აქედან

giorgi kiknaZenino kiRuraZelali fircxalavacira CikvaiZenana cixisTaviistoria XImaswavleblis wigni

I. Sesavalimoswavlis wignis struqtura, struqturuli erTeulebi da maTi funqciamoswavlis wignis Sinaarsi dayofilia Tavebad da paragrafebad. yvelaze msxvili struqturulierTeuli Tavia. yoveli Tavi moswavlis wignSi gamoyofilia sagangebod misTvisSerCeuli feriT. Semdegi struqtuli erTeulia paragrafi. TiToeul paragrafSi Tavmoyrilisaswavlo masala gaTvlilia 1 an 2 akademiur saaTze. paragrafebi, Tavis mxriv,dayofilia qveTavebad. qveTaviT gamoyofilia gakveTilis Temis mTavari sakiTxebi.TiToeuli paragrafi Sedgeba 7 saswavlo elementisgan. esenia:1) avtoriseuli teqsti;2) wyaro;3) es sainteresoa;4) leqsikoni;5) davaleba – rogorc saklaso, ise saSinao;6) TvalsaCinoeba – suraTebi, rukebi, sqemebi.7) `drois xazi~ (ZiriTadi TariRebi), romelic moswavleebs ganvlili gakveTilis mniSvnelovanimovlenebis TariRebze kidev erTxel miuTiTebs da xels uwyobs droiTsivrceSi maT orientirebas.ZiriTadi samuSao erTeuli wyaroa. davalebebis umetesoba uSualod wyaroebis analizzeaorientirebuli. samuSao nawili Seicavs agreTve kompleqsuri tipis davalebebs,romelTa Sesrulebac moiTxovs danarCeni saswavlo erTeulebis (saavtoro teqsti,da matebiTi cnobebi, leqsikoni) damuSavebasa Tu moSveliebas. saswavlo elementi –leqsikoni Seicavs rogorc ucxo sityvebisa Tu cnebebis ganmartebas, ise enciklopediurcnobebs ama Tu im sakiTxis Sesaxeb.moswavlis wignis kidev erTi umniSvnelovanesi saswavlo komponentia TvalsaCinoebebi(suraTebi, rukebi, sqemebi da sxv.), romelic wyaroebis kategorias ganekuTvneba. Sesabamisad,davalebebi orientirebulia, erTi mxriv, uSualod maT ganxilvaze, meore mxriv ki,maTi gamoyenebis aucileblobaze kompleqsuri davalebebis Sesasruleblad.5

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebisaqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebierovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis.amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs,aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lurda demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis,sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardmaunda SeZlos:a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobisgaazreba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynissaxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi da misces mas sasikeTogadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva:mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemosadamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo;g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciismopoveba, damuSaveba da analizi:dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsis informacia,misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards unda SeeZlosara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxismixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebisefeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulierimoRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad;d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSidamoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi;e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebicmiscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri,inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSida maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac:saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebisganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTariSesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebrivcxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba;mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisSesaxeb.z) komunikacia individebsa da jgufebTan:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaroszogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufurimuSaobis Cvevebi; maT Soris, imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe:dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funqcionirebisaTvisgansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa daurTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSaos mozards adamianis uflebebis dacvisa dapirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad.mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriulicodnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.6

თვითმმართველობა და მმართველობაIII. erovnuli saswavlo gegmaistoriaXI klasiXI კლასიისტორიაwlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviTსტანდარტიწლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვითგარემო და ეკონომიკაისტ.XI.1. მოსწავლესშეუძლია მსოფლიოისტორიულ პროცესებშიეკონომიკური ფაქტორისმნიშვნელობაზე მსჯელობა.ისტ.XI.2. მოსწავლესშეუძლია რესურსებისადა ეკონომიკის ურთიერთ-გავლენის ანალიზი.სახელმწიფო მმართველობა დაპოლიტიკაისტ.XI.3. მოსწავლეს შეუძლიასახელმწიფოს რაობისა დამნიშვნელობის ანალიზი.ისტ. XI .4. მოსწავლეს შეუძლიამმართველობითი სტრუქტურებისჩამოყალიბებისა და დროშიცვალებადობის ანალიზი.ისტ. XI.5. მოსწავლეს შეუძლიასაქართველოსა და მსოფლიოშისაშინაო და საგარეო პოლიტიკისსაკვანძო საკითხების კვლევა.ადამიანი და საზოგადოებაისტ.XI.6. მოსწავლესშეუძლია სოციალურისტრუქტურების ურთიერთ-მიმართებების კვლევა.რელიგია და კულტურაისტ.XI.7. მოსწავლესშეუძლია ამა თუ იმ ქვეყნისმატერიალურ და სულიერკულტურაზე რელიგიისგავლენის ანალიზი.ისტ.XI.8. მოსწავლესშეუძლია სხვადასხვაკულტურების ურ-თიერთზეგავლენისსაკითხების კვლევა.წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები მიმართულებების მიხედვითმიმართულება: გარემო და ეკონომიკაისტ.XI.1. მოსწავლეს შეუძლიამსოფლიო ისტორიულ პროცესებში ეკონომიკური ფაქტორის მნიშვნელობაზე მსჯელობა.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:14. ირჩევს ეკონომიკური ურთიერთობების ორ ფორმას და ადარებს მათ ერთმანეთს (მაგ., სახელოსნო შუა საუკუნეებში დამანუფაქტურა XVIII საუკუნეში);15. ირჩევს ეკონომიკური ურთიერთობების ერთ-ერთ ფორმას და ადარებს საქართველოსა და სხვა რომელიმე ქვეყანაში მისჩამოყალიბებასა და განვითარებას (მაგ.: ფეოდალური მეურნეობა საქართველოსა და დასავლეთ ევროპაში);16. მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს გეოგრაფიული გარემო, მოსახლეობის რაოდენობა და სიმჭიდროვე ამა თუ იმ სახელმწიფოსადა ხალხის ეკონომიკურ განვითარებაზე;17. ირჩევს სხვადასხვა ეპოქაში მომხდარ ორ მიგრაციულ პროცესს და ადარებს მათ მიზეზებსა და შედეგებს;18. წერს თემას, რომელშიც მსჯელობს რომელიმე კონფლიქტის (ომის) ეკონომიკურ წინაპირობებსა და შედეგებზე;19. ირჩევს ორ იმპერიას და ერთმანეთს ადარებს მათ ეკონომიკურ პოლიტიკას პერიფერიებსა და კოლონიებში (მაგ., ინგლისისა დაესპანეთის პოლიტიკა მათ კოლონიებში);20. იცნობს ამა თუ იმ ეპოქის ეკონომიკურ თეორიას და გამოთქვამს მოსაზრებას, მოახდინა თუ არა გავლენა მან ამა თუ იმ ქვეყნის(რეგიონის) ეკონომიკურ განვითარებაზე.ისტ.XI.2. მოსწავლეს შეუძლია რესურსებისა და ეკონომიკის ურთიერთზეგავლენის ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:21. მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი და ანთროპოგენული ცვლილებები ეკონომიკურ განვითარებაზე (მაგ.:გამყინვარება, საირიგაციო ფაქტორის მნიშვნელობა ძველ აღმოსავლურ ცივილიზაციებში. . . );22. ირჩევს ერთ-ერთ ეპოქას და მსჯელობს ტექნოლოგიური ცვლილებებისა და ეკონომიკის განვითარების ურთიერთზეგავლენაზე;23. ირჩევს ერთ-ერთ სახელმწიფოს და მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს ამ ქვეყნის ეკონომიკურ პრიორიტეტებზე ის ნედლეული,რომელიც მის ტერიტორიაზე მოიპოვება.მიმართულება: სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკაისტ.XI.3.მოსწავლეს შეუძლია სახელმწიფოს რაობისა და მნიშვნელობის ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: მსჯელობს სახელმწიფოს მახასიათებლების შესახებ; ტიპოლოგიურად აჯგუფებს სხვადასხვა ეპოქის სახელმწიფოებს, ადარებს მათ ერთმანეთს; ადარებს სახელმწიფოს სოციალური ორგანიზაციის სხვა ფორმებს; მსჯელობს მის დადებით და უარყოფით მხარეებზე.ისტ.XI.4. მოსწავლეს შეუძლია მმართველობითი სტრუქტურების ჩამოყალიბებისა და დროში ცვალებადობის ანალიზი.7

ბ) კათოლიკური ევროპა და ბიზანტია; ბიზანტიის დაცემის მნიშვნელობა ევროპისთვის და საქართველოსთვის (კულტურული,ეკონომიკური და პოლიტიკური ასპექტები); ანტიოსმალური კოალიცია და საქართველო21. დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები:ა) ახალი სამიმოსვლო გზებისა და კონტინენტების აღმოჩენაბ) კოლუმბამდელი ამერიკაგ) კოლონიალური ეპოქის დასაწყისიდ) დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების მნიშვნელობა საქართველოსთვის22. რეფორმაცია და კონტრრეფორმაცია:ა) რეფორმაციის მიზეზები, მარტინ ლუთერი, ერთიანი კათოლიკური სივრცის დაშლა; ბ) კარლ V-ის მოღვაწეობის ორი მიმართულებაგ) ანგლიკანური ეკლესია, ლუთერანიზმი, კალვინიზმი. რელიგიური ომები ევროპაში; იეზუიტების ორდენი და კათოლიკობისრენოვაცია, კათოლიკე მისიონერები საქართველოში23. საქართველო და მისი მეზობლები XVI-XVIII საუკუნეებში:ა) ბრძოლა ოსმალური ექსპანსიის წინააღმდეგ ევროპაშიბ) რუსეთის გამოჩენა მსოფლიო ასპარეზზე და რეჩ-პოსპოლიტაგ) ირანისა და თურქეთის ინტერესები ამიერკავკასიაში და საქართველოს საკითხი24. ჰოლანდიის და ინგლისის რევოლუციები:ა) ფეოდალური ურთიერთობის რღვევა, ჰოლანდიის რევოლუცია და მისი მნიშვნელობაბ) ინგლისის დაწინაურების საფუძველი XVI-XVII საუკუნეებში; ინგლისის რევოლუციის წინაპირობები, მსვლელობა; კრომველისპროტექტორატი25. ახალ კონტინენტზე ახალი სახელმწიფო - აშშ:ა) ამერიკის კოლონიზაციაბ) ,,დამოუკიდებლობის დეკლარაცია“ - ტომას ჯეფერსონიგ) აშშ-ს შექმნა26. კონტინენტური ევროპა საფრანგეთის დიდ რევოლუციამდე:ა) აბსოლუტიზმი: რიშელიე, მაზარინი, ლუი XIVბ) აბსოლუტიზმის ხანის ეკონომიკური იდეები: მერკანტილისტები და ფიზიოკრატებიგ) ვახტანგ VI და მისი ეპოქის კულტურად) პეტრე პირველის რეფორმებიე) შვიდწლიანი ომი ევროპაშივ) საქართველოს საგარეო ორიენტაციის საკითხი, გეორგიევსკის ტრაქტატი27. საფრანგეთის დიდი რევოლუცია:ა) განმანათლებლობა, განმანათლებლობის ხანის იდეების გავლენა საქართველოზებ) საფრანგეთის რევოლუციის წინაპირობები, მსვლელობაგ) 18 ბრიუმერის გადატრიალებასაჭირო თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკებიXI კლასიგეოგრაფია (გლობალური გეოგრაფია)სტანდარტიწლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით:10

IV. saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnulsaswavlo gegmasTanSinaarsisa da misaRwevi Sedegebis rukastandartis Sesabamisi Sedegebiparagrafis dasaxelebaTiToeul paragrafs eTmoba1 an 2 akademiuri saaTi.2-saaTiani paragrafimoniSnulia varskvlaviT.moswavles SeuZlia msoflioistoriul procesebSi ekonomikurifaqtoris mniSvnelobazemsjeloba.moswavles SeuZlia resursebisada ekonomikis urTierTgavlenisanalizi.moswavles SeuZlia saxelmwifosraobisa da mniSvnelobis analizi.moswavles SeuZlia mmarTvelobi-Ti struqturebis Camoyalibebisada droSi cvalebadobis analizi.moswavles SeuZlia saqarTvelosada msoflioSi saSinaoda sagareo politikis sakvanZosakiTxebis kvleva.moswavles SeuZlia socialuristruqturebis urTierTmimarTebebiskvleva.moswavles SeuZlia ama Tu imqveynis materialur da sulierkulturaze religiis gavlenisanalizi.moswavles SeuZlia sxvadasxvakulturebis urTierTzegavlenissakiTxebis kvleva.1 2 3 4 5 6 7 8Teoriebi adamianis warmo-Sobis Sesaxeb (kreaciulida evoluciuri)uZvelesi adamiani (ganvi-Tarebis anTropologiurisafexurebi, dmanisis aRmo-Cenebi da maTi mniSvneloba)socialuri struqturebi:gvari, Temi. pirvelyofilireligia da xelovneba.`socialur-ekonomikuri~sistemapirvelyofili sazogadoebisganviTarebis etapebimsofliosa da saqarTveloSisaxelmwifos warmoSoba.Teoriebi saxelmwifoswarmoSobis Sesaxebsaxelmwifos ZiriTadimaxasiaTeblebiuZvelesi samdinaro civilizaciebi.egvipteuZvelesi samdinaro civilizaciebi.Sumeri da babiloni 11

1 2 3 4 5 6 7 8asureTi, xeTebi, urartu uZvelesi qarTuli saxelmwifoebrivierTeulebi ZvelaRmosavlurxanaSisaxmeleTo imperia. aqemenianTairani(Zv.w. VI-IV ss.)sazRvao-saqalaqo civilizaciebi.finikiuri qalaq-saxelmwifoebida kolonizaciasazRvao-saqalaqo civilizaciebi.berZnuli polisebi, saxelmwifosmmarTvelobis formebisazRvao-saqalaqo civilizaciebi.didi berZnuli kolonizaciada misi SedegebisazRvao-saqalaqo civilizaciebi.berZen-sparselTa omebisazRvao-saqalaqo civilizaciebi.aTenis kavSiri – pirveli sazRvao`imperiis~ Seqmnis mcdelobasazRvao-saqalaqo civilizaciebi.peloponesis omialeqsandre makedonelis imperia,elinizmi da elinisturisaxelmwifoebiqarTuli saxelmwifoebi elinisturxanaSiromis warmoSoba; romauli sazogadoeba,saxelmwifo wyoba– mefoba/respublikaromauli dapyrobebi. respublikisdacema romi imperiis epoqaSi romis imperia da saqarTvelo.romis urTier Toba parTiasTanda sasanianTa iranTan12

1 2 3 4 5 6 7 8romi da `barbarosuli samyaro~,cvlilebe bi evropasa daaxlo aRmosavleTSidasavleT romis imperiis dacema.aRmosavleT romis imperia– bizantiaqristianoba – msoflio religia.qristianobis Camoyalibebada gavrceleba qristianobisdamkvidreba saqarTveloSi.msoflio saeklesio krebebi dasaqarTveloqarTli V saukuneSi. vaxtanggorgasali bizantia da irani VI saukuneSi saqarTvelo VI saukuneSi feodalizmi evropaSi * papizmi. eklesia da Zalauflebislegitimacia *Sua saukuneebis evropis qalaqebida saqalaqo cxovreba * feodalizmi saqarTveloSi * ganaTleba da mecniereba.`universitetebis xana~ evropaSi.ganaTleba da mecniereba`oqros xanis~ saqarTveloSi *Sua saukuneebis wodebrivwarmomadgenlobiTi organoebibrZola gavlenisTvis qristianulsamyaroSi. bizantia VII-XII saukuneebSibrZola gavlenisTvis qristianulsamyaroSi Sua saukuneebSi.`imperiis gadatana~arabebi da islamurisaxalifo *saxalifos kultura da socialur-ekonomikuriganviTareba arabTa batonoba saqarTveloSi saqarTvelos socialur-ekonomikuriganviTareba da kulturaVIII-IX saukuneebSi 13

1 2 3 4 5 6 7 8qarTuli samefo-samTavroebis gaerTianebabizantia-saqarTvelos urTier-TobebiTurq-selCukTa saxelmwifo * Turq-selCukebi da saqarTvelo daviT aRmaSeneblis reformebi didgoris brZolaTamar mefis epoqa saqarTvelos socialur-ekonomikuriganviTareba Tamar mefisepoqaSi jvarosnuli epoqa * monRolTa dapyrobebi da misi Sedegebi *saqarTvelo XIII saukuneSi. mon- Rolebi saqarTveloSiqarTuli saxelmwifos daSla konstantinopolis dacema renesansi da humanizmi. aRorZinebis evropuli centrebiaxali samimosvlo gzebisa da kontinentebis aRmoCenakolumbamdeli amerika koloniuri epoqis dasawyisi reformacia da kontrreformacia religiuri omebi * holandiis revolucia da misi mniSvnelobaXVII saukunis inglisis revolucia absolutizmi * Svidwliani omi evropaSi 14

1 2 3 4 5 6 7 8ganmanaTlebloba amerikis kolonizacia da aSS-isSeqmnasafrangeTis didi revolucia.`Zveli reJimis~ krizisi da agoniasafrangeTis didi revolucia.revoluciis dasawyisi *safrangeTis didi revolucia.monarqiis damxoba da pirvelirespublika *industriuli revolucia brZola osmaluri eqspansiiswinaaRmdeg evropasa da aRmosavleTSi sefianTa iranis saxelmwifo ruseTis gamoCena msoflio asparezzeda reC-pospolitapetre I-is sagareo politika da reformebisaqarTvelo XVI saukuneSi aRmosavleT saqarTvelo Sahabas I-isa da misi memkvidreebismmarTvelobis drossaqarTvelo aRmosavleTsa dadasavleTs Soris XVII saukuneSisaqarTvelo XVIII saukunis InaxevarSisaqarTvelo XVIII saukunis IInaxevarSi.sagareo orientaciis sakiTxisaqarTvelos urTierTobebiruseTTan. georgievskis traqtati* 15

