mengambil minyak kuin - Non-Timber Forest Products Exchange ...

Appendix 4:Powerpoint Presentations71

Regional Meeting On Indigenous NTFP ProductDevelopment And Resource Management1 Oktober - 4 Oktober 2005Taman Negara Lambir,MiriMiri,SarawakPemuliharaan Dan Pemeliharaan SumberDaya Hutan Untuk KesinambunganKehidupan Masyarakat Orang AsalSemenanjung MalaysiaArif EmbingPersatuan Orang Asli Semenanjung Malaysia1Pemuliharaan Dan Pemeliharaan Sumber Daya Hutan UntukKesinambungan Kehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaPRAKATA‣ Masyarakat Orang Asli di Sem. Malaysia memang di ketahui diseluruh dunia mesti dikaitkan dengan hutan, samada hutan ulusungai, hutan paya tasik dan hutan paya bakau itulah kebanyakanorang mengelarkan “Orang dalam” atau orang hutan sebegitu jugagelaran salah satu suku kaum Orang Asli di semanjung iaitu“Mahmeri” bermaksud orang hutan , “Semaq Beri”di pahang jugabermaksud demikian. Suku kaum MahMeri sebenarnya adalah disebut suku kaum Hemak Betisik.‣ Orang Asli tidak boleh lari dengan hutan, oleh kerana sosio ekonomi,budaya dan perubatan adalah berkait rapat walaupun mereka telahada tinggal di bandar kerana faktor ekonomi tetapi mereka mestibalik ke kampung atau masuk ke dalam hutan untukberburu,memancing, mengutip buah-buahan, sayuran dan herbasambil ( mententeramkan jiwa ) iaitu masih rindu dengan alamsemula jadi.21

Pemuliharaan Dan Pemeliharaan Sumber Daya Hutan Untuk KesinambunganKehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaOrangAsli menjual petai di tepi jalan < 2>Menyelia pokok Nyirehberbuah3Pemuliharaan Dan Pemeliharaan Sumber Daya Hutan UntukKesinambungan Kehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaBUDAYA DAN ADAT BAGAI UNDANG-UNDANG‣ Kebanyakan Orang Asli selalunya mengenalpasti tumbuh-tumbunan seperti pokok buahbuahan,herba, sayur-sayuran dan pokok-pokok untuk kegunaan harian seperti upacarakebudayan, upacara perubatan dengan menanam di sekelliing rumah atau di kebun dankebanyakannya di tanam di dalam hutan kawasan penempatan mereka. Itulah sebabnyapihak berkuasa hutan mengaitkan pokok durian hutan, petai hutan, tampoi hutan dansebagainya. Padahal Orang Asli menanamnya di masa lampau kerana faktor tanah tidakdi gezet dan juga Orang Asli menanam tidak mengikut barisan atau bersistem. Pihakperhutanan menganggap pokok liar dan juga Orang Asli mengutip buah durian liar danpetai liar lalu dikenakan cukai di setengah tempat.‣ Terdapat beberapa suku Orang Asli seperti Temiar, Mahmeri (HemakBetisik) dan jugaSemai sekiranya menebang atau memusnahkan hutan secara membakar dengan sengajadilarang sama sekali melainkan ia diguna pakai begitu juga membunuh binatang.‣ Sekiranya membuka ladang baru jika membersih hutan mereka mesti meninggalkansebatang pokok di hujung atau di pangkal ladang mereka biasanya pokok yang lebihbesar dan unik (pokokyang di minati burung) dari yang ada.‣ Begitu juga halnya bila kerja membakar ladang baru atau yang lama mereka pastikankebakaran hutan dengan mengambil kira musim dan kedudukan angin tidak ketinggalanjuga pastikan binatang kecil atau besar dengan berserapah sebelum kerja membakar(semalaman).‣ Penangkapan binatang buruan Orang Asli tidak di bolehkan menburu binatang yangterperangkap dalam hutan kecil (didalamkampung) pastikan binatang tersebut lari kehutan barulah di bunuh.‣ Begitu juga menuba ikan dengan akar tuba anak sungai, di ulunya di buat empanganmenahan air barulah di tuba dan setelah selesai empangan di hulu mesti pecahkansupaya ikan-ikanyang masih kuat atau menyorok dalam lumpur hidup setelah air yangbersih megurangkan kesan tuba atau meghanyut ke muara maka kesan tuba akan hilang.42

