la</strong>na egiteko. Baina<br />
zinearen alorrean bertan, guztiz aurkako zera ere<br />
badaukagu: argiketari buruzko zenbait testu<br />
bikainak dira; zehatz jarraituz gero eszena ederra<br />
lor dezakegu.<br />
Bizitzako zereginetarako jakin behar duguna<br />
testu egokietan behar beza<strong>la</strong> bilduta ez egotea<br />
negargarria da, abiada handiko gizarte teknikoetan<br />
batez ere. Baina horrek ez gintuzke gelditu behar.<br />
Testu egokiak daudenean aintzakotzat hartu eta<br />
ikas itzazu ondo. Eta ha<strong>la</strong>korik ez dagoenean bildu<br />
48
eskura dituzun datuak, ikasi haiek eta moldatu zeu<br />
zeure kabuz gainerakoetan.<br />
Baina teoria eta datuak, erabiltzen ditugunean<br />
soil soilik loratzen dira; eta erabiltzeko, praktika<br />
dugu beharrezko.<br />
Gure ingurukoek euren gaitasunak praktikatzen<br />
ez dituztenean, benetan GARATZEKO gai izan<br />
arte, gu geu ere arriskuan gaude. Alde handia dago<br />
“on xamarra”ren eta gaitasun eta trebezia<br />
profesiona<strong>la</strong>ren artean. Bitarte hori praktikaz<br />
betetzen da.<br />
Egizu besteek behatu eta ikas dezate<strong>la</strong>,<br />
konponbidea aurkitu arte eta gero egin, egin<br />
dezate<strong>la</strong>. Eta ondo egitea lortu ondoren egizu<br />
praktikatu dezate<strong>la</strong>, eta praktikatu eta praktikatu,<br />
profesionalen moduan egin ahal izan arte.<br />
Gaitasunean, trebezian eta mugimendu<br />
azkarrean poz handia dago; eta praktikaz soilik lor<br />
daiteke hori arriskurik gabe egitea. Abiada handiko<br />
munduan abiada txikiko jendearekin bizitzen<br />
saiatzea ez da oso segurua.<br />
Bide<strong>la</strong>gun konpetenteekin hobeto ibiliko<br />
gara zorion-bidean.<br />
d<br />
49
18. Besteen erlijio<br />
sinesmenak errespetatu<br />
Tolerantzia euskarri paregabea da, giza-harreman<br />
onak eraikitzeko haren gainean.<br />
Erlijio-intolerantziak, giza historia guztian gaur<br />
arte eragin dituen sarraski eta oinazeak ikusten<br />
ditugunean, intolerantzia zeharo<br />
superbibentziaren kontrakoa de<strong>la</strong> konturatuko<br />
gara.<br />
Erlijio-tolerantziak gure sinesmena ezin dugu<strong>la</strong><br />
adierazi ez du esan nahi. Baina besteen fedeari edo<br />
sinesteari erasotzen edo azpiak jaten saiatzen<br />
bagara arazoei bidea irekiko diegu, ziur.<br />
Filosofoek, antzinako Greziaz geroztik,<br />
Jainkoaz, gizakiaz eta unibertsoaz eztabaidatu<br />
dute elkarrekin. Adituen iritziak, dena den,<br />
aldakorrak dira. Gaur egun, adibidez,<br />
“mekanizismoa”ren 18 eta “materialismoa”ren 19<br />
filosofiak daude modan, nahiz eta Egipto eta<br />
Greziaren garaitik etorri; hauek dena materia de<strong>la</strong><br />
aldarrikatzen dute, baina ez dute zer hau kontutan<br />
hartzen, halegia: eboluzioari buruz ematen<br />
18. mekanizismoa: Iritzi honen arabera, bizitza higitzen ari den materia baino ez da, eta fisikako<br />
legeen bidez azal daiteke zeharo. Leuzipok eta Demokritok (K.A. 460tik K.A. 370era) azaldu<br />
zuten, Egiptoko mitologiatik hartuta, agian. Filosofia honen jarraitzaileek baztertu egin zuten<br />
erlijioa, ezin zuten matematika huts bihurtu eta. Eraso egin zituzten, interes erlijiosoak zire<strong>la</strong><br />
medio; eta eurek, era berean, erlijioak eraso zituzten. Robert Boyle-ek (1627 - 91), fisikako Boyleen<br />
legea garatu zuenak, gezurtatu egin zuen zera galdetuz: ea naturak materia mugimenduan eta<br />