V. zogadi meToduri rekomendaciebidebatebi istoriis gakveTilze1. debatebis organizeba srulyofs da aviTarebs Semdeg unar-Cvevebs: kritikulad azrovnebis unarskritikuli azrovneba – es aris azrebisa da ideebis Camoyalibebis, identifikaciis,garkvevisa da dasabuTebis procesi. is SesaZleblobas iZleva CavuRrmavdeTdebatebis sakiTxs da mivideT mkafio, kargad dasabuTebul da gaazrebulargumentebamde. kvleviT Cvevebsargumentebis warmoTqmisas aucilebelia mtkicebuleba maT dasasabuTeblad.xSirad argumentebisaTvis aucilebelia gazeTebidan, wignebidan, interviuebidanmiRebuli informaciis damowmeba. masalis sistematizaciis (mowesrigebis) Cvevasdebatebis did nawils gamosvlis procesSi ikavebs argumentebis sistematizacia(mowesrigeba). sajaro gamosvlisas es unari kidev ufro mniSvnelovania, vidrewerisas. mosmenisa da Caweris unarsdebatebis mosmenis unari mniSvnelovania imitom, rom Tu ver moismineT an vergaigeT oponentis argumenti, SeuZlebelia misi dabejiTebiT uaryofa.2. klasis moswavleebi iReben diferencirebul davalebas. debatebSi monawileobs sam-sami kacisgan Semdgari ori gundi. erTi an ori moswavle azrs zustad afiqsirebs debatebis mimdinareobis dros. danarCen moswavleebs vTa va zobT Caiweron orive mxaris argumentebi. debatebis Semdeg yvela ganixilavs argumentebis mniSvnelobas, gamomsvlel-Ta unars, mkafiod da damajereblad daicvan TavianTi Tvalsazrisi, unars, pasuxigascen sapirispiro mxaris SekiTxvebs.3. gakveTilze SeiZleba gamoviyenoT debatebis mxolod calkeuli elementebic– gamosvlebi, kiTxvebze pasuxi, argumentebis sistemis Seqmna.4. debatebisTvis Temis SerCevisa da Camoyalibebisas, saWiroa gvaxsovdes, romis unda iyos:winaaRmdegobrivi, raTa gamoiwvios interesi debatebisadmi;mofiqrebuli, awon-dawonili, raTa TiToeul mxares hqondes Tanabari raodenobisxarisxiani argumentebi;mkafio, erTmniSvnelovani terminebiT;kvlevisaTvis gamosadegi.16

moswavlis samaxsovro1. debatebSi monawileobisas unda daicvaT sami piroba:a) awarmoeT debatebi, raTa iswavloT. swavla gamarjvebaze mniSvnelovania. debatebigankuTvnilia imisTvis, rom daveufloT Cvevebs, romlebic aucilebeliaTanamedrove demokratiul sazogadoebaSi;b) iyaviT keTilsindisierni. WeSmaritebis Ziebisas debatebis monawileebi keTilsindisierebiunda iyvnen argumentebisa da mtkicebulebis gamoyenebisa da kiTxvebzepasuxis gacemis dros;g) gamarTeT debatebi urTierTpativiscemiT. debatebi warmoebs ara pirovnebebze,aramed ideebze. ar SeiZleba daamciroT pirovneba imitom, rom is Tqven ar geTanxmebaT.2. debatebis dros unda davicvaT gansakuTrebuli Tanmimdevroba. es niSnavs,rom yovel monawiles aqvs azris gamoTqmis, kiTxvis dasmisa da argumentis momzadebisSesaZlebloba. gamomsvlelebi iyofian damamtkiceblebad ( a1, a 2, a 3) dauarmyofelebad ( 01, 02, 03).gamomsvleli dro formaa1 6 wuTi acnobs Temas, gansazRvravs da ganmartavs ZiriTad cnebebs,iZleva Temis analizs, ganmartavs mTeli jgufisargumentebs.03 3 wuTi 03 dausvams kiTxvebs a1-s, cdilobs uaryos misi argumentebi.01 6 wuTi Tezisi miiReba srulad, sxva gansazRvrebas ar wamoayeneben,im SemTxvevaSi, Tu 01-is varaudebi ar aris absolu turadmcdari.a 3 da 01 3 wuTi a 3 dausvams kiTxvebs 01-s.a 2 5 wuTi uaryofs 01-is yvela arguments, aZlierebs damamtkicebelpozicias da warmoadgens Sesabamis mtkicebulebas.01 da a 2 3 wuTi 01 gamohkiTxavs a 2-s.02 5 wuTi uaryofs a1-isa da a2-is argumentebs. aZlierebs uaryofiTpozicias da warmoadgens Sesabamis mtkicebulebas.a 1 da 02 3 wuTi a 1 dausvams kiTxvebs 02-s.a 3 5 wuTi uaryofs uaryofiTi xazis argumentebsa da mtkicebulebas,aCvenebs mis ukidures winaaRmdegobas, aZlierebs daasabuTebs damamtkicebel xazs.03 5 wuTi uaryofs damamtkicebeli xazis argumentebsa da mtkicebulebas,aCvenebs mis ukidures winaaRmdegobas, aZlierebsda asabuTebs uaryofiT xazs.3. Tu Tqven ara xarT gundis wevri, maSin yuradRebiT adevneT Tvali debatebs daCaiwereT tabulaSi orive mxaris argumentebi. gayaviT furceli Suaze. marcxnivCawereT damamtkicebeli mxaris argumentebi, marjvniv – uarmyofelis.gaakeTeT simboloTi aRniSnuli gverdebis imdeni asli, ramdeni moswavlecaris klasSi da Sesabamis gakveTilebze daurigeT moswavleebs.17

moswavleTa saswavlo muSaobis organizebajgufSi muSaobis dagegmva yvelaze ufro warmatebuli modeli – gakveTilis dasawyisSi mTel klassavuxsnaT davaleba, SevagulianoT moswavleebi da mivceT maT motivacia samu-SaosaTvis; Semdeg mosdevs jgufSi muSaoba da dasasruls – ganzogadeba mTeliklasis monawileobiT. jgufSi muSaobisTvis aucilebelia, rom moswavleebi xedavdnen erTmaneTs daesmodeT erTmaneTis; saWiroa davurigoT masala jgufebs; saswavlo saSualebebixelmisawvdomi unda iyos. samuSao furcelze miTiTeba unda iyos dawerili moswavlisaTvis gasagebenaze da zustad, raTa maTi Sesruleba SesaZlebeli iyos maswavleblis gareSe. jgufSi muSaobisas unda vifiqroT ara mxolod saswavlo miznebis miRwevaze,aramed TanamSromlobis unaris ganviTarebazec.TanamSromlobis ZiriTadi principebi jgufis wevrebma unda mousminon Tanajgufelebs, TiToeuli unda monawileobdesmuSaobaSi, aucileblobis SemTxvevaSi unda iTxovdes da Rebulobdesdaxmarebas. maswavlebeli Tvals adevnebs, rom TiToeulma moswavlem SeasrulosgansazRv ruli roli (organizator-lideris, gamomsvlelis, ganmazogadeblis,drois makontroleblis da a.S.), amasTanave sxvadasxva davalebis dros rolebiunda Seicvalos.rogor davyoT jgufebad? jgufis optimaluri sidide – 4-5 moswavle; didi moculobis davalebisTvis,romelic dayofilia ramdenime savarjiSod, gamodgeba ufro didi jgufebic. jgufebi unda iyos Sereuli moswavleTa codnis donis, sqesis da a.S. mixedviT,klasis dayofam ucvlel jgufebad SeiZleba CaSalos amgvari muSaobisprincipi, radgan yvela moswavlem aqtiurad unda imuSaos.18

as akeTebs maswavlebeli im dros, roca moswavleebi muSaoben? Tvali adevneT jgufebis muSaobas, magram ar uxelmZRvaneloT maT. moswavleebiTavad ageben pasuxs TavianT Tavze. SegiZliaT miexmaroT jgufebs – mogiTxronmoswavleebma gakeTebulis Sesaxeb, Tqven ki daexmareT maT, dasvangulaxdili kiTxvebi. muSaobisas SeecadeT, miawodoT axali ideebi. sTxoveT, rom moswavleebma gauziaron erTmaneTs TavianTi mosazrebebi,mousminon sxvebs da miRebuli informaciis gamoyenebiT damoukideblad gamoitanondaskvnebi. roca moswavleebi muSaoben jgufebad, Tqven xarT damkvirvebeli. yuradRebamiaqcieT maT, visac ukve aqvs konkretuli davalebis Sesrulebis Cvevebi. TavdapirveladTqven unda miapyroT yuradReba jgufis muSaobis process da mxoloddroTa ganmavlobaSi – codnas. muSaobis dros gaakeTeT komentarebi. informacia moswavleTa gamosvlis Sesaxebunda iyos konkretuli. nu moeridebiT xSirad, konkretulad da Riad komentirebas.es unda gaakeToT rogorc jgufebad muSaobis dros, aseve miRebuliSedegebis dajamebisas.kontroli muSaobasa da konfliqtebis gadaWraze Tu jgufebi Znelad gasakontrolebeli xdeba, SewyviteT muSaoba da ganixileTes sakiTxi. miuTiTeT, rogori saqcieli qmnis problemebs, romeli moswavle ar asrulebsTavis rols da ganmarteT, rom yvela pasuxismgebelia davalebis Sesrulebaze.TiToeul jgufs 5 wuTiT dauniSneT damkvirvebeli. mogvianebiT es damkvirveblebigamoTqvamen TavianT STabeWdilebebs. jgufis moqmedeba mTelma klasma unda ganixilos.muSaobis msvleloba jgufebSi gakveTilis dawyebamde moamzadeT masala, Sesabamisad moamzadeT saklasooTaxi. mokled mimoixileT Tema. Temis aTvisebisas SeiZleba ganixiloT mxolod zogierTi damaxasiaTebelisfero, romelic warmodgenas Seuqmnis moswavleebs; dainteresebis SemTxvevaSi,maT SeuZliaT moiZion damatebiTi masala Temis Sesaxeb, waikiTxon literaturada gamokiTxon TviTmxilvelebi. dayaviT moswavleebi jgufebad. jgufebis muSaoba sasurvelia mozaikis meTodiTwarimarTos – TiToeuli jgufi iRebs wyaros Tavisi TemisTvis, magram isiniunda damuSavdes msgavsi xerxebiT. jgufebSi samuSao Temebi sasurvelia gaiTamaSon.19

mieciT gansazRvruli dro, raTa jgufebma SeZlon davalebis gacnoba. darwmundiT, gaigo Tu ara yvelam davaleba. mieciT dro davalebis SesrulebisaTvis. darwmundiT, rom moswavleebisaTvisxelmisawvdomia yvela masala, rac aucilebelia muSaobisaTvis. sTxoveT, rom TiToeuli jgufis warmomadgenelma yvelas gaacnos muSaobisSedegebi. daafiqsireT daskvnebi dafaze an moawyveT daskvniTi diskusia.moswavlis samaxsovrorogor vimuSaoT jgufSiCaabiT saubarSi jgufis yvela wevri, isinic ki, visac Tavisi azri ar gamouTqvams,gauRviZeT maT saubarSi monawileobis survili.mousmineT sxvis azrebs.eZieT kompromisi jgufis monawileTa mier gamoTqmul gansxvavebul azrebsSoris.nebismier situaciaSi SeecadeT TavSekavebuli iyoT.xels nu SeuSliT sxvebs da nu ecdebiT xelSi aiRoT jgufze muSaobis kontroli.nu gamoTqvamT damadanaSaulebel replikebs da nu moepyrobiT uaryofi-Tad sxvis muSaobas.xazs nu gausvamT Tqvens miRwevebs da nu moiTxovT privilegiebs.nu dafaravT Tqvens mtkice rwmenas da Tamamad SesTavazeT ideebi sxvebs.20

diskusiamuSaobis diskusiuri forma gamoiyeneba im SemTxvevaSi, Tu Tema winaaRmdegobriviada monawileebs SeiZleba hqondeT gansxvavebuli Tvalsazrisebi, romelTaganacarc erTi ar SeiZleba erTmniSvnelovnad miviRoT an uarvyoT. es moswavleebsSesaZleblobas aZlevs, ganiviTaron sakuTari azris Camoyalibebisa da argumentirebuladgamoTqmis unar-Cvevebi, agreTve iswavlon gansxvavebuli Tvalsazrisistolerantulad aRqma da gageba.diskusiis monawileTa amocanaa – warmoadginon TavianTi argumentebi `vemxrobi~da `winaaRmdegi var~ da mxolod am gziT Seecadon diskusiaSi monawileTa darwmunebas.araviTar SemTxvevaSi ar unda davuSvaT piradi xasiaTis Seuracxyofa.diskusiis xelmZRvanelobisas angariSi unda gaewios imas, rom moswavleTa gamonaTqvamebiar SeiZleba iyos obieqturi. unda miviswrafodeT, rom moswavleebiwarmoadgendnen TavianT Tvalsazriss tolerantuli da megobruli formiT.diskusiis momzadebisas, unda gaviTvaliswinoT, rom moswavleebi Zalian swrafadSeeCvevian diskusias, Tuki maT eqnebaT Sesabamisi TemisaTvis saWiro codna, dro,raTa gaaanalizon TemasTan dakavSirebuli informacia da Tuki gansaxilvelisakiTxebi saintereso da cnobismoyvareobis aRmZvreli iqneba.diskusiis momzadebisa da xelmZRvanelobisas maswavlebelma unda gaiTvaliswinosSemdegi problemebi da miRwevebi.miRwevebi: moswavleebi ganewyobian TavianTi Tvalsazrisis Camoyalibebis, gamoTqmisada dacvisaTvis; ganuviTardebaT sapirispiro azris mosmenisa da miRebis unari; moswavleebi swavloben TavianTi azris Sinaarsianad da konkretulad gamoTqmasdrois gansazRvrul monakveTSi; SemoqmedebiTi midgoma samuSaosadmi; moswavleTa daintereseba: rac ufro sainteresoa diskusia, miT ufro naklebiapasiuri monawileebi; yvelas aqvs azris gamoTqmis SesaZlebloba.problemebi: mkacrad unda mowmdebodes diskusiis msvleloba, raTa is ar gadaizardospirad SeuracxyofaSi; SeiZleba warmoiSvas sirTuleebi drois limitis dacvasTan dakavSirebiT; SeiZleba gamovlindes diskusiis calkeul monawileTa dominirebuli roli; Tu sadiskusio Tema moicavs axlo warsuls, moswavleebs SeiZleba CamouyalibdeT(mSoblebis, naTesavebis, nacnobebis da a.S. gavleniT) stereotipebimocemul sakiTxze; moswavleebi xSirad kategoriulebi arian msjelobisas da ver aRiqvamen sapirispiroTvalsazriss; diskusia moiTxovs seriozul mosamzadebel muSaobas.21

diskusiis wesebi yovel monawiles gamosvlisaTvis erTnairad SezRuduli drois limiti aqvs(amis Sesaxeb moilaparakeben moswavleTa raodenobis gaTvaliswinebiT, magramoptimaluria – 1-dan 3 wuTamde). gamosvlebi mimdinareobs organizebulad, wamyvanis nebarTviT. unda ecadoT Tqveni azri mokled, konkretulad da argumentirebulad gamoTqvaT.daimaxsovreT, rom saukeTeso mtkicebuleba aris – zusti, udavofaqtebi. ar SeiZleba gamomsvlels SeawyvetinoT saubari da miayenoT Seuracxyofa. dausviT Semxvedri kiTxvebi da diskusiaSi CaabiT rac SeiZleba meti monawile. diskusiis mizania – ara gamarjvebulis gamovlena, aramed konsensusis (saer-To SeTanxmebis) miRweva. Tu dasabuTebulia, rom Tqveni azri mcdaria, aRiareT oponentis simarTle. uaryofisa da damtkicebis dros ilaparakeT mkafiod, ubralod, zustad, sasurveliaTqveni sityvebiT, da ara `qaRaldis mixedviT~. saWiroa yvela poziciis ganxilva. diskusiis msvlelobisas mis monawileebs SeuZliaT Seicvalon TavianTi pozicia. dasasruls yovelTvis unda gakeTdes ganzogadeba.momzadeba diskusiisaTvisTu moswavleebi diskusiaSi pirvelad iReben monawileobas, saWiroa ufro detaluradgavacnoT maT diskusiis msvleloba da wesebi, romlebic sasurveliadavurigoT TiToeul moswavles.diskusiis msvlelobadiskusiis dasawyisSi maswavlebeli kidev erTxel Seaxsenebs moswavleebs diskusiiswesebs.maswavlebeli xsnis diskusias, wamowevs gansaxilvel sakiTxebs, aZlevs sityvasdiskusiis moinawiles, afiqsirebs dros.diskusiis dasasrulidiskusiis wamyvani ganazogadebs sadiskusio sakiTxs da gaakeTebs daskvnebs.22

diskusiis monawilis samaxsovro• isaubreT Riad da miukerZoeblad.• ar gadaakeToT sxvisi naTqvami Tqven sasargeblod.• naTlad da gasagebad CamoayalibeT Tqveni azrebi.• isaubreT mokled da konkretulad.• diskusiis dros daicaviT wesrigi, yuradRebiT mousmineT sxvis azrs, nuSe awyvetinebT sxvas saubars.• saukeTeso mtkicebulebaa – faqtebi, argumentebi, logika.• dasabuTebisas an uaryofisas isaubreT mkafiod, naTlad da gasagebad.• Tu Tqveni poziciis mcdaroba dasabuTebulia, aRiareT igi.• Tqveni gamosvlis dasrulebisas gaakeTeT mokle ganzogadeba.maswavleblis samaxsovro• mieciT moswavleebs instruqcia diskusiis msvlelobis Sesaxeb.• saWiroa diskusiis wayvana – amas akeTebs maswavlebeli an winaswar momzadebulimoswavle.• diskusiis wamyvanma ar unda gaukeTos komentari gamoTqmul azrebs, ar undaCamoayalibos, ar unda ganazogados da Caasworos diskusiis monawileTanaTqvami.• diskusia unda mimdinareobdes Tavisufal, laR atmosferoSi.• diskusiis wamyvanma Tvalyuri unda adevnos, raTa yvela msurvels miecesazris gamoTqmis SesaZlebloba.• SeiZleba ganisazRvros dro TiToeuli gamosvlisaTvis.• diskusiis wamyvanma Tvali unda adevnos wesrigis dacvas, dauSvebeliasaubari da yuradRebis gadatana sxva rameze.• diskusiis dasasruls wamyvani ganazogadebs da akeTebs daskvnebs. moswavleebiCaiweren wamyvanis ganzogadebasa da daskvnebs.23

eferatis momzadebaTu diskusiis Tema farToa da moswavleebs mis mimarT gauCndaT interesi, maswavlebelsSeuZlia SesTavazos es Tema SemdgomSi individualurad an wyvilebSisamuSaod referatis mosamzadeblad. gamokvleuli sakiTxi SeiZleba iyos kargisafuZveli Semdgomi muSaobisaTvis – eses, Temis dasawerad.Tema referatisaTvis SearCieT maswavlebelTan SeTanxmebiT.referatis mosamzadeblad moswavle unda gaecnos sxvadasxva tipis istoriulwyaroebs da literaturas. mizanSewonilia Seadginos konspeqti, romelic SemdgomSigamoadgeba informaciis ganzogadebis, sinTezis, analizisa da daskvnebisgamotanisTvis.moswavlis samaxsovrorogor SevadginoT konspeqti CainiSneT wignis avtori, saxelwodeba, gamoSvebis weli, qveyana da gamomcemloba,sadac gamovida wigni. yuradReba miaqcieT wignis Seqmnis dros arsebul istoriul situacias. masSesaZlebelia gavlena moexdina wignis Sinaarsze. Canawerebi SeiZleba gakeTdes `Tqveneul enaze~, e. i. mas Semdeg, rac aRqmuliadawerilis azri, Tqveni sityvebiT, mokled CamoayalibeT Temis arsi. mizanSewonilia vawarmooT Canawerebi furclebze an mcire zomis baraTebze –es gagiiolebT informaciis gamoyenebasa da sistematizacias. aseve, mogcemTmet SesaZleblobas Tavisuflad moqmedebisaTvis. gamoiyeneT xazgasmis xerxi, raTa moiniSnoT mTavari. yvelaze mniSvnelovaniSegiZliaT gansxvavebuli SriftiT daweroT. gamoiyeneT Semoklebebi. konspeqtSi datoveT Tavisufali adgili Semdgomi damatebebisaTvis, SeniSvnebisaTvis,ucxo sityvebis ganmartebisaTvis, pirovnebaTa `gaSifvrisaTvis~. Tu kiTxvis dros CamogiyalibdaT Tqveni daskvnebi, mosazrebebi, Sexedulebebi,dasazustebeli SekiTxvebi, maSin CainiSneT isini, rom ar dagaviwydeT.xSirad kiTxvis dros gagiCndebaT Rirebuli, originaluri ideebi, romelicTqvens gamokvlevas ufro sainteresos gaxdis. daicaviT citirebis wesebi. Tu Tqvens teqstSi aris citata, is moaTavseTbrWyalebSi. citatis qveS miuTiTeT wyaro da gverdi. wignis kiTxvisas yuradReba miaqcieT avtoris miTiTebebs wyaroebsa da literaturaze.SesaZlebelia, sasurveli iyos Tavadac SeiswavloT zogierTimaTgani.24

moswavlis samaxsovrorogor daiweros referati gaecaniT saxelmZRvaneloebSi arsebul masalas arCeul Temaze. gaecaniT istoriul wyaroebsa da literaturas. CamoayalibeT referatis Tema da daakonkreteT problemis arsi. gaiazreT sakiTxebis ganxilvis Tanmimdevroba. SeadgineT referatis gegma.SesavalSi daasabuTeT Temis arCevani, aCveneT misi mniSvneloba da aqtualuroba.Temis Sinaarsis gaSlisas, daicaviT Txrobis Tanamimdevroba da logika. ar dagaviwydeTsxvisi naazrevis miTiTeba.dasasruls CamoayalibeT daskvnebi, ganmarteT, rogoria Tqveni wvliligaweul samuSaoSi.naSromis bolos SesaZlebelia iyos danarTi: cxrilebi, diagramebi, ilustraciebida sxva masalebi. yovelive es SesaZlebelia CarToT ZiriTad teqstSic.gamoyenebuli wyaroebisa da literaturis sia naSroms daerTvis boloSi. Tqveni gamokvlevis Sedegi moiyvaneT sistemaSi da daaxarisxeT referatisgegmis Sesabamisad. moiZieT da CarTeT naSromSi ilustraciebi da rukebi. gaakeTeT daskvnebi, gadaamowmeT, Seesabamebian Tu ara im faqtebs, romlebicTqven gamoiyeneT. referatis wakiTxvis win gaacaniT msmenelebs gamoyenebuli literatura dareferatis gegma, SesaZlebelia gamoiyenoT diagramebi an grafikebi. moxsenebis dros isaubreT nela da garkveviT, ar dagaviwydeT mTavaris gamoyofa.SeecadeT msmenelebs referatis wakiTxvis Semdeg mkafiod da amomwuravadgasceT kiTxvebze pasuxi.25

proeqtze muSaobaproeqti – aris gansakuTrebuli saxis jgufuri samuSao, romlis SesrulebisTvisacaucilebelia xangrZlivi dro (erTi dRidan ramdenimeTvemde).es aris didi samuSao raime Temaze, romlis Sinaarss upiratesad Tavadmoswavleebi gansazRvraven.proeqtze muSaoba warmoaCens moswavleTa mier codnis damoukidebladmiRebis unars.maswavleblis roli – iyos iniciatori da mrCeveli.proeqti – aris saSualeba, romelic:xels uwyobs moswavleTa aqtiurobas saswavlo procesis organizebasa darealizaciaSi.exmareba, Rrmad aiTvisos konkretuli saswavlo masala sxva sagnebTan darealur cxovrebasTan kavSirSi.xels uwyobs keTilganwyobili da gulwrfeli saswavlo garemos Seqmnas,moswavleTa da maswavlebelTa TanamSromlobas.Tavad proeqti warmoadgens saswavlo mizans – process, romlis drosacsruldeba saerTo samuSao.moswavleebi TanamSromlobisas swavloben codnis praqtikaSigamoyenebasa da Sefasebas:pozitiur urTierTdamokidebulebas.uwyvet urTierTmoqmedebas.TiToeulis SesaZleblobas, gaiazros Tavisi wvlili.pirad pasuxismgeblobas erToblivad gaweul saqmianobaSi.socialuri urTierTmoqmedebis Cvevebis dauflebas.jgufuri (gunduri) muSaobis Cvevebis ganviTarebas.jgufSi muSaoba:jgufi yalibdeba interesebis principiT – moswavleebi ewerebian saproeqtojgufSi konkretuli TemiT.miznis dasaxva.dagegmva.proeqtis realizaciadagegmili davalebis Sesruleba.samuSaos Sedegebis prezentacia:1. proeqtis saxelwodeba da avtori (avtorebi).2. Sesavali – proeqtis arsi, mizani da amocanebi, avtoris motivaciis gadmocema.26

