Rupa Goswami Bhakti rasamrta sindhu sanskrit - Gaudiya History

çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhuù 

bhagavad-bhakti-bheda-nirüpakaù 

pürva-vibhägaù 

prathama-laharé sämänya-bhaktiù 

çré-çré-rädhä-govinda-devau vijayete 

akhila-rasämåta-mürtiù prasåmara-ruci-ruddha-tärakä-päliù | 

kalita-çyämä-lalito rädhä-preyän vidhur jayati ||1|| 

hådi yasya preraëayä pravartito 'ham varäka-rüpo 'pi | 

tasya hareù pada-kamalaà vande caitanya-devasya ||2|| 

viçräma-mandiratyä tasya sanätaëa-tanor mad-éçasya | 

bhakti-rasämåta-sindhur bhavatu sadäyam pramodäya ||3|| 

bhakti-rasämåta-sindhau carataù paribhüta-käla-jäla-bhiyaù | 

bhakta-makarän açélita-mukti-nadékän namasämi ||4|| 

mémäàsaka-baòavägneù kaöhinäm api kuëöhayann asau | 

sphuratu sanätana suciraà tava bhakti-rasämåtämbhodhiù ||5|| 

bhakti-rasasya prastutir akhila-jagaì-maìgala-prasaìgasya | 

ajïenäpi mayäsya kriyate suhådäm pramodäya ||6|| 

etasya bhagavad-bhakti-rasämåta-payonidheù | 

catvärah khalu vakñyante bhägäù pürvädayaù kramät ||7|| 

tatra pürve vibhäge 'smin bhakti-bheda-nirüpake | 

anukrameëa vaktavyaà laharéëäà catuñöayam ||8|| 

ädyä sämänya-bhakty-äòhyä dvitéyä sädhanänvitä | 

bhäväçritä tåtéyä ca turyä prema-nirüpikä ||9|| 

taträdau suñöhu vaiçiñöyam asyäù kathayituà sphuöam | 

lakñaëaà kriyate bhakter uttamäyäù satäà matam ||10|| 

anyäbhiläñitä-çünyaà jïäna-karmädy-anävåtam | 

änukülyena kåñëänuçélanaà bhaktir uttamä ||11|| 

yathä çré-närada-païcarätre -- 

sarvopädhi-vinirmuktaà tat-paratvena nirmalam | 

håñékeëa håñékeça-sevanaà bhaktir ucyate ||12|| 

çré-bhägavatasya tåtéya-skandhe ca (3.29.11-13) -- 

lakñaëaà bhakti-yogasya nirguëasya hy udähåtam | 

ahaituky avyavahitä yä bhaktiù puruñottame ||13|| 

sälokya-särñöi-sämépya-särüpyaikatvam apy uta | 

déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù ||14|| 

sa eva bhakti-yogäkhya ätyantika udähåtaù | 

yenätivrajya triguëaà mad-bhäväyopapadyate ||15|| 

sälokyetyädi-padyastha-bhaktotkarña-ëirüpaëam | 

bhakter viçuddhatä-vyaktyä lakñaëe paryavasyati ||16|| 

kleñaghné çubhadä mokña-laghutä-kåt sudurlabhä | 

sändränanda-viçeñätmä çré-kåñëäkarñiëé ca sä ||17|| 

taträsyäù kleçaghnatvam - 

kleçäs tu päpaà tad-béjam avidyä ceti te tridhä ||18|| 

tatra päpam -- 

aprärabdhaà bhavet päpaà prärabdhaà ceti tad dvidhä ||19|| 

tatra aprärabdha-haratvam, yathä ekaòaçe (11.14.19) -

yathägniù susamiddhärciù karoty edhäàsi bhasmasät | 

tathä mad-viñayä-bhaktir uddhavainäàsi kåtsnaçaù ||20|| 

prärabdha-haratvam, yathä tåtéye (3.33.6) - 

yan-näma-dheya-çravaëänukértanäd 

yat-prahvaëad yat-smaraëäd api kvacit | 

çvädo'pi sadyaù savanäya kalpate 

kutaù punas te bhagavan nu darçanät ||21|| 

durjätir eva savanäyogyatve käraëam matam | 

durjäty-ärambhakaà päpaà yat syät prärabdham eva tat ||22|| 

padma-puräne ca -- 

aprärabdha-phalaà päpaà küöaà béjaà phalonmukham | 

krameëaiva praléyeta viñëu-bhakti-ratätmanäm ||23|| 

béja-haratvam, yathä ñañöhe (6.2.17) - 

tais täny aghäni püyante tapo-däna-vratädibhiù | 

nädharmajaà tad-hådayaà tad apéçäìghri-sevayä ||24|| 

avidyä-haratvam, yathä caturthe (4.22.39) - 

yat-päda-paìkaja-paläça-viläsa-bhaktyä 

karmäçayaà grathitam udgrathayanti santaù | 

tadvan na rikta-matayo yatayo 'pi ruddhasroto-gaëäs 

tam araëaà bhaja väsudevam ||25|| 

pädme ca -- 

kåtänuyäträ-vidyäbhir hari-bhaktir anuttamä | 

avidyäà nirdahaty äçu däva-jväleva pannagém ||26|| 

çubhadatvam -- 

çubhäni préëanaà sarva-jagatäm anuraktatä | 

sadguëäù sukham ity-ädény äkhyätäni manéñibhiù ||27|| 

tatra jagat-préëanädidvaya-pradatvam, yathä pädme -- 

yenärcito haris tena tarpitäni jaganty api | 

rajyanti jantavas tatra jangamäù sthävarä api ||28|| 

sad-guëädi-pradatvam, yathä païcame (5.18.12) - 

yasyästi bhaktir bhagavaty akiïcanä 

sarvair guëais tatra samäsate suräù | 

haräv abhaktasya kuto mahad-guëä 

manorathenäsati dhävato bahiù ||29|| 

sukhapradatvam -- 

sukhaà vaiñayikaà brähmam aiçvaraà ceti tat tridhä ||30|| 

yathä tantre -- 

siddhayaù paramäçcaryä bhuktir muktiç ca çäçvaté | 

nityaà ca paramänando bhaved govinda-bhaktitaù ||31|| 

yathä hari-bhakti-sudhodaye ca -- 

bhüyo 'pi yäce deveça tvayi bhaktir dåòhästu me | 

yä mokñänta-caturvarga phaladä sukhadä latä ||32|| 

mokña-laghutäkåt -- 

manäg eva prarüòhäyäà hådaye bhagaväd-ratau | 

puruñärthäs tu catväräs tåëäyante samantataù ||33|| 

yathä çré-närada-païcarätre -- 

hari-bhakti-mahä-devyäù sarvä mukty-ädi-siddhayaù | 

bhuktyaç cädbhutäs tasyäç ceöikävad anuvratäù ||34|| iti | 

sudurlabhä -- 

sädhanäughair anäsangair alabhyä suciräd api |

hariëä cäçvadeyeti dvidhä sä syät sudurlabhä ||35|| 

tatra ädyä, yathä täntre -- 

jïänataù sulabhä muktir bhuktir yajïädi-puëyataù | 

seyaà sädhana-sähasrair hari-bhaktiù sudurlabhä ||36|| 

dvitéyä, yathä païcama-skandhe (5.6.18) -- 

räjän patér gurur alaà bhavatäà yadünäà 

daivaà priyaù kula-patiù kva ca kiìkaro vaù | 

astv evam aìga bhajatäà bhagavän mukundo 

muktià dadäti karhicit sma na bhakti-yogam ||37|| 

sändränanda-viçeñätmä -- 

brahmänando bhaved eña cet parärddha-guëékåtaù | 

naiti bhakti-sukhämbhodheù paramäëu-tuläm api ||38|| 

yathä, hari-bhakti-sudhodaye -- 

tvat-säkñät-karaëähläda-viçuddhäbdhi-sthitasya me | 

sukhäni goñpadäyante brähmäëy api jagad-guro ||39|| 

tathä bhävärtha-dépikäyäà (10.88.11) ca - 

tvat-kathämåta-päthodhau viharanto mahä-mudaù | 

kurvanti kåtinaù kecit catur-vargaà tåëopamam ||40|| 

çré-kåñëäkarñiëé -- 

kåtvä harià prema-bhäjaà priya-varga-samanvitam | 

bhaktir vaçékarotéti çré-kåñëäkarñiëé matä ||41|| 

yathaikädaçe (11.14.20) -- 

na sädhyati mäm yogo na säìkhyaà dharma uddhava | 

na svädhyäyas tapas tyägo yathä bhaktir mamorjitä ||42|| 

saptame (7.10.48) ca näradoktau -- 

yüyaà nåloke bata bhüri-bhägä 

lokaà punänä munayo'bhiyanti | 

yeñäà gåhän ävasatéti säkñäd 

guòhaà paraà brahma manuñya-liìgam ||43|| 

agrato vakñyamäëäyäs tridhä bhakter anukramät | 

dviçaù ñaòbhiù padair etan mähätyaà parikértitam ||44|| 

kià ca - 

svalpäpi rucir eva syäd bhakti-tattvävabodhikä | 

yuktis tu kevalä naiva yad asyä apratiñöhatä ||45|| 

tatra präcénair apy uktam - 

yatnenäpädito 'py arthaù kuçalair anumätåbhiù | 

abhiyuktatarair anyair anyathaivopapädyate ||46|| 

iti çré çré bhakti-rasämåta-sindhau 

pürva-bhäge bhakti-sämänya laharé prathamä 

-=o0o=dvitéyä 

laharé 

sädhana-bhaktiù 

sä bhaktiù sädhanaà bhävaù premä ceti tridhoditä ||1|| 

tatra sädhana-bhaktiù - 

kåti-sädhyä bhavet sädhya-bhävä sä sädhanäbhidhä | 

nitya-siddhasya bhävasya präkaöyaà hådi sädhyatä ||2|| 

sä bhaktiù saptama-skandhe bhaìgyä devarñiëoditä ||3||

yathä saptame (7.1.31) -- 

tasmät kenäpy upäyena manaù kåñëe niveçayet ||4|| iti | 

vaidhé rägänugä ceti sä dvidhä sädhanäbhidhä ||5|| 

tatra vaidhé -- 

yatra rägänaväptatvät pravåttir upajäyate | 

çäsanenaiva çästrasya sä vaidhé bhaktir ucyate ||6|| 

yatha, dvitéye (2.1.6) -- 

tasmäd bhärata sarvätmä bhagavän éçvaro hariù | 

çrotavyaù kértitavyaç ca smartavyaç cechatäbhayam ||7|| 

pädme ca -- 

smartavyaù satataà viñëur vismartavyo na jätucit | 

sarve vidhi-niñedhäù syur etayor eva kiìkaräù ||8|| 

ity asau syäd vidhir nityaù sarva-varëäçramädiñu | 

nityatve 'py asya nirëétam ekädaçy-ädivat-phalam ||9|| 

yathä, ekädäçe (11.5.2-3) tu vyaktam evoktam -- 

mukha bähüru-pädebhyaù puruñasyäçramaiù saha | 

catväro jajïire varëä guëair viprädayaù påthak ||10|| 

ya eñäà puruñaà säkñäd ätma-prabhavam éçvaram | 

na bhajanty avajänanti sthänäd bhrañöäù patanty adhaù ||11|| 

tat phalaà ca, tatraiva (11.27.49) -- 

evaà kriyä-yoga-pathaiù pumän vaidika-täntrikaiù | 

arcann ubhyataù siddhià matto vindaty abhépsitäm ||12|| 

païcarätre ca -- 

surarñe vihitä çästre harim uddiçya yä kriyä | 

saiva bhaktir iti proktä tayä bhaktiù parä bhavet ||13|| 

tatra adhikäré -- 

yaù kenäpy atibhägyena jäta-çraddho 'sya sevane | 

nätisakto na vairägya-bhäg asyäm adhikäry asau ||14|| 


yadåcchayä mat-kathädau jäta-çraddho 'stu yaù pumän | 

na nirviëëo nätisakto bhakti-yogo 'sya siddhidaù ||15|| 

uttamo madhyamaç ca syät kaniñöhaç ceti sa tridhä ||16|| 

tatra uttamaù - 

çästre yuktau ca nipuëaù sarvathä dåòha-niçcayaù | 

prauòha-çraddho 'dhikäré yaù sa bhaktäv uttamo mataù ||17|| 

tatra madhyamaù - 

yaù çästrädiñv anipuëaù çraddhävän sa tu madhyamaù ||18|| 

tatra kaniñöhaù - 

yo bhavet komala-çraddhaù sa kaniñöho nigadyate ||19|| 

tatra gétädiñüktänäà caturëäm adhikäriëäm | 

madhye yasmin bhagavatah kåpä syät tat-priyasya vä ||20|| 

sa kñéëa-tat-tad-bhävaù syäc chuddha-bhakty-adhikäravän | 

yathebhaù çaunakädiç ca dhruvaù sa ca catuùsanaù ||21|| 

bhukti-mukti-spåhä yävat piçäcé hådi vartate | 

tävad bhakti-sukhasyätra katham abhyudayo bhavet ||22|| 

taträpi ca viçeñeëa gatim aëvém anicchataù | 

bhaktir håta-manaù-präëän premëä tän kurute janän ||23|| 

tathä ca, tåtéye (3.25.36) --

tair darçanéyävayavair udäraviläsa-häsekñita-väma-süktaiù 

| 

håtätmano håta-präëäàç ca bhaktir 

anicchato me gatim aëvéà prayuìkte ||24|| 

çré kåñëa-caraëämbhoja-sevä-nirvåta-cetasäm | 

eñäà mokñäya bhaktänäà na kadäcit spåhä bhavet ||25|| 

yathä tatraiva, çrémad-uddhavoktau (3.4.15) -- 

ko nv éça te päda-saroja-bhäjäà 

sudurlabho 'rtheñu caturñv apéha | 

tathäpi nähaà pravåëomi bhüman 

bhavat-padämbhoja-niñevaëotsukaù ||26|| 

tatraiva, çrékapila-devoktau (3.25.35) – 

naikätmatäà me spåhayanti kecin 

mat-päda-seväbhiratä mad-éhäù | 

ye 'nyonyato bhägavatäù prasajya 

sabhäjayante mama pauruñäëi ||27|| 

tatraiva (3.29.13) -- 

sälokya-särñöi-sämépya- särüpyaikatvam apy uta | 

déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù ||28|| 

caturthe çré-dhruvoktau (4.9.10) -- 

yä nirvåtis tanu-bhåtäà tava päda-padmadhyänäd 

bhavaj-jana-kathä-çravaëena vä syät | 

sä brahmaëi sva-mahimany api nätha mä bhüt 

kià tv antakäsi-lulität patatäà vimänät ||29|| 

tatraiva çrémad-ädiräjoktau (4.20.24) – 

na kämaye nätha tad apy ahaà kvacin 

na yatra yuñmac-caraëämbujäsavaù | 

mahattamäntar-hådayän mukha-cyuto 

vidhatsva karëäyutam eña me varaù ||30|| 

païcame çré-çukoktau (5.14.44) – 

yo dustyajän kñiti-suta-svajanärtha-därän 

prärthyäà çriyaà sura-varaiù sadayävalokäm | 

naicchan nåpas tad-ucitaà mahatäà madhudviösevänurakta-manasäm 

abhavo 'pi phalguù ||31|| 

ñañöhe çré-våtroktau (6.11.25) – 

na näka-påñöhaà na ca pärameñöhyaà 

na särva-bhaumaà na rasädhipatyam | 

na yoga-siddhér apunar-bhavaà vä 

samaïjasa tvä virahayya käìkñe ||32|| 

tatraiva çré-rudroktau (6.17.28) – 

näräyaëa-paräù sarve na kutaçcana bibhyati | 

svargäpavarga-narakeñv api tulyärtha-darçinaù ||33|| 

tatraiva indroktau (6.18.74) – 

ärädhanaà bhagavata éhamänä niräçiñaù | 

ye tu necchanty api paraà te svärtha-kuçaläù småtäù ||34|| 

saptame prahlädoktau (7.6.25) – 

tuñöe ca tatra kim alabhyam ananta ädye 

kià tair guëa-vyatikaräd iha ye sva-siddhäù | 

dharmädayaù kim aguëena ca käìkñitena 

säraà juñäà caraëayor upagäyatäà naù ||35|| 

tatraiva çakroktau (7.8.42) – 

pratyänétäù parama bhavatä träyatä naù sva-bhägä 

daityäkräntaà hådaya-kamalaà tad-gåhaà pratyabodhi |

käla-grastaà kiyad idam aho nätha çuçrüñatäà te 

muktis teñäà na hi bahumatä närasiàhäparaiù kim ||36|| 

añöame çré-gajendroktau (8.3.20) – 

ekäntino yasya na kaïcanärthaà 

väïchanti ye vai bhagavat-prapannäù | 

aty-adbhutaà tac-caritaà sumaìgalaà 

gäyanta änanda-samudra-magnäù ||37|| 

navame çré-vaikuëöhanäthoktau (9.4.67) -- 

mat-sevayä pratétaà te sälokyädi-catuñöayam | 

necchanti sevayä pürëäù kuto 'nyat käla-viplutam ||38|| 

çré-daçame nägapatné-stutau (10.16.37) – 

na näka-påñöhaà na ca särva-bhaumaà 

na pärameñöhyaà na rasädhipatyam | 


väïchanti yat-päda-rajaù-prapannäù ||39|| 

tatraiva çré-veda-stutau (10.87.21) – 

duravagamätma-tattva-nigamäya tavätta-tanoç 

carita-mahämåtäbdhi-parivarta-pariçramaëäù | 

na parilañanti kecid apavargam apéçvara te 

caraëa-saroja-haàsa-kula-saìga-visåñöa-gåhäù ||40|| 

ekädaçe çré-bhagavad-uktau (11.20.34) – 

na kiïcit sädhavo dhérä bhaktä hy ekäntino mama | 

väïchanty api mayä dattaà kaivalyam apunar-bhavam ||41|| 

tathä (11.14.14) – 

na pärameñöhyaà na mahendra-dhiñëyaà 

na särvabhaumaà na rasädhipatyam | 


mayy arpitätmecchati mad vinänyat ||42|| 

dvädaçe çré-rudroktau (12.10.6) – 

naivecchaty äçiñaù kväpi brahmarñir mokñam apy uta | 

bhaktià paräà bhagavati labdhavän puruñe 'vyaye ||43|| 

padma-puräëe ca kärttika-mähätmye (dämodaräñöake) – 

varaà deva mokñaà na mokñävadhià vä 

na cänyaà våëe’haà vareçäd apéha | 

idaà te vapur nätha gopäla-bâlaà 

sadä me manasy avirästäà kim anyaiù ||44|| 

kuverätmajau baddha-mürtyaiva yadvat 

tvayä mocitau bhakti-baddhau kåtau ca | 

tathä prema-bhaktià svakäà me prayaccha 

na mokñe graho me’sti dämodareha ||45|| 

hayaçérñéya-çré-näräyaëa-vyüha-stave ca - 

na dharma kämam arthaà vä mokñaà vä varadeçvara | 

prärthaye tava pädäbje däsyam eväbhikämaye ||46|| 

tatraiva - 

punaù punar varän ditsur viñëur muktià na yäcitaù | 

bhaktir eva våtä yena prahlädaà taà namämy ahaà ||47|| 

yadåcchayä labdham api viñëor däçarathes tu yaù | 

naicchan mokñaà vinä däsyaà tasmai hanumate namaù ||48|| 

ataeva prasiddham çré-hanumad-väkyam -- 

bhava-bandha-cchide tasyai spåhayämi na muktaye | 

bhavän prabhur ahaà däsa iti yatra vilupyate ||49|| 

çré-närada païcarätre ca jitante-stotre -

dharmärtha-käma-mokñeñu necchä mama kadäcana | 

tvat-päda-païkajasyädho jévitaà déyataà mama ||50|| 

mokña-sälokya-särüpyän prärthaye na dharädhara | 

icchämi hi mahäbhäga käruëyaà tava suvrata ||51|| 

ataeva çré-bhägavate ñañöhe (6.14.5) 

muktänäm api siddhänäà näräyaëa-paräyaëaù | 

sudurlabhaù praçäntätmä koöiñv api mahä-mune ||52|| 

prathame ca çré-dharmaräja-mätuù stutau (1.8.20) – 

tathä paramahaàsänäà munénäm amalätmanäm | 

bhakti-yoga-vidhänärthaà kathaà paçyema hi striyaù ||53|| 

tatraiva çré-sütoktau (1.7.10) – 

ätmärämäç ca munayo nirgranthä apy urukrame | 

kurvanty ahaitukéà bhaktim ittham-bhüta-guëo hariù ||54|| 

atra tyäjyatayaivoktä muktiù païca-vidhäpi cet | 

sälokyädis tathäpy atra bhaktyä nätivirudhyate ||55|| 

sukhaiçvaryottarä seyaà prema-sevottarety api | 

sälokyädir dvidhä tatra nädyä sevä-juñaà matä ||56|| 

kintu premaika-mädhurya-juña ekäntino harau | 

naiväìgékurvate jätu muktià païca-vidhäm api ||57|| 

taträpy ekäntinäà çreñthä govinda-håta-mänasäù | 

yeñäà çréça-prasädo'pi mano hartuà na çaknuyät ||58|| 

siddhäntatas tv abhede'pi çréça-kåñëa-svarüpayoù | 

rasenotkåñyate kåñëa-rüpam eñä rasa-sthitiù ||59|| 

çästrataù çrüyate bhaktau nå-mätrasyädhikäritä | 

sarvädhikäritäà mägha-snänasya bruvatä yataù | 

dåñtäntitä vaçiñöhena hari-bhaktir nåpaà prati ||60|| 

yathä pädme - 

sarve 'dhikäriëo hy atra hari-bhaktau yathä nåpa ||61|| 

käçé-khaëòe ca tathä - 

antyajä api tad-räñöre çaìkha-cakräìka-dhäriëaù | 

sampräpya vaiñëavéà dékñäà dékñitä iva sambabhuù ||62|| 

api ca - 

ananuñöhänato doño bhakty-aìgänäà prajäyate | 

na karmaëäm akaraëäd eña bhakty-adhikäriëäm ||63|| 

niñiddhäcärato daivät präyaçcittaà tu nocitam | 

iti vaiñëava-çästräëäà rahasyaà tad-vidäà matam ||64|| 

yathaikädaçe (11.20.26, 11.21.2) -- 

sve sve 'dhikäre yä niñöhä sä guëaù parikértitaù | 

viparyayas tu doñaù syäd ubhayor eña niçcayaù ||65|| 

prathame (1.5.17) -- 

tyaktvä svadharmaà caraëämbujam harer 

bhajann apakvo 'tha patet tato yadi | 

yatra kva väbhadram abhüd amuñya kià 

ko värtha äpto 'bhajatäà sva-dharmataù ||66|| 

ekädaçe (11.11.37)- 

äjïäyaiva guëän doñän mayädiñöän api svakän | 

dharmän santyajya yaù sarvän mäà bhajet sa ca sattamaù ||67|| 

tatraiva (11.5.41) - 

devarñi-bhütäpta-nèëäà pitèëäà 

na kiìkaro näyam åëé ca räjan | 

sarvätmanä yaù çaraëaà çaraëyaà 

gato mukundaà parihåtya kartam ||68|| 

çré-bhagavad-gétäsu (18.66) -

sarva-dharman parityäjya mäm ekaà çaraëaà vraja | 

ahaà tväà sarva-päpebhyo mokñayiñyämi mä sucaù ||69|| 

agastya-saàhitäyäm -- 

yathä vidhi-niñedhau tu muktaà naivopasarpataù | 

tathä na spåçato rämopäsakaà vidhi-pürvakam ||70|| 

ekädaçe eva (11.5.42) - 

svapäda-mulaà bhajataù priyasya 

tyaktäny abhävasya hariù pareçaù | 

vikarma yac cotpatitaà kathaïcid 

dhunoti sarvaà hådi sanniviñöaù ||71|| 

hari-bhakti-viläse 'syä bhakter aìgäni lakñaçaù | 

kintu täni prasiddhäni nirdiçyante yathämati ||72|| 

atra aìga-lakñaëam - 

äçritäväntaräneka-bhedaà kevalam eva vä | 

ekaà karmätra vidvadbhir ekaà bhakty-aìgam ucyate ||73|| 

atha aìgäni - 

guru-pädäçrayas tasmät kåñëa-dékñädi-çikñaëam | 

viçrambheëa guroù sevä sädhu-vartmänuvartanam ||74|| 

sad-dharma-påcchä bhogädi-tyägaù kåñëasya hetave | 

niväso dvärakädau ca gaìgäder api sannidhau ||75|| 

vyävahäreñu sarveñu yävad-arthänuvartitä | 

hari-väsara-sammäno dhätry-açvatthädi-gauravam ||76|| 

eñäm atra daçäìgänäà bhavet prärambha-rupatä ||77|| 

saìga-tyägo vidüreëa bhagavad-vimukhair janaiù | 

çiñyädy-ananubandhitvaà mahärambhädy-anudyamaù ||78|| 

bahu-grantha-kaläbhyäsa-vyäkhyä-väda-vivarjanam ||79|| 

vyävahäre 'py akärpaëyaà çokädy-avaça-vartitä ||80|| 

anya-devän avajïä ca bhütänudvega-däyitä | 

sevä-nämäparädhänäm udbhaväbhäva-käritä ||81|| 

kåñëa-tad-bhakta-vidveña-vinindädy-asahiñëutä | 

vyatirekatayäméñäà daçänäà syäd anuñöhitéù ||82|| 

asyäs tatra praveçäya dväratve 'py aìga-viàçateù | 

trayäà pradhänam evoktaà guru-pädäçrayädikam ||83|| 

dhåtir vaiñëava-cihëänäà harer nämäkñarasya ca | 

nirmälyädeç ca tasyägre täëòavaà daëòavan-natiù ||84|| 

abhyutthänam anuvrajyä gatiù sthäne parikramaù | 

arcanaà paricaryä ca gétaà saìkértanaà japaù ||85|| 

vijïaptiù stava-päöhaç ca svädo naivedya-pädyayoù | 

dhüpa-mälyädi-saurabhyaà çré-mürteù spåñöir ékñaëam ||86|| 

ärätrikotsavädeç ca çravaëaà tat-kåpekñaëam | 

småtir dhyänaà tathä däsyaà sakhyam ätma-nivedanam ||87|| 

nija-priyopaharaëaà tad-arthe 'khila-ceñöitam | 

sarvathä çaraëäpattis tadéyänäà ca sevanam ||88|| 

tadéyäs tulasé-çästra-mathurä-vaiñëavädayaù | 

yathä-vaibhava-sämagré sad-goñöhébhir mahotsavaù ||89|| 

ürjädaro viçeñeëa yäträ janma-dinädiñu | 

çraddhä viçeñataù prétiù çré-mürter aìghri-sevane ||90|| 

çrémad-bhägavatärthänäm äsvädo rasikaiù saha | 

sajätéyäçaye snigdhe sädhau saìgaù svato vare ||91|| 

näma-saìkértanaà çré-mathurä-maëòale sthitiù ||92|| 

aìgänäà païcakasyäsya pürvaà vilikhitasya ca | 

nikhila-çraiñöhya-bodhäya punar apy atra kértanam ||93|| 

iti käya-håñékäntaù-karaëänäm upäsanäù ||94|| 

catuùñañöiù påthak säìghätika-bhedät kramädinäù ||95|| 

athärñänumatenaiñäm udäharaëam éryate ||96|| 

1 - tatra gurupädäçrayo, yathä ekädaçe (11.3.21) - 

tasmäd guruà prapadyeta jijïäsuù çreya uttamam | 

çäbde pare ca niñëätaà brahmaëy upaçamäçrayam ||97||

2 - çré-kåñëa-dékñädi-çikñaëaà, yathä tatraiva (11.3.22) 

tatra bhägavatän dharmän çikñed gurv-ätma-daivataù | 

amäyayänuvåttyä yais tuñyed ätmätma-do hariù ||98|| 

3 - viçrambheëa guroù sevä, yathä tatraiva (11.17.27)- 

äcäryaà mäà vijänéyän nävamanyeta karhicit | 

na martya-buddhyäsüyeta sarva-deva-mayo guruù ||99|| 

4 - sädhu-vartmänuvartanam, yathä skände - 

sa mågyaù çreyasäà hetuù panthäù santäpa-varjitaù | 

anväpta-çramaà pürve yena santaù pratasthire ||100|| 

brahma-yämale ca - 

çruti-småti-puräëädi-païcarätra-vidhià vinä | 

aikäntiké harer bhaktir utpätäyaiva kalpate ||101|| 

bhaktir aikäntiké veyam avicärät pratéyate | 

vastutas tu tathä naiva yad açästréyatekñyate ||102|| 

5 - sad-dharma-påcchä, yathä näradéye -- 

aciräd eva sarvärthaù sidhyaty eñäm abhépsitaù | 

sad-dharmasyävabodhäya yeñäà nirbandhiné matiù ||103|| 

6 - kåñëärthe bhogädi-tyägo, yathä pädme - 

harim uddiçya bhogäni käle tyaktavatas tava | 

viñëu-loka-sthitä sampad-alolä sä pratékñate ||104|| 

7 - dvärakädi-niväso, yathä skände -- 

saàvatsaraà vä ñaëmäsän mäsaà mäsärdham eva vä | 

dvärakä-väsinaù sarve narä näryaç caturbhujäù ||105|| 

ädi-padena puruñottama-väsaç ca, yathä brähme -- 

aho kñetrasya mähätmyaà samantäd daça-yojanam | 

diviñöhä yatra paçyanti sarvän eva caturbhujän ||106|| 

gaìgädi-väso, yathä prathame (1.19.6) -- 

yä vai lasac-chré-tulasé-vimiçrakåñëäìghri-reëv-abhyadhikämbu-netré 

| 

punäti seçän ubhayatra lokän 

kas täà na seveta mariñyamäëaù ||107|| 

8 – yävad-arthänuvartitä, yathä näradéye -- 

yävatä syät sva-nirvähaù svékuryät tävad artha-vit | 

ädhikye nyünatäyäà ca cyavate paramärthataù ||108|| 

9 - hari-väsara-sammäno, yathä brahma-vaivarte - 

sarva-päpa-praçamanaà puëyam ätyantikaà tathä | 

govinda-smäraëaà nèëäm ekadaçyäm upoñaëam ||109|| 

10 – dhätry-açvatthädi-gauravam, yathä skände - 

açvattha-tulasé-dhätré-go-bhümisura-vaiñëaväù | 

püjitäù praëatäù dhyätäù kñapayanti nèëäm agham ||110|| 

11 - atha çré-kåñëa-vimukha-jana-saàtyägo, yathä kätyäyana-saàhitäyäm - 

varaà huta-vaha-jvälä-païjaräntar-vyavasthitiù | 

na çauri-cintä-vimukha-jana-saàväsa-vaiçasam ||111|| 

viñëu-rahasye ca - 

äliìganaà varaà manye vyäla-vyäghra-jalaukasäm | 

na saìgaù çalya-yuktänäà nänä-devaika-sevinäm ||112|| 

12 - 13 - 14 - çiñyänanubanddhitvädi-trayaà, yathä saptame (7.13.8) - 

na çiñyän anubadhnéta granthän naiväbhyased bahün | 

na vyäkhyäm upayuïjéta närambhän ärabhet kvacit ||113||

15 - vyävahäre 'py akärpaëyaà, yathä pädme -- 

alabdhe vä vinañöe vä bhakñyäcchädana-sädhane | 

aviklava-matir bhütvä harim eva dhiyä smaret ||114|| 

16 – çokädy-avaça-vartitä, yathä tatraiva -- 

çokämarñädibhir bhävair äkräntaà yasya mänasam | 

kathaà tatra mukundasya sphürti-sambhävanä bhavet ||115||| 

17- anya-devänajïä, yathä tatraiva -- 

harir eva sadärädhyaù sarva-deveçvareçvaraù | 

itare brahma-rudrädyä nävajïeyäù kadäcana ||116|| 

18- bhütänudvega-däyitä, yathä mahäbhärate -- 

piteva putraà karuëo nodvejayati yo janam | 

viçuddhasya håñékeças türëaà tasya prasédati ||117|| 

19 - sevä-nämäparädhänäà varjanaà, yathä värähe -- 

mamärcanäparädhä ye kértyante vasudhe mayä | 

vaiñëavena sadä te tu varjanéyäù prayatnataù ||118|| 

pädme ca -- 

sarväparädha-kåd api mucyate hari-saàçrayaù | 

harer apy aparädhän yaù kuryäd dvipadapäàçulaù ||119|| 

nämäçrayaù kadäcit syät taraty eva sa nämataù | 

nämno hi sarva-suhådo hy aparädhät pataty adhaù ||120|| 

20- tan-nindädy asahiñëutä, yathä çré-daçame (10.74.40) – 

nindäà bhagavataù çrëvaàs tat-parasya janasya vä | 

tato näpaiti yaù so 'pi yäty adhaù sukåtäc cyutaù ||121|| 

21 - atha vaiñëava-cihëa-dhåtiù, yathä pädme -- 

ye kaëöha-lagna-tulasé-nalinäkñä-mälä 

ye bähu-müla-paricihëita-çaìkha-cakräù | 

ye vä laläöa-phalake lasad-ürdhva-puëòräs 

te vaiñëavä bhuvanam äçu pavitrayanti ||122|| 

22 - nämäkñara-dhåtiù, yathä skände -- 

hari-nämäkñara-yutaà bhäle gopé-måòaìkitam | 

tulasé-mälikoraskaà spåçeyur na yamodbhaöäù ||123|| 

pädme ca -- 

kåñëa-nämäkñarair gätram aìkayec candanädinä | 

sa loka-pävano bhutvä tasya lokam aväpnuyät ||124|| 

23 - nirmälya-dhåtiù, yathä ekädaçe (11.6.46)-- 

tvayopayukta-srag-gandha-väso'laìkära-carcitäù | 

ucchiñöa-bhojino däsäs tava mäyäà jayemahi ||125|| 

skände ca -- 

kåñëottérëaà tu nirmälyaà yasyäìgaà spåçate mune | 

sarva-rogais tathä päpair mukto bhavati närada ||126|| 

24 - agre täëòavaà, yathä dvärakä-mähätmye -- 

yo nåtyati prahåñöätmä bhävair bahuñu bhaktitaù | 

sa nirdahati päpäni manvantara-çateñv api ||127|| 

tathä çré-näradoktau ca -- 

nåtyatäà çré-pater agre tälikä-vädanair bhåçam | 

uòòéyante çaréra-sthäù sarve pätaka-pakñiëaù || 128 || 

25 – daëòavan-natiù, yathä näradéye -- 

eko 'pi kåñëäya kåtaù praëämo 

daçäçvamedhävabhåthair na tulyaù | 

daçäçvamedhé punar eti janma 

kåñëa-praëämé na punar-bhaväya ||129||

26 - abhyütthänaà, yathä brahmäëòe -- 

yän ärüòhaà puraù prekñya samäyäntaà janärdanam | 

abhyutthänaà naraù kurvan pätayet sarva-kilbiñam || 130 || 

27 - anuvrajyä, yathä bhaviñyottare -- 

rathena saha gacchanti pärçvataù påñöhato 'grataù | 

viñëunaiva samäù sarve bhavanti çvapadädayaù || 131 || 

28 - sthäne gatiù 

sthänaà térthaà gåhaà cäsya tatra térthe gatir yathä || 132 || 

puräëäntare -- 

saàsära-maru-käntära-nistära-karaëa-kñamau | 

släghyau täv eva caraëau yau hares tértha-gäminau || 133 || 

älaye ca, yathä hari-bhakti-sudhodaye -- 

pravéçann älayaà viñëor darçanärthaà subhaktimän | 

na bhüyaù praviçen mätuù kukñi-kärägåhaà sudhéù || 134 || 

29 - parikramo, yathä tatraiva -- 

viñëuà pradakñiné-kurvan yas taträvartate punaù | 

tad evävartanaà tasya punar nävartate bhave || 135 || 

skände ca caturmäsya-mähätmye -- 

catur-väraà bhramébhis tu jagat sarvaà caräcaram | 

kräntaà bhavati viprägrya tat-tértha-gamanädikam || 136 || 

30 - atha arcanam -- 

çuddhi-nyäsädi-pürväìga-karma-nirväha-pürvakam | 

arcanam tüpacäräëäà syän mantreëopapädanam || 137 || 

tad, yathä daçame -- (10.81.19) 

svargäpavargayoù puàsäà rasäyäà bhuvi sampadäm | 

sarväsäm api siddhénäà mülaà täc-caraëärcanaà || 138 || 

viñëurahasye ca -- 

çré-viñëor arcanaà ye tu prakurvanti narä bhuvi | 

te yänti çäçvataà viñëor änandaà paramaà padam || 139 || 

31 - paricaryä -- 

paricaryä tu sevopakaraëädi-pariñkriyä | 

tathä prakérëaka-cchatra-väditrädyair upäsanä || 140 || 

yathä näradéye -- 

muhürtaà vä muhürtärdhaà yas tiñöhed dhari-mandire | 

sa yäti paramaà sthänaà kim u çuçrüñaëe ratäù || 141 || 

yathä caturthe (4.21.31) -- 

yat-päda-seväbhirucis tapasvinäm 

açeña-janmopacitaà malaà dhiyaù | 

sadyaù kñiëoty anvaham edhaté saté 

yathä padäìguñöha-viniùsåtä sarit || 142 || 

aìgäni vividhäny eva syuù püjä-paricaryayoù | 

na täni likhitäny atra grantha-bähulya-bhétitaù || 143 || 

32 - atha gétaà, yathä laiìge -- 

brähmaëo väsudeväkhyaà gäyamäno 'niçaà param | 

hareù sälokyam äpnoti rudra-gänädhikaà bhavet || 144 || 

33 - atha saàkértanam -- 

näma-lélä-guëadénäm uccair-bhäñä tu kértanam || 145 || 

tatra näma-kértanam, yathä viñëu-dharme --

kåñëeti maìgalaà näma yasya väci pravartate | 

bhasmébhavanti räjendra mahä-pätaka-koöayaù || 146 || 

lélä-kértanam, yathä saptame (7.9.18) -- 

so 'haà priyasya suhådaù paradevatäyä 

lélä-kathäs tava nåsiàha viriïca-gétäù | 

aïjas titarmy anugåëan guëa-vipramukto 

durgäëi te pada-yugälaya-haàsa-saìgaù || 147 || 

guëa-kértanam, yathä prathame (1.5.22) -- 

idaà hi puàsas tapasaù çrutasya vä 

sviñöasya süktasya ca buddhi-dattayoù | 

avicyuto 'rthaù kavibhir nirüpito 

yad uttamaùçloka-guëänuvarëanam || 148 || 

34 - atha japaù 

mantrasya sulaghüccäro japa ity abhidhéyate || 149 || 

yathä pädme -- 

kåñëäya nama ity eña mantraù sarvärtha-sädhakaù | 

bhaktänäà japatäà bhüpa svarga-mokña-phala-pradaù || 150 || 

35 - atha vijïaptiù, yathä skände -- 

harim uddiçya yat kiïcit kåtaà vijïäpanaà girä | 

mokña-dvärärgalän mokñas tenaiva vihitas tava || 151 || 

samprärthanätmikä dainya-bodhikä lälasämayé | 

ity ädir vividhä dhéraiù kåñëe vijïaptir éritä || 152 || 

tatra samprärthanätmikä, yathä pädme -- 

yuvaténäà yathä yüni yünäà ca yuvatau yathä | 

mano 'bhiramate tadvan mano 'bhiramatäà tvayi || 153 || 

dainya-bodhikä, yathä tatraiva -- 

mat-tulyo nästi päpätmä näparädhé ca kaçcana | 

parihäre 'pi lajjä me kià brüve puruñottama || 154 || 

lälasämayé, yathä çré-närada-païcarätre -- 

kadä gambhérayä väcä çriyä yukto jagat-pate | 

cämara-vyagra-hastaà mäm evaà kurv iti vakñyasi || 155 || 

yathä vä -- 

kadähaà yamunä-tére nämäni tava kértayan | 

udbäñpaù puëòarékäkña racayiñyämi täëòavam || 156 || 

36 - atha stava-päöhaù -- 

proktä manéñibhir gétä-stava-räjädayaù staväù || 157 || 

yathä skände -- 

çré-kåñëa-stava-ratnaughair yeñäà jihvä tv alaìkåtä | 

namasyä muni-siddhänäà vandanéyä divaukasäm || 158 || 

närasiàhe ca -- 

stotraiù stavaç ca devägre yaù stauti madhusüdanam | 

sarva-päpa-vinirmukto viñëu-lokam aväpnuyät || 159 || 

37 - atha naivedyäsvädo, yathä pädme -- 

naivedyam annaà tulasé-vimiçraà 

véçeñataù päda-jalena siktam | 

yo 'çnäti nityaà purato muräreù 

präpëoti yajïäyuta-koöi-puëyam || 160 || 

38 - atha pädyäsvädo, yathä tatraiva -- 

na dänaà na havir yeñäà svädhyäyo na surärcanam | 

te’pi pädodakaà pétvä prayänti paramäà gatim || 161 ||

39 - atha dhüpa-saurabhyam, yathä hari-bhakti-sudhodaye -- 

äghräëaà yad dharer datta-dhüpocchiñöasya sarvataù | 

tad-bhava-vyäla-dañöänäà nasyaà karma viñäpaham || 162 || 

atha mälya-saurabhyaà, yathä tantre -- 

praviñöe näsikä-randhre harer nirmälya-saurabhe | 

sadyo vilayam äyäti päpa-païjara-bandhanam || 163 || 

agastya-saàhitäyäà ca -- 

äghräëaà gandha-puñpäder arcitasya tapodhana | 

viçuddhiù syäd anantasya ghräëasyehäbhidhéyate || 164 || 

40 - atha çré-mürteù sparçanaà, yathä viñëu-dharmottare -- 

spåsövä viñëor adhiñöhänaà pavitraù çraddhayänvitaù | 

päpa-bandhair vinirmuktaù sarvän kämän aväpnuyät || 165 || 

41 - atha çré-mürter darçanam, yathä värähe -- 

våndävane tu govindaà ye paçyanti vasundhare | 

na te yama-puraà yänti yänti puëya-kåtäà gatim || 166 || 

42 - ärätrika-darçanaà, yathä skände -- 

koöayo brahma-hatyänäm agamyägama-koöayaù | 

dahaty äloka-mätreëa viñëoù särätrikaà mukham || 167 || 

utsava-darçanaà, yathä bhaviñyottare -- 

ratha-sthaà ye nirékñante kautikenäpi keçavam | 

devatänäà gaëäù sarve bhavanti çvapacädayaù || 168 || 

ädi-çabdena püjä-darçanaà, yathägneye -- 

püjitaà püjyamänaà vä yaù paçyed bhaktito harim ||169|| 

43 - atha çravaëam 

çravaëaà näma-carita-guëädénäà çrutir bhavet || 170 || 

tatra näma-çravaëaà, yathä gäruòe -- 

saàsära-sarpa-dañöa-nañöa-ceñöaika-bheñajam | 

kåñëeti vaiñëavaà mantraà çrutvä mukto bhaven naraù || 171 || 

caritra-çravaëaà, yathä caturthe -- (4.29.41) 

tasmin mahan-mukharitä madhubhic-caritrapéyüña-çeña-saritaù 

paritaù sravanti | 

tä ye pibanty avitåño nåpa gäòha-karëais 

tän na spåçanty açana-tåò-bhaya-çoka-mohäù || 172 || 

guëa-çravaëaà, yathä dvädaçe (12.3.15) -- 

yas tüttamaùçloka-guëänuvädaù 

saìgéyate 'bhékñëam amaìgala-ghnaù | 

tam eva nityaà çåëuyäd abhékñëaà 

kåñëe 'maläà bhaktim abhépsamänaù || 173 || 

atha tat-kåpekñaëaà, yathä daçame (10.14.8) -- 

tat te 'nukampäà su-samékñamäëo 

bhuïjäna evätma-kåtaà vipäkam | 

håd-väg-vapurbhir vidadhan namas te 

jéveta yo mukti-pade sa däya-bhäk || 174 || 

atha småtiù -- 

yathä kathaà cin-manasä sambandhaù småtir ucyate || 175 || 

yathä viñëu-puräëe (5.17.17) -- 

småte sakala-kalyäëa-bhäjanaà yatra jäyate | 

puruñaà tam ajaà nityaà vrajämi çaraëaà harim || 176 || 

yathä ca pädme --

prayäëe cäprayäëe ca yan-näma smaratäà nèëäm | 

sadyo naçyati päpaugho namas tasmai cid-ätmane || 177 || 

atha dhyänam -- 

dhyänam rupa-guëa-kréòä-sevädeù suñöhu cintanam || 178 || 

tatra rüpa-dhyänaà, yathä närasiàhe -- 

bhagavac-caraëa-dvandva-dhyänaà nirdvandvam éritam | 

päpino 'pi prasaìgena vihitaà suhitaà param || 179 || 

guëa-dhyänaà, yathä viñëudharme -- 

ye kurvanti sadä bhaktyä guëänusmaraëaà hareù | 

prakñéëa-kaluñaughäs te praviçanti hareù padam || 180 || 

krédä-dhyänaà, yathä padme -- 

sarva-mädhurya-säräëi sarvädbhutamayäni ca | 

dhyäyan hareç cariträëi lalitäni vimucyate || 181 || 

sevä-dhyänaà, yathä puräëäntare -- 

mänasenopacärena paricarya harià sadä | 

pare väì-manasä 'gamyaà taà säkñät pratipedire || 182 || 

atha däsyam -- 

däsyaà karmärpaëaà tasya kaiìkaryam api sarvathä || 183 || 

tatra ädyaà yathä skände -- 

tasmin samarpitaà karma sväbhävikam apéçvare | 

bhaved bhägavato dharmas tat-karma kimutärpitam || 184 || 

karma sväbhävikaà bhadraà japa-dhyänärcanädi ca | 

itédaà dvividhaà kåñëe vaiñëavair däsyam arpitam || 185 || 

mådu-çraddhasya kathitä svalpä karmädhikäritä | 

tad-arpitaà harau däsyam iti kaiçcid udéryate || 186 || 

dvitiyaà, yathä näradéye -- 

éhä yasya harer däsye karmaëä manasä girä | 

nikhiläsv apy avasthäsu jévan-muktaù sa ucyate || 187 || 

atha sakhyam -- 

viçväso mitra-våttiç ca sakhyaà dvividham éritam || 188 || 

tatra ädyaà, yathä mahäbhärate -- 

pratijïe tava govinda na me bhaktaù praëaçyati | 

iti saàsmåtya saàsmåtya präëän saàdhärayämy aham || 189 || 

tathä ekädaçe (11.2.53) ca -- 

tri-bhuvana-vibhava-hetave 'py akuëöhasmåtir 

ajitätma-surädibhir vimågyät | 

na calati bhagavat-padäravindäl 

lava-nimiñärdham api yaù sa vaiñëavägryaù ||190|| 

çraddhä-mätrasya tad-bhaktäv adhikäritva-hetutä | 

aìgatvam asya viçväsa-viçeñasya tu keçave || 191 || 

dvitéyaà, yathä agastya-saàhitäyäm -- 

paricaryä paräù kecit präsädeñu ca çerate | 

manuñyam iva taà drañöuà vyävahartuà ca bandhuvat || 192 || 

atha ätma-nivedanaà, yathä ekädaçe (11.29.34) -- 

martyo yadä tyakta-samasta-karmä 

niveditätmä vicikérñito me | 

tadämåtatvaà pratipadyamäno 

mayätma-bhuüyäyä ca kalpate vai || 194 || 

artho dvidhätma-çabdasya paëòitair upapäyate |

dehy-ahantäspadaà kaiçcid dehaù kaiçcin mamatva-bhäk || 195 || 

tatra dehé, yathä yämunäcärya-stotre (49) -- 

vapurädiñu yo’pi ko'pi vä 

guëato 'säni yathä tathä-vidhaù | 

tad ayaà tava päda-padmayor 

aham adyaiva mayä samarpitaù || 196 || 

deho, yathä bhakti-viveke -- 

cintäà kuryän na rakñäyai vikrétasya yathä paçoù | 

tathärpayan harau dehaà viramed asya rakñanät || 197 || 

duñkaratvena virale dve sakhyätma-nivedane | 

keñäàcid eva dhéräëäà labhate sädhanärhatäm || 198 || 

atha nija-priyopaharaëaà, yathä ekädaçe (11.11.41) -- 

yad yad iñöatamaà loke yac cäti-priyam ätmanaù | 

tat tan nivedayen mahyaà tad änantyäya kalpate || 199 || 

atha tad-arthe 'khila-ceñöitaà, yathä païcarätre -- 

laukiké vaidiké väpi yä kriyä kriyate mune | 

hari-sevänukülaiva sä käryä bhaktim icchatä || 200 || 

atha çaraëäpattiù, yathä hari-bhakti-viläse (11.677) -- 

taväsméti vadan väcä tathaiva manasä vidan | 

tat-sthänam äçritas tanvä modate çaraëägataù || 201 || 

çré-närasiàhe ca -- 

tväà prapanno 'smi çaraëaà deva-deva janärdana | 

iti yaù çaraëaà präptas taà kleçäd uddharämy aham || 202 || 

53 -- atha tadéyänäà sevanam | tuläsyaù, yathä skände -- 

yä dåñöä nikhilägha-saìga-çamané spåñöä vapuù-pävané 

rogäëäm abhivanditä nirasané siktäntaka-träsiné | 

pratyäsatti-vidhäyiné bhagavataù kåñëasya saàropitä 

nyastä tac-caraëe vimukti-phaladä tasyai tulasyai namaù || 203 || 

tathä ca tatraiva -- 

dåñtä spåñöä tathä dhyätä kértitä namitä stutä | 

ropitä sevitä nityaà püjitä tulasé çubhä || 204 || 

navadhä tulaséà devéà ye bhajanti dine dine | 

yuga-koöi-sahasräëi te vasanti harer gåhe || 205 || 

54 -- atha çästrasya, 

çästram atra samäkhyätaà yad bhakti-pratipädakam || 206 || 


vaiñëaväni tu çästräëé ye çåëvanti paöhanti ca | 

dhanyäs te mänavä loke tesäà kåñëaù prasédati || 207 || 

vaiñëaväni tu çästräëé ye ‘rcayanti gåhe naräù | 

sarva-päpa-vinirmuktä bhavanti sura-vanditäù || 208 || 

tiñöhate vaiñëavaà çästraà likhitaà yasya mandire | 

tatra näräyaëo devaù svayaà vasati närada || 209 || 

tathä çré-bhägavate dvädaçe (12.13.15) ca -- 

sarva-vedänta-säraà hi çré-bhägavatam iñyate | 

tad-rasämåta-tåptasya nänyatra syäd ratiù kvacit || 210 || 

55 -- atha mathuräyäù, yathä ädi-värähe 

mathuräà ca parityajya yo 'nyatra kurute ratim | 

müòho bhramati saàsäre mohitä mama mäyayä || 211 || 

brahmäëòe ca -- 

trailokya-varti-térthänäà sevanäd durlabhä hi yä | 

paränanda-mayé siddhir mathurä-sparña-mätrataù || 212 ||

çrutä småtä kértitä ca väïchitä prekñitä gatä | 

spåñöä çritä sevitä ca mathuräbhéñöadä nåëäm | 

iti khyätaà puräëeñu na vistära-bhiyocyate || 213 || 

56 --atha vaiñëavänäà sevanaà, yathä pädme (6.253.176) -- 

ärädhanänäà sarveñäà viñëor ärädhanaà param | 

tasmät parataraà devi tadéyänäà samarcanam || 214 || 

tåtéye (3.7.19) ca -- 

yat-sevayä bhagavataù küöa-sthasya madhu-dviñaù | 

rati-räso bhavet tévraù pädayor vyasanärdanaù || 215 || 

skände ca -- 

çaìkha-cakräìkita-tanuù çirasä maïjaré-dharaù | 

gopé-candana-liptäìgo dåñtaç cet tad-aghaà kutaù || 216 || 

prathame (1.19.33) ca -- 

yeñäà saàsmaraëät puàsäà sadyaù çuddhyanti vai gåhäù | 

kià punar darçana-sparça-päda-çaucäsanädibhiù || 217 || 

ädé-puräëe -- 

ye me bhakta-janäù pärtha na me bhaktäç ca te janäù | 

mad-bhaktänäà ca ye bhaktäs te me bhaktatamä matäù || 218 || 

yävanti bhagavad-bhakter aìgäni kathitänéha | 

präyas tävanti tad-bhakta-bhakter api budhä viduù || 219 || 

57 - atha yathä-vaibhava-mahotsavo, yathä pädme -- 

yaù karoti mahépäla harer gehe mahotsavam | 

tasyäpi bhavati nityaà hari-loke mahotsava || 220 || 

58 - atha ürjädaro, yathä pädme -- 

yathä dämodaro bhakta-vatsalo vidito janaiù | 

tasyäyaà tädåço mäsaù svalpam apy uru-kärakaù || 221 || 

taträpi mathuräyäà viçeño, yathä tatraiva -- 

bhuktià muktià harir dadyäd arcito 'nyatra sevinäm | 

bhaktià tu na dadäty eva yato vaçyakaré hareù || 222 || 

sä tv aïjasä harer bhaktir labhyate kärttike naraiù | 

mathuräyäà sakåd api çré-dämodara-sevanät || 223 || 

59 -- atha çré-janma-dina-yäträ, yathä bhaviñyottare -- 

yasmin dine prasüteyaà devaké tväà janärdana | 

tad-dinaà brühi vaikuëöha kurmas te tatra cotsavam | 

tena samyak-prapannänäà prasädaà kuru keçavaù || 224 || 

60 -- atha çré-mürter-anghri-sevane prétiù, yathä ädi-puräëe -- 

mama näma-sadägrähé mama sevä-priyaù sadä | 

bhaktis tasmai pradätavyä na tu muktiù kadäcana || 225 || 

61 -- atha çré-bhägavatärthäsvädo, yathä prathame (1.1.3) -- 

nigama-kalpa-taror-galitaà phalaà 

çuka-mukhäd amåta-drava-saàyutam | 

pibata bhägavataà rasam älayaà 

muhur aho rasikä bhuvi bhävukäù || 226 || 

tathä dvitéye (2.1.9) ca -- 

pariniñöhito 'pi nairguëye uttamaùçloka-lélayä | 

gåhita-cetä räjarñe äkhyänaà yad adhétavän || 227 || 

62 --atha sa-jätéyäçaya-snigdha-çré-bhagavad-bhakta-saìgo, yathä prathame (1.18.13) -- 

tulayäma lavenäpi na svargaà näpunar-bhavam | 

bhagavat-saìgi-saìgasya martyänäà kimutäçiñaù || 228 ||

hari-bhakti-sudhodaye ca -- 

yasya yat-saìgatiù puàso maëivat syät sa tad-guëaù | 

sva-külarddhyai tato dhémän sva-yüthyän eva saàçrayet || 229 || 

63 -- atha çré-näma saàkértanaà, yathä dvitéye (2.1.11) 