era horretako diseinuak sor zitzakeen.<br />
19. materialismoa: Teoria metafisiko multzoa osatzen dutenetariko edozein teoria. Hauen<br />
arabera, unibertsoa txatal solidoz osatuta dago, harriak bezain gogorrak, oso handiak edo oso<br />
txikiak. Teoria horiek, gogoa eta azaltzeko, gauza fisikoak dire<strong>la</strong> esaten dute, edo gauza fisikoen<br />
mugimenduak. Materialismoa oso antzinatik datorren ideia da.<br />
50
dituzten azalpenek, zehatzak eta argiak izan arren,<br />
ez dituzte<strong>la</strong> bitarteko izan daitezkeen beste<br />
faktore gehigarri batzuk baztertzen; eta beste<br />
faktoreok, hain zuzen, eboluzioa bitarteko soil<br />
gisa erabil dezakete<strong>la</strong>. Baina horiexek dira gaur<br />
egun filosofia “ofizia<strong>la</strong>k” eta eskoletan irakatsi ere<br />
egiten dituzte. Eta haien aldeko fanatikoek<br />
besteen erlijio eta sinesteak erasotzen dituzte;<br />
ondorioak intolerantzia eta borroka izan daitezke.<br />
Kristo aurreko bosgarren mendetik honako<br />
gizonik argienek, eta lehenagotikoek ere, seku<strong>la</strong><br />
ezin izan dute erlijioaren eta anti-erlijioaren<br />
arazoan ados jarri. Eremu hori borroka-gunea da,<br />
beraz; hartatik urrun ibiltzea hobe genukeen<br />
borroka-gunea.<br />
Baina hainbeste borrokaren ondorioz<br />
printzipio bikain bat sortu da: bakoitzak berak<br />
aukeratzen duena sinesteko eskubidea.<br />
“Fedea” eta “sinestea” ez daude logikaren<br />
menpe derrigorrez; logikarik gabekotzat jotzerik<br />
ere ez dago. Oso beste<strong>la</strong>ko gauzak izan daitezke.<br />
Gai honetaz inori aholkurik ematekotan,<br />
seguruena zera da, bakoitzak berak aukeratu<br />
duena sinesteko eskubidea due<strong>la</strong> aldarrikatzea.<br />
Eta gure sinesteak erakutsi nahi baditugu, besteen<br />
onespenaren bi<strong>la</strong>, egin dezakegu. Besteen<br />
sinesteak erasotzen ditugunean arriskuan gaude;<br />
eta askoz gehiago, euren erlijio-sinesteak dire<strong>la</strong><br />
eta eraso eta kalte egiten saiatzen garenean.<br />
Gizakiak, espeziearen haurtzarotik,<br />
kontso<strong>la</strong>mendu eta poz handia aurkitu du<br />
51
erlijioetan. Gaurko “materialistak” eta<br />
“mekanizistak” ere, euren dogma zabaltzean,<br />
lehenagoko apaizen antz-antzera aritzen dira.<br />
Federik gabeko jendea errukarri xamarra da.<br />
Eta zerbait ematerik badago, hartan fedea izan<br />
dezaten. Baina erlijio-sinesteak dituztenean<br />
horiek errespeta itzazu.<br />
Zorion-bidea liskartsua bihur daiteke besteen<br />
erlijio-sinesteak errespetatzen ez ditugunean.<br />
d<br />
52
19. Besteek zeuri egitea<br />
nahi ez zenukeenik<br />
saiatu zeu besteei<br />
ez egiten.<br />
Aldirik aldi, munduko hainbat Herrik<br />
ezagutu du, hainbat eskualdetan, “Urrezko Araua” 20<br />
izena eman ohi diogun esakunea. Atal honen<br />
izenburua arau horrexen bertsioa dugu, ekintza<br />
kaltegarriak egiteari buruzkoa.<br />
Santua soil soilik bizi ahal izango litzateke<br />
seku<strong>la</strong> inori kalterik egin gabe. Baina gaizkileak<br />
baino ez die ingurukoei kalte egiten, bi aldiz<br />
gogotan hartu gabe.<br />
Besteei egiten diegun kaltea geure aurka<br />
bihurtzen de<strong>la</strong>, egia da. Eta hori “errua”, “lotsa” edo<br />
“kontzientzia” kontutan hartu gabe; sentipen<br />
hauek, berez, bene-benetakoak eta mingarriak izan<br />
daitezke eta.<br />