3. dasabuTeba da muSaoba – situaciis aRwera, warmodgena konkretuli Temisxelmisawvdom informaciaze, msjeloba mocemul TemasTan dakavSirebulmiRwevebze, gamoyenebuli meTodebis dasabuTeba da aRwera.4. angariSi samuSaos msvlelobaze – hipoTezebze, sakiTxis gadaWris saSualebisarCevanze, samuSaos Tanmimdevrobaze da Sedegebis Sefasebis kriteriumebze,SemsrulebelTa individualur wvlilze.5. Sedegebis analizi – ra aris miRweuli, ra sferoSi iyo warumatebloba daa.S.6. ganzogadeba da daskvnebi – pirveladi hipoTezis damtkiceba an uaryofa,samuSaos msvlelobis mokle mimoxilva, gamoyenebuli meTodebis Sefaseba,samuSaos xarisxisa da Sedegebis sakuTari Sefaseba, aseve proeqtisganxorcielebis efeqtis monaxazi da samuSaos gagrZelebis SesaZlebloba.proeqtis SefasebaSefasebis umniSvnelovanesi saxeoba aris – sakuTari Sefaseba – romelsacadgili aqvs proeqtis damuSavebis drois manZilze. moswavleebi afasebenSegrovil informacias, erTmaneTs, TanamSromlobas, Tavis wvlils dajgufis erTobliv samuSaos;maswavlebeli afasebs moswavleTa muSaobas rogorc konsultanti. igi exmarebamoswavleebs SeamCnion da aRmofxvran warumatebloba; rekomendaciasuwevs moqmedebis xerxebs. misi Sefasebis mizani – urCios, daexmaros;moswavleebma unda icodnen samuSaos Sefasebis kriteriumebi – ras elianmaTgan. sasurvelia, Sefasebis kriteriumebi Camoyalibdes moswavleebTanerTad;proeqtis xarisxi mTlianobaSi rom Sefasdes, unda gaviTvaliswinoT proeqtisdamuSavebis rogorc procesi, aseve Sedegi (Seesabameba Tu ara isdasaxul mizans).27

interviu(Tema – ganaTleba)moswavleebi winaswar Rebuloben saSinao davalebas:daiwyon masalebis Segroveba Temaze, mag.: `ganaTlebis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa reJimis dros~.Temis asaTviseblad SeiZleba gamoiyenon sxvadasxva meTodi:interviu.Segrovebuli informaciis damoukideblad damuSaveba.jgufebSi muSaoba.pirveli davaleba masalis Segrovebaa: interviu CamoarTviT mSoblebs,mezoblebs, nacnobebsa da sxva adamianebs, romlebmac ganaTleba miiRes sab-WoTa periodSi.gakveTilze muSaoben jgufebad, TiToeuli jgufi miiRebs erTnair samuSaofurclebs da wyaroebs.maswavleblis samaxsovrointerviu iSviaTad gamoiyeneba istoriis gakveTilze, radgan cotaa iseTiTema, romelic am meTodis gamoyenebis saSualebas iZleva. Tumca axlo warsulisSesaswavlad es meTodi SeiZleba Zalian warmatebulad gamoviyenoT.intervius upiratesoba: iZleva Temis ufro detalurad aTvisebis SesaZleblobas; SesaZleblobas iZleva miviRoT araoficialuri cnobebi, romlebic adrear gamoqveynebula; SesaZleblobas iZleva movisminoT sxvadasxva azri erT sakiTxze; SesaZleblobas aZlevs moswavleebs, ganiviTaron urTierTobis Cvevebiindividualuri saubrisas.intervius meTodis gamoyenebisas maswavlebels unda axsovdes, rom:interviu SeiZleba gamoviyenoT rogorc winaswar micemuli saSinao davalebaaxali Temis asaTviseblad. aseve gakveTilze, winaswar avirCevT moswavleebsSoris `eqspertebs~, `Jurnalistebsa~ da msmenelebs, da winaswarSevamzadebT maT;moswavleebma aucileblad unda axsnan intervius mizani;moswavleebs unda SevTavazoT kiTxvebis nimuSebi, romlebic unda davusvaTgamosakiTx pirebs;moswavleebs SeiZleba SevTavazoT `Jurnalistis~ samaxsovro (rogorwarvmarToT interviu).28

`Jurnalistis~ samaxsovrointervius CamorTmevamde, moiZieT literatura da sxva cnobebi TqvenTvissaintereso sakiTxze, Temaze, pirovnebaze.zustad gansazRvreT intervius mizani.SekiTxvebi unda Camoyalibdes mkafiod da gasagebad.SekiTxvebi unda dasvaT koreqtulad, gaiTvaliswineT im pirovnebisasaki, visac intervius CamoarTmevT.aucileblobis SemTxvevaSi SeiZleba dasvaT misaxvedri SekiTxvebi da amiTTavidan aiciloT im pirovnebis daZabuloba, visac intervius arTmevT.daimaxsovreT, rom Rimili yovelTvis ufro met keTilganwyobas gamoiwvevsTqven mimarT.SekiTxvebis nimuSebi interviusaTvis rodis da romel skolaSi swavlobdiT? gqondaT ganaTlebis miRebis sxva saSualeba? SegeZloT Tu ara damatebiT migeRoT musikaluri da mxatvruli ganaTleba? romel sagnebs eqceoda skolaSi meti yuradReba? rogori STabeWdilebebi, mogonebebi dagrCaT Tqveni gakveTilebidan(pozitiuri, negatiuri)? ra ufro metad dagamaxsovrdaT Tqveni skolis cxovrebidan? sad swavlobdiT skolis damTavrebis Semdeg? rogori ganaTleba miiReTTqven? SesaZlebeli iyo sazRvargareT ganaTlebis miReba? Tqven rom SegeZloT yvelafris Tavidan dawyeba, ras SecvlidiT ganaTlebissistemaSi (romel sagnebs SecvlidiT, SeamcirebdiT saaTebis raodenobas,ras daamatebdiT)? xedavT gansxvavebas Tqveni drois ganaTlebis sistemasa da dRevandelsSoris? Tu xedavT, maSin – ra gansxvavebebia? gixdebodaT ukanasknel wlebSi Tqveni codnis Sevseba an Tavidan swavla?ra mizeziT?29

samuSao furceli #11. intervius statistikuri mimoxilvagamokiTxulTa saerTo ricxvi: mamakacebi; qalebi.2. rodis miiRes ganaTleba50-60-ian wlebSi; 70-80-ian wlebSi; 80-90-ian wlebSi.3. miRebuli ganaTleba8-wliani; saSualo specialuri; saSualo; umaRlesi.4. saswavlo programis romeli sagnebi miaCndaT zedmetad sabWoTa periodSi?5. romeli sagnis damatebas isurvebdnen Tavisi ganaTlebisaTvis sab-WoTa periodSi?6. ra gansxvaveba aRniSnes maT ganaTlebis Sinaarssa da struqturaSidRevandelsa da Tavisi drois ganaTlebas Soris?7. romeli kiTxvebi darCa pasuxgaucemeli interviusa da naSromisdaweris Semdeg?1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .samuSao furceli #2SeadareT sabWoTa periodis ganaTlebis sistema Tanamedroves.sabWoTa periodiTanamedrove1. ganaTlebis miznebi2. ganaTlebis struqtura3. ganaTlebis Sinaarsi4. ganaTlebis prestiJi5. dadebiTi ganaTlebaSi6. uaryofiTi ganaTlebaSi7. axalgazrdul organizaciaTa saqmianoba saswavlo dawesebulebebSi.dawereT moTxroba-aRwera Temaze: `ganaTlebis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis dros~.31

moswavleTa mier Sedgenili ganaTlebis sistemis sqemis nimuSi8-wliani ganaTlebaprofesiul-teqnikurisaswavlebelidRis an saRamossaSualo skolateqnikumi(4-wliani)samuSaoteqnikumi (2-wliani)instituti,akademia, universitetiaspiranturaganaTlebis sistema 50-80-ian wlebSiskolamdeliganaTlebazogadsaganmanaTlebloskolasaSualo specialuriganaTlebasabavSvo baRidawyebiTi skolateqnikumi8-wliani skolasaSualo skolaprofesiulteqnikurisaswavlebeliumaRlesiganaTlebadRis swavlebadauswrebeliswavlebasaRamosswavleba32

ganaTlebis sistemis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa reJimis dros(moswavlis Semajamebeli naSromi )sabWoTa xelisuflebis wlebSi adamians hqonda SesaZlebloba, mieRo skolamdeli,zogadi saSualo, saSualo specialuri da umaRlesi ganaTleba.skolamdeli ganaTlebis miReba SeiZleboda saxlSi an sabavSvo baRSi. Svidiwlidan unda Sesuliyvnen zogadsaganmanaTleblo skolaSi, romelic SeicavdadawyebiT, rvawlian da saSualo skolas. saSualo specialuri ganaTlebis miRebaSeiZleboda rvawledis an aTi klasis damTavrebis Semdeg, profesiul-teqnikursaswavlebelSi an teqnikumSi, xolo umaRlesi ganaTleba – mxolod aTi klasisSemdeg akademiaSi, institutSi an universitetSi. skolaSi igive sagnebi iswavleboda,rac dRes, magram meti yuradReba eTmoboda rusuli enis, maTematikisa dafizikis Seswavlas.erovnul saSualo skolebSi moswavleebi erTi wliT mets swavlobdnen, vidrerusulSi. am skolebSic didi yuradReba eqceoda rusul enas da es xdebodaerovnuli enis xarjze. cotas swavlobdnen skolebSi ucxo enebs da faqtobrivadar iswavleboda informatika. ganaTlebis sabWoTa sistemis mizani iyo moswavleebSimecnieruli, marqsistul-leninuri msoflmxedvelobis Camoyalibeba, komunizmisideurad mtkice mSeneblebis aRzrda. skolaSi moqmedebda komkavSiruli da pioneruliorganizaciebi, romlebsac unda aRezardaT moswavleebi `komunisturisuliskveTebiT~.magram es organizaciebi dakavebulebi iyvnen agreTve imiT, rom awyobdnendasvenebis saskolo saRamoebs, konkursebs, viqtorinebs, turistul laSqrobebsada sxva gasarTob RonisZiebebs, ufrosebi siamovnebiT ixseneben saskolo da studenturwlebs, magram naklebad – gakveTilebsa da leqciebs; ufro metad imas, raciyo gakveTilebisa da leqciebis miRma: `maSin Cven gvqonda turistuli Sekrebebi,megobrobis saRamoebi. CvenTan Camodiodnen stumrebi sxva respublikebidan. mosawyenadar gvecala~.33

seminarimaswavleblis samaxsovro seminaris Sesaxebseminari – aris mecadineobis forma, romlis drosac moswavleebi masalis damoukidebladaTvisebis Semdeg asruleben davalebas, koleqtiurad ganixilavenwinaswar dasmul kiTxvebs.maswavlebelma, romelic seminaruli muSaobis organizebas axdens, unda gaiTvaliswinos,rom:ara ugvianes ori kvirisa seminaramde unda gaacnos klass seminaruli muSaobisgegma;gegmasTan erTad moswavleebs unda SesTavazos rekomendebuli literaturissia;sasurvelia zustad miuTiToT amocanebi TiToeul wyarosTan damoukidebladmuSaobis dros: ras unda miaqcion yuradReba; ra formiT Seasrulon samuSao – daakonspeqton, Seadginon gegma, daweron referati,daweron Tezisebi, Seadginon Tematuri baraTebi da a.S. literaturis siaSi ZiriTadi literatura unda gamoiyos damatebiTisagan;calkeul moswavleebs an jgufebs SeiZleba damatebiTi davaleba mivceT: Seagrovonmasala raime sakiTxze, moamzadon sainformacio cnoba da a.S.maswavlebeli zedmetad ar unda Caerios seminaris msvlelobaSi, magram undaecados mis warmarTvas provokaciuli SekiTxvebis dasmiT;gamosvlisas moswavleebs SeuZliaT gamoiyenon TavianTi Canawerebi, magramsityva-sityviT ar unda ikiTxon naweri;moswavleTa diskusiaSi Casabmelad, klasis momzadebis donis gaTvaliswinebiT,SeiZleba gamoviyenoT Semdegi variantebi: gamoviZaxoT konkretuli moswavleebi saubris dasawyebad;SevTavazoT gamosvla msurvelebs;upirveles yovlisa, SevTavazoT gamosvla naklebad aqtiur da sustad momzadebulmoswavleebs, radgan ukeT momzadebulebs SeuZliaT Seitanon Semdeg damatebada amiT aamaRlon gamosvlebis done.seminari mizanSewonilia movawyoT Temis aTvisebis SualedSi an dasasruls,roca moswavleebs ukve aTvisebuli aqvT gansaxilveli Temis codnis minimumi.seminaris mniSvneloba:stimuls aZlevs da amowmebs moswavleTa gagebisa da analizis unars;kamaTisa da diskusiisas moswavleebi uRrmavdebian, sistematizacias axdenen daamyareben TavianT codnas;moswavleebs SesaZleblobas aZlevs, aqtiurad gamoiyenon sxvadasxva wyarodanmiRebuli informacia;saseminaro mecadineobis momzadebisas moswavleebi iZenen damoukidebeli mu-Saobis Cevebs;diskusiis msvlelobisas miRebuli codna ufro myaria.ra unda gaviTvaliswinoT seminarisaTvis mzadebisasseminaris momzadeba moiTxovs did drosa da didi moculobis winaswar SesasrulebelsamuSaos; SeiZleba wamoiWras sirTuleebi, Tu seminaris xelmZRvanelida jgufi SeuTanxmeblad muSaobs, jgufi inertulia, pasiuria.34

seminaris Catarebis gegma1. Sesavali. maswavlebeli lakoniurad ayalibebs Temas, mokled xsnis misiaTvisebis miznebsa da amocanebs.2. faqtebis gadmocema. seminaris yvela monawile rigrigobiT asaxelebsfaqtebs saxlSi momzadebuli masalidan. seminaris xelmZRvaneli (maswavlebeli)Camowers faqtebs dafaze, daajgufebs Temebis mixedviT.moswavleebi Seafaseben dawerils da SeaqvT Sesworebebi, Tukiaucilebelia.3. hipoTezis wamoyeneba. moswavleebi wamoayeneben hipoTezebsa da daasabuTeben.es keTdeba wyvilebad, naTqvami fiqsirdeba CanawerebSi; dasasrulsyvela wyvili wamoayenebs erT, maTi azriT, yvelaze mniSvnelovanhipoTezas dasabuTebiT. maswavlebeli dafaze afiqsirebs moswavleTamier dasaxelebul hipoTezebs.4. diskusia klasSi. yvela wamoyenebuli hipoTezis Sefasebis Semdeg dafazerCeba ori-sami hipoTeza.5. gamosvlis formebi:a) zepiri gamosvla;b) plakatebis, karikaturebis da a.S. gamoyeneba;g) Temis aTvisebis dros momzadebuli Jurnalebis, gamofenebis da a.S.gamoyeneba.6. ganzogadeba, daskvnebi (gaakeTebs seminaris xelmZRvaneli).7. daskvniTi ese (klasSi an saSinao davalebis saxiT).35

gonebrivi ieriSigonebrivi ieriSi didi raodenobis ideebis generaciis saSualebas iZleva droismcire monakveTSi. am meTodis gamoyeneba TiToeuli moswavlis individualuraqtivobas moiTxovs da saerTo saqmeSi monawileobis gziT problemis erToblivadgadawyvetas ganapirobebs.es aris meTodi, romelic xels uwyobs:komunikaciisSemoqmedebiTi azrovnebissakuTari azris gamoTqmisinformaciis daxarisxebismsjelobis, analizisSefasebis unar-Cvevebis ganviTarebas.gonebrivi ieriSis Catarebis wesi:maswavleblis mier saswavlo miznis Sesabamisad xdeba Temis winaswari SerCeva daSekiTxvis saxiT Camoyalibeba. SekiTxvas unda hqondes moswavleTaTvis gasagebiforma da mkafiod unda iyos Camoyalibebuli. gonebrivi ieriSi or etapad xorcieldeba.I – ideebis generaciis etapisaswavlo miznidan gamomdinare, maswavlebeli svams SekiTxvas. SekiTxvis dasmisSemdeg moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs. ideebis generaciis stadiazedaculi unda iyos Semdegi principebi:1. azris gamoTqma nebayoflobiTi da Tavisufalia. moswavleebma unda gamoTqvanmosazrebebi, roca maT surT. maT SeuZliaT gamoTqvan ramdenimemosazreba. idea SeiZleba iyos rogorc originaluri, ise sxvisi ideis ganviTarebisSedegi.2. moswavleTa mier mosazrebis gamoTqmis dros ar unda davuSvaT kamaTi,mosazrebis kritika an Sefaseba. unda vimuSaoT principiT– yvela mosazreba misaRebia.3. ideebis generaciis stadiaze mniSvnelovania ideebis raodenoba daara xarisxi. xarisxze msjeloba unda moxdes generaciis etapisdasrulebis Semdeg (Sefasebis etapi).4. yvela idea unda daiweros dafaze an did qaRaldze, maT Soris, yvelazemiuRebelic ki.36