Pemuliharaan Dan Pemeliharaaan Sumber Daya Hutan Untuk KesinambunganKehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaPerkampungan Orang Asli tradisionalPerkampungan Orang Asli moden5Pemuliharaan Dan Pemeliharaaan Sumber Daya Hutan UntukKesinambungan Kehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaKESEDARAN‣ Langkah-langkahyang diambil oleh Orang Asli terhadapPemuliharaan Hutan dan Alam Semula Jadi menggalakan denganadanya peluang ekonomi terhadap mereka dengan kerjasamadengan Badan-badanNGO dan juga menubuhkan persatuan dipenempatan mereka untuk mengeksploitasi hutan, sungai,tasiksemula jadi seperti di Kampung Peta di Johor, Tasik Banding diPerak, Tasik Bera dan Tasik Cini, Pahang dengan memohon latihanteknikal dan pembiayaan dari Dana Kerajaan dan Antarabangsauntuk merealsasikan impian mereka.‣ Ramai di kalangan Orang Asli Muda telah bercerita dengan peluangekonomi tentang pokok herba, Tongkat Ali dan Getah Gaharu yangmenguntungkan ingin menanam di ladang mereka, ini satu daripendekatan yang baik kerana tidak bergantung kepada pokoksemula jadi untuk sara hidup mereka.‣ Sebagai contoh penduduk Kampung di Pulau Carey amat memerlukankayu Nyireh Batu sebagai bahan kayu ukiran untuk menghasilkankraftangan . Kayu-kayuyang ada di sekitar Pulau Carey telah banyakmusnah akibat pembukaan ladang komersil seperti Ladang KelapaSawit dan Kolam Ternakan Udang Harimau.‣ Penduduk kampung melalui Persatuan Kesenian Dan Warisan OrangAsli Pulau Carey telah menanam benih pokok kayu tersebut, , yangtergolong dalam jenis kayu bakau yang tumbuh di tanah lembab tepipantai.63

Pemuliharaan Dan Pemeliharaan Sumber Daya Hutan UntukKesinambungan Kehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaHutan paya bakau7Pemuliharaan Dan Pemeliharaan Sumber Daya Hutan Untuk KesinambunganKehidupan Masyarakat Orang Asal Semenanjung MalaysiaSO K O N G A N M E T E RIAL DA N TE K NIK A L‣ Pengumpulan biji benih dan merekodkan pokok-pokoksedangdijalankan oleh Persatuan Kesenian Dan Warisan Orang Asli PulauCarey, Selangor.‣ Tanaman pemulihan ini pertama kali dibuat secara bersistem olehmasyarakat Orang Asli dan atas pembiayaan Program Bantuan DanaKecil EC UNDP bagi operasi menggalakan hutan tropika Malaysia.84

9105

RESAB SUNGAI SEBAGAI LANGKAH TERAKHIR‣ Penduduk Kampung Orang Asli Pulau Carey memohon kepada pihakberkuasa untuk menanam pokok yang terancam dan yang hampirpupus.‣ Dengan Kerjasama Jabatan Pengairan Dan Saliran telah meluluskanpenanaman tersebut dengan bersyarat.‣ Pihak Persatuan juga sedang berusaha untuk mendapat kebenaranuntuk menanam pokok yang Orang Asli perlukan di tanam dalam ResabPerhutanan.11126

KA WASAN SEMULA JADI TERANCAM < Paya Bakau >‣ Keseluruhan kawasan paya bakau di Pulau Carey telah habis di terokasebagai ladang.‣ Ada yang menyalahkan Orang Asli kerana menebang pokok Nyireh Batusebagai Kraftangan .‣ Orang Asli menyalahkan pihak berkuasa memberi pemilikan kepadaPengusaha Ladang Komersil.‣ Orang Asli hanya menebang setahun sepokok kira-kiraada 20 orangpengukir aktif.‣ Orang Asli tidak akan menebang pokok rosak dan membiarkan supayaakan menghasilkan anak pokok dengan membesar semulajadi.‣ Kawasan paya bakau tempat pembiakan anak ikan, ketam,udangdanlain-lainhidupan laut, kalau paya bakau pupus hidupan laut jugapupus.‣ Paya di sepanjang sungai juga bertindak sebagai memulih ketoksikkanair sungai kepada nuetral bila sampai ke laut.13147