Ekintza kaltegarriak ez dira denak itzulgarriak:<br />
batzuetan, jaramonik egin gabe edo ahaztuta utzi<br />
ezinezko ekintzak egin ditzakegu beste norbaiten<br />
aurka. Erailketa da ekintza horietako bat. Eta,<br />
arretaz begiratuz gero, honetaz ere konturatu<br />
gaitezke: liburu honetako ia edozein aginduren<br />
aurkako ekintza gogor bat, beste baten aurkako<br />
ekintza kaltegarri, itzulezina, bihur liteke.<br />
Beste baten bizitza hondatzeak geurea ere<br />
hondatu dezake. Gizarteak erantzun egiten du -<br />
espetxe eta zoroetxeak <strong>la</strong>gunei kalte egin zieten<br />
20. “urrezko araua”: Kristauek kristautzat hartzen duten arren, eta Itun Berrian eta Zaharrean<br />
agertu, beste hainbat arraza eta herrik ere hitz egin du hartaz. Konfuzioren <strong>la</strong>netan ere agertzen<br />
da (K.a.ko V. eta VI. Mendeak), eta hark, berriz, bera baino lehenagokoen <strong>la</strong>netatik hartu zuen.<br />
Leinu “primitiboetan” ere aurkitzen dugu. P<strong>la</strong>ton, Aristotele, Isokrates eta Senekaren <strong>la</strong>netan<br />
ere agertzen da, era batera edo bestera. Jarduera etikoaren patroi gisa hartu du gizakiak, mi<strong>la</strong>ka<br />
urtez. Dena den, liburu honek bertsio berria eskaintzen du, orainartekoak idealistegiak dire<strong>la</strong> jo<br />
izan da eta, bete ahal izateko. Bertsio hau, ordea, bete daiteke.<br />
53
pertsonez josita daude-. Baina beste zigor batzuk<br />
ere badaude, gaizkilea harrapatua izan a<strong>la</strong> izan ez;<br />
besteen aurkako ekintza kaltegarriak egiteak, eta<br />
gero ekintzok ezkutatzen baditugu batez ere,<br />
aldaketa gogorrak eragin ditzake besteenganako eta<br />
geure buruaganako dugun jardueran; denak<br />
zorigabekoak. Bizitzako zoriona eta poza<br />
desagertzen dira.<br />
“Urrezko Arauaren” bertsio honek frogatzat ere<br />
balio digu. Norbait hura betetzeko konbentzitzen<br />
dugunean, pertsona hark benetan uler dezake<br />
ekintza kaltegarria zer den. Horrexek erantzuten<br />
du, bakoitzarentzat, kaltea zer den. Gaiztakeriari<br />
buruzko galdera filosofikoa, zuzena denari edo ez<br />
denari buruzko eztabaida, honexek argitzen du, bat<br />
batean eta bakoitzarentzat: Gustatuko litzaizuke<br />
hori zeuri gertatzea? Ez? Orduan ekintza<br />
kaltegarriak izan behar du eta, gizartearen<br />
ikuspuntutik, ez zuzena. Horrek gida gaitzake,<br />
beraz, zer egin behar genukeen eta zer egin behar<br />
ez genukeen aurkitzera.<br />
Batzuek euren buruari ekintza kaltegarriak<br />
egiteko ino<strong>la</strong>ko trabarik ez mugarik jartzen ez<br />
diote<strong>la</strong> sentitzen duten garaian, gizabanakoaren<br />
superbibentzia gaitasunak behera jotzen du, oso<br />
beheko mai<strong>la</strong>ra jaitsiz.<br />
Arau hau betetzeko limurtzen badituzu besteak,<br />
balio handiko araua emango diezu. Harekin, euren<br />
bizimoduak ebaluatu ahal izango dituzte; eta,<br />
batzuentzat, berriro giza arrazara itzultzeko atea<br />
irekiko duzu.<br />
54<br />
Ekintza kaltegarririk ez egiteko<br />
euren buruari eusten ez dioten haiek<br />
itxita daukate zorion-bidea.<br />
d
20. Hartu itzazu<br />
besteak eurek zeu<br />
hartzea nahiko<br />
zenukeen beza<strong>la</strong>.<br />
Hau “Urrezko Arauaren” bertsio positiboa<br />
da.<br />
Norbaiti “ona izateko” esan eta haserretu egin<br />
de<strong>la</strong> badirudi ez zaitez harritu. Baina baliteke<br />