5. Sefasebis win moswavleebs unda hqondeT dafiqrebis saSualeba.6. ideebis generaciis periodis xangrZlivoba SeiZleba sxvadasxva iyos.gakveTilis miznidan gamomdinare, maswavlebelma unda gansazRvros, Turodis (imave gakveTilze Tu momdevno dRes) unda daiwyos Sefasebis etapi.mTeli am xnis ganmavlobaSi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebidafaze an kedelze gakrul did qaRaldze unda eweros.II – ideebis Sefasebis etapiam etapis dasawyisSi mokled unda Sefasdes gamoTqmuli mosazrebebi.moswavleebs unda davusvaT SekiTxvebi da gavarkvioT, Tu romeli mosazrebebiamsgavsi da SesaZlebelia Tu ara maTi gaerTianeba-ganzogadeba,msgavsi ideebis gaerTianebis Semdeg SesaZlebelia mcire diskusiis mowyobamaT avkargianobaze. amis Semdeg TiToeul moswavles unda mieces saSualeba,amoirCios ramdenime, misi azriT, yvelaze faseuli idea da ganalagosisini mniSvnelobis mixedviT (yvelaze mniSvnelovani idea Seafasosyvelaze maRali quliT). qulebis Sejamebis Semdeg gamoikveTeba ramdenimeidea, romlebic, saerTo jamSi, klasma yvelaze Rirebulad daasaxela.maswavlebelma, saswavlo miznis gaTvaliswinebiT, SesaZloa SecvalosSefasebis etapi. mag., ZiriTadi aqcenti gadaitanos diskusiaze, Seafasosideebi moswavleebTan SeTanxmebis gziT. Tumca, es SeTanxmeba ar unda iyosxelovnuri da maswavleblisgan Tavsmoxveuli.37

momzadeba prezentaciisaTvishipoTezis wamoyeneba da misi damtkicebamaswavleblis samaxsovro istoriis gakveTilzehipoTezis wamoyenebisa da damtkicebis Sesaxebistoriis gakveTilze hipoTezebis gamoyeneba exmareba codnaze damyarebulikritikuli azrovnebis Cvevebis an msjelobis unaris ganviTarebas. meqanikuridamaxsovreba da gadmocema SeiZleba daexmaros moswavles gamoimu-Saos faqtebisa da pirovnebaTa saxelebis enciklopediuri codna, magrammoswavles unda SeeZlos, Seqmnas istoriuli faqtebisa da movlenebissistema, romelic man kritikulad unda Seafasos axali informaciiT.miznebi‣SeviqmnaT warmodgena, ra aris istoriuli hipoTeza.‣hipoTezis wamoyenebisa da Semowmebis unaris srulyofa.‣argumentebis wamoyenebisa da Sefasebis unaris srulyofa.‣sakuTari Tvalsazrisis Camoyalibebisa da diskusiaSi monawileobis unarissrulyofa.hipoTezebTan muSaobisaTvis yuradReba unda mivaqcioT or mniSvnelovan sagans:1) faqti gansxvavdeba faqtis mtkicebisagan, magaliTad, aSS-is prezidentisgamonaTqvami meore msoflio omis dasawyisSi: `Tqveni vaJiSvilebi ar gaigzavnebiansxvis omSi monawileobisaTvis~, – faqtia, magram istorikosebi,masze dayrdnobiT, amtkiceben, rom aSS-is prezidenti ar gegmavda omSi aSSisSeiaraRebuli Zalebis CarTvas;2) hipoTeza istoriaSi – igive ar aris, rac daskvna. istoriaSi hipoTezasSeuZlia axsnas, rogoria movlenis mizezebi, rogoria movlenis xasiaTi,aseve gamoaaSkaraos sakamaTo da Znelad dasamtkicebeli faqtebi. hipoTezasSeuZlia Riad datovos sakiTxi, Tu ar aris sakmarisi faqtebi, romlebicmas daamtkiceben an uaryofen. hipoTeza xsnis SesaZleblobas faqtebisaraerTgvarovani Sefasebisas da azrTa sxvadasxvaobisaTvis.imisTvis, rom moswavleebma gamoimuSaon kritikulad azrovnebis unari, hipoTeziswamoyenebisa da damtkicebisas unda gamoiyenon azrovnebis sxvadasxva unari,romelic SeiZleba Semowmdes rogorc werilobiT – eses an testirebis saSualebiT,ise zepirad:38

davusvaT kiTxvebi, romlebzedac pasuxis gacema hipoTezis wamoyenebasmoiT xovs;kiTxvebi ise unda Camoyalibdes, rom SesaZlebeli iyos maTze ramdenimearaerTgvarovani pasuxis gacema. magaliTad: `amierkavkasiis respublikeb-Si igrZnoba dRemde sabWoTa reJimis Sedegebi?~wamovayenoT erTmaneTis sawinaaRmdego hipoTezebi, raTa pasuxi gaeces amkiTxvebs;hipoTeza unda Seicavdes erTsa da imave movlenaze damatebiTi an sawinaaRmdegomtkicebulebis wamoyenebis SesaZleblobas, magaliTad: `sabWoTa reJimisakmaod xangrZlivad arsebobda, imisaTvis rom Rrmad gaedga fesvebi adamianTacxovrebasa da SegnebaSi~. an: `dRemde arian Sromisunariani asakis adamianebi,romlebic swavlobdnen da TavianTi kariera daiwyes sabWoTa reJimispirobebSi, maT unari ar SeswevT, swrafad Seicvalon TavianTi Sexedulebebida azrTa wyoba~.wamovayenoT logikuri argumentebi hipoTezis dasamtkiceblad;argumenti – aris faqtis an faqtebis erTianobis damamtkicebeli sabuTi.gansazRvrul periodSi saxelmwifos politikis codna wamoyenebulihipoTezis damtkicebis saSualebas iZleva. magaliTad, pirveli mtkicebisaTvisargumenti SeiZleba sabWoTa sistemis yovlismomcveli kontroliiyos, romelic uflebas ar aZlevda arc calkeul adamianebs da arc saxelmwifosmTel regionebs, ganviTarebuliyo gamorCeulad.gamoviyenoT faqtebis codna argumentis dasamtkiceblad;unda gvaxsovdes, rom faqti gansxvavdeba faqtis damtkicebisagan. faqti –es konkretuli ambavia, movlena an gamonaTqvami, romelsac aqvs gansazRvruliadgili da dro.uarvyoT sapirispiro mtkicebuleba da dasabuTeba;Temam sabWoTa reJimze amierkavkasiis respublikebSi SeiZleba moiTxovosdasabuTebisaTvis sabWoTa periodis oficialuri lozungebi, magaliTad:`ssrk mSvidobianobis burjia mTel msoflioSi~ da a. S.davsvaT analitikuri SekiTxvebi axali damatebiTi informaciis garSemo,raTa SevamowmoT Cveni hipoTeza da misi dasabuTeba.Tu hipoTeza – amierkavkasiis respublikebSi sabWoTa reJimis Sedegebisarsebobis Sesaxebaa, maSin moswavlisaTvis mniSvnelovani iqneba, moiZiosdamatebiTi informacia socializmis Sedegebze sxva adgilebSi an situaciisgansxvavebaze Tavad amierkavkasiis respublikebSi. mniSvnelovania,rom axali informacia avsebdes ukve arsebul SerCeul faqtebs da kavSirihqondes wamoyenebul hipoTezasTan.39

moswavlis samaxsovroistoriul hipoTezebTan muSaobisaTvishipoTeza [berZn. hypothesis – varaudi] – raime movlenis asaxsnelad wamoyenebulimecnieruli varaudi, romlis ueWveloba jer ar aris damtkicebuli.(WabaSvili m., ucxo sityvaTa leqsikoni, saskolo gamocema, Tb., 1999, gv. 242.)istoriul mecnierebaSi hipoTezebTan muSaobisaTvis yuradReba unda mivaqcioTor mniSvnelovan sagans:1) faqti gansxvavdeba faqtis mtkicebisagan, magaliTad aSS-is prezidentisgamonaTqvami meore msoflio omis dasawyisSi: `Tqveni vaJiSvilebi ar gaigzavnebiansxvis omSi monawileobisaTvis~, – faqtia, magram istorikosebi,masze dayrdnobiT, amtkiceben, rom aSS-is prezidenti ar gegmavda omSi aSSisSeiaraRebuli Zalebis CarTvas;2 ) hipoTeza istoriaSi – igive ar aris, rac daskvna. istoriaSi hipoTezasSeuZlia axsnas, rogoria movlenis mizezebi, rogoria movlenis xasiaTi,aseve gamoaaSkarvos sakamaTo da Znelad dasamtkicebeli faqtebi. hipoTezasSeuZlia, Riad datovos sakiTxi, Tu ar aris sakmarisi faqtebi, romlebicmas daamtkiceben an uaryofen. hipoTeza xsnis SesaZleblobas faqtebisaraerTgvarovani Sefasebisa da azrTa sxvadasxvaobisaTvis.hipoTezis damuSavebisa da damtkicebisas icaven sam safexurs:1. hipoTezis wamoyeneba (ganzogadebuli varaudi romelime epoqaze, movlenazean procesze mTlianad).2. moiZebnos argumentebi, romlebic daamtkicebs an uaryofs Tqvens hipo-Tezas (mtkicebulebis wamoyeneba faqtebze an faqtebis erTianobaze).3. moiZebnos erTi an ramdenime faqti, romlebic daadastureben imas, rasacTqven amtkicebT.alternativebTan muSaobis samaxsovroalternativebTan muSaobisas sasurvelia Semdegi Tanmimdevrobis dacva.1. CamovayaliboT yoveli SemoTavazebuli variantis arsi.2. ganimartos yoveli variantis istoriuli dasabuTeba.3. ganimartos damokidebuleba sxvadasxva alternativisadmi, SeirCesyvelaze ufro Sesabamisi.4. gairkves uaryofili versiebis dadebiTi da uaryofiTi mxareebi.5. dasabuTdes gakeTebuli arCevani.40

VI. aqtivobebis tipebis praqtikuli gamoyenebis nimuSebi.meToduri rekomendaciebi konkretuligakveTilebisaTvissanimuSo gakveTilebis aRwera1. Temis saTauri: uZvelesi samdinaro civilizaciebi.Sumeri da babiloni (paragrafi 8)1 saaTigakveTilis mizani:● cneba `civilizaciis arsis~, kacobriobis istoriaSi civilizaciebis monacvleobismniSvnelobis gageba Zveli aRmosavluri civilizaciebis magaliTze;● istoriuli wyaroebis ganxilvisa da problemebis gamoyofis, maTi gaanalizebis unarisganviTareba;● Sedareba-Sepirispirebis, msjelobis, Sefasebisa da daskvnebis gamotanis unar-Cvevebis ganviTareba;● diskusiis warmarTvis unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● damoukidebeli samuSao (konkretul sakiTxze mcire analitikuri naSromis dawera).mosalodneli Sedegebi:● moswavle gamoyofs mTavar ganmapirobebel faqtorebs;● moswavles SeuZlia cnebebis ganmarteba da maTi adekvaturi gamoyeneba.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos– 3-5 wT.2. mosawvleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSiganixilon wyaroebi 1 da 2, gaakeTon daskvnebi, imuSaon klasSi gakveTilis teqstisbolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamenSekiTxvebs, msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; wyaroebze dayrdnobiT daweronTema: `mdinareebis mniSvneloba pirveli civilizaciebis SeqmnaSi~.41

2. Temis saTauri: sazRvao-saqalaqo civilizaciebi. aTenis kavSiri –pirveli sazRvao `imperiis~ Seqmnis mcdeloba (paragrafi 16)1 saaTigakveTilis mizani:● cneba `imperiis~ arsis gageba da imperiebis Seqmnis istoriuli mizezebis axsna;● saxelmwifos Sinapolitikuri ganviTarebisa da sagareo politikuri ZalisurTierTmimarTebis sakiTxis gageba;● is to ri u li wya ro e bis gan xil vi sa da problemebis gamoyofis, maTi gaanalizebisunaris ganviTareba;● Sedareba-Sepirispirebis, msjelobis, Sefasebisa da daskvnebis gamotanis unar-Cvevebis ganviTareba;● dis ku si is war mar Tvis, argumentirebis unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● individualuri muSaoba;● prezentacia;● diskusia.mosalodneli Sedegebi:● moswavle ukavSirebs erTmaneTs saSinao da sagareo politikur faqtorebs;● moswavles SeuZlia SedarebiTi analizis Sedegebis Camoyalibeba.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vac nobT gakveTilis Temisa da Se sas ru le be li sa mu Sa os specifi kas – 3-5 wT.2. moswavleebs vaZlevT individualur davalebas –15 wuTis ganmavlobaSi ganixilonwyaroebi 1da 2, gaakeTon daskvnebi, imuSaon gakveTilis teqstis bolos dasmulkiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 10-15 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamenSekiTxvebs, msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti. daweron Tema: `aTenis sazRvaobatonoba da berZnuli qalaqebi~.42

3. Temis saTauri: papizmi. eklesia da Zalauflebis legitimacia(paragrafi 32)1 saaTigakveTilis mizani:● Sua saukuneebis evropaSi politikuri Zalauflebis sakiTxis gaazreba;● is to ri u li wya ro e bis gan xil vi sa da problemebis gamoyofis, maTi gaanalizebisunaris ganviTareba;● Sedareba-Sepirispirebis, msjelobis, Sefasebisa da daskvnebis gamotanis unar-Cvevebis ganviTareba;● dis ku si is war mar Tvis, argumentirebis unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia.mosalodneli Sedegebi:● moswavles SeuZlia teqstis damuSaveba, wyaroebisa da damatebiTi cnobebidanmopovebuli informaciis sinTezireba;● moswavles SeuZlia sakuTari azris zepiri komunikaciis meSveobiT gadmocema;● moswavles SeuZlia kvlevis damoukideblad warmarTva da kvlevis SedegebiswerilobiT Camoyalibeba.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vac nobT gakveTilis Temisa da Se sas ru le be li sa mu Sa os specifi kas – 3-5 wT.2. klass vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas –15 wuTis ganmavlobaSi ganixilonwyaroebi 1 da 3 da damatebiTi cnobebi, gaakeTon daskvnebi;3. samuSao jgufebis prezentacia – 10-15 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamenSekiTxvebs, msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti. werilobiT Camoayalibonpapobis politikuri gavlenis dakninebis mizezebi. momdevno gakveTilze ganixilonTiToeuli maTgani.43

4. Temis saTauri: Sua saukuneebis wodebriv-warmomadgenlobiTiorganoebi (paragrafi 36)1 saaTigakveTilis mizani:● gan vi Ta re bis ori gan sxva ve bu li mo de lis Se da re ba;● is to ri u li pro ce se bis ga az re bis da Ta na med ro ve o bi saT vis am pro ce se bis mniS vnelobis Se fa se bis una ris gan vi Ta re ba;● is to ri u li wya ro e bis gan xil vi sa da Se da re bi Ti ana li zis una ris ganviTareba;● is to ri u li in for ma ci is moZiebis unar -Cve ve bis gan vi Ta re ba;● gan xil vis, Se fa se bi sa da ar gu men ti re bis unar -Cve ve bis gan vi Ta re ba;● dis ku si is war mar Tvis Cve vis da uf le ba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● damoukidebeli samuSao (SedarebiTi analizis werilobiT Camoyalibeba).mosalodneli Sedegebi:● moswavles SeuZlia SedarebiTi analizis Catareba;● moswavle afasebs istoriuli ganviTarebis mniSvnelobas TanamedroveobisaTvis.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vac nobT gakveTilis Temisa da Se sas ru le be li sa mu Sa os specifi kas – 3-5 wT.2. klass vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas –15 wuTis ganmavlobaSi ganixilondamatebiTi cnobebi, gaakeTon daskvnebi; imuSaon SekiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 10-15 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamenSekiTxvebs, msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti. amoiweron Sua saukuneebiswodebriv-warmomadgenlobiTi organoebis ZiriTadi saerTo maxasiaTeblebi. daweronTema: `monarqia da wodebriv-warmomadgenlobiTi organoebi Sua saukuneebisevropasa da saqarTveloSi~.44

5. Temis saTauri: Turq-selCukebi da saqarTvelo;didi Turqoba saqarTveloSi (paragrafi 46)1 saaTigakveTilis mizani:● teqstze damoukideblad muSaobis unaris ganviTareba;● istoriuli wyaroebis ganxilvisa da problemebis gamoyofis, maTi gaanalizebis unarisgamomuSaveba;● Sedareba-Sepirispirebis, msjelobis, Sefasebisa da daskvnebis gamotanis unar-Cvevebis ganviTareba;● diskusiis warmarTvis unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● diskusia;● individualuri muSaoba;● prezentacia.mosalodneli Sedegebi:● moswavle aanalizebs bizantiis Turq-selCukebTan marcxis mniSvnelobas saqarTvelosTvis;● moswavle aanalizebs Turq-selCukTa politikas saqarTveloSi;● moswavle afasebs giorgi II-is politikas;● moswavle afasebs `didi Turqobis~ Sedegebs.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos– 3-5 wT.2. moswavleebs vaZlevT individualur davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi ganixilonwyaroebi 1-5, gaakeTon daskvnebi, imuSaon klasSi gakveTilis teqstis bolosdasmul kiTxvebze;3. individualuri prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamenSekiTxvebs, msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; wyaroebze dayrdnobiT daweronTema: `didi Turqobis~ Sedegebi saqarTvelosTvis.45

VII. damatebiTi masalasaerTaSoriso siaxleebi istoriis swavlebaSiioke van der leu-roordievroklios damfuZnebeli, misi pirveli prezidenti,amJamad aRmasrulebeli direqtoriganaTleba inkluziurobis, cnobierebis amaRlebisa da tolerantobisaTvis:ZiriTadi Temebi sakiTxis droulobisa da mniSvnelobis Sesaxebistoriis saganmanaTleblo roli skolebSi2008 wels sajaro ganaTlebis Sefasebis holandiurma centrma sakuTar veb-gverdze Semdegidaskvna gamoaqveyna: `skolebs mniSvnelovani roli eniWeba kanonierebis, demokratiisa da moqalaqeobiszogadi faseulobebis gadacemis saqmeSi. es gansakuTrebiT xorcieldeba iseTi sagnebismeSveobiT, rogoricaa istoria da moqalaqeobis safuZvlebi~. swored es winadadeba xsnis sakiTxisarss, kerZod imas, rom istoria, rasac Cven skolebSi vaswavliT, axalgazrda Taobis aRzrdasTanaadakavSirebuli da, aqedan gamomdinare, misi msjelobis sagani unda iyos sayovelTao faseulobebi,humanuri midrekilebebi da demokratiis monapovari.vici, rom bevri istorikosisaTvis es gancxadeba SeiZleba arakomfortul WeSmaritebas warmoadgendes,radgan isini ufrTxian warsulis instrumentalizacias da, miT ufro, ideologiurimizezebiT mis arasworad gamoyenebas. samwuxarod, istoria da istoriis swavleba evropaSi Tumis farglebs gareT uamrav magaliTs gvTavazobs am SiSis gasamarTleblad. 1 Tumca, istoriispedagogebs isic gaazrebuli aqvT, rom isini saganmanaTleblo sistemis nawils warmoadgenen, daganaTleba axalgazrda Taobaze unda iyos morgebuli. skolaSi mozardebi ar Seiswavlian warsulsmxolod im mizniT, rom gaarkvion, zustad ra moxda; sagani unda daiwyos mTavari SekiTxviT mismizanTan dakavSirebiT.istorias evropul saskolo kurikulumSi uamravi mniSvnelovani mizani akisria. evrokliosmier 2003, 2006 da 2009 wlebSi Catarebulma kvlevebma aCvena, rom istoriis Seswavlisa Tu swavlebisupirvelesi miznebi mTel evropaSi met-naklebad erTnairia: esaa ganaTleba demokratiisa da moqalaqeobriobisxelSewyobisTvis, moswavleTa mier samyaros Secnoba, maTSi kritikuli azrovnebisunaris ganviTareba da sakuTari saxelmwifosadmi erovnuli kuTvnilebis grZnobis Camoyalibeba. 2pasuxismgebeli profesiuli Zalacnobilia, rom istoria sazogadoebisaTvis mniSvnelovan mamoZravebel Zalas warmoadgens.aqedan gamomdinare, evroklio cdilobs, xeli Seuwyos istoriuli ganaTlebis jansaR gamoyenebasdemokratiuli sazogadoebebis mSeneblobisa da gaZlierebis mizniT. aseve cdilobs kavSiri daamyarosistorikosebs Soris miuxedavad maTi eTnikuri Tu religiuri kuTvnilebisa. organizaciiswevrebi erToblivad eZeben gzebs, raTa danergon sayovelTao Rirebulebebi, humanuri midrekilebebi,demokratiuli monapovari da, amgvarad, gazardon ganaTlebis mniSvneloba keTilsindisierimoqalaqeobisa da Serigebis saqmeSi.daarsebis dRidan, 1993 wlidan evroklio xels uwyobs saerTaSoriso urTierTgagebas, pativiscemasada TanamSromlobas. organizaciis upirveles mizans warmoadgens xeli Seuwyos istoriisswavlebis ganviTarebas, rac, Tavis mxriv, gaaZlierebs mSvidobas, stabilurobas, demokratiasda kritikul azrovnebas. evroklio iRvwis, raTa istoriisa da moqalaqeobriobis safuZvlebisswavleba mravalferovani xedviT, inovaciiT da kritikuli azrovnebiT gaamdidros.evroklio amtkicebs, rom warsuls ar gaaCnia sazRvrebi da istoriis swavleba udides gav-1magaliTisTvis ixileT Antoon de Baets, „Responsible History“ (Oxford, 2008), Christina Koulouri (ed), „Clio in the Balkans. ThePolicy of History Education“ (Thessaloniki, 2002), Christina Koulouri (ed), Teaching the History of Southeastern Europe“ (Thessaloniki,2001) da Wolfgang Hopken(ed), Oil on Fire: Textbooks, Ethnic Stereotypes and Violence in South-Eastern Europe (Hannover, 1996).2evroklios vebgverdi Seicavs ZiriTadi kiTxvarebis Sedegebs, moyolebuli 1998 wlidan rogorc Power-Point-Si warmodgenil prezentaciebs, aseve diagramebsa da rukebs: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com–docman/Itemid,402/.46