15KA WASAN HUTAN SARA DIRI‣ Hutan, sungai, paya dan laut adalah supermarket Orang Asli, merekaperoleh pelbagai makanan, ubatan-ubatanjuga bahan mentah untukkeperluan kehidupan iaitu bahan membuat tikar, bakul,peralatanmenangkap ikan, jerat dan lain-lain.lain.‣ Anyaman-anyamananyaman dan peralatan menangkap ikan dan juga boleh dijual untuk sara diri atau sebagai lambang kemahiran jati diri.‣ Kemahiran-kemahiraninilah telah membawa Orang Asli merantaukeseluruh dunia untuk memperagakan dan memperkenalkan juganama Malaysia.168

17KESIMPULANOrang Asli perlu bimbingan dan tunjuk ajar mengenai kesedaran PemuliharanHutan dari Kerajaan mahu pun Badan Bukan Kerajaan, apa yang ada disekeliling mereka boleh memanfaatkan untuk sumber ekonomi keluarga danmasyarakat.Pihak Kerajaan harus lebih peka dalam perkara Pemuliharaan Hutan dariOrang Asli tidak sewenangnya memberi kelulusan pembalakan danpembangunan Tanah kepada lain-lainSyarikat, tinjau dan dapatkan nasihatdan juga pandangan dari masyarakat setempat atau lain-lainpakar.189

19 Terima Kasihdisediakan arifembingdi bantu jarina tek 2010

PENGELAMAN MENGAMBILMINYAK KUIN (KERUING)• LatarbelakangAktiviti mengambil minyak kuin (keruing) adalah merupakan salahsatu tradisi kehidupan Orang Asli Kaum Semelai,Mahmeri danbeberapa kaum orang asli lain di Semanjung Malaysia.Namun padamasa ini hanya Orang Asli Kaum Semelai sahaja yang masihmengekalkan amalan ini di hutan persekitaran tempat merekatinggal.Kaum Orang Asli Mahmari juga pernah mengamalkanaktiviti ini namun kini telah tidak diamalkan lagi kerana kawasanpersekitaran penempatan mereka sudah tidak mempunyai kayujenis kuin lagi kerana telah diterokai untuk pembangunan.Amalan mengambil minyak kuin ini dengan teknologinya sekalimungkin akan pupus tidak lama lagi sekiranya tidak di ambiltindakan mengekalkannya dan memperkembangkan aktivitiini.Ancaman paling utama ke atas tradisi ini ialah pembalakan.• PengenalanMengikut pengetahuan orang asli KaumSemelan,Keruing adalah merupakan suatukumpulan jenis kayu yang mengeluarkanminyak.Kumpulan Keruing ini termasuklah jeniskayu dalam bahasa Kaum Semelan dikenalisebagai Kelang,Renal,Sol,Keruing,Sempor danDeran.Daripada kumpulan kayu jenis Keruing inihanya dari Deran sahaja yang di ambil minyaknyadan mempunyai kegunaanya serta mempunyainilai ekonomi.Deran pula mempunyai dua spesisiaitu Deran Merah dan Deran Habuk.Daripadaspesis Deran ini hanya Deran Habuk sahaja yangdi ambil minyaknya,kerana ia bolehmengeluarkan minyak dengan banyakkegunaannya dan ada nilai ekonomi.1

MENAPIS MINYAK• Biasanya Minyak Kuin yang di ambil daripadalubang mengandungi banyak kotoran initermasuklah bangkai serangga,daun dan rantingkayu yang di tiup masuk dan juga ‘tahiminyak’itu sendiri.Oleh itu ia perlu di tapis terlebihdahulu untuk mendapatkan minyak yang lebihbersih.Minyak Kuin (MinyakDamar).Prosespenapisan ini biasanya mengambil masa 3-4hari.setelah di tapis minyak yang diperolehi telahbersih dan sedia untuk pembungkusan.PEMBUNGKUSAN• Minyak Kuin (MinyakDamar) ) yang telah ditapis dipindahkan ke dalam bekas tin atauplastik yang boleh memuatkan 4.5 literdan 20 liter minyak.Bekas tin lebih sesuaidigunakan berbanding dengan bekasplastik kerana minyak kurangmengeluarkan ‘tahiminyak’ berbandingbekas plastik.5