haserre horrek “ona izatearen” ideiarekin ino<strong>la</strong>ko<br />
zerikusirik ez izatea. Izan ere, pertsona horrek<br />
gaizki ulerturen bat eduki lezake horrek esan nahi<br />
duenari buruz.<br />
Mi<strong>la</strong> eratako nahasteak era iritzi kontrajarriak<br />
aurki ditzakegu “portaera ona” zer izan daitekeen<br />
zehazterakoan. Agian, norbaitek ezin izan zuen<br />
inoiz ulertu zergatik jarri zioten no<strong>la</strong>ko edo<br />
ha<strong>la</strong>ko kalifikazioa “portaeran” - kalifikazio hura<br />
jarri zion maisuak ulertzen bazuen ere -.<br />
Gezurrezko datuak izatea ere jazo daiteke honi<br />
buruz; eman egin dizkigute<strong>la</strong>ko edo geuk hartu<br />
ditugu<strong>la</strong>ko: “umeak ikusirik baina ez entzunik<br />
izan beharko”, “txintxoa izateko geldi egon behar<br />
duzu”.<br />
Ha<strong>la</strong> ere, badago dena argitzeko era bat,<br />
norbera guztiz gogobetetzeko moduan.<br />
Aldi guztietan, eta lekurik gehienetan, gizakiek<br />
errespetatu eta ohoratu egin dituzte zenbait<br />
balore. Horiei bertuteak 21 deitzen zaie. Baloreok<br />
gizon jakintsuenak zire<strong>la</strong> esan ohi izan da, gizon<br />
sakratuenak, santuenak eta jainkoenak.<br />
21. Bertute: Giza portaerako kalitate bikainak.<br />
55
Horiexetan oinarritu da pertsona ikasiaren eta<br />
basatiaren arteko aldea; kaosaren eta gizarte<br />
zuzenaren arteko aldea.<br />
“Ona” zer den aurkitzeko ez da beharrezko,<br />
inondik inora ere, zeruko agindurik, ezta<br />
filosofoen liburu mardul artean aspertu arte bi<strong>la</strong><br />
ibiltzerik. Berezko errebe<strong>la</strong>zioa izan dezakegu gai<br />
honetan.<br />
Ia edonork aurki dezake erantzuna.<br />
Arreta handiz aztertuko bagenu besteek geu<br />
no<strong>la</strong> hartzea nahi genukeen, giza bertuteak<br />
bi<strong>la</strong>katuko genituzke. Pentsa besteek zeu no<strong>la</strong><br />
tratatzea nahiko zenukeen; horixe baino ez.<br />
Zuk, seguruenik, eta beste gauza guztien<br />
gainetik, zuzenbidez tratatu zintzate<strong>la</strong> nahiko<br />
zenuke: ez zenuke atsegingo zuri buruz inork<br />
gezurrik esaterik, edo gezurrez, edo gogorregi,<br />
zigortua izaterik. Ez da ha<strong>la</strong>?<br />
Zuk, seguru asko, zure <strong>la</strong>gun eta adiskideak<br />
leia<strong>la</strong>k izatea nahiko zenuke: ez zenuke atsegingo<br />
haiek traizioa egiterik.<br />
Zuk, kiroltasunez hartu zintzaten nahi izan<br />
zenezake, iruzurrez edo engainuz barik.<br />
Zuk, pertsonak zuzenak izan ziteze<strong>la</strong> nahiko<br />
zenuke zurekiko harremanetan.<br />
Zuk zintzoak izan zitezen nahiko zenuke eta ez<br />
ziezazute<strong>la</strong> azpijokorik egin, ez da ha<strong>la</strong>?<br />
Zuk, seguruenik, adeitasunez hartu zintzaten<br />
nahiko zenuke, ankerkeriarik gabe.<br />
Zuk, beharbada, jendeak begirunez hartu ditzan<br />
nahiko zenuke zure eskubide eta sentimenduak.<br />
Lur-jota aurkitzean, besteek gupida izatea<br />
gustatuko litzaizuke, agian.<br />
56
Baliteke beste batzuek zure aurkako iritzi<br />
gogorrak bota beharrean auto-kontro<strong>la</strong> erakuts<br />
zezate<strong>la</strong> nahiko zenukee<strong>la</strong>, ezta?<br />
Akats edo hutsen bat izango bazenu edo<br />
hanka-sartzeren bat egin, jendea tolerantea izatea<br />
nahiago zenuke, kritikoa baino.<br />
Gaitzespenari eta zigorrari indarra eman<br />
beharrean gogokoago izango zenuke jendea<br />