lenas axdens imaze, Tu rogor aRiqvamen adamianebi garemomcvel samyaros. evroklios xedviT,istoriis swavla da swavleba gansakuTrebuli pasuxismgeblobis sferoa, radgan swored is gaxlavTganaTlebis sferoSi yvelaze metad politizirebuli sagani. saskolo istoria moiTxovspasuxismgeblobis mqone mravalmxriv profesionals da evroklioc Tavs uyris istorikosebsa daistoriis pedagogebs evropidan, raTa erToblivad ganixilon da gamoscadon warsulis inkluziuriswavlebis meTodebi.evroklios miaCnia, rom istoria aris yvelaze struqturizebuli arxi sazogadoebebSi istoriulicnobierebis CamoyalibebisTvis da, Sesabamisad, SemoqmedebiTad uwyobs xels mis winsvlas.evroklio propagandas uwevs imgvar midgomas istoriis swavlebisadmi, romelic ganamtkicebsdemokratiul faseulobebs, unarebs da midrekilebebs. Tavis mxriv, es sagani zrdis ormxriv pativiscemas,tolerantobas da antieqstremistul ganaTlebas. is svams kiTxvebs, romlebic iwvevenkamaTs. imisaTvis, raTa es ideebi praqtikaSi gaataros, 1993 wlidan moyolebuli evrokliom evropaSiorganizeba gauwia 30-ze met saerTaSoriso konferencias, asobiT adgilobriv seminars dasamuSao swavlebas, ganaxorciela uamravi grZelvadiani proeqti.novatoruli meTodologiaevroklios politika SemuSavebulia uamravi erovnuli da saerTaSoriso debatebis Sedegad.istoriis saskolo swavlebis tradiciuli funqcia mravaljer dadga kiTxvis niSnis qveS, radganxSirad igi iaraRad qceula erebsa Tu saxelmwifoebs Soris dapirispirebebisas. 2007 wels bledSi(slovenia) gaimarTa saerTaSoriso konferencia Temaze `adamianTa uflebebis swavleba: gakveTilebiistoriidan~, sadac kviproselma istoriis ganaTlebis eqspertma Cara makriianim damswrefarTo evropuli sazogadoebis winaSe wamoWra mniSvnelovani kiTxvebi saskolo sagnis miznebTandakavSirebiT. 3moeTxovebaT Tu ara istoriis swavlebis procesSi moswavleebs daeTanxmon movlenebis Sefasebas,Tu kiTxvis niSnis qveS unda daayenon is?morCilad unda mihyvnen movlenebis `oficialur~ interpretacias Tu disciplinirebulikamaTisa da argumentebis Sedegad sakuTari versiebi SeimuSaon?daeTanxmon romelime konkretul xedvas Tu multiperspeqtiuli xedvisaken iswrafon?istoriam skolis moswavleebs daTanxmeba unda aswavlos Tu winaaRmdegobis gaweva?cxadia, istoriis swavlebis evropeli da aramarto evropeli specialistebi ufro metad amkiTxvebis meore nawilebs daeTanxmebian, Tumca es ar niSnavs imas, rom umravlesoba swored ammidgomas iziarebs. umetes evropul qveynebSi politikosebsa da mediis warmomadgenlebs ZalianuWirT gaiTavison saskolo istoriis es kritikuli pasuxismgebloba.doqtori Cara makriiani aseve Seexo sagnis Tematikas da dasva Semdegi kiTxvebi:unda misces Tu ara saskolo istoriam moswavleebs codna da gaagebinos warsulis Sesaxebistoriuli azrovnebis mniSvneloba?unda ganaviTaros Tu ara maTSi warsul da axlandel sazogadoebebSi individebis Tu jgufebisrolis, pasuxismgeblobis, uflebebis SesaZleblobebis da movaleobebis gageba?unda gazardos Tu ara moswavleTa demokratiuli damokidebulebebi da unarebi?unda waaqezos Tu ara sazogadoebaSi CarTuloba da aqtivoba?unda gazardos Tu ara moswavleTa Soris mravalferovnebis miRebis unari?am SemTxvevaSi istoriis Tanamedrove swavleba valdebulia yvela moTxovna gaiTvaliswinos.sakiTxavia, ramdenadaa es midgomebi saskolo istoriis realobaSi danergili?2006 wels evroklios mier Sedgenili kiTxvari sTxovda respondentebs eCvenebinaT, Tu raadgili uWiravs maT erovnul kurikulumebSi garkveul koncefciebsa da kompetenciebs.gamokiTxvis Sedegad, yvelaze mniSvnelovnad dasaxelda Sedegi:qronologiuri cnobierebis Camoyalibeba da movlenaTa qronologiuri TanmimdevrobiTdalagebis unari;cvlilebebisa da uwyvetobis gaazrebis unari;analizis unari;istoriuli masalebis Sefasebisa da maTi istoriul konteqstSi gamoyenebis unari.3doqtor makriianis sruli prezentacia SegiZliaT ixiloT bmulze: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com–docman/Itemid, 402/.47

da mainc, yvelaze mniSvnelovnad istoriuli codnis Tanmimdevrulad gaxseneba iTvleboda,vidre faqtebisa da Sexedulebebis erTmaneTisagan garCeva, aseve, istoriuli mniSvnelobis SefasebaurTierTsawinaaRmdego interpretaciebis gamoyenebiT. yvelaze umniSvnelod CaiTvaladRevandeli istoriografiuli debatebis saqmis kursSi yofna.faseulobebi da midgomebisamxreT floridis ganaTlebis koleji Zalian kargad uRebs alRos istoriis pedagogTa mu-Saobas, rodesac wers, rom `yvela profesia xasiaTdeba saerTo codnis erTi da imave TvisebebiT,unarebiT da midgomebiT. 4 swavleba ki xelobaa, radgan srulyofilebis ZiebaSi is iyenebs mecnierebasacda xelovnebasac~. es ganacxadi maswavlebelTan erTad moswavlesac exeba – `socialuridisciplinebis (ganaTleba) ZiriTad winapirobas warmoadgens is, rom moswavle valdebuliagamoavlinos codna, unarebi, midgoma~.es ganacxadi socialuri disciplinebisa da ganaTlebis erT Zalian mniSvnelovan da sainteresoaspeqts usvams xazs. es ori sagani ara mxolod gadascems codnas da unarebs, aramed nergavskonkretul faseulobebs da ganaviTarebs sazogadoebisaTvis sasargeblo midgomebs moswavleebSi.5 swored zemoxsenebul or sagans aqvs yvelaze metad pirdapiri urTierToba politikasTan,ideologiasa da sazogadoebebis Tanadroul saWiroebebTan. sakiTxebi, romlebic yovelTvisiwveven kamaTs istoriis axali kurikulumis Sesaxeb aris globalizacia, gadagvareba, erovnuliidentobis SegrZnebis Semcireba, saerTaSoriso islamis mzardi roli da erovnul Tu religiurumciresobaTa naklebi integracia sazogadoebaSi.ukanasknel wlebSi evropaSi am sakiTxebs socialuri miswrafebebis mTel wyebasTan akav-Sirebdnen. yofil komunistur qveynebSi dRis wesrigSi upirvelesi adgili daiWira ganaTlebam demokratiisganviTarebisaTvis. 6 bevri iseTi dasavleTevropuli qveynis winaSe, romlebSic maRaliamigracia, magaliTad, safrangeTi, didi britaneTi, niderlandebi, moulodnelad dadga sakuTarirolis gaazrebis sakiTxi sazogadoebaTa kavSiris, mravalferovnebis dafasebisa da tolerantobismSeneblobis saqmeSi. 7 konfliqtur teritoriebze, magaliTad, bosniaSi, saqarTvelosa damakedoniaSi, Serigebasa da mravalferovnebis dafasebas didi yuradReba eqceva. TiTqmis yvelaevropuli skolis istoriis kurikulumSi Sevida Temebi, romlebic moicavs Tanasworobas, adamianTauflebebs, genders, uwyvet ganviTarebas da garemos. gansakuTrebuli davalebebi daekisrasocialur disciplinebsa da istoriis kurikulumebs. amisi kargi magaliTia evroklios egidiTTurqeTSi mimdinare proeqti. SeiZleba zogma ikiTxos, ramdenad emTxveva evropel politikosTa daistoriis pedagogTa damokidebulebebi da ramdenad misaRebia maswavlebelTaTvis es moTxovnebi,an saerTod, ramdenad xSirad ekiTxebian maT rCevas, aqvT Tu ara survili da unari msgavsi faseulobebigadascen Taobebs da ganaviTaron garkveuli tendenciebi? 8evroklios mier 2009 wels Catarebulma gamokiTxvam dagvanaxva, rom evropaSi amgvar gadawyvetilebebzeistoriis pedagogebs mcire gavlena aqvT. 9 da kiTxva – pedagogTa Tanamedrove kompetenciada arsebuli saswavlo masalebis xarisxi gamodgeba Tu ara dasaxuli miznebis misaRwevad,jerac pasuxgaucemelia.evroklios meTodi gamoxatavs azrs, rom istoriasa da istoriis swavlebis adamianuri faseulobebis,damokidebulebebis da midrekilebebis mTel wyebasTan uxdeba Sepirispireba. esaubro4ixileT: Social Studies Education (SSE) Course & Program Policies & Expectations bmulze: http://www.coedu.usf.edu/main/departments/seced/SocialS/SSEhome. html5evroklios 2009 wlis kiTxvari avlens Semdeg prioritetebs: http:// www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com–docman/Itemid,402/.6Michail . A.Boytsov, ,,AROCLIOand Russian Joint Venture. Writing Schoolbooks on Post-War History“ – History for Today andTomorrow. What does Europe Mean for School History. EUSTORY-Series: Shaping European History, Volume 2 (Hamburg, 2001)154-163. evroklios proeqtebi fikusirdeba Semdegi sakiTxebis garSemo. http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com–docman/ Itemid,241/vb.7Gordon Brown, „The Future of Britishness“, moxseneba fabianelTa sazogadoebaSi, 2006 wlis 14 ianvari.sazogadoebis presrelizi ixileT bmulze: http://www.fabians.org.uk/events/speeches/the-future-of-britishness; magaliTad,niderlandebSi debatebi Temaze: Canon and National Museum for History ixileT: http://www.jijmaaktgeschiedenis.nu/blog/an http://entoen.nu/forum.aspx.8James Fitzgerald, ,,History in the Curriculum: Debate on Aims and Values“ in History and Theory, Vol. 22, No. 4, Beiheft 22: ThePhilosophy of History Teaching (Dec., 1983), 81-100, ixileT bmulze: http://www.jstor.org/pss/2505217.92009 wlis kiTxvaris Sedegebi ixileT bmulze: http://www.euroclio.eu/ joomla/index.php/component/option,com–docman/Itemid,402/.48

axalgazrda Taobas warsulze, niSnavs moicva pozitiuri Temebi, rogorebicaa demokratia, tolerantoba,adamianTa uflebebis pativiscema, urTierTgageba, solidaroba, Tavisufleba, gambedaoba,Tanabari SesaZleblobebi, pasuxismgebloba, siyvaruli da megobroba. Tumca, aseve Tavs veraarideb negatiur cnebebs, rogorebicaa stereotipebi, crurwmena, brma rwmena, qsenofobia,rasizmida Zaladoba.evrokliom partnior organizaciebTan erTad am sakiTxebis Sesaxeb mTeli rigi saswavlostrategiebi da masalebi SeimuSava. 10 istoriaSi mravladaa movlenebi, procesebi da fenomenebi,romlebic moqalaqeobas Tu samoqalaqo pasuxismgeblobas exeba. evroklio cnobs istoriis pedagogTasasicocxlo rols axalgazrdebSi samoqalaqo pasuxismgeblobis da sazogadoebaSi maTiaqtiurad CarTvis saqmeSi. 11specifikuri istoriaevropis istoriis swavleba Zalian sapasuxismgeblo da gansakuTrebulia. zogadad, erovnuliistoriis swavlebaSi erovnuli umciresobis warmomadgeneli jgufis xedvebi Warbobs. martiniTavis statiaSi – `evropis istoria da Zveli franguli wes-Cveulebebi~ – aRniSnavs, rom safrangeTisaTvis`absoluturad warmoudgenelia iseTi kurikulumi, romelic mieZRvneboda bretanisaTu baskuri regionis istoriis swavlebas~. 12 amave dros, is acxadebs, `meore msoflio omisperiodSi ganviTarebul genocidamde evropaSi ar moiZebna adgili ebraelTaTvis, magram arcqalTa da arc genderis istoria ar TamaSobs araviTar rols; franguli istoriuli ganaTlebaaris erovnuli franguli politikuri istoria~. zogierTi qveyana, magaliTad, britaneTi, kvlavmtkiced ewinaaRmdegeba iseTi kurikulumebis ganviTarebas, romelSic istoriuli samyaro ufrovrclad an mcired iqneba warmodgenili, vidre erovnuli saxelmwifo. jounsi Tavis statiaSi`spilosTan erTad sarecelis gayofa: istoriis swavleba uelsSi~ wers, rom es sakiTxi arisgamowveva, romelsac swrafad unda gaumklavdes britaneTi, sadac inglisuri istoria, kulturada ena saukuneebis ganmavlobaSi batonobda britaneTis sxva qveynebze. 13 evroklios mier 2004 welskardifSi gamarTulma konferenciam aCvena, rom istoriis uelsur kurikulumebsac gaaCndaTsiZneleebi. 14 saskolo istoria jerac fokusirdeba uamrav mniSvnelovan personaze, romlebicdominant kulturas warmoadgenen. mcire yuradReba eqceva qalebs da saerTod uyuradRebodrCebian eTnikuri jgufebis warmomadgenlebi. 15zogierT qveyanaSi, magaliTad, rumineTsa da latviaSi, calke sagnad iswavleba eTnikurijgufebis istoria. Tumca aseTi midgoma realurad sulac ar uwyobs xels inkluziur swavlebas,radganac ar zrdis erTmaneTis Sesaxeb metis gagebis SesaZleblobas. umravlesobis jgufis warmomadgenelTaTvissakuTari istoria Tu kultura warmoadgens erTaderT sagans saskolo istoriaSi.Tumca, umciresobebis warmomadgenelTa istoriis calke sagnad gamoyofa rumineTSi, sul cota,istoriis swavlebaSi mravalferovnebis danergvas niSnavs. latviaSi axali moqnili kurikulumi10amis Sedegi iyo 14 inovaciuri saxelmZRvanelosa da maswavlebelTa damxmare wignis gamoqveyneba,magaliTisTvis: Ordinary People in an Extraordinary Country. Every Day Life in Bosnia and Herzegovina, Croatia and Serbia.Yugoslavia between East and West 1945-1990 (2008) and Change and Continuity in Everyday Life in Albania, Bulgaria and Macedonia1945-2000 (2003). evroklios arsebobis pirveli 15 wlis namuSevris Sejameba ixileT organizaciis 26-ebiuletenSi: Making a Difference. Fifteen Years of EUROCLIO, bmulze:http://www. euroclio.eu/site/index.php/2008-making-adifference-bulletins-381.evroklios mier gamocemuli yvela publikaciis naxva SegiZliaT organizaciis saitze.11magaliTad, ixileT FFair and Balanced History. 44 working sheets for active student work with a multicultural approach (http://www.euroclio.eu/site/index.php/ materials-bulgaria-129). evrokliosa da evropaevmis gaerTianebuli Zalisxmevis Sedegiaproeqti: Connecting Europe through History. am wlis ZiriTad Temas warmoadgens experiences and Perceptions of Migrationsin Europe da informaciis xilva SesaZlebelia bmulze: http://www.euroclio.eu/site/index.php/ projects-mainmenu-125/current-projects-mainmenu-32/connecting-europe-mainmenu-304. pirveli wlis (Human rights in Europe? Tolerance, Democracy,Citizenship, Critical thinking and Multiperspectivity as European Values) sruli moxseneba xelmisawvdomia bmulze: http://www.connectinghistory.eu/.12Jean-Clément Martin, ‘European History and Old French Habits’, – History for Today and Tomorrow. What does Europe Mean forSchool History. EUSTORY-Series: Shaping European History, Volume 2 (Hamburg, 2001) 45-57.13Elin Jones, ‘Sharing the bed with an elephant: teaching history in Wales’, in: History for Today and Tomorrow, 36-44 and Jean-ClémentMartin, ‘European History and Old French Habits’, idem 45-57.14R.R. Davies, ‘Wales and History, Small Country, Large Issues’ and Bjorn Matsen, ‘The Learning Country, Jane Davidson, Welsh Ministerof Education’, orive ixileT evroklios me-20 biuletenSi: elonging to Europe – Small Nations, Big Issues (2004) 10-17 and 17.15Jan Bank en Piet de Rooy, ‘Een canon van het Nederlandse verleden. Wat iedereen móet weten van de vaderlandse geschiedenis’,gazeTma NRC Handelsblad 2004 wlis 30 oqtombers warmoadgina am midgomis SesaniSnavi magaliTi, msgavstendenciebs amJRavnebs 2001 wlis holandiuri kurikulumi, Seqmnili saSualo skolis maRali klasebisaTvis.49

aseve iZleva saSualebas Seswavlil iqnas eTnikuri istoria rusul, polonur, litvur, ukrainul,estonur da belorusulenovan skolebSi.inglisSi kurikulumis dagegmvisas mTavar moTxovnas warmoadgens is, rom igi pasuxobdesaxalmosaxleTa saWiroebebs da erTnair uflebebs aniWebdes moswavleebs `miuxedavad maTi socialuriwarmomavlobis, kulturis, rasis, sqesis, gansxvavebuli SesaZleblobebisa Tu unarebis~. 16istoriis kurikulumis farglebSi moiTxoveba `Seuqmnan inglisSi axlad Camosul moswavleebsiseTi garemo, rom maT CamouyalibdeT sakuTari identobis da msoflioSi sakuTari adgilis myariSegrZneba. es daexmareba maT gaiazron, Tu ra gavlena moaxdina warsulma awmyoze da rogor ganvi-Tarda is adgili, sadac axla isini cxovroben. istoria daexmareba axalmosulebs ukeT Caswvdneninglisis kulturas, institutebs da istorias~. Tanamedrove kurikulumTa damxmare saSualeba`uCvenebs maswavleblebs, Tu rogor SeuZliaT maT saWiroebis SemTxvevaSi gardaqmnan erovnulisakurikulumo programebi da Seusabamon isini moswavleTa gamowvevebs TiToeul etapze~. 17 QCAissaitze am sakiTxTan dakavSirebiT mravladaa mocemuli direqtivebi da aqtivobebis nimuSebi. 18evroklios modelis mixedviT, saskolo istoriis mizans unda warmoadgendes yovelmxriviinkluziuroba, SekavSireba, gaazreba im maxasiaTeblebisa, rac ganasxvavebs sxvadasxva sqesis daasakis adamianebs, eTnikur, lingvistur da religiur jgufebs, mdidarsa da Raribs, qalaqis Tusoflis mosaxleobas, gansxvavebuli azris mqone sazogadoebebs. 19 yovlismomcvelobis amgvariinterpretacia tradiciul midgomaze Sors midis, radgan moicavs ara mxolod eTnikur da religiur,aramed asakobriv, sqesobriv jgufebs da Sexedulebebs. evroklios ramdenime proeqtialbaneTSi, bosnia-hercogovinaSi, xorvatiaSi, bulgareTSi, estoneTSi, latviaSi, makedoniaSi,ruseTSi, serbeTsa da ukrainaSi swored am sakiTxebs mieZRvna. 20umciresobis warmomadgenelTa Sesaxeb saskolo savarjiSoebisTvis kargi wyaros moZieba namdviladproblemuria. moviyvan erT magaliTs: proeqtis – `istoriisa da moqalaqeobrivi ganaTlebisxelSewyoba rumineTSi~ – menejmentma eqspert iad vaSemids (israeli) sTxova, stimuli miecaproeqtis wevrTaTvis, rom maT saxelmZRvaneloSi warmoedginaT ruminul-ebrauli istoriuliwyaroebi. damswre sazogadoebas Zalian daswyda guli, rodesac eqspertma mxolod polonuri masalebimoitana. TviT am kargad aRWurvili ebrauli resurscentrisaTvisac ki ar aRmoCnda advilisasurveli masalebis moZieba.zemoTaRniSnuli problemis gamo, ukrainul saxelmZRvaneloSi – `ukraina 1901-1938 wlebSi,individis TvaliT danaxuli periodi~ – TiTqmis ar moixsenieba im drois ukrainis mravalricxovaniebrauli mosaxleobis istoria. 21 igive SeiZleba iTqvas boSebze, romlebic centraluri TuaRmosavleT evropis TiTqmis yvela qveyanaSi cxovroben. es xalxi TiTqmis arc erT istoriulsaxelmZRvaneloSi Tu publikaciaSi araa moxseniebuli. gamonakliss warmoadgens evrokliosmaswavlebelTa resursebis wigni – `yoveldRiuri cxovrebis cvlileba da uwyvetoba albaneTSi,bulgareTsa da makedoniaSi 1945-2000~. 22 TiToeul monawile qveyanas davalebuli hqonda, warmoe-Cina sakuTari samSoblos eTnikur jgufTa warmomadgenlobebi. es Zalian faqizi sakiTxi iyo damTavrobebs, gansakuTrebiT, bulgareTisas, gauWirdaT, konkretuli jgufisaTvis umciresobisstatusi mieniWebina. magram, sabolood, garda makedoniuri dasaxlebisa bulgareTSi, yvela warmomadgenlobamipova sakuTari adgili.inkluziuri istoriuli ganaTleba gulisxmobs imas, rom erovnul doneze, evropasa Tu misgareT, aucilebeli piroba iyos multiperspeqtiuloba da mravalgvari narativi. es midgoma mimar-Tulia imisaken, rom axalgazrdebma Seiswavlon da gaiazron warsulis safuZvlebi; is gvTavazobsufro axlos gavecnoT sxvadasxva, erTmaneTs dapirispirebul mxareebs, gansxvavebul rekonstruqciebsda alternatiul interpretaciebs; igi exeba im daskvnebs, romlebic momavlisTvis unda16QCA-is saiti iZleva saintereso SeTavazebebs termin inkluziasTan dakavSirebiT. http://www.qca.org.uk/qca–7277.aspx.17ixileT: http://www.qca.org.uk/qca–7341.aspx.18xelmisawvdomia bmulze: http://www.qca.org.uk/qca–7964.aspx.19magaliTad, evroklios rusuli warmomadgenlobis publikacia Mosaic of Cultures (2005), ixileT bmulze: http://www.euroclio.eu/site/index.php/projects-mainmenu-125/past-projects-mainmenu-47/national-mainmenu-241/cat–view/61-national/150-2002-2005-russia-mosaic/170-educational-materials20estoneTSi, latviaSi, makedoniasa da ruseTSi proeqtebis meore wyebis gansakuTrebuli kvlevis saganigaxda termini inkluzia, igive SeiZleba iTqvas evroklios proeqtze bulgareTSiD Bialogues, a Cultural Rainbowfor the Future.21ixileT bmuli: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option, com–docman/Itemid,241/gid,173/task,cat–view/.22damatebiTi informaciisTvis ixileT: http://www.euroclio.eu/joomla/index. php/Publications/Teaching-Materials/.50