etan nirvidyamänänäm icchatäm akuto-bhayam | 

yoginäà nåpa nirëétaà harer nämänukértanaà || 230 || 

ädi-puräëe ca -- 

gétvä ca mama nämäni vicaren mama sannidhau | 

iti bravémi te satyaà kréto 'haà tasya cärjuna || 231 || 

pädme ca -- 

yena janma-sahasräëi väsudevo niñevitaù | 

tan-mukhe hari-nämäni sadä tiñöhanti bhärata || 232 || 

yatas tatraiva ca -- 

näma cintämaëiù kåñëaç caitanya-rasa-vigrahaù | 

pürëaù çuddho nitya-mukto 'bhinnatvän näma-näminoù || 233 || 

ataù çré-kåñëa-nämädi na bhaved grähyaà indriyaiù | 

sevonmukhe hi jihvädau svayam eva sphuraty adaù || 234 || 

64 - atha çré-mathurä-maëòale sthitiù, yathä pädme -- 

anyeñu puëya-tértheñu muktir eva mahä-phalam | 

muktaiù prärthyä harer bhaktir mathuräyäà tu labhyate || 235 || 

tri-vargadä käminäà yä mumukñüëäà ca mokñadä | 

bhaktécchor bhaktidä kas täà mathuräà näçrayed budhaù || 236 || 

aho madhu-puré dhanyä vaikuëöhäc ca garéyasé | 

dinam ekaà niväsena harau bhaktiù prajäyate || 237 || 

durühädbhuta-vérye 'smin çraddhä düre 'stu païcake | 

yatra svalpo 'pi sambandhaù sad-dhiyäà bhäva-janmane || 238 || 

tatra çré-murtiù yathä -- 

smeräà bhaìgé-traya-paricitäà säci-vistérëa-dåñöià 

vaàçé-nyastädhara-kiçalayäm ujjvaläà candrakeëa | 

govindäkhyäà hari-tanum itaù keçi-téthopankaëöhe 

mä prekñiñöhäs tava yadi sakhe bandhu-sange 'sti raìgaù || 239 || 

çré-bhägavataà yathä -- 

çaìke nétäù sapadi daçama-skandha-padyävalénäà 

varëäù karëädhvani pathi katämänupurvyäd bhavadbhiù | 

haàho dimbhäù parama-çubhadän hanta dharmärtha-kämän 

yad garhantaù sukhamayam amé mokñam apy äkñipanti || 240 || 

kåñëa-bhakto yathä -- 

dåg-ambhobhir dhautaù pulaka-patalé maëòita-tanuù 

skhalann antaù-phullo dadhad atipåthuà vepathum api | 

dåçoù kakñäà yävan mama sa puruñaù ko 'py upayayau 

na jäte kià tävan matir iha gåhe näbhiramate || 241 || 

näma yathä -- 

yadavadhi mama çétä vaiëikenänugétä 

çruti-patham agha-çatror nämä-gäthä prayätä | 

anavakalita-pürväà hanta käm apy avasthäà 

tadavadhi dadhad-antar-mänasaà çämyatéva || 242 || 

çré mathurä-maëòalaà yathä 

taöa-bhuvi kåta-käntiù çyämalä yäs taöinyäù 

sphuöita-nava-kadambälambi-küjad-dvirephä | 

niravadhi-madhurimëä maëòiteyaà kathaà me 

manasi kam api bhävaà känana-çrés tanoti || 243 || 

alaukika-padärthänäm acintyä çaktir édåçé |

hävaà tad-viñayaà cäpi yä sahaiva prakäçayet || 244 || 

keñäàcit kvacid aìgänäà yat kñudraà çrüyate phalaà | 

bahir-mukha-pravåttyaitat kintu mukhyaà phalaà ratiù || 245 || 

saàmataà bhakti-vijïänäà bhakty-aìgatvaà na karmaëäm || 246 || 

yatha caikädaçe (11.20.9) 

tävat karmäëi kurvéta na nirvidyeta yävatä | 

mat-kathä-çravaëädau vä çraddhä yävan na jäyate || 247 || 

jïäna-vairägyayor-bhakti-praveçäyopayogitä | 

éñat prathamam eveti näìgatvam ucitaà tayoù || 248 || 

yad ubhe citta-käöhinya-hetü präyaù satäà mate | 

sukumära-svabhäveyaà bhaktis tad-hetur éritä || 249 || 

yathä tatraiva (11.20.31) -- 

tasmän mad-bhakti-yuktasya yogino vai mad-ätmanaù | 

na jïänaà na ca vairägyaà präyaù çreyo bhaved iha || 250 || 

kintu jïäna-virakty-ädi-sädhyaà bhaktyaiva sidhyati || 251 || 

yathä tatraiva (11.20.32-33) -- 

yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägya taç ca yat | 

yogena däna dharmeëa çreyobhir itarair api || 252 || 

sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate 'njasä | 

svargäpavargaà mad-dhäma kathaïcid yadi väïchati || 253 || 

rucim udvahatas tatra janasya bhajane hareù | 

viñayeñu gariñöho 'pi rägaù präyo viléyate || 254 || 

anäsaktasya viñayän yathärham upayuïjataù | 

nirbandhaù kåñëa-sambandhe yuktaà vairägyam ucyate || 255 || 

präpaïcikatayä buddhyä hari-sambandhi-vastunaù | 

mumukñubhiù parityägo vairägyaà phalgu kathyate || 256 || 

proktena lakñaëenaiva bhaktir adhikåtasya ca | 

aìgatve suniraste 'pi nityädy-akhila-karmaëäà || 257 || 

jnänasyädhyätmikasyäpi vairagyasya ca phalgunaù | 

spañöatärthaà punar api tad evedaà niräkåtaà || 258 || 

dhana-çiñyädibhir dvärair yä bhaktir upapädyate | 

vidüratväd uttamatä-hänyä tasyäç ca näìgatä || 259 || 

viçeñaëatvam evaiñäà saàçrayanty adhikäriëäm | 

vivekädény ato 'méñäm api näìgatvam ucyate || 260 || 

kåñëonmukhaà svayaà yänti yamäù çaucädayas tathä | 

ity eñäà ca na yuktä syäd bhakty-aìgäntara-pätitä || 261 || 


ete na hy adbhutä vyädha tavähiàsädayo guëäù | 

hari-bhaktau pravåttä ye na te syuù para-täpinaù || 262 || 

tatraiva -- 

antaù-çuddhir bahiù-çuddhis tapaù-çänty-adayas tathä | 

amé guëäù prapadyante hari-seväbhikäminäm || 263 || 

sä bhaktir eka-mukhyäëgäçritänaikäìgi kätha vä | 

svaväsanänusäreëa niñöhätaù siddhi-kåd bhavet || 264 || 

tatra ekäìgä, yathä granthäntare1 -- 

çré viñëoù çravaëe parékñid abhavad vaiyäsakiù kértane 

prahlädaù smaraëe tad-aìghri-bhajane lakñméù påthuù püjane | 

akrüras tv abhivandane kapi-patir däsye 'tha sakhye 'rjunaù 

sarvasvätma-nivedane balir abhüt kåñëäptir eñäà parä || 265 || 

anekäìgä, yathä navame (9.4.18-20) -- 

sa vai manaù kåñëa-padäravindayor vacäàsi vaikuëöha-guëänuvarëane | 

karau harer mandira-märjanädiñu çrutià cakäräcyuta-sat-kathodaye || 266 || 

mukunda-liìgälaya-darçane dåçau tad-bhåtya-gätra-sparçe 'ìga-saìgamaà | 

ghräëaà ca tat-päda-saroja-saurabhe çrémat-tulasyä rasanäà tad-arpite || 267 ||

pädau hareù kñetra-padänusarpaëe çiro håñékeça-padäbhivandane | 

kämaà ca däsye na tu käma-kämyayä yathottamaùçloka-janäçraya ratiù || 268 || 

çästroktayä prabalayä tat-tan-maryäda yänvitä | 

vaidhi bhaktir iyaà kaiçcan maryädä-märga ucyate || 269 || 

atha rägänugä – 

viräjantém abhivyaktäà vraja-väsé janädiñu | 

rägätmikäm anusåtä yä sä rägänugocyate || 270 || 

rägänugä-vivekärtham ädau rägätmikocyate || 271 || 

iñöe svärasiké rägaù paramäviñöatä bhavet | 

tan-mayé yä bhaved bhaktiù sätra rägätmikoditä || 272 || 

sä kämarüpä sambandha-rüpä ceti bhaved dvidhä || 273 || 

tathä hi saptame (7.1.29-30) -- 

kämäd dveñäd bhayät snehäd yathä bhaktyeçvare manaù | 

äveçya tad aghaà hitvä bahavas tad-gatià gatäù || 274 || 

gopyaù kämäd bhayät kaàso dveñäc caidyädayo nåpäù | 

sambandhäd våñëayaù snehäd yüyaà bhaktyä vayaà vibho || 275 || iti || 

änukülya-viparyäsäd bhéti-dveñau parähatau | 

snehasya sakhya-väcitväd vaidha-bhakty-anuvartitä || 276 || 

kià vä premäbhidhäyitvän nopayogo’tra sädhane | 

bhaktyä vayam iti vyaktaà vaidhé bhaktir udéritä || 277 || 

yad-aréëäà priyäëäà ca präpyam ekam ivoditam | 

tad brahma-kåñëayor aikyät kiraëärkopamä-juñoù || 278 || 

brahmaëy eva layaà yänti präyeëa ripavo hareù | 

kecit präpyäpi särüpyäbhäsaà majjanti tat-sukhe || 279 || 

tathä ca brahmäëòa puräëe – 

siddha-lokas tu tamasaù päre yatra vasanti hi | 

siddhä brahma-sukhe magnä daityäç ca hariëa hatäù || 280 || 

räga-bandhena kenäpi taà bhajanto vrajanty amé | 

aìghri-padma-sudhäù prema-rüpäs tasya priyä janäù || 281 || 

tathä hi çré-daçame (10.87.23) – 

nibhåta-marun-mano’kña-dåòha-yoga-yujo hådi yan 

munaya upäsate tad-arayo’pi yayuù smaraëät | 

striya uragendra-bhoga-bhuja-daëòa-viñakta-dhiyo 

vayam api te samäù sama-dåço’ìghri-saroja-sudhäù || 282 || 

tatra kämarüpä – 

sä kämarüpä sambhoga-tåñëäà yä nayati svatäm | 

yad asyäà kåñëa-saukhyärtham eva kevalam udyamaù || 283 || 

iyaà tu vraja-devéñu suprasiddhä viräjate | 

äsäà prema-viçeño’yaà präptaù käm api mädhuréà | 

tat-tat-kréòä-nidänatvät käma ity ucyate budhaiù || 284 || 

tathä ca tantre – 

premaiva gopa-rämäëäà käma ity agamat prathäm || 285 || 

ity uddhavädayo’py etaà väïchati bhagavat-priyäù || 286 || 

käma-präyä ratiù kintu kubjäyäm eva sammatä || 287 || 

tatra sambandha-rüpä – 

sambandha-rüpä govinde pitåtvädy-äbhimänitä | 

atropalakñaëatayä våñëénäà vallavä matäù | 

yadaiçya-jïäna-çünyatväd eñäà räge pradhänatä || 288 || 

käma-sambandha-rüpe te prema-mätra-svarüpake | 

nitya-siddhäçrayatayä nätra samyag vicärite || 289 || 

rägätmikäyä dvaividhyäd dvidhä rägänugä ca sä |

kämänugä ca sambandhänugä ceti nigadyate || 290 || 

tatra adhikäré – 

rägätmikäika-niñöhä ye vraja-väsi-janädayaù | 

teñäà bhäväptaye lubdho bhaved aträdhikäravän || 291 || 

tat-tad-bhävädi-mädhurye çrute dhér yad apekñate | 

nätra çästraà na yuktià ca tal-lobhotpatti-lakñaëaà || 292 || 

vaidha-bhakty-adhikäré tu bhävävirbhavanävadhi | 

atra çästraà tathä tarkam anukülam apekñate || 293 || 

kåñëaà smaran janaà cäsya preñöhaà nija-saméhitam | 

tat-tat-kathä-rataç cäsau kuryäd väsaà vraje sadä || 294 || 

sevä sädhaka-rüpeëa siddha-rüpeëa cätra hi | 

tad-bhäva-lipsunä käryä vraja-lokänusärataù || 295 || 

çravaëotkértanädéni vaidha-bhakty-uditäni tu | 

yäny aìgäni ca täny atra vijïeyäni manéñibhiù || 296 || 

tatra kämänugä – 

kämänugä bhavet tåñëä käma-rüpänugäminé || 297 || 

sambhogecchä-mayé tat-tad-bhävecchätmeti sä dvidhä || 298 || 

keli-tätparyavaty eva sambhogecchä-mayé bhavet | 

tad-bhävecchätmikä täsäm bhäva-mädhurya-kämitä || 299 || 

çré-mürter mädhuréà prekñya tat-tal-léläà niçamya vä | 

tad-bhäväkäëkñiëo ye syus teñu sädhanatänayoù | 

puräëe çruyate pädme puàsam api bhaved iyam || 300 || 

yathä – 

purä maharñayaù sarve daëòakäraëya-väsinaù | 

dåñövä rämaà harià tatra bhoktum aicchan suvigraham || 301 || 

te sarve strétvam äpannäù samudbhütäç ca gokule | 

harià sampräpya kämena tato muktä bhavärëavät || 302 || 

riraàsäà suñöhu kurvan yo vidhi-märgeëa sevate | 

kevalenaiva sa tadä mahiñétvam iyät pure || 303 || 

tathä ca mahä-kaurme – 

agni-puträ mahätmänas tapasä strétvam äpire | 

bhartäraà ca jagad-yonià väsudevam ajaà vibhum || 304 || 

atha sambandhänugä -- 

sä sambandhänugä bhaktiù procyate sadbhir ätmani | 

yä pitåtvädi-sambandha-mananäropanätmikä || 305 || 

lubdhair vätsalya-sakhyädau bhaktiù käryätra sädhakaiù | 

vrajendra-subalädénäà bhäva-ceñöita-mudrayä || 306 || 

tathä hi çruyate çästre kaçcit kurupuré-sthitaù | 

nanda-sünor adhiñöhänaà tatra putratayä bhajan | 

näradasyopadeçena siddho’bhüd våddha-vardhakiù || 307 || 

ataeva näräyaëa-vyüha-stave – 

pati-putra-suhåd-bhrätå-pitåvan maitravad dharim | 

ye dhyäyanti sadodyuktäs tebhyo’péha namo namaù || 308 || 

kåñëa-tad-bhakta-käruëya-mätra-läbhaika-hetukä | 

puñöi-märgatayä kaiçcid iyaà rägänugocyate || 309 || 

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau 

purva-vibhäge sädhana-bhakti-laharé-dvitiyä || 

çuddha-sattva-viçeñätmä prema-süryäàçu-sämya-bhäk | 

rucibhiç citta-mäsåëya-kåd asau bhäva ucyate || 1 || 

tathä hi tantre -- 

atha bhävaù

premëas tu prathamävasthä bhäva ity abhidhéyate | 

sättvikäù svalpa-mäträù syur aträçru-pulakädayaù || 2 || 

sa yathä padma-puräëe -- 

dhyäyaà dhyäyaà bhagavataù pädämbuja-yugaà tadä | 

éñad-vikriyamäëätmä särdra-dåñtir abhüd asau || 3 || 

ävirbhüya mano-våttau vrajanti tat-svarüpatäà | 

svayaà-prakäça-rüpäpi bhäsamänä präkäçyavat || 4 || 

vastutaù svayam äsväda-svarüpaiva ratis tv asau | 

kåñëädi-karmakäsväda-hetutvaà pratipadyate || 5 || 

sädhanäbhiniveçena kåñëa-tad-bhaktayos tathä | 

prasädenätidhanyänäà bhävo dvedhäbhijäyate | 

ädyas tu präyikas tatra dvitéyo viralodayaù || 6 || 

tatra sädhanäbhiniveça-jaù 

vaidhé-rägänugä-märga-bhedena parikértitaù | 

dvividhaù khalu bhävo'tra sädhanäbhiniveçajaù || 7 || 

sädhanäbhiniveças tu tatra niñpädayan rucim | 

haräv äsaktim utpädya ratià saàjanayaty asau || 8 || 

tatra ädyo (1.5.26) -- 

tatränvahaà kåñëa-kathäù pragäyatäm 

anugraheëäçåëavaà manoharäù | 

täù çraddhayä me 'nupadaà viçåëvataù 

priya-çravasy aìga mamäbhavad ratiù || 9 || iti | 

ratyä tu bhäva evätra na tu premäbhidhéyate | 

mama bhaktiù pravåtteti vakñyate sa yad agrataù || 10 || 


itthaà çarat-prävåñikäv åtü harer 

viçåëvato me 'nusavaà yaço 'malam | 

saìkértyamänaà munibhir mahätmabhir 

bhaktiù pravåttätma rajas-tamopahä || 11 || 

tåtéye ca (3.25.25) -- 

satäà prasaìgän mama vérya-saàvido 

bhavanti håt-karëa-rasäyanäù kathäù | 

taj-joñaëäd äçv apavarga-vartmani 

çraddhä ratir bhaktir anukramiñyati || 12 || 

puräëe nätya-çästre ca dvayos tu rati-bhävayoù | 

samänärthatayä hy atra dvayam aikyena lakñitam || 13 || 

dvitéyo, yathä pädme -- 

itthaà manorathaà bälä kurvaté nåtya utsukä | 

hari-prétyä ca täà sarväà rätrim evätyavähayat || 14 || 

atha çri-kåñëa-tad-bhakta-prasädajaù 

sädhanena vinä yas tu sahasaiväbhijäyate | 

sa bhävaù kåñëa-tad-bhakta-prasädaja itéyate || 15 || 

atha çré-kåñëa-prasädajaù -- 

prasädä väcikäloka-däna-härdädayo hareù || 16 || 

tatra väcika-prasädajaù, yathä näradéye -- 

sarva-maëgala-mürdhanyä pürëänanda-mayé sadä | 

dvijendra tava mayy astu bhaktir avyäbhicäriëé || 17 || 

äloka-dänajaù, yathä skände -- 

adåñöa-pürvam älokya kåñëaà jäìgala-väsinaù | 

viklidyad-antarätmano dåñöià näkrañöum éçire || 18 || 

härdaù --

prasäda äntaro yaù syät sa härda iti kathyate || 19 || 

yathä çuka-saàhitäyäà -- 

mahäbhägavato jätaù putras te bädaräyaëa | 

vinopäyair upeyäbhüd viñëu-bhaktir ihoditä || 20 || 

atha tad-bhakta-prasädajaù, yathä saptame (7.4.36) 

guëair alam asaìkhyeyair mahätmyaà tasya sücyate | 

väsudeve bhagavati yasya naisargiké ratiù || 21 || 

näradasya prasädena prahläde çudha-väsanä | 

nisargaù saiva tenätra ratir naisargiké matä || 22 || 

skände ca -- 

aho dhanyo 'si devarñe kåpayä yasya tat-kñaëät | 

néco 'py utpulako lebhe lubdhako ratim acyute || 23 || 

bhaktänäà bhedataù seyaà ratiù païca-vidhä matä | 

agre vivicya vaktavyä tena nätra prapaïcyate || 24 || 

kñäntir avyärtha-kälatvaà viraktir mäna-çunyatä | 

äçä-bandhaù samutkaëöhä näma-gäne sadä ruciù || 25 || 

äsaktis tad-guëäkhyäne prétis tad-vasati-sthale | 

ity ädayo 'nubhäväù syur jäta-bhäväìkure jane || 26 || 

tatra kñäntiù -- 

kñobha-hetäv api präpte kñäntir akñubhitätmatä || 27 || 

yathä prathame (1.19.15) -- 

taà mopayätaà pratiyantu viprä 

gaìgä ca devé dhåta-cittam éçe | 

dvijopasåñöaù kuhakas takñako vä 

daçatv alaà gäyata viñëu-gäthäù || 28 || 

atha avyärtha-kälatvaà, yathä hari-bhakti-sudhodaye 

vägbhiù stuvanto manasä smarantas 

tanvä namanto 'py aniçaà na tåptäù | 

bhaktäù sravan-netra-jaläù samagram 

äyur harer eva samarpayanti || 29 || 

atha viraktiù -- 

viraktir indriyärthänäà syäd arocakatä svayaà || 30 || 

yathä païcame (5.14.43) -- 

yo dustyajän dära-sutän suhåd räjyaà hådi-spåçaù | 

jahau yuvaiva malavad uttamaùçloka-lälasaù || 31 || 

atha mäna-çünyatä -- 

utkåñöatve 'py amänitvaà kathitä mäna-çünyatä || 32 || 

yathä pädme -- 

harau ratià vahann eña narendräëäà çikhä-maëiù | 

bhikñäm aöann ari-pure çvapäkam api vandate || 33 || 

atha äçä-bandhaù -- 

äçä-bandho bhagavataù präpti-sambhävanä dåòhä || 34 || 

yathä çrémat-prabhupädänäà -- 

na premä çravaëädi-bhaktir api vä yogo 'thavä vaiñëavo 

jïänaà vä çubha-karma vä kiyad aho saj-jätir apy asti vä | 

hénärthädhika-sädhake tvayi tathäpy acchedya-mülä saté 

he gopé-jana-vallabha vyathayate hä hä mad-äçaiva mäm || 35 || 

atha samutkaëöhä -- 

samutkaëöhä nijäbhéñöa-läbhäya guru-lubdhatä || 36 ||

atha kåñëa-karëämåte (54) -- 

änamräm asita-bhruvor upacitam akñéëa-pakñmäìkureñv 

äloläm anurägiëor nayanayor ärdräà mådau jalpite | 

ätämräm adharämåte mada-kaläm amläna vaàçé-svaneñv 

äçäste mama locanaà vraja-çiçor-mürtià jagan-mohiném || 37 || 

atha näma-gäne sadä ruciù, yathä -- 

rodana-bindu-maranda-syandi-dåg-indévarädya govinda | 

tava madhura-svara-kaëöhé gäyati nämävaléà bälä || 38 || 

tad-guëäkhyäne äsäktiù, yathä kåñëa-karëämåte (88) -- 

mädhuryäd api madhuraà 

manmathatä tasya kim api kaiçoram | 

capalyäd api capalaà 

ceto bata harati hanta kià kurmaù || 39 || 

tad vasati-sthale prétiù, yathä padyävalyäm2 -- 

aträsét kila nanda-sadma çakaöasyäträbhavad bhaïjanaà 

bandha-ccheda-karo 'pi dämabhir abhüd baddho 'tra dämodaraù | 

itthaà mäthura-våddha-vaktra-vigalat-péyüña-dhäräà pibann 

änandäçru-dharaù kadä madhu-puréà dhanyaç cariñyämy aham || 40 || 

api ca -- 

vyaktaà masåëiteväntar lakñyate rati-lakñaëam | 

mumukñu-prabhåténäà ced bhaved eñä ratir na hi || 41 || 

vimuktäkhila-tarñair yä muktir api vimågyate | 

yä kåñëenätigopyäçu bhajadbhyo 'pi na déyate || 42 || 

sä bhukti-mukti-kämatväc chuddhäà bhaktim akurvatäm | 

hådaye sambhavaty eñäà kathaà bhägavaté ratiù || 43 || 

kintu bäla-camatkära-karé tac-cihna-vékñayä | 

abhijïena subodho 'yaà raty-äbhäsaù prakértitaù || 44 || 

pratibimbas tathä cchäyä raty-äbhäso dvidhä mataù || 45 || 

tatra pratibimbaù -- 

açramäbhéñöa-nirvähé rati-lakñaëa-lakñitaù | 

bhogäpavarga-saukhyäàça-vyaïjakaù pratibimbakaù || 46 || 

daivät sad-bhakta-saìgena kértanädy-anusäriëäm | 

präyaù prasanna-manasäà bhoga-mokñädi rägiëäm || 47 || 

keñäàcit hådi bhävendoù pratibimba udaïcati | 

tad-bhakta-hån-nabhaù-sthasya tat-saàsarga-prabhävataù || 48 || 

atha chäyä -- 

kñudra-kautühala-mayé caïcalä duùkha-häriëé | 

rateç chäyä bhavet kiàcit tat-sädåçyävalambiné || 49 || 

hari-priya-kriyä-käla-deça-päträdi-saìgamät | 

apy änuñaìgikäd eña kvacid ajïeñv apékñyate || 50 || 

kintu bhägyaà vinä näsau bhäva-cchäyäpy udaïcati | 

yad abhyudayataù kñemaà tatra syäd uttarottaram || 51 || 

hari-priya-janasyaiva prasäda-bhara-läbhataù | 

bhäväbhäso 'pi sahasä bhävatvam upagacchati || 52 || 

tasminn eväparädhena bhäväbhäso 'py anuttamaù | 

krameëa kñayam äpnoti kha-sthaù pürëa-çaçé yathä || 53 || 

kià ca -- 

bhävo 'py abhävam äyäti kåñëa-preñöhäparädhataù | 

äbhäsatäà ca çanakair nyüna-jätéyatäm api || 54 || 

gäòhäsaìgät sadäyäti mumukñau supratiñöhite | 

äbhäsatäm asau kiàvä bhajanéyeça-bhävatäm || 55 || 

ataeva kvacit teñu navya-bhakteñu dåçyate | 

kñaëam éçvara-bhävo 'yaà nåtyädau mukti-pakñagaù || 56 || 

sädhanekñäà vinä yasminn akasmäd bhäva ékñyate | 

vighna-sthagitam atrohyaà präg-bhavéyaà susädhanaà || 57 || 

lokottara-camatkära-kärakaù sarva-çaktidaù | 

yaù prathéyän bhaved bhävaù sa tu kåñëa-prasädajaù || 58 || 

jane cej jäta-bhäve 'pi vaiguëyam iva dåçyate |

käryä tathäpi näsüyä kåtärthaù sarvathaiva saù || 59 || 

yathä närasiàhe -- 

bhagavati ca haräv ananya-cetä 

bhåçam alino 'pi viräjate manuñyaù | 

na hi çaça-kaluña-cchaviù kadäcit 

timira-paräbhavatäm upaiti candraù || 60 || 

ratir aniça-nisargoñëa-prabalataränanda-püra-rüpaiva | 

uñmäëam api vamanté sudhäàçu-koöer api svädvé || 61 || 

iti çré-çré bhakti-rasämåta-sindhau 

purva-vibhäge bhäva-bhakti-laharé tåtéyä || 

atha premä 

samyaì-masåëita-svänto mamatvätiçayäìkitaù | 

bhävaù sa eva sändrätmä budhaiù premä nigadyate || 1 || 

yathä païcarätre 

ananya-mamatä viñëau mamatä prema-saìgatä | 

bhaktir ity ucyate bhéñma-prahlädoddhava-näradaiù || 2 || 

bhaktiù premocyate bhéñma-mukhyair yatra tu saìgatä | 

mamatänya-mamatvena varjitety atra yojanä || 3 || 

bhävottho 'ti-prasädotthaù çré-harer iti sa dvidhä || 4 || 

tatra bhävotthaù -- 

bhäva eväntar-aìgäëam-aìgänäm-anusevayä | 

ärüòhaù parama-utkarñam bhäva-uttaù parikértitaù || 5 || 

tatra vaidha-bhävottho, yathaikädaçe (11.2.40) 

evaà-vrataù sva-priya-näma-kértyä 

jätänurägo druta-citta uccaiù | 

hasaty atho roditi rauti gäyaty 

unmädavan nåtyati loka-bähyaù || 6 || 

rägänugéya-bhävottho, yathä pädme 

na patià kämayet kaïcid brahmacarya-sthitä sadä | 

tam-eva mürtià dhyäyanté candrakantir-varänanä || 7 || 

çré-kåñëa-gäthäà gäyanté romäëcodbheda-lakñaëä | 

asmin-manvantare snigdhä çré-kåñëa-priya-vartayä || 8 || 

atha harer atiprasädotthaù -- 

harer atiprasädo 'yaà saìga-dänädir ätmanaù || 9 || 


te nädhéta-çruti-gaëä nopäsita-mahattamäù | 

avratätapta-tapasaù mat-saìgän mäm upägatäù || 10 || 

mähätmya-jïäna-yuktaç ca kevalaç ceti sa dvidhä || 11 || 

atha ädyo, yathä païcarätre -- 

mähätmya-jïäna-yuktas tu sudåòhaù sarvato 'dhikaù | 

sneho bhaktir iti proktas tayä särñöyädinänyathä || 12 || 

kevalo, yathä tatraiva -- 

manogatir avicchinnä harau prema-pariplutä | 

abhisandhi-vinirmuktä bhaktir-viñëu-vaçaìkaré || 13 || iti | 

mahima-jïäna-yuktaù syäd vidhi-märgänusäriëäm | 

rägänugäçritänäà tu präyaçaù kevalo bhavet || 14 || 

ädau çraddhä tataù sädhu-saìgo 'tha bhajana-kriyä |

tato 'nartha-nivåttiù syät tato niñöhä rucis tataù || 15 || 

athäsaktis tato bhävas tataù premäbhyudaïcati | 

sädhakänäm ayaà premnaù prädurbhäve bhavet kramaù || 16 || 

dhanyasyäyaà navaù premä yasyonmélati cetasi | 

antarväëébhir apy asya mudrä suñöhu sudurgamä || 17 || 

ataeva çré-närada-païcarätre, yathä -- 

bhävonmatto hareù kiïcin na veda sukham ätmanaù | 

dukhaà ceti maheçäni paramänanda äplutaù || 18 || 

premëa eva viläsatväd vairalyät sädhakeñv api | 

atra snehädayo bhedä vivicya na hi çaàsitäù || 19 || 

çrémat-prabhupadämbhojaiù sarvä bhägavatämåte | 

vyaktékåtästi güòhäpi bhakti-siddhänta-mädhuré || 20 || 

gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré | 

tuñyatu sanätanätmä prathama-vibhäge sudhämbu-nidheù || 21 || 


pürva-vibhäge prema-bhakti-laharé-caturthé 


rasopayogi-sthäyi-bhävopapädano näma 

pürvavibhägaù samäptaù 

sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako 

dakñiëa-vibhägaù 

vibhäväkhyä prathama-laharé 

prabalam ananya-çrayiëä niñevitaù sahaja-rüpeëa | 

agha-damano mathuräyäà sadä sanätana-tanur jayati ||1|| 

rasämåtäbdher bhäge’smin dvitéye dakñiëäbhidhe | 

sämänya-bhagavad-bhakti-rasas tävad udéryate ||2|| 

asya païca laharyaù syur vibhäväkhyägrimä matä | 

dvitéyä tv anubhäväkhyä tåtéyä sättvikäbhidhä | 

vyabhicäry-abhidhä turyä sthäyi-saàjïä ca païcamé ||3|| 

athäsyäù keçava-rater lakñitäyä nigadyate | 

sämagré-paripoñena paramä rasa-rüpatä ||4|| 

vibhävair anubhävaiç ca sättvikair vyabhicäribhiù | 

svädyatvaà hådi bhaktänäm änétä çravaëädibhiù | 

eñä kåñëa-ratiù sthäyé bhävo bhakti-raso bhavet ||5|| 

präktany ädhuniké cästi yasya sad-bhakti-väsanä | 

eña bhakti-rasäsvädas tasyaiva hådi jäyate ||6|| 

bhakti-nirdhüta-doñäëäà prasannojjvala-cetasäm | 

çré-bhägavata-raktänäà rasikäsaìga-raìgiëäm ||7|| 

jévané-bhüta-govinda-päda-bhakti-sukha-çriyäm | 

premäntaraìga-bhütäni kåtyäny evänutiñöhatäm ||8|| 

bhaktänäà hådi räjanté saàskära-yugalojjvalä | 

ratir änanda-rüpaiva néyamänä tu rasyatäm ||9|| 

kåñëädibhir vibhävädyair gatair anubhavädhvani | 

prauòhänanda-camatkära-käñöhäm äpadyate paräm ||10|| 

kintu premä vibhävädyaiù svalpair néto’py aëéyasém | 

vibhävanädy-avasthäà tu sadya äsvädyatäà vrajet ||11|| 

atra vibhävädi-sämänya-lakñaëam – 

ye kåñëa-bhakta-muralé-nädädyä hetavo rateù | 

kärya-bhütäù smitädyäç ca tathäñöau stabdhatädayaù ||12||

nirvedädyäù sahäyäç ca te jïeyä rasa-bhävane | 

vibhävä anubhäväç ca sättvikä vyabhicäriëaù ||13|| 

tatra vibhäväù -- 

tatra jïeyä vibhäväs tu raty-äsvädana-hetavaù | 

te dvidhälambanä eke tathaivoddépanäù pare ||14|| 

tad uktam agni-puräëe (Alaìkära section, 3.35) -- 

vibhävyate hi raty-ädir yatra yena vibhävyate | 

vibhävo näma sa dvedhälambanoddépanätmakaù ||15|| 

tatra älambanäù -- 

kåñëaç ca kåñëa-bhaktäç ca budhair älambanä matäù | 

raty-äder viñayatvena tathädhäratayäpi ca ||16|| 

tatra çré-kåñëaù – 

näyakänäà çiro-ratnaà kåñëas tu bhagavän svayam | 

yatra nityatayä sarve viräjante mahä-guëäù | 

so’nyarüpa-svarüpäbhyäm asminn älambano mataù ||17|| 

tatra anya-rüpeëa, yathä – 

hanta me katham udeti sa-vatse, vatsa-päla-paöale ratir atra | 

ity aniçcita-matir baladevo, vismaya-stimita-mürtir iväsét ||18|| 

atha svarüpam – 

ävåtaà prakaöaà ceti svarüpaà kathitaà dvidhä ||19|| 

tatra ävåtam – 

anya-veçädinäcchannaà svarüpaà proktam ävåtam ||20|| 

tena, yathä – 

mäà snehayati kim uccair, mahileyaà dvärakävarodhe’tra | 

äà viditaà kutukärthé, vanitä-veço hariç carati ||21|| 

prakaöa-svarüpeëa, yathä – 

ayaà kambu-grévaù kamala-kamanéyäkñi-paöimä 

tamäla-çyämäìga-dyutir atitaräà chatrita-çiräù | 

dara-çré-vatsäìkaù sphurad-ari-darädy-aìkita-karaù 

karoty uccair modaà mama madhura-mürtir madhuripuù ||22|| 

atha tad-guëäù -- 

ayaà netä suramyäìgaù sarva-sal-lakñaëänvitaù | 

ruciras tejasä yukto baléyän vayasänvitaù ||23|| 

vividhädbhuta-bhäñä-vit satya-väkyaù priyaà vadaù | 

vävadükaù supäëòityo buddhimän pratibhänvitaù ||24|| 

vidagdhaç caturo dakñaù kåtajïaù sudåòha-vrataù | 

deça-käla-supätrajïaù çästra-cakñuù çucir vaçé ||25|| 

sthiro däntaù kñamä-çélo gambhéro dhåtimän samaù | 

vadänyo dhärmikaù çüraù karuëo mänya-mänakåt ||26|| 

dakñiëo vinayé hrémän çaraëägata-pälakaù | 

sukhé bhakta-suhåt prema-vaçyaù sarva-çubhaìkaraù ||27|| 

pratäpé kértimän rakta-lokaù sädhu-samäçrayaù | 

näré-gaëa-manohäré sarvärädhyaù samåddhimän ||28|| 

varéyän éçvaraç ceti guëäs tasyänukértitäù | 

samudrä iva païcäçad durvigähä harer amé ||29|| 

jéveñu ete vasanto 'pi bindu-bindutayä kvacit | 

paripürëatayä bhänti tatraiva puruñottame ||30|| 

tathä hi pädme pärvatyai çiti-kaëöhena tad-guëäù | 

kandarpa-koöi-lävaëya ity ädyäù parikértitäù ||31|| 

eta eva guëäù präyo dharmäya vana-mälinaù | 

påthivyä prathama-skandhe prathayäïcakrire sphuöam ||32|| 

yathä prathame (1.16.27-30) -- 

satyaà çaucaà dayä kñäntis tyägaù santoña ärjavam |

çamo damas tapaù sämyaà titikñoparatiù çrutam ||33|| 

jïänaà viraktir aiçvaryaà çauryaà tejo balaà småtiù | 

svätantryaà kauçalaà käntir dhairyaà märdavam eva ca ||34|| 

prägalbhyaà praçrayaù çélaà saha ojo balaà bhagaù | 

gämbhéryaà sthairyam ästikyaà kértir mäno 'nahaìkåtiù ||35|| 

ime cänye ca bhagavan nityä yatra mahä-guëäù | 

prärthyä mahattvam icchadbhir na viyanti sma karhicit ||36|| 

atha païca-guëä ye syur aàçena giriçädiñu ||37|| 

sadä svarüpa-sampräptaù sarva-jïo nitya-nütanaù | 

sac-cid-änanda-sändräìgaù sarva-siddhi-niñevitaù ||38|| 

athocyante guëäù païca ye lakñméçädi-vartinaù | 

avicintya-mahä-çaktiù koöi-brahmäëòa-vigrahaù ||39|| 

avatärävalé-béjaà hatäri-gati-däyakaù | 

ätmäräma-gaëäkarñéty amé kåñëe kilädbhutäù ||40|| 

sarvädbhuta-camatkära- lélä-kallola-väridhiù | 

atulya-madhura-prema-maëòita-priya-maëòalaù ||41|| 

trijagan-mänasäkarñi-muralé-kala-küjitaù | 

asamänordhva-rüpa-çré-vismäpita-caräcaraù ||42|| 

lélä premëä priyädhikyaà mädhuryaà veëu-rüpayoù | 

ity asädhäraëaà proktaà govindasya catuñöayam ||43|| 

evaà guëäç catur-bhedäç catuù-ñañöir udähåtäù | 

sodäharaëam eteñäà lakñaëaà kriyate kramät ||44|| 

tatra (1) suramyäìgaù -- 

çläghyäìga-sanniveço yaù suramyäìgaù sa kathyate ||45|| 

yathä – 

mukhaà candräkäraà karabha-nibham uru-dvayam idaà 

bhujau stambhärambhau sarasija-vareëyaà kara-yugam | 

kaväöäbhaà vakñaù-sthalam aviralaà çroëi-phalakaà 

parikñämo madhyaù sphurati murahantur madhurimä ||46|| 

(2) sarva-sal-lakñaëänvitaù – 

tanau guëottham aìkottham iti sal-lakñaëaà dvidhä ||47|| 

tatra guëottham – 

guëotthaà syäd guëair yogo raktatä-tuìgatädibhiù ||48|| 

yathä -- 

rägaù saptasu hanta ñaösv api çiçor aìgeñv alaà tuìgatä 

visäras triñu kharvatä triñu tathä gambhératä ca triñu | 

dairghyaà païcasu kià ca païcasu sakhe samprekñyate sükñmatä 

dvätriàçad-vara-lakñaëaù katham asau gopeñu sambhävyate ||49|| 

aìkottham – 

rekhämayaà rathäìgädi syäd aìkotthaà karädiñu ||50|| 

yathä -- 

karayoù kamalaà tathä rathäìgaà 

sphuöa-rekhämayam ätmajasya paçya | 

pada-pallavayoç ca vallavendra 

dhvaja-vajräìkuça-ména-paìkajäni ||51|| 

(3) ruciraù – 

saundaryeëa dåg-änanda-käré rucira ucyate ||52|| 

yathä tåtéye (BhP 3.2.13) -- 

yad dharma-sünor bata räjasüye 

nirékñya dåk-svastyayanaà tri-lokaù | 

kärtsnyena cädyeha gataà vidhätur 

arväk-såtau kauçalam ity amanyata ||53|| 

yathä vä – 

añöänäà danujabhid-aìga-paìkajänäm

ekasmin katham api yatra ballavénäm | 

loläkñi-bhramara-tatiù papäta tasmän 

notthätuà dyuti-madhu-paìkilät kñamäsét ||54|| 

(4) tejasä yuktaù 

tejo dhäma prabhävaç cety ucyate dvividhaà budhaiù ||55|| 

tatra dhäma – 

dépti-räçir bhaved dhäma ||56|| 

yathä – 

ambara-maëi-nikurambaà viòambayann api maréci-kulaiù | 

hari-vakñasi ruci-niviòe maëiräò ayam uòur iva sphurati ||57|| 

prabhävaù – 

prabhävaù sarvajit-sthitiù ||58|| 

yathä – 

düratas tam avalokya mädhavaà 

komaläìgam api raìga-maëòale | 

parvatodbhaöa-bhujäntaro’py asau 

kaàsa-malla-nivahaù sa vivyathe ||59|| 

(5) baléyän – 

präëena mahatä pürëo baléyän iti kathyate ||60|| 

yathä – 

paçya vindhya-girito’pi gariñöhaà 

daitya-puìgavam udagram ariñöam | 

tula-khaëòam iva piëòitam ärät 

puëòaréka-nayano vinunoda ||61|| 


vämas tämarasäkñasya bhuja-daëòaù sa pätu vaù | 

kréòä-kandukatäà yena néto govardhano giriù ||62|| 

(6) vayasänvitaù – 

vayaso vividhatve’pi sarva-bhakti-rasäçrayaù | 

dharmé kiçora evätra nitya-nänä-viläsavän ||63|| 

yathä – 

tadätväbhivyaktékåta-taruëimärambha-rabhasaà 

smita-çré-nirdhüta-sphurad-amala-räkä-pati-madam | 

darodaïcat-païcäçuga-nava-kalä-meduram idaà 

murärer mädhuryaà manasi madiräkñér madayati ||64|| 

(7) vividhädbhuta-bhäñävit – 

vividhädbhuta-bhäñävit sa prokto yas tu kovidaù | 

nänä-deçyäsu bhäñäsu saàskåte präkåteñu ca ||65|| 

yathä – 

vraja-yuvatiñu çauriù çaurasenéà surendre 

praëata-çirasi sauréà bhäratém ätanoti | 

ahaha paçuñu kéreñv apy apabhraàsa-rüpäà 

katham ajani vidagdhaù sarva-bhäñävaléñu ||66|| 

(8) satya-väkyaù – 

syän nänåtaà vaco yasya satya-väkyaù sa kathyate ||67|| 

yathä – 

påthe tanaya-païcakaà prakaöam arpayiñyämi te 

raëorvaritam ity abhüt tava yathärtham evoditam | 

ravir bhavati çétalaù kumuda-bandhur apy uñëalas 

tathäpi na muräntaka vyabhicariñëur uktis tava ||68||


güòho’pi veñeëa mahé-surasya 

harir yathärthaà magadhendram üce | 

saàsåñöam äbhyäà saha päëòaväbhyäà 

mäà viddhi kåñëaà bhavataù sapatnam ||69|| 

(9) priyaàvadaù – 

jane kåtäparädhe’pi säntva-vädé priyaàvadaù ||70|| 

yathä – 

kåta-vyaléke’pi na kuëòaléndra 

tvayä vidheyä mayi doña-dåñöiù | 

praväsyamäno’si surärcitänäà 

paraà hitäyädya gaväà kulasya ||71|| 

(10) vävadükaù – 

çruti-preñöhoktir akhila-väg-guëänvita-väg api | 

iti dvidhä nigadito vävadüko manéñibhiù ||72|| 

tatra ädyo, yathä – 

açliñöa-komala-padävali-maïjulena 

pratyakña-rakña-rada-manda-sudhä-rasena | 

sakhyaù samasta-jana-karëa-rasäyanena 

nähäri kasya hådayaà hari-bhäñitena ||73|| 

dvitéyo, yathä – 

prativädi-citta-parivåtti-paöur 

jagad-eka-saàçaya-vimarda-karé | 

pramitäkñarädya-vividhärthamayé 

hari-väg iyaà mama dhinoti dhiyaù ||74|| 

(11) supaëòityaù – 

vidvän nétijïa ity eña supaëòityo dvidhä mataù | 

vidvän akhila-vidyä-vin nétijïas tu yathärha-kåt ||75|| 


yaà suñöhu pürvaà paricarya gauravät 

pitämahädy-ambudharaiù pravartitäù | 

kåñëärëavaà käçya-guru-kñamäbhütas 

tam eva vidyä-saritaù prapedire ||76|| 


ämnäya-prathitänvayä småtimaté bäòhaà ñaò-aìgojjvalä 

nyäyenänugatä puräëa-suhådä mémäàsayä maëòitä | 

tväà labdhävasarä ciräd gurukule prekñya svasaìgärthinaà 

vidyä näma vadhüç caturdaça-guëä govinda çuçrüyate ||77|| 


måtyus taskara-maëòale sukåtinäà vånde vasantänilaù 

kandarpo ramaëéñu durgata-kule kalyäëa-kalpa-drumaù | 

indur bandhu-gaëe vipakña-paöale kälägni-rudräkåtiù 

çästi svasti-dhurandharo madhupuréà nétyä madhünäà patiù ||78|| 

(12) buddhimän – 

medhävé sükñmadhéç ceti procyate buddhimän dvidhä ||79|| 

tatra medhävé, yathä – 

avanti-pura-väsinaù sadanam etya sändépaner 

guror jagati darçayan samayam atra vidyärthinäm | 

sakån nigada-mätrataù sakalam eva vidyä-kulaà 

dadhau hådaya-mandire kim api citravan mädhavaù ||80|| 

sükñma-dhéù, yathä – 

yadubhir ayam avadhyo mleccha-räjas tad enaà 

tarala-tamasi tasmin vidravann eva neñye |

sukhamaya-nija-nidrä-bhaïjana-dhvaàsi-dåñöir 

jhara-muci mucukundaù kandare yatra çete ||81|| 

(13) pratibhänvitaù – 

sadyo navanavollekhi-jïänaà syät pratibhänvitaù ||82|| 

yathä padyävalyäà (283) – 

väsaù samprati keçava kva bhavato mugdhekñaëe nanv idaà 

väsaà brühi çaöha prakäma-subhage tvad-gätra-saàsargataù | 

yäminyäm uñitaù kva dhürta vitanur muñëäti kià yäminé 

çaurir gopa-vadhüà chalaiù parihasann evaàvidhaiù pätu vaù ||83|| 

(14) vidagdhaù – 

kalä-viläsa-digdhätmä vidagdha iti kértyate ||84|| 

yathä -- 

gétaà gumphati täëòavaà ghaöayati brüte prahelé-kramaà 

veëuà vädayate srajaà viracayaty älekhyam abhyasyati | 

nirmäti svayam indrajäla-paöaléà dyüte jayaty unmadän 

paçyoddäma-kalä-viläsa-vasatiç citraà hariù kréòati ||85|| 

(15) caturaù – 

caturo yugapad-bhüri-samädhäna-kåd ucyate ||86|| 

yathä – 

pärävaté-viracanena gaväà kaläpaà 

gopäìganä-gaëam apäìga-taraìgitena | 

miträëi citratara-saìgara-vikrameëa 

dhinvann ariñöa-bhayadena harir vireje ||87|| 

(16) dakñaù – 

duñkare kñipra-käré yas taà dakñaà paricakñate ||88|| 

yathä çré-daçame (10.59.17) -- 

yäni yodhaiù prayuktäni 

çasträsträëi kurüdvaha | 

haris täny acchinat tékñëaiù 

çarair ekaika-çastribhiù ||89|| 


aghahara kuru yugmébhüya nåtyaà mayaiva 

tvam iti nikhila-gopé-prärthanä-pürti-kämaù | 

atanuta gati-lélä-läghavormià tathäsau 

dadåçur adhikam etäs taà yathä sva-sva-pärçve ||90|| 

(17) kåtajïaù – 

kåtajïaù syäd abhijïo yaù kåta-sevädi-karmaëäm ||91|| 

yathä mahäbhärate3 – 

åëam etat pravåddhaà me hådayän näpasarpati | 

yad govindeti cukroça kåñëä mäà düra-väsinam ||92|| 


anugatim ati-pürvaà cintayann åkña-mauler 

akuruta bahumänaà çaurir ädäya kanyäm | 

katham api kåtam alpaà vismaren naiva sädhuù 

kim uta sa khalu sädhu-çreëi-cüòägra-ratnam ||93|| 

(18) sudåòha-vrataù – 

pratijïä-niyamau yasya satyau sa sudåòha-vrataù ||94|| 

tatra satya-pratijïo, yathä hari-vaàçe (2.68.38)4 – 

na deva-gandharva-gaëä na räkñasä 

na cäsurä naiva ca yakña-pannagäù | 

mama pratijïäm apahantum udyatä

mune samarthäù khalu satyam astu te ||95|| 


sa-helam äkhaëòala-päëòu-putrau 

vidhäya kaàsärir apärijätau | 

nija-pratijïäà saphaläà dadhänaù 

satyäà ca kåñëäà ca sukhäm akärñét ||96|| 

satya-niyamo, yathä – 

girer uddharaëaà kåñëa duñkaraà karma kurvatä | 

mad-bhaktaù syän na duùkhéti sva-vrataà vivåtaà tvayä ||97|| 

(19) deça-käla-supätrajïaù – 

deça-käla-supätrajïas tat-tad-yogya-kriyä-kåtiù ||98|| 

yathä – 

çaraj-jyotsnä-tulyaù katham api paro nästi samayas 

trilokyäm äkåéòaù kvacid api na våndävana-samaù | 

na käpy ambhojäkñé vraja-yuvati-kalpeti vimåçan 

mano me sotkaëöhaà muhur ajani räsotsava-rase ||99|| 

(20) çästra-cakñuù – 

çästränusäri-karmä yaù çästra-cakñuù sa kathyate ||100|| 

yathä – 

abhüt kaàsa-ripor netraà 

çästram evärtha-dåñöaye | 

neträmbujaà tu yuvatévåndän 

mädäya kevalam ||101|| 

(21) çuciù – 

pävanaç ca viçuddheç cety ucyate dvividhaù çuciù | 

pävanaù päpa-näçé syäd viçuddhas tyakta-düsaëaù ||102|| 

tatra pävano, yathä pädme -- 

taà nirvyäjaà bhaja guëa-nidhe pävanaà pävanänäà 

çraddhä-rajyan-matir atitaräm uttamaù-çloka-maulim | 

prodyann antaù-karaëa-kuhare hanta yan-näma-bhänor 

äbhäso 'pi kñapayati mahä-pätaka-dhvänta-räçim ||103|| 

viçuddho, yathä – 

kapaöaà ca haöhaç ca näcyute 

bata saträjiti näpy adénatä | 

katham adya våthä syamantaka 

prasabhaà kaustubha-sakhyam icchasi ||104|| 

(22) vaçé 

vaçé jitendriyaù proktaù ||105|| 


uddäma-bhäva-piçunämala-valgu-häsavréòävaloka-nihato 

madano 'pi yäsäm | 

saàmuhya cäpam ajahät pramadottamäs tä 

yasyendriyaà vimathituà kuhakair na çekuù ||106|| 

(23) sthiraù 

äphalodayakåt sthiraù ||107|| 

yathä, 

nirvedam äpa na vana-bhramaëe murärir 

näcintayad vyasanam åkña-vilapraveçe | 

ähåtya hanta maëim eva puraà prapede 

syäd udyamaù kåta-dhiyäà hi phalodayäntaù ||108|| 

(24) däntaù –

sa dänto duùsaham api yogyaà kleçaù saheta yaù ||109|| 

yathä – 

gurum api guru-väsa-kleçam avyäja-bhaktyä 

harir aja-gaëa-dantaù komaläìgo’pi näyam | 

prakåtir ati-durühä hanta lokottaräëäà 

kim api manasi citraà cintyamänä tanoti ||110|| 

(25) kñamäçélaù 

kñamäçélo’parädhänäà sahanaù parikértyate ||111|| 

yathä mägha-kävye5 (16.25) 

prativäcam adatta keçavaù 

çapamänäya na cedi-bhübhåte | 

anahuìkurute ghana-dhvaniù 

na hi gomäyu-rutäni keçaré ||112|| 

yathä vä yämunäcärya-stotre6 (60) – 

raghuvara yad abhüs tvaà tädåço väyasasya 

praëata iti dayälur yac ca caidyasya kåñëa | 

pratibhavam aparäddhur mugdha säyujyado’bhür 

vada kim apadam ägatas tasya te’sti kñamäyäù ||113|| 

(26) gambhéraù – 

durvibodhäçayo yas tu sa gambhéraù itéryate ||114|| 

yathä – 

våndävane varätiù stutibhir nitaräm upäsyamäno’pi | 

çakto na harir vidhinä ruñöas tuñöo’thavä jïätum ||115|| 


unmado’pi harir navya-rädhä-praëaya-sédhunä | 

abhijïenäpi rämeëa lakñito’yam avikriyaù ||116|| 

(27) dhåtimän – 

pürëa-spåhaç ca dhåtimän çäntaç ca kñobha-käraëe ||117|| 

tatra ädyo – 

svékurvann api nitaräà yaçaù-priyatvaà 

kaàsärir magadha-pater vadha-prasiddhäm | 

bhémäya svayam atuläm adatta kértià 

kià lokottara-guëa-çälinäm apekñyam ||118|| 


ninditasya dama-ghoña-sünunä 

sambhrameëa munibhiù stutasya ca | 

räjasüya-sadasi kñitéçvaraiù 

käpi näsya vikåtir vitarkitä ||119|| 

(28) samaù – 

räga-dveña-vimukto yaù samaù sa kathito budhaiù ||120|| 


nyäyyo hi daëòaù kåta-kilbiñe 'smiàs 

tavävatäraù khala-nigrahäya | 

ripoù sutänäm api tulya-dåñöer 

dhatse damaà phalam evänuçaàsan ||121|| 


ripur api yadi çuddho maëòanéyas taväsau 

yaduvara yadi duñöo daëòanéyaù suto’pi | 

na punar akhila-bhartuù pakñapätojjhitasya 

kvacid api viñamaà te ceñöitaà jäghaöéti ||122|| 

(29) vadänyaù –

däna-véro bhaved yas tu sa vadänyo nigadyate ||123|| 

yathä – 

sarvärthinäà bäòham abhéñöa-pürtyä 

vyarthékåtäù kaàsa-nisüdanena | 

hriyeva cintämaëi-kämadhenukalpa-drumä 

dväravatéà bhajanti ||124|| 


yeñäà ñoòaça-püritä daça-çaté sväntaù-puräëäà tathä 

cäñöäçliñöa-çataà vibhäti paritas tat-saìkhya-patné-yujäm | 

ekaikaà prati teñu tarëaka-bhåtäà bhüñä-juñäm anvahaà 

gåñöénäà yugapac ca baddham adadäd yas tasya vä kaù samaù ||125|| 

(30) dhärmikaù – 

kurvan kärayate dharmaà yaù sa dhärmika ucyate ||126|| 

yathä – 

pädaiç caturbhir bhavatä våñasya 

guptasya gopendra tathäbhyavardhi | 

svairaà carann eva yathä trilokyäm 

adharma-sparçäëi haöhäj jaghäsa ||127|| 


vitäyamänair bhavatä makhotkarair 

äkåñyamäëeñu patiñv anäratam | 

mukunda khinnaù sura-subhruväà gaëas 

tavävatäraà navamaà namasyati ||128|| 

(31) çüraù – 

utsähé yudhi çüro’stra-prayoge ca vicakñaëaù ||129|| 


påthu-samara-saro vigähya kurvan 

dviñad aravinda-vane vihära-caryäm | 

sphurasi tarala-bähu-daëòa-çuëòas 

tvam agha-vidäraëa-rävaëendra-lélaù ||130|| 


kñaëäd akñauhiëé-vånde jaräsandhasya däruëe | 

dåñöaù ko’py atra nädañöo hareù praharaëähibhiù ||131|| 

(32) karuëaù -- 

para-duùkhäsaho yas tu karuëaù sa nigadyate ||132|| 

yathä – 

räjïäm agädha-gatibhir magadhendra-käräduùkhändhakära-paöalaiù 

svayam andhitänäm | 

akñéëi yaù sukhamayäni ghåëé vyatänéd 

vånde tam adya yadunandana-padma-bandhum ||133|| 


skhalan-nayana-väribhir viracitäbhiñeka-çriye 

tvaräbhara-taraìgataù kavalitätma-visphürtaye | 

niçänta-çara-çäyinä sura-sarit-sutena småteù 

sapadya-vaça-vartmaëo bhagavataù kåpäyai namaù ||134|| 

(33) mänyamänakåt – 

guru-brähmaëa-våddhädi-püjako mänyamäna-kåt ||135|| 

yathä – 

abhivädya guroù padämbujaà 

pitaraà pürvajam apy athänataù | 

harir aïjalinä tathä girä 

yadu-våddhänana-mat-kramädayam ||136||

(34) dakñiëaù -- 

sauçélya-saumya-carito dakñiëaù kértyate budhaiù ||137|| 

yathä -- 

bhåtyasya paçyati gurün api näparädhän 

seväà manäg api kåtäà bahudhäbhyupaiti | 

äviñkaroti piçuneñv api näbhyasüyäà 

çélena nirmala-matiù puruñottamo 'yam ||138|| 

(35) vinayé – 

auddhatya-parihäré yaù kathyate vinayéty asau ||139|| 

yathä mägha-kävye (13.7) – 

avaloka eña nåpateù sudürato 

rabhasäd rathäd avatarétum icchataù | 

avatérëavän prathamam ätmanä harir 

vinayaà viçeñayati sambhrameëa saù ||140|| 

(36) hrémän – 

jïäte’smara-rahasye’nyaiù kriyamäëe stave’thavä | 

çälénatvena saìkocaà bhajan hrémän udéryate ||141|| 

yathä lalita-mädhave (9.40) – 

darodaïcad-gopé-stana-parisara-prekñaëa-bhayät 

karotkampädéñac calati kila govardhana-girau | 

bhayärtair ärabdha-stutir akhila-gopaiù smita-mukhaà 

puro dåñövä rämaà jayati namitäsyo madhuripuù ||142|| 

(37) çaraëägata-pälakaù – 

pälayan çaraëäpannän çaraëägata-pälakaù ||143|| 

yathä – 

jvara parihara viträsaà tvam atra samare kåtäparädhe’pi | 

sadyaù prapadyamäne yad indavati yädavendro’yam ||144|| 

(38) sukhé – 

bhoktä ca duùkha-gandhair apy aspåñöaç ca sukhé bhavet ||145|| 


ratnälaìkära-bhäras tava dhana-damanor äjya-våttyäpy alabhyaù 

svapne dambholi-päëer api duradhigamaà dväri tauryatrikaà ca | 

pärçve gauré-gariñöhäù pracura-çaçi-kaläù känta-sarväìga-bhäjaù 

sémantinyaç ca nityaà yaduvara bhuvane kas tvad-anyo’sti bhogé ||146|| 


na hänià na mlänià nija-gåha-kåtya-vyasanitäà 

na ghoraà nodghürëäà na kila kadanaà vetti kim api | 

varäìgébhiù säìgékåta-suhåd-anaìgäbhir abhito 

harir våndäraëye param aniçam uccair viharati ||147|| 

(39) bhakta-suhåt – 

susevyo däsa-bandhuç ca dvidhä bhakta-suhån mataù ||148|| 

tatra ädyo, yathä viñëu-dharme – 

tulasé-dala-mätreëa jalasya culukena ca | 

vikréëéte svam ätmänaà bhaktebhyo bhakta-vatsalaù ||149|| 

dvitéyo, yathä prathame (1.9.37) -- 

sva-nigamam apahäya mat-pratijïäm 

åtam adhikartum avapluto rathasthaù | 

dhåta-ratha-caraëo 'bhyayäc caladgur 

harir iva hantum ibhaà gatottaréyaù ||150|| 

(40) prema-vaçyaù –

priyatva-mätra-vaçyo yaù prema-vaçyo bhaved asau ||151|| 


sakhyuù priyasya viprarñer aìga-saìgäti-nirvåtaù | 

préto vyamuïcad adhvindün neträbhyäà puñkarekñaëaù ||152|| 

yathä vä tatraiva (10.9.18) -- 

sva-mätuù svinna-gäträyä visrasta-kavara-srajaù | 

dåñövä pariçramaà kåñëaù kåpayäsét sva-bandhane ||153|| 

(41) sarva-çubhaìkaraù – 

sarveñäà hita-käré yaù sa syät sarva-çubhaìkaraù ||154|| 

yathä – 

kåtäù kåtärthä munayo vinodaiù 

khala-kñayeëäkhila-dhärmikäç ca | 

vapur-vimardena khaläç ca yuddhe 

na kasya pathyaà hariëä vyadhäyi ||155|| 

(42) pratäpé – 

pratäpé pauruñodbhüta-çatru-täpi prasiddhi-bhäk ||156|| 

yathä – 

bhavataù pratäpa-tapane 

bhuvanaà kåñëa pratäpayati | 

ghoräsura-ghukänäà 

çaraëam abhüt kandarä-timiram ||157|| 

(43) kértimän – 

sädguëyair nirmalaiù khyätaù kértimän iti kértyate ||158|| 

yathä – 

tvad-yaçaù-kumuda-bandhu-kaumudé 

çubhra-bhävam abhito nayanty api | 

nandanandana kathaà nu nirmame 

kåñëa-bhäva-kalilaà jagat-trayam ||159|| 

yathä vä lalita-mädhave (5.18) – 

bhétä rudraà tyajati girijä çyämam aprekñya kaëöhaà 

çubhraà dåñövä kñipati vasanaà vismito néla-väsäù | 

kñéraà matvä çrapayati yamé-néram äbhérikotkä 

géte dämodara-yaçasi te véëayä näradena ||160|| 

(44) rakta-lokaù -- 

pätraà lokänurägäëäà rakta-lokaà vidur budhäù ||161|| 


yarhy ambujäkñäpasasära bho bhavän 

kurün madhün vätha suhåd-didåkñayä 

taträbda-koöi-pratimaù kñaëo bhaved 

ravià vinäkñëor iva nas taväcyuta ||162|| 


äçés-tathyä jaya jaya jayety äviräste munénäà 

deva-çreëé-stuti-kala-kalo meduraù prädurasti | 

harñäd ghoñaù sphurati parito nägaréëäà garéyän 

ke vä raìga-sthala-bhuvi harau bhejire nänurägam ||163|| 

(45) sädhu-samäçrayaù – 

sad-eka-pakñapäté yaù sa syät sädhu-samäçrayaù ||164|| 

yathä – 

puruñottama ced avätariñyad 

bhuvane’smin na bhavän bhuvaù çiväya | 

vikaöäsura-maëòalän na jäne

sujanänäà bata kä daçäbhaviñyat ||165|| 

(46) näré-gaëa-mano-häré -- 

näré-gaëa-mano-häré sundaré-vånda-mohanaù ||166|| 


çruta-mätro’pi yaù stréëäà prasahyäkarñate manaù | 

urugäyorugéto vä paçyanténäà ca kià punaù ||167|| 

yathä vä -- 

tvaà cumbako’si mädhava loha-mayé nünam aìganä-jätiù | 

dhävati tatas tato’sau yato yataù kréòayä bhramasi ||168 || 

(47) sarvärädhyaù – 

sarveñäm agra-püjyo yaù sa sarvärädhya ucyate ||169|| 

yathä prathame (1.9.41) 