barkabera balitz. Ez da ha<strong>la</strong>?<br />
Zuk, seguruenik, jendea onbera izatea nahiko<br />
zenuke zurekin, gaiztoa edo zita<strong>la</strong> barik.<br />
Zure nahia, ziur asko, besteek zugan sinestea<br />
izango da, ez zitzate<strong>la</strong> zutaz za<strong>la</strong>ntzak izan behin<br />
eta berriro.<br />
Zuk, seguruenik, besteek begirunez hartzea<br />
nahiago izango zenuke irainez baino.<br />
Eta besteak zurekin adeitsuak izan daiteze<strong>la</strong><br />
nahiko duzu beharbada, eta duintasunez har<br />
zaitzate<strong>la</strong>. Ez da egia?<br />
Eta, agian, atseginez hartuko zenuke jendeak<br />
zu mirestea.<br />
Besteengatik zerbait egin baduzu, haiek<br />
estimatzea gustatuko litzaizukee<strong>la</strong> litekeena da. Ez<br />
al da ha<strong>la</strong>?<br />
Seguru asko, besteak zurekiko <strong>la</strong>gunkoi agertzea<br />
nahiko zenuke.<br />
Batzuengandik, beharbada, maitasuna nahiko<br />
duzu.<br />
Eta, guztiaren gainetik, ez duzu nahiko besteek<br />
gauza horiek itxuraz bakarrik agertzea; euren<br />
jarrera hori benetakoa izatea nahiko duzu, eta<br />
zintzotasunez jokatu dezate<strong>la</strong>.<br />
Zuk, seguruenik, hone<strong>la</strong>ko puntu gehiago ere<br />
aurkituko zenuke. Eta liburu honetan emandako<br />
57
prezeptuak ere badaude. Modu honetan bertuteei<br />
buruzko <strong>la</strong>burpena lortuko zenukeen.<br />
Norbait bere ingurukoek horre<strong>la</strong> hartuko<br />
balute, erraz onartuko genuke, irudimenera jo<br />
beharrik gabe, haren bizitza atsegina izango<br />
litzatekee<strong>la</strong>. Eta za<strong>la</strong>ntzazkoa litzateke horre<strong>la</strong><br />
hartu dutenenganako haserrerik gordetzea inork.<br />
Fenomeno bitxia sortzen da hemen, giza<br />
harremanetan. Norbaitek besteren bati oihu egiten<br />
dionean, besteari berdin erantzuteko gogoa sortzen<br />
zaio. Geuk besteak no<strong>la</strong> hartzen ditugun, ha<strong>la</strong>tsu<br />
hartzen gaituzte besteek gu: izan ere, geuk jartzen<br />
dugu eredua, besteek no<strong>la</strong> hartu behar gaituzten. A<br />
gaiztoa da B-rekin, beraz B gaiztoa da A-rekin. A<br />
adeitsua da B-rekin, beraz B adeitsua da A-rekin.<br />
Hau sarritan ikusiko zenue<strong>la</strong>koan nago. Jurgik<br />
gorrotoa die emakume guztiei, beraz Jurgiri gorrotoa<br />
izateko joera dute emakume guztiek. Karlos zakarra<br />
da beste guztiekin, beraz besteak zakar jokatzeko<br />
joera dute Karlosekin eta aurrez aurre egiten<br />
ausartzen ez badira, odo<strong>la</strong>k behintzat, ezkutuan,<br />
Karlosekin oso zakar jokatzeko ematen die, inoiz<br />
aukerarik izanez gero.<br />
Filmetako eta fikzio-nobeletako irudimenezko<br />
munduan, bi<strong>la</strong>u ezin adeitsuagoak ikusten ditugu,<br />
talde oso oso eraginkorrekin, eta heroi bakartiak,<br />
izugarri baldarrak. Bizitza, izatez, ez da<br />
horre<strong>la</strong>koa; benetako bi<strong>la</strong>uak, orokorrean,oso<br />
trauski<strong>la</strong>k dira, eta haien <strong>la</strong>guntzaileak are<br />
trauski<strong>la</strong>goak: Napoleon-i eta Hitler-i euren<br />
jarraitzaileek egin zieten traizioa behin eta<br />
berriro. Benetako heroiak, hitz egiterakoan,<br />
ezagutu ditzakegun <strong>la</strong>gunik leunenak dira, eta oso<br />
adeitsuak <strong>la</strong>gunekin.<br />
58
Euren <strong>la</strong>nbideetan gailurreraino heldu diren<br />