gamovitanoT Sesabamisi warsuli gamocdilebidan. cxadia, Cven erTsa da imave warsul movlenazeSegviZlia gansxvavebuli xedvebi CamovayaliboT. 23 swored aq Semodis sityva `kompleqsuroba~,radganac warsulis aRqma rTuli xdeba da efuZneba mravalgvar narativs da interpretaciebs.Sesabamisad, istoriis swavleba Tavidan ver aicilebs paeqrobas da wyenas. am yvelafers frTxiladda gabedulad unda mivudgeT, ar unda uarvyoT an ugulebelvyoT konkretuli faqtebi.evropuli da ara mxolod evropuli gamocdileba cxadad aCvenebs, Tu ramdenad rTulia esTemebi politikosebisa da istorikosebisaTvis, da kidev ufro metad rTuli saskolo istoriisaTvis.evroklios saitze, axali ambebis ganyofilebaSi mocemuli seqcia – istoria – gviCvenebs,Tu rogor ebrZvian sazogadoebebi yoveldRiurad winaaRmdegobriv warsuls. am TemaTagan bevrimaTgani iseT rTul problemebsa da Zireul moralur sakiTxs exeba, rogoricaa kacobriobis winaaRmdegCadenili danaSaulebi – holokosti, genocidi, diskriminacia, kolonializmi, monoba,TanamSromloba da Tanasworoba. ar arsebobs evropuli qveyana, romlis warsulis ganxilvisas amsakiTxTagan romelime ar axdendes masze uzarmazar gavlenas.genderiistoriaSi CarTulobis specifikur elements warmoadgens qalebisa da mamakacebis rolzefokusirebis mravalferovneba. Cveulebriv, qalebi kurikulumebisa da saxelmZRvaneloebismiRma rCebian. evroklios kiTxvari 2003, 2004, 2005 wlebSi Seicavda kiTxvebs saskolo istoriaSigenderis Sesaxeb. Sedegma uCvena, rom es aspeqti jerac ganuviTarebelia. 2003 wels swored genderiiyo saskolo istoriaSi, 1989 wlidan moyolebuli, yvelaze naklebganviTarebadi midgoma. 242004 da 2005 wlebSi gamokvlevam uCvena, rom qalisa da genderis istoria evropaSi fasdeboda,rogorc yvelaze umniSvnelo saswavlo sakiTxi. man xmebis 7%-ze naklebi miiRo. 25 es maSin, rodesacdemokratiisa da adamianTa uflebebis maCvenebeli 25%-s aRemateboda. 26 am TvalsazrisiT,holandiis istoriis axal saxelmZRvaneloebSi 16 kacze 4 qali modis. 27 aseve, frangul/germanuliskolis evropisa da msoflios istoriis axladgamocemulma eqsperimentulma saxelmZRvanelomac,rac orive qveyanaSi saSualo ganaTlebis maRal klasebSi swavlebisTvisaa gankuTvnili, Tavi veraarida warsulis xedvaSi genderis naklebobas. 28 1945 wlidan moyolebuli, mxolod 2 qali CndebamniSvnelovan pirovnebaTa biografiebis nusxaSi, eseni arian angela merkeli da margaret tetCeri.frangma avtorebma ver SeZles Tundac erTi qali-Tanamemamulis warmodgena, romelic iqnebodaimdenad cnobili, rom saxelmZRvaneloSi SeetanaT.evroklios mizans warmoadgens qalebis ukeT warmoCena. fokusirebis gadatana mkacri politikurida militaruli istoriidan ufro mravalmxrivi midgomisaken waadgeba alternatiulinarativebis ganviTarebas. ukrainuli saxelmZRvanelo „ukraina 1901-1938 wlebSi, individisTvaliT danaxuli periodi“ imden magaliTs Seicavda genderuli perspeqtivebisa, rom gaocebulmagamomcemelma imwamsve daaskvna, TiTqos wignis avtorebi qalebi iyvnen. Tumca es mcdari daskvnaiyo, yvela avtori mamakaci iyo, rac Tavis mxriv, avtorTa gundis formirebisas daSvebul uyuradRebobazemetyvelebda. 29 axali Turquli kurikulumisocialuri disciplinebis axali Turquli kurikulumi Zireul faseulobaTa danergvas dapasuxismgeblobiT gamsWvaluli xedvis ganviTarebas emsaxureba. kurikulumis yovel Tavs saku-Tari miznebi gaaCnia. magaliTad, TavSi `me vswavlob socialur disciplinebs~, erT-erT mizans23evroklios meTodologiis Sesaxeb meti informacia SegiZliaT moiZioT bmulze: http://www.euroclio.eu/site/index.php/leafl et-3-methodology-backgroundmaterial-898.24Joke van der Leeuw-Roord, History Changes. Facts and fi gures about history education in Europe since 1989 (The Hague, 2003).25kiTxvari SegiZliaT ixiloT bmulze: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com–docman/Itemid,402/.26ibidem.27standartebze pasuxismgebeli komitetis oficialuri saitis misamarTi gaxlavT: http://entoen.nu/informatie.aspx?id=10, informaciis nawili mocemulia inglisur enaze, Turquli Targmani ki gamoqveynda NIHA-s mier(umaRlesi ganaTlebis niderlanduri instituti ankaraSi): Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi (De Canon) (Ankara, 2008).28istoire/Geschichte, Europa und die welt seit 1945. (Leipzig, 2006). ixileT: www.histoiregeschichte.com.29Joke van der Leeuw-Roord, EUROCLIO Executive Director and Clio Stronk, EUROCLIO staff member, ‘Learning by Experience’– Making A Difference. Fifteen Years of EUROCLIO (The Hague, 2007) 6-11.(http://www.euroclio.eu/joomla/index2.php?option=com–docman&task=doc–view&gid=76&Itemid=401)51

warmoadgens moswavleTa mier iseTi gadawyvetilebebis miReba, romlebic daefuZneba uflebebs,pasuxismgeblobebs da Taviseburebebs. meore mizans warmoadgens, moswavleebma gaiazron, rom socialuridisciplinebi xels uwyobs TurqeTis respublikis aqtiur moqalaqed Camoyalibebas. TavSi`Zalaufleba, administracia da sazogadoeba~, saubaria imaze, rom moswavleebma unda imsjelondemokratiul sazogadoebaSi adamianis sicocxlis, religiisa da azris Tavisuflebis, fizikuriusafrTxoebis uflebaTa Sesaxeb. da bolos, Tavi globaluri kavSirebi, asabuTebs, rom istoriuldokumentebze dayrdnobiT moswavleebi aanalizeben adamianTa uflebebis ganviTarebis process dainterpretirebas ukeTeben TurqeTis istoriaSi qalTa rolsa da qalTa uflebebis ganviTarebas.igive Tavi moiTxovs, rom axalgazrdebs unda ganuviTardeT pasuxismgeblobis grZnoba kulturulimemkvidreobis dacvisa da ganviTarebis mxriv. aseve axalgazrdebs moeTxovebaT, gaiazron qveyanaTaSoris TanamSromlobis mniSvneloba bunebrivi safrTxeebisa Tu garemos dacvis TvalsazrisiT.istoriis, rogorc sagnis, zogadi miznebi aseve moicavs moralur valdebulebebs, magaliTad,moswavleebis informirebas iseT Zireul faseulobebze, rogorebicaa mSvidoba, tolerantoba,ormxrivi gageba, demokratia, adamianTa uflebebi; axalgazrdebi unda gaxdnen am faseulobebisdamcvelebi da ganmaviTareblebi. kurikulumi gulisxmobs mozardebSi gaZlierdes Sromismoyvareoba,mecnieruli xedva, xelovnebis siyvaruli da esTetika, es yvelaferi ki unda moxdes erTiromelime konkretuli an zogadi civilizaciis Sesaxeb istoriuli kvlevis warmoebis saSualebiT.istoriis kurikulumis farglebSi aseve moiTxoveba moswavleTa Soris ganviTarebul iqnas sulieri,eTikuri, socialuri da kulturuli aspeqtebi. momdevno mizania mozardTa Camoyalibebaindividebad, romelTac ecodinebaT TavianTi uflebebi da gamoiyeneben maT saWiroebis SemTxvevaSi.amave dros, gaazrebuli eqnebaT sakuTari pasuxismgeblobebi da iqnebian mgrZnobiarenisocialuri problemebis mimarT.istoriis swavlebis bolo wlebSi gamoikveTa, rom Tanamedrove msofliosa Tu TurqeTis istoriamaswavleblebs akisrebs gansakuTrebul miznebs da moTxovnebs. sagnis Seswavlis Sedegadmoswavleebs eqnebaT `unari, gaanalizon globaluri samyaros mravlismomcveloba da politikuri,socialuri, kulturuli Tu ekonomikuri movlenebis mravalmxrivi maxasiaTeblebi; ganuviTaronaxalgazrdebs is Cvevebi, rac aucilebelia XXI saukunis cvalebad da mzard moTxovnilebebTangasamklaveblad. maT unda hqondeT TavianTi xedva da SeZlon jansaRi komentarebis Tu ideebiswarmoCena momavlis Sesaxeb~. TavSi `globalizaciis procesSi myofi samyaro~, saubaria imaze, rommoswavleebma unda iswavlon `gageba im problemebisa, romlebic warmoiSoba msoflioSi mimdinareganviTarebis procesis Sedegad da gaiTavison, rom saWiroa am problemebs gadawyveta movunaxoT~.Tumca, yvela am moTxovnis kurikulumSi dafiqsireba sakmarisi araa, bevrad rTuli procesiamaTi xorcSesxma. evropul qveyanaTa umetesobaSi saTanadod araa Sefasebuli is efeqti, rasackurikulumSi ganxorcielebuli cvlileba axdens finansur Tu adamianur resursebze. amis Sedegad,reformebis ganmaxorcielebelma programebma ver miaRwies mosalodnel miznebs da joxigadatyda maswavleblebze, TiTqos isini ar emxrobodnen cvlilebebs. 30istoriuli mniSvnelobabolo wlebSi saskolo istoriis sakvanZo sakiTxi gaxda istoriuli mniSvneloba. jer kidev 1994wels piter seiqsasi statiaSi `moswavleTa mier istoriis mniSvnelobis gageba~, werda – `istoriulifenomeni mxolod maSin xdeba mniSvnelobis matarebeli, Tu Tanamedrove sazogadoebis wevrebsSeuZliaT gaavlon paraleli am da sxva istoriul fenomens Soris da sabolood, am movlenasa dasakuTar Tavs Soris~. Semdeg ki svams sakvanZo kiTxvas: `romel fenomens aRiqvamen moswavleebimniSvnelovnad~? 31 samwuxarod, Zalian mcire odenobis akademiuri gamokvleva Catarda saimisod,rom am kiTxvis pasuxebSi Caxedulni viyoT. Tavad seiqsasma Caatara mcire kvleva 14 meaTeklaselsSoris kanadaSi. van boriesi germaniaSi aseve dainteresda evropis farglebSi am kiTxvaze pasuxismoZiebiT; aseve, holandielma maria griverma Caatara kvleva erovnebiT holandiel Tu migrantmoswavleebs Soris. maT mier miRebuli Sedegebi ramdenime sakiTxs naTels hfens. seiqsasis kvlevamgamoavlina, rom moswavleebi irCevdnen iseT Temebs, romlebmac gavlena iqonia xalxTafarTo masebze da romelTa zemoqmedeba iyo xangrZlivi da awmyoSic grZeldeboda. van boriesis30Joke van der Leeuw-Roord, History Changes. 17-32.31Peter Seixas, ‘Students’ Understanding of Historical Signifi cance.’ – Theory and Research in Social Education 23.3 (1994): 281-304, 285.52

kvlevam aCvena, rom axalgazrdebs gansakuTrebuli interesi gaaCndaT uaxlesi istoriis mimarT. 32es mosazreba ganamtkica griveris kvlevamac. Tumca man aseve aRniSna, rom es maxasiaTebeli gansakuTrebiTexeboda gaerTianebuli samefosa Tu safrangeTis mkvidr mosaxleobas. mozardebiyofili koloniebidan aseve SesamCnev interess iCendnen antikuri istoriis mimarT. niderlandebSiki mkvlevari waawyda garkveul interess me-20 saukunis mimarT, Tumca ara gansakuTrebuls. 33 mTelrig ganmartebebs da miTiTebebs istoriuli mniSvnelobis Temaze iZleva istoriis swavlebis 125-etomi, aseve QC – ganmartebiTi SeniSvnebi. 34axali warmodgena kurikulumzesaskolo istoriis inovaciuri swavlebisadmi wamoyenebulma zemoxsenebulma uamravma axal mamoTxovnam da mniSvnelobis mqone sakiTxma gavlena moaxdina Sexedulebaze kurikulumis Sesaxeb.evropis sabWom proeqtis `swavleba evropis me-20 saukunis istoriis Sesaxeb~ farglebSi doqtorrobert stradlings daavala gamoeca cnobari am Temaze. 35 publikaciisTvis stradlingma gamoiyenaevropis sabWoSi umcros konsultantad muSaobisas dagrovili gamocdileba, aseve, evropissabWosa da evroklios Sefasebis qseli. erT-erTi sakiTxi, romelic xangrZlivi ganxilvis saganigaxda, iyo Semdegi: rogor gadaetanaT axali sakurikulumo moTxovnebi ganaxlebul, ufro mimzidvelsakurikulumo modelSi. cxadia, unda gaeTvaliswinebinaT is, rom moswavleebi Tanamedroveistorias aniWeben upiratesobas. es aris magaliTi bevr evropul qveyanaSi gamoyenebadi, me-20saukunis istoriis swavlebis tradiciuli programisa, sapirispirod ki warmodgenilia Temebisalternatiuli CamonaTvali. 36tradiciuli Temebi me-20 saukunis istoriaSipirveli msoflio omis safuZvlebipirveli msoflio omiruseTis revoluciaevropis restruqturizacia, 1918 welitotalitarizmis dasawyisi: komunizmi, erovnulisocializmi da faSizmiekonomikuri depresiasaerTaSoriso mSvidobis darRvevaII msoflio omi: saxalxo omievropis restruqturizacia 1945 welscivi omis xana: nato da varSavis paqtidekolonizaciapolitikuri da ekonomikuri TanamSromloba1945 wlis Semdegevropuli sazogadoebaglasnosti da perestroikasabWoTa kavSiris daSlacentraluri da aRmosavleT evropis CamoyalibebisprocesSi myofi damoukidebeli demokratiebiinovaciuri Temebi me-20 saukunis istoriaSiteqnologiuri da mecnieruli winsvlasocialuri cvlilebebi rigiTi adamianebiscxovrebaSiqalTa rolis cvlileba sazogadoebaSimaskulturisa da axalgazrduli kulturiswarmoqmnagamorCeuli moZraobebi kulturasa da xelovnebaSiindustrializacia da postindustriulisazogadoebebis warmoqmnaurbanizaciatransporti da komunikaciebisaxalxo moZraobebierovnuli da sxva jgufebis warmomadgenlobebismdgomareobis cvlileba evropaSikonfliqti da TanamSromlobaerovnuli moZraobebitotalitarizmi da liberaluri demokratiaadamianTa uflebebi32Bodo von Borries, Magne Angvik (eds.) Youth and History. A Comparative European Survey on Historical onciousness and PoliticalAttitudes among Adolescents vol. A: description, vol. B: documentation, CD-ROM (Hamburg, 1997).33Maria Grever en Kees Ribbens, Nationale identiteit en meervoudig verleden (WRR Verkenning nr. 17) (Amsterdam, 2007) 130-131.34Teaching History 125, December 2006: http://www.vanderkaap.org/histoforum/2009/historischbelang.html.35Robert Stradling, Teaching 20th-century European History, (Strasbourg, 2001).36Stradling, R. ibidem (22) ixileT bmulze http://www.coe.int/T/E/Cultural–Co-operation/education/History–Teaching/.53

ogorc xedavT, sakiTxebis am axal nusxaSi, romelic 2008 wels Seiqmna, sakmarisi adgilimoiZeb neba yvela tradiciuli TemisaTvis; Tumca isini mocemulia ufro gafarToebul perspeqtivaSida SesabamisobaSia axali kurikulumis modelTan. es CamonaTvali aseve naTlad uCvenebs,Tu ramdenad swrafad Zveldeba kurikulumebi/saxelmZRvaneloebi. 2009 wels am CamonaTvalsdaemata garemos dacva, energiaze damokidebuleba, winsvla globaluri komunikaciebis sferoSi,globalizacia da islamuri cnobierebis gaZlierebis sakiTxebi.2009 wlisTvis Seicvala ara mxolod Temebis tradiciuli SerCeva, aramed, zogadad, fokusirebasaxelmZRvaneloebze. naTelia moTxovna moqnil da interaqtiul multimediur saSualebaze, romelicpativiscemiT moepyroba mravalferovnebas da istoriis mimarT multiperspeqtiul midgomasgamoiCens. imisaTvis, raTa evropis masStabiT yovelive es realoba gaxados, 2009 wlis Sua xanisaTvisevrokliom moamzada samwliani proeqti: `evropuli istoriisa da memkvidreobis kvleva. davexmaroTpedagogebs saSualo skolebSi mravalferovani perspeqtivebiT aswavlon evropis istoria damemkvidreoba~. am proeqtis farglebSi ganviTardeba, gamoicdeba da dainergeba onlain saSualebasaSualo skolebSi evropis istoriisa da memkvidreobis Sesaswavlad. es yvelaferi ki iqneba Semdegisaxis: yvelasaTvis xelmisawvdomi informaciuli baza saganmanaTleblo masaliT, romelSicZieba SesaZlebeli iqneba Tematikis, periodis Tu adgilmdebareobis mixedviT da erT gakveTiladiqneba warmodgenili saswavlo TavebSi. masalas eqneba istoriis, memkvidreobisa da geografiiskurikulumebis danamatis saxe da motivacias miscems axalgazrdebs meti Seityon evropis Sesaxeb.am bazis unikaluroba ki iqneba SesaZlebloba, gakeTdes Sedarebebi saxelmwifos SigniT Tu gareTda evropis istoria da memkvidreoba danaxul iqnes mravalmxrivi perspeqtiviT. Tavebi agebuliaSemdegi Temebis irgvliv: `evropis istoriis gardamtexi momentebi~, `kolonializmi~, `industriada mentaloba~, `migracia~, `globalizacia~ da `yoveldRiuri cxovreba~.am axali panevropuli gamowvevis mizans warmoadgens imgvari sakiTxebis SerCeva, romlebicinkluziurobasa da mravalferovnebas SesZenen istoriul ganaTlebaze muSaobas. axali Turqulikurikulumi sazogadoebriv disciplinebsa da istoriaSi gvTavazobs uamrav saSualebas am axalisaSualebis aqtiuri gamoyenebisaTvis. inovaciur meTodologiaze dafuZnebuli saganmanaTleblomasalebi evroklios axali proeqtidan: `evropis mier gadasaRebi – inovaciuri meTodologiaTurqul saskolo istoriaSi~ – imedia gamosadegi iqneba evropis warsulisadmi am axali midgomisas.aseve vimedovneb, rom istoriis Turqi pedagogebisTvis es SesaZlebloba warmoadgens morignabijs evropaSi integraciis gzaze.daskvnaistoriuli ganaTleba evropasa Tu mis farglebs gareT mWidrodaa dakavSirebuli saganmanaTlebloda politikur dRis wesrigTan. amJamindel prioritetebs warmoadgens CarTuloba,mravalferovneba, adamianTa uflebebi, garemo da mdgradi ganviTareba. istoriuli ganaTlebaevropaSi Tavisi axali Sinaarsobrivi arCevaniT Tu inovaciuri meTodologiiT sruliad naTladasaxavs am prioritetebs.54