muni-gaëa-nåpa-varya-saìkule 'ntaùsadasi 

yudhiñöhira-räjasüya eñäm | 

arhaëam upapeda ékñaëéyo 

mama dåçi-gocara eña ävir ätmä ||170|| 

(48) samåddhimän -- 

mahä-sampatti-yukto yo bhaved eña samåddhimän ||171|| 

yathä – 

ñaö-païcäçad-yadu-kula-bhuväà koöayas tväà bhajante 

varñanty añöau kim api nidhayaç cärtha-jätaà tavämé | 

çuddhäntaç ca sphurati navabhir lakñitaù saudha-lakñmair 

lakñméà paçyan mura-damana te nätra citräyate kaù ||172|| 

yathä vä kåñëa-karëämåte7 -- 

cintämaëiç caraëa-bhüñaëam aìganänäà 

çåìgära-puñpa-taravas taravaù suräëäm | 

våndävane vraja-dhanaà nanu käma-dhenuvåndäni 

ceti sukha-sindhur aho vibhütiù ||173|| 

(49) varéyän -- 

sarveñäm ati-mukhyo yaù sa varéyän itéryate ||174|| 

yathä — 

brahmann atra puru-dviñä saha puraù péöhe niñéda kñaëaà 

tuñëéà tiñöha surendra cäöubhir alaà väréça dürébhava | 

ete dväri muhuù kathaà sura-gaëäù kurvanti kolähalaà 

hanta dväravaté-pater avasaro nädyäpi niñpadyate ||175|| 

(50) éçvaraù – 

dvidheçvaraù svatantraç ca durlaìghyäjïaç ca kértyate ||176|| 

tatra svatantro, yathä— 

kåñëaù prasädam akarod aparädhyate’pi 

pädäìkam eva kila käliya-pannagäya | 

na brahmaëe dåçam api stuvate’py apürvaà 

sthäne svatantra-carito nigamair nuto’yam ||177|| 

durlaìghyäjïo, yathä tåtéye (3.2.21) -- 

balià haradbhiç cira-loka-pälaiù 

kiréöa-koöy-eòita-päda-péöhaù | 

tat tasya kaiìkaryam alaà bhåtän no 

vigläpayaty aìga yad ugrasenam ||178|| 


navye brahmäëòa-vånde såjati vidhigaëaù såñöaye yaù kåtäjïo 

rudraughaù käla-jérëe kñayam avatanute yaù kñayäyänuçiñöaù | 

rakñäà viñëu-svarüpä vidadhati taruëe rakñiëo ye tvad-aàçäù

kaàsäre santi sarve diçi diçi bhavataù çäsane’jäëòanäthäù ||179|| 

atha (51) sadä-svarüpa-sampräptaù -- 

sadä-svarüpa-sampräpto mäyä-kärya-vaçékåtaù ||180|| 


etad éçanam éçasya prakåti-stho 'pi tad-guëaiù | 

na yujyate sadätma-sthair yathä buddhis tad-äçrayä ||181|| 

(52) sarvajïaù – 

para-citta-sthitaà deça-kälädy-antaritaà tathä | 

yo jänäti samastärthaù sa sarvajïo nigadyate ||182|| 

yathä prathame (1.1511) -- 

yo no jugopa vana etya duranta-kåcchräd 

durväsaso 'ri-racitäd ayutägra-bhug yaù | 

çäkänna-çiñöam upayujya yatas tri-lokéà 

tåptäm amaàsta salile vinimagna-saìghaù ||183|| 

(53) nitya-nütanaù – 

sadänubhüyamäno’pi karoty ananubhütavat | 

vismayaà mädhurébhir yaù sa prokto nitya-nütanaù ||184|| 


yadyapy asau pärçva-gato raho-gatas 

tathäpi tasyäìghri-yugaà navaà navam | 

pade pade kä virameta tat-padäc 

caläpi yac chrér na jahäti karhicit ||185|| 

yathä vä lalita-mädhave (1.52) -- 

kulavara-tanu-dharma-gräva-våndäni bhindan 

sumukhi niçita-dérghäpäìga-öaìka-cchaöäbhiù | 

yugapad ayam apürvaù kaù puro viçva-karmä 

marakata-maëi-lakñair goñöha-kakñäà cinoti ||186|| 

(54) sac-cid-änanda-sändräìgaù – 

sac-cid-änanda-sändräìgaç cidänanda-ghanäkåtiù ||187|| 

yathä – 

kleçe kramät païca-vidhe kñayaà gate 

yad-brahma-saukhyaà svayam asphurat param | 

tad vyarthayan kaù purato naräkåtiù 

çyämo’yam ämoda-bharaù prakäçate ||188|| 

yathä va brahma-saàhitäyäm ädi-puruña-rahasye (5.51) – 

yasya prabhä prabhavato jagad-aëòa-koöikoöiñv 

açeña-vasudhädi vibhüti-bhinnam | 

tad brahma niñkalam anantam açeña-bhütaà 

govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||189|| 

ataù çré-vaiñëavaiù sarva-çruti-småti-nidarçanaiù | 

tad brahma çré-bhagavato vibhütir iti kértyate ||190|| 

tathä hi yämunäcärya-stotre (14) -- 

yad-aëòäntara-gocaraà ca yad 

daçottaräëy ävaraëäni yäni ca | 

guëäù pradhänaà puruñaù paraà padaà 

parätparaà brahma ca te vibhütayaù ||191|| 

(55) sarva-siddhi-niñevitaù – 

sva-vaçäkhila-siddhiù syät sarva-siddhi-niñevitaù ||192|| 

yathä – 

daçabhiù siddha-sakhébhir våtä mahä-siddhayaù kramäd añöau | 

aëimädayo labhante nävasaraà dväri kåñëasya ||193||

(56) atha avicintya-mahä-çaktiù – 

divya-sargädi-kartåtvaà brahma-rudrädi-mohanam | 

bhakta-prärabdha-vidhvaàsa ity ädy acintya-çaktitä ||194|| 

tatra dviya-sargädi-kartåtvaà, yathä – 

äséc chäyädvitéyaù prathamam atha vibhur vatsa-òimbhädi-dehän 

aàçenäàçena cakre tad anu bahu-catur-bähutäà teñu tene | 

våttas tattvädi-vétair atha kam alabhavaiù stüyamäno’khilätmä 

tävad brahmäëòa-sevyaù sphuöam ajani tato yaù prapadye tam éçam ||195|| 

brahma-rudrädi-mohanaà, yathä – 

mohitaù çiçu-kåtau pitämaho 

hanta çambhur api jåmbhito raëe | 

yena kaàsa-ripuëädya tat-puraù 

ke mahendra vibudhä bhavad-vidhäù ||196|| 

bhakta-prärabdha-vidhvaàso, yathä çré-daçame (10.45.45) – 

guru-putram ihänétaà nija-karma-nibandhanam | 

änayasva mahäräja mac-chäsana-puraskåtaù ||197|| 

ädi-çabdena durghaöa-ghaöanäpi – 

api jani-parihénaù sünur äbhéra-bhartur 

vibhur api bhuja-yugmotsaìga-paryäpta-mürtiù | 

prakaöita-bahu-rüpo’py eka-rüpaù prabhur me 

dhiyam ayam avicintyänanta-çaktir dhinoti ||198|| 

(57) koöi-brahmäëòa-vigrahaù – 

agaëya-jagad-aëòäòhyaù koöi-brahmäëòa-vigrahaù | 

iti çré-vigrahasyäsya vibhutvam anukértitam ||199|| 


kvähaà tamo-mahad-ahaà-kha-carägni-vär-bhüsaàveñöitäëòa-ghaöa-sapta-vitasti-käyaù 

| 

kvedåg-vidhävigaëitäëòa-paräëu-caryävätädhva-roma-vivarasya 

ca te mahitvam ||200|| 


tattvair brahmäëòam äòhyaà surakula-bhuvanaiç cäìkitaà yojanänäà 

païcäçat-koöy-akharva-kñiti-khacitam idaà yac ca pätäla-pürëam | 

tädåg-brahmäëòa-lakñäyuta-paricaya-bhäg eka-kakñaà vidhäträ 

dåñöaà yasyätra våndävanam api bhavataù kaù stutau tasya çaktaù ||201|| 

(58) avatärävalé-béjam 

avatärävalé-béjam avatäré nigadyate ||202|| 

yathä çré-géta-govinde (1.16) – 

vedän uddharate jaganti vahate bhügolam udbibhrate 

daityaà därayate balià chalayate kñatra-kñayaà kurvate | 

paulastyaà jayate halaà kalayate käruëyam ätanvate 

mlecchän mürcchayate daçäkåti-kåte kåñëäya tubhyaà namaù ||203|| 

(59) hatäri-gati-däyakaù – 

mukti-dätä hatäréëäà hatäri-gati-däyakaù ||204|| 

yathä – 

paräbhavaà phenila-vaktratäà ca 

bandhaà ca bhétià ca måtià ca kåtvä | 

pavarga-dätäpi çikhaëòa-maule 

tvaà çätraväëäm apavargado’si ||205|| 


citraà muräre sura-vairi-pakñas 

tvayä samantäd anubaddha-yuddhaù | 

amitra-våndäny avibhidya bhedaà

mitrasya kurvann amåtaà prayäti ||206|| 

(60) ätmäräma-gaëäkarñé – 

ätmäräma-gaëäkarñéty etad vyaktärtham eva hi ||207|| 

yathä – 

pürëa-paramahaàsaà mäà mädhava lélä-mahauñadhir ghrätä | 

kåtvä bata säraìgaà vyadhita kathaà särase tåñitam ||208|| 

athäsädharaëa-guëa-catuñke – (61) lélä-mädhuryaà -- 

yathä båhad-vämane – 

santi yadyapi me präjyä léläs täs tä manoharäù | 

na hi jäne småte räse mano me kédåçaà bhavet ||209|| 


parisphuratu sundaraà caritram atra lakñmé-pates 

tathä bhuvana-nandinas tad-avatära-våndasya ca | 

harer api camatkåti-prakara-vardhanaù kintu me 

bibharti hådi vismayaà kam api räsa-lélä-rasaù ||210|| 

(62) premëä priyädhikyam, yathä çré-daçame (10.31.15) -- 

aöati yad bhavän ahni känanaà 

truöir yugäyate tväm apaçyatäm | 

kuöila-kuntalaà çré-mukhaà ca te 

jaòa udékñitäà pakñma-kåt dåçäm ||211|| 

yathä vä -- 

brahma-rätri-tatir apy agha-çatro 

sä kñaëärdhavad agät tava saìge | 

hä kñaëärdham api vallavikänäà 

brahma-rätri-tativad virahe’bhüt ||212|| 

(63) veëu-mädhuryam, yathä tatraiva (10.33.15) – 

savanaças tad-upadhärya sureçäù 

çakra-çarva-parameñöhi-purogäù | 

kavaya änata-kandhara-cittäù 

kaçmalaà yayur aniçcita-tattväù ||213|| 

yathä vä vidagdha-mädhave (1.26) -- 

rundhann ambu-bhåtaç camatkåti-paraà kurvan muhus tumburuà 

dhyänäd antarayan sanandana-mukhän vismerayan vedhasam | 

autsukyävalibhir balià caöulayan bhogéndram äghürëayan 

bhindann aëòa-kaöäha-bhittim abhito babhräma vaàçé-dhvaniù ||214|| 

(64) rüpa-mädhuryaà, yathä tåtéye (3.2.12) 

yan martya-lélaupayikaà sva-yogamäyä-balaà 

darçayatä gåhétam | 

vismäpanaà svasya ca saubhagarddheù 

paraà padaà bhüñaëa-bhüñaëäìgam ||215|| 

çré-daçame ca (10.29.40) -- 

kä stry aìga te kala-padäyata-mürcchitena 

saàmohitä 'ryapadavéà na calet trilokyäm | 

trailokya-saubhagam idaà ca nirékñya rüpaà 

yad go-dvija-druma-mågän pulakäny abibhrat ||216|| 

yathä vä, lalita-mädhave (8.34) -- 

aparikalita-pürvaù kaç camatkära-käré 

sphurati mama garéyän eña mädhurya-püraù | 

ayam aham api hanta prekñya yaà lubdha-cetäù 

sarabhasam upabhoktuà kämaye rädhikeva ||217|| 

samasta-vividhäçcarya-kalyäëa-guëa-väridheù | 

guëänäm iha kåñëasya diì-mätram upadarçitam ||218||

yathä ca çré-daçame (10.14.7) – 

guëätmanas te 'pi guëän vimätuà 

hitävatérëasya ka éçire 'sya | 

kälena yair vä vimitäù sukalpair 

bhü-päàçavaù khe mihikä dyubhäsaù ||219|| 

nitya-guëo vanamälé, yad api çikhämaëir açeña-netèëäm | 

bhaktäpekñikam asya, trividhatvaà likhyate tad api ||220|| 

hariù pürëatamaù pürëataraù pürëa iti tridhä | 

çreñöha-madhyädibhiù çabdair näöye yaù paripaöhyate ||221|| 

prakäçitäkhila-guëaù småtaù pürëatamo budhaiù | 

asarva-vyaïjakaù pürëataraù pürëo 'lpa-darçakaù ||222|| 

kåñëasya pürëatamatä vyaktäbhüd gokuläntare | 

pürëatä pürëataratä dvärakä-mathurädiñu ||223|| 

sa punaç caturvidhaù syäd dhérodättaç ca dhéra-lalitaç ca | 

dhéra-praçänta-nämä tathaiva dhéroddhataù kathitaù ||224|| 

bahuvidha-guëa-kriyäëäm äspada-bhütasya padmanäbhasya | 

tat-tal-lélä-bhedäd virudhyate na hi catur-vidhäù ||225|| 

tatra dhérodättaù – 

gambhéro vinayé kñantä karuëaù sudåòha-vrataù | 

akatthano güòha-garvo dhérodättaù su-sattva-bhåt ||226|| 

yathä – 

véraà-manya-mada-prahäri-hasitaà dhaureyam ärtoddhåtau 

nirvyüòha-vratam unnata-kñiti-dharoddhäreëa dhéräkåtim | 

mayy uccaiù kåta-kilbiñe’pi madhuraà stutyä muhur yantritaà 

prekñya tväà mama durvitarkya-hådayaà dhér géç ca na spandate ||227|| 

gambhératvädi-sämänya-guëä yad iha kértitäù | 

tad eteñu tad-ädhikya-pratipädana-hetave ||228|| 

idaà hi ttatvaà pürvaiù proktaà raghüdvahe | 

tat-tad-bhaktänusäreëa tathä kåñëe vilokyate ||229|| 

dhéra-lalitaù -- 

vidagdho nava-täruëyaù parihäsa-viçäradaù | 

niçcinto dhéra-lalitaù syät präyaù preyasé-vaçaù ||230|| 

yathä -- 

väcä sücita-çarvaré-rati-kalä-prägalbhyayä rädhikäà 

vréòä-kuïcita-locanäà viracayann agre sakhénäm asau | 

tad-vakño-ruha-citra-keli-makaré-päëòitya-päraà gataù 

kaiçoraà saphalé-karoti kalayan kuïje vihäraà hariù ||231|| 

govinde prakaöaà dhéra-lalitatvaà pradarçyate | 

udäharanti näöya-jïäù präyo’tra makara-dhvajam ||232|| 

dhéra-çäntaù – 

çama-prakåtikaù kleça-sahanaç ca vivecakaù | 

vinayädi-guëopeto dhéra-çänta udéryate ||233|| 

yathä – 

vinaya-madhura-mürtir manthara-snigdha-täro 

vacana-paöima-bhaìgé-sücitäçeña-nétiù | 

abhidadhad iha dharmaà dharma-putropakaëöhe 

dvija-patir iva säkñät prekñyate kaàsa-vairé ||234|| 

yudhiñöhirädiko dhérair dhéra-çäntaù prakértitaù ||235|| 

dhéroddhataù – 

mätsaryavän ahaìkäré mäyävé roñaëaç calaù | 

vikatthanaç ca vidvadbhir dhéroddhata udähåtaù ||236||

yathä – 

äù päpin yavanendra dardura punar vyäghuöya sadyas tvayä 

väsaù kutracid andha-küpa-kuhara-kroòe’dya nirméyatäm | 

helottänita-dåñöi-mätra-bhasita-brahmäëòäëòaù puro 

jägarmi tvad-upagrahäya bhujagaù kåñëo’tra kåñëäbhidhaù ||237|| 

dhéroddhatas tu vidvadbhir bhémasenädir ucyate ||238|| 

mätsaryädyäù pratéyante doñatvena yad apy amé | 

lélä-viçeña-çälitvän nirdoñe’tre guëäù småtäù ||239|| 


ambho-bhära-bhara-praëamra-jalada-bhräntià vitanvann asau 

ghoräòambara-òambaraù suvikuöäm utkñipya hastärgaläm | 

durväraù para-väraëaù svayam ahaà labdho’smi kåñëaù puro 

re çrédäma-kuraìgasaìgara-bhuvo bhaìgaà tvam aìgékuru ||240|| 

mitho virodhino’py atra kecin nigaditä guëäù | 

harau niraìkuçaiçvaryät ko’pi na syäd asambhavaù ||241|| 

tathä ca kaurme – 

asthülaç cäëuç caiva sthülo’ëuç caiva sarvataù | 

avarëaù sarvataù proktaù çyämo raktänta-locanaù | 

aiçvarya-yogäd bhagavän viruddhärtho’bhidhéyate ||242|| 

tathäpi doñäù parame naivähäryäù kathaïcana | 

guëä viruddhä apy ete samähäryäù samantataù ||243|| 

mahävärähe ca – 

sarve nityäù çäçvatäç ca dehäs tasya parätmanaù | 

hänopädäna-rahitä naiva prakåtijäù kvacit ||244|| 

paramänanda-sandohä jïäna-mäträç ca sarvataù | 

sarve sarva-guëaiù pürëäù sarva-doña-vivarjitäù ||245|| 

vaiñëava-tantre’pi – 

añöädaça-mahä-doñai rahitä bhagavat-tanuù | 

sarvaiçvaryamayé satya-vijïänänanda-rüpiëé ||246|| 

añöädaça-mahä-doñäù, yathä viñëu-yämale – 

mohas tandrä bhramo rukña-rasatä käma ulbaëaù | 

lolatä mada-mätsarye hiàsä kheda-pariçramau ||247|| 

asatyaà krodha äkäìkñä äçaìkä viçva-vibhramaù | 

viñamatvaà paräpekñä doñä añöädaçoditäù ||248|| 

itthaà sarvävatärebhyas tato’py aträvatäriëaù | 

vrajendra-nandane suñöhu mädhurya-bhara éritaù ||249|| 

tathä ca brahma-saàhitäyäm ädi-puruña-rahasye (5.59) – 

yasyaika-niçvasita-kälam athävalambya 

jévanti loma-bilajä jagad-aëòa-näthäù | 

viñëur mahän sa iha yasya kalä-viçeño 

govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||250|| 

athäñöäv anukértyante sad-guëatvena viçrutäù | 

maìgalälaìkriyä-rüpäù sattva-bhedäs tu pauruñäù ||251|| 

çobhä viläso mädhuryaà mäìgalyaà sthairya-tejasé | 

lalitaudäryam ity ete sattva-bhedäs tu pauruñäù ||252|| 

tatra çobhä – 

néce dayädhike spardhä çauryotsähau ca dakñatä | 

satyaà ca vyaktim äyäti yatra çobheti täà viduù ||253|| 

yathä – 

svarga-dhvaàsaà vidhitsur vraja-bhuvi kadanaà suñöhu vékñyätivåñöyä 

nécän älocya paçcän namuci-ripu-mukhänüòha-käruëya-véciù | 

aprekñya svena tulyaà kam api nija-ruñäm atra paryäpti-pätraà 

bandhün änandayiñyann udaharatu hariù satya-sandho mahädrim ||254||

viläsaù – 

våñabhasyeva gambhérä gatir dhéraà ca vékñaëam | 

sa-smitaà ca vaco yatra sa viläsa itéryate ||255|| 

yathä – 

malla-çreëyäm avinayavatéà mantharäà nyasya dåñöià 

vyädhunväno dvipa iva bhuvaà vikramäòambareëa | 

väg-ärambhe smita-parimalaiù kñälayan maïca-kakñäà 

tuìge raìga-sthala-parisare särasäkñaù sasära ||256|| 

mädhuryam – 

tan mädhuryaà bhaved yatra ceñöädeù spåhaëéyatä ||257|| 

yathä – 

varäm adhyäsénas taöa-bhuvam avañöambha-rucibhiù 

kadambaiù prälambaà pravalita-vilambaà viracayan | 

prapannäyäm agre mihira-duhitus tértha-padavéà 

kuraìgé-neträyäà madhu-ripur apäìgaà vikirati ||258|| 

mäìgalyam – 

mäìgalyaà jagatäm eva viçväsäspadatä matä ||259|| 

yathä – 

anyäyyaà na haräv iti vyapagata-dvärärgalä dänavä 

rakñé kåñëa iti pramattam abhitaù kréòäsu raktäù suräù | 

säkñé vetti sa bhaktim ity avanata-vrätäç ca cintojjhitäù 

ke viçvambhara na tvad-aìghri-yugale viçrambhitäà bhejire ||260|| 

sthairyam – 

vyavasäyäd acalanaà sthairyaà vighnäkuläd api ||261|| 

yathä – 

pratikule’pi sa-çüle, çive çiväyäà niraàçukäyäà ca | 

vyalunäd eva mukundo vindhyävali-nandanasya bhujän ||262|| 

tejaù – 

sarva-cittävagähitvaà tejaù sadbhir udéryate ||263|| 

yathä çré-daçame (10.43.17) – 

mallänäm açanir nèëäà naravaraù stréëäà smaro mürtimän 

gopänäà svajano’satäà kñitirbhujäà çästä sva-pitroù çiçuù | 

måtyur bhoja-pater viräò aviduñäà tattvaà paraà yoginäà 

våñëénäà paradevateti vidito raìgaù gataù sägrajaù ||264|| 

yathä -- 

tejo budhair avajïäder asahiñëutvam ucyate ||265|| 

yathä – 

äkruñöe prakaöaà didaëòayiñuëä caëòena raìga-sthale 

nande cänakadundubhau ca purataù kaàsena viçva-druhä | 

dåñöià tatra suräri-måtyu-kulaöä-samparka-dütéà kñipan 

maïcasyopari saïcukurdiñur asau paçyäcyutaù präïcati ||266|| 

lalitam – 

çåìgära-pracurä ceñöä yatra taà lalitaà viduù ||267|| 

yathä— 

vidhatte rädhäyäù kuca-mukulayoù keli-makaréà 

kareëa vyagrätmä sarabhasam asavyena rasikaù | 

ariñöe säöopaà kaöu ruvati savyena vihasann 

udaïcad-romäïcaà racayati ca kåñëaù parikaram ||268|| 

audäryam – 

ätmädy-arpaëa-käritvam audäryam iti kértyate ||269||

yathä— 

vadänyaù ko bhaved atra vadänyaù puruñottamät | 

akiïcanäya yenätmä nirguëäyäpi déyate ||270|| 

sämänyä näyaka-guëäù sthiratädyä yad apy amé | 

tathäpi pürvataù kiïcid viçeñät punar éritäù ||271|| 

athäsya sahäyäù – 

asya gargädayo dharme yuyudhänädayo yudhi | 

uddhavädyäs tathä mantre sahäyäù parikértitäù ||272|| 

atha kåñëa-bhaktäù – 

tad-bhäva-bhävita-sväntäù kåñëa-bhaktä itéritäù ||273|| 

yo satya-väkya ity ädyä hrémän ity antimä guëäù | 

proktäù kåñëe’sya bhakteñu te vijïeyä manéñibhiù ||274|| 

te sädhakäç ca siddhäç ca dvi-vidhäù parikértitäù ||275|| 

tatra sädhakäù – 

utpanna-ratayaù samyaì nairvighnyam anupägatäù | 

kåñëa-säkñät-kåtau yogyäù sädhakäù parikértitäù ||276|| 

yathaikädaçe (11.2.46) – 

éçvare tad-adhéneñu bäliçeñu dviñatsu ca | 

prema-maitré-kåpopekñä yaù karoti sa madhyamaù ||277|| 


siktäpy açru-jalotkareëa bhagavad-värtä-nadé-janmanä 

tiñöhaty eva bhavägni-hetir iti te dhémann alaà cintayä | 

håd-vyomany amåta-spåhä-hara-kåpä-våñöeù sphuöaà lakñate 

nediñöaù påthu-roma-täëòava-bharät kåñëämbudhasyodgamaù ||278|| 

bilvamaìgala-tulyä ye sädhakäs te prakértitäù ||279|| 

atha siddhäù – 

avijïätäkhila-kleçäù sadä kåñëäçrita-kriyäù | 

siddhäù syuù santata-prema-saukhyäsväda-paräyaëäù ||280|| 

sampräpta-siddhayaù siddhä nitya-siddhäç ca te tridhä ||281|| 

tatra sampräpta-siddhayaù – 

sädhanaiù kåpayä cäsya dvidhä sampräpta-siddhayaù ||282|| 

tatra sädhana-siddhäù, yathä tåtéye (3.15.25) – 

yac ca vrajanty animiñäm åñabhänuvåttyä 

düre yamä hy upari naù spåhaëéya-çéläù | 

bhartur mithaù su-yaçasaù kathanänurägavaiklavya-bäñpa-kalayä 

pulaké-kåtäìgäù ||283|| 


ye bhakti-prabhaviñëutä-kavalita-kleçormayaù kurvate 

dåk-päte’pi ghåëäà kåta-praëatiñu präyeëa mokñädiñu | 

tän prema-prasarotsava-stavakita-sväntän pramodäçrubhir 

nirdhautäsya-taöän muhuù pulakino dhanyän namaskurmahe ||284|| 

märkaëòeyädayaù proktäù sädhanaiù präpta-siddhayaù ||285|| 

atha kåpä-siddhäù, yathä çré-daçame (10.23.42-43) – 

näsäà dvijäti-saàskäro na niväso guräv api | 

na tapo nätma-mémäàsä na çaucaà na kriyäù çubhäù ||286|| 

athäpi hy uttamaùçloke kåñëe yogeçvareçvare | 

bhaktir dåòhä na cäsmäkaà saàskärädimatäm api ||287|| 


na käcid abhavad guror bhajana-yantraëe’bhijïatä 

na sädhana-vidhau ca te çrama-lavasya gandho’py abhüt |

gato’si caritärthatäà paramahaàsa-mågya-çriyä 

mukunda-pada-padmayoù praëaya-sédhuno dhärayä ||288|| 

kåpä-siddhä yajïa-patné-vairocani-çukädayaù ||289|| 

atha nitya-siddhäù – 

ätma-koöi-guëaà kåñëe premäëaà paramaà gatäù | 

nityänanda-guëäù sarve nitya-siddhä mukundavat ||290|| 

yathä pädme çré-bhagavat-satyabhämä-devé-saàväde – 

atha brahmädi-devänäà tathä prärthanayä bhuvaù | 

ägato’haà gaëäù sarve jätäs te’pi mayä saha ||291|| 

ete hi yädaväù sarve mad-gaëä eva bhämini | 

sarvadä mat-priyä devi mat-tulya-guëa-çälinaù ||292|| 

tathä ca çré-daçame (10.14.32) – 

aho bhägyam aho bhägyaà nanda-gopa-vrajaukasäm | 

yan-mitraà paramänandaà pürëaà brahma sanätanam ||293|| 

tatraiva (10.26.13) – 

dustyajaç cänurägo’smin sarveñäà no vrajaukasäm | 

nanda te tanaye’smäsu tasyäpy autpattikaù katham ||294|| 

sanätanaà mitram iti tasyäpy autpattikaù katham | 

sneho’smäsv iti caiteñäà nitya-preñöhatvam ägatam ||295|| 

ity ataù kathitä nitya-priyä yädava-vallaväù | 

eñäà laukikavac-ceñöä lélä mura-ripor iva ||296|| 

tathä hi pädmottara-khaëòe – 

yathä saumitri-bharatau yathä saìkarñaëädayaù | 

tathä tenaiva jäyante nija-lokäd yadåcchayä ||297|| 

punas tenaiva gacchanti tat-padaà çäçvataà param | 

na karma-bandhanaà janma vaiñëavänäà ca vidyate ||298|| 

ye proktäù païca-païcäçat kramät kaàsaripor guëäù | 

te cänye cäpi siddheñu siddhidatvädayo matäù ||299|| 

bhaktäs tu kértitäù çäntäs tathä däsa-sutädayaù | 

sakhäyo guru-vargäç ca preyasyaç ceti païcadhä || || 

atha uddépanäù -- 

uddépanäs tu te proktä bhävam uddépayanti ye | 

te tu çré-kåñëa-candrasya guëäç ceñöäù prasädhanam ||301|| 

smitäìga-saurabhe vaàça-çåìga-nüpura-kambavaù | 

padäìka-kñetra-tulasé-bhakta-tad-väsarädayaù ||302|| 

tatra guëäù – 

guëäs tu trividhäù proktäù käya-väì-mänasäçrayäù ||303|| 

tatra käyikäù – 

vayaù-saundarya-rüpäëi käyikämådutädayaù ||304|| 

guëäù svarüpam eväsya käyikädyä yadapy amé | 

bhedaà svékåtya varëyante tathäpy uddépanä iti ||305|| 

atas tasya svarüpasya syäd älambanataiva hi | 

uddépanatvam eva syäd bhüñaëädes tu kevalam ||306|| 

eñäm älambanatvaà ca tathoddépanatäpi ca ||307|| 

tatra vayaù – 

vayaù kaumära-paugaëòa-kaiçoram iti tat tridhä ||308|| 

kaumäraà païcamäbdäntaà paugaëòaà daçamävadhi | 

ä-ñoòaçäc ca kaiçoraà yauvanaà syät tataù param ||309|| 

aucityät tatra kaumäraà vaktavyaà vatsale rase | 

paugaëòaà preyasi tat-tat-khelädi-yogataù ||310|| 

çraiñöhyam ujjvala eväsya kaiçorasya tathäpy adaù | 

präyaù sarva-rasaucityäd atrodähriyate kramät ||311|| 

ädyaà madhyaà tathä çeñaà kaiçoraà trividhaà bhavet ||312||

tatra ädyam – 

varëasyojjvalatä käpi netränte cäruëa-cchaviù | 

romävali-prakaöatä kaiçore prathame sati ||313|| 

tathä – 

harati çitimä ko’py aìgänäà mahendra-maëi-çriyaà 

praviçati dåçor ante käntir manäg iva lohiné | 

sakhi tanu- ruhäà räjiù sükñmä daräsya virohate 

sphurati suñamä navyedänéà tanau vana-mälinaù ||314|| 

vaijayanté-çikhaëòädi-naöa-pravara-veçatä | 

vaàçé-madhurimä vastra-çobhä cätra paricchadaù ||315|| 


barhäpéòaà naöa-vara-vapuù karëayoù karëikäraà 

bibhrad-väsaù kanaka-kapiçaà vaijayantéà ca mäläm | 

randhrän veëor adhara-sudhayä pürayan gopa-våndair 

våndäraëyaà sva-pada-ramaëaà präviçad géta-kértiù ||316|| 

kharatätra nakhägräëäà dhanur ändolitä bhruvoù | 

radänäà raïjanaà räga-cürëair ity ädi ceñöitam ||317|| 

yathä— 

navaà dhanur ivätanor naöad-agha-dviñor bhrü-yugaà 

çarälir iva çäëitä nakhara-räjir agre kharä | 

viräjati çarériëé rucira-danta-lekhäruëä 

na kä sakhi samékñaëäd yuvatir asya vitrasyati ||318|| 

tan-mohanatä, yathä – 

kartuà mugdhäù svayam acaöunä na kñamante’bhiyogaà 

na vyädätuà kvacid api jane vaktram apy utsahante | 

dåñövä täs te nava-madhurima-smeratäà mädhavärtäù 

sva-präëebhyas trayam udasåjann adya toyäïjalénäm ||319|| 

atha madhyamam – 

üru-dvayasya bähvoç ca käpi çrér urasas tathä | 

mürter mädhurimädyaà ca kaiçore sati madhyame ||320|| 

yathä – 

spåhayati kari-çuëòä-daëòanäyoru-yugmaà 

garuòa-maëi-kaväöé-sakhyam icchaty uraç ca | 

bhuja-yugam api dhitsaty argalävarga-nindäm 

abhinava-taruëimnaù prakrame keçavasya ||321|| 

mukhaà smita-viläsäòhyaà vibhramottarale dåçau | 

tri-jagan-mohanaà gétam ity ädir iha mädhuré ||322|| 

yathä – 

anaìga-naya-cäturé-paricayottaraìge dåçau 

mukhämbujam udaïcita-smita-viläsa-ramyädharam | 

acaïcala-kuläìganä-vrata-viòambi-saìgétakaà 

hares taruëimäìkure sphurati mädhuré käpy abhüt ||323|| 

vaidagdhé-sära-vistäraù kuïja-keli-mahotsavaù | 

ärambho räsa-léläder iha ceñöädi-sauñöhavam ||324|| 

yathä – 

vyaktälakta-padaiù kvacit pariluöhat-piïchävataàsaiù kvacit 

talpair vicyuta-käïcibhiù kvacid asau vyäkérëa-kuïjotkarä | 

prodyan-maëòala-bandha-täëòava-ghaöälakñmollasat-saikatä 

govindasya viläsa-våndam adhikaà våndäöavé çaàsati ||325|| 


vidürän märägnià hådaya-ravi-känte prakaöayann

udasyan dharmenduà vidadhad abhito räga-paöalam | 

kathaà hä nas träëaà sakhi mukulayan bodha-kumudaà 

tarasvé kåñëäbabhre madhurima-bharärko’bhyudayate ||326|| 

atha çeñam – 

pürvato’py adhikotkarñaà bäòham aìgäni bibhrati | 

tri-vali-vyaktir ity ädyaà kaiçore carame sati ||327|| 

yathä – 

marakata-girer gaëòa-gräva-prabhä-hara-rakñasaà 

çata-makha-maëi-stambhärambha-pramäthi-bhuja-dvayam | 

tanu-taraëijä-véci-cchäyä-viòambi-bali-trayaà 

madana-kadalé-sädhiñöhoruà smarämy asuräntakam ||328|| 

tan-mädhuryaà, yathä – 

daçärdha-çara-mädhuré-damana-dakñayäìga-çriyä 

vidhünita-vadhü-dhåtià varakalä-viläsäspadam | 

dåg-aïcala-camatkåti-kñapita-khaïjaréöa-dyutià 

sphurat-taruëimodgamaà taruëi paçya pétämbaram ||329|| 

idam eva hareù präjïair nava-yauvanam ucyate ||330|| 

atra gokula-devénäà bhäva-sarvasva-çälitä | 

abhüta-pürva-kandarpa-tantra-lélotsavädayaù ||331|| 

yathä – 

käntäbhiù kalahäyate kvacid ayaà kandarpa-lekhän kvacit 

kérair arpayati kvacid vitanute kréòäbhisärodyamam | 

sakhyä bhedayati kvacit smara-kalä-ñäòguëyavän éhate 

sandhià kväpy anuçästi kuïja-nåpatiù çåìgära-räjyottamam ||332|| 


karëäkarëi sakhé-janena vijane düté-stuti-prakriyä 

patyur vaïcana-cäturé guëanikä kuëòa-prayäë niçi | 

vädhiryaà guru-väci veëu-virutäv utkarëateti vratän 

kaiçoreëa tavädya kåñëa guruëä gauré-gaëaù paöhyate ||333|| 

netuù svarüpam evoktaà kaiçoram iha yadyapi | 

nänäkåti-prakaöanät tathäpy uddépanaà matam ||334|| 

bälye’pi nava-täruëya-präkaöyaà kvacit | 

tan nätirasa-vähitvän na rasajïair udähåtam ||335|| 

atha saundaryam – 

bhavet saundaryam aìgänäà sanniveço yathocitam ||336|| 

yathä – 

mukhaà te dérghäkñaà marakata-taöé-pévaram uro 

bhuja-dvandvaà stambha-dyuti-suvalitaà pärçva-yugalam | 

parikñéëo madhyaù prathima-laharé-häri jaghanaà 

na kasyäù kaàsäre harati hådayaà paìkaja-dåçaù ||337|| 

atha rüpam – 

vibhüñaëaà vibhüñyaà syäd yena tad rüpam ucyate ||338|| 

yathä – 

kåñëasya maëòana-tatir maëi-kuëòalädyä 

nétäìga-saìgatim alaìkåtaye varäìgi | 

çaktä babhüva na manäg api tad-vidhäne 

sä pratyuta svayam analpam alaìkåtäsét ||339|| 

atha mådutä – 

mådutä komalasyäpi saàsparçäsahatocyate ||340|| 

yathä – 

ahaha navämbuda-känter amuñya sukumäratä kumärasya | 

api nava-pallava-saìgäd aìgäny aparajya çéryanti ||341||

ye näyaka-prakaraëe väcikä mänasäs tathä | 

guëäù proktänta evätra jïeyä uddépanä budhaù ||342|| 

ceñöä – 

ceñöä räsädi-léläù syus tathä duñöa-vadhädayaù ||343|| 

tatra räso, yathä – 

nåtyad-gopa-nitambiné-kåta-parérambhasya rambhädibhir 

gérväëébhir anaìga-raìga-vivaçaà sandåçyamäna-çriyaù | 

kréòä-täëòava-paëòitasya paritaù çré-puëòarékäkña te 

räsärambha-rasärthino madhurimä cetäàsi naù karñati ||344|| 

duñöa-vadho, yathä lalita-mädhave (9.50) -- 

çambhur våñaà nayati mandara-kandaräntar 

mlänaù salélam api yatra çiro dhunäne | 

äù kautukaà kalaya keli-laväd ariñöaà 

taà duñöa-puìgavam asau harir unmamätha ||345|| 

atha prasädhanam -- 

kathitaà vasanäkalpa-maëòanädyaà prasädhanam ||346|| 

tatra vasanam – 

navärka-raçmi-käçméra-haritälädi-sannibham | 

yugaà catuñkaà bhüyiñöhaà vasanaà tri-vidhaà hareù ||347|| 

tatra yugam – 

paridhänaà sa-saàvyänaà yuga-rüpam udéritam ||348|| 

yathä stavävalyäà mukundäñöake (3) – 

kanaka-nivaha-çobhänandi pétaà nitambe 

tad-upari navaraktaà vastram itthaà dadhänaù | 

priyam iva kila varëaà räga-yuktaà priyäyäù 

praëayatu mama neträbhéñöa-pürtià mukundaù ||349|| 

catuñkam – 

catuñkaà kaïcukoñëéña-tunda-bandhäntaréyakam ||350|| 

yathä – 

smeräsyaù parihita-päöalämbara-çréç 

channäìgaù puraöa-rucoru-kaïcakena | 

uñëéñaà dadhad aruëaà dhaöéà ca citräù 

kaàsärir vahati mahotsave mudaà naù ||351|| 

bhüyiñöham – 

khaëòitäkhaëòitaà bhüri naöa-veça-kriyocitam | 

aneka-varëaà vasanaà bhüyiñöhaà kathitaà budhaiù ||352|| 

yathä – 

akhaëòita-vikhaëòitaiù sita-piçaìga-néläruëaiù 

paöaiù kåta-yathocita-prakaöa-sanniveçojjvalaù | 

ayaà karabha-räö-prabhaù pracura-raìga-çåìgäritaù 

karoti karabhoru me ghana-rucir mudaà mädhavaù ||353|| 

atha äkalpaù – 

keça-bandhanam älepo mälä-citra-viçeñakaù | 

tämbüla-keli-padmädir äkalpaù parikértitaù ||354|| 

syäj jüöaù kavaré cüòä veëé ca kaca-bandhanam | 

päëòuraù karburaù péta ity älepas tridhä mataù ||355|| 

mälä tridhä vaijayanté ratna-mälä vana-srajaù | 

asyä vaikakñakäpéòa-prälambädyä bhidä matäù ||356|| 

makaré-patra-bhaìgäòhyaà citraà péta-sitäruëam | 

tathä viçeñako’pi syäd anyad ühyaà svayaà budhaiù ||357|| 

yathä –

tämbüla-sphurad-änanendur amalaà dhaàmillam ulläsayan 

bhakti-ccheda-lasat-sughåñöa-ghusåëälepa-çriyä peçalaù | 

tuìgoraù-sthala-piìgala-srag alika-bhräjiñëu-paträìguliù 

çyämäìga-dyutir adya me sakhi dåçor dugdhe mudaà mädhavaù ||358|| 

atha maëòanam – 

kiréöaà kuëòale häraç catuñké valayormayaù | 

keyüra-nüpurädyaà ca ratna-maëòanam ucyate ||359|| 

yathä – 

käïcé citrä mukuöam atulaà kuëòale häri-hére 

häras täro valayam amalaà candrä-cäruç catuñké | 

ramyä cormir madhurima-püre nüpure cety aghärer 

aìgair eväbharaëa-paöalé bhüñitä dogdhi bhüñäm ||360|| 

kusumädi-kåtaà cedaà vanya-maëòanam éritam | 

dhätu-kÿptaà tilakaà patra-bhaìga-latädikam ||361|| 

atha smitaà, yathä kåñëa-karëämåte (99) -- 

akhaëòa-nirväëa-rasa-pravähair 

vikhaëòitäçeña-rasäntaräëi | 

ayantritodvänta-sudhärëaväni 

jayanti çétäni tava smitäni ||362|| 

atha aìga-saurabhaà, yathä – 

parimala-sarid eñä yad vahanté samantät 

pulakayati vapur naù käpy apürvä munénäm | 

madhu-ripur uparäge tad-vinodäya manye 

kuru-bhuvam anavadyämoda-sindhur viveça ||363|| 

atha vaàçaù – 

dhyänaà balät paramahaàsa-kulasya bhindan 

nindan sudhä-madhurimäëam adhéra-dharmä | 

kandarpa-çäsana-dhuräà muhur eña çaàsan 

vaàçé-dhvanir jayati kaàsa-nisüdanasya ||364|| 

eña tridhä bhaved veëu-muralé-vaàçikety api ||365|| 

tatra veëuù – 

pärikäkhyo bhaved veëur dvädaçäìguler dairghya-bhäk ||366|| 

muralé – 

hasta-dvayam itäyämä mukha-randhra-samanvitä | 

catuù-svara-cchidra-yuktä muralé cäru-nädinä ||367|| 

vaàçé – 

ardhäìguläntaronmänaà tärädi-vivaräñöakam | 

tataù särdhäìguläd yatra mukha-randhraà tathäìgulam ||368|| 

çiro vedäìgulaà pucchaà try-aìgulaà sä tu vaàçikä | 

nava-randhrä småtä sapta-daçäìgula-mitä budhaiù ||369|| 

daçäìguläntarä syäc cet sä tära-mukha-randhrayoù | 

mahänandeti vyäkhyätä tathä saàmohinéti ca ||370|| 

bhavet süryäntarä sä cet tata äkarñiëé matä | 

änandiné tadä vaàçé bhaved indräntarä yadi ||371|| 

gopänäà vallabhä seyaà vaàçuléti ca viçrutä | 

kramän maëimayé haimé vaiëavéti tridhä ca sä ||372|| 

atha çåìgam – 

çåìgaà tu gavalaà hema-nibaddhägrima-paçcimam | 

ratna-jäla-sphuran-madhyaà mandra-ghoñäbhidhaà småtam ||373|| 

yathä – 

tärävalé veëu-bhujaìgamena 

tärävalélä-garalena dañöä | 

viñäëikä-näda-payo nipéya

viñäëi kämaà dvi-guëé-cakära ||374|| 

atha nüpuraà, yathä – 

agha-mardanasya sakhi nüpura-dhvanià 

niçamayya sambhåta-gabhéra-sambhramä | 

aham ékñaëottaralitäpi näbhavaà 

bahir adya hanta guravaù puraù sthitäù ||375|| 

atha kambuù – 

kambus tu dakñiëävartaù päïcajanyatayocyate ||376|| 

yathä – 

amara-ripu-vadhüöé-bhrüëa-hatyä-viläsé 

tridiva-pura-purandhré-vånda-nändékaro’yam | 

bhramati bhuvana-madhye mädhavädhmäta-dhämnaù 

kåta-pulaka-kadambaù kambu-räjasya nädaù ||377|| 

atha padäìkaù, yathä çré-daçame (10.38.26) – 

tad-darçanähläda-vivåddha-sambhramaù 

premëordhva-romäçru-kaläkulekñaëaù | 

rathäd avaskandya sa teñv aceñöata 

prabhor amüny aìghri-rajäàsy aho iti ||378|| 


kalayata harir adhvanä sakhäyaù 

sphuöam amunä yamunä-taöém ayäsét | 

harati pada-tatir yad-akñiëé me 

dhvaja-kuliçäkuça-paìkajäìkiteyam ||379|| 

atha kñetram, yathä – 

hari-keli-bhuväà vilokanaà 

bata düre’stu sudurlabha-çriyäm | 

mathurety api karëa-paddhatià 

praviçan näma mano dhinoti naù ||380|| 

atha tulasé, yathä bilvamaìgale8 -- 

ayi paìkaja-netra-mauli-mäle 

tulasé-maïjari kiïcid arthayämi | 

avabodhaya pärtha-särathes tvaà 

caraëäbja-çaraëäbhiläñiëaà mäm ||381|| 

atha bhakto, yathä caturthe (4.12.21) – 

vijïäya täv uttama-gäya-kiìkaräv 

abhyutthitaù sädhvasa-vismåta-kramaù | 

nanäma nämäni gåëan madhu-dviñaù 

pärñat-pradhänäv iti saàhatäïjaliù ||382|| 


subala bhuja-bhujaìgaà nyasya tuìge taväàse 

smita-vilasad-apäìgaù präìgaëe bhräjamänaù | 

nayana-yugam asiïcad yaù sudhä-vécibhir naù 

kathaya sa dayitas te kväyam äste vayasyaù ||383|| 

atha tad-väsaro, yathä – 

adbhutä bahavaù santu bhagavat-parva-väsaräù | 

ämodayati mäà dhanyä kåñëa-bhädrapadäñöamé ||384|| 

anubhäväs tu citta-stha-bhävänäm avabodhakäù | 

te bahir vikriyä präyäù proktä udbhäsvaräkhyayä ||1|| 

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge 

bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vibhäva-laharé prathamä | 

2.2 

anubhäväkhyä dvitéya-laharé

nåtyaà viluöhitaà gétaà kroçanaà tanu-moöanam | 

huìkäro jåmbhaëaà çväsa-bhümä lokänapekñitä | 

lälä-sravo’ööahäsaç ca ghürëä-hikkädayo’pi ca ||2|| 

te çétäù kñepaëäç ceti yathärthäkhyä dvidhoditäù | 

çétäù syur géta-jåmbhädyä nåtyädyäù kñepaëäbhidhäù ||3|| 

tatra nåtyaà, yathä – 

muralé-khuralé-sudhä-kiraà 

hari-vaktrendum avekñya kampitaù | 

gaëane sagaëeça-òiëòimadhvanibhis 

täëòavam äçrito haraù ||4|| 

viluöhitaà, yathä tåtéye (3.1.32) 

kaccid budhaù svasty-anaméva äste 

çvaphalka-putro bhagavat-prapannaù | 

yaù kåñëa-pädäìkita-märga-päàsuñv 

aceñöata prema-vibhinna-dhairyaù ||5|| 


navänurägeëa tavävaçäìgé 

vana-srag-ämodam aväpya mattä | 

vrajäìgane sä kaöhine luöhanté 

gätraà sugätré vraëayäïcakära ||6|| 

gétaà, yathä – 

räga-òambara-karambita-cetäù 

kurvaté tava navaà guëa-gänam | 

gokulendra kurute jalatäà sä 

rädhikädya-dåñadäà suhådäà ca ||7|| 

kroçanaà, yathä – 

hari-kértana-jäta-vikriyaù 

sa vicukroça tathädya näradaù | 

acirän nara-siàha-çaìkayä 

danujä yena dhåtä vililyire ||8|| 


urarékåta-käkur äkulä 

kararéva vraja-räja-nanda | 

muralé-taralé-kåtäntarä 

muhur äkroçad ihädya sundaré ||9|| 

tanu-mocanaà, yathä – 

kåñëa-nämani mudopavéëite 

préëite manasi vaiëiko muniù | 

udbhaöaà kim api moöayan 

vapus troöayaty akhila-yajïa-sütrakam ||10|| 

huìkäro, yathä – 

vaiëava-dhvanibhir udbhramad-dhiyaù 

çaìkarasya divi huìkåti-svanaù | 

dhvaàsayann api muhuù sa dänavaà 

sädhu-våndam akarot sadä navam ||11|| 

jåmbhaëam, yathä – 

viståta-kumuda-vane’sminn 

udayati pürëe kalänidhau purataù | 

tava padmini mukha-padmaà 

bhajate jåmbhäm aho citram ||12|| 

çväsa-bhümä, yathä – 

upasthite citra-paöämbudägame 

vivåddha-tåñëä lalitäkhya-cätaké | 

niùçväsa-jhaïjhä-marutäpavähitaà 

kåñëämbudäkäram avekñya cukñubhe ||13||

lokänapekñitä, yathä çré-daçame (10.23.41) -- 

aho paçyata näréëäm api kåñëe jagad-gurau | 

duranta-bhävaà yo’vidhyan måtyupäçän gåhäbhidhän ||14|| 

yathä vä padyävalyäm (73) – 

parivadatu jano yathä tathä vä 

nanu mukharo na vayaà vicärayämaù 

hari-rasa-madirä madätimattä 

bhuvi viluöhäma naöäma nirviçäma ||15|| 

lälä-sravo, yathä – 

çaìke prema-bhujaìgena dañöaù kañöaà gato muniù | 

niçcalasya yad etasya lälä sravati vaktrataù ||16|| 

aööahäsaù – 

häsäd bhinno’ööahäso’yaà citta-vikñepa-sambhavaù ||17|| 

yathä – 

çaìke ciraà keçava-kiìkarasya 

cetas taöe bhakti-latä praphullä | 

yenädhi-tuëòa-sthalam aööahäsaprasüna-puïjäç 

caöulaà skhalanti ||18|| 

ghürëä, yathä – 

dhruvam agharipur ädadhäti vätyäà 

nanu murali tvayi phutkåti-cchalena | 

kim ayam itarathä dhvanir vighürëanaà 

sakhi tava ghürëayati vrajämbujäkñéù ||19|| 

hikkä, yathä – 

na putri racayauñadhaà visåja romam atyuddhataà 

mudhä priya-sakhéà prati tvam açivaà kim äçaìkase | 

hari-praëaya-vikriyäkulatayä bruväëä muhur 

varäkñi harir ity asau vitanute’dya hikkä-bharam ||20|| 

vapur utphullatäraktodgamädyäù syuù pare’pi ye | 

atéva-viralatvät te naivätra parikértitäù ||21|| 


bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe’nubhäva-laharé dvitéyä | 

2.3 

sättvikäkhyä tåtéya-laharé 

kåñna-sambandhibhiù säkñät kiïcid vä vyvadhänataù | 

bhävaiç cittam ihäkräntaà sattvam ity ucyate budhaiù ||1|| 

sattväd asmät samutpannä ye ye bhäväs te tu sättvikäù | 

snigdhä digdhäs tathä rukñä ity amé trividhä matäù ||2|| 

tatra snigdhäù -- 

snigdhäs tu sättvikä mukhyä gauëäç ceti dvidhä matäù ||3|| 

tatra mukhyäù -- 

äkramän mukhyayä ratyä mukhyäù syuù sättvikä amé | 

vijïeyaù kåñëa-sambandhaù säkñäd evätra süribhiù ||4|| 

yathä – 

kundair mukundäya mudä såjanté 

srajäà varäà kunda-viòambi-danté | 

babhüva gändharva-rasena veëor 

gändharvikä spandana-çünya-gätré ||5|| 

mukhyaù stambho’yam itthaà te jïeyäù svedädayo’pi ca ||6||

atha gauëäù – 

ratyäkramaëataù proktä gauëäs te gauëa-bhütayä | 

atra kåñëasya sambandhaù syät kiïcid vyavadhänataù ||7|| 

yathä – 

sva-vilocana-cätakämbude 

puri néte puruñottame purä | 

atitämra-mukhé sagadgadaà 

nåpam äkroçati gokuleçvaré ||8|| 

imau gauëau vaivarëya-svara-bhedau | 

atha digdhäù – 

rati-dvaya-vinäbhütair bhävair manasa äkramät | 

jane jäta-ratau digdhäs te ced raty-anugäminaù ||9|| 

yathä – 

pütanäm iha niçämya niçäyäà 

sä niçänta-luöhad-udbhaöa-gätrém | 

kampitäìga-latikä vraja-räjïé 

putram äkula-matir vicinoti ||10|| 

kampo raty-anugämitväd asau digdha itéryate ||11|| 

rukñäù – 

madhuräçcarya-tad-värtotpannair mud-vismayädibhiù | 

jätä bhaktopame rukñä rati-çünye jane kvacit ||12|| 

yathä – 

bhogaika-sädhana-juñä rati-gandha-çünyaà 

svaà ceñöayä hådayam atra vivåëvato’pi | 

ulläsinaù sapadi mädhava-keli-gétais 

tasyäìgam utpulakitaà madhurais tadäsét ||13|| 

rukña eña romäïcäù – 

rukño’yaà rati-çünyatväd romäïcaà kathito budhaiù | 

mumukñu-prabhåto pürvaà yo ratäbhyäsa éritaù ||14|| 

cittaà sattvébhavat präëe nyasyaty ätmänam udbhaöam | 

präëas tu vikriyäà gacchan dehaà vikñobhayaty alam | 

tadä stambhädayo bhävä bhakta-dehe bhavanty amé ||15|| 

te stambha-sveda-romäïcäù svara-bhedo’tha vepathuù | 

vaivarëyam açru pralaya ity añöau sättvikäù småtäù ||16|| 

catväri kñmädi-bhütäni präëo jätv avalambate | 

kadäcit sva-pradhänaù san dehe carati sarvataù ||17|| 

stambhaà bhümi-sthitaù präëas tanoty açru-jaläçrayaù | 

tejasthaù sveda-vaivarëye pralayaà viyad-äçrayaù ||18|| 

svastha eva kramän manda-madhya-tévratva-bheda-bhäk | 

romäïca-kampa-vaivarëyäëy atra tréëi tanoty asau ||19|| 

bahir antaç ca vikñobha-vidhäyitväd ataù sphuöam | 

proktänubhävatäméñäà bhävatä ca manéñibhiù ||20|| 

tatra stambhaù – 

stambho harña-bhayäçcarya-viñädämarña-sambhavaù | 

tatra väg-ädi-rähityaà naiçcalyaà çünyatädayaù ||21|| 

tatra harñäd, yathä tåtéye (3.2.14) 