JUALAN• Minyak Kuin yang telah di bungkus sedia untukdi jual.Harga jualan biasanya antara RM22.00hingga RM30.00 untuk 4.5 liter atauRM4.89sen/liter hingga RM6.67/liter.Harga inibiasanya ditentukan oleh orang tengah.Adalahdipercayai bahawa harga pasaran adalah 2xganda atau lebih sekiranya pemasaran minyakkuin ini dapat di buat dengan lebih cekap lagi.KEGUNAAN MINYAK KUIN(DERAN)• Minyak Kuin ini dalam bahasa orangasli kaum semelai dikenali sebagaiminyak damar.Minyak Damar (Resin)ini mempunyai kegunaan secaratradisi dan mempunyai nilai ekonomi.6

KEGUNAAN SECARA TRADISIONAL• Minyak Damar ini digunakan untuk memberikancahaya iaitu sebagaimana manusia mencipta lilin(candle) yang dikenali sebagai DamarBatang.Minyak Damar ini juga digunakan secaratradisionalnya sebagai bahan gam (gegalak)untuk menampal perahu (wooden canoe),sebagaicat untuk mengecat perahu,pengayuh dan alatmemancing supaya kalis air (water proof).Ia jugadigunakan sebagai bahan untuk menyalakan api.KEGUNAAN SECARA MODEN• Pada era moden ini minyak Kuindigunakan sebagai bahan di dalamcat (kayu(kayu) dan bahan penampal gamserta di dalam minyak wangi.Olehdemikian ia mempunyai nilaiekonomi yang semakin pentingkepada Kaum Semelai.7

KEPENTINGAN KEPADA ORANGASLI• Tradisi mengambil minyak Kuin (MinyakDamar)masih lagi penting bagi Orang asli.Ini adalahkerana selain daripada ianya mempunyai nilaiekonomi.Ia juga masih lagi digunakan untukmembuat ‘DamarBatang’ ’ yang memberikancahaya diperkampungan yang terpencil yangmasih tidak mempunyai bekalan elektrik.Ia jugamasih lagi digunakan sebagai bahan yang popularbagi gam menampal kebocoran perahu dankebocoran lain oleh Masyarakat orang asli KaumSemelai di Tasek Bera.POTENSI INDUSTRI MINYAK KUIN• Minyak Kuin masih lagi mampu bertahan sebagai suatu bahan atauhasil hutan bukan kayu balak yang mempunyai pasaran bermulaseawal tahun 1960 an sehingga ke hari ini.Pada tahun 1960 anharga minyak Kuin hanyalah sekitar RM1.60 sen/4.5 liter tetapisekarang telah mencecah sekitar RM22.00/4,5 liter.Tahap hargaini sudah tentu boleh ditingkatkan ke tahap yang lebih tinggisekiranya peranan orang tengah dapat dikurangkan di dalampemasaran minyak Kuin.Pengunaan minyak Kuin ketika ini juga sudah pun memasukiIndustri Pembuatan lain seperti pembuatan cat,minyak wangi,gamdan sebagainya.Oleh itu ia boleh menjadi sebagai sejenis bahanmentah yang penting dan mampu menyokong industri yang laindan permintaannya sentiasa bertambah.Penggunaannya mungkinakan lebih banyak lagi sekiranya penyelidikan yang khusus di buatke atas minyak Kuin ini.Sehingga kini belum ada lagi sebarangkajian atau penyelidikan secara saintifik ke atas minyak Kuin.8