obert maierigeorg ekertis sax. institutigermania, q. braunSvaigiinterkulturalizmi da istoriis swavlebagermanuli gamocdileba da xedvagermanul sazogadoebasa da germanul skolebSi interkulturuloba realuri movlenaa.germaniis zogierT federalur olqSi migrantTa ojaxebidan gamosuli bavSvebis raodenoba30%-s Seadgens, zogierTSi ki 50%-s aRemateba. germaniis (mozrdili) mosaxleobas normaluricxovrebisaTvis aucileblad sWirdeba ucxoelebTan Segueba. evrokavSiris farglebSi sul ufromWidro Tanacxovreba da muSaoba moiTxovs urTierTobas gansxvavebuli eTnikuri Tu kulturuliwarmomavlobis xalxTan. garda amisa, globalizacia ufro metad, vidre odesme warsulSi, zrdisucxo kulturaTa Sexvedris albaTobas. yovelive es xSirad warmoSobs SiSisa da agresiis grZnobas.mosaxleobis nawilSi, Cemi azriT, 4 tipis damokidebuleba SeimCneva:1. SavkanianTa diskriminacia. rasizmis msxverplni gansakuTrebiT Savkaniani afrikelebi xdebian,rasac safuZveli kolonializmSi eZebneba.2. islamis siZulvili. es grZnoba gamowveulia Zveli SexedulebebiT aRmosavleTidan SemoWrilcxenosan urdoebze, rogorebic iyvnen, magaliTad, hunebi da TaTrebi. mogvianebiT amas daemataTurqebTan omebi. dRes islamuri terorizmis Zaladoba xSirad warmoSobs iracionalur grZnobebs.informacia muslimebis mier daCagruli qalebis Sesaxeb Semdgomi negatiuri Sexedulebebismizezi xdeba.3. SiSi organizebuli danaSaulis winaSe. igulisxmeba ucxoelTa mier Seqmnili bandebi, romlebicyaCaRoben, qurdoben, Cabmuli arian prostituciasa da narkotikebTandakavSirebul saqmianobaSi.4. daucvelobis grZnoba, romelic gamowveulia sazogadoebaze ucxouri elementebis uzarmazarizegavleniT. uamravi adamiani misTvis Cveul garemoSi mimdinare didi cvlilebebis mowmexdeba da mSobliuri qveynisa da individualobis dakargvis SiSi eufleba.cnobilia, rom es Sexedulebebi da SiSi seriozul zians ayenebs saxelmwifosa da sazogadoebas.istoriis maswavleblebi unda daupirispirdnen am saziano crurwmenebs istoriis swavlebismeSveobiT. am mimarTulebiT gaweuli mcdelobebi interkulturuli swavlebis cnebas ukavSirdeba.adamianis cxovreba metad xanmoklea saimisod, rom man SeiZinos eqsperimentuli codna misTvisuCveulo movlenebTan gamklavebisaTvis, magram istoria gvTavazobs mraval sibrZnes interkulturuliurTierTobis Sesaxeb. arsebobs uamravi dokumenturi masala, romelic gvaCvenebs, Turogor iqmneboda negatiuri stereotipuli Sexedulebebi `sxvebze~, `ucxoelebze~. stereotipTaCamoyalibebis gaazreba maTi kontrolis saSualebas iZleva. Zveli SiSi SeiZleba avxsnaT Sesabamisifaqtebis mokle da gazviadebuli aRweriT da, amgvarad, absoluturi ki ara, SefardebiTimniSvneloba mivaniWoT. SeiZleba vaCvenoT, Tu ra gadaWarbebuli panikiT xvdebodnen savaraudosaSiSroebas warsulSi da ra damangreveli Sedegebi mohyveboda amas. isteriuli reaqcia mudamuadgilod miiCneoda. keTilSobiluri da mSvidi damokidebulebis SemuSaveba sxva kulturaTamimarT sazogadoebis kulturuli simwifis niSania.istoria gvTavazobs dadebiTi da uaryofiTi gamocdilebis nimuSebs imigrantTa talRebTandakavSirebiT. SeiZleba naTlad warmovidginoT kulturul Tu ekonomikur doneze umciresobebiswarmatebuli integraciis upiratesoba. amas xSirad mosdevda axali regionuli identobis Camoyalibeba,rac dRes simdidred da xalxis siamayis sagnad miiCneva. rogorc wesi, didi sirTule iqmnebamaSin, roca erovnuli an eTnikuri umciresobebi umniSvnelovnad aRiqmebian, rogorc problema.kritikuli xedvis mqone nebismieri istorikosi upirispirdeba amgvar damokidebulebas – umciresobebimaSin qmnian problemas, roca saxelmwifo da sazogadoeba ar cnobs maT Rirebulebebsda, saerTod, kiTxvis niSnis qveS ayenebs maTi arsebobis uflebas.warmodgena imis Taobaze, rom mxolod eTnikurad homogenuri nacionaluri saxelmwifoSeiZleba iyos srulyofili da `bunebrivi wesrigis~ Sesabamisi, XIX saukunis bolos warmoiSva daXX saukuneSi piks miaRwia. igi dResac inarCunebs garkveul gavlenas.55

is, rac erTi SexedviT bunebrivi Cans, axlo dakvirvebiT, xelovnuri da ararealuria. `eTnikurisiwminde~ gamogonili da warmosaxviTi ideaa, xolo roca igi politikaSi tardeba, aucilebladiwvevs arahumanur qmedebebs. advilad warmovidgenT, rogor miiyvana eTnikuri erTgvarovnebisdacvam adamianebi Zaladobriv zomebamde, romlebic upirispirdeboda sazogadoebis normalurganviTarebas da sakuTari kanonebiT moqmedebda. moswavleebi unda dafiqrdnen am Zaladobrivzomebze da gaiTamaSon Sesabamisi situaciebi, magaliTad, qorwinebis akrZalva sxvadasxva kulturiswarmomadgenelTa Soris.amerikeli sociologi, frensisi aRniSnavda, rom kulturaTSorisi komunikacia da kontaqtebisxvadasxva eTnikur da religiur jgufebs Soris adamianTa istoriis mTavari maxasiaTebelia. magrames kavSirebi Zalauflebis gauwonasworebel urTierTobaTa farglebSi eqceoda, amitom interkulturulkomunikacias – magaliTad, sxvadasxva tomis wevrebs Soris, mogvianebiT jariskacTada mmarTvelTa da TviT misionerTa da maswavlebelTa Sorisac ki – met-naklebad Zaladobriviforma hqonda. amgvarad, ucxos aRqma da mis Sesaxeb arsebuli warmodgenebi xSirad damaxinjebuliiyo. istoriis Zveli saxelmZRvaneloebi amis uamrav magaliTs gvTavazoben.aq gavixseneb istoriis erT frangul saxelmZRvanelos, romelic adre gamoiyeneboda afrikulkoloniebSi. is iwyeboda winadadebiT: `Cveni winaprebi, galebi...~sxvadasxva eTnikuri jgufis wevrebs Soris interkulturuli urTierToba, romelSic Zalauflebiselementebi ar dominirebda, istoriaSi gamonaklisia. swored es aris `interkulturuliswavlebis~ dRevandeli gagebis amosavali.`interkulturuli swavleba~ ar aris calke saskolo sagani, aramed es aris principi, romelicyvela sagansa da swavlebis SinaarsSi unda Caidos. misi mizania waaxalisos moswavleebi, raTa maTSeimecnon ucxo kultura da Seamowmon sakuTari pozicia sxvebTan urTierTobaSi, rac urTierTgacvlasSeuwyobs xels.istoriis programa cdilobs am princips misdios. amis magaliTia germaniis Slezvig-holStainisfederaluri miwa:saxelmZRvaneloebi Seswavlil unda iqnas maTi eTnocentruli, evrocentruli da monokulturuliSinaarsis TvalsazrisiT. es SezRuduli perspeqtiva gacilebiT farTo TvalsawieriTunda Seicvalos.saskolo Temebi unda gamdidrdes magaliTebiT ucxouri kulturebidan. xazi gaesvas gansxvavebulkulturaTa Soris arsebul msgavsebas.moswavleebma unda Seiswavlon faqtebi sxva kulturebidan, dainaxon maTi mdidari memkvidreobada miRwevebi.konkretuli interkulturuli sakiTxebi ar unda iswavlebodes rogorc gancalkevebulipatara elementebi, aramed saxelmZRvaneloebSi maT meti adgili unda daeTmos.interkulturuli swavlebis meSveobiT SeiZleba miRweul iqnas Semdegi saganmanaTleblomiznebi:moswavleebi cdiloben dainaxon warsulia sazogadoebebis fundamenturi gansxvavebebi.maTTvis cnobili xdeba araevropuli kulturebis Zireuli gansxvavebebi, rac aRiqmeba rogorcadamianTa cxovrebis organizaciis sxva, damoukidebeli forma.moswavleebi unda gaecnon eTnikur mravalferovnebas, rogorc faseulobas, rac win aRudgebakulturaTa nivelirebas. maT unda scadon am faseulobis damkvidreba yoveldRiur cxovrebaSi.moswavleebi tolerantulad aRiqvamen im faqts, rom mravaleTnikur sazogadoebaSi SeiZlebaarsebobdes gansxvavebuli kulturuli normebi.moswavleebma ician eTnikuri mravalferovnebis istoriuli magaliTebi da SeuZliaT axsnanmaTi specifikuri nimuSebi.warsulis ucxo kulturebis Seswavlis gziT, moswavleebi xedaven da upirispirdebian winaswarganwyobebsada crurwmenebs.isini aRar aRiqvamen araevropul kulturebs, rogorc samxedro an ekonomikuri TvalsazrisiTmaTze dabla mdgoms.SeuZliaT eTnocentristuli azrebisa da interpretaciebis identificireba.ukeT acnobiereben evrocentristul xedvasa da interpretacias. amaSi maT araevropul identobaTafarTo speqtris codna exmareba.gaiazreben sxvadasxva kulturas Soris komunikaciis struqturul siZneleebs.56

moswavleebi swavloben, rom dialogis procesSi sxva Tanasworad unda aRiqvan.maTTvis cnobili xdeba sakuTari kulturuli memkvidreoba da normebi. programa an saxelmZRvaneloar gvTavazobs interkulturuli swavlebis Sesabamis CarCos, Tu:aucilebel moTxovnad ar ayenebs sxvaTa gagebas.vrclad exeba iseT Temebs, rogorebicaa migracia, kulturuli kontaqtebi, sasazRvro regionebi,integraciasTan dakavSirebuli sakiTxebi.aqcenti ZiriTadad erovnul istoriaze keTdeba.evropis sxva qveynebis istorias exeba mxolod sakuTari eris istoriasTan mimarTebiT.araevropuli istoria mxolod erovnuli/evropuli ganviTarebis fonadaa warmodgenili.ar Seicavs eTnologiisa da kulturis istoriis aspeqtebs.ar misdevs istoriis tradiciul periodizacias, anu drois dayofas antikurobad, Sua saukuneebad,Tanamedrove istoriad da uaxles istoriad.istoriuli sivrceebi, upirvelesad, gansazRvrulia erovnuli da eTnikuri kriteriumebiTda ara rogorc mravalaspeqtiani urTierTgacvlis arealebi, magaliTad, xmelTaSuazRvispireTian baltiispireTi.es saswavlo miznebi unda dainergos kurikulumSi, Temebis klasifikaciisas, avtoriseul teqstebSi,wyaroebsa da ilustraciebSi. dabolos, msurs warmogidginoT davalebebisa da kiTxvebisramdenime magaliTi amJamad moqmedi germanuli saxelmZRvaneloebidan, romlebic, Cemi azriT,interkulturuli cnobierebisa da gagebis Camoyalibebas uwyobs xels (me gamoviyene saxelmZRvaneloebi:`istoriuli eqspedicia~, `istoriuli xana~, `epoqis xedva~, “anno”, `istoria plus~).1-li Tema: ilustracia, romelzec gamosaxulia Cinuri faifuris mxatvroba, me-16 saukune.davaleba: dawereT werili, romelSic vaWari aRuwers megobars Cinuri faifuris mSvenierebas.me-2 Tema: kultura tradiciasa da Tanamedroveobas Soris.davaleba: daajgufeT afrikuli kulturis formebi da SeadareT isini evropuls.me-3 Tema: afrikuli xelovneba.davaleba: ratom aris afrikuli qvis qandakebebi esoden saintereso evropuli xelovnebisaTvis?me-4 Tema: espanelTa mier amerikis dapyroba.davaleba: warmoidgine Seni Tavi evropelisa da indielis adgilas da isaubre meore mxaresTan.ram moitana zewola da Cagvra da rogor SeiZleboda amis Tavidan acileba? ganixileT, hqondaTTu ara indielebs rodisme igive uflebebi, rac TeTrebs?me-5 Tema: aRmoCenebis xana.davaleba: imsjeleT, namdvilad iyvnen Tu ara mkvidri amerikelebi `velurebi”? ris safuZvelzeacxadeben afrikelebi, rom evropelebi kanibalebi arian?me-6 Tema: samxreT-dasavleT afrika germaniis kolonia xdeba.davaleba: moifiqre dialogebi, romlebSic herero kolonistebTan saubrobs imis Taobaze,Tu rogor unda gakeTdes saqme. gaiTamaSe gansxvavebuli situaciebi.me-7Tema: afrikuli leqsi burundidan, 1982 w.davaleba: leqsis safuZvelze ganixileT, Tu ras niSnavs kolonializmi koloniuri qveynebisidentobisaTvis.me-8 Tema: foto, romelzec gamosaxulia turistebis winaSe mocekvave zulu.davaleba: warmoidgine Seni Tavi mocekvaveebisa da turistebis adgilas. gadmoeci maTi fiqrebida grZnobebi.me-9 Tema: foto, romelzec gamosaxulia 1898 wels CineTSi, germanul koloniur administra-57

ciaSi momuSave Cineli policieli.davaleba: dawere cindaos navsadgurSi germanelTa samsaxurSi myofi Cineli policielismoxseneba mokriveTa ajanyebis Sesaxeb.me-10 Tema: 1853 wels amerikelebma omis gamocxadebis muqariT aiZules iaponia, gaexsna navsadgurebi.davaleba: dawere mcire zomis teqsti am movlenis Sesaxeb 1854 wlis a) amerikuli saxelmZRvanelosTvis;b) iaponuri saxelmZRvanelosTvis.me-11 Tema: moxseneba petre didis dasavleT evropaSi mogzaurobis Sesaxeb.davaleba: dawereT, ras uambobda ojaxis wevrebs imperatoris mosamsaxure Sin dabrunebisSemdeg.me-12 Tema: jvarosnebi, me-13 saukune.davaleba: warmoidgine Seni Tavi ebraelis adgilas rainlendis regionSi da muslimisa – ierusalimSi.am poziciebidan dawere komentarebi jvarosanTa moqmedebebze.me-13 Tema: islami da qristianoba.davaleba: kontaqtebi ucxo kulturasTan SeiZleba aRviqvaT, rogorc saSiSroeba, magram, amavedros, rogorc gamravalferovnebis saSualeba. daasaxele kulturuli kontaqtebis dadebiTi daproblemuri mxareebi da Camoayalibe Seni azri.me-14 Tema: islami dRes.davaleba: axseni, ratom SeiZleba daimowmon yurani qalebma Tanasworuflebianobis moTxovnisas.me-15 Tema: Sua saukuneebis warmodgena ebraelTa mier qristiani bavSvis ritualuri mkvlelobisSesaxeb.davaleba: ratom sjeroda xalxs aseTi gamonagoni istoriebi?me-16 Tema: ebraelTa istoria, me-14 saukune.davaleba: xar ebraeli vaWari da fiqrob dasaxlde germaniis qalaq SpeierSi. Sen acnobiereb,rom am SemTxvevaSi Sen qalaqis umciresobis nawili xdebi. ris SegeSindeba? esaubre ebraels, romelicdidi xania germaniaSi cxovrobs da miiRe gadawyvetileba.me-17 Tema: ebraelebi da qristianebi.davaleba: romeli tipis umciresobebi cxovroben germaniaSi. ra azrisa xar Sen maTze da rogorCamoyalibda Seni Sexeduleba? rogor SeiZleba aRmovfxvraT winaswari ganwyobebi da crurwmenebiadamianTa gonebidan?me-18 Tema: reformacia, me-16 saukune.davaleba: gamoarkvie, sad xdeba dResac Zaladobis faqtebi religiur niadagze. arsebobs aseTitipis konfliqtebis mogvarebis magaliTebi?me-19 Tema: germanelTa emigracia amerikaSi.davaleba: Seadare 1900 wlisaTvis aSS-Si mcxovrebi germaneli emigrantebis da germaniis federaciulrespublikaSi aragermanuli warmoSobis imigrantebis mdgomareoba.me-20 Tema: emigracia amerikaSi me-19 saukuneSi.davaleba: gamokiTxe skolis moswavleebi, romlebic emigrantebi arian.21-e Tema: iZulebiTi muSaxeli nacistur germaniaSi.davaleba: dawere werili, rogorc yofilma sabWoTa an polonelma iZulebiT momuSavem, romelicgermanuli kompaniisgan iTxovs finansur kompensacias iZulebiTi samuSaosTvis.58

22-e Tema: foto, romelzec gamosaxulia abano – calke TeTrkanianebisa da calke – SavkanianebisaTvisaSS-Si, 1960 weli.davaleba: ifiqre, Tu ra SeiZleboda egrZno Savkanian moqalaqes am tipis sanitaruli pirobebismimarT.23-e Tema: amJamad arsebuli problemebi, romlebsac ucxoeli migrantebi awydebian integraciisas.davaleba: moiZieT informacia, ra mizezis gamo eZeben TavSesafars ucxoelebi germaniaSi.gamoiZie saimigracio samsaxurSi, romeli mizezebia aRiarebuli maT mier.24-e Tema: Sua aRmosavleTi.davaleba: moemzade, raTa iTamaSo roli sam jgufTan, israeli-palestinis konfliqtTan dakavSirebiT.pirveli jgufi warmoadgens israelis pozicias, meore – palestinur mxares, TiToeulijgufi warmoadgens winadadebas konfliqtis gadasaWrelad. mesame jgufi SeimuSavebs da warmoadgensSesaZlo gadawyvetilebas, romelic miRebuli iqneba gareSe (magaliTad, gaeros) poziciidan.59

VIII. Sefasebarekomendebuli ვ) შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi საკლასო სამუშაო2. საშინაო დავალება3. შემაჯამებელი დავალებაშეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში:4. საკლასო სამუშაოფასდება შემდეგი ცოდნა 8 და უნარები:1. პრობლემის გააზრება კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისადუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებითფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:საშინაო დავალებაუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით:60

ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:2. პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნებასაშინაო დავალებაუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით შემაჯამებელი შეფასება 9ფასდება შემდეგი უნარები:3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრებაინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზებაკავშირებისა და მიმართებების დადგენაკომუნიკაციაისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევაპრობლემის გადაჭრაშემოქმედებითობასივრცეში ორიენტირებაისტორიული ეპოქის განცდათვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნაგარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვაკრიტიკული აზროვნება9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემებბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.შემაჯამებელი დავალებების ტიპები:61მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი თემა/ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია/დებატები კონფერენციამოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.შეფასების რუბრიკის ნიმუშები:პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლებამათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1მოსწავლის სახელი, გვარი 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1შემოქმედებითი უნარი 1პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1თვალსაჩინოებების გამოყენება 0აუდიტორიასთან კონტაქტი 1ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1დროის ლიმიტის დაცვა 0ჯამი 6პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა62