yasyänuräga-pluta-häsa-räsalélävaloka-pratilabdha-mänäù 

| 

vraja-striyo dågbhir anupravåttadhiyo 

'vatasthuù kila kåtya-çeñäù ||22|| 

bhayäd, yathä – 

giri-sannibha-malla-cakra-ruddhaà 

purataù präëa-parärdhataù parärdhyam | 

tanayaà janané samékñya çuñyan

nayanä hanta babhüva niçcaläìgé ||23|| 

äçcaryäd, yathä çré-daçame (10.13.56) 

tato 'tikutukodvåtya- stimitaikädaçendriyaù | 

tad-dhämnäbhüd ajas tüñëéà pür-devy-antéva putrikä ||24|| 


çiçoù çyämasya paçyanté çailam abhraàlihaà kare | 

tatra citrärpiteväséd goñöhé goñöha-niväsinäm ||25|| 

viñädäd, yathä – 

baka-sodara-dänavodare 

pürataù prekñya viçantam acyutam | 

diviñan-nikaro viñaëëa-dhéù 

prakaöaà citrapaöäyate divi ||26|| 

amarñäd, yathä – 

kartum icchati mura-dviñe puraù 

patri-mokñam akåpe kåpé-sute | 

satvaro’pi ripu-niñkraye ruñä 

niñkriyaù kñaëam abhüt kapi-dhvajaù ||27|| 

atha svedaù – 

svedo harña-bhaya-krodhädi-jaù kleda-karas tanoù ||28|| 

tatra harñäd, yathä – 

kim atra süryätapam äkñipanté 

mugdhäkñi cäturyam urékaroñi | 

jïätaà puraù prekñya saroruhäkñaà 

svinnäsi bhinnä kusumäyudhena ||29|| 


kutukäd abhimanyu-veñiëaà 

harim äkruçya girä pragalbhayä | 

viditäkåtir äkulaù kñaëäd 

ajani svinna-tanuù sa raktakaù ||30|| 

krodhäd, yathä – 

yajïasya bhaìgäd ativåñöi-käriëaà 

samékñya çakraà saruño garutmataù | 

ghanopariñöäd api tiñöhatas tadä 

nipetur aìgäd ghana-néra-bindavaù ||31|| 

atha romäïcaù – 

romäïco’yaà kiläçcarya-harñotsäha-bhayädijaù | 

romëäm abhyudgamas tatra gätra-saàsparçanädayaù ||32|| 

tatra äçcaryäd, yathä -- 

òimbhasya jåmbhäà bhajatas trélokéà 

vilokya vailakñyavaté mukhäntaù | 

babhüva goñöhendra-kuöumbinéyaà 

tanu-ruhaiù kuòmalitäìga-yañöiù ||33|| 

harñäd, yathä çré-daçame (10.30.10) – 

kià te kåtaà kñiti tapo bata keçaväìghrisparçotsavotpulakitäìga-ruhair 

vibhäsi | 

apy aìghri-sambhava urukrama-vikramäd vä 

äho varäha-vapuñaù parirambhaëena ||34|| 

utsähäd, yathä – 

çåìgaà kelir aëärambhe raëayaty agha-mardane | 

çrédämno yoddhu-kämasya reme romäïcitaà vapuù ||35|| 


viçva-rüpa-dharam adbhutäkåtià

prekñya tatra puruñottamaà puraù | 

arjunaù sapadi çuñyad-änanaù 

çiçriye vikaöa-kaëöakäà tanum ||36|| 

atha svara-bhedaù – 

visäda-vismayämarña-harña-bhéty-ädi-sambhavam | 

vaisvaryaà svara-bhedaù syäd eña gadgadikädikåt ||37|| 

tatra viñädäd, yathä – 

vraja-räjïi rathät puro harià 

svayam ity ardha-viçérëa-jalpayä | 

hriyam eëadåçä guräv api 

çlathayantyä kila roditä sakhé ||38|| 

vismayäd, yathä çré-daçame (10.13.64) – 

çanair athotthäya vimåjya locane 

mukundam udvékñya vinamra-kandharaù | 

kåtäïjaliù praçrayavän samähitaù 

sa-vepathur gadgadayailatelayä ||39|| 

amarñäd, yathä tatraiva (10.29.30) – 

preñöhaà priyetaram iva pratibhäñamäëaà 

kåñëaà tad-artha-vinivartita-sarva-kämäù | 

netre vimåjya ruditopahate sma kiïcit 

saàrambha-gadgada-giro’bruvatänuraktäù ||40|| 

harñäd, yathä tatraiva (10.39.56-57) 

håñyat-tanüruho bhäva-pariklinnätma-locanaù || 

girä gadgadayästauñét sattvam älambya sätvataù | 

praëamya mürdhnävahitaù kåtäïjali-puöaù çanaiù ||41|| 

bhéter, yathä – 

tvayy arpitaà vitara veëum iti pramädé 

çrutvä mad-éritam udérëa-vivarëa-bhävaù | 

türëaà babhüva guru-gadgada-ruddha-kaëöhaù 

patré mukunda tad anena sa härito’sti ||42|| 

atha vepathuù – 

viträsämarña-harñädyair vepathur gätra-laulya-kåt ||43|| 

tatra viträsena, yathä – 

çaìkha-cüòam adhirüòha-vikramaà 

prekñya viståta-bhujaà jighåkñayä | 

hä vrajendra-tanayeti-vädiné 

kampa-sampadam adhatta rädhikä ||44|| 

amarñeëa, yathä – 

kåñëädhikñepa-jätena vyäkulo nakulämbujaù | 

cakampe dräg amarñeëa bhü-kampe giriräò iva ||45|| 

harñeëa, yathä – 

vihasasi kathaà hatäçe paçya bhayenädya kampamänäsmi | 

caïcalam upasédantaà niväraya vraja-pates tanayam ||46|| 

atha vaivarëyam – 

viñäda-roña-bhéty-äder vaivarëyaà varëa-vikriyä | 

bhäva-jïair atra mälinya-kärçyädyäù parikértitäù ||47|| 

tatra viñädäd, yathä – 

çvetékåtäkhila-janaà viraheëa tavädhunä | 

gokulaà kåñëa devarñeù çvetadvépa-bhramaà dadhe ||48|| 

roñäd, yathä – 

kaàsa-çakram abhiyuïjataù puro 

vékñya kaàsa-sahajänudäyudhän |

çré-balasya sakhi tasya ruñyataù 

prodyad-indu-nibham änanaà babhau ||49|| 

bhéter, yathä – 

rakñite vraja-kule bakäriëä 

parvataà vara-mudasya lélayä | 

kälimä bala-ripor mukhe bhavann 

ücivän manasi bhétim utthitäm ||50|| 

viñäde çvetimä proktä dhausaryaà kälimä kvacit | 

roñe tu raktimä bhétyäà kälimä kväpi çuklimä ||51|| 

raktimä lakñyate vyakto harñodreke’pi kutracit | 

aträsärvatrikatvena naiväsyodähåtiù kåtä ||52|| 

atha açru – 

harña-roña-viñädädyair açru netre jalodgamaù | 

harñaje’çruëi çétatvam auñëyaà roñädi-sambhave | 

sarvatra nayana-kñobha-räga-saàmärjanädayaù ||53|| 

atra harñeëa, yathä -- 

govinda-prekñaëäkñepi-bäñpa-püräbhivarñiëam | 

uccair anindad änandam aravinda-vilocanä ||54| 

roñeëa, yathä hari-vaàçe (2.66.24) – 

tasyäù susräva neträbhyäà väri praëaya-kopajam | 

kuçeçaya-paläçäbhyäm avaçyäya-jalaà yathä ||55|| 


bhémasya cedéça-vadhaà vidhitso 

reje’çru-visrävi ruñoparaktam | 

udyan-mukhaà väri-kaëävakérëaà 

sändhya-tviñä grastam ivendu-bimbam ||56|| 

viñädena, yathä çré-daçame (10.60.23) – 

padä sujätena nakhäruëa-çriyä 

bhuvaà likhanty açrubhir aïjanäsitaiù | 

äsiïcaté kuìkuma-rüñitau stanau 

tasthäv adho-mukhy atiduùkha-ruddha-väk ||57|| 

atha pralayaù – 

pralayaù sukha-duùkhäbhyäà ceñöä-jïäna-niräkåtiù | 

atränubhäväù kathitä mahé-nipatanädayaù ||58|| 

tatra sukhena, yathä – 

milantaà harim älokya latä-puïjäd atarkitam | 

jïapti-çünya-manä reje niçcaläìgé vrajäìganä ||59|| 

duùkhena, yathä çré-daçame (10.39.15) – 

anyäç ca tad-anudhyäna-nivåttäçeña-våttayaù | 

näbhyajänan imaà lokam ätma-lokaà gatä iva ||60|| 

sarve hi sattva-mülatväd bhävä yadyapi sättvikäù | 

tathäpy améñäà sattvaika-mülatvät sättvika-prathä ||61|| 

sattvasya täratamyät präëa-tanu-kñobha-täratamyaà syät | 

tata eva täratamyaà sarveñäà sättvikänäà syät ||62|| 

dhümäyitäs te jvalitä déptä uddépta-saàjïitäù | 

våddhià yathottaraà yäntaù sättvikäù syuç catur-vidhäù ||63|| 

sä bhüri-käla-vyäpitvaà bahv-aìga-vyäpitä’pi ca | 

svarüpeëa tathotkarña iti våddhis tridhä bhavet ||64|| 

tatra neträmbu-vaisvarya-varjänäm eva yujyate | 

bahv-aìga-vyäpitäméñäà tayoù käpi viçiñöatä ||65|| 

taträçrüëäà dåg-aucchünya-käritvam avadätatä | 

tathä tärätivaicitré-vailakñaëya-vidhäyitä | 

vaisvarëyasya tu bhinnatve kauëöhya-vyäkulatädayaù ||66|| 

bhinnatvaà sthäna-vibhraàçaù kauëöhyaà syät sanna-kaëöhatä |

vyäkulatvaà tu nänocca-néca-gupta-viluptatä ||67|| 

präyo dhümäyitä eva rukñäs tiñöhanti sättvikäù | 

snigdhäs tu präyaçaù sarve caturdhaiva bhavanty amé ||68|| 

mahotsavädi-våtteñu sad-goñöhé-täëòavädiñu | 

jvalanty ulläsinaù kväpi te rukñä api kasyacit ||69|| 

sarvänanda-camatkära-hetur bhävo varo ratiù | 

ete hi tad-vinäbhävän na camatkäritäçrayäù ||70|| 

tatra dhümäyitäù – 

advitéyä amé bhävä athavä sa-dvitéyakäù | 

éñad-vyaktä apahnotuà çakyä dhümäyitä matäù ||71|| 

yathä – 

äkarëayann aghaharäm agha-vairi-kértià 

pakñmägra-miçra-viraläçrur abhüt purodhäù | 

yañöä darocchvasita-loma-kapolam éñatprasvinna-näsikam 

uväha mukhäravindam ||72|| 

atha jvalitäù – 

te dvau trayo vä yugapad yäntaù suprakaöäà daçäm | 

çakyäù kåcchreëa nihnotuà jvalitä iti kértitäù ||73|| 

yathä – 

na guïjäm ädätuà prabhavati karaù kampa-taralo 

dåçau säsre piïchaà na paricinutaà satvara-kåti | 

kñamäv ürü stabdhau padam api na gantuà tava sakhe 

vanäd vaàçé-dhväne parisaram aväpte çravaëayoù ||74|| 


niruddhaà bäñpämbhaù katham api mayä gadgada-giro 

hriyä sadyo güòhäù sakhi vighaöito vepathur api | 

giri-droëyäà veëau dhvanati nipuëair iìgita-maye 

tathäpy ühäïcakre mama manasi rägaù parijanaiù ||75|| 

atha déptäù – 

prauòhäà tri-caturä vyaktià païca vä yugapad-gatäù | 

saàvarétum açakyäs te déptä dhérair udähåtäù ||76|| 

yathä – 

na çaktim upavéëane ciram adhatta kampäkulo 

na gadgada-niruddha-väk prabhur abhüd upaçlokane | 

kñamo’jani na vékñaëe vigalad-açru-puraù puro 

madhu-dviñi parisphuraty avaçam-mürtir äsén muniù ||77|| 


kim unmélaty asre kusumaja-rajo gaïjasi mudhä 

sa-romäïce kampe himam anilam äkroçasi kutaù | 

kim üru-stambhe vä vana-viharaëaà dvekñi sakhi te 

niräbädhä rädhe vadati madanädhià svara-bhidä ||78|| 

atha uddéptäù – 

ekadä vyaktim äpannäù païca-ñäù sarva eva vä | 

ärüòhä paramotkarñam uddéptä iti kértitäù ||79|| 

yathä – 

adya svidyati vepate pulakibhir nispandatäm aìgakair 

dhatte käkubhir äkulaà vilapati mläyaty analpoñmabhiù | 

stimyaty ambubhir ambaka-stavakitaiù pétämbaroòòämaraà 

sadyas tad-viraheëa muhyati muhur goñöhädhiväsé janaù ||80|| 

uddéptä eva süddiptä mahä-bhäve bhavanty amé | 

sarva eva paräà koöià sättvikä yatra bibhrati ||81|| 

kià ca – 

athätra sättvikäbhäsä vilikhyante catur-vidhäù ||82||

aty-äbhäsa-bhaväs te tu sattväbhäsa-bhaväs tathä | 

niùsattväç ca pratépäç ca yathä-pürvam amé varäù ||83|| 

tatra ädyäù – 

mumukñu-pramukheñv ädyä raty-äbhäsät purodität ||84|| 

yathä – 

väräëasé-niväsé kaçcid ayaà vyäharan hareç caritam | 

yati-goñöhyäm utpulakaù siïcati gaëòa-dvayém asraiù ||85|| 

atha sattväbhäsa-bhaväù – 

mud-vismayäder äbhäsaù prodyan jätyä çlathe hådi | 

sattväbhäsa iti proktaù sattväbhäsa-bhaväs tataù ||86|| 

yathä – 

jaran-mémäàsakasyäpi çåëvataù kåñëa-vibhramam | 

håñöäyamäna-manaso babhüvotpulakaà vapuù ||87|| 


mukunda-caritämåta-prasara-varñiëas te mayä 

kathaà kathana-cäturé-madhurimä gurur varëyatäm | 

muhürtam atad-arthino’pi viñayiëo’pi yasyänanän 

niçamya vijayaà prabhor dadhati bäñpa-dhäräm amé ||88|| 

atha niùsattväù – 

nisarga-picchila-svänte tad-abhyäsa-pare’pi ca | 

sattväbhäsaà vinäpi syuù kväpy açru-pulakädayaù ||89|| 

yathä – 

niçamayato hari-caritaà na hi sukha-duùkhädayo’sya hådi bhäväù | 

anabhiniveçäj jätä katham asravad asram açräntam ||90|| 

prakåtyä çithilaà yeñäà manaù picchilam eva vä | 

teñv eva sättvikäbhäsaù präyaù saàsadi jäyate ||91|| 

atha pratépäù – 

hitäd anyasya kåñëasya pratépäù krud-bhayädibhiù ||92|| 

tatra krudhä, yathä hari-vaàçe (2.30.63)9 – 

tasya prasphuritauñöhasya raktädhara-taöasya ca | 

vaktraà kaàsasya roñeëa rakta-süryäyate tadä ||93|| 

bhayena, yathä – 

mlänänanaù kåñëam avekñya raìge 

siñveda mallas tv adhi-bhäla-çukti | 

mukti-çriyäà suñöhu puro milantyäm 

atyädarät pädyam iväjahära ||94|| 


praväcyamäne purataù puräëe 

niçamya kaàsasya bhayätirekam | 

pariplaväntaùkaraëaù samantät 

parimläna-mukhas tadäsét ||95|| 

nästy arthaù sättvikäbhäsa-kathane ko’pi yadyapi | 

sättvikänäà vivekäya dik tathäpi pradarçitä ||96|| 

athocyante trayas-triàçad-bhävä ye vyabhicäriëaù | 

viçeñeëäbhimukhyena caranti sthäyinaà prati ||1|| 


bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sättvika-laharé tåtéyä | 

2.4 

vyabhicäryäkhyä caturtha-laharé

väg-aìga-sattva-sücyä jïeyäs te vyabhicäriëaù | 

saïcärayanti bhävasya gatià saïcäriëo 'pi ||2|| 

unmajjanti nimajjanti sthäyiny amåta-väridhau | 

ürmivad vardhayanty enaà yänti tad-rüpatäà ca te ||3|| 

nirvedo’tha viñädo dainyaà gläni-çramau ca mada-garvau | 

çaìkä-träsävegä unmädäpasmåté tathä vyädhiù ||4|| 

moho måtir älasyaà jäòyaà vréòävahitthä ca | 

småtir atha vitarka-cintä-mati-dhåtayo harña utsukatvaà ca ||5|| 

augryam arñäsüyäç cäpalyaà caiva nidrä ca | 

suptir bodha itéme bhävä vyabhicäriëaù samäkhyätäù ||6|| 

tatra (1) nirvedaù – 

mahärti-viprayogerñyä-sad-vivekädi-kalpitam | 

svävamänanam evätra nirveda iti kathyate | 

atra cintäçru-vaivarëya-dainya-niùçvasitädayaù ||7|| 

tatra mahärtyä, yathä – 

hanta deha-hatakaiù kim amébhiù 

pälitair viphala-puëya-phalair naù | 

ehi käliya-hrade viña-vahnau 

svaà kuöumbini haöhäj juhaväma ||8|| 

viprayogeëa, yathä – 

asaìgamän mädhava-mädhuréëäm 

apuñpite nérasatäà prayäte | 

våndävane çéryati hä kuto’sau 

präëity apuëyaù subalo dvirephaù ||9|| 

yathä vä, däna-keli-kaumudyäm (20) 

bhavatu mädhava-jalpam açåëvatoù 

çravaëayor alam açravaëir mama | 

tam avilokayator avilocaniù 

sakhi vilocanayoç ca kilänayoù ||10|| 

érñyayä, yathä hari-vaàçe (2.67.11)10 satyädevé-väkyam – 

stotavyä yadi tävat sä näradena tavägrataù | 

durbhago’yaà janas tatra kim artham anuçabditaù ||11|| 

sad-vivekena, yathä çré-daçame (10.51.47) – 

mamaiña kälo’jita niñphalo gato 

räjya-çriyonnaddha-madasya bhüpateù | 

martyätma-buddheù suta-dära-koña-bhüñv 

äsajjamänasya duranta-cintayä ||12|| 

amaìgalam api procya nirvedaà prathamaà muniù | 

mene’muà sthäyinaà çänta iti jalpanti kecana ||13|| 

atha (2) viñädaù – 

iñöänaväpti-prärabdha-käryäsiddhi-vipattitaù | 

aparädhädito’pi syäd anutäpo viñaëëatä ||14|| 

atropäya-sahäyänusandhiç cintä ca rodanam | 

viläpa-çväsa-vaivarëya-mukha-çoñädayo’pi ca ||15|| 

tatra iñöänaväptito, yathä – 

jaräà yätä mürtir mama vivaçatäà väg api gatä 

mano-våttiç ceyaà småti-vidhuratä-paddhatim agät | 

agha-dhvaàsin düre vasatu bhavad-älokana-çaçé 

mayä hanta präpto na bhajana-rucer apy avasaraù ||16|| 

prärabdha-käryäsiddheù, yathä – 

svapne mayädya kusumäni kilähåtäni 

yatnena tair viracitä vana-mälikä ca | 

yävan mukunda-hådi hanta nidhéyate sä 

hä tävad eva tarasä viraräma nidrä ||17||

vipattiteù, yathä – 

katham anäyi pure mayakä sutaù 

katham asau na nigåhya gåhe dhåtaù | 

amum aho bata danti-vidhuntudo 

vidhuritaà vidhum atra vidhitsati ||18|| 

aparädhät, yathä çré-daçame (10.14.9) – 

paçyeça me’näryam ananta ädye 

parätmani tvayy api mäyi-mäyini 

mäyäà vitatyekñitum ätma-vaibhavaà 

hy ahaà kiyän aiccham ivärcir agnau ||19|| 


syamantakam ahaà håtvä gato ghoräsyam antakam | 

karavai taraëéà käà vä kñipto vaitaraëéyam anu ||20|| 

atha (3) dainyam – 

duùkha-träsäparädhädyair anaurjityaà tu dénatä | 

cäöu-kån-mändya-mälinya-cintäìga-jaòimädi-kåt ||21|| 

tatra duùkhena, yathä çré-daçame (10.51.57) – 

ciram iha våjinärtas tapyamäno’nutäpair 

avitåña-ñaòa-mitro labdha-çäntiù kathaìcit | 

çaraëada samupetas tvat-padäbjaà parätmann 

abhayam åtam açokaà pähi mäpannam éça ||22|| 

träsena, yathä prathame (1.8.10) 

abhidravati mäm éça çaras taptäyaso vibho | 

kämaà dahatu mäà nätha mä me garbho nipätyatäm ||23|| 

aparädhena, yathä çré-daçame (10.14.10) 

ataù kñamasväcyuta me rajo-bhuvo 

hy ajänatas tvat-påthagéça-mäninaù 

ajävalepändhatamo’ndhacakñuña 

eño’nukampyo mayi näthavän iti ||24|| 

ädya-çabdena lajjayäpi, yathä tatraiva (10.22.14) – 

mä’nayaà bhoù kåthäs tväà tu nanda-gopa-sutaà priyam | 

jänémo’ìga vraja-çläghyaà dehi väsäàsi vepitäù ||25|| 

atha (4) mläniù – 

ojaù somätmakaà dehe bala-puñöi-kåd asya tu | 

kñayäccham ädhi-raty-ädyair glänir niñpräëatä matä | 

kampäìga-jäòya-vaivarëya-kärçya-dåg-bhramaëädi-kåt ||26|| 

tatra çrameëa, yathä – 

äghürëan-maëi-valayojjvala-prakoñöhä 

goñöhäntar-madhuripu-kérti-nartitauñöhé | 

loläkñé dadhi-kalasaà viloòayanté 

kåñëäya klama-bhara-niùspåhä babhüva ||27|| 


gumphituà nirupamäà vana-srajaà 

cäru puñpa-paöalaà vicinvaté | 

durgame klama-bharätidurbalä 

känane kñaëam abhün mågekñaëä ||28|| 

ädhinä, yathä – 

sä rasavaty atikareëa vihénä 

kñéëa-jévana-taroccala-haàsä | 

mädhavädya viraheëa tavämbä 

çuñyati sma sarasé çucineva ||29|| 

ratyä, yathä rasa-sudhäkare (2.13f) – 

ati-prayatnena ratänta-täntä

kåñëena talpävaropitä sä | 

älambya tasyaiva karaà kareëa 

jyotsnä-kåtänandam alindam äpa ||30|| 

atha (5) çramaù – 

adhva-nåtya-rathädy-utthaù khedaù çrama itéryate | 

nidrä-svedäìga-saàmarda-jåmbhäçväsädi-bhäg asau ||31|| 

atha adhvano, yathä – 

kåtägasaà putram anuvrajanté 

vrajäjiräntar vraja-räja-räjïé | 

pariskhalat-kuntala-bandhaneyaà 

babhüva gharmämbu-karambitäìgé ||32|| 

nåtyädeù, yathä – 

vistéryottaralita-häram aìga-häraà 

saìgétonmukha-mukharair våtaù suhådbhiù | 

asvidyad viracita-nanda-sünur vä 

kurväëas taöa-bhuvi täëòaväni rämaù ||33|| 

ratäd, yathä çré-daçame (10.33.20) 

täsäm ativihäreëa çräntänäà vadanäni saù | 

prämåjat karuëaù premëä çantamenäìga päëinä ||34|| 

atha (6) madaù – 

viveka-hara ulläso madaù sa dvi-vidho mataù | 

madhu-päna-bhavo’naìga-vikriyä-bhara-jo’pi ca | 

gaty-aìga-väëé-skhalana-dåg-ghürëä-raktimädi-kåt ||35|| 

tatra madhu-päna-bhavo, yathä lalita-mädhave (5.41) –- 

bile kva nu vililyire nåpa-pipélikäù péòitäù 

pinasmi jagad-aëòakaà nanu hariù krudhaà dhäsyati | 

çacé-gåha-kuraìga re hasasi kià tvam ity unnadann 

udeti mada-òambara-skhalita-cüòam agre halé ||36|| 

yathä vä präcäm11 – 

bha-bha-bhramati mediné la-la-landate candramäù 

kå-kåñëa vavada drutaà ha-ha-hasanti kià våñëayaù | 

sisédhu mu-mu-muïca me pa-pa-pa-päna-pätre sthitaù 

mada-skhalitam älapan hala-dharaù çriyaù vaù kriyät ||37|| 

uttamas tu madäc chete madhyo hasati päyati | 

kaniñöhaù kroçati svairaà puruñaà vakti roditi ||38|| 

mado’pi tri-vidhaù proktas taruëädi-prabhedataù | 

atra nätyupayogitväd vistärya na hi varëitaù ||39|| 

anaìga-vikriyä-bharajo, yathä – 

vrajapati-sutam agre vikñya bhugnébhavad-bhrür 

bhramati hasati rodity äsyam antardadhäti | 

pralapati muhur äléà vandate paçya vånde 

nava-madana-madändhä hanta gändharvikeyam ||40|| 

atha (7) garvaù – 

saubhägya-rüpa-täruëya-guëa-sarvottamäçrayaiù | 

iñöa-läbhädinä cänya-helanaà garva éryate ||41|| 

atra solluëöha-vacanaà lélänuttara-däyitä | 

sväìgekñä nihnuvo’nyasya vacanäçravaëädayaù ||42|| 

tatra saubhägyena, yathä çré-kåñëa-karëämåte (3.93) – 

hastam utkñipya yäto’si balät kåñëa kim adbhutam | 

hådayäd yadi niryäsi pauruñaà gaëayämi te ||43|| 

rüpa-täruëyena, yathä – 

yasyäù svabhäva-madhuräà pariñevya mürtià 

dhanyä babhüva nitaräm api yavana-çréù |

seyaà tvayi vraja-vadhü-çata-bhukta-mukte 

dåk-pätam äcaratu kåñëa kathaà sakhé me ||44|| 

guëena, yathä – 

gumphantu gopäù kusumaiù sugandhibhir 

dämäni kämaà dhåta-rämaëéyakaiù | 

nidhäsyate kintu sa-tåñëam agrataù 

kåñëo madéyäà hådi vismitaù srajam ||45|| 

sarvottamäçrayeëa, yathä çré-daçame (10.2.33) 

tathä na te mädhava tävakäù kvacid 

bhraçyanti märgät tvayi baddha-sauhådäù 

tvayäbhiguptä vicaranti nirbhayä 

vinäyakänékapa-mürdhasu prabho ||46|| 

iñöa-läbhena, yathä – 

våndävanendra bhavataù paramaà prasädam 

äsädya nandita-matir muhur uddhato’smi | 

äçaàsate muni-manoratha-våtti-mågyäà 

vaikuëöha-nätha-karuëäm api nädya cetaù ||47|| 

atha (8) çaìkä 

svéya-cauryäparädhädeù para-krauryäditas tathä | 

sväniñöotprekñaëaà yat tu sä çaìkety abhidhéyate | 

aträsya-çoña-vaivarëya-dik-prekñä-lénatädayaù ||48|| 

tatra cauryäd, yathä – 

sa-tarëakaà òimbha-kadambakaà haran 

sad-ambham ambhoruha-sambhavas tadä | 

tirobhaviñyan haritaç calekñaëair 

añöäbhir añöau haritaù samékñate ||49|| 


syamantakaà hanta vamantam arthaà 

nihnutya düre yad ahaà prayätaù | 

avadyam adyäpi tad eva karma 

çarmäëi citte mama nirbhinatti ||50|| 

aparädhäd, yathä – 

tad-avadhi malino’si nanda-goñöhe 

yad-avadhi våñöim acékaraù çacéça | 

çåëu hitam abhitaù prapadya kåñëaà 

çriyam aviçaìkam alaìkuru tvam aindrém ||51|| 

para-krauryeëa, yathä padyävalyäm (331) -- 

prathayati na tathä mamärtim uccaiù 

sahacari vallava-candra-viprayogaù | 

kaöubhir asura-maëòalaiù paréte 

danujapater nagare yathäsya väsaù ||52|| 

çaìkä tu pravara-stréëäà bhérutväd bhaya-kåd bhavet ||53|| 

atha (9) träsaù – 

träsaù kñobho hådi taòid-ghora-sattvogra-nisvanaiù | 

pärçvasthälamba-romäïca-kampa-stambha-bhramädi-kåt ||54|| 

tatra taòitä, yathä – 

bäòhaà niviòayä sadyas taòitä täòitekñaëaù | 

rakña kåñëeti cukroça ko’pi gopé-stanandhayaù ||55|| 

ghora-sattvena, yathä – 

adüram äseduñi vallaväìganä 

svaà puìgavékåtya suräri-puìgave | 

kåñëa-bhrameëäçu taraìgad-aìgikä 

tamälam äliìgya babhüva niçcalä ||56||

ugra-nisvanena, yathä – 

äkarëya karëa-padavé-vipadaà yaçodä 

visphürjitaà diçi diçi prakaöaà våkäëäm | 

yämän nikäma-caturä caturaù sva-putraà 

sä netra-catvara-caraà ciram äcacära ||57|| 

gätrotkampé manaù-kampaù sahasä träsa ucyate | 

pürväpara-vicärotthaà bhayaà träsät påthag bhavet ||58|| 

atha (10) ävegaù – 

cittasya sambhramo yaù syäd ävego’yaà sa cäñöadhä | 

priyäpriyänala-marud-varñotpäta-gajäritaù ||59|| 

priyotthe pulakaù säntvaà cäpalyäbhyudgamädayaù | 

apriyotthe tu bhü-päta-vikroça-bhramaëädayaù ||60|| 

vyatyasta-gati-kampäkñi-mélanäsrädayo’gnije | 

vätaje’jävåti-kñipra-gati-dåì-märjanädayaù ||61|| 

våñöijo dhävana-cchatra-gätra-saìkocanädi-kåt | 

autpäte mukha-vaivarëya-vismayo’kaëöhitädayaù ||62|| 

gäje paläyanotkampa-träsa-påñöhekñaëädayaù | 

arijo varma-çasträdi-grahäpasaraëädikåt ||63|| 

atra priya-darçanajo, yathä – 

prekñya våndävanät putram äyäntaà prasnuta-stané | 

saìkulä pulakair äséd äkulä gokuleçvaré ||64|| 

priya-çravaëajo, yathä çré-daçame (10.23.18) – 

çrutväcyutam upäyätaà nityaà tad-darçanotsukäù | 

tat-kathäkñipta-manaso babhüvur jäta-sambhramäù ||65|| 

apriya-darçanajo, yathä – 

kim idaà kim idaà kim etad uccair 

iti ghora-dhvani-ghürëitä lapanté | 

niçi vakñati vékñya pütanäyäs 

tanayaà bhrämyati sambhramäd yaçodä ||66|| 

apriya-çravaëajo, yathä – 

niçamya putraà kraöatos taöänte 

mahéjayor madhyagam ürdhva-neträ | 

äbhéra-räjïé hådi sambhrameëa 

biddhä vidheyaà na vidäïcakära ||67|| 

agnijo, yathä – 

dhér vyagräjani naù samasta-suhådäà täà präëa-rakñä-maëià 

gavyä gauravataù samékñya niviòe tiñöhantam antar-vane | 

vahniù paçya çikhaëòa-çekhara kharaà muïcann akhaëòa-dhvanià 

dérghäbhiù sura-dérghikämbu-laharém arcibhir äcämati ||68|| 

vätajo, yathä – 

päàçu-prärabdha-ketau båhad-aöavi-kuöonmäthi-çauöérya-puïje 

bhäëòéroddaëòa-çäkhä-bhuja-tatiñu gate täëòaväcärya-caryäm | 

väta-vräte karéñaì-kañatara-çikhare çärkare jhätkariñëau 

kñauëyäm aprekñya putraà vrajapati-gåhiëé paçya sambambhraméti ||69|| 

varñajo, yathä çré-daçame (10.25.11) – 

atyäsärätivätena paçavo jäta-vepanäù | 

gopä gopyaç ca çétärtä govindaà çaraëaà yayuù ||70|| 


samam uru-karakäbhir danti-çuëòä-sapiëòäù 

pratidiçam iha goñöhe våñöi-dhäräù patanti | 

ajaniñata yuväno’py äkuläs tvaà tu bälaù 

sphuöam asi tad-agärän mä sma bhür niryiyäsuù ||71|| 

utpätajo, yathä –

kñitir ativipulä öalaty akasmäd 

upari ghuranti ca hanta ghoram ulkäù | 

mama çiçur ahi-düñitärka-putrétaöam 

aöatéty adhunä kim atra kuryäm ||72|| 

gäjo, yathä – 

apasaräpasara tvarayä gurur 

mudira-sundara he purataù karé | 

mradima-vékñaëatas tava naç calaà 

hådayam ävijate pura-yoñitäm ||73|| 

gajena duñöa-sattvo’nyaù paçv-ädir upalakñyate ||74|| 


caëòäàços turagän saöägra-naöanair ähatya vidrävayan 

dräg andhaìkaraëaù surendra-sudåçäà goñöhoddhütaiù päàçubhiù | 

pratyäsédatu mat-puraù sura-ripur garvändham arväkåtir 

dragiñöhe muhur atra jägrati bhuje vyagräsi mätaù katham ||75|| 

arijo, yathä lalita-mädhave (2.29) – 

sthülas täla-bhujän natir giritaöé-vakñäù kva yakñädhamaù 

kväyaà bäla-tamäla-kandala-måduù kandarpa-käntaù çiçuù | 

nästy anyaù saha-käritä-paöur iha präëé na jänémahe 

hä goñöheçvari kédåg adya tapasäà päkas tavonmélati ||76|| 

yathä vä tatraiva (5.30) – 

saptiù sapté ratha iha rathaù kuïjaro me 

tüëas tüëo dhanur uta dhanur bhoù kåpäëé kåpäëé | 

kä bhéù kä bhér ayam ayam ahaà hä tvaradhvaà tvaradhvaà 

räjïaù putré bata håta-håtä käminä vallavena ||77|| 

ävegäbhäsa eväyaà paräçrayatäpi cet | 

näyakotkarña-bodhäya tathäpy atra nidarçitaù ||78|| 

atha (11) unmädaù – 

unmädo håd-bhramaù prauòhänandäpad-virahädijaù ||79|| 

aträööa-häso naöanaà saìgétaà vyartha-ceñöitam | 

praläpa-dhävana-kroça-viparéta-kriyädayaù ||80|| 

tatra prauòhänandäd, yathä karëämåte (2.25) -- 

rädhä punätu jagad acyuta-datta-cittä 

manthänakaà vidadhaté dadhi-rikta-pätre | 

yasyäù stana-stavaka-caïcala-locanälir 

devo’pi ruddha-hådayo dhavalaà dudoha ||81|| 

äpado, yathä – 

paçün api kåtäïjalir namati mäntrikä ity alaà 

tarün api cikitsakä iti viñauñadhaà påcchati | 

hradaà bhujaga-bhairavaà hari hari praviñöe harau 

vrajendra-gåhiëé muhur bhrama-mayém avasthäà gatä ||82|| 

virahäd, yathä çré-daçame (10.30.4) -- 

gäyantya uccair amum eva saàhatä 

vicikyur unmattakavad vanäd vanam | 

papracchur äkäçavad antaraà bahir 

bhüteñu santaà puruñaà vanaspatén ||83|| 

unmädaù påthag utko’yaà vyädhiñv antarbhavann api | 

yat tatra vipralambhädau vaicitréà kurute paräm ||84|| 

adhirüòhe mahä-bhäve mohanatvam upägate | 

avasthäntaram äpto’sau divyonmäda itéryate ||85|| 

atha (12) apasmäraù – 

duùkhottha-dhätu-vaiñamyädy-udbhütaç citta-viplavaù | 

apasmäro’tra patanaà dhävanäsphoöana-bhramäù |

kampaù phena-srutir bähu-kñepaëa-vikroçanädayaù ||86|| 

yathä – 

phenäyate pratipadaà kñipate bhujormim 

äghürëate luöhati kujati léyate ca | 

ambä tavädya virahe ciram amburäjabeleva 

våñëi-tilaka vraja-räja-räjïé ||87|| 


çrutvä hanta hataà tvayä yadu-kulottaàsätra kaàsäsuraà 

daityas tasya suhåttamaù pariëatià ghoräà gataù käm api | 

lälä-phena-kadamba-cumbita-mukha-präntas taraìgad-bhujo 

ghürëann arëava-sémni maëòalatayä bhrämyan na viçrämyati ||88|| 

unmädavad iha vyädhi-viçeño’py eña varëitaù | 

paräà bhayänakäbhäse yat karoti camatkåtim ||89|| 

atha (13) vyädhiù – 

doñodreka-viyogädyair vyädhayo ye jvarädayaù | 

iha tat-prabhavo bhävo vyädhir ity abhidhéyate | 

atra stambhaù çlathäìgatva-çväsottäpa-klamädayaù ||90|| 

yathä – 

tava cira-viraheëa präpya péòäm idänéà 

dadhad-uru-jaòimäni dhmäpitäny aìgakäni | 

çvasita-pavana-dhäöé-ghaööita-ghräëa-väöaà 

luöhati dharaëi-påñöhe goñöha-väöé-kuöumbam ||91|| 

atha (14) mohaù – 

moho hån-müòhatä harñäd viçleñäd bhayatas tathä | 

viñädädeç ca tatra syäd dehasya patanaà bhuvi | 

çünyendriyatvaà bhramaëaà tathä niçceñöatä-mayaù ||92|| 

tatra harñäd, yathä çré-daçame (10.12.44) 

itthaà sma påñöaù sa tu bädaräyaëis 

tat-smäritänanta-håtäkhilendriyaù | 

kåcchrät punar labdha-bahir-dåçiù çanaiù 

pratyäha taà bhägavatottamottamam ||93|| 


nirucchvasita-rétayo vighaöitäkñipa-kñma-kriyä 

niréha-nikhilendriyäù pratinivåtta-cid-våttayaù | 

avekñya kuru-maëòale rahasi puëòarékekñaëaà 

vrajämbuja-dåço’bhajan kanaka-çälabhaïjé-çriyam ||94|| 

viçleñäd, yathä haàsadüte (4) – 

kadäcit khedägnià vighaöayitum antar-gatam asau 

sahälébhir lebhe taralita-manä yämuna-taöém | 

ciräd asyäç cittaà paricita-kuöéra-kalanäd 

avasthä tastära sphuöam atha suñupteù priya-sakhé ||95|| 


mukundam äviñkåta-viçva-rüpaà 

nirüpayan vänara-varya-ketuù | 

karäravindät purataù skhalantaà 

na gäëòévaà khaëòita-dhér viveda ||96|| 

viñädäd, yathä çré-daçame (10.11.49) – 

kåñëaà mahä-baka-grastaà dåñövä rämädayo 'rbhakäù | 

babhüvur indriyäëéva vinä präëaà vicetasaù ||97|| 

asyänyaträtma-paryante syät sarvatraiva müòhatä | 

kåñëa-sphürti-viçeñas tu na kadäpy atra léyate ||98|| 

atha (15) måtiù –

viñäda-vyädhi-santräsa-samprahära-klamädibhiù | 

präëa-tyägo måtis tasyäm avyaktäkñara-bhäñaëam | 

vivarëa-gätratä-çväsa-mändya-hikkädayaù kriyäù ||99|| 

yathä – 

anulläsa-çväsä muhur asaralottänita-dåço 

vivåëvantaù käye kim api nava-vaivarëyam abhitaù | 

harer nämävyaktékåtam alaghu-hikkä-laharébhiù 

prajalpantaù präëän jahati mathuräyäà sukåtinaù ||100|| 


viramad-alaghu-kaëöhodghoña-ghutkära-cakrä 

kñaëa-vighaöita-tämyad-dåñöi-khadyota-déptiù | 

hari-mihira-nipéta-präëa-gäòhändhakärä 

kñayam agamad akasmät pütanä käla-rätriù ||101|| 

präyo’tra maraëät pürvä citta-våttir måtir matä | 

måtir atränubhävaù syäd iti kenacid ucyate | 

kintu näyaka-véry ärthaà çatrau maraëam ucyate ||102|| 

atha (16) älasyam – 

sämarthyasyäpi sad-bhäve kriyänunmukhatä hi yä | 

tåpti-çramädi-sambhütä tad-älasyam udéryate ||103|| 

aträìga-bhajo jåmbhä ca kriyä dveño’kñi-mardanam | 

çayyäsanaika-priyatä tandrä-nidrädayo’pi ca ||104|| 

tatra tåpter, yathä – 

vipräëäà nas tathä tåptir äséd govardhanotsave | 

näçérväde’pi gopendra yathä syät prabhaviñëutä ||105|| 

çramäd, yathä – 

suñöhu niùsaha-tanuù subalo’bhüt 

prétaye mama vidhäya niyuddham | 

moöayantam abhito nijam aìgaà 

nähaväya sahasähvayatäm amum ||106|| 

atha (17) jäòyam – 

jäòyam apratipattiù syäd iñöäniñöha-çrutékñaëaiù | 

virahädyaiç ca tan-mohät pürvävasthäparäpi ca | 

atränimiñatä tüñëém-bhäva-vismaraëädayaù ||107|| 

tatra iñöa-çrutyä, yathä çré-daçame (10.21.13) – 

gävaç ca kåñëamukha-nirgata-veëu-gétapéyüñam 

uttabhita-karëa-puöaiù pibantyaù | 

çäväù snuta-stana-payaù-kavaläù sma tasthur 

govindam ätmani dåçäçru-kuläù spåçantyaù ||108|| 

aniñöa-çrutyä, yathä – 

äkalayya parivartita-goträà 

keçavasya giram arpita-çalyäm | 

biddha-dhér adhika-nirnimiñäkñélakñaëä 

kñaëam avartata tüñëém ||109|| 

iñöekñaëena, yathä çré-daçame (10.71.40) – 

govindaà gåham änéya deva-deveçam ädåtaù | 

püjäyäà nävidat kåtyaà pramädopahato nåpaù ||110|| 

aniñöekñaëena, yathä tatraiva (10.39.36) 

yävad älakñyate ketur yävad reëü rathasya ca | 

anuprasthäpitätmäno lekhyänévopalakñitäù ||111|| 

viraheëa, yathä – 

mukunda viraheëa te vidhuritäù sakhäyaç ciräd 

alaìkåtibhir ujjhitä bhuvi niviçya tatra sthitäù | 

skhalan-malina-väsasaù çavala-rukña-gätra-çriyaù

sphuranti khala-devala-dvija-gåhe surärcä iva ||112|| 

atha (18) kréòä – 

navéna-saìgamäkäryas tavävajïädinä kåtä | 

adhåñöatä bhaved vréòä tatra maunaà vicintanam | 

avaguëöhana-bhü-lekhau tathädhomukhatädayaù ||113|| 

tatra navéna-saìgamena, yathä padyävalyäm (198) – 

govinde svayam akaroù saroja-netre 

premändhä vara-vapur arpaëaà sakhi | 

kärpaëyaà na kuru darävaloka-däne 

vikréte kariëi kim aìkuçe vivädaù ||114|| 

akäryeëa, yathä – 

tvam aväg iha mä çiraù kåthä 

vadanaà ca trapayä çacé-pate | 

naya kalpa-taruà na cec chacéà 

katham agre mukham ékñayiñyasi ||115|| 

stavena, yathä – 

bhüri-sädguëya-bhäreëa stüyamänasya çauriëä | 

uddhavasya vyarociñöa namré-bhütaà tadä çiraù ||116|| 

avajïayä, yathä hari-vaàçe (2.67.19)12 satyädevé-väkyam – 

vasanta-kusumaiç citraà sadä raivatakaà girim | 

priyä bhütvä’priyä bhütä kathaà drakñyämi taà punaù ||117|| 

atha (19) avahitthä – 

avahitthäkära-guptir bhaved bhävena kenacit ||118|| 

aträìgädeù paräbhyüha-sthänasya parigühanam | 

anyatrekñä våthä-ceñöä väg-bhaìgéty-ädayaù kriyäù ||119|| 

tathä coktam – 

anubhäva-pidhänärtho’vahitthaà bhäva ucyate ||120|| 

tatra jaihmyena, yathä çré-daçame (10.32.15) – 

sabhäjayitvä tam anaìga-dépanaà 

sahäsa-lélekñaëa-vibhrama-bhruvä | 

saàsparçanenäìka-kåtäìghri-hastayoù 

saàstutya éñat kupitä babhäñire ||121|| 

däkñiëyena, yathä – 

säträjité-sadana-sémani pärijäte 

néte praëéta-mahasä madhusüdanena | 

dräghéya-sémani vidarbha-bhuvas taderñyäà 

sauçélyataù kila na ko’pi vidämbabhüva ||122|| 

hriyä, yathä prathame (1.11.33) – 

tam ätmajair dåñöibhir antarätmanä 

duranta-bhäväù parirebhire patim | 

niruddham apy äsravad ambu netrayor 

vilajjaténäà bhågu-varya vaiklavät ||123|| 

jaihmya-hrébhyäà, yathä – 

kä våñasyati taà goñöha-bhujaìgaà kula-pälikä | 

düti yatra småte mürtir bhétyä romäïcitä mama ||124|| 

saujanyena, yathä – 

güòhä gäbhérya-sampadbhir mano-gahvara-garbhagä | 

prauòhäpy asyä ratiù kåñëe durvitarkä parair abhüt ||125|| 

gauraveëa, yathä – 

govinde subala-mukhaiù samaà suhådbhiù 

smeräsyaiù sphuöam iha narma nirmimäëe | 

änamrékåta-vadanaù pramoda-mugdho

yatnena smitam atha saàvavära patré ||126|| 

hetuù kaçcid bhavet kaçcid gopyaù kaçcana gopanaù | 

iti bhäva-trayasyätra viniyogaù samékñyate ||127|| 

hetutvaà gopanatvaà ca gopyatvaà cätra sambhavet | 

präyeëa sarva-bhävänäm ekaço’nekaço’pi ca ||128|| 

atha (20) småtiù – 

yä syät pürvänubhütärtha-pratétiù sadåçekñayä | 

dåòhyäbhyäsädinä väpi sä småtiù parikértitä | 

bhaved atra çiraù-kampo bhrü-vikñepädayo’pi ca ||129|| 

tatra sadåçekñaëä, yathä – 

vilokya çyämam ambhodam ambhoruha-vilocanä | 

smäraà smäraà mukunda tväà smäraà vikramam anvabhüt ||130|| 

dåòhäbhyäsena, yathä – 

praëidhäna-vidhim idäném akurvato’pi pramädato hådi me | 

hari-pada-paìkaja-yugalaà kvacit kadäcit parisphurati ||131|| 

atha (21) vitarkaù – 

vimarñät saàçayädeç ca vitarkas tüha ucyate | 

eña bhrü-ksepaëa-çiro’ìguli-saïcälanädi-kåt ||132|| 

tatra vimarñäd, yathä vidagdha-mädhave (2.27) – 

na jänéñe mürdhnaç cyutam api çikhaëòaà yad akhilaà 

na kaëöhe yan mälyaà kalayasi purastät kåtam api | 

tad unnétaà våndävana-kuhara-lélä-kalabha he 

sphuöaà rädhä-netra-bhramara-vara véryonnatir iyam ||133|| 

saàçayät, yathä – 

asau kià täpiïcho na hi tad-amala-çrér iha gatiù 

payodaù kià vämaà na yad iha niraìgo himakaraù | 

jagan-mohärambhoddhüra-madhura-vaàçé-dhvanir ito 

dhruvaà mürdhany adrer vidhumukhi mukundo viharati ||134|| 

vinirëayänta eväyaà tarka ity ücire pare ||135|| 

atha (22) cintä – 

dhyänaà cintä bhaved iñöänäpty-aniñöäpti-nirmitam | 

çväsädhomukha-bhülekha-vaivarëyän nidratä iha | 

viläpottäpa-kåçatä-bäñpa-dainyädayo’pi ca ||136|| 

tatra iñöänäptyä, yathä çré-daçame (10.29.29) 

kåtvä mukhäny avaçucaù çvasanena çuñyad 

bimbädharäëi caraëena likhantyaù | 

asrer upättamasibhiù kucakuìkumäni 

tasthur måjantya uruduùkha-bharäù sma tüñëém ||137|| 


aratibhir atikramya kñämä pradoñam adoñadhéù 

katham api ciräd adhyäsénä praghäëam aghäntaka | 

vidhürita-mukhé ghürëaty antaù prasüs tava cintayä 

kim ahaha gåhaà kréòä-lubdha tvayädya visasmare ||138|| 

aniñöäptyä, yathä – 

gåhiëi gahanayäntaçcintayonnidra-neträ 

glapaya na mukha-padmaà tapta-bäñpa-plavena | 

nåpa-puram anuvindan gändineyena särdhaà 

tava sutam aham eva dräk parävartayämi ||139|| 

atha (23) matiù – 

çästrädénäà vicärottham artha-nirdhäraëaà matiù ||140|| 

atra kartavya-karaëaà saàçaya-bhramayoç chidä | 

upadeçaç ca çiñyäëäm ühäpohädayo’pi ca ||141||

yathä pädme vaiçäkha-mähätmye – 

vyämohäya caräcarasya jagatas te te puräëägamäs 

täà täm eva hi devatäà paramikäà jalpantu kalpävadhi | 

siddhänte punar eka eva bhagavän viñëuù samastägamavyäpäreñu 

vivecana-vyatikaraà néteñu niçcéyate ||142|| 

yathä vä çré-daçame (10.60.39) – 

tvaà nyasta-daëòamunibhir gaditänubhäva 

ätmätmadaç ca jagatäm iti me våto’si | 

hitvä bhavad-bhruva udérita-käla-vegadhvastäçiño’bja-bhavanäkapatén 

kuto’nye ||143|| 

atha (24) dhåtiù – 

dhåtiù syät pürëatä jïäna-duùkhäbhävottamäptibhiù | 

apräptätéta-nañöärthän abhisaàçocanädi-kåt ||144|| 

tatra jïänena, yathä vairägya-çatake (55) bhartåhariù – 

açnémahi vayaà bhikñäm äçäväso vasémahi | 

çayémahi mahé-påñöhe kurvémahi kim éçvaraiù ||145|| 

duùkhäbhävena, yathä – 

goñöhaà ramä-keli-gåhaà cakästi 

gävaç ca dhävanti paraù-parärdhäù | 

putras tathä dévyati divya-karmä 

tåptir mamäbhüd gåhamedhi-saukhye ||146|| 

uttamäptyä, yathä – 

harilélä-sudhä-sindhos taöam apy adhitiñöhataù | 

mano mama caturvargaà tåëäyäpi na manyate ||147|| 

atha (25) harñaù – 

abhéñöekñaëa-läbhädi-jätä cetaù-prasannatä | 

harñaù syäd iha romäïcaù svedo’çru mukha-phullatä | 

ävegonmäda-jaòatäs tathä mohädayo’pi ca ||148|| 

tatra abhéñöekñaëena, yathä çré-viñëu-puräëe [ViP 5.17.25] 

tau dåñövä vikasad-vaktra-sarojaù sa mahämatiù | 

pulakäïcita-sarväìgas tadäkrüro’bhavan mune ||149|| 

abhéñöa-läbhena, yathä çré-daçame (10.33.12) 

tatraikäàsagataà bähuà kåñëasyotpalasaurabham | 

candanäliptam äghräya håñöaromä cucumba ha ||150|| 

atha (26) autsukyam – 

käläkñamatvam autsukyam iñöekñäpti-spåhädibhiù | 

mukha-çoña-tvarä-cintä-niùçväsa-sthiratädikåt ||151|| 

tatra iñöekñä-spåhayä, yathä çré-daçame (10.71.34) 