ANCAMAN MASA DEPAN• Ancaman yang paling ketara dan serius terhadap khazanah minyak Kuinadalah pembalakan.Spesis kayu Kuin ini mempunyai nilai yang tinggi darisegi industri pembalakan.dengan yang demikian spesis ini sentiasa akanmenjadi jenis kayu yang dikehendaki dan akan menjadi mangsa tebanganpembalak walaupun ukuran kayunya hanya sekitar 4”.Perkembangan initelah menjurus kepada keadaan pokok Kuin yang semakin berkuranganbilangannya.Pokok Kuin yang sedang diusahakan oleh orang Asli dipersekitaran tempatmereka tinggal juga menjadi sasaran pembalak.Telah banyak kes berlakudi mana kawasan pokok Kuin yang diusahakan oleh orang Asli di tebanguntuk tujuan pembalakan banyak kes rundingan gantirugi antara orangasli dan pembalak berlaku.Dalam kebanyakan kes pembalak akanmembayar gantirugi di antara RM3,000-RM5,000RM5,000 bagi kawasan pokokKuin yang jumlahnya kira-kira400-500pokok.Bagaimanapun yangmembimbangkan sekiranya perkara ini berterusan ia akan menjejaskanbudaya Orang Asli dan penghidupan Orang Asli yang bergantung kepadahasil minyak Kuin dan akhirnya spesis kayu Kuin ini juga akan menghadapikepupusan.PANDANGAN DAN CADANGAN• Pada masa ini telah ada usaha individu orang Asli untuk menanamsemula pokok Kuin ini terutamanya di kawasan penempatan orangAsli sekitar Bukit Ibam dan Tasek Bera Pahang.Bagaimanapun usaha mereka yang tidak seberapa ini denganpengetahuan yang sedikit dan juga sumber kewangan yangberkurang maka usaha ini tidak akan berkesan.Tambahan pula hakmereka terhadap Tanah Adat tidak di iktiraf dan tuntutan terhadapsempadan warisan (TradisionalTerritary) kurang mendapatperhatian pihak berkuasa.Usaha mereka akan menjadi sia-siajikakeadaan begini berterusan.Dengan ini adalah dicadangkan supaya komuniti antarabangsadapat membantu dari segi kajian saintifik,perancanganjangkapanjang dan kewangan bagi mengekalkan Industritradisional ini dan memperhebatkan penanaman semula Pokokkuin.Mengikut pemerhatian yang di buat oleh orang Asli pokokkuin boleh mengeluarkan minyak apabila mencapai umur 15 tahundan lilitan 20”.9

PENUTUP• Amalan dan kaedah mengambil minyakKuin bukan sahaja menjadi Warisan adatOrang Asli (sukukaum Semelai) tetapijuga menjadi sumber ekonomimereka.Adalah dijangkakan jika suatukawasan seluas 5-6 ekar di tanam dengan500 – 600 pokok Kuin ia akan memberikanpendapatan yang agak lumayan sehinggaRM 3,000-RM3000sebulan sekali gusmembebaskan masyarakat ini daripadakemiskinan.SEKIAN….TERIMA KASIH10

PENGELAMAN DAN KAEDAHMENAPAI BUAH TAMPOILATARBELAKANG• Kaedah menapai Buah Tampoi untukdijadikan ‘Tuak’ di warisi oleh orang AsliKaum Semelai sejak turun temurun.Iatelah menjadi salah satu budaya dan carahidup kaum ini kerana tradisi meminum‘Tuak’ daripada Buah Tampoi menjadi satuacara yang di anggap istimewa.Bahan-bahan lain yang boleh digunakan untukmembuat ‘Tuak’ ialah tebu dan buahpisang.11

PENGENALAN• Kumpulan pokok Tampoi terdiri daripadabeberapa jenis seperti TampoiPadang,Taban,Nyongkos (Semelai) danTampoi.Tampoi pula yang diketahui olehOrang Asli mempunyai dua jenis iaitu(dalambahasa Semelai ) Tampoi,Lojoi danTampoi Perenek.Tampoi Lojoi bagus untukdi makan sahaja tetapi Tampoi Perenekboleh di makan dan di buat ‘TuakTampoi’secara penapaian Tradisional.PROSES PENAPAIAN BUAH TAMPOIUNTUK DIJADIKAN TUAKMencari Buah TampoiMengambilBuah danmengupasMeramas(MemecahBiji)Menapai(di dalambekaskacaatautembikar)MenapisMencampurSamaq (BahanTapaian)12

MENCARI BUAH TAMPOI• Tampoi berbuah secara bermusimiaitu samada setiap tahun ataupun 2-3 tahun sekali.Pokok Tampoi akanmenghasilkan banyak buah jikakeadaan cuaca sesuai,iaitu tidakterlalu banyak hujan atau tidakterlalu kemarau.MENGAMBIL BUAH DANMENGUPAS• Hanya buah Tampoi yang masaksepenuhnya sesuai untuk dijadikanTuak.Jika buah kurang masak rasa‘Tuak’’ yang terhasil menjadipahit.Buah Tampoi yang masak diambil dan di buang kulitnya sertadimasukkan ke dalam bekas yangkering.13