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკამაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა1.მიზანი2.ორგანიზება3.შინაარსისკორექტულობა4.ენობრივიგამართულობა5.კვლევა6.თვალსაჩინოებები7.შემოქმედებითობა8.კავშირებისაგნებთან9.დასკვნები10.პრეზენტაციაელემენტარული1 ქულაარ არის კარგად გამოკვეთილი,ბუნდოვანიასუსტად ორგანიზებული, არ არისიდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი,რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელსხშირად გვხვდება შეუსაბამო,მცდარი ინფორმაცია,ენობრივად გაუმართავი, ხშირიშეცდომებითკვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი, გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდო,ანალიზი ზედაპირულიათვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა, ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილიმცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდანარ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში, გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირებაარ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნებიეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსი,უჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა, არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებებიმისაღები2 ქულახდება ერთ მიზანზე ფოკუსირებაგააზრებულიათანმიმდევრულობა, ორგანიზებისნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი, ზოგიგაუგებარიძირითადად კორექტულია,ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციითენობრივად გამართული, მცირეშეცდომებითკვლევა დაგეგმილია, მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებული,შეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებული,ანალიზი მისაღებიათვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია, მაგრამერთფეროვანია,ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები, რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაშიმოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთანდასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არარის მკაფიობუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს, იყენებსთვალსაჩინოებებს, პასუხობსშეკითხვების უმეტესობასოსტატური3 ქულაკარგად გამოკვეთილი მიზნები,მარტივად აღსაქმელიკარგად ორგანიზებულიფორმატი, ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზე,ორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობასმთლიანად კორექტული,ფაქტები ზუსტი და მკაფიოენობრივად გამართულია,დაცულია პუნქტუაციის ნიშნებიკვლევა არის დაგეგმილი,გამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულიამრავალფეროვანი, შინაარსისშესატყვისი, აკურატულადშესრულებულიჩანს ჯგუფის ორიგინალობა,სიახლე და თავისებური ხედვა,რაც პროექტს საინტერესოს ხდისხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთან,რაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზედასკვნებში არის სიახლე(ორიგინალობა), ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთან,ისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულიანათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი, მკაფიომეტყველება, აუდიტორიაზეგათვლილი, ძირითადი იდეებიაგაშლილი, იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვასრეფერატის შეფასების რუბრიკა63

რეფერატის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა.მოსწავლის სახელი, გვარი1.1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 12.რეფერატის ორგანიზება 13.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 24.ენობრივი გამართულობა 05.კვლევა 26.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 17.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 18.დასკვნები 1ჯამი 9დისკუსიის შეფასების რუბრიკაკონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებულიქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული).III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა)მოსმენასაუბარიარავერბალურიკომუნიკაციამონაწილეობაკოოპერაციამოსაზრებისარგუმენტირებაყოველთვის უსმენს დათვალყურს ადევნებსორატორსმკაფიოდ მეტყველებს დაუყურებს მსმენელებსშეუძლია ეფექტურადაღიქვას და გამოიყენოსარავერბალურიკომუნიკაციის ფორმები(თვალით, ჟესტებით,გამომეტყველებით, ხმით)უჩვენებს ინტერესსდისკუსიის თემისადმისაჭირო კომენტარებითა დააზრების გამოთქმითთანამშრომლობსთანაკლასელებთან, აცლისსხვებს აზრის გამოთქმასდა იცავს დისკუსიისწესებსმოსაზრება ორიგინალურიადა გამყარებულიაფაქტებით, ცნებებით. არისლოგიკური კავშირისაკითხთანხშირად უსმენს და უყურებსორატორსძირითადად მეტყველებაგასაგებია და უყურებსმსმენელებსხშირად შეუძლია დაამყაროსარავერბალური კონტაქტიძირითადად გამოხატავსინტერესს. კომენტარები დააზრები ყოველთვის არაათემის შესატყვისიძირითადად თანამშრომლობსთანაკლასელებთან, ზოგჯერერთვება სხვის საუბარში,ძირითადად იცავს დისკუსიისწესებსმოსაზრების გასამყარებლადგამოყენებულია სადავოფაქტები და ცნებებიიშვიათად უსმენს და უყურებსორატორსმეტყველება არამკაფიოა,მსმენელებს უჭირთ გაგებაიშვიათად იყენებს არავერბალურკომუნიკაციის ფორმებსმცირე ინტერესი აქვს. არგამოხატავს ან ვერ უკავშირებსთავის მოსაზრებებს სადისკუსიოთემასიშვიათად თანამშრომლობს დაიცავს დისკუსიის წესებსმოსაზრება მოკლებულიალოგიკურ კავშირს საკითხთან დაარ არის გამყარებული ფაქტებით10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდებამაქსიმალური 2 ქულით.შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში:დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’.ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი;64

ბ) დაიცავით რეფერატის სტრუქტურა (შესავალი, ძირითადი ნაწილი, დასკვნა) და თემას დაურთეთ გამოყენებულ ლიტერატურისნუსხა;გ) სათანადო ფაქტობრივი მასალა დაამუშავეთ იმგვარად, რომ საშუალება მოგეცეთ იმსჯელოთ შემდეგ საკითხებზე: რატომ და როგორ განვითარდა ევროპელთა ექსპანსია ახლო აღმოსავლეთში რა იყო მისი განმაპირობებლი მიზეზები რა შედეგები მოჰყვა ამ ლაშქრობასდ) მსჯელობისას განიხილეთ განსხავებული პოზიციები, შეაჯერეთ ისინი, ჩამოაყალიბეთ თქვენი პოზიცია და დაასაბუთეთ იგი;ე) რეფერატის სრულყოფილად დასამუშავებლად: გაეცანით და დაამუშავეთ საკითხის შესახებ არსებული პირველადი და მეორადიწყაროები.რეფერატის შეფასების რუბრიკა10. მიზანი/თეზისი –კვლევისძირითადი იდეისჩამოყალიბება11. რეფერატისორგანიზება(რეფერატისსტრუქტურა-შესავალი, ძირითადინაწილი, დასკვნები)და გამოყენებულირესურსი, რისბაზაზეც შეიქმნარეფერატი12. შინაარსისკორექტულობა,ფაქტობრივისაიმედოობა13. ენობრივიგამართულობა14. კვლევა (წყაროებისურთიერთშეჯერებისა დაშეპირისპირებისსაფუძველზესაკუთარივარაუდებისშემუშავება)0-1 0 ქულა - კვლევისმიზანი არ არისგანსაზვრული /მართებულად არ არისკვლევის მიზანიგანსაზღვრული0-1 0 ქულა - არააგამოკვეთილირესურ-სები, რისსაფუძველზეცშესრულდა რეფერატი,ნაშრომს არ აქვსსტრუქტურა, რეფერატსარ აქვს ადექვატურიბიბლიოგრაფია0-2 0 ქულა - მოძიებულიმასალა ძალიან მწირია,არ იცნობს პირველადწყაროებს, მეორადიწყაროებიც არაადამუშავებული.0-1 0 ქულა - ენაგაუმართავია, აზრებიარათანმიმდევრულადააგადმოცემული0-2 0 ქულა - მოსწავლეს არგააჩნია პოზიციათემასთან მიმართებაში,მისი რეფერატიორიგინალურინაშ-რომისშთაბეჭდილებას არტოვებს; მოსწავლე არავლენს წყაროებისანალიზის უნარს,შეიმჩნევა პლაგიატობა_ 1 ქულა -შესავალში,შერჩეულ თემასთანმიმართებაში,მკაფიოდააწარმოცენილი ისკითხვები,რომლებზეც არისრეფერატში პასუხიგაცემული_ 1 ქულა - კარგადჩანს რა ბაზაზეშეასრულამოსწავლემრეფერატი;შემოთავაზებულიბიბლიოგრაფიასამეცნიერონაშრომებითაადაკომპლექტებული1 ქულა -მოძიებულიმასალა შეიცავსპირველად დამეორად წყაროებს,თუმცაწარმოდგენილიწყაროებიზედაპირულადაადამუშავებული,ანუ მოსწავლემხოლოდნაწილობრივადგაიაზრებსმასალას_1 ქულა -მოსწავლე ავლენსწყაროებისანალიზის უნარს,თუმცა უჭირსწყაროებშიფაქტებისა დავარაუდებისგარჩევა,შესაბამისად მისმიერ გამოთქმულიზოგიერთი2 ქულა - იცნობსპირველად დამეორად წყაროებს,მოხმობილიფაქტებისანდოა,რადგანმართებულადხდება წყაროსამოკითხვა;პირველადი დამეორადი წყაროებისათანადოდაადამუშავებული,მოსწავლე ავლენსკრიტიკულიდამოკიდებულებასწყაროსადმი1 ქულა - ენანათელი დაგასაგებია,მსჯელობათანამიმდევრული2 ქულა - მოსწავლედამაჯერებლადგანასხვავებს ფაქტსადა ვარაუდსერთმანეთისაგან,სათანადოდამუშავებსპირველად დამეორად წყაროებს,მათი გაანალიზებისსაფუძველზეგამოთქვამს65

15. ილუსტრაციები/თვალსაჩინოებები16. შეთავაზებულიმოსაზრებისარგუმენტებითა დამაგალითებითგამყარებავარაუდისაფუძველსმოკლებულია0-1 _ _ _0-2 0 ქულა - არ აქვსსაკუთარი პოზიცია8. დასკვნები 0-1 0 ქულა - რეფერატშიმოცემული დასკვნებიარაარგუმენტირებულიდა მცდარიაჯამურიქულა1 ქულა - ცდილობსშემოგვთავაზოსსაკუთარი ხედვასაკითხთანმიმართებაში,თუმცა საკუთარპოზიციის დაცვაუჭირს.სათანადოვარაუდებს,თანამიმ-დევრულად დალა-გებულიმასალისსაფუძველზეახერხებსთავისთვისსაინტერესოკითხვებზე პასუხისგაცემას2 ქულა - ავლენსსაგნის კარგ ცოდნას,დამუშავებულიმა-სალისმოშველიებითკარგად აყალიბებსსაკუთარ პოზიციასდა ამყარებს მასარგუმენტებითმსჯელობს თამამად,ანგარიშს უწევს,მაგრამ ბრმად არენდობაავტორიტეტებს.1 ქულა - აჯამებსკვლევის შედეგებს,კარგად ახერხებსამის მკითხველამდემიტანას.11 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ. ასეთ შემთხვევაში მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება მაქსიმალური 2ქულით.სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიულიინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასისისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან.შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში:,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება”,1 2 345შეფასების კრიტერიუმები66

TviTSefasebaganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba.TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiuramde (dabali TviTSefaseba).TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebisCamoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeTsakuTari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles, gaerkves sakuTarsust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi.maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi,perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyosSemdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ragavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S.TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdegmoswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebiadareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswavlebelisTxovs moswavleebs, axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi.aseve, SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momavalsemestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba.maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRwevlobisSemTxvevaSi.TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebulebas.moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba.moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba.TviTSefasebis kiTxvari:1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde?2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas?3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas?4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze?5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba?6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierTobaswavlis procesSi?7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze:a) maswavleblis saubris mosmenas;b) msjelobas, diskusias;g) jgufebSi muSaobas;d) kiTxvas;e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas;v) sxva saqmianobas.moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelicamave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas:kiTxva ki ara miWirs SefasebagakveTili iyo kargad organizebuligamoyenebuli masala iyo sainteresogakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli damatebiTi masaliTmaswavlebeli iyo moswavleze orientirebulimaswavleblis Sefaseba iyo samarTlianimaswavlebeli iyo mkacri, ramac xeli SemiSala gakveTilis TemisSeswavlaSigakveTils maRal Sefasebas vaZlevris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze (mokle komentari)67

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuricodna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTanurTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba.magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis,ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSirisdamyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqtiani da Sedegis momtania. albaT TviTmaswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an, piriqiT, warmatebulobisgaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiTbevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic araerTxeldafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeTpedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis,man ase gvipasuxa:`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT realuriSedegi unda miviCnioT da is mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi ar unda davinaxoT.mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da, an siamayes da bednierebas moggvris,an guls gatkens~.gTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogiswarmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis.CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an `ara~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeulpunqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeTdaskvnebi:1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols.2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba.3. adamianebis mimarT var yuradRebiani.4. sakuTar Tavs miviCnev bednier, mxiarul adamianad.5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, Tu skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWirogaxda.6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi.7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTanyofna saintereso da saxalisoa.8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelicdamexmareba muSaobaSi.9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli dawarmatebis momtani Tvisebebi.10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane-Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba.11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yoveldRiuradamis keTebis survili ar miqreba.12. me ar vvardebi frustraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs.SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba dadaskvnis gamotana.13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiTmoveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svilebze.14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specialuriliteraturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva.15. araferi maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika.16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi.17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs.18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba.19. sakuTari sixalisiT, sixaruliT, SeupovrobiTa da dainteresebulobis piradima galiTiT SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle.68

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb raime axals, sainteresos. amitom isinimudmivad mTxoven Txrobis gagrZelebas.21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebisdReebs.22. ivlisSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTanSexvedras.23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTavenkiTxvebiT da madlierebiT iReben rCevas.24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixaruli.25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi,bilikebi.26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxebvicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebodecxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlaSi.27. vcdilob, adamianze arasdros vilaparako cudad.28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan.29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze.30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miRwevebsada upiratesobaze.31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT,SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini.32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdegganvicdi kmayofilebis grZnobas.33. me pativs vcem Cems kolegebs.34. vcdilob viyo gulaxdili, magram:• yovelTvis vambob simarTles;• mxolod nawilobriv vambob simarTles.35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleqtivisazrs.36. arasodes davcini bavSvebs.37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas.38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi.39. miyvars kargad Cacma.40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea.41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani.42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad.43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, rom bavSvi gaTavisufldes kompleqsebisgan dagamoavlinos sakuTari niWi da unari.69

IX. bibliografia1. `konstantines naboZvari~, Targmani g. kutaliasi, Sua saukuneebis istoriis sakiTxebi,IV, Tb. 20022. aroni, raimon. mSvidoba da omi erebs Soris. Tb., arsi, 20083. asaTiani v., bizantiuri civilizacia, Tb., 20064. avitabile don pietro, cnobebi saqarTveloze, Sesavali, Targmani da komentarebi b.giorgaZisa, Tb., 1977.5. berZeniSvili n., saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t. I-VIII6. de turnefori J. p., mogzauroba aRmosavleTis qveynebSi, frangulidan Targmna,Sesavali da komentarebi daurTo m. mgalobliSvilma, Tbilisi, 19887. diubi, JorJ. raindi, qali da mRvdeli, Tb., nekeri, 20058. diuma a., kavkasia, Targmani frangulidan T. qiqoZisa, Tb., 19709. dumbaZe m., guCua v. (red.), Tbilisis istoria, I, Tbilisi, 199010. e. mamisTvalaSvili, `italiel mogzaurTa cnobebi XVI s-is dasawyisis iransaqarTvelosurTierTobis Sesaxeb~, evropis qveynebis istoriis problemebi, I,Tbilisi, 197511. erazm roterdameli, mSvidobis Civili, Tb., 200512. farsadan gorgijaniZis istoria, s. kakabaZis gamocema, Tbilisi, 192613. g. Jordania, `ucxoel mogzaurTa cnobebi qarTvelTa Sesaxeb XVII saukuneSi~, mnaTobi,8, 196214. g. paiWaZe, vaxtang meeqvse, Tbilisi, 198115. gabaSvili v. (red), narkvevebi maxlobeli aRmosavleTis istoriidan, Tb., 195716. gabaSvili v., vaxuSti bagrationi, Tb., 196817. georgika. bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb. t. I, teqsti qarTuliTargmaniTurT gamosces da ganmartebebi daurTes a. gamyreliZem da s. xauxCiSvilma,Tb., 196118. geTiaSvili a., Jan kalvini, Tb., 200519. giorgaZe gr., aTasi RvTaebis qveyana, Tb., 198820. gordeziani, l. Zveli istoriis narkvevebi. Tb. : logosi, 200921. herodote, istoria, I, (berZnulidan Targmna, winasityvaoba da saZiebeli daurTo T.yauxCiSvilma) Tbilisi, 197522. iastrebickaia a., XI-XIII saukuneebis dasavleT evropa. epoqa, yofa, Cacmuloba, Tb.,198123. isqander munSis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, sparsuli teqsti TargmaniTa daSesavliTurT gamosca vl. fuTuriZem, Tbilisi, 196924. jafariZe o. saqarTvelos arqeologia, Tb., 199125. jafariZe o., qarTveli eris eTnogenezis saTaveebTan, Tb., 200626. janaSia s., Sromebi, t. I-VI27. javaxiSvili iv., Txzulebani, t. I-XII28. k. koxisa da o. spenseris cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb, germanulidanTargmna, Sesavali da komentarebi daurTo l. mamacaSvilma, Tb., 198129. kapanaZe d., qarTuli numizmatika, Tb., 195030. kasteli (don kristoforo de kasteli), cnobebi da albomi saqarTvelos Sesaxeb,teqsti gaSifra, Targmna, gamokvleva da komentarebi daurTo b. giorgaZem, Tb., 197731. kiRuraZe g., axali istoria, I, Tb., 197032. kiRuraZe g., safrangeTis armia didi revoluciis pirvel etapze (1789-1792), b., 198270

33. kiRuraZe g., XVII saukunis inglisis burJuaziuli revolucia, w. I (1603-1642), w. II(1642-1688), Tb., 1979-198334. kutalia g., martin luTeris Tezisebi, Tb., 199835. lomouri n., qarTveli mxedari marsis moedanze, Tb., 200636. lorTqifaniZe m., qarTli V s-is II naxevarSi, Tb., 197937. lorTqifaniZe o. arqeologia saqarTveloSi, Tb., 198238. lorTqifaniZe o., antikuri samyaro da Zveli kolxeTi, Tb., 196639. lorTqifaniZe, o. qarTuli civilizacia. saidan iwyeba misi istoria? Tb., 199340. movses xorenaci, somxeTis istoria, Tb. 198441. msoflio saeklesio krebebi. istoria, RvTismetyveleba, kanonebi, rusulidanTargmna a. xaCiZem, Tb., 200942. orbeliani papuna, ambavni qarTlisani, teqsti daadgina, Sesavali, leqsikoni dasaZieblebi daurTo e. cagareiSvilma, Tbilisi, 198143. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s.yauxCiSvilis mier, Tb., t. I, 1955, t. II, 195944. qrestomaTia axal istoriaSi, I (red. kiRuraZe g.), Tb., 197945. saqarTvelos istoria, I, (red. m. lorTqifaniZe), Tb., 200646. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. I-VIII, Tb., 1970-198047. simon yauxCiSvili, leqciebi bizantiis istoriidan (IV-VII saukuneebi) Tbilisi, 194948. Sua saukuneebis istoria, I, g. kutalias redaqciiT, Tb., 200549. Sua saukuneebis istoria, t. 1, a. udalcovis, e. kosminskisa da o. vainSteinisredaqciiT, Tb., 194650. tavernie Jan batist, didi senioris samefo karis axali aRwera, frangulidan Targmna,Sesavali da komentarebi daurTo k. gurulma, Tb., 197451. tivaZe g., Sua saukuneebis istoria, t. 1-2, Tb., 1967, 197052. xerxeuliZe oman, mefoba irakli meorisa, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvlevada saZieblebi daurTo l. miqiaSvilma, Tbilisi, 198353. Zveli aRmosavleTis xalxTa istoriis qrestomaTia, (red. giorgaZe gr.), Tb., 199054. Zveli msoflios istoriis zogadi kursi [Semdg.: jemal SaraSeniZe, givi gamrekeli ;red.: grani qavTaria]. - Tb. : Tbil. un-tis gam-ba, 200155. Chambers, M. et al. The Western Experiance.New York, Alfred Knopf, 198756. Asatiani N., Histoire de la Géorgie, Paris, 199757. Goldschmidt A. Jr., Davidson L., A Concise History of the Middle East, 8th ed.,Westview Press, 200658. Lang D.M., The Last Years of the Georgian Monarchy, New York, 195759. Salia K., Histoire de la nation géorgienne, Paris, 198060. Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 199461. Дюби Ж. Средние века, от Гуго Капета до Жанны Д ‘Арк, перевод с французского Г.Абрамова, В.Павлова, М., 200062. История Византии в трех томах, T. I , II, III, М., 196763. История европы, под ред. Голубцова Е., Москва, 198864. История Франции, под ред. Манфреда А., Москва, 195865. Ле Гофф Ж. Цивилизация средневекового Запада, М., 199266. Ле Гофф Ж. Другое средневековье. Екатеринбург, 200267. Рапп Ф. Священная Римская империя германской нации, Евразия, М., 200968. Сборник документов по истории нового времени, 1990, Москваmasala internetSihttp://www.nplg.gov.ge/71