präptaà niçamya nara-locana-päna-pätram 

autsukya-viçlathita-keça-duküla-baddhäù | 

sadyo visåjya gåha-karma patéàç ca talpe 

drañöuà yayur yuvatayaù sma narendra-märge ||152|| 

yathä vä, stavävalyäà çré-rädhikäñöake (14.7) – 

prakaöita-nija-väsaà snigdha-veëu-praëädair 

druta-gati harim ärät präpya kuïje smitäkñé | 

çravaëa-kuhara-kaëòuà tanvaté namra-vakträ 

snapayati nija-däsye rädhikä mäà kadä nu ||153|| 

iñöäpti-spåhayä, yathä – 

narma-karmaöhatayä sakhé-gaëe 

dräghayaty aghaharägrataù kathäm | 

gucchaka-grahaëa-kaitaväd asau 

gahvaraà druta-pada-kramaà yayau ||154||

atha (28) augryam – 

aparädha-durukty-ädi- jätaà caëòatvam ugratä | 

vadha-bandha-çiraù-kampa-bhartsanottäòanädi-kåt ||155|| 

tatra aparädhäd, yathä – 

sphurati mayi bhujaìgé-garbha-viçraàsi-kértau 

viracayati mad-éçe kilbiñaà käliyo’pi | 

huta-bhuji bata kuryäà jäöhare vauñaò enaà 

sapadi danuja-hantuù kintu roñäd bibhemi ||156|| 

duruktito, yathä sahadevoktiù – 

prabhavati vibudhänäm agrimasyägra-püjäà 

na hi danuja-ripor yaù prauìdha-kérter visoòhum | 

kaöutara-yama-daëòoddaëòa-rocir mayäsau 

çirasi påthuni tasya nyasyate savya-pädaù ||157|| 

yathä vä baladevoktiù – 

ratäù kila nåpäsane kñitipa-lakña-bhuktojjhite 

khaläù kuru-kulädhamäù prabhum ajäëòa-koöiñv amé | 

hahä bata viòambanä çiva çivädya naù çåëvatäà 

haöhäd iha kaöäkñayanty akhila-vandyam apy acyutam ||158|| 

atha (28) amarñaù – 

adhikñepäpamänädeù syäd amarño’sahiñëutä ||159|| 

tatra svedaù çiraùkampo vivarëatvaà vicintanam | 

upäyänveñaëäkroça-vaimukhyottäòanädayaù ||160|| 

tatra adhikñepäd, yathä vidagdha-mädhave (2.53) – 

nirdhautänäm akhila-dharaëé-mädhuréëä 

kalyäëé me nivasati vadhüù paçya pärçve navoòhä | 

antargoñöhe caöula naöayann atra netra-tribhägaà 

niùçaìkas tvaà bhramasi bhavitä näkulatvaà kuto me ||161|| 

apamänäd, yathä padmoktiù – 

kadamba-vana-taskara drutam apehi kià cäöubhir 

jane bhavati mad-vidhe paribhavo hi nätaù paraù | 

tvayä vraja-mågé-dåçäà sadasi hanta candrävalé 

varäpi yad ayogyayä sphuöam adüñi täräkhyayä ||162|| 

ädi-çabdäd vaïcanäd api, yathä çré-daçame (10.31.16) – 

pati-sutänvaya-bhärtå-bändhavän 

ativilaìghya te 'nty acyutägatäù | 

gati-vidas tavodgéta-mohitäù 

kitava yoñitaù kas tyajen niçi ||163|| 

atha (29) asüyä – 

dveñaù parodaye’süyänya-saubhägya-guëädibhiù | 

tatrerñyänädaräkñepä doñäropo guëeñv api | 

apavåttis tiro-vékñä bhruvor bhaìguratädayaù ||164|| 

tatra anya-saubhägyena, yathä padyävalyäm (302)13 – 

mä garvam udvaha kapola-tale cakästi 

kåñëa-svahasta-likhitä nava-maïjaréti | 

anyäpi kià na sakhi bhäjanam édåçénäà 

vairé na ced bhavati vepathur antaräyaù ||165|| 


tasyä amüni naù kñobhaà kurvanty uccaiù padäni yat | 

yaikäpahåtya gopénäà raho bhuìkte 'cyutädharam ||166|| 

guëena, yathä – 

svayaà paräjayaà präptän kåñëa-pakñän vijitya naù | 

baliñöhä bala-pakñäç ced durbaläù ke tataù kñitau ||167||

atha (30) cäpalyam – 

räga-dveñädibhiç citta-läghavaà cäpalaà bhavet | 

taträvicära-päruñya-svacchandäcaraëädayaù ||168|| 

tatra rägeëa, yathä çré-daçame (10.52.41) – 

çvo bhävini tvam ajitodvahane vidarbhän 

guptaù sametya påtanä-patibhiù parétaù | 

nirmathya caidya-magadheça-balaà prasahya 

mäà räkñasena vidhinodvaha vérya-çulkäm ||169|| 

dveñeëa, yathä – 

vaàçé-püreëa kälindyäù sindhuà vindatu vähitä | 

guror api puro névéà yä bhraàçayati subhruväm ||170|| 

atha (31) nidrä – 

cintälasya-nisarga-klamädibhiç citta-mélanaà nidrä | 

taträìga-bhaìga-jåmbhä-jäòya-çväsäkñi-mélanäni syuù ||171|| 

tatra cintayä, yathä – 

lohitäyati märtaëòe veëu-dhvanim açåëvaté | 

cintayäkränta-hådayä nidadrau nanda-gehiné ||172|| 

älasyena, yathä – 

dämodarasya bandhana-karmabhir atiniùsahäìga-latikeyam | 

dara-vighürëitottamäìgä kåtäìga-bhaìgä vrajeçvaré sphurati ||173|| 

nisargeëa, yathä – 

aghahara tava vérya-proñitäçeña-cintäù 

parihåta-gåha-västu-dvära-bandhänubaddhäù | 

nija-nijam iha rätrau präìganaà çobhayantaù 

sukham avicalad-aìgäù çerate paçya gopäù ||174|| 

klamena, yathä – 

saìkränta-dhätu-citrä suratänte sä nitänta-täntä’dya | 

vakñasi nikñiptäìgé harer viçäkhä yayau nidräm ||175|| 

yuktäsya sphürti-mätreëa nirviçeñeëa kenacit | 

hån-mélanät puro’vasthä nidrä bhakteñu kathyate ||176|| 

atha (32) suptiù – 

svuptir nidrä-vibhävä syän nänärthänubhavätmikä | 

indriyoparati-çväsa-netra-saàmélanädi-kåt ||177|| 

yathä – 

kämaà tämarasäkña keli-vitatiù präduñkåtä çaiçavé 

darpaù sarpa-pates tad asya tarasä nirdhüyatäm uddhüraù | 

ity utsvapna-girä ciräd yadu-sabhäà vismäpayan smerayan 

niùçväsena darottaraìgad-udaraà nidräà gato läìgalé ||178|| 

atha (33) bodhaù – 

avidyä-moha-nidräder dhvaàsodbodhaù prabuddhatä ||179|| 

tatra avidyä-dhvaàsataù – 

avidyä-dhvaàsato bodho vidyodaya-puraùsaraù | 

açeña-kleça-viçränti-svarüpävagamädi-kåt ||180|| 

yathä – 

vindan vidyä-dépikäà sva-svarüpaà 

buddhvä sadyaù satya-vijïäna-rüpam | 

niñpratyühas tat paraà brahma mürtaà 

sändränandäkäram anveñayämi ||181|| 

moha-dhvaàsataù – 

bodho moha-kñayäc chabda-gandha-sparça-rasair hareù | 

dåg-unmélana-romäïca-dharotthänädi-kåd bhavet ||182||

tatra çabdena, yathä – 

prathama-darçana-rüòha-sukhävalékavalitendriya-våttir 

abhüd iyam | 

agha-bhidaù kila nämny udite çrutau 

lalitayodamimélad ihäkñiëé ||183|| 

gandhena, yathä – 

aciram agha-hareëa tyägataù srasta-gätré 

vana-bhuvi çavaläìgé çänta-niùçväsa-våttiù | 

prasarati vana-mälä saurabhe paçya rädhä 

pulakita-tanur eñä päàçu-puïjäd udasthät ||184|| 

sparçena, yathä – 

asau päëi-sparço madhura-masåëaù kasya vijayé 

viçéryantyäù saura-pulina-vanam älokya mama yaù | 

durantäm uddhüya prasabham abhito vaiçasa-mayéà 

drutaà mürcchäm antaù sakhi sukha-mayéà pallavayati ||185|| 

rasena, yathä – 

antarhite tvayi balänuja räsa-kelau 

srastäìga-yañöir ajaniñöa sakhé visaàjïä | 

tämbüla-carvitam aväpya tavämbujäkñé 

nyastaà mayä mukha-puöe pulakojjvaläsét ||186|| 

nidrädhvaàsataù – 

bodho nidräkñayät svapna-nidrä-pürti-svanädibhiù | 

taträkñi-mardanaà çayyä-mokño’ìga-valanädayaù ||187|| 

tatra svapnena, yathä – 

iyaà te häsa-çrér viramatu vimuïcäïcalam idaà 

na yävad-våddhäyai sphuöam abhidadhe tvac-caöulatäm | 

iti svapne jalpanty aciram avabuddhä gurum asau 

puro dåñövä gauré namita-mukha-bimbä muhur abhüt ||188|| 

nidrä-pürtyä, yathä – 

düté cägät tad-ägäraà jajägära ca rädhikä | 

türëaà puëyavaténäà hi tanoti phalam udyamaù ||189|| 

svanena, yathä – 

düräd vidrävayan nidrä-marälér gopa-subhruväm | 

säraìga-raìgadaà reje veëu-värida-garjitam ||190|| 

iti bhäväs trayas-triàçat kathitä vyabhicäriëaù | 

çreñöha-madhya-kaniñöheñu varëanéyä yathocitam ||191|| 

mätsaryodvega-dambherñyä viveko nirëayas tathä | 

klaibyaà kñamä ca kutukam utkaëöhä vinayo’pi ca ||192|| 

saàçayo dhärñöyam ity ädyä bhävä ye syuù pare’pi ca | 

ukteñv antarbhavantéti na påthaktvena darçitäù ||193|| 

tathä hi – 

asüyäyäà tu mätsaryaà träse’py udvega eva tu | 

dambhas tathävahitthäyäm érñyämarñe matäv ubhau | 

viveko nirëayaç cemau dainye klaibyaà kñamä dhåtau ||194|| 

autsukye kutukotkaëöhe lajjäyäà vinayas tathä | 

saàçayo’ntarbhavet tarke tathä dhärñöyaà ca cäpale ||195|| 

eñäà saïcäri-bhävänäà madhye kaçcana kasyacit | 

vibhävaç cänubhävaç ca bhaved eva parasparam ||196|| 

nirvede tu yatherñyäyä bhaved atra vibhävatä | 

asüyäyäà punas tasyä vyaktam uktänubhävatä ||197|| 

autsukyaà prati cintäyäù kathitätränubhävatä | 

nidräà prati vibhävatvam evaà jïeyaù pare’py amé ||198|| 

eñäà ca sättvikänäà ca tathä nänä-kriyä-tateù | 

kärya-käraëa-bhävas tu jïeyaù präyeëa lokataù ||199|| 

nindäyäs tu vibhävatvaà vaivarëyämarñayor matam |

asüyäyäà punas tasyäù kathitaivänubhävatä ||200|| 

prahärasya vibhävatvaà saàmoha-pralayau prati | 

augryaà pratyanubhävatvam evaà jïeyäù pare’pi ca ||201|| 

träsa-nidrä-çramälasya-mada-bhid-bodha-varjinäm | 

saïcäriëäm iha kväpi bhaved raty-anubhävatä ||202|| 

säkñäd-rater na sambandhaù ñaòbhis träsädibhiù saha | 

syät parasparayä kintu lélänuguëatäkåte ||203|| 

vitarka-mati-nirveda-dhåténäà småti-harñayoù | 

bodha-bhid-dainya-supténäà kvacid rati-vibhävatä ||204|| 

paratanträù svatanträç cety uktäù saïcäriëo dvidhä ||205|| 

tatra paratanträù – 

varävaratayä proktäù paratanträ api dvidhä ||206|| 

tatra varaù – 

säkñäd vyavahitaç ceti varo’py eña dvidhoditaù ||207|| 

tatra säkñät – 

mukhyäm eva ratià puñëan säkñäd ity abhidhéyate ||208|| 

yathä – 

tanuruhälé ca tanuç ca nåtyaà 

tanoti me näma niçamya yasya | 

apaçyato mäthura-maëòalaà tadvyarthena 

kià hanta dåçor dvayena ||209|| 

atha vyavahitaù – 

puñëäti yo ratià gauëéà sa vyavahito mataù ||210|| 

yathä – 

dhig astu me bhuja-dvandvaà bhémasya parighopamam | 

mädhaväkñepiëaà duñöaà yat pinañöi na cedipam ||211|| 

nirvedaù krodha-vaçyatväd ayaà vyavahito rateù ||212|| 

atha avaraù – 

rasa-dvayasyäpy aìgatvam agacchann avaro mataù ||213|| 

yathä – 

lelihyamänaà vadanair jvaladbhir 

jaganti daàñöräsphuöad-uttamäìgaiù | 

avekñya kåñëaà dhåta-viçvarüpaà 

na svaà viçuñyan smarati sma jiñëuù ||214|| 

ghora-kriyädy-anubhäväd äcchädya sahajäà ratim | 

durvarävirabhüd bhétir moho’yaà bhé-vaças tataù ||215|| 

atha svatanträù – 

sadaiva päratantrye’pi kvacid eñäà svatantratä | 

bhüpäla-sevakasyeva pravåttasya kara-grahe ||216|| 

bhävajïai rati-çünyaç ca raty-anusparçanas tathä | 

rati-gandhiç ca te tredhä svatanträù parikértitäù ||217|| 

tatra rati-çünyaù – 

janeñu rati-çünyeñu rati-çünyo bhaved asau ||218|| 


dhig janma nas trivåd-vidyäà dhig vrataà dhig bahujïatäm | 

dhik kulaà dhik kriyä-dékñäà vimukhä ye tv adhokñaje ||219|| 

atra svatantro nirvedaù | 

tatra raty-anusparçanaù – 

yaù svato rati-gandhena vihéno’pi prasaìgataù | 

paçcäd ratià spåçed eña raty-anusparçano mataù ||220||

yathä – 

gariñöhäriñöa-öaìkärair vidhurä vadhiräyitä | 

hä kåñëa pähi pähéti cukroçäbhéra-bälikä ||221|| 

atra träsaù | 

atha rati-gandhiù – 

yaù svätantrye’pi tad-gandhaà rati-gandhir vyanakti saù ||222|| 

yathä – 

pétäàçukaà paricinomi dhåtaà tvayäìge 

saìgopanäya na hi naptri vidhehi yatnam | 

ity äryayä nigaditä namitottamäìgä 

rädhävaguëöhita-mukhé tarasä tadäsét ||223|| 

atra lajjä | 

äbhäsaù punar eteñäm asthäne våttito bhavet | 

prätikülyam anaucityam asthänatvaà dvidhoditam ||224|| 

tatra prätikülyam – 

vipakñe våttir eteñäà prätikülyam itéryate ||225|| 

yathä – 

gopo’py açikñita-raëo’pi tam açva-daityaà 

hanti me hanta mama jévita-nirviçeñam | 

kréòä-vinirjita-surädhipater alaà me 

durjévitena hata-kaàsa-narädhipasya ||226|| 

atra nirvedasyäbhäsaù | 


òuëòabho jalacaraù sa käliyo 

goñöha-bhübhåd api loñöra-sodaraù | 

tatra karma kim ivädbhutaà jane 

yena mürkha jagadéçateryate ||227|| 

aträsüyäyäù | 

atha anaucityam – 

asatyatvam ayogyatvam anaucityaà dvidhä bhavet | 

apräëini bhaved ädyaù tiryag-ädiñu cäntimam ||228|| 

tatra apräëini, yathä – 

chäyä na yasya sakåd apy upasevitäbhüt 

kåñëena hanta mama tasya dhig astu janma | 

mä tvaà kadamba vidhuro bhava käliyähià 

mådnan kariñyati hariç caritärthatäà te ||229|| 

atra nirvedasya | 

tiraçci, yathä – 

adhirohatu kaù pakñé kakñäm aparo mamädya medhyasya | 

hitväpi tärkñya-paksaà bhajate pakñaà harir yasya ||230|| 

atra garvasya | 

vahamäneñv api sadä jïäna-vijïäna-mädhurém | 

kadambädiñu sämänya-dåñöy-äbhäsatvam ucyate ||231|| 

bhävänäà kvacid utpatti-sandhi-çävalya-çäntayaù | 

daçäç catasra etäsäm utpattis tv iha sambhavaù ||232|| 

yathä – 

maëòale kim api caëòa-marécer 

lohitäyati niçamya yaçodä | 

vaiëavéà dhvani-dhuräm avidüre 

prasrava-stimita-kaïculikäsét ||233|| 

atra harñotpattiù | 

yathä vä -- 

tvayi rahasi milantyäà sambhrama-nyäsa-bhugnäpy

uñasi sakhi tavälé mekhalä paçya bhäti | 

iti vivåta-rahasye kuïcita-bhrür 

dåçam anåju kiranté rädhikä vaù punätu ||234|| 

aträsüyotpattiù | 

atha sandhiù – 

sarüpayor bhinnayor vä sandhiù syäd bhävayor mürtiù ||235|| 

tatra sarüpayoù sandhiù – 

sandhiù sarüpayos tatra bhinna-hetütthayor mataù ||236|| 

yathä – 

räkñaséà niçi niçämya niçänte 

gokuleça-gåhiëé patitäìgém | 

tat-kucopari sutaà ca hasantaà 

hanta niçcala-tanuù kñaëam äsét ||237|| 

aträniñöeñöa-saàvékñäkåtayor jäòyayor yutiù | 

atha bhinnayoù – 

bhinnayor hetunaikena bhinnenäpy upajätayoù ||238|| 

atha eka-hetu-jayoù, yathä – 

durväracäpalo’yaà dhävann antar bahiç ca goñöhasya | 

çiçur akutaçcid bhétir dhinoti hådayaà dunoti ca me ||239|| 

tatra harña-çaìkayoù | 

tatra bhinna-hetujayoù, yathä – 

vilasantam avekñya devaké 

sutam utphulla-vilocanaà puraù | 

prabaläm api malla-maëòaléà 

himam uñëaà ca jalaà dåçor dadhe ||240|| 

atra harña-viñädayoù sandhiù | 

ekena jäyamänänäm anekena ca hetunä | 

bahünäm api bhävänäà sandhiù sphuöam avekñyate ||241|| 

tatra eka-hetujänäà, yathä – 

niruddhä kälindé-taöa-bhuvi mukundena balinä 

haöhäd antaù-smeräà taralatara-tärojjvala-kaläm | 

abhivyaktävajïäm aruëa-kuöiläpäìga-suñamäà 

dåçaà nyasyanty asmin jayati våñabhänoù kula-maëiù ||242|| 

atra harñautsukya-garvämarñäsüyänäà sandhiù | 

aneka-hetujänäà, yathä – 

parihita-hari-härä vékñya rädhä savitréà 

nikaöa-bhuvi tathägre tarka-bhäk smera-padmäm | 

harim api dara-düre sväminaà tatra cäsén 

mahasi vinata-vakra-prasphura-mläna-vakträ ||243|| 

atra lajjämarña-harña-viñädänäà sandhiù | 

atha çävalyam – 

çavalatvaà tu bhävänäà saàmardaù syät parasparam ||244|| 

yathä – 

çaktaù kià näma kartuà sa çiçur ahaha me mitra-pakñänadhäkñéd 

ätiñöheyaà tam eva drutam atha çaraëaà kuryur etan na véräù | 

äà divyä malla-goñöhé viharati sa kareëoddadhärädri-varyaà 

kuryäm adyaiva gatvä vraja-bhuvi kadanaà hä tataù kampate dhéù ||245|| 

atra garva-viñäda-dainya-mati-småti-çaìkämarña-träsänäà çävalyam | 


dhig dérghe nayane mamästu mathurä yäbhyäà na sä prekñyate 

vidyeyaà mama kiìkaré-kåta-nåpä kälas tu sarvaìkaraù | 

lakñmé-keli-gåhaà gåhaà mama hahä nityaà tanuù kñéyate 

sadmany eva harià bhajeya hådayaà våndäöavé karñati ||246||

atra nirveda-garva-çaìkä-dhåti-viñäda-maty-autsukyänäà çävalyam | 

atha çäntiù – 

atyärüòhasya bhävasya vilayaù çäntir ucyate ||247|| 

yathä – 

vidhurita-vadanä vidüna-bhäsas 

tam aghaharaà gahane gaveñayantaù | 

mådu-kala-muraléà niçamya çaile 

vraja-çiçavaù pulakojjvalä babhüvuù ||248|| 

atra viñäda-çäntiù | 

çabdärtha-rasa-vaicitré väci käcana nästi me | 

yathä-kathaïcid evoktaà bhävodäharaëaà param ||249|| 

trayastriàçad ime’ñöau ca vakñyante sthäyinaç ca ye | 

mukhya-bhäväbhidhäs tv eka-catväriàçad amé småtäù ||250|| 

çarérendriya-vargasya vikäraëäà vidhäyakäù | 

bhävävirbhäva-janitäç citta-våttaya éritäù ||251|| 

kvacit sväbhäviko bhävaù kaçcid ägantukaù kvacit | 

yas tu sväbhäviko bhävaù sa vyäpyäntar-bahiù-sthitaù ||252|| 

maïjiñöhädye yathä dravye rägas tan-maya ékñyate | 

atra syän näma-mätreëa vibhävasya vibhävatä ||253|| 

etena sahajenaiva bhävenänugatä ratiù | 

eka-rüpäpi yä bhakter vividhä pratibhäty asau ||254|| 

ägantukas tu yo bhävaù paöädau raktimeva saù | 

tais tair vibhävair eväyaà dhéyate dépyate’pi ca ||255|| 

vibhävanädi-vaiçiñöyäd bhaktänäà bhedatas tathä | 

präyeëa sarva-bhävänäà vaiçiñöyam upajäyate ||256|| 

vividhänäà tu bhaktänäà vaiçiñöyäd vividhaà manaù | 

mano’nusäräd bhävänäà täratamyaà kilodaye ||257|| 

citte gariñöhe gambhére mahiñöhe karkaçädike | 

samyag-unmélitäç cämé na lakñyante sphuöaà janaiù ||258|| 

citte laghiñöhe cottäne kñodiñöhe komalädike | 

manäg-unmélitäç cämé lakñyante bahir ulbaëäù ||259|| 

gariñöhaà svarëa-piëòäbhaà laghiñöhaà tula-piëòavat | 

citta-yugme’tra vijïayä bhävasya pavanopamä ||260|| 

gambhéraà sindhuvac cittam uttänaà palvalädivat | 

citta-dvaye’tra bhävasya mahädri-çikharopamä ||261|| 

pattanäbhaà mahiñöhaà syät kñodiñöhaà tu kuöiravat | 

citta-yugme’tra bhävasya dépenebhena vopamä ||262|| 

karkaçaà trividhaà proktaà vajraà svarëaà tathä jatu | 

citta-traye’tra bhävasya jïeyä vaiçvänaropamä ||263|| 

atyanta-kaöhinaà vajram akutaçcana märdavam | 

édåçaà täpasädénäà cittaà tävad avekñyate ||264|| 

svarëaà dravati bhävägnes täpenätigaréyasä | 

jatu dravatvam äyäti täpa-leçena sarvataù ||265|| 

komalaà ca tridhaivoktaà madanaà navanétakam | 

amåtaà ceti bhävo’tra präyaù süryätapäyate ||266|| 

draved aträdya-yugalam ätapena yathäyatham | 

dravébhütaà svabhävena sarvadaivämåtaà bhavet | 

govinda-preñöha-varyäëäà cittaà syäd amåtaà kila ||267|| 

kåñëa-bhakti-viçeñasya gariñöhatvädibhir guëaiù | 

samavetaà sadämébhir dvitrair api mano bhavet ||268|| 

kintu suñöhu mahiñöhatvaà bhävo bäòham upägataù | 

sarva-prakäram evedaà cittaà vikñobhayaty alam ||269|| 

yathä däna-keli-kaumudyäm (4) -- 

gabhéro’py açräntaà duradhigama-päro’pi nitaräm 

ahäryäà maryädäà dadhad api harer äspadam api | 

satäà stomaù premaëy udayati samagre sthagayituà 

vikäraà na sphäraà jala-nidhir ivendau prabhavati ||270|| 


bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vyabhicäri-laharé caturthé ||

aviruddhän viruddhäàç ca bhävän yo vaçatäà nayan | 

su-räjeva viräjeta sa sthäyé bhäva ucyate ||1|| 

sthäyé bhävo 'tra sa proktaù çré-kåñëa-viñayä ratiù | 

mukhyä gauëé ca sä dvedhä rasa-jïaiù parikértitä ||2|| 

tatra mukhyä – 

çuddha-sattva-viçeñätmä ratir mukhyeti kértitä | 

mukhyäpi dvi-vidhä svärthä parärthä ceti kértyate ||3|| 

2.5 

sthäyibhäväkhyä païcama-laharé 

tatra svärthä – 

aviruddhaiù sphuöaà bhävaiù puñëäty ätmänam eva yä | 

viruddhair duùkha-gläniù sä svärthä kathitä ratiù ||4|| 

atha parärthä --- 

aviruddhaà viruddhaà ca saìkucanté svayaà ratiù | 

yä bhävam anugåhëäti sä parärthä nigadyate ||5|| 

çuddhä prétis tathä sakhyaà vätsalyaà priyatety asau | 

svaparärthyaiva sä mukhyä punaù païca-vidhä bhavet ||6|| 

vaiçiñöyaà pätra-vaiçiñöyäd ratir eñopagacchati | 

yathärkaù pratibimbätmä sphaöikädiñu vastuñu ||7|| 

tatra çuddhä -- 

sämänyäsau tathä svacchä çäntiç cety ädimä tridhä | 

eñäìga-kampatä-neträmélanonmélanädi-kåt ||8|| 

tatra sämänyä -- 

kaïcid viçeñam apräptä sädhäraëa-janasya yä | 

bälikadaiç ca kåñëe syät sämänyä sä ratir matä ||9|| 

yathä – 

asmin mathurä-véthyäm udayati madhure virocane purataù | 

kathasva sakhe mradimänaà mänasa-madanaà kim eti mama ||10|| 


tri-varñä bälikä seyaà varñéyasi samékñyatäm | 

yä puraù kåñëam älokya huìkurvaty abhidhävati ||11|| 

atha svacchä – 

tat-tat-sädhanato nänä-vidha-bhakti-prasaìgataù | 

sädhäkänäà tu vaividhyaà yänté svacchä ratir matä ||12|| 

yadä yädåçé bhakte syäd äsaktis tädåçaà tadä | 

rüpaà sphaöikavad dhatte svacchäsau tena kértitä ||13|| 

yathä – 

kvacit prabhur iti stuvan kvacana mitram ity uddhasan 

kvacit tanaya ity avan kvacana känta ity ullasan | 

kvacin manasi bhävayan parama eña ätmety asäv 

abhüd vividha-sevayä vividha-våttir äryo dvijaù ||14|| 

anäcänta-dhiyäà tat-tad-bhäva-niñöhä sukhärëave | 

äryäëäm atiçuddhänäà präyaù svacchä ratir bhavet ||15|| 

atha çäntiù -- 

mänase nirvikalpatvaà çama ity abhidhéyate ||16|| 

tatha coktam -- 

vihäya viñayonmukhyaà nijänanda-sthitir yataù 

ätmanaù kathyate so 'tra svabhävaù çama ity asau ||17|| 

präyaù çama-pradhänänäà mamatä-gandha-varjitä | 

paramätmatayä kåñëe jätä çänta-ratir matä ||18||

yathä – 

devarñi-véëayä péte hari-lélä-mahotsave | 

sanakasya tanau kampo brahmänubhavino’py abhüt ||19|| 


hari-vallabha-sevayä samantäd 

apara-vargänubhavaà kilävadhérya | 

ghana-sundaram ätmano’py abhéñöaà 

paramaà brahma didåkñate mano me ||20|| 

agrato vakñyamäëais tu svädaiù préty-ädi-saàçrayaiù | 

rater asyä asamparkäd iyaà çuddheti bhaëyate ||21|| 

atha bheda-trayé hådyä rateù préty-ädir éryate | 

gäòhänukülatotpannä mamatvena sadäçritä ||22|| 

kåñëa-bhakteñv anugrähya-sakhi-püjyeñv anukramät | 

tri-vidheñu trayé prétiù sakhyaà vatsalatety asau ||23|| 

atra neträdi-phullatva-jåmbhaëodghürëanädayaù | 

kevalä saìkulä ceti dvi-vidheyaà rati-trayé ||24|| 

tatra kevalä – 

raty-antarasya gandhena varjitä kevalä bhavet | 

vrajänuge rasälädau çrédämädau vayasyake | 

gurau ca vrajanäthädau krameëaiva sphuraty asau ||25|| 

tatra saìkulä – 

eñäà dvayos trayäëäà vä sannipätas tu saìkulä | 

udbhavädau ca bhémädau mathurädau krameëa sä | 

yasyädhikyaà bhaved yatra sa tena vyapadiçyate ||26|| 

atha prétiù -- 

svasmäd bhavanti ye nyünäs te 'nugrähyä harer matäù | 

ärädhyatvätmikä teñäà ratiù prétir itéritä ||27|| 

taträsakti-kåd anyatra préti-saàhäriëé hy asau ||28|| 

yathä mukunda-mäläyäm (8)– 

divi vä bhuvi vä mamästu väso 

narake vä narkäntaka prakämam | 

avadhérita-çäradäravindau 

caraëau te maraëe’pi cintayämi ||29|| 

atha sakhyam -- 

ye syus tulyä mukundasya te sakhäyaù satäà matäù | 

sämyäd viçrambha-rüpaiñäà ratiù sakhyam ihocyate | 

parihäsa-prahäsädi-käriëéyam ayantraëä ||30|| 

yathä – 

mäà puñpitäraëya-didåkñayägataà 

nimeña-viçleña-vidérëa-mänasäù | 

te saàspåçantaù pulakäïcita-çriyo 

düräd ahaàpürvikayädya remire ||31|| 


çrédäma-dor-vilasitena kåto’si kämaà 

dämodara tvam iha darpa-dhurä daridraù | 

sadyas tvayä tad api kathanam eva kåtvä 

devyai hriye trayam adäyi jvaläïjalénäm ||32|| 

atha vätsalyam -- 

guravo ye harer asya te püjyä iti viçrutäù | 

anugraha-mayé teñäà ratir vätsalyam ucyate | 

idaà lälana-bhavyäçéç cibuka-sparçanädi-kåt ||33|| 

yathä – 

agräsi yan-nirabhisandhi-virodha-bhäjaù

kaàsasya kiìkara-gaëair girito’py udagraiù | 

gäs tatra rakñitum asau gahane mådur me 

bälaù prayäty avirataà bata kià karomi ||34|| 


sutam aìgulibhiù snuta-stané 

cibukägre dadhaté dayärdra-dhéù | 

samalälayad älayät puraù 

sthiti-bhäjaà vraja-räja-gehiné ||35|| 

mitho harer mågäkñyäç ca sambhogasyädi-käraëam | 

madhuräpara-paryäyä priyatäkhyoditä ratiù | 

asyäà kaöäkña-bhrü-kñepa-priya-väëé-smitädayaù ||36|| 

yathä govinda-viläse – 

ciram utkuëöhita-manaso rädhä-mura-vairiëoù ko’pi | 

nibhåta-nirékñaëa-janmä pratyäçä-pallavo jayati ||37|| 

yathottaram asau sväda-viçeñolläsamayy api | 

ratir väsanayä svädvé bhäsate käpi kasyacit ||38|| 

atha gauëé – 

vibhävotkarñajo bhäva-viçeño yo’nugåhyate | 

saìkucantyä svayaà ratyä sa gauëé ratir ucyate ||39|| 

häso vismaya utsähaù çokaù krodho bhayaà tathä | 

jugupsä cety asau bhäva-viçeñaù saptadhoditaù ||40|| 

api kåñëa-vibhävatvam ädya-ñaökasya sambhavet | 

syäd dehädi-vibhävatvaà saptamyäs tu rater vaçät ||41|| 

häsädäv atra bhinne’pi çuddha-sattva-viçeñataù | 

parärthäyä rater yogäd rati-çabdaù prayujyate ||42|| 

häsottarä ratir yä syät sä häsa-ratir ucyate | 

evaà vismaya-raty-ädyä vijïeyä ratayaç ca ñaö ||43|| 

kaïcit kälaà kvacid bhakte häsädyäù sthäyitäm amé | 

ratyä cäru-kåtä yänti tal-lélädy-anusärataù ||44|| 

tasmäd aniyatädhäräù sapta sämayikä ime | 

sahajä api léyante baliñöhena tiraskåtäù ||45|| 

käpy avyabhicaranté sä svädhärän sva-svarüpataù | 

ratir ätyantika-sthäyé bhävo bhakta-jane’ khile | 

syur etasyä vinä-bhäväd bhäväù sarve nirarthakäù ||46|| 

vipakñädiñu yänto’pi krodhädyäù sthäyitäà sadä | 

labhante rati-çünyatvän na bhakti-rasa-yogyatäm ||47|| 

aviruddhair api spåñöä bhävaiù saïcäriëo’khiläù | 

nirvedädyä viléyante närhanti sthäyitäà tataù ||48|| 

ity ato mati-garvädi-bhävänäà ghaöate na hi | 

sthäyitä kaiçcid iñöäpi pramäëaà tatra tad-vidaù ||49|| 

sapta häsädayas tv ete tais tair nétäù supuñöatäm | 

bhakteñu sthäyitäà yänto rucir ebhyo vitanvate ||50|| 

tathä coktam – 

añöänäm eva bhävänäà saàskärädhäyitä matä | 

tat-tiraskåta-saàskäräù pare na sthäyitocitäù ||51|| 

tatra häsa-ratiù – 

ceto-vikäso häsaù syäd väg-veñehädi-vaikåtät | 

sa dåg-vikäsana-sauñöha-kapola-spandanädikåt ||52|| 

kåñëa-sambandhi-ceñöotthaù svayaà saìkucad-ätmanä | 

pratyänugåhyamäëo’yaà häso häsa-ratir bhavet ||53|| 

yathä – 

mayä dåg api närpitä sumukhi dadhni tubhyaà çape 

sakhé tava nirargalä tad api me mukhaà jighrati | 

praçädhi tad imäà mudhä cchalita-sädhum ity acyute 

vadaty ajani dütikä hasita-rodhane na kñamä ||54|| 

atha vismaya-ratiù –

lokottarärtha-vékñäder vismayaç citta-viståtiù | 

atra syur netra-vistära-sädhükti-pulakädayaù | 

pürvokta-rétyä niñpannaù sa vismaya-ratir bhavet ||55|| 

yathä – 

gaväà gopälänäm api çiçu-gaëaù péta-vasano 

lasac-chrévatsäìkaù påthu-bhuja-catuñkair dhåta-ruciù | 

kåta-stoträrambhaù sa vidhibhir ajäëòälibhir alaà 

para-brahmolläsän vahati kim idaà hanta kim idam ||56|| 

atha utsäha-ratiù – 

stheyasé sädhubhiù çläghya-phale yuddhädi-karmaëi | 

satvarä mänasäsaktir utsäha iti kértyate ||57|| 

kälänavekñaëaà tatra dhairya-tyägodyamädayaù | 

siddhaù pürvokta-vidhinä sa utsäha ratir bhavet ||58|| 

yathä – 

kälindé-taöa-bhuvi patra-çåìga-vaàçé 

nikväëair iha mukharé-kåtämbaräyäm | 

visphürjann agha-damanena yoddhu-kämaù 

çrédämä parikaram udbhaöaà babandha ||59|| 

atha çoka-ratiù – 

çokas tv iñöa-viyogädyaiç citta-kleça-bhavaù småtaù | 

viläpa-päta-niùçväsa-mukha-çoña-bhramädi-kåt | 

pürvokta-vidhinaiväyaà siddhaù çoka-ratir bhavet ||60|| 

yathä çré-daçame (10.7.25) 

ruditam anu niçamya tatra gopyo 

bhåçam anutapta-dhiyo 'çru-pürëa-mukhyaù | 

rurudur anupalabhya nanda-sünuà 

pavana upärata-päàçu-varña-vege ||61|| 


avalokya phaëéndra-yantritaà 

tanayaà präëa-sahasra-vallabham | 

hådayaà na vidéryati dvidhä 

dhig imäà martya-tanoù kaöhoratäm ||62|| 

atha krodha-ratiù – 

prätikülyädibhiç citta-jvalanaà krodha éryate | 

päruñya-bhrü-kuöé-netra-lauhityädi-vikära-kåt ||63|| 

evaà pürvoktavat-siddhaà viduù krodha-ratià budhäù | 

dvidhäsau kåñëa-tad-vairi-bhävatvena kértitä ||64|| 

atha kåñëa-vibhäväù, yathä – 

kaëöha-sémani harer dyuti-bhäjaà 

rädhikä-maëi-saraà paricitya | 

taà cireëa jaöilä vikaöa-bhrübhaìga-bhématara-dåñöir 

dadarça ||65|| 

tad-vairi-vibhäväù, yathä -- 

atha kaàsa-sahodarogra-däve 

harim abhyudyati tévra-heti-bhäji | 

rabhasäd alikämbare pralambadviñato’bhüd 

bhrü-kuöé-payoda-rekhä ||66|| 

atha bhaya-ratiù – 

bhayaà cittäticäïcalyaà mantu-ghorekñaëädibhiù | 

ätma-gopana-håcchoña-vidrava-bhramaëädikåt ||67|| 

niñpannaà pürvavad idaà budhä bhaya-ratià viduù | 

eñäpi krodha-rativad dvi-vidhä kathitä budhaiù ||68|| 

tatra kåñëa-vibhäväù – 

yäcitaù paöimabhiù syamantakaà

çauriëä sadasi gändiné-sutaù | 

vastra-güòha-maëir eña müòha-dhés 

tatra çuñyad-adharaù klamaà yayau ||69|| 

duñöa-vibhäva-jäù, yathä – 

bhairavaà bruvati hanta hanta gokuladväri 

värida-nibhe våñäsure | 

putra-gupti-dhåta-yatna-vaibhavä 

kampra-mürtir abhavad vrajeçvaré ||70|| 

atha jugupsä-ratiù – 

jugupsä syäd ahådyänubhaväc citta-nimélanam | 

tatra niñöhévanaà vaktra-küëanaà kutsanädayaù | 

rater anugrahäj jätä sä jugupsä-ratir matä ||71|| 

yathä -- 

yadavadhi mama cetaù kåñëa-pädäravinde 

nava-nava-rasa-dhämany udyataà rantum äsét | 

tadavadhi bata näré-saìgame smaryamäne 

bhavati mukha-vikäraù suñöhu-niñöhévanaà ca ||72|| 

ratitvät prathamaikaiva sapta häsädayas tathä | 

ity añöau sthäyino yävad rasävasthäà na saàçritäù ||73|| 

cet svatanträs trayas-triàçad bhaveyur vyabhicäriëaù | 

ihäñöau sättvikäç caite bhäväkhyäs tän asaìkhyakäù ||74|| 

kåñëänvayäd guëätéta-prauòhänanda-mayä api | 

bhänty amé triguëotpanna-sukha-duùkha-mayä iva ||75|| 

tatra sphuranti hré-bodhotsähädyäù sättvikä iva | 

tathä räjasavad-garva-harña-supti-hasädayaù | 

viñäda-dénatä-moha-çokädyäs tämasä iva ||76|| 

präyaù sukha-mayäù çétä uñëä duùkha-mayä iha | 

citreyaà paramänanda-sändräpy uñëä ratir matä ||77|| 

çétair bhävair baliñöhais tu puñöä çétäyate hy asau | 

uñëais tu ratir atyuñëä täpayantéva bhäsate ||78|| 

ratir dvidhäpi kåñëädyaiù çrutair avagataiù småtaiù | 

tair vibhäväditäà yadbhis tad-bhakteñu raso bhavet ||79|| 

yathä dadhy-ädikaà dravyaà çarkarä-maricädibhiù | 

saàyojana-viçeñeëa rasäläkhyo raso bhavet ||80|| 

tad atra sarvathä säkñät kåñëädy-anubhavädbhutaù | 

prauòhänanda-camatkäro bhaktaiù ko’py anurasyate ||81|| 

sa raty-ädi-vibhävädyair ekébhäva-mayo’pi san | 

jïapta-tat-tad-viçeñaç ca tat-tad-udbhedato bhavet ||82|| 

yathä coktam – 

pratéyamänäù prathamaà vibhävädyäs tu bhägaçaù | 

gacchanto rasa-rüpatvaà militä yänty akhaëòatäm ||83|| 

yathä marica-khaëòäder ekébhäve prapänake | 

udbhäsaù kasyacit kväpi vibhävädes tathä rase ||84|| 

rate käraëa-bhütä ye kåñëa-kåñëa-priyädayaù | 

stambhädyäù kära-bhütäç ca nirvedädyäù sahäyakäù ||85|| 

hitvä käraëa-käryädi-çabda-väcyatvam atra te | 

rasodbodhe vibhävädi-vyapadeçatvam äpnuyuù ||86|| 

rates tu tat-tad-äsväda-viçeñäyätiyogyatäm | 

vibhävayanti kurvantéty uktä dhérair vibhävakäù ||87|| 

täà cänubhävayanty antas tadvanty äsväda-nirbharäm | 

ity uktä anubhäväs te kaöäkñädyäù sa-sättvikäù ||88|| 

saïcärayanti vaicitréà nayante täà tathä-vidhäm | 

ye nirvedädayo bhäväs te tu saïcäriëo matäù ||89|| 

eteñäà tu tathä-bhäve bhagavat-kävya-näöyayoù | 

seväm ähuù paraà hetuà kecit tat-pakña-rägiëaù ||90|| 

kintu tatra sudustarka-mädhuryädbhuta-sampadaù | 

rater asyäù prabhävo’yaà bhavet käraëam uttamam ||91|| 

mahä-çakti-viläsätmä bhävo’cintya-svarüpa-bhäk | 

raty-äkhyä ity ayaà yukto na hi tarkeëa bädhitum |

häratädy-uktir eñä hi präktanair apy udähåtä ||92|| 

yathoktam udyama-parvaëi -- 

acintyäù khalu ye bhävä na täàs tarkeëa yojayet 

prakåtibhyaù paraà yac ca tad acintyasya lakñaëam ||93|| 

vibhävatädén änéya kåñëädén maïjulä ratiù | 

etair eva tathäbhütaiù svaà saàvardhayati sphuöam ||94|| 

yathä svair eva salilaiù paripürya balähakän | 

ratnälayo bhavaty ebhir våñöais tair eva väridhiù ||95|| 

nave raty-aìkure jäte hari-bhaktasya kasyacit | 

vibhävatvädi-hetutvaà kiïcit tat kävya-näöyayoù ||96|| 

harer éñac-chruti-vidhau rasäsvädaù satäà bhavet | 

rater eva prabhävo’yaà hetus teñäà tathäkåtau ||97|| 

mädhuryädy-äçrayatvena kåñëädéàs tanute ratiù | 

tathänubhüyamänäs te vistérëäà kurvate ratim ||98|| 

atas tasya vibhävädi-catuñkasya rater api | 

atra sähäyikaà vyaktaà mitho’jasram avekñyate ||99|| 

kintv etasyäù prabhävo’pi vairüpye sati kuïcati | 

vairüpyas tu vibhäväder anaucityam udéryate ||100|| 

alaukikyä prakåtyeyaà sudurühä rasa-sthitiù | 

yatra sädhäraëatayä bhäväù sädhu sphuranty amé ||101|| 

eñäà sva-para-sambandha-niyamänirëayo hi yaù | 

sädhäraëyaà tad evoktaà bhävänäà pürva-süribhiù ||102|| 

tad uktaà çré-bharatena – 

çaktir asti vibhävädeù käpi sädhäraëé-kåtau | 

pramätä tad-abhedena svaà yayä pratipadyate ||103|| iti | 

duùkhädayaù sphurantyo’pi jätu bhäntaù svéyatayä hådi | 

prauòhänanda-camatkära-carvaëäm eva tanvate ||104|| 

paräçrayatayäpy ete jätu bhäntaù sukhädayaù | 

hådaye paramänanda-sandoham upacinvate ||105|| 

sad-bhävaç ced vibhävädeù kiïcin-mätrasya jäyate | 

sadyaç catuñöayäkñepät pürëataivopapadyate ||106|| 

kià ca – 

ratiù sthitänukäryeñu laukikatvädi-hetubhiù | 

rasaù syän neti näöya-jïä yad ähur yuktam eva tat ||107|| 

alaukiké tv iyaà kåñëa-ratiù sarvädbhutädbhutä | 

yoge rasa-viçeñatvaà gacchanty eva hari-priye ||108|| 

viyoge tv adbhutänanda-vivartatvaà dadhaty api | 

tanoty eñä pragäòhärti-bharäbhäsatvam ürjitä ||109|| 

taträpi vallavädhéça-nandanälambanä ratiù | 

sändränanda-camatkära-paramävadhir iñyate ||110|| 

yat-sukhaugha-lavägastyaù pibaty eva sva-tejasä | 

remaça-mädhuré-säkñätkäränandäbdhim apy alam ||111|| 

kià ca – 

paramänanda-tädätmyäd ratyäder asya vastutaù | 

rasasya sva-prakäçatvam akhaëòatvaà ca sidhyati ||112|| 

pürvam uktäd dvidhä bhdedän mukhya-gauëatayä rateù | 

bhaved bhakti-raso’py eña mukhya-gauëatayä dvidhä ||113|| 

païcadhäpi rater aikyän mukhyas tv eka ihoditaù | 

saptadhätra tathä gauëa iti bhakti-raso’ñöadhä ||114|| 

tatra mukhyaù – 

mukhyas tu païcadhä çäntaù prétaù preyäàç ca vatsalaù | 

madhuraç cety amé jïeyä yathä-pürvam anuttamäù ||115|| 

atha gauëaù -- 

häsyo 'dbhutas tathä véraù karuëo raudra ity api | 

bhayänakaù sa bébhatsa iti gauëaç ca saptadhä ||116|| 

evaà bhakti-raso bhedäd dvayor dvädaçadhocyate | 

vastutas tu puräëädau païcadhaiva vilokyate ||117||

çvetaç citro’ruëaù çoëaù çyämaù päëòura-piìgalau | 

gauro dhümras tathä raktaù kälo nétaù kramäd amé ||118|| 

kapilo mädhavopendrau nåsiàho nanda-nandanaù | 

balaù kürmas tathä kalké räghavo bhärgavaù kiriù | 

ména ity eñu kathitäù kramäd dvädaça devatäù ||119|| 

pürter vikära-vistära-vikñepa-kñobhas tathä | 

sarva-bhakti-rasäsvädaù païcadhä parikértitaù ||120|| 

pürtiù çänte vikäças tu prétädiñv api païcasu | 

vére’dbhute ca vistäro vikñepaù karuëograyoù | 

bhayänake’tha bébhatse kñobho dhérair udähåtaù ||121|| 

akhaëòa-sukha-rüpatve’py eñäm asti kvacit kvacit | 

raseñu gahanäsväda-viçeñaù ko’py anuttamaù ||122|| 

pratéyamänä apy ajïair grämyaiù sapadi duùkhavat | 

karuëädyä rasäù präjïaiù prauòhänanda-mayä matäù ||123|| 

alaukika-vibhävatvaà nétebhyo rati-lélayä | 

sad-uktyä ca sukhaà tebhyaù syät suvyaktam iti sthitiù ||124|| 

tathä ca näöyädau – 

karuëädäv api rase jäyate yat paraà sukham | 

sucetasäm anubhavaù pramäëaà tatra kevalam ||125|| 

sarvatra karuëäkhyasya rasasyaivopapädanät | 

bhaved rämäyaëädénäm anyathä duùkha-hetutä ||126|| 

tathätve räma-pädäbja-prema-kallola-väridhiù | 

prétyä rämäyaëaà nityaà hanumän çåëuyät katham ||127|| 

api ca – 

saïcäré syät samäno vä kåñëa-ratyäù suhåd-ratiù | 

adhikä puñyamäëä ced bhävolläsä ratiù ||128|| 

phalgu-vairägya-nirdagdhäù çuñka-jïänäç ca haitukäù | 

mémäàsakä viçeñeëa bhaktyäsväda-bahirmukhäù ||129|| 

ity eña bhakti-rasikaç cauräd iva mahä-nidhiù | 

jaran-mémäàsakäd rakñyaù kåñëa-bhakti-rasaù sadä ||130|| 

sarvathaiva durüho’yam abhaktair bhagavad-rasaù | 

tat-pädämbuja-sarvasvair bhaktair evänurasyate ||131|| 

vyatétya bhävanä-vartma yaç camatkära-kära-bhüù | 

hådi sattvojjvale bäòhaà svadate sa raso mataù ||132|| 

bhävanäyäù pade yas tu budhenänanya-buddhinä | 

bhävyate gäòha-saàskäraiç citte bhävaù sa kathyate ||133|| 


tuñyatu sanätanätmä daikñiëa-vibhäge sudhämbunidheù ||134|| 


bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sthäyi-bhäva-laharé païcamé | 


sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako näma 

dakñiëa-vibhägaù samäptaù || 

mukhya-bhaktirasa-nirüpakaù 

paçcima-vibhägaù 

3.1 

çänti-bhakti-rasäkhyä prathama-laharé 

dhåta-mugdha-rüpa-bhäro bhägavatärpita-påthu-premä | 

sa mayi sanätana-mürtis tanotu puruñottamas tuñöim ||1|| 

rasämåtäbdher bhäge’tra tåtéye paçcimäbhidhe | 

mukhyo bhakti-rasaù païcavidhaù çäntädér éryate ||2|| 

ato’tra päïcavidhyena laharyaù païca kértitäù | 

athämé païca lakñyante rasäù çäntädayaù kramät ||3||

tatra çänta-bhakti-rasaù -- 

vakñyamäëair vibhävädyaiù çaminäà svädyatäà gataù 

sthäyé çänti-ratir dhéraiù çänta-bhakti-rasaù småtaù ||4|| 

präyaù svasukha-jätéyaà sukhaà syäd atra yoginäm | 

kintv ätma-saukhyam aghanaà ghanaà tv éçam ayaà sukham ||5|| 

taträpéça-svarüpänubhavasyaivoru-hetutä | 

däsädi-van-mano-jïatva-léläder na tathä matä ||6|| 

tatra älambanäù – 

caturbhujaç ca çäntäç ca asminn älambanä matäù ||7|| 

tatra caturbhujaù – 

çyämäkåtiù sphurati cäru-caturbhujo’yam 

änanda-räçir akhilätma-sindhu-taraìgaù | 

yasmin gate nayanayoù pathi nirjihéte 

pratyak-padät paramahaàsa-muner mano’pi ||8|| 

saccidänanda-sändräìga ätmäräma-çiromaëiù | 

paramätmä paraà brahma çamo däntaù çucir vaçé ||9|| 

sadä svarüpa-sampräpto hatäri-gati-däyakaù | 

vibhur ity ädi guëavän asminn älambano hariù ||10|| 

atha çäntäù – 

çäntäù syuù kåñëa-tat-preñöha-käruëyena ratià gatäù | 

ätmärämäs tadéyädhva-baddha-çraddhäç ca täpasäù ||11|| 

atha ätmärämäù – 

ätmärämäs tu sanaka-sananda-mukhä matäù | 

prädhänyät sanakädénäà rüpaà bhaktiç ca kathyate ||12|| 

tatra rüpam – 

te païcañäbda-bäläbhäç catväras tejasojjvaläù | 

gauräìgä väta-vasanäù präyeëa sahacäriëaù ||13|| 

tatra ca bhaktiù – 

samasta-guëa-varjite karaëataù pratécénatäà 

gate kim api vastuni svayam adépi tävat sukham | 

na yävad iyam adbhutä nava-tamäla-néla-dyuter 

mukunda sukha-cid-ghanä tava babhüva säkñät-kåtiù ||14|| 

atha täpasäù – 

bhaktir muktyaiva nirvighnety ätta-yukta-viraktatäù | 

anujjhita-mumukñä ye bhajante te tu täpasäù ||15|| 

yathä – 

kadä çaila-droëyäà påthula-viöapi-kroòa-vasatir 

vasänaù kaupénaà racita-phala-kandäçana-ruciù | 

hådi dhyäyaà dhyäyaà muhur iha mukundäbhidham ahaà 

cidänandaà jyotiù kñaëam iva vineñyämi rajanéù ||16|| 

bhaktätmäräma-karuëä prapaïcenaiva täpasäù | 

çäntäkhya-bhäva-candrasya håd-äkäçe kaläà çritäù ||17|| 

atha uddépanäù – 

çrutir mahopaniñadäà vivikta-sthäna-sevanam | 

antar-våtti-viçeño’sya sphürtis tattva-vivecanam ||18|| 

vidyäçakti-pradhänatvaà viçva-rüpa-pradarçanam | 

jïäni-bhaktena saàsargo brahma-saträdayas tathä | 

eñv asädhäraëäù proktä budhair uddépanä amé ||19|| 

atra mahopaniñac-chrutiù, yathä – 

akleçäù kamala-bhuvaù praviçya goñöhéà 

kurvantaù çruti-çirasäà çrutià çruta-jïäù | 

uttuìgaà yad-uparasaìgamäya raìgaà

yogéndräù pulaka-bhåto naväpy aväpuù ||20|| 

pädäbja-tulasé-gandhaù çaìkha-nädo mura-dviñaù | 

puëya-çailaù çubhäraëyaà siddha-kñetraà svaräpagä ||21|| 

viñayädi-kñayiñëutvaà kälasyäkhila-häritä | 

ityädy uddépanä sädhäraëäs teñäà kiläçritaiù ||22|| 

atha pädäbja-tulasé-gandho, yathä tåtéye (3.15.43) – 

tasyäravinda-nayanasya padäravindakiïjalka-miçra-tulasé-makaranda-väyuù 

| 

antar-gataù sva-vivareëa cakära teñäà 

saìkñobham akñara-juñäm api citta-tanvoù ||23|| 

atha anubhäväù – 

näsägra-nyasta-netratvam avadhüta-viceñöitam | 

yuga-mätrekñita-gatir jïäna-mudrä-pradarçanam ||24|| 

harer dviñy api na dveño nätibhaktiù priyeñv api | 

siddhatäyäs tathä jévan-mukteç ca bahu-mänitä ||25|| 

nairapekñyaà nirmamatä nirahaìkäritä kathä | 

maunam ity ädayaù çétäù syur asädhäraëäù kriyäù ||26|| 

tatra näsägra-nayanatvaà, yathä – 

näsikägra-dåg ayaà puro muniù 

spanda-bandhura-çirä viräjate | 

citta-kandara-taöém anäkuläm 

asya nünam avagähate hariù ||27|| 

jåmbhäìga-moöanaà bhakter upadeço harer natiù | 

stavädayaç ca däsädyaiù çétäù sädhäraëäù kriyäù ||28|| 

tatra jåmbhä, yathä – 

hådayämbare dhruvaà te 

bhävämbara-maëir udeti yogéndra | 

yad idaà vadanämbhojaà 

jåmbhäm avalambate bhavataù ||29|| 

atha sättvikäù – 

romäïca-sveda-kampädyäù sättvikäù pralayaà vinä ||30|| 

atha romäïco, yathä – 

päïcajanya-janito dhvanir antaù 

kñobhayan sapadi biddha-samädhiù | 

yoginäà giri-guhä-nilayänäà 

pudgale pulaka-pälim anaiñét ||31|| 

eñäà nirabhimänänäà çarérädiñu yoginäm | 

sättvikäs tu jvalanty eva na tu déptä bhavanty amé ||32|| 

atha saïcäriëaù – 

saïcärino’tra nirvedo dhåtir harño matiù småtiù | 

viñädotsukatävega-vitarkädyäù prakértitäù ||33|| 

tatra nirvedo, yathä – 

asmin sukha-ghana-mürtau paramätmani 

våñëi-pattane sphurati 

ätmärämatayä me våthä 

gato bata ciraà kälaù ||34|| 

atha sthäyé – 

atra çänti-ratiù sthäyé samä sändrä ca sä dvidhä ||35|| 

tatra ädyä, yathä – 

samädhau yoginas tasminn asamprajïäta-nämani | 

lélayä mayi labdhe’sya babhüvotkampiné tanuù ||36||

sändrä, yathä – 

sarvävidyä-dhvaàsato yaù samastäd 

ävirbhüto nirvikalpe samädhau | 

jäte säkñäd yädavendre sa vindan 

mayy änandaù sändratäà koöidhäsét ||37|| 

çänto dvidhaiña pärokñya-säkñätkära-vibhedataù ||38|| 

atha parokñyaà, yathä – 

prayäsyati mahat-tapaù saphalatäà kim añöäìgikä 

munéçvara purätané parama-yogacaryäpy asau | 

naräkåti-navämbuda-dyuti-dharaà paraà brahma me 

vilocana-camatkåtià kathaya kià nu nirmäsyati ||39|| 


kñetre kuroù kim api caëòakaroparäge 

sändraà mahaù pathi vilocanayor yadäsét | 

tan nérada-dyuti-jayi smarad utsukaà me 

na pratyag-ätmani mano ramate pureva ||40|| 

säkñätkäro, yathä – 

paramätmatayätimeduräd 

bata säkñät-karaëa-pramodataù | 

bhagavann adhikaà prayojanaà 

katarad brahma-vido’pi vidyate ||41|| 


håñöaù kambu-pati-svanair bhuvi luöhac-céräïcalaù saïcalan 

mürdhnä ruddha-dåg-açrubhiù pulakito dräg eña léna-vrataù | 

akñëor aìganam aïjana-tviñi para-brahmaëy aväpte mudä 

mudräbhiù prakaöékaroty avamatià yogé svarüpa-sthitau ||42|| 

bhavet kadäcit kuträpi nanda-sünoù kåpä-bharaù | 

prathamaà jïäna-niñöho’pi so’traiva ratim udvahet ||43|| 

yathä bilvamaìgaloktiù -- 

advaita-véthé-pathikair upäsyäù 

svänanda-siàhäsana-labdha-dékñäù | 

çaöhena kenäpi vayaà haöhena 

däsé-kåtä gopa-vadhü-viöena ||44|| 

tat-käruëya-çlathébhüta-jïäna-saàskära-santatiù | 

eña bhakti-rasänanda-nipuëaù syäd yathä çukaù ||45|| 

çamasya nirvikäratvän näöyajïair naiña manyate | 

çänty-äkhyäyä rater atra svékärän na virudhyate ||46|| 

çamo man-niñöhatä buddher14 iti çré-bhagavad-vacaù | 

tan-niñöhä durghaöä buddher etäà çänta-ratià vinä ||47|| 

kevala-çänto’pi, çré-viñëu-dharmottare yathä -- 

nästi yatra sukhaà duùkhaà na dveño na ca matsaraù | 

samaù sarveñu bhüteñu sa çäntaù prathito rasaù ||48|| 

sarvathaivam ahaìkära-rahitatvaà vrajanti cet | 

aträntarbhävam arhanti dharma-vérädayas tadä ||49|| 

sthäyinam eke tu nirveda-sthäyinaà pare | 

çäntam eva rasaà pürve prähur ekam anekadhä ||50|| 

nirvedo viñaye sthäyi tattva-jïänodbhavaù sa cet | 

iñöäniñöa-viyogäpti-kåtas tu vyabhicäry asau ||51|| 


paçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe 

çänta-bhakti-rasa-laharé prathamä | 

3.2

çrédhara-svämibhiù spañöam ayam eva rasottamaù | 

raìga-prasaìge sa-premakäkhyaù prakértitaù ||1|| 

rati-sthäyitayä näma-kaumudé-kådbhir apy asau | 

çäntatvenäyam eväddhä sudevädyaiç ca varëitaù ||2|| 

ätmocitair vibhävädyaiù prétir äsvädanéyatäm | 

nétä cetasi bhaktänäà préti-bhakti-raso mataù ||3|| 

anugrähyasya däsatväl lälyatväd apy ayaà dvidhä | 

bhidyate sambhrama-préto gaurava-préta ity api ||4|| 

däsäbhimäninäà kåñëe syät prétiù sambhramottarä | 

pürvavat puñyamäëo’yaà sambhrama-préta ucyate ||5|| 


hariç ca tasya däsäç ca jïeyä älambanä iha ||6|| 

tatra hariù – 

älambano’smin dvibhujaù kåñëo gokula-väsiñu | 

anyatra dvi-bhujaù kväpi kuträpy eñu catur-bhujaù ||7|| 

tatra vraje – 

navämbudhara-bandhuraù kara-yugena vakträmbuje 

nidhäya muraléà sphurat-puraöa-nindi paööämbaraù | 

çikhaëòa-kåta-çekharaù çikhariëas taöe paryaöanaprabhur 

divi divaukaso bhuvi dhinoti naù kiìkarän ||8|| 

anyatra dvi-bhujo, yathä – 

prabhur ayam aniçaà piçaìga-väsäù 

kara-yuga-bhäg arikambur ambudäbhaù | 

nava-ghana iva caïcaläpinaddho 

ravi-çaçi-maëòala-maëòitaç cakästi ||9|| 

prétti-bhakti-rasäkhyä dvitéya-laharé 

tatra caturbhujo, yathä lalita-mädhave (5.15) – 

caïcat-kaustubha-kaumudé-samudayaù kaumodaké-cakrayoù 

sakhyenojjvalitais tathä jalajayor äòhyaç caturbhir bhujaiù | 

divyälaìkaraëena saìkaöa-tanuù saìgé vihaìgeçitur 

mäà vyasmärayad eña kaàsa-vijayé vaikuëöha-goñöhé-çriyam ||10|| 

brahmäëòa-koöi-dhämaika-roma-küpaù kåpämbudhiù | 

avicintya-mahä-çaktiù sarva-siddhi-niñevitaù ||11|| 

avatärävalé-béjaà sadätmäräma-håd-guëaù | 

éçvaraù paramärädhyaù sarvajïaù sudåòha-vrataù ||12|| 

samåddhimän kñamä-çélaù çaraëägata-pälakaù | 

dakñiëaù satya-vacano dakñaù sarva-çubhaìkaraù ||13|| 

pratäpé dhärmikaù çästra-cakñur bhakta-suhåttamaù | 

vadänyas tejasä yuktaù kåtajïaù kérti-saàçrayaù ||14|| 

varéyän balavän prema-vaçya ity ädibhir guëaiù | 

yutaç catur-vidheñv eña däseñv älambano hariù ||15|| 

atha däsäù – 

däsäs tu praçritäs tasya nideça-vaça-vartiëaù | 

viçvastäù prabhutä-jïäna-vinamrita-dhiyaç ca te ||16|| 

yathä – 

prabhur ayam akhilair guëair garéyän 

iha tulanäm aparaù prayäti näsya | 

iti pariëata-nirëayena namrän 

hita-caritän hari-sevakän bhajadhvam ||17|| 

caturdhämé adhikåtäçrita-päriñad-änurägäù ||18|| 

tatra adhikåtäù – 

brahma-çaìkara-çakrädyäù proktä adhikåtä budhaiù | 

rüpaà prasiddham evaiñäà tena bhaktir udéryate ||19||

yathä – 

kä paryety ambikeyaà harim avakalayan kampate kaù çiro’sau 

taà kaù stauty eña dhätä praëamati viluöhan kaù kñitau väsavo’yam | 

kaù stabdho hasyate’ddhä danujabhid-anujaiù pürvajo’yaà mametthaà 

kälindé jämbavatyäà tridaça-paricayaà jäla-randhräd vyatänét ||20|| 

atha äçritäù – 

te çaraëyä jïäni-caräù sevä-niñöhäs tridhäçritäù ||21|| 

yathä – 

kecid bhétäù çaraëam abhitaù saàçrayante bhavantaà 

vijïätärthäs tvad-anubhavataù präsya kecin mumukñäm | 

çrävaà çrävaà tava nava-naväà mädhuréà sädhu-våndäd 

våndäraëyotsava kila vayaà deva sevemahi tväm ||22|| 

tatra çaraëyäù – 

çaraëyäù käliya-jaräsandha-baddha-nåpädayaù ||23|| 

yathä – 

api gahanägasi näge prabhu-vara mayy adbhutädya te karuëä | 

bhaktair api durlabhayä yad ahaà pada-mudrayojjvalitaù ||24|| 

yathä vä aparädha-bhaïjane -- 

kämädénäà kati na katidhä pälitä durnideçäs 

teñäà jätä mayi na karuëä na trapä nopaçäntiù | 

utsåjyaitän atha yadu-pate sämprataà labdha-buddhis 

tväm äyätaù çaraëam abhayaà mäà niyuìkñvätma-däsye ||25|| 

atha jïäni-caräù – 

ye mumukñäà parityajya harim eva samäçritäù | 

çaunaka-pramukhäs te tu proktä jïäni-caräù budhaiù ||26|| 

yathä vä hari-hakti-sudhodaye – 

aho mahätman bahu-doña-duñöo’py 

ekena bhäty eña bhavo guëena | 

sat-saìgamäkhyena sukhävahena 

kåtädya no yena kåçä mumukñä ||27|| 

yathä vä padyävalyäm (77) -- 

dhyänätétaà kim api paramaà ye tu jänanti tattvaà 

teñäm ästäà hådaya-kuhare çuddha-cinmätra ätmä | 

asmäkaà tu prakåti-madhuraù smera-vakträravindo 

megha-çyämaù kanaka-paridhiù paìkajäkño’yam ätmä ||28|| 

atha sevä-niñöhäù – 

mülato bhajanäsaktäù sevä-niñöhä itéritäù | 

candradhvajo harihayo bahuläçvas tathä nåpäù | 

ikñväkuù çrutadeväç ca puëòarékädayaç ca te ||29|| 

yathä – 

ätmärämän api gamayati tvad-guëo gäna-goñöhéà 

çünyodyäne nayati vihagän apy alaà bhikñu-caryäm | 

ity utkarñaà kam api sa-camatkäram äkarëya citraà 

seväyäà te sphuöam aghahara çraddhayä gardhito’smi ||30|| 

atha päriñadäù – 

uddhavo däruko jaitraù çrutadevaç ca çatrujit | 

nandopananda-bhadrädyäù pärñadä yadu-pattane ||31|| 

niyuktäù santy amé mantra-särathyädiñu karmasu | 

tathäpi kväpy avasare paricaryäà ca kurvate | 

kauraveñu tathä bhéñma-parékñid-vidurädayaù ||32|| 

teñäà rüpaà, yathä – 

sarasäù saraséruhäkña-veñäs

tridiveçävali-jaitra-känti-leçäù | 

yadu-véra-sabhäsadaù sadämé 

pracurälaìkaraëojjvalä jayanti ||33|| 

bhaktiù, yathä – 

çaàsan dhurjaöi-nirjayädi-virudaà bäñpävaruddhäkñaraà 

çaìkä-païca-lavaà madäd agaëayan kälägni-rudräd api | 

tvayy evärpita-buddhir uddhava-mukhas tvat-pärñadänäà gaëo 

dväri dväravaté-purasya purataù sevotsukas tiñöhati ||34|| 

eteñäà pravaraù çrémän uddhavaù prema-viklavaù ||35|| 

tasya rüpaà -- 

kälindé-madhura-tviñaà madhupater mälyena nirmälyatäà 

labdhenäïcitam ambareëa ca lasad-gorocanä-rociñä | 

dvandvenärgala-sundareëa bhujayor jiñëum abjekñaëaà 

mukhyaà päriñadeñu bhakti-laharé-ruddhaà bhajämy uddhavam ||36|| 

bhaktiù, yathä – 

mürdhany ähuka-çäsanaà praëayate brahmeçayoù çäsitä 

sindhuà prärthayate bhuvaà tanutaräà brahmäëòa-koöéçvaraù | 

mantraà påcchati mäm apeçala-dhiyaà vijïäna-väräà nidhir 

vikréòaty asakåd vicitra-caritaù so’yaà prabhur mädåçäm ||37|| 

atha anugäù – 

sarvadä paricaryäsu prabhor äsakta-cetasaù | 

purasthäç ca vrajasthäç cety ucyate anugä dvidhä ||38|| 

tatra purasthäù – 

sucandro maëòanaù stambaù sutambädyäù puränugäù | 

eñäà pärñadavat präyo rüpälaìkäraëädayaù ||39|| 

sevä yathä – 

upari kanaka-daëòaà maëòano viståëéte 

dhuvati kila sucandraç cämaraà candra-cärum | 

upaharati sutambaù suñöhu tämbüla-véöéà 

vidadhati paricaryäù sädhavo mädhavasya ||40|| 

atha vraja-sthäù – 

raktakaù patrakaù patré madhukaëöho madhuvrataù | 

rasäla-suviläsäç ca premakando marandakaù ||41|| 

änandaç candrahäsaç ca payodo vakulas tathä | 

rasadaù çäradädyäç ca vrajasthä anugä matäù ||42|| 

eñäà rüpaà, yathä – 

maëi-maya-vara-maëòanojjvaläìgän 

puraöa-javä-madhuliö-paöéra-bhäsaù | 

nija-vapur-anurüpa-divya-vasträn 

vraja-pati-nandana-kiìkarän namämi ||43|| 

sevä, yathä – 

drutaà kuru pariñkåtaà bakula péta-paööäàçukaà 

varair agurubhir jalaà racaya väsitaà värida | 

rasäla parikalpayor agalatädalair véöikäù 

paräga-paöalé gaväà diçam arundha paurandarém ||44|| 

vrajänugeñu sarveñu varéyän raktako mataù ||45|| 

asya rüpaà, yathä – 

ramya-piìga-paöam aìga-rociñä 

kharvitoru-çata-parvikä-rucam | 

suñöhu goñöha-yuvaräja-sevinaà 

rakta-kaëöham anuyämi raktakam ||46|| 

bhaktiù, yathä –

girivara-bhåti bhartå-därake’smin 

vraja-yuvaräjatayä gate prasiddhim | 

çåëu rasada sadä padäbhiseväpaööimaratä 

ratir uttamä mamästu ||47|| 

dhüryo dhéraç ca véraç ca tridhä päriñad-ädikaù ||48|| 

tatra dhüryaù – 

kåñëe’sya preyasé-varge däsädau ca yathäyatham | 

yaù prétià tanute bhaktaù sa dhürya iha kértyate ||49|| 

yathä – 

devaù sevyatayä yathä sphurati me devyas tathäsya priyäù 

sarvaù präëa-samänatäà pracinute tad-bhakti-bhäjäà gaëaù | 

småtvä sähasikaà bibhemi tam ahaà bhaktäbhimänonnataà 

prétià tat-praëate khare’py avidadhad yaù svästhyam älambate ||50|| 

atha dhéraù – 

äçritya preyasém asya nätiseväparo’pi yaù | 

tasya prasäda-pätraà syän mukhyaà dhéraù sa ucyate ||51|| 

yathä – 

kam api påthag-anuccair näcarämi prayatnaà 

yadukula-kamalärka tvat-prasäda-çriye’pi | 

samajani nanu devyäù pärijätärcitäyäù 

parijana-nikhiläntaù-pätiné me yad-äkhyä ||52|| 

atha véraù – 

kåpäà tasya samäçritya prauòhäà nänyam apekñate | 

atuläà yo vahana kåñëe prétià véraù sa ucyate ||53|| 

yathä – 

pralamba-ripur éçvaro bhavatu kä kåtis tena me 

kumära-makara-dhvajäd api na kiïcid äste phalam | 

kim anyad aham uddhataù prabhu-kåpä-kaöäkña-çriyä 

priyä pariñad-agrimäà na gaëayämi bhämäm api ||54|| 

caturthe ca (4.20.28) -- 

jagaj-jananyäà jagad-éça vaiçasaà 

syäd eva yat-karmaëi naù saméhitam 

karoñi phalgv apy uru déna-vatsalaù 

sva eva dhiñëye 'bhiratasya kià tayä ||55|| 

eteñu tasya däseñu trividheñv äçritädiñu | 

nitya-siddhäç ca siddhäç ca sädhakäù parikértitaù ||56|| 


anugrahasya sampräptis tasyäìghri-rajasäà tathä | 

bhuktävaçiñöa-bhaktäder api tad-bhakta-saìgatiù | 

ity ädayo vibhäväù syur eñv asädhäraëä matäù ||57|| 

tatra anugraha-sampräptiù, yathä – 

kåñëasya paçyata kåpäà kåpädyäù kåpaëe mayi | 

dhyeyo’sau nidhane hanta dåçor adhvänam abhyagät ||58|| 

muralé-çåìgayoù svänaù smita-pürvävalokanam | 

guëotkarña-çrutiù padma-padäìka-nava-néradäù | 

tad-aìga-saurabhädyäs tu sarvaiù sädhäraëä matäù ||59|| 

atra muralé-svano, yathä vidagdha-mädhave – 

sotkaëöhaà muralé-kalä-parimalän äkarëya ghürëat-tanor 

etasyäkñi-sahasrataù suraäter açrüëi sasrur bhuvi | 

citraà väridharän vinäpi tarasä vair adya dhärämayair 

dürät paçyata deva-mätåtkam abhüd våndäöavé-maëòalam ||60||


sarvataù svaniyogänäm ädhikyena parigrahaù | 

érñyä-lavena cäspåñöä maitré tat-praëate jane | 

tan-niñöhädyäù çétäù syur eñv asädhäraëäù kriyäù ||61|| 

tatra svaniyogasya sarvata ädhikyaà, yathä -- 

aìga-stambhärambham uttuìgayantaà 

premänandaà däruko näbhyanandat 

kaàsäräter véjane yena säkñäd 

akñodéyän antaräyo vyadhäyi ||62|| 

udbhäsvaräù puroktä ye tathäsya suhåd-ädayaù | 

virägädyäç ca ye çétäù proktäù sädhäraëäs tu te ||63|| 

tatra nåtyam, yathä çré-daçame (10.86.38) – 

çrutadevo’cyutaà präptaà svagåhän janako yathä | 

natvä munéàç ca saàhåñöo dhunvan väso nanarta ha ||64|| 


tvaà kaläsu vimukho’pi nartanaà 

prema-näöya-guruëäsi päöhitaù | 

yad vicitra-gati-caryayäïcitaç 

citrayasy ahaha cäraëän api ||65|| 


stambhädyäù sättvikäù sarve prétädi-tritaye matäù ||66|| 

yathä, 

gokulendra-guëa-gäna-rasena 

stambham adbhutam asau bhajamänaù | 

paçya bhakti-rasa-maëòapa-mülastambhatäà 

vahati vaiñëava-varyaù ||67|| 

çré-daçame (10.85.38) – 

sa indraseno bhagavat-padänujaà 

bibhran muhuù prema-vibhinnayä dhiyä | 

uväca hänanda-jaläkulekñaëaù 

prahåñöa-romä nåpa gadgadäkñaram ||68|| 

atha vyabhicäriëaù – 

harño dhåtiç cätra nirvedo’tha viñaëëatä | 

dainyaà cintä småtiù çaìkä matir autsukya-cäpale ||69|| 

vitarkävega-hré-jäòya-mohonmädävahitthikäù | 

bodhaù svapnaù klamo vyädhir måtiç ca vyabhicäriëaù ||70|| 

itareñäà madädénäà nätipoñakatä bhavet | 

yoge trayaù syur dhåtyas tä ayoge tu klamädayaù | 

ubhayatra pare çeñä nirvedädyäù satäà matäù ||71|| 

tatra harño, yathä prathame (1.11.5) -- 

préty-utphulla-mukhäù procur harña-gadgadayä girä | 

pitaraà sarva-suhådam avitäram ivärbhakäù ||72|| 


harim avalokya puro bhuvi 

patito daëòa-praëäma-çata-kämaù | 

pramada-vimugdho nåpatiù 

punar utthänaà visasmära ||73|| 

klamo, yathä skände – 

açoñayan manas tasya mläpayan mukha-paìkajam | 

ädhis tad-virahe deva gréñme sara iväàçumän ||74|| 

nirvedo, yathä – 

dhanyäù sphurati tava sürya karäù sahasraà 

ye sarvadä yadupateù padayoù patanti |

andhyo dåçäà darçaçaté dhriyate mamäsau 

düre muhürtam api yä na vilokate tam ||75|| 


sambhramaù prabhutä-jïänät kampaç cetasi sädaraù | 

anenaikyaà gatä prétiù sambhrama-prétir ucyate | 

eñä rase’tra kathitä sthäyi-bhävatayä budhaiù ||76|| 

äçritädeù puraivoktaù prakäro rati-janmani | 

tatra päriñadädes tu hetuù saàskära eva hi | 

saàskärodbodhakäs tasya darçana-çravaëädayaù ||77|| 

eñä tu sambhrama-prétiù präpnuvaty uttarottaram | 

våddhià premä tataù snehas tato räga iti tridhä ||78|| 

tatra sambhrama-prétiù, yathä çré-daçame (10.38.6) – 

mamädyämaìgalaà nañöaà phalaväàç caiva me bhavaù | 

yan namasye bhagavato yogi-dhyeyäìghri-paìkajam ||79|| 


kalinda-nandiné-kula-kadamba-vana-vallabham | 

kadä namaskariñämi gopa-rüpaà tam éçvaram ||80|| 

atha premä – 

kräsa-çaìkä-cyutä baddha-mülä premeyam ucyate | 

asyänubhäväù kathitäs tatra vyasanitädayaù ||81|| 

yathä— 

aëimädi-saukhya-vécém avéci-duùkha-pravähaà vä | 

naya mäà vikåtir na hi me tvat-padakamalävalambasya ||82|| 

yathä vä— 

ruñäjvalita-buddhinä bhågu-sutena çapto’py alaà 

mayä håta-jagat-trayo’py atanukaitavaà tanvatä | 

vinindya kåta-bandhano’py uraga-räja-päçair baläd 

arajyata sa mayy aho dviguëam eva vairocaniù ||83|| 

atha snehaù -- 

sändraç citta-dravaà kurvan premä 'sneha' itéryate | 

kñaëikasyäpi neha syäd visleñasya sahiñëutä ||84|| 

yathä – 

dambhena bäñpämbu-jharasya keçavaà 

vékñya dravac-cittam asusruvat tava | 

ity uccakair dhärayato vicittatäà 

citrä na te däruka däru-kalpatä ||85|| 


patnéà ratna-nidheù paräm upaharan püreëa bäñpämbhasäà 

rajyan-maïjula-kaëöha-garbha-luöhita-stoträkñaropakramaù | 

cumban phullakadamba-òambara-tuläìgaiù samékñiyäcyutaà 

stabdho’py abhyadhikäà çriyaà praëamatäà våndäd dadhäroddhavaù ||86|| 

atha rägaù – 

snehaù sa rägo yena syät sukhaà duùkham api sphuöam 

tat-sambandha-lave 'py atra prétiù präëa-vyayair api ||87|| 

yathä – 

gurur api bhujagäd bhés takñakät präjya-räjyacyutir 

ati-çäyiné ca präyacaryä ca gurvé | 

atasanuta mudam uccaiù kåñëa-lélä-sudhäntarviharaëa-sacivatväd 

auttareyasya räjïaù ||88|| 


keçavasya karuëä-lave’pi ced 

bäòavo’pi kila ñaòavo mama | 

asya yady adayatä-kuça-sthalé

pürëa-siddhir api me kuçasthalé ||89|| 

präya ädya-dvaye premä snehaù päriñadeñv asau | 

parékñiti bhaved-rägo däruke ca tathoddhave ||90|| 

vrajänugeñv anekeñu raktaka-pramukheñu ca | 

asminn abhyudite bhävaù präyaù syät sakhya-leça-bhäk ||91|| 

yathä – 

çuddhäntän militaà bäñpa-ruddha-väg uddhavo harim | 

kiïcit-kuïcita-neträntaù sväntena pariñasvaje ||92|| 

ayoga-yogäv etasya prabhedau kathitäv ubhau ||93|| 

atha ayogaù – 

saìgäbhävo harer dhérair ayoga iti kathyate | 

ayoge tan-manaskatvaà tad-guëädy-anusandhayaù ||94|| 

tat präpty-apäya-cintädyäù sarveñäà kathitäù kriyäù | 

utkaëöhitaà viyogaç cety ayoge 'pi dvidhocyate ||95|| 

tatra utkaëöhitam -- 

adåñöa-pürvasya harer didåkñotkaëöhitaà matam ||96|| 

yathä närasiàhe – 

cakära meghe tad-varëe bahu-mäna-ratià nåpaù | 

pakñapätena tan-nämni måge padme ca tad-dåçi ||97|| 

yathä va, çré-daçame (10.38.10) – 

apy adya viñëor manujatvam éyuñor 

bhärävatäräya bhuvo nijecchayä 

lävaëya-dhämno bhavitopalambhanaà 

mahyaà na na syät phalam aïjasä dåçaù ||98|| 

aträyoga-prasaktänäà sarveñäm api sambhave | 

autsukya-dainya-nirveda-cintänäà cäpalasya ca | 

jaòatonmäda-mohänäm api syäd atiriktatä ||99|| 

tatra autsukyaà, yathä çré-kåñëa-karëämåte (41) -- 

amüny adhanyäni dinäntaräëi 

hare tvad-älokanam antareëa | 

anätha-bandho karuëaika-sindho 

hä hanta hä hanta kathaà nayämi ||100|| 

yathä vä, 

vilocana-sudhämbudhes tava padäravinda-dvayé 

vilocana-rasa-cchaöäm anupalabhya vikñubhyataù | 

mano mama manäg api kvacid anäpnuvan nirvåtià 

kñaëärdham api manyate vraja-mahendra varña-vrajam ||101|| 

dainyaà, yathä tatraiva15 – 

nibaddha-mürdhäïjalir eña yäce 

nérandhra-dainyonnati-mukta-kaëöham | 

dayämbudhe deva bhavat-kaöäkñadäkñiëya-leçena 

sakån niñiïca ||102|| 

yathä vä -- 

asi çaçi-mukuöädyair apy alabhyekñaëas tvaà 

laghur aghahara kéöäd apy ahaà küöa-karmä | 

iti visadåçatäpi prärthane prärthayämi 

snapaya kåpaëa-bandho mäm apäìga-cchaöäbhiù ||103|| 


sphuöaà çritavator api çruti-niñevayä çläghyatäà 

mamäbhava-niratayor bhavatu netrayor mandayoù | 

bhaven na hi yayoù padaà madhurima-çriyäm äspadaà 

padämbujanakhäìkuräd api visäri rocis tava ||104||

cintäm, yathä – 

hari-pada-kamalävaloka-tåñëä 

taralamater api yogyatäm avékñya | 

avanata-vadanasya cintayä me 

hari hari niùçvasato niçäù prayäti ||105|| 

cäpalaà, yathä çré-kåñëa-karëämåte (32) -- 

tvac-chaiçavaà tri-bhuvanädbhutam ity avehi 

mac-cäpalaà ca tava vä mama vädhigamyam | 

tat kià karomi viralaà muralé-viläsi 

mugdhaà mukhämbujam udékñitum ékñaëäbhyäm ||106|| 


hriyam aghahara muktvä dåk-pataìgé mamäsau 

bhayam api damayitvä bhakta-våndät tåñärtä | 

niravadhim avicärya svasya ca kñodimänaà 

tava caraëa-sarojaà leòhum anivcchatéça ||107|| 

jaòatä, yathä saptame (7.4.37) – 

nyasta-kréòanako bälo jaòavat tan-manastayä | 

kåñëa-graha-gåhétätmä na veda jagad édåçam ||108|| 


nimeñonmuktäkñaù katham iha parispanda-vidhuräà 

tanuà bibhrad bhavyaù pratikåtir iväste dvija-patiù | 

aye jïätaà vaàçé-rasika-nava-räga-vyasaninä 

puraù çyämämbhode bata vinihitä dåñöir amunä ||109|| 

unmädo, yathä saptame (7.4.40) – 

nadati kvacid utkaëöho vilajjo nåtyati kvacit | 

kvacit tad-bhävanä-yuktas tanmayo 'nucakära ha ||110|| 


kvacin naöati niñpaöaà kvacid asambhavaà stambhate 

kvacid vihasati sphuöaà kvacid amandam äkrandati | 

lasaty analasaà kvacit kvacid apärtham ärtäyate 

harer abhinavoddhura-praëaya-sédhum atto muniù ||111|| 

moho, yathä hari-bhakti-sudhodaye -- 

ayogyam ätmänam itéça-darçane 

sa manyamänas tad-anäpti-kätaraù | 

udbela-duùkhärëava-magna-mänasaù 

çrutäçrudhäro dvija mürcchitäpatat ||112|| 

yathä vä 

hari-caraëa-vilokäbdhi-täpävalébhir 

bata vidhüta-cid-ambhasy atra nas tértha-varye | 

çruit-puöa-pariväheneçanämämåtäni 

kñipata nanu satérthäç ceñöatäà präëa-haàsaù ||113|| 

atha viyogaù – 

viyogo labdha-saìgena vicchedo danuja-dvidhä ||114|| 

yathä – 

bali-suta-bhuja-ñaëòa-khaëòanäya 

kñataja-puraà puruñottame prayäte | 

vidhüta-vidhura-buddhir uddhavo’yaà 

viraha-niruddha-manä niruddhavo’bhüt ||115|| 

aìgeñu täpaù kåçatä jägaryälamba-çünyatä | 

adhåtir jaòatä vyädhir unmädo mürcchitaà budhaiù | 

viyoge sambhrama-préter daçävasthäù prakértitäù ||116|| 

anavasthitr äkhyätä cittasyälamba-çünyatä | 

arägitä tu sarvasminn adhåtiù kathitä budhaiù |

anye’ñöau prakaöärthatvät täpädyä na hi lakñitäù ||117|| 

tatra täpo, yathä – 

asmän dunoti kamalaà tapanasya mitraà 

ratnäkaraç ca baòavänala-güòha-mürtiù | 

indévaraà vidhu-suhåt katham éçvaraà vä 

taà smärayan munipate dahatéha sabhyän ||118|| 

kåçatä, yathä – 

dadhati tava tathädya sevakänäà 

bhuja-parighäù kåçatäà ca päëòutäà ca | 

patati bata yathä måëäla-buddhyä 

sphuöam iha päëòava-mitra päëòu-pakñaù ||119|| 

jägaryä, yathä – 

virahän mura-dviñaç ciraà vidhuräìge parikhinna-cetasi | 

kñaëadäù kñaëa-däyitojjhitä bahuläçve bahuläs tadäbhavan ||120|| 

ävalambana-çünyatä, yathä – 

vijaya-ratha-kuöumbinä vinänyan 

na kila kuöumbam ihästi nas trilokyäm | 

bhramad idam anavekñya yat-padäbjaà 

kvacid api na vyavatiñöhate’dya cetaù ||121|| 

adhåtiù, yathä – 

prekñya piïcha-kulam akñi pidhatte 

naiciké-nicayam ujjhati düre | 

vañöi yañöim api nädya muräre 

raktakas tava padämbuja-raktaù ||122|| 

jaòatä, yathä – 

yaudhiñöhiraà puram upeyuñi padmanäbhe 

khedänala-vyatikarair ativiklavasya | 

svedäçrubhir na hi paraà jalatäm aväpur 

aìgäni niñkriyatayä ca kiloddhavasya ||123|| 

vyädhir, yathä – 

cirayati maëim anveñöuà 

calite murabhidi kuçasthalé-purataù | 

samajani dhåta-nava-vyädhiù 

pavana-vyädhir yathärthäkhyaù ||124|| 

unmädo, yathä – 

proñite bata nijädhidaivate 

raivate navam avekñya néradam | 

bhränta-dhér ayam adhéram uddhavaù 

paçya rauti ramate namasyati ||125|| 

mürcchitaà, yathä – 

samajani daçä viçleñät te padämbuja-sevinäà 

vraja-bhuvi tathä näsén nidrä-lavo’pi yathä purä | 

yadu-vara dara-çväsenämé vitarkita-jévitäù 

satatam adhunä niçceñöäìgäs taöäny adhiçerate ||126|| 

måtiù, yathä -- 

danuja-damana yäte jévane tvayy akasmät 

pracura-viraha-täpair dhvanta-håt-paìkajäyäm | 

vrajam abhi paritas te däsa-käsära-paìktau 

na kila vasatim ärtäù kartum icchanti haàsäù ||127|| 

açivatvän na ghaöate bhakte kuträpy asau måtiù | 

kñobhakatväd viyogasya jäta-präyeti kathyate ||128|| 

atha yogaù – 

kåñëena saìgamo yas tu sa yoga iti kértyate |

yoge’pi kathitaù siddhis tuñöiù sthitir iti tridhä ||129|| 

tatra siddhiù – 

utkaëöhite hareù präptiù siddhir ity abhidhéyate ||130|| 

yathä çré-kåñëa-karëämåte (57) – 

mauliç candraka-bhüñaëo marakata-stambhäbhirämaà vapur 

vaktraà citra-vimugdha-häsa-madhuraà bäle vilole dåçau | 

väcaù çaiçava-çétayä mada-gaja-çläghyä viläsa-sthitir 

mandaà mandam aye ka eña mathurä-véthéà mitho gähate ||131|| 


rathät türëam avaplutya so’krüraù prema-vihvalaù | 

papäta caraëopänte daëòavad räma-kåñëayoù ||132|| 

tuñöiù – 

jäte viyoge kaàsäreù sampräptis tuñöir ucyate ||133|| 

yathä prathame (1.11.10) – 

kathaà vayaà nätha ciroñite tvayi 

prasanna-dåñöyäkhila-täpa-çoñaëam | 

jévema te sundara-häsa-çobhitam 

apaçyamänä vadanaà manoharam ||134|| 


samakñam akñamaù prekñya harim aïjali-bandhane | 

däruko dvärakä-dväri tatra citra-daçäà yayau ||135|| 

sthitiù – 

saha-väso mukundena sthitir nigaditä budhaiù ||136|| 

yathä haàsadüte (50)16 

purastäd äbhéré-gaëa-bhayada-nämä sa kaöhino 

maëi-stambhälambé kuru-kula-kathäà saìkalayitä | 

sa jänubhyäm añöäpada-bhuvanam avañöabhya bhavitä 

guroù çiñyo nünaà pada-kamala-saàvähana-rataù ||137|| 

nijävasara-çuçrüñä-vidhäne sävadhänatä | 

puras tasya niveçädyä yoge’méñäà kriyä matäù ||138|| 

kecid asyä rateù kåñëa-bhakty-äsväda-bahirmukhäù | 

bhavatvam eva niçcitya na rasävasthatäà jaguù ||139|| 

iti tävad asädhéyo yat puräëeñu keñucit | 

çrémad-bhägavate caiña prakaöo dåçyate rasaù ||140|| 

tathä hi ekädaçe (11.3.32) – 

kvacit rudanty acyuta-cintayä kvacid 

dhasanti nandanti vadanty alaukikäù | 

nåtyanti gäyanty anuçélayanty ajaà 

bhavanti tüñëéà param etya nirvåtäù ||141|| 

saptame ca (7.7.34) – 

niçamya karmäëi guëän atulyän 

véryäëi lélä-tanubhiù kåtäni | 

yadätiharñotpulakäçru-gadgadaà 

protkaëöha udgäyati rauti nåtyati ||142|| 

eñätra bhaktäbhävänäà präyaké prakriyoditä | 

kintu kälädi-vaiçiñöhyät kvacit syät séma-laìghanam ||143|| 

atha gaurava-prétiù – 

lälyäbhimäninäà kåñëe syät prétir gauravottarä | 

sä vibhävädibhiù puñöä gaurava-prétir ucyate ||144|| 


hariç ca tasya lälyäç ca bhavanty älambanä iha ||145||

tatra hariù, yathä – 

ayam upahita-karëaù prastute våñëi-våddhair 

yadupatir itihäse manda-häsojjvaläsyaù | 

upadiçati sudharmä-madhyam adhyäsya dévyan 

hitam iha nijayägre ceñöayaivätmajän naù ||146|| 

mahä-gurur mahä-kértir mahä-buddhir mahä-balaù | 

rakñé lälaka ity ädyair guëair älambano hariù ||147|| 

atha lälyäù – 

lälyäù kila kaniñöhatva-putratvädy-abhimäninaù | 

kaniñöhäù säraëa-gada-subhadra-pramukhäù småtäù | 

pradyumna-cärudeñëädyäù sämbädyäç ca kumärakäù ||148|| 


api muräntaka-pärñada-maëòaläd 

adhika-maëòana-veça-guëa-çriyaù | 

äsata-péta-sita-dyutibhir yutä 

yadu-kumära-gaëäù puri remire ||149|| 

eñäà bhaktiù, yathä – 

sagdhià bhajanti hariëä mukham unnamayya 

tämbüla-carvitam adanti ca déyamänam | 

ghrätäç ca mürdhni parirabhya bhavanty adasräù 

sämbädayaù kati purä vidadhus tapäàsi ||150|| 

rukmiëé-nandanas teñu lälyeñu pravaro mataù ||151|| 

tasya rüpam – 

sa jayati çambara-damanaù sukumäro yadu-kumära-kula-mauliù | 

janayati janeñu janaka-bhräntià yaù suñöhu rüpeëa ||152|| 

asya bhaktiù – 

prabhävati samékñyatäà divi kåpämbudhir mädåçäà 

sa eña paramo gurur garuòa-go yadünäà patiù | 

yataù kim api lälanaà vayam aväpya daroddhuräù 

purärim api saìgare guru-ruñaà tiraskurmahe ||153|| 

ubhayeñäà sadärädhya-dhiyaiva bhajatäm api | 

sevakänäm ihaiçvarya-jïänasyaiva pradhänatä || 

lälyänäà tu sva-sambandha-sphürter eva samantataù ||154|| 

vraja-sthänäà paraiçvarya-jïäna-çünya-dhiyäm api | 

asty eva vallavädhéça-putratvaiçvarya-vedanam ||155|| 


uddépanäs tu vätsalya-smita-prekñädayo hareù ||156|| 

yathä – 

agre sänugrahaà paçyann agrajaà vyagra-mänasaù | 

gadaù padäravinde’sya vidadhe daëòavan-natim ||157|| 


anubhäväs tu tasyägre nécäsana-niveçanam | 

guror vartmänusäritvaà dhuras tasya parigrahaù | 

svairäcära-vimokñädyäù çétä lälyeñu kértitäù ||158|| 

tatra nécäsana-niveçanam, yathä – 

yadu-sadasi surendrair dräg upavrajyamänäù 

sukhada-karaka-värbhir brahmaëäbhyukñitäìgaù | 

madhuripum abhivandya svarëa-péöhäni muïcan 

bhuvam abhi makaräìko räìkavaà svécakära ||159|| 

däsaiù sädhäräëäç cänye procyante’méñu kecana | 

praëämo mauna-bähulyaà saìkocaà praçrayäòhyatä |

nija-präëa-vyayenäpi tad-äjïä-paripälanam ||160|| 

adho-vadanatä sthairyaà käsa-häsädi-varjanam | 

tadéyätirahaù-keli-värtädy-uparamädayaù ||161|| 


kandarpa vindati mukunda-padäravindadvandve 

dåçoù padam asau kila niñprakampä | 

präleya-bindu-nicitaà dhåta-kaëöakä te 

svinnädya kaëöaki-phalaà tanur anvakärñét ||162|| 


anantaroktäù sarve’tra bhavanti vyabhicäriëaù ||163|| 

tatra harño, yathä – 