gizon eta emakumeak ezagutzeko zortea<br />
daukagunean, eta haiekin hitz egiteko, harrituta<br />
uzten gaitu zer honek: sarritan, inondiko<br />
pertsonarik atseginenak dire<strong>la</strong>. Horregatik ere<br />
badaude gailurrean eta: gehienak, ingurukoak<br />
ondo hartzen saiatzen dira. Eta ingurukoek, horri<br />
erantzunez, haiek ondo hartzeko joera izaten<br />
dute; eta akatsen bat edo beste badute ere,<br />
barkatu egiten diete.<br />
Ederto; norberak ere aurki dezake giza<br />
bertuteak zeintzuk diren, besteek geu no<strong>la</strong><br />
hartzea nahi genukeen ikusiz. Eta ziur aski ados<br />
egongo zara horri esker “portaera ona” de<strong>la</strong>koari<br />
buruzko edozein za<strong>la</strong>ntza konpon litekee<strong>la</strong>. Eta ez<br />
da ezer egin gabe egotea, <strong>la</strong>sai eserita, beso-uztar<br />
eta ezer esan gabe. Ona izatea oso jarduera<br />
gogotsu eta eraginkorra gerta daiteke.<br />
Poztasuna urri aurkituko dugu seriotasun<br />
malenkoniatsu eta mugatuan. Garai batean,<br />
bertuteak praktikatzeko bizimodu <strong>la</strong>tz eta iluna<br />
bizi behar ze<strong>la</strong> aditzera eman zutenean batzuek;<br />
bazirudien, p<strong>la</strong>zer guztiak doilorkeriatik zetoze<strong>la</strong><br />
atera zitekee<strong>la</strong> ondorio gisa; baina hori ez da egia<br />
inondik inora. Atsegina eta p<strong>la</strong>zerea ez datoz<br />
moralitaterik ezetik! Alderantziz! Atsegina eta<br />
p<strong>la</strong>zerea bihotz zintzoetan soil soilik sortzen dira;<br />
jende ezmora<strong>la</strong>k bizimodurik zorigaiztokoenak<br />
bizi ditu, atsekabe eta oinazez beteak. Eta giza<br />
bertuteek zerikusi txikia dute malenkoniaz.<br />
Bizitzaren alderik distiratsuena dira.<br />
Eta, zure ustez, zer gertatuko litzateke<br />
norbaitek bere ingurukoak zuzenbidez hartuko<br />
balitu, leialtasunez, kiroltasunez, zuzentasunez,<br />
59
prestutasunez, adeitasunez, begirunez, errukiz,<br />
autokontrolez, tolerantziaz, gupidaz, onberatasunez,<br />
kortesiaz, konfiantzaz, duintasunez, mirespenez,<br />
adiskidetasunez eta maitasunez, eta hori guzti hori<br />
zintzotasunez egingo balu?<br />
Agian ez litzateke bat-batean jazoko, baina,<br />
orduan besteek ere bera ha<strong>la</strong> hartuko lukete<strong>la</strong> ez<br />
duzu uste?<br />
Nahiz eta noizean behin akatsen bat agertu -<br />
lur-jota uzten gaituen albistea edo geure onetik<br />
ateratzen gaituena, buruan gogor jo behar dugun<br />
<strong>la</strong>purra, autobidean ezkerreko bidetik astiro astiro<br />
doan eroa, <strong>la</strong>nera berandu goazenean... - argi dago<br />
norbera giza harremanetako mai<strong>la</strong> berri batetara<br />
igoko ze<strong>la</strong>. Gure superbibentzia potentzia<strong>la</strong> askoz<br />
handiagoa egingo litzateke. Eta bizitza<br />
zoriontsuagoa, za<strong>la</strong>ntzarik gabe.<br />
Ingurukoen zentzuzko portaeran benetako<br />
eragina izan dezakegu. Oraindik ez badaukagu<br />
erraz lortuko dugu hauxe eginez: aukeratu bertute<br />
bat egunean eta saiatu gogor hartan, egun<br />
horretan. Hori eginez azkenean denak izango<br />
ditugu.<br />
Norberari dakarkion onuraz gain, bakoitzak<br />
geure bultzadatxoa emango diogu, txikia bada ere,<br />
gizakion arteko harremanen aldi berriari.<br />
Putzura jaurtitako harritxoak ertzik<br />
urruneneraino doazen uhinak sortzen ditzake.<br />
60<br />