MERAMAS• Proses meramas di buat dengantangan untuk memecahkan bijiTampoi dan mengeluarkan airTampoi daripada bijinya.Meramashendaklah di buat dengan telitisupaya semua biji Tampoi dapatdipecahkan untuk mengeluarkan airdidalamnya.MENCAMPUR SAMAQ• Samaq adalah merupakan bahan yang perlu di campuruntuk menggalakan proses penapaian berjalan denganbaik.Jika tidak ada samaq proses tapaian akan gagal,tetapijika di isi Samaq terlalu banyak rasa ‘Tuak’’ yang dihasilkanakan menjadi kelat.Samaq Buah Tampoi adalah Kulit PokokTampoi itu sendiri.Setelah dibersihkan kulit bahagianluar,maka kulit bahagian dalam yang berwarna merah dikikis dan seterusnya dimasukkan ke dalam bekas yangmengandungi biji dan air tampoi berkenaan.samaqhendaklah di campur dan di kacau dikeseluruhan bahagianbekas buah Tampoi supaya ianya samarata dankemudiannya ianya dibiarkan semalaman.14

MENAPIS• Kerja-kerjamenapis hendaklahdijalankan dengan teliti untukmemisahkan biji Tampoi dan kotoranlain daripada air Tampoi.alat untukmenapis boleh digunakan alatpenapis daripada plastik atau besi.MENAPAI• Air Tampoi yang sudah di tapis bolehlah dipindahkan ke dalambekas untuk proses penapaian.Proses penapaian biasanyamemakan masa (3) bulan.Bekas penapaian yang paling sesuaiterdiri daripada kaca atau seramik.Bekas plastik tidak sesuaiuntuk penapaian,kerana ia akan menyebabkan ‘Tuak’ menjadimasam.Dalam semua proses penapaian di atas,bermula daripadameramas hinggalah kepada proses menapai perkara yang pentingadalah memastikan supaya sepanjang proses ini air Tampoi ataubekasnya tidak tercemar dengan air.Jika ini berlaku air Tuak akanmenjadi masam.Penutup bekas penapaian hendaklah di buatdaripada daun palas supaya wap air yang dihasilkan semasaproses penapaian dapat dilepaskan keluar daripada bekasberkenaan dan tidak bercampur semula dengan air tampaihendaklah di tutup dengan mangkuk tembikar,pinggan tin atautempurung kelapa serta di ikat dengan longgar.Air tampaiandibiarkan di tapai untuk masa (3) bulan.15

TUAK MATANG• Tuak akan matang dalam tempoh 3-6bulan daripada tarikh tapaian.Bekaskecil ia akan matang dalam tempoh 3bulan dan 6 bulan bagi bekas yanglebih besar (tempayan).Selepastempoh ini ‘TuakTampoi’ sudah dikira matang dan boleh diminum.Tuak matang boleh di simpansehingga lebih 10 tahun.UPACARA MEMINUM TUAKTAMPOI• Mengikut adat tradisi orang asli(KaumSemelai) Tuak tampoi akan diminum semasa upacara keramaianseperti nikah,kahwin dan upacarakeramaian yang lain.Dua gelas ataulebih kurang 500ml sudah cukupmemberi kesan kepada mereka yangtidak biasa meminum Tuak Tampoiini.16

POTENSI PEMASARAN TUAKTAMPOI• Secara perbandingan ‘TuakTampoi’bolehlah di anggap sebagai ‘wine’ dieropah di mana ia di anggap sebagai Tuakyang mempunyai kelas yang tersendiriberbanding dengan jenis Tuak yang lain.Pada masa ini harga pasaran (dikalanganorang asli) adalahRM25.00/liter.Permintaan ‘Tuak‘Tampoi’ini di kalangan orang asli amatlah tinggitetapi ia mempunyai sumber pengeluaranyang terhad.ANCAMAN DAN MASA DEPAN• Selain daripada boleh di proses menjadi ‘TuakTampoi’ buahTampoi juga mempunyai nilai pasaran dan ekonomi yang baikpada masa ini.Buah Tampoi telah dipasarkan kepada masyarakatluar oleh orang asli dengan harga RM0.20 sen sebiji.Dengan nilaipasaran sebegini sebatang pokok Tampoi jika di jual buahnyaboleh mendatangkan pendapatan sekitar RM1,000-RM2,000.PadaRM2,000.Padaketika ini buah Tampoi lebih popular daripada buah Petai.Olehkerana ia boleh di tapai menjadi Tuak maka ia boleh di simpandengan lama dan mempunyai potensi untuk dijadikan IndustriKecil Tradisional di dalam pasaran tempatan mahupun luar negeri.Ancaman paling ketara ke atas pokok Tampoi adalah pembalakandan aktiviti mengambil buah Tampoi oleh orang luar.Biasanyaorang luar yang tidak mempunyai kemahiran memanjat akanmenebang poko Tampoi berkenaan untuk mendapatkanbuahnya.Bagi orang Asli pula mereka akan memanjat untukmendapatkan buah Tampoi berkenaan dan akan sentiasa menjagasupaya sumber buah Tampoi tidak akan pupus.17