düre darendrasya nabhasy udérëe 

dhvanau sthitänäà yadu-räjadhanyäm | 

tanüruhais tatra kumärakäëäà 

naöaiç ca håñyadbhir akäri nåtyam ||164|| 


dhanyaù sämba bhavän sa-riìgaëam ayan pärçve rajaù-karbüro 

yas tätena vikåñya vatsalatayä svotsaìgam äropitaù | 

dhiì mäà durbhagam atra çaìkara-mayair durdaiva-visphürjitaiù 

präptä na kñaëikäpi lälana-ratiù sä yena bälye pituù ||165|| 


deha-sambandhitämänäd guru-dhér atra gauravam | 

tanmayé lälake prétir gaurava-prétir ucyate ||166|| 

sthäyi-bhävo’tra sä caiñäm ämülät svayam ucchritä | 

kaïcid viçeñam äpannä premeti sneha ity api | 

räga ity ucyate cätra gaurava-prétir eva sä ||167|| 

tatra gaurava-prétiù, yathä – 

mudräà bhinatti na rada-cchadayor amandäà 

vaktraà ca nonnamayati sravad-asra-kérëam | 

dhéraù paraà kim api saìkucatéà jhañäìko 

dåñöià kñipaty aghabhidaç caraëäravinde ||168|| 

premä, yathä – 

dviñadbhiù kñodiñöhair jagad-avihitecchasya bhavataù 

karäd äkåñyaiva prasabham abhimanyäv api hate | 

subhadräyäù prétir danuja-damana tvad-viñayikä 

prapede kalyäëé na hi malinimänaà lavam api ||169|| 

sneho, yathä – 

vimuïca påthu-vepathuà visåja kaëöhäkuëöhäyitaà 

vimåjya mayi nikñipa prasarad-açru-dhäre dåçau | 

karaà ca makara-dhvaja prakaöa-kaëöakälaìkåtaà 

nidhehi savidhe pituù kathaya vatsa kaù sambhramaù ||170|| 

rägo, yathä – 

viñam api sahasä sudhäm iväyaà 

nipibati cet pitur iìgitaà jhañäìkaù | 

visåjati tad-asammatir yadi syäd 

viñam iva täà tu sudhäà sa eva sadyaù ||171|| 

triñv eväyoga-yogädyä bhedäù pürvavad éritäù ||172|| 

tatra utkaëöhitam, yathä – 

çambaraù sumukhi labdha-durvipaòòambaraù 

sa ripur ambaräyitaù | 

ambu-räja-mahasaà kadä guruù 

kambu-räja-karam ékñitäsmahe ||173|| 

atha viyogaù –

mano mameñöäm api geëòu-léläà 

na vañöi yogyäà ca tathästra-yogyäm | 

gurau puraà kauravam abhyupete 

käräm iva dväravatém avaiti ||174|| 

siddhiù – 

militaù çambara-purato madanaù purato vilokayan pitaram | 

ko’ham iti svaà pramadän na dhér adhér apy asau veda ||175|| 

tuñöiù – 

militam adhiñöhita-garuòaà prekñya yudhiñöhira-purän murärätim | 

ajani mudä yadu-nagare sambhrama-bhümä kumäräëäm ||176|| 

sthitiù – 

kuïcayann akñiëé kiïcid bäñpa-niñpandi-pakñiëé | 

vandate pädayor dvandvaà pituù prati-dinaà smaraù ||177|| 

utkaëöhita-viyogädye yad yad vistäritaà na hi | 

sambhrama-prétivaj jïeyaà tat tad eväkhilaà budhaiù ||178|| 



préti-bhakti-rasa-laharé dvitéyä | 

sthäyi-bhävo vibhävädyaiù sakhyam ätmocitair iha | 

nétaç citte satäà puñöià rasaù preyän udéryate ||1|| 


hariç ca tad-vayasyäç ca tasminn älambanä matäù ||2|| 

tatra hariù – 

dvibhujatvädi-bhäg atra prägvad älambano hariù ||3|| 

tatra vraje, yathä – 

mahendra-maëi-maïjula-dyutir amanda-kunda-smitaù 

sphurat-puraöa-ketaké-kusuma-ramya-paööämbaraù | 

srag-ullasad-uraù-sthalaù kvaëita-veëur aträvrajan 

vrajäd aghaharo haraty ahaha naù sakhénäà manaù ||4|| 

3.3 

preyobhaktirasäkhyä tåtéya-laharé 

anyatra, yathä – 

caïcat-kaustubha-kaumudé-samudayaà kaumodaké-cakrayoù 

sakhyenojjvalitais tathä jalajayor äòhyaà caturbhir bhujaiù | 

dåñövä häri-harin-maëi-dyuti-haraà çaurià hiraëyämbaraà 

jagmuù päëòu-sutäù pramoda-sudhayä naivätma-sambhävanäm ||5|| 

suveñaù sarva-sal-lakñma-lakñito balinäà varaù | 

vividhädbhuta-bhäñä-vid vävadükaù supaëòitaù ||6|| 

vipula-pratibho dakñaù karuëo véra-çekharaù | 

vidagdho buddhimän kñantä rakta-lokaù samåddhimän | 

sukhé varéyän ity ädyä guëäs tasyeha kértitä ||7|| 

atha tad-vayasyäù – 

rüpa-veña-guëädyais tu samäù samyag-ayantritäù | 

viçrambha-sambhåtätmäno vayasyäs tasya kértitäù ||8|| 

yathä – 

sämyena bhéti-vidhureëa vidhéyamänabhakti-prapaïcam 

anudaïcad-anugraheëa | 

viçrambha-sära-nikuramba-karambitena 

vandetaräm aghaharasya vayasya-våndam ||9||

te pura-vraja-sambandhäd dvi-vidhäù präya éritäù ||10|| 

tatra pura-sambandhinaù – 

arjuno bhémasenaç ca duhitä drupadasya ca | 

çrédäma-bhüsurädyäç ca sakhäyaù pura-saàçrayäù ||11|| 

eñäà sakhyam, yathä – 

çirasi nåpatir drag aghräséd aghärim adhéra-dhér 

bhuja-parighayoù çliñöau bhémärjunau pulakojjvalau | 

pada-kamalayoù säsrau dasrätmajau ca nipetatus 

tam avaçädhiyaù prauòhänandäd arundhata päëòaväù ||12|| 

çreñöhaù pura-vayasyeñu bhagavän vänaradhvajaù ||13|| 

asya rüpaà, yathä – 

gäëòéva-päëiù kari-räja-çuëòä 

ramyorur indévara-sundaräbhaù | 

rathäìginä ratna-rathädhirohé 

sa rohitäkñaù sutaräm aräjét ||14|| 

sakhyaà, yathä – 

paryaìke mahati suräri-hantur aìke 

niùçaìka-praëaya-nisåñöa-pürva-käyaù | 

unmélan-nava-narma-karmaöho’yaà 

gäëòévé smita-vadanämbujo vyaräjét ||15|| 

atha vraja-sambandhinaù – 

kñaëädarçanato dénäù sadä saha-vihäriëaù | 

tad-eka-jévitäù proktä vayasyä vraja-väsinaù | 

ataù sarva-vayasyeñu pradhänatvaà bhajanty amé ||16|| 


balänuja-sadåg-varo-guëa-viläsa-veña-çriyaù 

priyaìkaraëa-vallaké-dala-viñäëa-veëv-aìkitäù | 

mahendra-maëi-häöaka-sphaöika-padma-räga-tviñaù 

sadä praëaya-çälinaù sahacarä hareù päntu vaù ||17|| 


unnidrasya yayus tavätra viratià sapta kñapäs tiñöhato 

hanta çränta iväsi nikñipa sakhe çrédäma-päëau girim | 

ädhir vidhyati nas tvam arpaya kare kià vä kñaëaà dakñiëe 

doñëas te karaväma kämam adhunä savyasya saàvähanam ||18|| 


itthaà satäà brahma-sukhänubhütyä 

däsyaà gatänäà para-daivatena | 

mäyäçritänäà nara-därakeëa 

säkaà vijahruù kåta-puëya-puïjäù ||19|| 

eñu kåñëasya sakhyaà, yathä – 

sahacara-nikurambaà bhrätar ärya praviñöaà 

drutam agha-jaöharäntaù-koöare prekñamäëaù | 

skhalad-açiçira-bäñpa-kñälita-kñäma-gaëòaù 

kñaëam aham avasédan çünya-cittas tad äsam ||20|| 

suhådaç ca sakhäyaç ca tathä priya-sakhäù pare | 

priya-narma-vayasyäç cety uktä goñöhe catur-vidhäù ||21|| 

tatra suhådaù – 

vätsalya-gandhi-sakhyäà tu kiïcit te vayasädhikäù | 

säyudhäs tasya duñöebhyaù sadä rakñä-paräyaëäù ||22|| 

subhadra-maëòalébhadra-bhadravardhana-gobhaöäù | 

yakñendrabhaöa-bhadräìga-vérabhadrä mahä-guëäù | 

vijayo balabhadrädyäù suhådas tasya kértitäù ||23||

eñäà sakhyaà, yathä – 

dhunvan dhävasi maëòalägram amalaà tvaà maëòalébhadra kià 

gurvéà närya gadäà gåhäëa vijaya kñobhaà våthä mä kåthäù | 

çaktià na kñipa bhadravardhana puro govardhanaà gähate 

garjann eña ghano balé na tu balévardäkåtir dänavaù ||24|| 

suhåtsu maëòalébhadra-balabhadrau kilottamau ||25|| 

atra maëòalébhadrasya rüpam, yathä -- 

päöala-paöala-sad-aìgo lakuöa-karaù çekharé çikhaëòena | 

dyuti-maëòalé-mali-nibhäà bhäti dadhan maëòalébhadraù ||26|| 

asya sakhyaà, yathä – 

vana-bhramaëa-kelibhir gurubhir ahni khinnékåtaù 

sukhaà svapitu naù suhåd vraja-niçänta-madhye niçi | 

ahaà çirasi mardanaà mådu karomi karëe kathäà 

tvam asya visåjann alaà subala sakthiné lälaya ||27|| 

baladevasya rüpaà, yathä – 

gaëòäntaù-sphurad-eka-kuëòalam ali-cchannävataàsotpalaà 

kastüré-kåta-citrakaà påthu-hådi bhräjiñëu guïjä-srajam | 

taà véraà çarad-ambuda-dyuti-bharaà saàvéta-kälämbaraà 

gambhéra-svanitaà pralamba-bhujam älambe pralamba-dviñam ||28|| 


jani-tithir iti putra-prema-saàvétayähaà 

snapayitum iha sadmany ambayä stambhito’smi | 

iti subala girä me sandiça tvaà mukundaà 

phaëi-pati-hrada-kacche nädya gaccheù kadäpi ||29|| 

atra sakhäyaù – 

kaniñöha-kalpäù sakhyena sambandhäù préti-gandhinä | 

viçäla-våñabhaurjasvi-devaprastha-varüthapäù ||30|| 

maranda-kusumäpéòa-maëibandha-karandhamäù | 

ity-ädayaù sakhäyo’sya sevä-sakhyaika-rägiëaù ||31|| 


viçäla visiné-dalaiù kalaya béjana-prakriyäà 

varüthapa vilambitälaka-varütham utsäraya | 

måñä våñabha jalpitaà tyaja bhajäìga-saàvähanaà 

yad-ugra-bhuja-saìgare gurum agät klamaà naù sakhä ||32|| 

sarveñu sakhiñu çreñöho devaprastho’yam éritaù ||33|| 

tasya rüpaà, yathä – 

bibhrad geëòuà päëòurodbhäsa-väsäù 

päçä-baddhottuìga-maulir baléyän | 

bandhükäbhaù sindhur aspardhi-lélo 

devaprasthaù kåñëa-pärçvaà pratasthe ||34|| 


çrédämnaù påthuläà bhumäm abhi çiro vinyasya viçrämiëaà 

dämnaù savya-kareëa ruddha-hådayaà çayyä-viräjat-tanum | 

madhye sundari kandarasya padayoù saàvähanena priyaà 

devaprastha itaù kåté sukhayati premëä vrajendrätmajam ||35|| 

atha priya-sakhäù – 

vayas-tulyäù priya-sakhä sakhyaà kevalam äçritäù | 

çrédämä ca sudämä ca dämä ca vasudämakaù ||36|| 

kiìkiëi-stokakåñëäàçu-bhadrasena-viläsinaù | 

puëòaréka-viöaìkäkña-kalabiìkädayo’py amé ||37|| 

ramayanti priya-sakhäù kelibhir vividhaiù sadä | 

niyuddha-daëòa-yuddhädi-kautukair api keçavam ||38||


sagadgada-padair harià hasati ko’pi vakroditaiù 

prasärya bhujayor yugaà pulaki kaçcid äçliñyati | 

kareëa calatä dåçau nibhåtam etya rundhe paraù 

kåçäìgi sukhayanty amé priya-sakhäù sakhäyaà tava ||39|| 

eñu priya-vayasyeñu çrédämä pravaro mataù ||40|| 

tasya rüpam, yathä – 

väsaù piìgaà bibhrataà çåìga-päëià 

baddha-spardhaà sauhådän mädhavena | 

tämroñëéñaà çyäma-dhämäbhirämaà 

çrédämänaà däma-bhäjaà bhajämi ||41|| 


tvaà naù projjhya kaöhora yämuna-taöe kasmäd akasmäd gato 

diñöyä dåñöim ito’si hanta niviòäçleñaiù sakhén préëaya | 

brümaù satyam adarçane tava manäk kä dhenavaù ke vayaà 

kià goñöhaà kim abhéñöam ity acirataù sarvaà viparyasyati ||42|| 

atha priya-narma-vayasyäù – 

priya-narma-vayasyäs tu pürvato’py abhito varäù | 

ätyantika-rahasyeñu yuktä bhäva-viçeñiëaù | 

subalärjuna-gandharväs te vasantojjvalädayaù ||43|| 


rädhä-sandeça-våndaà kathayati subalaù paçya kåñëasya karëe 

çyämä-kandarpa-lekhaà nibhåtam upaharaty ujjvalaù päëi-padme | 

pälé-tämbülam äsye vitarati caturaù kokilo mürdhni dhatte 

tärä-dämeti narma-praëayi-sahacaräs tanvi tanvanti seväm ||44|| 

priya-narma-vayasyeñu prabalau subalärjunau ||45|| 

tatra subalasya rüpaà, yathä – 

tanu-ruci-vijita-hiraëyaà hari-dayitaà häriëaà harid-vasanam | 

subalaà kuvalaya-nayanaà naya-nandita-bändhavaà vande ||46|| 


vayasya-goñöhyäm akhileìgiteñu 

viçäradäyäm api mädhavasya | 

anyair durühä subalena särdhaà 

saàjïä-mayé käpi babhüva värtä ||47|| 

ujjvalasya rüpaà, yathä – 

aruëämbaram uccalekñaëaà 

madhu-puñpa-balibhiù prasädhitam | 

hari-néla-rucià hari-priyaà 

maëi-härojjvalam ujjvalaà bhaje ||48|| 


çaktäsmi mänam avituà katham ujjvalo’yaà 

dütaù sameti sakhi yatra milaty adüre | 

säpatrapäpi kulajäpi pativratäpi 

kä vä våñasyati na gopa-våñaà kiçoré ||49|| 

ujjvalo’yaà viçeñeëa sadä narmokti-lälasaù ||50|| 

yathä -- 

sphurad-atanu-taraìgävardhitänalpa-velaù 

sumadhura-rasa-rüpo durgamävära-päraù | 

jagati yuvati-jätir nimnagä tvaà samudras 

tad iyam aghahara tväm eti sarvädhvanaiva ||51|| 

eteñu ke’pi çästreñu ke’pi lokeñu viçrutäù ||52|| 

nitya-priyäù sura-caräù sädhakäç ceti te tridhä |

kecid eñu sthirä jätyä mantrivat tam upäsate ||53|| 

taà häsayanti cäpaläù kecid vaihäsikopamäù | 

kecid ärjava-säreëa saraläù çélayanti tam ||54|| 

vämä vakrima-cakreëa kecid vismäyayanty amum | 

kecit pragalbhäù kurvanti vitaëòäm amunä | 

saumyäù sünåtayä väcä dhanyä dhinvanti taà pare ||55|| 

evaà vividhayä sarve prakåtyä madhurä amé | 

pavitra-maitré-vaicitré-cärutäm upacinvate ||56|| 


uddépanä vayo-rüpa-çåìga-veëu-darä hareù | 

vinoda-narma-vikränti-guëäù preñöha-janäs tathä | 

räja-devävatärädi-ceñöänukaraëädayaù ||57|| 

atha vayaù – 

vayaù kaumära-paugaëòa-kaiçoraà ceha sammatam | 

goñöhe kaumära-paugaëòe kaiçoraà pura-goñöhayoù ||58|| 

tatra kaumäraà, yathä – 

kaumäraà vatsale väcyaà tataù saìkñipya likhyate ||59|| 


bibhrad veëuà jaöhara-paöayoù çåìga-vetre ca kakñe 

väme päëau masåëa-kavalaà tat-phaläny aìguléñu | 

tiñöhan madhye sva-parisuhådo häsayan narmabhiù svaiù 

svarge loke miñati bubhuje yajïa-bhug bäla-keliù ||60|| 

atha paugaëòam – 

ädyaà madhyaà tathä çeñaà paugaëòaà ca tridhä bhavet ||61|| 

tatra ädyaà paugaëòaà – 

adharädeù sulauhityaà jaöharasya ca tänavam | 

kambu-grévodgamädyaà ca paugaëòe prathame sati ||62|| 

yathä – 

tundaà vindati te mukunda çanakair açvatta-patra-çriyaà 

kaëöhaà kambuvad ambujäkña bhajate rakhä-trayém ujjvaläm | 

ärundhe kuruvinda-kandala-rucià bhü-candra danta-cchado 

lakñmér ädhuniké dhinoti suhådäm akñéëi sä käpy asau ||63|| 

puñpa-maëòana-vaicitré citräëi giri-dhätubhiù | 

péta-paööa-dukülädyam iha proktaà prasädhanam ||64|| 

sarväöavé-pracäreëa naiciké-caya-cäraëam | 

niyuddha-keli-nåtyädi-çikñärambho’tra ceñöitam ||65|| 

yathä – 

våndäraëye samastät surabhiëi surabhé-vånda-rakñä-vihäré 

guïjähäré çikhaëòa-prakaöita-mukuöaù péta-paööämbara-çréù | 

karëäbhyäà karëikäre dadhad alam urasä phulla-malléka-mälyaà 

nåtyan dor-yuddha-raìge naöavad iha sakhén nandayaty eña kåñëaù ||66|| 

atha madhya-paugaëòam – 

näsä suçikharä tuìgä kapolau maëòaläkåté | 

pärçvädy-aìgaà suvalitaà paugaëòe sati madhyame ||67|| 

yathä – 

tila-kusuma-vihäsi-näsikä-çrér 

nava-maëi-darpaëa-darpa-näçi-gaëòaù | 

harir iha parimåñöa-pärçva-sémä 

sukhayati suñöhu sakhén sva-çobhayaiva ||68|| 

uñëéñaà paööa-sütrottha-päçenätra taòit-tviñä | 

yañöiù çyämä tri-hastoccä svarëägrety ädi-maëòanam | 

bhäëòére kréòanaà çailoddhäraëädyaà ca ceñöitam ||69||

yathä – 

yañöià hasta-traya-parimitäà präntayoù svarëa-baddhäà 

bibhral-léläà caöula-camaré-cäru-cüòojjvala-çréù | 

baddhoñëéñaù puraöa-rucinä paööi-päçena pärçve 

paçya kréòan sukhayati sakhe mitra-våndaà mukundaù ||70|| 

paugaëòa-madhya eväyaà harir dévyan viräjate | 

mädhyuryädbhuta-rüpatvät kaiçorägräàça-bhäg iva ||71|| 

atha çeña-paugaëòam – 

veëé nitamba-lambägrä lélälaka-latä-dyuti | 

aàsayos tuìgatety ädi paugaëòe carame sati ||72|| 

yathä – 

agre lélälaka-latikayälaìkåtaà bibhrad-äsyaà 

caïcad-veëé-çikhara-çikhayä cumbita-çreëi-bimbaù | 

uttuìgäàsa-cchavir aghaharo raìgam aìga-çriyaiva 

nyasyann eva priya-savayasäà gokulän nirjihéte ||73|| 

uñëéñe vakrimä lélä-sarasé-ruha-päëitä | 

käçméreëordhva-puëòrädyam iha maëòanam éritam ||74|| 

yathä – 

uñëéñe dara-vakrimä kara-tale vyäjåmbhi-lélämbujaà 

gaura-çrér alike kilordhva-tilakaù kastürikä-bindumän | 

veñaù keçava peçalaù subalam apy äghürëayaty adya te 

vikräntaà kim uta svabhäva-måduläà goñöhäbalänäà tatim ||75|| 

atra bhaìgé giräà narma-sakhaiù karëa-kathä-rasaù | 

eñu gokula-bälänäà çré-çläghety-ädi-ceñöitam ||76|| 

yathä – 

dhürtas tvaà yad avaiñi håd-gatam ataù karëe tava vyähare 

keyaà mohanatä-samåddhir adhunä godhuk-kumäré-gaëe | 

aträpi dyuti-ratna-rohaëa-bhuvo bäläù sakhe païca-ñäù 

païceñur jagatäà jaye nija-dhuräà yaträrpayan mädyati ||77|| 

atha kaiçoram – 

kaiçoraà pürvam evoktaà saìkñepeëocyate tataù ||78|| 

yathä – 

paçyotsikta-balé-trayé-vara-late väsas taòin-maïjule 

pronmélad-vana-mälikä-parimala-stome tamäla-tviñi | 

ukñaty ambaka-cätakän smita-rasair dämodarämbhodhare 

çrédämä ramaëéya-roma-kalikäkérëäìga-çäkhé babhau ||79|| 

präyaù kiçora eväyaà sarva-bhakteñu bhäsate | 

tena yauvana-çobhäsya neha käcit prapaïcitä ||80|| 

atha rüpaà, yathä – 

alaìkäram alaìkåtvä taväìgaà paìkajekñaëa | 

sakhén kevalam evedaà dhämnä dhéman dhinoti naù ||81|| 

atha çåìgaà, yathä – 

vraja-nija-vaòabhé-vitardikäyäm 

uñasi viñäëa-vare ruvaty udagram | 

ahaha savayasäà tadéya-romëäm 

api nivahäù samam eva jägrati sma ||82|| 

veëur, yathä – 

suhådo na hi yäta kätarä 

harim anveñöum itaù sutäà raveù | 

kathayann amum atra vaiëavadhvani-dütaù 

çikhare dhinoti naù ||83||

çaìkho, yathä – 

päïcälé-patayaù çrutvä päïcajanyasya nisvanam | 

païcäsya paçya muditäù païcäsya-pratimäà yayuù ||84|| 

vinodo, yathä – 

sphurad-aruëa-dukülaà jäguòair gaura-gätraà 

kåta-vara-kavarékaà ratna-täöaìka-karëam | 

madhuripum iha rädhä-veñam udvékñya säkñät 

priya-sakhi subalo’bhüd vismitaù sa-smitaç ca ||85|| 

athänubhäväù – 

niyuddha-kanduka-dyüta-vähya-vähädi-kelibhiù | 

laguòälaguòi-kréòä-saìgaraiç cäsya toñaëam ||86|| 

palyaìkäsana-doläsu saha-sväpopaveçanam | 

cäru-citra-paréhäso vihäraù saliläçaye ||87|| 

yugmatve läsya-gänädyäù sarva-sädhäraëäù kriyäù ||88|| 

tatra niyuddhena toñaëaà, yathä – 

aghahara jita-käçé yuddha-kaëòüla-bähus 

tvam aöasi sakhi-goñöhyäm ätma-véryaà stuvänaù | 

kathaya kim u mamoccaiç caëòa-dor-daëòa-ceñöäviramita-raëa-raìgo 

niùsahäìgaù sthito’si ||89|| 

yuktäyuktädi-kathanaà hita-kåtye pravartanam | 

präyaù puraùsaratvädyäù suhådäm éritäù kriyäù ||90|| 

tämbulädy-arpaëaà vaktre tilaka-sthäsaka-kriyä | 

paträìkura-vilekhädi sakhénäà karma kértitam ||91|| 

nirjité-karaëaà yuddhe vastre dhåtväsya karñaëam | 

puñpädyäcchedanaà hastät kåñëena sva-prasädhanam | 

hastähasti-prasaìgädyäù proktäù priya-sakha-kriyäù ||92|| 

dütyaà vraja-kiçoréñu täsäà praëaya-gämitä | 

täbhiù keli-kalau säkñät sakhyuù pakña-parigrahaù ||93|| 

asäkñät sva-sva-yütheçä-pakña-sthäpana-cäturé | 

karëäkarëi-kathädyäç ca priya-narma-sakha-kriyäù ||94|| 

vanya-ratnälaìkärair mädhavasya prasädhanam | 

puras tauryatrikaà tasya gaväà sambhälana-kriyäù ||95|| 

aìga-saàvähanaà mälya-gumphanaà béjanädayaù | 

etäù sädhäraëä däsair vayasyänäà kriyä matäù | 

pürvokteñv aparäç cätra jïeyä dhérair yathocitam ||96|| 

atha sättvikäù, tatra stambho, yathä – 

niñkrämantaà nägam unmathya kåñëaà 

çrédämäyaà dräk pariñvaktu-kämaù | 

labdha-stambhau sambhramärambha-çälé 

bähu-stambhau paçya notkñeptum éñöe ||97|| 

svedo, yathä – 

kréòotsavänanda-rasaà mukunde 

sväty-ambude varñati ramya-ghoñe | 

çrédäma-mürtir vara-çuktir eñä 

svedämbu-muktä-paöaléà prasüte ||98|| 

romäïco, yathä däna-keli-kaumudyäm (37) -- 

api guru-puras tväm utsaìge nidhäya visaìkaöe 

vipula-pulakolläsaà svarä pariñvajate hariù | 

praëayati tava skandhe cäsau bhujaà bhujagopamaà 

kva subala purä siddha-kñetre cakatha kiyat-tapaù ||99|| 

svara-bhedädi catuñkaà, yathä – 

praviñöavati mädhave bhujaga-räja-bhäjaà hradaà 

tadéya-suhådas tadä påthula-vepathu-vyäkuläù | 

vivarëa-vapuñaù kñaëäd vikaöa-gharghara-dhmäyino 

nipatya nikaöa-sthalé-bhuvi suñuptim ärebhire ||100|| 

açru, yathä –

dävaà samékñya vicarantam iñéka-tulais 

tasya kñayärtham iva bäñpa-jharaà kiranté | 

sväm apy upekñya tanum ambuja-mäla-bhäriëy 

äbhéra-véthir abhito harim ävariñöa ||101|| 


augryaà träsaà tathälasyaà varjayitväkhiläù pare | 

rase preyasi bhäva-jïaiù kathitä vyabhicäriëaù ||102|| 

taträyoge madaà harñaà garvaà nidräà dhåtià vinä | 

yoge måtià klamaà vyädhià vinäpasmåti-dénate ||103|| 

tatra harño, yathä – 

niñkramayya kila käliyoragaà 

vallaveçvara-sute saméyuñi | 

sammadena suhådaù skhalat-padäs 

tad-giraç ca vivaçäìgatäà dadhuù ||104|| 


vimukta-sambhramä yä syäd viçrambhätmä ratir dvayoù | 

präyaù samänayor atra sä sakhya-sthäyi-çabda-bhäk ||105|| 

viçrambho gäòha-viçväsa-viçeñaù yantraëojjhitaù | 

eñä sakhya-ratir våddhià gacchanté praëayaù kramät | 

premä snehas tathä räga iti païca-bhidoditä ||106|| 

tatra sakhya-ratiù, yathä – 

mukundo gändiné-putra tvayä sandiçyatäm iti | 

garuòäìka guòäkeças tväà kadä parirapsyate ||107|| 

praëayaù – 

präptäyäà sambhramädénäà yogyatäyäm api sphuöam | 

tad-gandhenäpy asaàspåñöä ratiù praëaya ucyate ||108|| 

yathä – 

surais tripura-jin mukhair api vidhéyamäna-stuter 

api prathayataù paräm adhika-pärameñöhya-çriyam | 

dadhat-pulakinaà harer adhi-çirodhi savyaà bhujaà 

samaskuruta päàçumän çirasi candrakän arjunaù ||109|| 

prema, yathä – 

bhavaty udayatéçvare suhådi hanta räjya-cyutir 

mukunda vasatir vane para-gåhe ca däsya-kriyä | 

iyaà sphuöam amaìgalä bhavatu päëòavänäà gatiù 

parantu vavådhe tvayi dvi-guëam eva sakhyämåtam ||110|| 

sneho, yathä çré-daçame (10.15.18) -- 

anye tad-anurüpäëi manojïäni mahätmanaù | 

gäyanti sma mahäräja sneha-klinna-dhiyaù çanaiù ||111|| 

yathä vä -- 

ärdräìga-skhalad-accha-dhätuñu suhåd-gotreñu lélä-rasaà 

varñaty ucchvasiteñu kåñëa-mudire vyaktaà babhüvädbhutam | 

yä präg ästa sarasvaté drutam asau lénopakaëöha-sthale 

yä näséd udagäd dåçoù pathi sadä nérorudhävätra sä ||112|| 

rägo, yathä – 

astreëa duñpariharä haraye vyakäri 

yä patri-paìktir akåpeëa kåpé-sutena | 

utplutya gäëòiva-bhåtä hådi gåhyamäëä 

jätäsya sä kusuma-våñöir ivotsaväya ||113|| 


kusumäny avacinvataù samantäd 

vana-mälä-racanocitäny araëye | 

våñabhasya våñärkajä marécir 

divasärdhe’pi babhüva kaumudéva ||114||

atha ayoge utkaëöhitaà, yathä – 

dhanur-vedam adhéyäno madhyamas tvayi päëòavaù | 

bäñpa-saìkérëayä kåñëaù giräçleñaà vyajijïapat ||115|| 

atha viyoge, yathä – 

aghasya jaöharänalät phaëi-hradasya ca kñveòato 

davasya kavaläd api tvam avitätra yeñäm abhüù | 

itas tritayato’py atiprakaöa-ghora-dhäöé-dharät 

kathaà na viraha-jvaräd avasitän sakhén adya naù ||116|| 

aträpi pürvavat proktäs täpädyäs tä daçä daça ||117|| 

tatra täpaù – 

prapannäù bhäëòére’py adhika-çiçire caëòim abharaà 

tuñäre’pi prauòhià dinakara-sutä-srotasi gataù | 

apürvaù kaàsäre subala-mukha-miträvalim asau 

baléyän uttäpas tava viraha-janmä jvalayati ||118|| 

kåçatä – 

tvayi präpte kaàsa-kñitipati-vimokñäya nagaréà 

gabhéräd äbhérävali-tanuñu khedäd anudinam | 

catürëäà bhütänäm ajani tanimä dänava-ripo 

samérasya ghränädhvani påthulatä kevalam abhüt ||119|| 

jägaryä, yathä – 

neträmbuja-dvandvam avekñya pürëaà 

bäñpämbu-püreëa varüthapasya | 

tatränuvåttià kila yädavendra 

nirvidya nidrä-madhupé mumoca ||120|| 

älambana-çünyatä – 

gate våndäraëyät priya-suhådi goñöheçvara-sute 

laghu-bhåtaà sadyaù patad-atitaräm utpatad api | 

na hi bhrämaà bhrämaà bhajati caöulaà tulam iva me 

nirälambaà cetaù kvacid api vilambaà lavam api ||121|| 

adhåtiù – 

racayati nija-våttau päçupälye nivåttià 

kalayati ca kalänäà vismåtau yatna-koöim | 

kim aparam iha väcyaà jévite’py adya dhatte 

yaduvara virahät te närthitäà bandhu-vargaù ||122|| 

jaòatä – 

anäçrita-paricchadäù kåça-viçérëa-rukñäìgakäù 

sadä viphala-våttayo virahitäù kila cchäyayä | 

viräva-parivarjitäs tava mukunda goñöhäntare 

sphurati suhådäà gaëäù çikhara-jäta-våkñä iva ||123|| 

vyädhiù – 

viraha-jvara-saàjvareëa te jvalitä viçlatha-gätra-bandhanä | 

yaduvéra taöe viceñöate ciram äbhéra-kumära-maëòalé ||124|| 

unmädaù – 

vinä bhavad-anusmåtià viraha-vibhrameëädhunä 

jagad-vyavahåti-kramaà nikhilam eva vismäritäù | 

luëöhanti bhuvi çerate bata hasanti dhävanty amé 

rudanti mathurä-pate kim api vallavänäà gaëäù ||125|| 

mürcchitam – 

dévyatéha madhure mathuräyäà 

präpya räjyam adhunä madhu-näthe | 

viçvam eva muditaà ruditändhe 

gokule tu muhur äkulatäbhüt ||126||

måtiù – 

kaàsärer viraha-jvarormi-janita-jvälävalé-jarjarä 

gopäù çaila-taöe tathä çithilita-çväsäìkuräù çerate | 

väraà väram akharva-locana-jalair äplävya tän niçcalän 

çocanty adya yathä ciraà paricaya-snigdhäù kuraìgä api ||127|| 

prokteyaà virahävasthä spañöa-lélänusärataù | 

kåñëena viprayogaù syän na jätu vraja-väsinäm ||128|| 

tathä ca skände mathurä-khaëòe – 

vatsair vatsatarébhiç ca sadä kréòati mädhavaù | 

våndävanäntara-gataù sa-rämo bälakair våtaù ||129|| 

atha yoge siddhir, yathä – 

päëòavaù puëòarékäkñaà prekñya cakri-niketane | 

citräkäraà bhajann eva miträkäram adarçayat ||130|| 

tuñöir, yatha çré-daçame (10.71.27) – 

taà mätuleyaà parirabhya nirvåto 

bhémaù smayan prema-javäkulendriyaù | 

yamau kiréöé ca suhåttamaà mudä 

prabåddha-bäñpaù parirebhire’cyutam ||131|| 


kurujäìgale harim avekñya puraù 

priya-saìgamaà vraja-suhån-nikaräù | 

bhuja-maëòalena maëi-kuëòalinaù 

pulakäïcitena pariñañvajire ||132|| 

sthitir, yathä çré-daçame (10.12.12) 

yat-päda-päàsur bahu-janma-kåcchrato 

dhåtätmabhir yogibhir apy alabhyaù | 

sa eva yad-dåg-viñayaù svayaà sthitaù 

kià varëyate diñöam ato vrajaukasäm ||133|| 

dvayor apy eka-jätéya-bhäva-mädhurya-bhäg asau | 

preyän käm api puñëäti rasaç citta-camatkåtim ||134|| 

préte ca vatsale cäpi kåñëa-tad-bhaktayoù punaù | 

dvayor anyonya-bhävasya bhinna-jätéyatä bhavet ||135|| 

preyän eva bhavet preyän ataù sarva-raseñv ayam | 

sakhya-sampåkta-hådayaiù sadbhir evänubudhyate ||136|| 

vibhävädyais tu vätsalyaà sthäyé puñöim upägataù | 

eña vatsala-nämätra prokto bhakti-raso budhaiù ||1|| 



preyo-bhakti-rasa-laharé tåtéyä | 

3.4 

vatsala-bhakti-rasäkhyä caturtha-laharé 


kåñëaà tasya gurüàç cätra prähur älambanän budhäù ||2|| 

tatra kåñëo, yathä – 

nava-kuvalaya-däma-çyämalaà komaläìgaà 

vicalad-alaka-bhåìga-kränta-neträmbujäntam | 

vraja-bhuvi viharantaà putram älokayanté 

vraja-pati-dayitäsét prasnavotpéòa-digdhä ||3|| 

çyämäìgo ruciraù sarva-sal-lakñaëa-yuto måduù | 

priya-väk saralo hrémän vinayé mänya-mäna-kåt | 

dätety-ädi-guëo kåñëo vibhäva iti kathyate ||4||

evaà guëasya cäsyänugrähyatväd eva kértitä | 

prabhävänäspadatayä vedyasyätra vibhävatä ||5|| 

tathä çré-daçame (10.8.45) -- 

trayyä copaniñadbhiç ca säìkhya-yogaiç ca sätvataiù | 

upagéyamäna-mähätmyaà harià sämanyatätmajam ||6|| 


viñëur nityam upäsyate sakhi mayä tenätra nétäù kñayaà 

çaìke pütanikädayaù kñiti-ruhau tau vätyayonmülitau | 

pratyakñaà girir eña goñöa-patinä rämeëa särdhaà dhåtas 

tat-tat-karma duranvayaà mama çiçoù kenäsya sambhävyate ||7|| 

atha guravaù – 

adhikaà-manya-bhävena çikñä-käritayäpi ca | 

lälakatvädinäpy atra vibhävä guravo matäù ||8|| 

yathä – 

bhüry-anugraha-citena cetasä 

lälanotkam abhitaù kåpäkulam | 

gauraveëa guruëä jagad-guror 

gauravaà gaëam agaëyam äçraye ||9|| 

te tu tasyätra kathitä vraja-räjïé vrajeçvaraù | 

rohiëé täç ca vallavyo yäù padmaja-håtätmajäù ||10|| 

devaké tat-sapatnyaç ca kunté cänakadundubhiù | 

sändépani-mukhäç cänye yathä-pürvam amé varäù | 

vrajeçvaré-vrajädhéçau çreñöhau gurujaneñv imau ||11|| 

tatra vrajeçvaryä rüpaà, yathä çré-daçame (10.9.3) – 

kñaumaà väsaù påthu-kaöi-taöe bibhraté sütra-naddhaà | 

putra-sneha-snuta-kuca-yugaà jäta-kampaà ca subhrüù ||12|| 


òoré-juöita-vakra-keça-paöalä sindüra-bindüllasatsémänta-dyutir 

aìga-bhüñaëa-vidhià näti-prabhütaà çritä | 

govindäsya-nisåñöa-säçru-nayana-dvandvä navendévaraçyäma-çyäma-rucir 

vicitra-sicayä goñöheçvaré pätu vaù ||13|| 

vätsalyam, yathä – 

tanau mantra-nyäsaà praëayati harer gadgadamayé 

sa-bäñpäkñé rakñä-tilakam alike kalpayati ca | 

snuvänä pratyüñe diçati ca bhuje kärmaëam asau 

yaçodä mürteva sphurati suta-vätsalya-paöalé ||14|| 

vrajädhéçasya rüpaà, yathä – 

tila-taëòulitaiù kacaiù sphurantaà 

nava-bhäëòéra-paläça-cäru-celam | 

ati-tundilam indu-känti-bhäjaà 

vraja-räjaà vara-kürcam arcayämi ||15|| 

vätsalyam, yathä – 

avalambya karäìgulià nijäà 

skhalad-aìghri prasarantam aìgane | 

urasi sravad-açru-nirjharo 

mumude prekñya sutaà vrajädhipaù ||16|| 


kaumärädi-vayo-rüpa-veçäù çaiçava-cäpalam | 

jalpita-smita-lélädyäù budhair uddépanäù småtäù ||17|| 

tatra kaumäram – 

ädyaà madhyaà tathä çeñaà kaumäraà tri-vidhaà matam ||18|| 

tatra ädyam –

sthüla-madhyorutäpäìga-çvetimä svalpa-dantatä | 

pravyakta-märdavatvaà ca kaumäre prathame sati ||19|| 

yathä – 

tri-catura-daçana-sphuran-mukhenduà 

påthutara-madhya-kaöi-rakoru-sémä | 

nava-kuvalaya-komalaù kumäro 

mudam adhikäà vraja-näthayor vyatänét ||20|| 

asmin muhuù pada-kñepa-kñaëike rudita-smite | 

sväìguñöha-pänam uttäna-çayanädyaà ca ceñöitam ||21|| 

mukha-puöa-kåta-pädämbhoruhäìguñöha-mürdhapracala-caraëa-yugmaà 

putram uttäna-suptam | 

kñaëam iha virudantaà smera-vaktraà kñaëaà sä 

tilam api viratäsén nekñituà goñöha-räjïé ||22|| 

atra vyäghra-nakhaà kaëöhe rakñä-tilaka-maìgalam | 

paööa-òoré kaöau haste sütram ity ädi maëòanam ||23|| 

yathä – 

tarakñu-nakha-maëòalaà nava-tamäla-patra-dyutià 

çiçuà rucira-rocanä-kåta-tamäla-patra-çriyam | 

dhåta-pratisaraà kaöi-sphurita-paööa-sütra-srajaà 

vrajeça-gåhiëé sutaà na kila vékñya tåptià yayau ||24|| 

atha madhyamam – 

dåk-taöé-bhäga-lakatä-nagnatä cchidri-karëatä | 

kalokti-riìganädyaà ca kaumäre sati madhyame ||25|| 

yathä – 

vicalad-alaka-ruddha-bhrü-kuöé caïcaläkñaà 

kala-vacanam udaïcan nütana-çrotra-randhram | 

alaghu-racita-riìgaà gokule dig-dukülaà 

tanayam amåta-sindhau prekñya mätä nyamäìkñét ||26|| 

ghräëasya çikhare muktä nava-nétaà karämbuje | 

kiìkiëy-ädi ca kaöyädau prasädhanam ihoditam ||27|| 

yathä – 

kvaëita-kanaka-kiìkiëé-kaläpaà 

smita-mukham ujjvala-näsikägram uktam | 

kara-dhåta-navanéta-piëòam agre 

tanayam avekñya nananda nanda-patné ||28|| 

atha çeñam – 

atra kiïcit kåçaà madhyam éñat-prathima-bhäg uraù | 

çiraç ca käka-pakñäòhyaà kaumäre carame sati ||29|| 

yathä – 

sa manäg apacéyamäna-madhyaù 

prathimopakrama-çikñaëärthi-vakñäù | 

dadhad-äkula-käka-pakña-lakñméà 

jananéà stambhayati sma divya-òimbhaù ||30|| 

dhaöé phaëa-paòé cätra kiïcid-vanya-vibhüñaëam | 

laghu-vetraka-ratnädi maëòanaà parikértitam ||31|| 

vatsa-rakñä vrajäbhyarëe vayasyaiù saha khelanam | 

päva-çåìga-dalädénäà vädanädy atra ceñöitam ||32|| 

yathä – 

çikhaëòa-kåta-çekharaù phaëa-paöéà dadhat 

kare ca laguòéà laghuà savayasäà kulair ävåtaù | 

avann iha çakåt-karén parisare vrajasya priye 

sutas tava kåtärthayaty ahaha paçya neträëi naù ||33||

atha paugaëòam – 

paugaëòädi puraivoktaà tena saìkñipya likhyate ||34|| 

yathä -- 

pathi pathi surabhéëän aàçukottaàsi-mürdhä 

dhavalim ayug-apäìgo maëòitaù kaïcukena | 

laghu laghu pariguïjan-maïju-maïjéra-yugmaà 

vraja-bhuvi mama vatsaù kacca-deçäd upaiti ||35|| 

atha kaiçoram – 

aruëima-yug-apäìgas tuìga-vakñaù-kapäöéviluöhad-amala-häro 

ramya-romävali-çréù | 

puruña-maëir ayaà me devaki çyämaläìgas 

tvad-udara-khani-janmä netram uccair dhinoti ||36|| 

navyena yauvanenäpi dévyan goñöhendra-nandanaù | 

bhäti kevala-vätsalya-bhäjäà paugaëòa-bhäg iva ||37|| 

sukumäreëa paugaëòa-vayasä saìgato’py asau | 

kiçoräbhaù sadä däsa-viçeñäëäà prabhäsate ||38|| 

atha çaiçava-cäpalam – 

pärér bhinatti vikiraty ajire dadhéni 

santänikäà harati kåntati mantha-daëòam | 

vahnau kñipaty avirataà nava-nétam itthaà 

mätuù pramoda-bharam eva haris tanoti ||39|| 


prekñya prekñya diçaù sa-çaìkam asakån mandaà padaà nikñipan 

näyäty eña latäntare sphuöam ito gavyaà hariñyan hariù | 

tiñöha svairam ajänatéva mukhare caurya-bhramad-bhrü-lataà 

trasyal-locanam asya çuñyad-adharaà ramyaà didåkñe mukham ||40|| 


anubhäväù çiro-ghräëaà kareëäìgäbhimärjanam | 

äçérvädo nideçaç ca lälanaà pratipälanam | 

hitopadeça-dänädyä vatsale parikértitäù ||41|| 

atra çiro-ghräëam, yathä çré-daçame (10.13.33) -- 

tad-ékñaëotprema-rasäplutäçayä 

jätänurägä gata-manyavo 'rbhakän | 

uduhya dorbhiù parirabhya mürdhani 

ghräëair aväpuù paramäà mudaà te ||42|| 


dugdhena digdhä kuca-vicyutena 

samagram äghräya çiraù sapiccham | 

kareëa goñöheçitur aìganeyam 

aìgäni putrasya muhur mamärja ||43|| 

cumbäçleñau tathähvänaà näma-grahaëa-pürvakam | 

upälambhädayaç cätra mitraiù sädhäraëäù kriyäù ||44|| 


navätra sättvikäù stanya-srävaù stambhädayaç ca te ||45|| 

tatra stanya-srävo, yathä çré-daçame (10.13.22) -- 

tan-mätaro veëu-rava-tvarotthitä 

utthäpya dorbhiù parirabhya nirbharam | 

sneha-snuta-stanya-payaù-sudhäsavaà 

matvä paraà brahma sutän apäyayan ||46|| 

yathä vä lalita-mädhave (1.46) – 

niculita-giri-dhätu-sphéta-paträvalékän 

akhila-surabhi-reëün kñälayadbhir yaçodä |

kuca-kalasa-vimuktaiù sneha-mädhvéka-madhyais 

tava navam abhiñekaà dugdha-püraiù karoti ||47|| 

stambhädayo, yathä – 

katham api parirabdhuà na kñamä stabdha-gätré 

kalayitum api nälaà bäñpa-pura-plutäkñé | 

na ca sutam upadeñöuà ruddha-kaëöhé samarthä 

dadhatam acalam äséd vyäkulä gokuleçä ||48|| 

atha vyabhicäriëaù -- 

taträpasmära-sahitäù prétoktäù vyabhicäriëaù ||49|| 

tatra harño, yathä çré-daçame (10.17.19) – 

yaçodäpi mahäbhägä nañöa-labdha-prajä saté | 

pariñvajäìkam äropya mumocäçru-kaläà muhuù ||50|| 

yathä vä vidagdha-mädhave (1.20) – 

jita-candra-paräga-candrikä 

naladendévara-candana-çriyam | 

parito mayi çaitya-mädhuréà 

vahati sparça-mahotsavas tava ||51|| 


sambhramädi-cyutä yä syäd anukampe’nukampituù | 

ratiù saivätra vätsalyaà sthäyé bhävo nigadyate ||52|| 

yaçodädes tu vätsalya-ratiù prauòhä nisargataù | 

premavat snehavad bhäti kadäcit kila rägavat ||53|| 

tatra vätsalya-ratir, yathä çré-daçame (10.6.43) 