Zorion-bidea askoz distiratsuagoa izango da<br />
prezeptu hau betetzen badugu: “Hartu itzazu<br />
besteak eurek zeu hartzea nahiko<br />
zenukeen beza<strong>la</strong>”.<br />
d
21. Loratu 2222 eta<br />
hartu goiak 23 23<br />
Batzuetan besteak gu zapaltzen saiatzen dira,<br />
gure itxaropen eta ametsak hondatzeko eta gure<br />
etorkizuna eta gu geu ezerezean uzteko.<br />
Gureganako asmo txarrak dituenek gu<br />
porrotera eramateko ahaleginak egin ditzakete, gu<br />
lotsagarri uzten saiatuz edo beste edozein eratara.<br />
Arrazoi bat edo bestegatik, geure burua<br />
hobetzeko, bizitzan zoriontsuago izateko<br />
ahaleginak erasogai bihur daitezke.<br />
Batzuetan arazo horri zuzenean egin beharko<br />
diogu aurre. Baina badago epe luzerako nekez huts<br />
egiten duen konponbide bat.<br />
Zer egin nahi digute, zehazki, pertsona<br />
horiek? Beheratu egin nahi gaituzte. Eurentzat,<br />
no<strong>la</strong>bait, arriskugarriak gare<strong>la</strong> pentsatu behar<br />
dute nonbait; gora eginez gero mehatxua izango<br />
ginatekee<strong>la</strong> eurentzat. Beraz, ahal duten eran eta<br />
neurrian, gure gaitasunak eta trebeziak gutxiesten<br />
saiatzen dira.<br />
Zenbait erok p<strong>la</strong>n orokor bat ere egina dauka:<br />
“A-k arrakasta lortzen badu, A mehatxua izan<br />
liteke niretzat; beraz, ahal dudan guztia egin behar<br />
dut A-k arrakastarik izan ez dezan”. Ez zaie<br />
bururatzen, antza denez, euren ekintzak dire<strong>la</strong> eta<br />
22. loratu: jardun eta ekintza mai<strong>la</strong> onean aritzea; norbere eragina inguruan zabaltzea; gogoz<br />
jardutea; ondo eta pozik aritzea, oso era nabarian.<br />
23. goiak hartu: ekonomiaren arloan arrakasta lortzea, baita norberak egindakogauzetan ere.<br />
61
A etsai bihur dezakete<strong>la</strong>, nahiz eta lehen etsaia<br />
izan ez. Ero horiek arazoetan sartzeko bide ezin<br />
hobetzat har dezakegu hau. Batzuek aurreiritziak<br />
dituzte<strong>la</strong>ko bakarrik egiten dute hori, edo norbait<br />
“atsegin ez dute<strong>la</strong>ko”.<br />
Baina, era batera edo bestera saiatzen dire<strong>la</strong><br />
ere, haien benetako helburua zera da: aukeratu<br />
duten pertsonak ez deza<strong>la</strong> aurrera egin, bizitzan<br />
porrot egin deza<strong>la</strong>.<br />
Horre<strong>la</strong>ko egoeraren benetako konponbidea,<br />
pertsona horiek garaitzeko benetako era, loratu<br />
eta goiak hartzea da.<br />
Bai, baliteke ha<strong>la</strong>koek, hobera egin dugu<strong>la</strong><br />
ikustean, itsutu eta askoz gogorrago erasotzea.<br />
Egoera hori konpondu egin beharko dugu, behar<br />
izanez gero; baina loratu eta goiak hartzen etsi<br />
gabe, haiek horixe nahi dute eta, hain zuzen ere.<br />
Eta loratu eta goiak hartzen jarraitzen badugu<br />
etengabe, eta gero eta gehiago, pertsona horiek<br />
gogorik ezak joko ditu azkenean eta, seguruenik,<br />
bertan behera utziko dute.<br />
Bizitzan ditugun xedeek merezi badute, liburu<br />
honetako prezeptuei jarraituz erdiesten saiatzen<br />
bagara, loratu eta goiak hartzen baditugu, garaile<br />
irtengo gara za<strong>la</strong>ntzarik gabe. Eta haiei inongo<br />
kalterik egin gabe gainera.<br />
62<br />
Eta horixe opa dizut nik:<br />
Loratu eta hartu goiak!<br />
d
Azken hitzak<br />
Zoriona, merezi duten ekintzetan parte<br />
hartzea da. Baina, eta honetan ez dago za<strong>la</strong>ntzarik,<br />