PANDANGAN DAN CADANGAN• Pokok Tampoi boleh di tanam atau diusahakansecara besar-besaran.Padabesaran.Pada masa ini ada beberapakeluarga orang Asli yang mula menanam pokokTampoi di dalam dusun buah-buahanbuahanmereka.Pokok Tampoi didapati akanmengeluarkan buah setelah umur pokokmencapai 10 tahun.Jika diusahakan secara besar-besaran poko Tampoi akan memberi pendapatansampingan kepada orang asli dan adakemungkinan ianya boleh dieksport sebagaimanabuah-buahanbuahan yang lain.PENUTUP• Kajian saintifik dan kaedahpenanaman cara moden sertapenekanan kerajaan terhadapmewujudkan industri baru bolehmenuju kepada masa depan yangcerah bagi mengekalkan warisanuntuk generasi yang akan datang.18

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Community Based ResourceManagement:Sustainable Management of natural resourcesby indigenous peoples in MalaysiaBy Adrian LasimbangPACOS TRUST&Indigenous Peoples Network of MalaysiaRegional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Outline of PresentationIntroductionBackground Of IP in MalaysiaIssuesCase study – Tagal system of theKadazandusun of SabahChallengesConclusion1

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005MALAYSIAPeninsular Malaysia SabahSarawakRegional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005IntroductionThe Orang Asal /Indigenous Peoples ofMalaysiaOrang Asli – Peninsular MalaysiaDayak / Orang Ulu – SarawakAnak Negeri - Sabah2

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005DEMOGRAPHIC INFORMATIONRegion No. of Ethnic Group Population1. Peninsular Malaysia 18 ethnic subgroups 110,0002. Sarawak (Borneo - East Malaysia) 25 ethnic subgroups 1, 500,0003. Sabah (Borneo - East Malaysia) 39 ethnic subgroups 1, 000,000Total population 2, 610,000Percentage to the total population of Malaysia (2000) 11.5%Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Background• Indigenous communities in Malaysia have close ties tothe land• They see themselves as part of the whole ecosystem• Land means the forest, rivers, agricultural and coastalareas• Land is part of indigenous people’s spiritual and culturaltraditions.3

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005ThreatsIssuesEconomicDaily needsNatural resources:Land, Forest,Rivers, SeaEducationIndigenousKnowledgeSpiritual PeoplesSkillsAdat & CustomsManagement SystemWay of LifeRegional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005THREATS…LoggingLarge ScaleOil Palm PlantationLarge DamsImpact to the EnvironmentFrom Development Activities4

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Issues• Lost of rights over land and resources• Gazettement of protected areas• Oil palm plantation• Constant threats from logging activitiesWhy???Planning seldom involve indigenouspeoples’ community.Natural resource Policies & LawsLack in Recognition of rightsand management system of IPsRegional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Examples of Resource managemnt practice by theDusuns in Sabah:“Tagal” – traditional resource management system“tinondukan” forbidden area or forbidden to harvest“Sogindai” Sacred places“oonon” taboo – not to take too much5

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005TAGAL SYSTEMCommunity based Fish management system practiced bythe Kadazandusun community of Sabah.Tagal – curse or forbid from over harvesting of importantresources such as fruits, bamboo, rattan, fish etc.Enforced by the community and native courts. A set ofprotocol formulated by the community and a committeeformed to manage the Tagal.No fishing for a period of time and totally no fishing oncertain “lubuk” for fish breeding.Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Tagal committee formedusually headed by thevillage headman orDiscussions by thecommittee to set the rulesof the TagalA Set of penalties alsodicussed for those whobroke the tagal rulesTime and zoning of riverfor tagal discussed by thecommunity6