nandaù sva-putram ädäya pretyägatam udära-dhéù | 

mürdhny upäghräya paramäà mudaà lebhe kurüdvaha ||54|| 

yathä vä -- 

vinyasta-çruti-pälir adya muralé-nisväna-çuçrüñä 

bhüyaù prasrava-varñiëé dviguëitotkaëöhä pradoñodaye | 

gehäd aìganam aìganät punar asau gehaà viçanty äkulä 

govindasya muhur vrajendra-gåhiëé panthänam älokate ||55|| 

premavad, yathä – 

prekñya tatra muni-räja-maëòalaiù 

stüyamänam asi mukta-sambhramä | 

kåñëam aìkam abhi gokuleçvaré 

prasnutä kuru-bhuvi nyavéviçat ||56|| 

yathä vä -- 

devakyä vivåta-prasü-caritayäpy unmåjyamänänane 

bhüyobhir vasudeva-nandanatayäpy udghüñyamäëe janaiù | 

govinde mihira-grahotsukatayä kñetraà kuror ägate 

premä vallava-näthayor atitaräm ulläsam eväyayau ||57|| 

snehavat, yathä – 

péyüña-dyutibhiù stanädri-patitaiù kñérotkarair jähnavé 

kälindé ca vilocanäbja-janitair jätäïjana-çyämalaiù | 

ärän-madhyama-vedim äpatitayoù klinnä tayoù saìgame 

våttäsi vraja-räjïi tat-suta-mukha-prekñäà sphuöaà väïchasi ||58|| 

rägavat, yathä – 

tuñävati tuñänalo’py upari tasya baddha-sthitir 

bhavantam avalokate yadi mukunda goñöheçvaré | 

sudhämbudhir api sphuöaà vikaöa-käla-küöaty alaà 

sthitä yadi na tatra te vadana-padmam udvékñyate ||59|| 

atha ayoge utkaëöhitam, yathä – 

vatsasya hanta çarad-indu-vinindi-vaktraà 

sampädayiñyati kadä nayanotsavaà naù |

ity acyute viharati vraja-bäöikäyäm 

ürvé tvarä jayati devaka-nandinénäm ||60|| 

yathä vä -- 

bhrätas tanayaà bhrätur 

mama sandiça gändiné-putra | 

bhrätåvyeñu vasanté 

didåkñate tväà hare kunté ||61|| 

viyogo, yathä çré-daçame (10.46.28) – 

yaçodä varëyamänäni putrasya caritäëi ca | 

çåëvaty açrüëy asräkñét sneha-snuta-payodharä ||62|| 


yäte räja-puraà harau mukha-taöé vyäkérëa-dhümrälakä 

paçya srasta-tanuù kaöhora-luöhanair dehe vraëaà kurvaté | 

kñéëä goñöha-mahé-mahendra-mahiñé hä putra putrety asau 

kroçanté karayor yugena kurute kañöäd uras-täòanam ||63|| 

bahünäm api sad-bhäve viyoge’tra tu kecana | 

cintä viñäda-nirveda-jäòya-dainyäni cäpalam | 

unmäda-mohäv ity ädyä atyudrekaà vrajanty amé ||64|| 

atra cintä – 

manda-spandam abhüt klamair alaghubhiù sandänitaà mänasaà 

dvandvaà locanayoç ciräd avicala-vyäbhugna-täraà sthitam | 

niçväsaiù sravad eva päkam ayate stanyaà ca taptair idaà 

nünaà vallava-räjïi putra-virahodghürëäbhir äkramyase ||65|| 

viñädaù – 

vadana-kamalaà putrasyähaà nimélati çaiçave 

nava-taruëimärambhonmåñöaà na ramyam alokayam | 

abhinava-vadhü-yuktaà cämuà na harmyam aveçayaà 

çirasi kuliçaà hanta kñiptaà çvaphalka-sutena me ||66|| 

nirvedaù – 

dhig astu hata-jévitaà niravadhi-çriyo’py adya me 

yayä na hi hareù çiraù snuta-kucägram äghräyate | 

sadä nava-sudhä-duhäm api gaväà parärdhaà ca dhik 

sa luïcati na caïcalaù surabhi-gandhi yäsäà dadhi ||67|| 

jäòyam – 

yaù puëòarékekñaëa tiñöhatas te 

goñöhe karämbhoruha-maëòano’bhüt | 

taà prekñya daëòa-stimitendriyäd yad 

daëòäkåtis te janané babhüva ||68|| 

dainyam – 

yäcate bata vidhätar udasrä tväà radais tåëam udasya yaçodä | 

gocare sakåd api kñaëam adya matsaraà tyaja mamänaya vatsam ||69|| 

cäpalam – 

kim iva kurute harmye tiñöhann ayaà nirapatrapo 

vrajapatir iti brüte mugdho’yam atra mudä janaù | 

ahaha tanayaà präëebhyo’pi priyaà parihåtya taà 

kaöhina-hådayo goñöhe svairé praviçya sukhéyati ||70|| 

unmädaù – 

kva me putro népäù kathayata kuraìgäù kim iha vaù 

sa babhrämäbhyarëe bhaëata tam udantaà madhukaräù | 

iti bhrämaà bhrämaà bhrama-bhara-vidünä yadupate 

bhavantaà påcchanté diçi diçi yaçodä vicarati ||71|| 

mohaù – 

kuöumbini manas taöe vidhuratäà vidhatse kathaà

prasäraya dåçaà manäk tava sutaù puro vartate | 

idaà gåhiëi gåhaà na kuru çünyam ity äkulaà 

sa çocati tava prasüà yadu-kulendra nandaù pitä ||72|| 

atha yoge siddhiù – 

vilokya raìga-sthala-labdha-saìgamaà 

vilocanäbhéñöa-vilokanaà harim | 

stanyair asiïcan nava-kaïcukäïcalaà 

devyaù kñaëäd änakadundubhi-priyäù ||73|| 

tuñöir, yathä prathame (1.11.30) – 

täù putram aìkam äropya sneha-snuta-payodharäù | 

harña-vihvalitätmänaù siñicur netrajair jalaiù ||74|| 

yathä vä lalita-mädhave (10.14) -- 

nayanayoù stanayor api yugmataù 

paripatadbhir asau payasäà jharaiù | 

ahaha vallava-räja-gåheçvaré 

sva-tanayaà praëayäd abhiñiïcati ||75|| 

sthitir, yathä vidagdha-mädhave (1.19) -- 

ahaha kamala-gandher atra saundarya-vånde 

vinihita-nayaneyaà tvan-mukhendor mukunda | 

kuca-kalasa-mukhäbhyäm ambara-knopam ambä 

tava muhur atiharñäd varñati kñéra-dhäräm ||76|| 

svékurvate rasam imaà näöya-jïä api kecana ||77|| 

tathähuù [SähD 3.201] – 

sphuöaà camatkäritayä vatsalaà ca rasaà viduù | 

sthäyé vatsalatäsyeha puträdy-älambanaà matam ||78|| 

kià ca – 

apratétau hari-rateù prétasya syäd apuñöatä | 

preyasas tu tirobhävo vatsalaysäsya na kñatiù ||79|| 

eñä rasa-trayé proktä prétädiù paramädbhutä | 

tatra keñucid apy asyäù saìkulatvam udéryate ||80|| 

saìkarñaëasya sakhyas tu préti-vätsalya-saìgatam | 

yudhiñöhirasya vätsalyaà prétyä sakhyena cänvitam ||81|| 

ähuka-prabhåténäà tu prétir vätsalya-miçritä | 

jarad-äbhérikädénäà vätsalyaà sakhya-miçritam ||82|| 

mädreya-näradädénäà sakhyaà prétyä karambitam | 

rudra-tärkñyoddhavädénäà prétiù sakhyena miçritä ||83|| 

aniruddhäpi-naptèëäm evaà kecid babhäñire | 

evaà keñucid anyeñu vijïeyaà bhäva-miçraëam ||84|| 



vatsala-bhakti-rasa-laharé caturthé | 

3.5 

madhura-bhakti-rasäkhyä païcama-laharé 

ätmocitair vibhävädyaiù puñöià nétä satäà hådi | 

madhuräkhyo bhaved bhakti-raso 'sau madhurä ratiù ||1|| 

nivåttänupayogitväd durühatväd ayaà rasaù | 

rahasyatväc ca saàkñipya vitatäëgo vilikhyate || 2|| 

tatra älambanäù -- 

asmin älambanaù kåñëaù priyäs tasya tu subhruvaù ||3|| 

tatra kåñëaù -- 

tatra kåñëaù asamänordhva-saundarya-lélä-vaidigdhé-sampadäm | 

äçrayatvena madhure harir älambano mataù ||4||


viçveñäm anuraïjanena janayann änandam indévaraçreëé-çyämala-komalair 

upanayann aìgair anaìgotsavam | 

svacchandaà vraja-sundarébhir abhitaù praty-aìgam äliìgitaù 

çåìgäraù sakhi mürtimän iva madhau mugdho hariù kréòati ||5|| 

atha tasya preyasyaù – 

nava-nava-vara-mädhuré-dhuréëäù 

praëaya-taraìga-karambitäs taraìgäù | 

nija-ramaëatayä harià bhajantiù 

praëamata täù paramädbhutäù kiçoréù ||6|| 

preyaséñu harer äsu pravarä värñabhänavé ||7|| 

asyä rüpaà – 

mada-cakita-cakoré-cärutä-cora-dåñöir 

vadana-damita-räkärohiëé-känta-kértiù | 

avikala-kala-dhautoddhüti-dhaureyaka-çrér 

madhurima-madhu-pätré räjate paçya rädhä ||8|| 

asyä ratiù -- 

narmoktau mama nirmitoru-paramänandotsaväyäm api 

çrotrasyänta-taöém api sphuöam anädhäya sthitodyan-mukhé | 

rädhä läghavam apy anädara-giräà bhaìgébhir ätanvaté 

maitré-gauravato’py asau çata-guëäà mat-prétim evädadhe ||9|| 

tatra kåñëa-ratir, yathä çré-géta-govinde (3.1) – 

kaàsärir api saàsära-väsanäbaddha-çåìkhaläm | 

rädhäm ädhäya hådaye tatyäja vraja-sundaréù ||10|| 

atha uddépanäù | 

uddépanä iha proktä muralé-nisvanädayaù ||11|| 

yathä padyävalyäm (172)17 

guru-jana-gaïjanam ayaço 

gåha-pati-caritaà ca däruëaà kim api | 

vismärayati samastaà 

çiva çiva muralé muräräteù ||12|| 


anubhäväs tu kathitä dåg-natekñä-smitädayaù ||13|| 

yathä lalita-mädhave (1.14) – 

kåñëäpaìga-taraìgita-dyumaëijä-sambheda-veëé-kåte 

rädhäyäù smita-candrikä-suradhuné-pure nipéyämåtam | 

antas toña-tuñära-samplava-lava-vyäléòhatäpodgamäù 

kräntvä sapta jaganti samprati vayaà sarvordhvam adhyäsmahe ||14|| 

atha sättvikäù, yathä padyävalyäm (181) -- 

kämaà vapuù pulakitaà nayane dhåtäsre 

väcaù sa-gadgada-padäù sakhi kampi vakñaù | 

jïätaà mukunda-muralé-rava-mädhuré te 

cetaù sudhäàçu-vadane taralékaroti ||15|| 


älasyaugrye vinä sarve vijïeyä vyabhicäriëaù ||16|| 

tatra nirvedo, yathä padyävalyäm (221) -- 

mä muïca païcaçara païca-çaréà çarére 

mä siïca sändra-makaranda-rasena väyo | 

aìgäni tat-praëaya-bhaìga-vigarhitäni 

nälambituà katham api kñamate’dya jévaù ||17|| 

harño, yathä däna-keli-kaumudyäm (34) --

kuvalaya-yuvaténäà lehayann akñi-bhåìgaiù 

kuvalaya-dala-lakñmé-laìgimäù sväìga-bhäsaù | 

mada-kala-kalabhendrollaìghi-lélä-taraìgaù 

kavalayati dhåtià me kñmädharäraëya-dhürtaù ||18|| 

atha sthäyé -- 

sthäyé bhävo bhavaty atra pürvoktä madhurä ratiù ||19|| 

yathä padyävalyäm (158) -- 

bhrüvalli-täëòava-kalä-madhuränana-çréù 

kaìkelli-koraka-karambita-karëa-püraù | 

ko’yaà navéna-nikañopala-tulya-veño 

vaàçéraveëa sakhi mäm avaçékaroti ||20|| 

rädhä-mädhavayor eva kväpi bhävaiù kadäpy asau | 

sajätéya-vijätéyair naiva vicchidyate ratiù ||21|| 

yathä – 

ito düre räjïé sphurati parito mitra-paöalé 

dåçor agre candrävalir upari çailasya danujaù | 

asavye rädhäyäù kusumita-latä saàvåta-tanau dåganta-çrér 

lolä taòid iva mukundasya valate ||22|| 

ghorä khaëòita-çaìkhacüòam ajiraà rundhe çivä tämasé 

brahmiñöha-çvasanaù çama-stuti-kathä präleyam äsiïcati | 

agre rämaù sudhä-rucir vijayate kåñëa-pramodocitaà 

rädhäyäs tad api praphullam abhajan mlänià na bhävämbujam ||23|| 

sa vipralambha-sambhoga-bhedena dvi-vidho mataù ||24|| 

tatra vipralambhaù – 

sa pürva-rägo mänaç ca praväsädi-mayas tathä | 

vipralambho bahu-vidho vidvadbhir iha kathyate ||25|| 

tatra pürva-rägaù – 

präg-asaìgatayor bhävaù pürva-rägo bhaved dvayoù ||26|| 

yathä padyävalyäm (181) – 

akasmäd ekasmin pathi sakhi mayä yämuna-taöaà 

vrajantyä dåñöo yo nava-jaladhara-çyämala-tanuù | 

sa dåg-bhaìgyä kià väkuruta na hi jäne tata idaà 

mano me vyälolaà kvacana gåha-kåtyo na lagate ||27|| 


yathä vinidrä yac cittä rukmiëé kamalekñaëä | 

tathäham api tac-citto nidräà ca na labhe niçi | 

vedähaà rukmiëyä dveñän mamodväho niväritaù ||28|| 

atha mänaù | 

mänaù prasiddha evätra ||29|| 


viharati vane rädhä sädhäraëa-praëaye harau 

vigalita-nijotkarñäd éåsyä-vaçena gatänyataù | 

kvacid api latä-kuïje guïjan-madhu-vrata-maëòalémukhara-nikhare 

lénä dénäpy uväca rahaù sakhém ||30|| 

atha praväsaù 

praväsaù saìga-vicyutiù ||31|| 

yathä padyävalyäm (350) – 

hastodare vinihitaika-kapola-päler 

açränta-locana-jala-snapitänanäyäù | 

prasthäna-maìgala-dinävadhi mädhavasya 

nidrä-lavo’pi kuta eva saroruhäkñyäù ||32||

yathä prahläda-saàhitäyäm uddhava-väkyam – 

bhagavän api govindaù kandarpa-çara-péòitaù | 

na bhuìkte na svapiti ca cintayan vo hy aharniçam ||33|| 

atha sambhogaù – 

dvayor militayor bhogaù sambhoga iti kértyate ||34|| 

yathä padyävalyäm (199) -- 

paramänuräga-parayätha rädhayä 

parirambha-kauçala-vikäçi-bhävayä | 

sa tayä saha smara-sabhäjanotsavaà 

niravähayac chikhi-çikhaëòa-çekharaù ||35|| 

çrémad-bhägavatädy-arha-çästra-darçitayä dåçä | 

iyam äviñkåtä mukhya-païca-bhakti-rasä mayä ||36|| 


tuñyatu sanätanätmä paçcima-bhäge rasämbu-nidheù ||37|| 


paçcima-vibhäge madhuräkhya-bhakti-rasa-laharé caturthé | 


mukhya-bhakti-rasa-nirüpakaù paçcima-vibhägaù samäptaù | 

gauëa-bhakti-rasa-nirüpakaù 

uttara-vibhägaù 

4.1 

häsya-bhakti-rasäkhyä prathama-laharé 

bhakti-bhareëa prétià kalayann urarékåta-vrajäsaìgaù | 

tanutäà sanätanätmä bhagavän mayi sarvadä tuñöim ||1|| 

rasämåtäbdher bhäge’tra turéye tüttäräbhidhe | 

rasaù sapta-vidho gauëo maitré-vaira-sthitir mithaù ||2|| 

rasäbhäsäç ca tenätra laharyo nava kértitäù | 

präg aträniyatädhäräù kadäcit kväpy uditvaräù ||3|| 

gauëä bhakti-rasäù sapta lekhyä häsyädayaù kramät ||4|| 

bhaktänäà païcadhoktänäm eñäà madhyata eva hi | 

kväpy ekaù kväpy anekaç ca gauëeñv älambano mataù ||5|| 

tatra häsya-bhakti-rasaù -- 

vakñyamäëair vibhävädyaiù puñöià häsa-ratir gatä | 

häsya-bhakti-raso näma budhair eña nigadyate ||6|| 

asminn älambanaù kåñëas tathänyo’pi tad-anvayé | 

våddhäù çiçu-mukhäù präyaù proktä dhérais tad-äçrayäù | 

vibhävanädi-vaiçiñöhyät pravaräç ca kvacin matäù ||7|| 


yäsyämy asya na bhéñaëasya savidhaà jérëasya çérëäkåter 

mätar neñyati mäà pidhäya kapaöäd ädhärikäyäm asau | 

ity uktvä cakitäkñam adbhuta-çiçäv udvékñyamäëe harau 

häsyaà tasya niruddhato’py atitaräà vyaktaà tadäsén muneù ||8|| 

atha tad-anvayé --- 

yac ceñöä kåñëa-viñayä proktaù so’tra tad-anvayé ||9|| 

yathä – 

dadämi dadhi-phäëitaà vivåëu vaktram ity agrato 

niçamya jaraté-giraà vivåta-komalauñöhe sthite | 

tayä kusumam arpitaà navam avetya bhugnänane 

harau jahasur uddhuraà kim api suñöhu goñöhärbhakäù ||10||


asya prekñya karaà çiçor munipate çyämasya me kathyatäà 

tathyaà hanta ciräyur eña bhavitä kià dhenu-koöéçvaraù | 

ity ukte bhagavan mayädya paritaç céreëa kià cäruëä 

dräg ävirbhavad-uddhura-smitam idaà vaktraà tvayä rudhyate ||11|| 

uddépanä hares tädåg-väg-veña-caritädayaù | 

anubhäväs tu näsauñöha-gaëòa-niñpandanädayaù ||12|| 

harñälasyävahitthädyä vijïeyä vyabhicäriëaù | 

sä häsa-ratir evätra sthäyi-bhävatayoditä ||13|| 

ñoòhä häsa-ratiù syät smita-hasite vihasitävahasite ca | 

apahasitätihasitake jyeñöhädénäà kramäd dve dve ||14|| 

vibhävanädi-vaicitryäd uttamasyäpi kutracit | 

bhaved vihasitädyaà ca bhävajïair iti bhaëyate ||15|| 

tatra citram – 

smitaà tv alakñya-daçanaà netra-gaëòa-vikäça-kåt ||16|| 

yathä – 

kva yämi jaraté khalä dadhi-haraà didhérñanty asau 

pradhävati javena mäà subala maìkñu rakñäà kuru | 

iti skhalad-udérite dravati kändiçéke harau 

vikasvara-mukhämbujaà kulam abhün munénäà divi ||17|| 

hasitam – 

tad eva dara-saàlakñya-dantägraà hasitaà bhavet ||18|| 

yathä – 

mad-vaçena puraù-sthito harir asau putro’ham eväsmi te 

paçyety acyuta-jalpa-viçvasitayä saàrambha-rajyad-dåçä | 

mäm eti skhalad-akñare jaöilayä vyäkruçya niñkäsite 

putre präìgataù sakhé-kulam abhüd dantäàçu-dhautädharam ||19|| 

vihasitam – 

sa-svanaà dåñöa-daçanaà bhaved vihasitaà tu tat ||20|| 

yathä – 

muñäëa dadhi meduraà viphalam antarä çaìkase 

sa-niùçvasita-òambaraà jaöilayätra nidräyate | 

iti bruvati keçave prakaöa-çérëa-danta-sthalaà 

kåtaà hasitam utsvanaà kapaöa-suptayä våddhayä ||21|| 

avahasitam – 

tac cävahasitaà phulla-näsaà kuïcita-locanam ||22|| 

yathä – 

lagnas te nitaräà dåçor api yuge kià dhätu-rägo ghanaù 

prätaù putra balasya vä kim asitaà väsas tvayäìge dhåtam | 

ity äkarëya puro vrajeça-gåhiëé-väcaà sphuran-näsikä 

düté saìkucad-ékñaëävahasitaà jätä na roddhuà kñamä ||23|| 

apahasitam – 

tac cäpahasitaà säçru-locanaà kampitäàsakam ||24|| 

yathä – 

udasraà devarñir divi dara-taraìgad-bhuja-çirä 

yad abhräëy uddaëòo daçana-rucibhiù päëòarayati | 

sphuöaà brahmädénäà naöayitari divye vraja-çiçau 

jaratyäù prastobhän naöati tad anaiñéd dåçam asau ||25|| 

atihasitam – 

sahasra-tälaà kñiptäìgaà tac cätihasitaà viduù ||26|| 

yathä –

våddhe tvaà valitänanäsi valibhiù prekñya suyogyäm atas 

tväm udvoòhum asau balé-mukha-varo mäà sädhayaty utsukaù | 

äbhir vipluta-dhér våëe na hi paraà tvatto bali-dhvaàsanäd 

ity uccair mukharä-girä vijahasuù sottälikä bälikäù ||27|| 

yasya häsaù sa cet kväpi säkñän naiva nibadhyate | 

tathäpy eña vibhävädi-sämarthyäd upalabhyate ||28|| 

yathä – 

çimbé-lambi-kucäsi dardura-vadhü-vispardhi näsäkåtis 

tvaà jéryad-duli-dåñöir oñöha-tulitäìgärä mådaìgodaré | 

kä tvattaù kuöile parästi jaöilä-putri kñitau sundaré 

puëyena vraja-subhruväà tava dhåtià hartuà na vaàçé kñamä ||29|| 

eña häsya-rasas tatra kaiçiké-våtti-viståtau | 

çåìgärädi-rasodbhedo bahudhaiva prapaïcitaù ||30|| 

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge 

häsya-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé prathamä || 

4.2 

adbhuta-bhakti-rasäkhyä dvitéya-laharé 

ätmocitair vibhävädyaiù svädyatvaà bhakta-cetasi | 

sä vismaya-ratir nétäd- bhuto-bhakti-raso bhavet ||1|| 

bhaktaù sarva-vidho’py atra ghaöate vismayäçrayaù | 

lokottara-kriyä-hetur viñayas tatra keçavaù ||2|| 

tasya ceñöä-viçeñädyäs tasminn uddépanä matäù | 

kriyäs tu netra-vistära-stambhäçru-pulakädayaù ||3|| 

ävega-harña-jäòyädyäs tatra syur vyabhicäriëaù | 

sthäyé syäd vismaya-ratiù sä lokottara-karmataù | 

säkñäd anumitaà ceti tac ca dvividham ucyate ||4|| 

tatra säkñät, yathä – 

säkñäd aindriyakaà dåñöa-çruta-saìkértitädikam ||5|| 

tatra dåñöaà, yathä – 

ekam eva vividhodyama-bhäjaà 

mandireñu yugapan nikhileñu | 

dvärakäm abhi saméksya mukundaà 

spandanojjhita-tanur munir äsét ||6|| 

yathoktaà çré-daçame (10.69.2) – 

citraà bataitad ekena vapuñä yugapat påthak | 

gåheñu dvy-añöa-sähasraà striya eka udävahat ||7|| 


kva stanya-gandhi-vadanendur asau çiçus te 

govardhanaù çikhara-ruddha-ghanaù kva cäyam | 

bhoù paçya savya-kara-kandükitäcalendraù 

khelann iva sphurati hanta kim indra-jälam ||8|| 

çrutaà, yathä – 

yäny akñipan praharaëäni bhaöäù sa devaù 

pratyekam acchinadamuni çara-trayeëa | 

ity äkalayya yudhi kaàsaripoù prabhävaà 

sphärekñaëaù kñitipatiù pulaké tadäsét ||9|| 

saìkértitaà, yathä – 

òimbäù svarëa-nibhämbarä ghana-ruco jätäç caturbähavo 

vatsäç ceti vadan kåto’smi vivaçaù stambha-çriyä paçyata | 

äçcaryaà kathayämi vaù çåëuta bhoù pratyekam ekaikaçaù 

stüyante jagad-aëòavadbhir abhitas te hanta padmäsanaiù ||10||

anumitaà, yathä – 

unmélya vraja-çiçavo dåçaà purastäd 

bhäëòéraà punar atulya vilokayantaù | 

sätmänaà paçu-paöaléà ca tatra däväd 

unmuktäà manasi camatkriyäm aväpuù ||11|| 

apriyädeù kriyä kuryän nälaukiky api vismayam | 

asädhäraëy api manäk karoty eva priyasya sä ||12|| 

priyät priyasya kim uta sarva-lokottarottarä | 

ity atra vismaye proktä raty-anugraha-mädhuré ||13|| 


gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé dvitéyä || 

4.3 

saivotsäha-ratiù sthäyé vibhävädyair nijocitaù | 

änéyamänä svädyatvaà véra-bhakti-raso bhavet ||1|| 

yuddha-däna-dayä-dharmaiç caturdhä-véra ucyate | 

älambana iha prokta eña eva caturvidhaù ||2|| 

utsähas tv eña bhaktänäà sarveñäm eva sambhavet ||3|| 

tatra yuddha-véraù – 

paritoñäya kåñëasya dadhad utsäham ähave | 

sakhä bandhu-viçeño vä yuddha-véra ihocyate ||4|| 

pratiyoddhä mukundo vä tasmin vä prekñake sthite | 

tadéyecchäveçenätra bhaved anyaù suhåd-varaù ||5|| 


aparäjita-mäninaà haöhäc 

caöulaà tväm abhibhüya mädhava | 

dhinuyäm adhunä suhåd-gaëaà 

yadi na tvaà samarät paräïcasi ||6|| 

véra-bhakti-rasäkhyä tåtéya-laharé 


saàrambha-prakaöékåta-pratibhaöärambha-çriyoù sädbhutaà 

kälindé-puline vayasya-nikarair älokyamänas tadä | 

avyutthäpita-sakhyayor api varähaìkära-visphürjitaù 

çrédämnaç ca baké-dviñaç ca samaräöopaù paöéyän abhüt ||7|| 

suhåd-varo, yathä – 

sakhi-prakara-märgaëän agaëitän kñipan sarvatas 

tathädya laguòaà kramäd bhramayati sma dämä kåté | 

amaàsta racita-stutir vrajapates tanujo’py amuà 

samåddha-pulako yathä laguòa-païjaräntaù-sthitam ||8|| 

präyaù prakåta-çüräëäà sva-pakñair api karhicit | 

yuddha-keli-samutsäho jäyate paramädbhutaù ||9|| 

tathä ca hari-vaàçe – 

tathä gäëòéva-dhanvänaà vikréòan madhusüdanaù | 

jigäya bharata-çreñöhaà kuntyäù pramukhato vibhuù ||10|| iti | 

katthitäsphoöa-vispardhä-vikramästra-grahädayaù | 

pratiyodha-sthitäù santo bhavanty uddépanä iha ||11|| 

tatra katthitam – 

piëòéçüras tvam iha subalaà kaitavenäbaläìgaà 

jitvä dämodara yudhi våthä mä kåthäù katthitäni | 

mädyann eña tvad-alaghu-bhujäsarpa-darpäpahäré 

mandradhväno naöati nikaöe stokakåñëaù kaläpé ||12|| 

katthitädyäù sva-saàsthäç ced anubhäväù prakértitäù | 

tathaivähopuruñikä kñveòitäkroça-valganam ||13||

asahäye’pi yuddhecchä samaräd apaläyanam | 

bhétäbhaya-pradänädyä vijïeyäç cäpare budhaiù ||14|| 

tatra katthitam, yathä – 

protsähayasyatitaräà kim ivägraheëa 

mäà keçisüdana vidann api bhadrasenam | 

yoddhuà balena samam atra sudurbalena 

divyärgalä pratibhaöas trapate bhujo me ||15|| 

ähopuruñikä, yathä – 

dhåtäöope gopeçvara-jaladhi-candre parikaraà 

nibadhnaty ulläsäd bhuja-samara-caryä-samucitam | 

sa-romäïcaà kñveòä-niviòa-mukha-bimbasya naöataù 

sudämnaù sotkaëöhaà jayati muhur ähopuruñikä ||16|| 

catuñöaye’pi véräëäà nikhilä eva sättvikäù | 

garvävega-dhåti-vréòä-mati-harñävahitthikäù | 

amarñotsukatäsüyä-småty-ädyä vyabhicäriëaù ||17|| 

yuddhotsäha-ratis tasmin sthäyi-bhävatayoditä | 

yä svaçakti-sahäyädyair ähäryä sahajäpi vä | 

jigéñä stheyasé yuddhe sä yuddhotsäha éryate ||18|| 

tatra sva-çaktyä ähäryotsäha-ratir, yathä – 

sva-täta-çiñöyä sphuöam apy anicchann 

ähüyamänaù puruñottamena | 

sa stoka-kåñëo dhåta-yuddha-tåñëaù 

prodyamya daëòaà bhramayäïcakära ||19|| 

sva-çaktyä sahajotsäha-ratir, yathä – 

çukäkäraà prekñya me bähu-daëòaà 

mä tvaà bhaiñéù kñudra re bhadrasena | 

helärambheëädya nirjitya rämaà 

çrédämähaà kåñëam evähvayeya ||20|| 

yathä va – 

balasya balino balät suhåd-anékam äloòayan 

payodhim iva mandaraù kåta-mukunda-pakña-grahaù | 

janaà vikaöa-garjitair vadhirayan sa dhéra-svaro 

hareù pramadam ekakaù samiti bhadraseno vyadhät ||21|| 

sahäyenähäryotsäha-ratir, yathä – 

mayi valgati bhéma-vikrame 

bhaja bhaìgaà na hi saìgaräditaù | 

iti mitra-girä varüthapaù 

sa-virüpaà vibruvan harià yayau ||22|| 

sahäyena sahajotsäha-ratir, yathä – 

saìgräma-kämuka-bhujaù svayam eva kämaà 

dämodarasya vijayäya kåté sudämä | 

sähäyyam atra subalaù kurute balé cej 

jäto maëiù sujaöito vara-häöakena ||23|| 

suhåd eva pratibhaöo vére kåñëasya na tvariù | 

sa bhakta-kñobha-käritväd raudre tv älambano rase | 

rägäbhävo dåg-ädénäà raudräd asya vibhedakaù ||24|| 

atha dänavéraù – 

dvi-vidho däna-véraù syäd ekas tatra bahu-pradaù | 

upasthita-duräpärtha-tyägé cäpara ucyate ||25|| 

tatra bahu-pradaù – 

sahasä déyate yena svayaà sarvasvam apy uta | 

dämodarasya saukhyäya procyate sa bahu-pradaù ||26|| 

sampradänasya vékñädyä asminn uddépanä matäù | 

väïchitädhika-dätåtvaà smita-pürväbhibhäñaëam ||27||

sthairya-däkñiëya-dhairyädyä anubhävä ihoditäù | 

vitarkautsukya-harñädyä vijïeyä vyabhicäriëaù ||28|| 

dänotsäha-ratis tv atra sthäyi-bhävatayoditä | 

pragäòhä stheyasé ditsä dänotsäha itéryate ||29|| 

dvidhä bahu-prado’py eña vidvadbhir iha kathyate | 

syäd äbhyudayikas tv ekaù paras tat-sampradänakaù ||30|| 

tatra äbhyudäyikaù – 

kåñëasyäbhyudayärthaà tu yena sarvasvam arpyate | 

arthibhyo brähmaëädibhyaù sa äbhyudäyiko bhavet ||31|| 

yathä – 

vrajapatir iha sünor jätakärthaà tathäsau 

vyatarad amala-cetäù saïcayaà naicikénäm | 

påthur api någa-kértiù sämprataà saàvåtäséd 

iti nijagadur uccair bhüsurä yena tåptäù ||32|| 

atha tat-sampradänakaù – 

jïätaye haraye svéyam ahaàtä-mamatäspadam | 

sarvasvaà déyate yena sa syät tat-sampradänakaù ||33|| 

tad-dänaà préti-püjäbhyäà bhaved ity uditaà dvidhä ||34|| 

tatra préti-dänam – 

préti-dänaà tu tasmai yad dadyäd bandhv-ädi-rüpiëe ||35|| 

yathä -- 

cärcikyaà vaijayantéà paöam uru-puraöodbhäsuraà bhüñaëänäà 

çreëià mäëikya-bhäjaà gaja-ratha-turagän karburän karbureëa | 

dattvä räjyaà kuöumbaà svam api bhagavate ditsur apy anyad uccair 

deyaà kuträpy adåñövä makha-sadasi tadä vyäkulaù päëòavo’bhüt ||36|| 

pujä-dänaà -- 

pujä-dänaà tu tasmai yad vipra-rüpäya déyate ||37|| 

yathä añöame (8.20.11) – 

yajanti yajïaà kratubhir yam ädåtä 

bhavanta ämnäya-vidhäna-kovidäù | 

sa eva viñëur varado 'stu vä paro 

däsyämy amuñmai kñitim épsitäà mune ||38|| 

yathä vä daça-rüpake – 

lakñmé-payodharotsaìga-kuìkumäruëito hareù | 

balinaiva sa yenäsya bhikñä-pätrékåtaù karaù ||39|| 

atha upasthita-duräpärtha-tyägé – 

upasthita-duräpärtha-tyagy asau yena neñyate | 

hariëä déyamäno’pi särñöy-ädis tuñyatä varaù ||40|| 

pürvato’tra viparyasta-kärakatvaà dvayor bhavet | 

asminn uddépanäù kåñëa-kåpäläpa-smitädayaù ||41|| 

anubhäväs tad-utkarña-varëana-draòhimädayaù | 

atra saïcäritä bhümnä dhåter eva samékñyate ||42|| 

tyägotsäha-ratir dhéraiù sthäyé bhäva ihoditaù | 

tyägecchä tädåçé prauòhä tyägotsäha itéryate ||43|| 

yathä hari-bhakti-sudhodaye (7.28) – 

sthänäbhiläñé tapasi sthito 'haà 

tväà präptavän deva-munéndra-guhyam | 

käcaà vicinvann api divya-ratnaà 

svämin kåtärtho 'smi varaà na yäce ||44|| 

yathä vä tåtéye (3.15.48) – 

nätyantikaà vigaëayanty api te prasädaà 

kià vänyad arpita-bhayaà bhruva unnayais te | 

ye 'ìga tvad-aìghri-çaraëä bhavataù kathäyäù 

kértanya-tértha-yaçasaù kuçalä rasa-jïäù ||45||

ayam eva bhavann uccaiù prauòha-bhäva-viçeña-bhäk | 

dhuryädénäà tåtéyasya vérasya padavéà vrajet ||46|| 

atha dayä-véraù – 

kåpärdra-hådayatvena khaëòaço deham arpayan | 

kåñëäyäcchanna-kåpäya dayä-véra ihocyate ||47|| 

uddépanä iha proktäs tad-ärti-vyaïjanädayaù | 

nija-präëa-vyayenäpi vipanna-träëa-çélatä ||48|| 

äçväsanoktayaù sthairyam ity ädyäs tatra vikriyäù | 

autsukyam atiharñädyä jïeyäù saïcäriëo budhaiù ||49|| 

dayotsäha-ratis tv atra sthäyi-bhäva udéryate | 

dayodreka-bhåd utsäho dayotsäha ihoditaù ||50|| 

yathä – 

vande kuömalitäïjalir muhur ahaà véraà mayüra-dhvajaà 

yenärdhaà kapaöa-dvijäya vapuñaù kaàsa-dviñe ditsatä | 

kañöaà gadgadikäkulo’smi kathanärambhäd aho dhématä 

solläsaà krakacena däritam abhüt patné-sutäbhyäà çivaù ||51|| 

hareç cet tattva-vijïänaà naiväsya ghaöate dayä | 

tad-abhäve tv asau däna-vére’ntar-bhavati sphuöam ||52|| 

vaiñëavatväd ratiù kåñëe kriyate’nena sarvadä | 

kåtätra dvija-rüpe ca bhaktis tenäsya bhaktatä ||53|| 

antar-bhävaà vadanto’sya däna-vére dayätmanaù | 

vopadevädayo dhérä véram äcakñate tridhä ||54|| 

atha dharma-véraù – 

kåñëaika-toñaëe dharme yaù sadä pariniñöhitaù | 

präyeëa dhéra-çäntas tu dharma-véraù sa ucyate ||55|| 

uddépanä iha proktäù sac-chästra-çravaëädayaù | 

anubhävä nayästikya-sahiñëutva-yamädayaù ||56|| 

dharmotsäha-ratir dhéraiù sthäyé bhäva ihocyate | 

dharmaikäbhiniveças tu dharmotsäho mataù satäm ||57|| 

yathä – 

bhavad abhi rati-hetün kurvatä sapta-tantün 

puram abhi puru-hüte nityam evopahüte | 

danuja-damana tasyäù päëòu-putreëa gaëòaù 

suciram araci çacyäù savya-hastäìka-çäyé ||58|| 

yajïaù püjä-viçeño’sya bhujädy-aìgäni vaiñëavaù | 

dhyätvendrädy-äçrayatvena yad eñv ähutir arpyate ||59|| 

ayaà tu säkñät tasyaiva nideçät kurute makhän | 

yudhiñöhiro’mbudhiù premëäà mahä-bhägavatottamaù ||60|| 

dänädi-trividhaà véraà varëayantaù parisphuöam | 

dharma-véraà na manyante katicid dhanikädayaù18 ||61|| 


véra-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé tåtéyä || 

ätmocitair vibhävädyair nétä puñöià satäà hådi | 

bhavec choka-ratir bhakti-raso hi karuëäbhidhaù ||1|| 

avyucchinna-mahänando’py eña prema-viçeñataù | 

aniñöäpteù padatayä vedyaù kåñëo’sya ca priyaù ||2|| 

tathänaväpta-tad-bhakti-saukhyaç ca sva-priyo janaù | 

ity asya viñayatvena jïeyä älambanäs tridhä ||3|| 

tat-tad-vedé ca tad-bhakta äçrayatvena ca tridhä | 

so’py aucityena vijïeyaù präyaù çäntädi-varjitaù | 

tat-karma-guëa-rüpädyä bhavaty uddépanä iha ||4|| 

4.4 

karuëa-bhakti-rasäkhyä caturtha-laharé

anubhävä mukhe çoño viläpaù srasta-gätratä | 

çväsa-kroçana-bhüpäta-ghätoras täòanädayaù ||5|| 

aträñöau sättvikä jäòya-nirveda-gläni-dénatäù | 

cintä-viñäda-autsukya-cäpalonmäda-måtyavaù | 

älasyäpasmåti-vyädhi-mohädyä vyabhicäriëaù ||6|| 

hådi çokatayäàçena gatä pariëatià ratiù | 

uktä çoka-ratiù saiva sthäyé bhäva ihocyate ||7|| 

tatra kåñëo, yathä çré-daçame (10.16.10) – 

taà näga-bhoga-parivétam adåñöa-ceñöam 

älokya tat-priya-sakhäù paçupä bhåçärtäù | 

kåñëe 'rpitätma-suhåd-artha-kalatra-kämä 

duùkhänuçoka-bhayam üòha-dhiyo nipetuù ||8|| 


phaëi-hradam avagäòhe däruëaà piïcha-cüòe 

skhalad-açiçira-bäñpa-stoma-dhautottaréyä | 

nikhila-karaëa-våtti-stambhiném älalambe 

viñam agatim avasthäà goñöha-räjasya räjïé ||9|| 

tasya priya-jano, yathä – 

kåñëa-priyäëäm äkarñe çaìkha-cüòena nirmite | 

nélämbarasya vaktrendur nélimänaà muhur dadhe ||10|| 

sva-priyo, yathä haàsadüte (54) -- 

viräjante yasya vraja-çiçu-kula-steya-vikalasvayambhü-cüòägrair 

lulita-çikharäù päda-nakharäù | 

kñaëaà yän älokya prakaöa-paramänanda-vivaçaù 

sa devarñir muktän api tanu-bhåtaù çocati bhåçam ||11|| 


mätar mädri gatä kutas tvam adhunä hä kväsi päëòo pitaù 

sändränanda-sudhäbdhir eña yuvayor näbhüd dåçäà gocaraù | 

ity uccair nakulänujo vilapati prekñya pramodäkulo 

govindasya padäravinda-yugala-proddäma-känti-cchaöäm ||12|| 

ratià vinäpi ghaöate häsyäder udgamaù kvacit | 

kadäcid api çokasya näsya sambhävanä bhavet ||13|| 

rater bhümnä kraçimnä ca çoko bhüyän kåçaç ca saù | 

ratyä sahävinä-bhävät käpy etasya viçiñöatä ||14|| 

api ca – 

kåñëaiçvaryädy-avijïänaà kåtaà naiñäm avidyayä | 

kintu premottara-rasa-viçeñeëaiva tat kåtam ||15|| 

ataù prädurbhavan çoko labdhäpy udbhaöatäà muhuù | 

durühäm eva tanute gatià saukhyasya käm api ||16|| 


gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe karuëa-bhakti-rasa-laharé caturthé || 

nétä krodha-ratiù puñöià vibhävädyair nijocitaiù | 

hådi bhakta-janasyäsau raudra-bhakti-raso bhavet ||1|| 

kåñëo hito’hitaç ceti krodhasya viñayas tridhä | 

kåñëe sakhé-jaraty-ädyäù krodhasyäçrayatäà gatäù | 

bhaktäù sarva-vidhä eva hite caivähite tathä ||2|| 

tatra kåñëe sakhyäù krodhaù – 

sakhé-krodhe bhavet sakhyäù kåñëäd atyähite sati ||3|| 

yathä vidagdha-mädhave (2.37) 

4.5 

raudra-bhakti-rasäkhyä païcama-laharé

antaù-kleça-kalaìkitäù kila vayaà yämo 'dya yämyäà puréà 

näyaà vaïcana-saïcaya-praëayinaà häsaà tathäpy ujjhati | 

asmin sampuöite gabhéra-kapaöair äbhéra-pallé-viöe 

hä medhävini rädhike tava kathaà premä garéyän abhüt ||4|| 

tatra jaratyäù krodhaù – 

krodho jaratyä vadhv-ädi-sambandhe prekñite harau ||5|| 

yathä – 

are yuvati-taskara prakaöam eva vadhväù paöas 

tavorasi nirékñyate bata na neti kià jalpasi | 

aho vraja-niväsinaù çåëuta kià na vikroçanaà 

vrajeçvara-sutena me suta-gåhe’gnir utthäpitaù ||6|| 

govardhanaà mahä-mallaà vinänyeñäà vrajaukasäm | 

sarveñäm eva govinde ratiù prauòhä viräjate ||7|| 

atha hitaù -- 

hitas tridhänavahitaù sähasé cerñyur ity api ||8|| 

tatra anavahitaù – 

kåñëa-pälana-kartäpi tat-karmäbhiniveçataù | 

kvacit tatra pramatto yaù prokto’navahito’tra saù ||9|| 

yathä – 

uttiñöha müòha kuru mä vilambaà 

våthaiva dhik paëòita-mäniné tvam | 

kraöyat-paläçi-dvayam antarä te 

baddhaù suto’sau sakhi bambhraméti ||10|| 

atha sähasé – 

yaù prerako bhaya-sthäne sähasé sa nigadyate ||11|| 

yathä – 

govindaù priya-suhådäà giraiva yätas 

tälänäà vipinam iti sphuöaà niçamya | 

bhrü-bheda-sthapuöita-dåñöir ädyam eñäà 

òimbhänäà vraja-pati-gehiné dadarça ||12|| 

atha érñyuù – 

érñyur mäna-dhanä proktä prauòherñyäkränta-mänasä ||13|| 

yathä – 

durmäna-mantha-mathite kathayämi kià te 

düraà prayähi savidhe tava jäjjvalémi | 

hä dhik priyeëa cikuräïcita-piïcha-koöyä 

nirmaïchitägra-caraëäpy aruëänanäsi ||14|| 

atha ahitaù – 

ahitaù syäd dvidhä svasya hareç ceti prabhedataù ||15|| 

tatra svasyähitaù – 

ahitaù svasya sa syäd yaù kåñëa-sambandha-bädhakaù ||16|| 

yathä uddhava-sandeçe (74) – 

kåñëaà muñëan akaruëa-baläd gopa-näré-vadhärthé 

mä maryädäm yadu-kula-bhuväm bhindhire gändineyaù | 

iti uttuìgä mama madhu-pure yätrayä tatra täsäà 

vitrastänäà parivavalire vallavénäà viläpäù ||17|| 

atha harer ahitaù – 

ahitas tu hares tasya vairi-pakño nigadyate ||18|| 

yathä – 

harau çruti-çiraù-çikhä maëi-maréci-néräjita

sphurac-caraëa-paìkaje’py avamatià vyanakty atra yaù | 

ayaà kñipati päëòavaù çamana-daëòa-ghoraà haöhät 

trir asya mukuöopari sphuöam udérya savyaà padam ||19|| 

solluëöha-häsa-vakrokti-kaöäkñänädarädayaù | 

kåñëähita-hitasthäù syur amé uddépanä iha ||20|| 

hasta-nispeñaëaà danta-ghaööanaà rakta-netratä | 

dañöauñöhatätibhrü-kuöé bhujäsphälana-täòanäù ||21|| 

tuñëékatä natäsyatvaà niçväso bhugna-dåñöitä | 

bhartsanaà mürdha-vidhütir dåg-ante päöala-cchaviù ||22|| 

bhrü-bhedädhara-kampädyä anubhävä ihoditäù | 

atra stambhädayaù sarve präkaöyaà yänti sättvikäù ||23|| 

ävego jaòatä garvo nirvedo moha-cäpale | 

asüyaugryaà tathämarña-çramädyä vyabhicäriëaù ||24|| 

atra krodha-ratiù sthäyé sa tu krodhas tridhä mataù | 

kopo manyus tathä roñas tatra kopas tu çatru-gaù ||25|| 

manyur bandhuñu te püjya-sama-nyünäs tridhoditäù | 

roñas tu dayite stréëäm ato vyabhicaraty asau ||26|| 

hasta-peñädayaù kope manyau tuñëékatädayaù | 

dåg-anta-päöalatvädyä roñe tu kathitäù kriyäù ||27|| 

tatra vairiëi, yathä – 

nirudhya puram unmade harim agädha-sattväçrayaà 

mådhe magadha-bhüpatau kim api vaktram äkroçati | 

dåçaà kavalita-dviñad-visara-jäìgale nunoda 

dahad-iìgala-pravala-piìgaläà läìgalé ||28||19 

püjyo, yathä vidagdha-mädhave (2.22) – 

kroçantyäà kara-pallavena balavän sadyaù pidhatte mukhaà 

dhävantyäà bhaya-bhäji viståta-bhujo rundhe puraù paddhatim | 

pädänte viluöhaty asau mayi muhur dañöädharäyäà ruñä 

mätaç caëòi mayä çikhaëòa-mukuöäd ätmäbhirakñyaù katham ||29|| 

same, yathä – 

jvalati durmukhi marmaëi murmuras 

tava girä jaöile niöile ca me | 

giridharaù spåçati sma kadä madäd 

duhiaraà duhitur mama pämari ||30|| 

nyüne, yathä – 

hanta svakéya-kuca-mürdhni manoharo’yaà 

häraç cakästi hari-kaëöha-taöé-cariñëuù | 

bhoù paçyata svakula-kajjala-maïjaréyaà 

kuöena mäà tad api vaïcayate vadhüöé ||31|| 

asmin na tädåço manyau vartate raty-anugrahaù | 

udäharaëa-mäträya tathäpy eña nidarçitaù ||32|| 

krodhäçrayäëäà çatrüëäà caidyädénäà svabhävataù | 

krodho rati-vinäbhävän na bhakti-rasatäà vrajet ||33|| 

vakñyamäëair vibhävädyaiù puñöià bhaya-ratir gatä | 

bhayänakäbhidho bhakti-raso dhérair udéryate ||1|| 

kåñëaç ca däruëäç ceti tasminn älambanä dvidhä | 

anukampyeñu sägassu kåñëas tasya ca bandhuñu ||2|| 

däruëäù snehataù çaçvat-tad-aniñöhäpti-darçiñu | 

darçanäc chravaëäc ceti smaraëäc ca prakértitäù ||3|| 

tatra anukampyeñu kåñëo, yathä – 


gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe raudra-bhakti-rasa-laharé païcamé || 

4.6 

bhayänaka-bhakti-rasäkhyä ñañöha-laharé

kià çuñyad-vadano’pi muïca khacitaà citte påthuà vepathuà 

viçvasya prakåtià bhajasva na manäg apy asti mantuà tava | 

uñma-mrakñitam åkña-räja rabhasäd vistérya véryaà tvayä 

påthvé pratyuta yuddha-kautuka-mayé sevaiva me nirmitä ||4|| 


mura-mathana puras te ko bhujaìgas tapasvé 

laghu-haram iti kärñér mä sma dénäya manyum | 

gurur ayam aparädhas tathyam ajïänato’bhüd 

açaraëam atimüòhaà rakña rakña praséda ||5|| 

bandhuñu däruëä darçanäd, yathä – 

hä kià karomi taralaà bhavanäntaräle 

gopendra gopaya baläd uparudhya bälam | 

kñmä-maëòalena saha caïcalayan mano me 

çåìgäëi laìghayati paçya turaìga-daityaù ||6|| 

çravaëäd, yathä -- 

çåëvanté turaga-dänavaà ruñä 

gokulaà kila viçantam uddhuram | 

dräg abhüt tanaya-rakñaëäkulä 

çuñyad-äsya-jalajä vrajeçvaré ||7|| 

smaraëäd, yathä – 

virama virama mätaù pütanäyäù prasaìgät 

tanum iyam adhunäpi smaryamäëä dhunoti | 

kavalayitum ivändhékåtya bälaà ghuranté 

vapur atipuruñaà yä ghoram äviçcakära ||8|| 

vibhävasya bhrü-kuöy-ädyäs tasminn uddépanä matäù | 

mukha-çoñaëam ucchväsaù parävåtya vilokanam ||9|| 

sva-saìgopanam udghürëä çaraëänveñaëaà tathä | 

kroçanädyäù kriyäç cätra sättvikäç cäçru-varjitäù ||10|| 

iha santräsa-maraëa-cäpalävega-dénatäù | 

viñäda-mohäpasmära-çaìkädyä vyabhicäriëaù ||11|| 

asmin bhagna-ratiù sthäyé bhävaù syäd aparädhataù | 

bhéñaëebhyaç ca tatra syäd bahudhaiväparädhitä ||12|| 

taj-jä bhér näparatra syäd anugrähya-janän vinä | 

äkåtyä ye prakåtyä ye ye prabhäveëa bhéñaëäù ||13|| 

etad-älambanä bhétiù kevala-prema-çäliñu | 

näré-bälädiñu tathä präyeëätropajäyate ||14|| 

äkåtyä pütanädyäù syuù prakåtyä duñöa-bhü-bhujaù | 

bhéñaëäs tu prabhäveëa surendra-giriçädayaù ||15|| 

sadä bhagavato bhétià gatä ätyantikém api | 

kaàsädyä rati-çünyatväd atra nälambanä matäù ||16|| 


gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe bhayänaka-bhakti-rasa-laharé ñañöhé || 

puñöià nija-vibhävädyair jugupsä-ratir ägatä | 

asau bhakti-raso dhérair bébhatsäkhya itéryate ||1|| 

asminn äçrita-çäntädyä dhérair älambanä matäù ||2|| 

yathä – 

päëòityaà rata-hiëòakädhvani gato yaù käma-dékñä-vraté 

kurvan pürvam açeña-ñiòga-nagaré sämräjya-caryäm abhüt | 

citraà so’yam udérayan hari-guëänudbäñpa-dåñöir jano 

dåñöe stré-vadane viküëita-mukho viñöabhya niñöhévati ||3|| 

atra niñöhévanaà vaktra-küëanaà ghräëa-saàvåtiù | 

dhävanaà kampa-pulaka-prasvedädyäç ca vikriyäù ||4|| 

4.7 

bébhatsa-bhakti-rasäkhyä saptama-laharé

iha gläni-çramonmäda-moha-nirveda-dénatäù | 

viñäda-cäpalävega-jäòyädyo vyabhicäriëaù ||5|| 

jugupsä-ratir atra syät sthäyé sä ca vivekajä | 

präyiké ceti kathitä jugupsä dvi-vidhä budhaiù ||6|| 

tatra vivekajä – 

jäta-kåñëa-rater bhakta-viçeñasya tu kasyacit | 

vivekotthä tu dehädau jugupsä syäd vivekajä ||7|| 

yathä – 

ghana-rudhira-maye tvacä pinaddhe 

piçita-vimiçrita-visra-gandha-bhäji | 

katham iha ramatäà budhaù çarére 

bhagavati hanta rater lave’py udérëe ||8|| 

atha präyiké – 

amedhya-püty-anubhavät sarveñäm eva sarvataù | 

yä präyo jäyate seyaà jugupsä präyiké matä ||9|| 

yathä – 

asåì-müträkérëe ghana-çamala-paìka-vyatikare 

vasann eña klinno jaòa-tanur ahaà mätur udare | 

labhe cetaù-kñobhaà tava bhajana-karmäkñamatayä 

tad asmin kaàsäre kuru mayi kåpä-sägara kåpäm ||10|| 


ghräëodghürëaka-püta-gandhi-vikaöe kéöäkule dehalésrasta-vyädhita-yütha-gütha-ghaöanä-nirdhüta-neträyuñi 

| 

kärä-nämani hanta mägadha-yamenämé vayaà närake 

kñiptäs te småtim äkalayya naraka-dhvaàsinn iha präëimaù ||11|| 

labdha-kåñëa-rater eva suñöhu pütaà manaù sadä | 

kñubhyaty ahådy aleçe’pi tato’syäà raty-anugrahaù ||12|| 

häsyädénäà rasatvaà yad gauëatvenäpi kértitam | 

präcäà matänusäreëa tad vijïeyaà manéñibhiù ||13|| 

amé païcaiva çäntädyä harer bhakti-rasä matäù | 

eñu häsyädayaù präyo bibhrati vyabhicäritäm ||14|| 


gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe bébhatsa-bhakti-rasa-laharé saptamé || 

athäméñäà krameëaiva çäntädénäà parasparam | 

mitratvaà çätravatvaà ca rasänäm abhidhéyate ||1|| 

çäntasya préta-bébhatsa-dharma-véräù suhåd-varäù | 

adbhutaç caiña prétädiñu catuùñv api ||2|| 

dviñann asya çucir yuddhavéro raudro bhayänakaù ||3|| 

suhåt-prétasya bébhatsaù çänto véra-dvayaà tathä | 

vairé çucir yuddha-véro raudraç caika-vibhävakaù ||4|| 

preyasas tu çucir häsyo yuddha-véraù suhåd-varäù | 

dviño vatsala-bébhatsa-raudrä bhéñmaç ca pürvavat ||5|| 

vatsalasya suhåd-dhäsyaù karuëo bhéñma-bhit tathä | 

çatruù çucir yuddha-véraù préto raudraç ca pürvavat ||6|| 

çucer häsyas tathä preyän suhåd asya prakértitaù | 

dviño vatsala-bébhatsa-çänta-raudra-bhayänakäù | 

prähur eke’sya suhådaà véra-yugmaà pare ripum ||7|| 

mitraà häsyasya bébhatsaù çuciù preyän savatsalaù | 

pratipakñas tu karuëas tathä prokto bhayänakaù ||8|| 

adbhutasya suhåd véraù païca çäntädayas tathä | 

pratipakño bhaved asya raudro bébhatsa eva ca ||9|| 

vérasya tv adbhuto häsyaù preyän prétis tathä suhåt | 

bhayänako vipakño’sya kasyacic chänta eva ca ||10|| 

4.8 

rasänäà maitré-vaira-sthiti-nämné añöama-laharé

karuëasya suhåd-raudro vatsalaç ca vilokyate | 

vairé häsyo’sya sambhoga-çåìgäraç cädbhutas tathä ||11|| 

raudrasya karuëaù prokto véraç cäpi suhåd-varaù | 

pratipakñas tu häsye’sya çåìgäro bhéñaëo’pi ca ||12|| 

bhayänakasya bébhatsaù karuëaç ca suhåd-varaù | 

dviñantu véra-çåìgära-häsya-raudräù prakértitäù ||13|| 

bébhatsasya bhavec chänto häsyaù prétis tathä suhåt | 

çatruù çucis tathä preyän jïeyä yuktyä pare ca te ||14|| 

tatra suhåt-kåtyam -- 

kathitebhyaù pare ye syus te tatöasthäù satäà matäù ||15|| 

suhåd-ämiçraëäà samyag äsvädaà kurute rasam ||16|| 

dvayos tu miçraëe sämyaà duùçakaà syät tulä-dhåtam | 

tasmäd aìgäìgi-bhävena melanaà viduñäà matam ||17|| 

bhaven mukhyo’tha vä gauëo raso’ìgé kila yatra yaù | 

kartavyaà tatra tasyäìgaà suhåd eva raso budhaiù ||18|| 

athäìgitvaà prathamato mukhyänäm iha likhyate | 

aìgatäà yatra suhådo mukhyä gauëäç ca bibhrati ||19|| 

tatra çänte’ìgini prétasyäìgatä, yathä – 

jéva-sphuliìga-vahner mahaso ghana-cit-svarüpasya | 

tasya padämbuja-yugalaà kià vä saàvähayiñyämi ||20|| 

atra mukhye’ìgini mukhyasyäìgatä | 

tatraiva bébhatsasya, yathä – 

aham iha kapha-çukra-çoëitänäà 

påthu-kutupe kutuké rataù çarére | 

çiva çiva paramätmano durätmä 

sukha-vapuñaù smaraëe’pi mantharo’smi ||21|| 

atra mukhya eva gauëasya | 

tatraiva prétasyädbhuta-bébhatsayoç ca, yathä – 

hitväsmin piçitopanaddha-rudhira-klinne mudaà vigrahe 

préty-utsikta-manäù kadäham asakåd-dustarka-caryäspadam | 

äsénaà puraöäsanopari paraà brahmämbuda-çyämalaà 

seviñye cala-cäru-cämara-marut-saïcära cäturyataù ||22|| 

atra mukhya eva mukhyasya gauëayoç ca | 

atha préte çäntasya, yathä – 

niravidyatayä sapady ahaà 

niravadyaù pratipadya-mädhurém | 

aravinda-vilocanaà kadä 

prabhum indévara-sundaraà bhaje ||23|| 

atra mukhye mukhyasya | 

tatraiva bébhatsasya, yathä – 

smaran prabhu-pädämbhojaà naöann aöati vaiñëavaù | 

yas tu dåñöyä padminénäm api suñöhu håëéyate ||24|| 

atra mukhye gauëasya | 

tatraiva bébhatsa-çänta-véräëäà, yathä – 

tanoti mukha-vikriyäà yuvati-saìga-raìgodaye 

na tåpyati na sarvataù sukha-maye samädhäv api | 

na siddhiñu ca lälasäà vahati labhyamänäsv api 

prabho tava padärcane param upaiti tåñëäà manaù ||25|| 

atra mukhye mukhyasya gauëayoç ca | 

atha preyasi çucer, yathä – 

dhanyänäà kila mürdhanyäù subalämur vrajäbaläù | 

adharaà piïcha-cüòasya caläç culükayanti yäù ||26|| 


tatraiva häsasya, yathä – 

dåços taralitair alaà vraja nivåtya mugdhe vrajaà 

vitarkayasi mäà yathä na hi tathäsmi kià bhüriëä |

itérayati mädhave nava-viläsinéà chadmanä 

dadarça subalo balad-vikaca-dåñöir asyänanam ||27|| 


tatraiva çucihäsyayor, yathä – 

mihira-duhitur udyad-vaïjulaà maïju-téraà 

praviçati subalo’yaà rädhikä-veña-güòhaù | 

sa-rabhasam abhipaçyan kåñëam abhyutthitaà yaù 

smita-vikaçita-gaëòaà svéyam äsyaà våëoti ||28|| 

atra mukhye mukhya-gauëayoù | 

atha vatsale karuëasya – 

nirätapatraù käntäre santataà mukta-pädukaù | 

vatsän avati vatso me hanta santapyate manaù ||29|| 


tatraiva häsyasya, yathä – 

putras te navanéta-piëòam atanuà muñëan mamäntar-gåhäd 

vinyasyäpasasära tasya kaëikäà nidräëa-òimbhänane | 

ity uktä kula-våddhayä suta-mukhe dåñöià vibhugna-bhruëi 

smeräà nikñipaté sadä bhavatu vaù kñemäya goñöheçvaré ||30|| 

aträpi mukhye gauëasya | 

tatraiva bhayänakädbhuta-häsya-karuëänäà, yathä – 

kamprä svedini cürëa-kuntala-taöe sphärekñaëä tuìgite 

savye doñëi vikäçi-gaëòa-phalakä léläsya-bhaìgé-çate | 

bibhräëasya harer giréndram udayad-bäñpä cirordhva-sthitau 

pätu prasnava-sicyamäna-sicayä viçvaà vrajädhéçvaré ||31|| 

aträpi mukhye catürëäà gauëänäm | 

kevale vatsale nästi mukhyasya khalu sauhådam | 

ato’tra vatsale tasya nataräà likhitäìgatä ||32|| 

atha ujjvale preyaso, yathä – 

mad-veña-çélita-tanoù subalasya paçya 

vinyasya maïju-bhuja-mürdhni bhujaà mukundaù | 

romäïca-kaïcuka-juñaù sphuöam asya karëe 

sandeçam arpayati tanvi mad-artham eva ||33|| 


tatraiva häsyasya, yathä – 

svasäsmi tava nirdaye paricinoñi na tvaà kutaù 

kuru praëaya-nirbharaà mama kåçäìgi kaëöha-graham | 

iti bruvati peçalaà yuvati-veña-güòhe harau 

kåtaà smitam abhijïayä guru-puras tadä rädhayä ||34|| 


tatraiva preyo-vérayor yathä – 

mukundo’yaà candrävali-vadana-candre caöulabhe 

smara-smeräm äräd dåçam asakaläm arpayati ca | 

bhujäm aàse sakhyuù pulakini dadhänaù phani-nibhäm 

ibhäri-kñveòäbhir våña-danujam udyojayati ca ||35|| 

atra mukhye mukhya-gauëayoù | 

atha gauëänäm aìgitä – 

häsyädénäà tu gauëänäà yad-udäharaëaà kåtam | 

tenaiñäm aìgitä vyaktä mukhyänäà ca tathäìgatä | 

tathäpy alpa-viçeñäya kiïcid eva vilikhyate ||36|| 

atha häsye’ìgini çucer aìgatä, yathä -- 

madanändhatayä tri-vakrayä 

prasabhaà péta-paöäïcale dhåte | 

adadhäd vinataà janägrato 

harir utphulla-kapolam änanam ||37|| 

atra gauëe’ìgini mukhyasyäìgatä |

vére preyaso, yathä – 

senänyaà vijitam avekñya bhadrasenaà 

mäà yoddhuà milasi puraù kathaà viçäla | 

rämäëäà çatam api nodbhaöoru-dhämä 

çrédämä gaëayati re tvam atra ko’si ||38|| 

aträpi gauëe’ìgini mukhyasya | 

raudre preyo-vérayor, yathä – 

yadunandana nindanoddhataà 

çiçupälaà samare jighäàsubhiù | 

atilohita-locanotpalair 

jagåhe päëòu-sutair varäyudham ||39|| 

atra gauëe mukhya-gauëayoù | 

adbhute preyo-véra-häsyänäà, yathä – 

miträëéka-våtaà gadäyudhi guruà-manyaà pralamba-dviñaà 

yañöyä durbalayä vijitya purataù solluëöham udgäyataù | 

çrédämnaù kila vékñya keli-samaräöopotsave päöavaà 

kåñëaù phulla-kapolakaù pulakavän visphära-dåñöir babhau ||40|| 

atra gauëe mukhyasya gauëayoç ca | 

evam anyasya gauëasya jïeyä kavibhir aìgitä | 

tathä ca mukhya-gauëänäà rasänäm aìgatäpi ca ||41|| 

so’ìgé sarvätigo yaù syän mukhyo gauëo’thavä rasaù | 

sa eväìgaà bhaved aìgi-poñé saïcäritäà vrajan ||42|| 

tathä ca näöyäcäryäù paöhanti – 

eka eva bhavet sthäyé raso mukhyatamo hi yaù | 

rasäs tad-anuyäyitväd anye syur vyabhicäriëaù ||43|| 

çré-viñëu-dharmottare ca – 

rasänäà samavetänäà yasya rüpaà bhaved bahu | 

sa mantavyo rasaù sthäyé çeñäù saìcäriëo matäù ||44|| 

stokäd vibhävanäj jätaù sampräpya vyabhicäritäm | 

puñëan nija-prabhuà mukhyaà gauëas tatraiva léyate ||45|| 

prodyan vibhävanotkarñät puñöià mukhyena lambhitaù | 

kuïcatä nija-näthena gauëo’py aìgitvam açnute ||46|| 

mukhyas tv aìgatvam äsädya puñëann indram upendravat | 

gauëam eväìginaà kåtvä nigüòha-nija-vaibhavaù ||47|| 

anädi-väsanodbhäsa-väsite bhakta-cetasi | 

bhäty eva na tu lénaù syäd eña saïcäri-gauëavat ||48|| 

aìgé mukhyaù svam aträìgair bhävais tair abhivardhayan | 

sajätéyair vijätéyaiù svatantraù san viräjate ||49|| 

yasya mukhyasya yo bhakto bhaven nitya-nijäçrayaù | 

aìgé sa eva tatra syän mukhyo’py anyo’ìgatäà vrajet ||50|| 

kià ca— 

äsvädodreka-hetutvam aìgasyäìgatvam aìgini | 

tad vinä tasya sampäto vaiphalyäyaiva kalpate ||51|| 

yathä måñöa-rasäläyäà yavasädeù kathaïcana | 

tac-carvaëe bhaved eva satåëäbhyavahäritä ||52|| 

atha vairi-kåtyam – 

janayaty eva vairasyaà rasänäà vairiëä yutiù | 

sumåñöa-pänakädénäà kñära-tiktädinä yathä ||53|| 

yathä hi – 

brahmiñöhäyä niñphalo me vyatétaù 

kälo bhüyän hä samädhi-vratena | 

sändränandaà tan mayä brahma mürtaà 

koëenäkñëaù säci-savyasya naikñi ||54|| 

tatra çäntasyojjvalena vairasyam |

kñaëam api pitå-koöi-vatsalaà taà 

sura-muni-vandita-pädam indireçam | 

abhilañati varäìganä-nakhäìkaiù 

prabhum ékñitaà mano me ||55|| 

tatra prétasyojjvalenaiva | 

dorbhyäm argala-dérghäbhyäà sakhe parirabhasva mäm | 

çiraù kåñëa taväghräya vihariñye tatas tvayä ||56|| 

atra preyaso vatsalena | 

yaà samasta-nigamäù parameçaà 

sätvatäs tu bhagavantam uçanti | 

tat suteti bata sähasikéà tväà 

vyäji-hérñatu kathaà mama jihvä ||57|| 

atra vatsalasya prétena | 

taòid-viläsa-taralä nava-yauvana-sampadaù | 

adyaiva düti tena tvaà mayä ramaya mädhavam ||58|| 

atrojjvalasya çäntena | 

ciraà jéveti saàyujya käcid äçérbhir acyutam | 

kailäsa-sthä viläsena kämuké pariñañvaje ||59|| 

atra çucer vatsalena | 

çuceù sambandha-gandho’pi kathaïcid yadi vatsale | 

kvacid bhavet tataù suñöhu vairasyäyaiva kalpate ||60|| 

piçitäsåì-mayé nähaà satyam asmi tavocitä | 

sväpäìga-biddhäà çyämäìga kåpayäìgé-kuruñva mäm ||61|| 

atra çucer bébhatsena | 

evam anyäpi vijïeyä präjïai rasa-virodhitä | 

präyeëeyaà rasäbhäsa-kakñäyäà paryavasyati ||62|| 

kià ca – 

dväyor ekatarasyeha bädhyatvenopavarëane | 

smaryamäëatayäpy uktau sämyena vacane’pi ca ||63|| 

rasäntareëa vyavadhau taöa-sthena priyeëa vä | 

viñayäçraya-bhede ca gauëena dviñatä saha | 

ity ädiñu na vairasyaà vairiëo janayed yutiù ||64|| 

tatra ekatarasya bädhyatvena varëane, yathä vidagdha-mädhave (2.18) – 

pratyähåtya muniù kñaëaà viñayato yasmin mano dhitsate 

bäläsau viñayeñu dhitsati tataù pratyäharanté manaù | 

yasya sphürti-laväya hanta hådaye yogé sumutkaëöhate 

mugdheyaà kila tasya paçya hådayän niñkräntim äkäìkñati ||65|| 

bädhyatvam atra çäntasya çucer utkarña-varëanät ||66|| 

smaryamäëatve, yathä – 

sa eña vaihäsikatä-vinodair 

vrajasya häsodgama-saàvidhätä | 

phaëéçvareëädya vikåñyamäëaù 

karoti hä naù paridevanäni ||67|| 

sämyena vacane, yathä – 

viçränta-ñoòaça-kalä nirvikalpä nirävåtiù | 

sukhätmä bhavaté rädhe brahma-vidyeva räjate ||68|| 


rädhä çäntir ivonnidraà nirnimeñekñaëaà ca mäm | 

kurvaté dhyäna-lagnaà ca väsayaty adri-kandare ||69|| 

vasäntareëa vyavadhau, yathä – 

tvaà käsi çäntä kim ihäntarékñe

drañöuà paraà brahma kutas tatäkñé | 

asyätirüpät kim iväkulätmä 

rambhe samäviçya bhidä smareëa ||70|| 

aträdbhutena vyavadhiù | 

viñaya-bhinnatve, yathä çré-daçame (10.60.45) – 

tvak-çmaçru-roma-nakha-keça-pinaddham antar 

mäàsästhi-rakta-kåmi-viö-kapha-pitta-vätam | 

jévac-chavaà bhajati käntam ati-vimüòhä 

yä te padäbja-makarandam ajighraté stré ||71|| 

yathä vä vidagdha-mädhave (2.31) – 

tasyäù känta-dyutini vadane maïjule cäkñi-yugme 

taträsmäkaà yad-avadhi sakhe dåñöir eñä niviñöä | 

satyaà brümas tad-avadhi bhaved indum indévaraà ca 

smäraà smäraà mukha-kuöilatä-käriëéyaà håëéyä ||72|| 

ubhayatra çuci-bébhatsayoù | 

äçraya-bhinnatve, yathä – 

vijayinam ajitaù vilokya raìgasthala-bhuvi 

sambhåta-säàyugéna-lélam | 

paçupa-savayasäà vapüàñi bhejuù 

pulaka-kulaà dviñatäà tu kälimänam ||73|| 

atra véra-bhayänakayoù | 

viñayäçraya-bhede’pi mukhyena dviñatä saha | 

saìgatiù kila mukhyasya vairasyäyaiva jäyate ||74|| 

tatra viñaya-bhede, yathä – 

vimocayärgaläbandhaà vilambaà täta näcara | 

yämi käçya-gåhaà yünä manaù çyämena me håtam ||75|| 

atra çuceù prétena | 

äçraya-bhede, yathä – 

rukmiëé-kuca-käçméra-paìkiloraù-sthalaà kadä | 

sadänandaà paraà brahma dåñöyä seviñyate mayä ||76|| 

atra çäntasya çucinä | 

anurakta-dhiyo bhaktäù kecana jïäna-vartmani | 

çäntasyäçraya-bhinnatve vairasyaà nänumanvate ||77|| 

kià ca – 

bhåtyayor näyakasyeva nisarga-dveñiëor api | 

aìgayor aìginaù puñöyai bhaved ekatra saìgatiù ||78|| 

yathä – 

kumäras te mallé-kusuma-sukumäraù priyatame 

gariñöho’yaà keçé girivad iti me vellati manaù | 

çivaà bhüyät paçyonnamita-bhuja-medhir muhur amuà 

khalaà kñundan kuryäà vrajam atitaräà çälinam aham ||79|| 

atra vidviñau vérabhayänakau vatsalaà puñëétaù | 

yathä – 

kamprä svedini cürëa-kuntala-taöe ity ädi (BRS 4.8.31) ||80|| 

tatra häsya-karuëau vatsalam eva puñëétaù | 

api ca – 

mitho vairäv api dvau yau bhävau dharma-sutädiñu | 

kälädi-bhedat präkaöyaà tau vindantau na duñyataù ||81|| 

adhirüòhe mahä-bhäve viruddhair virasäù yutiù | 

na syäd ity ujjvale rädhä-kåñëayor darçitaà purä ||82|| 

kväpy acintya-mahä-çaktau mahä-puruña-çekhare | 

rasävali-samäveçaù svädäyaivopajäyate ||83|| 

tatra rasänäà viñayatve, yathä lalita-mädhave (3.4) --

daityäcäryäs tad-äsye vikåtim aruëatäà malla-varyäù sakhäyo 

gaëòaunnatyaà khaleçäù pralayam åñigaëä dhyäna-muñëäsram ambäù | 

romäïcaà säàyugénäù kam api nava-camatkäram antaù sureçä 

läsyaà däsäù kaöäkñaà yayur asita-dåçaù prekñya raìge mukundam ||84|| 

äçrayatve, yathä – 

svasmin dhürye’py amäné çiçuñu gari-dhåtäv udyateñu smitäsyas 

thütkäré dadhni visre praëayiñu vivåta-prauòhir indre’ruëäkñaù | 

goñöhe säçrur vidüne guruñu hari-makhaà präsya kampaù sa päyäd 

äsäre sphära-dåñöir yuvatiñu pulaké bibhrad adrià vibhur vaù ||85|| 


rasänäà maitré-vaira-sthiti-nämné laharé añöhamé || 

4.9 

rasäbhäsäkhyä navama-laharé 

pürvam evänuçiñöena vikalä rasa-lakñaëä | 

rasä eva rasäbhäsä rasa-jïair anukértitäù ||1|| 

syus tridhoparasäç cänu-rasäç cäparasäç ca te | 

uttamä madhyamäù proktäù kaniñöhäç cety amé kramät ||2|| 

atra uparasäù -- 

präptaiù sthäyi-vibhävänu-bhävädyais tu virüpatäm | 

çäntädayo rasä eva dvädaçoparasä matäù ||3|| 

tatra çäntoparasäù – 

brahma-bhävät para-brahmaëy advaitädhikya-yogataù | 

tathä bébhatsa-bhümädeù çänto hy uparaso bhavet ||4|| 

tatra ädyaà, yathä – 

vijïäna-suñamädhaute samädhau yad udaïcati | 

sukhaà dåñöe tad evädya puräëa-puruñe tvayi ||5|| 

dvitéyaà, yathä – 

yatra yatra viñaye mama dåñöis 

taà tam eva kalayämi bhavantam | 

yan niraïjana parävara-béjaà 

tväà vinä kim api näparam asti ||6|| 

atha prétoparasaù – 

kåñëasyägre’tidhärñöyena tad-bhakteñv avahelayä | 

sväbhéñöa-devatänyatra paramotkarña-vékñayä | 

maryädätikramädyaiç ca prétoparasatä matä ||7|| 


praëayan vapur vivaçatäà satäà kulair 

avadhéryamäëa-naöano’py anargalaù | 

vikira prabho dåçam ihety akuëöha-väk 

caöulo baöu-vyavåëutätmano ratim ||8|| 

atha preya-uparasaù – 

ekasminn eva sakhyena hari-miträdy-avajïayä | 

yuddha-bhümädinä cäpi preyänuparaso bhavet ||9|| 


suhåd ity udito bhiyä cakampe 

chalito narma-girä stutià cakära | 

sa nåpaù pariripsato bhujäbhyäà 

hariëä daëòavad agrataù papäta ||10|| 

atha vatsaloparasaù – 

sämarthyädhikyäbhijïänäl lälanädy-aprayatnataù | 

karuëasyätirekädes turyäç coparaso bhavet ||11||


mallänäà yad-avadhi parvatodbhaöänäm 

unmäthaà sapadi tavätmajäd apaçyam | 

nodvegaà tad-avadhi yämi jämi tasmin 

dräghiñöhäm api samitià prapadyamäne ||12|| 

atha çåìgäroparasaù | tatra sthäyi-vairüpyam – 

dvayor ekatarasyaiva ratir yä khalu dåçyate | 

yän ekatra tathaikasya sthäyinaù sä virüpatä | 

vibhävasyaiva vairüpyaà sthäyiny atropacaryate ||13|| 

tatra ekatra ratir, yathä lalita-mädhave – 

manda-smitaà prakåti-siddham api vyudantaà 

saìgopitaç ca sahajo’pi dåços taraìgaù | 

dhümäyite dvija-vadhü-madanärti-vahnäv 

ahnäya käpi gaitri aìkuritäm ayäsét ||14|| 

atyantäbhäva evätra rateù khalu vivakñitaù | 

etasyäù präg-abhäve tu çucir noparaso bhavet ||15|| 

anekatra ratir, yathä – 

gändharvi kurväëam avekñya léläm 

agre dharaëyäà sakhi käma-pälam | 

äkarëayanté ca mukunda-reëuà 

bhinnädya sädhvi smarato dvidhäsi ||16|| 

kecit tu näyakasyäpi sarvathä tulya-rägataù | 

näyikäsv apy anekäsu vadanty uparasaà çucim ||17|| 

vibhäva-vairüpyam – 

vaidagdhyaujjvalya-viraho vibhävasya virüpatä | 

latä-paçu-pulindéñu våddhäsv api sa vartate ||18|| 

tatra latä, yathä – 

sakhi madhu kiraté niçamya vaàçéà 

madhu-mathanena kaöäkñitätha mådvé | 

mukula-pulakitä latävaléyaà 

ratim iha pallavitäà hådi vyanakti ||19|| 

paçur, yathä – 

paçyädbhutäs tuìga-madaù kuraìgéù 

pataìga-kanyä-puline’dya dhanyäù | 

yäù keçaväìge tad-apäìga-pütäù 

sänaìga-raìgäà dåçam arpayanti ||20|| 

pulindé, yathä – 

kälindé-puline paçya pulindé pulakäcitä | 

harer dåk-cäpalaà vékñya sahajaà yä vighürëate ||21|| 

våddhä, yathä – 

kajjalena kåta-keça-kälimä 

bilva-yugma-racitonnata-stané | 

paçya gauri kiraté dåg-aïcalaà 

smerayaty aghaharaà jaraty asau ||22|| 

sthäyino’tra virüpatvam eka-rägatayäpi cet | 

ghaöetäsau vibhävasya virüpatve’py udähåtiù ||23|| 

çucitvaujjvalya-vaidigdhyät suveçatväc ca kathyate | 

çåìgärasya vibhävatvam anyaträbhäsatä tataù ||24|| 

atha anubhäva-vairüpyam – 

samayänäà vyatikräntir grämyatvaà dhåñöäpi ca | 

vairüpyam anubhäväder manéñibhir udéritam ||25||

tatra samaya-vyatikräntiù – 

samayäù khaëòitädénäà priye roñoditädayaù | 

puàsaù smitädayaç cätra priyayä täòanädiñu | 

eteñäm anyathä-bhävaù samayänäà vyatikramaù ||26|| 

tatra ädyaà, yathä -- 

käntä-nakhändhito’py adya parihåtya hare hriyam | 

kailäsa-väsinéà däséà kåpä-dåñöyä bhajasva mäm ||27|| 

atha grämyatvam -- 

bäla-çabdädy-upanyäso virasokti-prapaïcanam | 

kaöé-kaëòütir ity ädyaà grämyatvaà kathitaà budhaiù ||28|| 

tatra ädyaà, yathä -- 

kià naù phaëi-kiçoréëäà tvaà puñkara-sadäà sadä | 

muralé-dhvaninä névéà gopa-bäla vilumpasi ||29|| 

atha dhåñöatä – 

prakaöa-prärthanädiù syät sambhogädes tu dhåñöatä ||30|| 

yathä – 

känta kailäsa-kuïjo’yaà ramyähaà nava-yauvanä | 

tvaà vidagdho’si govinda kià vä väcyam ataù param ||31|| 

evam eva tu gauëänäà häsädénäm api svayam | 

vijïeyoparasatvasya manéñibhir udähåtiù ||32|| 

atha anurasäù -- 

bhaktädibhir vibhävädyaiù kåñëa-sambandha-varjitaiù | 

rasä häsyädayaù sapta çäntaç cänurasä matäù ||33|| 

tatra häsyänurasaù – 

täëòavaà vyadhita hanta kakkhaöé 

markaöé bhrü-kuöébhis tathoddhuram | 

yena vallava-kadambakaà babhau 

häsa-òambara-karambitänanam ||34|| 

atha adbhutänurasaù – 

bhäëòéra-kakñe bahudhä vitaëòäà 

vedänta-tantre çuka-maëòalasya | 

äkarëayan nirnimiñäkñi-pakñmä 

romäïcitäìgaç ca surarñir äsét ||35|| 

evam evätra vijïeyä véräder apy udähåtiù ||36|| 

añöäv amé taöastheñu präkaöyaà yadi bibhrati | 

kåñëädibhir vibhävädyair gatair anubhavädhvani ||37|| 

atha aparasäù -- 

kåñëa-tat-pratipakñaç ced viñayäçrayatäà gatäù | 

häsädénäà tadä te 'tra präjïair aparasä matäù ||38|| 

tatra häsyäparasaù – 

paläyamänam udvékñya capaläyata-locanam | 

kåñëam äräj jaräsandhaù solluëöham ahasén muhuù ||39|| 

evam anye’pi vijïeyäs te’dbhutäparasädayaù | 

uttamäs tu rasäbhäsäù kaiçcid rasatayoditäù ||40|| 

tathä hi – 

bhäväù sarve tad-äbhäsä rasäbhäsäç ca kecana | 

amé prokta-rasäbhijïaiù sarve 'pi rasanäd rasäù ||41|| 

bhäratädyäç catasras tu rasävasthäna-sücikäù | 

våttayo näöya-mätåtväd uktä näöaka-lakñaëe ||42||

granthasya gaurava-bhayäd asyä bhakti-rasa-çriyaù | 

samähåtiù samäsena mayä seyaà vinirmitä || 

gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-visäré | 

tuñyatu sanätano’sminn uttara-bhäge rasämåtämbhodheù || 


rasäbhäsa-laharé navamé || 

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëo näma caturtho vibhägaù samäptaù | 

rämäìga-çatru-gaëite çäke gokulam adhiñöhitenäyam | 

bhakti-rasämåta-sindhur viöaìkitaù kñudra-rüpeëa || 

samäpto’yaà çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhuù ||

Rupa Goswami Bhakti rasamrta sindhu sanskrit - Gaudiya History

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?