pertsona bakar batek esan dezake bakoitza<br />
zoriontsu zerk egingo duen: norberak.<br />
Liburu honetako prezeptu bidearen ertzak dira,<br />
izan: alborantz irtetean, errepide ondoko arekara<br />
erori den txoferraren antzekoak gara; ondorioz,<br />
momentu batetako er<strong>la</strong>zio baten edo eta bizitza<br />
bateko porrota izan daiteke.<br />
Zeuk bakarrik esan dezakezu zure bidea norantz<br />
doan, bakoitzak berak jartzen baititu unean uneko<br />
helburuak, adiskideekikoak, edo bizitzaren aldi<br />
horretarakoak.<br />
Batzuetan haizeak kale zikinean zehar daraman<br />
hostoaren antzekoak gare<strong>la</strong> pentsa dezakegu;<br />
bazterren batean itsatsita geratu den are alearen<br />
antzekoak. Baina inork ez du esan bizitza <strong>la</strong>saia<br />
eta eratsua denik; ez da eta. Baina ez gara ez hosto<br />
lehorra ez are alea; bakoitzak, neurri handiago edo<br />
txikiagoan, zehaztu egin dezake bere bidea eta<br />
hari jarraitu.<br />
Gauzak heldu diren lekuraino helduta, horretaz<br />
ezer egiteko beranduegi de<strong>la</strong> pentsa dezakegu;<br />
iraganeko bidea hain nahasirik zegoenez, ez<br />
daukagu<strong>la</strong> etorkizunerako beste<strong>la</strong>ko biderik<br />
zabaltzeko aukerarik. Baina bidean beti dago<br />
aldatzeko puntu bat: bide berria egin eta hari<br />
jarraitzen saiatzeko. Ez dago bide berriari ekin<br />
ezingo liokeen pertsona bizirik.<br />
63
Kontraesanetan erortzeko beldurrik gabe esan<br />
dezakegu askok iseka egingo digute<strong>la</strong> eta, modu<br />
batera edo bestera, gu bidetik ateratzen saiatuko<br />
dire<strong>la</strong>; eta zirikatzen, ha<strong>la</strong> eta ho<strong>la</strong>, moraltasun<br />
ezean bizitzeko. Pertsona horiek, denek, eurek nahi<br />
dutena lortzeko egiten dute hori eta, jaramon eginez<br />
gero, zorigaitza eta nahigabea aurkituko ditugu.<br />
Liburu honek dioena betetzean eta besteek bete<br />
dezate<strong>la</strong> saiatzean, noizean behin galerak izango<br />
ditugu, jakina. Baina haietatik ikasi eta aurrera<br />
jarraitu behar genuke. Nork esan du bideak ez<br />
due<strong>la</strong> zulorik? Baina ibiltzeko modukoa da, ha<strong>la</strong><br />
ere. Norbait erori egin daiteke: horrek ez du esan<br />
nahi pertsonak ezin dire<strong>la</strong> berriz zutitu eta aurrera<br />
jarraitu.<br />
Bideko ertzak galtzen ez baditugu, ez dugu huts<br />
handirik egingo. Benetako atsegina, zoriona eta<br />
poza beste iturri batzuetatik datoz, ez bizitza<br />
hondatuetatik.<br />
Besteek bideari jarrai diezaiote<strong>la</strong> lortzen baduzu<br />
zu zeu ere libreagoa izango zara eta benetako<br />
zoriona zer den aurkitzeko aukera izango duzu.<br />
Zorion-bidea abiadura handiko errepidea da<br />
ertzak non dauden dakiten haientzat.<br />
Zeu zara gidaria.<br />
Ondo ibili.<br />
d<br />
64<br />
© 2004 L. Ron Hubbard Library. Eskubide guztiak erreserbatuak daude. Edozein baimenik gabeko kopia, itzulpen, duplikatu,<br />
inportazio edo distribuzio, bere osotasunean edo parte baten, edozein baliabidez, bilketa, kopiaketa edo eta distribuzio elektronikoak<br />
barne, aplikagarri diren legeen haustura da.<br />
“Bidea eta Eguzkia” L. Ron Hubbard Liburutegiko diseinu eta marka erregistratuak dira Estatu Batuetan eta beste naziotan<br />
(erregistro batzuk indexatuak daude tea beste batzuk egiteke) eta baimenaz erabiliak dira. BASQUE
Change language