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005An animal will be sacrificed to markthe launching of the tagalThe animal usually a pig or buffalowill be slaughtered at the river side.Flow of blood symbolizes thefertility or abundance of resourcesWhole community invited to witnessRegional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005•Signboards erected by the community along riverto warn outsiders the existance of tagal.•Regular patrol and monitoring by the communityto ensure no one intrude to the tagal areas.•The fish stock will be monitored by the tagalcommittee.7

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005The open season will be determine by thetagal committee based on the observationof fish stockOnce the date is set for the open season,whole community will fish and the catch ofthe day will be divided equally.The open season will continue for fewmore days where individuals can fishRegional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Challenges• Most of government departments are very supportiveespecially in terms of resource management, however somepolicies still contradicts with IP aspirations• Community helped to monitor the forest, rivers, fish,wildlife and other natural resources, but the recognition ofmanagement practice of IPs still lacking.• Some Recognition throughrecent amendments of SabahWildlife Enactment, FishEnactment and Water resourceEnactment•Tagal have been accepted asmodel management system, evenby other states in Malaysia8

Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005Conclusion• IPs have been practicing Sustainable utilasation ofnatural resources for generations• IPs have management system proven through time –adat culture, pantang larang,• Traditional management practice can be adapted forcurrent management of natural resources.• How to preserve??Regional meeting on Indigenous NTFP product development and resource management, Taman Negara Lambir, Miri Sarawak, 1-4 Oct 2005“We are borrowing theworld we live today fromour children, so make surewe pass her to them ingood shape!”The way forward....Agi idup agingelaban…ngap sayot!!!!Acknowledgment:Photos courtesy fromDr.Colin Nicholas, COACBanie& Galus, PACOS9

NTFP-EP Regional Meeting2005“Indigenous Peoples and theProduction and Management ofNon-Timber Forest Products(NTFPs)”1 to 4 October 2005Lambir National Park, Sarawak, MalaysiaNon Timber Forest Products –Exchange Programme(NTFP-EP)for South and Southeast Asia1

NTFPs are . . . . .• Include all biological resources derived fromforests, other than timber• Examples are: a) edible plants and animalssuch as honey, fruits, herbs and spices, nuts,mushrooms, fodder, cooking oils, fish, aquaticinvertebrates, insects, and terrestrial wildlifeb) non-edible plants and animals such asrattan, bamboo, resin, natural dyes, essentialoils, ornamental plants, fiber, gums, herbalmedicines, pharmaceuticals and cosmeticsNTFP-EP is . . . . .• A collaborative network of NGOs andpeoples organizations in South andSoutheast Asia supporting and building thecapacity of forest-based groups towardsenhanced livelihoods (particularly NTFPbasedlivelihoods) within the context ofcommunity empowerment and sustainableforest managementCountry partners: Indonesia, Malaysia,Philippines, Vietnam and India…extendingto Cambodia…2

NTFP-EP Goal is . . . . .• Forest conservation andenhancement of livelihoods of forestdependentcommunities in South andSoutheast Asia through localcapacity building, technicalassistance and advocacy particularlyin the field of non-timber forestproducts developmentOur ObjectivesNTFP-EP aims to strengthen the capacity of forestbased communities and their support organizationstowards• Enhanced forest management and sustainableharvest, production of NTFPs• Improved tenure over land and security over resourceuse rights• Increased benefits and income from value addition,marketing, and enhanced management capacity overcommunity-based NTFP enterprises• Strengthened negotiating position vis-à-vis privatesector, external agents, etc.3

Board of DirectorsSecretariatExecutive Director (Jenne)Deputy Director (Crissy)Information Officer (Aloi)Res. Mob. (Tes)INDIA INDONESIA MALAYSIA PHILIPPINES (Task Force) VIETNAMFunctions• Facilitating the Exchange ofExpertise and Experience• Technical AssistanceBackstopping, CapacityBuilding• Inputs in StrategyDiscussions• Documenting best practicesand success stories andproviding relevantinformation• Resource Mobilization andLinkaging• Sourcing of advocacysupport for local initiatives4