SECARA MEKANIKAL PADI

TEKNOLOGI PENCEDUNGAN
PADI SECARA MEKANIKAL
SECARA MEKANIKAL
PADI
Chan Chee Sheng • Abu Hassan Daud

M A N U A L
TEKNOLOGI PENCEDUNGAN
PADI SECARA MEKANIKAL

M A N U A L
TEKNOLOGI PENCEDUNGAN
PADI SECARA MEKANIKAL
Chan Chee Sheng, PhD
Abu Hassan Daud
Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia

Diterbitkan oleh:
Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI)
Ibu Pejabat MARDI, Serdang
Peti Surat 12301
50774 Kuala Lumpur, Malaysia
Cetakan pertama 2016
©Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia 2016
Hak Cipta Terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana
bahagian artikel, ilustrasi, isi kandungan buku ini dalam apa juga
bentuk dan dengan apa cara pun sama ada secara elektronik, fotokopi,
mekanik, rakaman atau lain-lain sebelum mendapat izin bertulis
daripada MARDI.
Dicetak oleh:
Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI)
Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani, Malaysia

KANDUNGAN
Penghargaan
vi
Prakata
vii
Pengenalan 1
Infrastruktur asas pusat semaian padi 2
Struktur bangunan 3
Jenis-jenis mesin yang diguna dalam penyediaan tikar semaian 4
Tapak semaian 5
Pencedungan padi secara mekanikal 6
Teknologi penghasilan tikar semaian 7
Teknologi penyediaan tanah bendang 12
Teknologi mencedung padi secara mekanikal 13
Faktor-faktor yang mempengaruhi jumlah keperluan tikar semaian 14
Perbandingan sistem penanaman padi secara pencedungan mekanikal dan tabur terus 16
Masalah yang dihadapi oleh pengusaha perkhidmatan pencedungan secara mekanikal 19
Kesimpulan 19
Bibliografi 19
Gerak kerja penyediaan dan penghasilan tikar semaian padi 21
Alamat perhubungan 27
v

PENGHARGAAN
Penghargaan dan terima kasih kepada Pengarah dan kakitangan Pusat Penyelidikan
Kejuruteraan, Pusat Penyelidikan Padi dan Beras, Pusat Promosi dan Pembangunan
Perniagaan serta Pusat Komunikasi Korporat dan Kualiti atas initiatif, nasihat dan sokongan
dalam menerbitkan manual ini. Penghargaan dan terima kasih juga turut disampaikan kepada
pihak Pengurusan MARDI Seberang Perai dan semua yang terlibat secara langsung dan tidak
langsung dalam menyediakan manual ini.
vi

PRAKATA
Terlebih dahulu saya ingin mengucapkan tahniah kepada
semua pengarang Manual Teknologi Pencedungan Padi
Secara Mekanikal atas daya usaha dalam menghasilkan
manual yang boleh dijadikan sebagai panduan asas bagi
kaedah pencedungan padi secara mekanikal di negara ini.
Penerbitan manual ini amat sesuai dan tepat pada masa ini
selaras dengan hasrat kerajaan untuk menghasilkan benih
yang berkualiti tinggi dan tulen, seterusnya meningkatkan
pengeluaran padi serta mencapai matlamat jaminan
makanan negara.
Kerajaan mewajibkan semua pengeluar benih menghasilkan
Benih Asas dan Benih Berdaftar menggunakan kaedah
mencedung supaya penghasilan benih dapat mencapai
piawaian minimum ladang dan piawaian biji benih padi
Malaysia terutamanya dari segi ketulenan, penyakit, daya
percambahan dan lembapan. Di samping itu, pengeluar
benih Padi Sah juga disyorkan menggunakan kaedah
mencedung supaya kualiti benih dihasilkan lebih terjamin.
Kaedah mencedung secara mekanikal berbanding dengan
manual dapat menjimatkan masa untuk kerja penanaman
selain mendapat penapakan yang lebih sekata. Teknologi
ini mempunyai banyak kelebihan berbanding dengan sistem
tabur terus terutamanya dalam pengawalan rumpai dan padi
angin, di samping memperoleh hasil biji benih yang lebih
berkualiti dan tulen serta hasil tanaman yang lebih stabil.
Diharapkan manual ini dapat memantapkan lagi penggunaan
teknologi pencedungan padi secara mekanikal oleh
pengeluar benih padi sama ada sektor kerajaan mahupun
swasta dan seterusnya dapat memberi manfaat dan
sumbangan ke arah meningkatkan hasil pengeluaran
padi negara bagi mencapai sasaran tahap sara diri pada
masa hadapan.
Dato’ Dr. Sharif bin Haron
Ketua Pengarah MARDI
vii

PENGENALAN
• Kaedah mencedung padi secara mekanikal adalah dengan menggunakan mesin
jentanam untuk menanam anak benih padi ke petak bendang daripada tikar semaian
padi yang disediakan di tapak semaian.
• Secara tradisional petani mengubah atau mencedung padi secara manual dengan
menggunakan tenaga manusia. Kaedah tradisi ini memerlukan tenaga buruh yang
ramai iaitu 20 – 30 orang sehari untuk mengubah kawasan sehektar bendang.
• Amalan ini tidak dapat diteruskan mengikut peredaran masa kerana memerlukan
kos pengeluaran yang tinggi ditambah pula dengan kekurangan tenaga pekerja yang
semakin meruncing pada masa itu. Oleh yang demikian, kaedah mencedung padi
secara mekanikal diperkenalkan.
• Teknologi mencedung bermula di Jepun dan dibawa ke Malaysia pada awal tahun
1970-an. Bagaimanapun, penerimaan teknologi ini menghadapi sedikit masalah
kerana memerlukan kos perbelanjaan yang tinggi dan perkembangan infrastruktur
ladang yang kurang sesuai dan lengkap untuk menampung operasi ini.
• Selepas pengenalan pencedungan padi secara mekanikal, penanaman padi secara
sistem tabur terus pula diperkenalkan yang tidak memerlukan tenaga buruh yang
ramai dan berjaya menjimatkan kos pengeluaran.
• Sistem ini hanya memerlukan antara 2 – 4 jam tenaga buruh sehektar untuk menabur
biji benih. Amalan ini mendapat sambutan yang baik dan sangat digemari dalam
kalangan pesawah tempatan dan dapat menggantikan cara kaedah mengubah.
• Walaupun kos pengeluaran untuk kaedah tabur terus lebih murah, mudah
dilaksanakan dan tidak memerlukan ramai tenaga buruh, ia menimbulkan banyak
masalah lain seperti pertapakan anak benih yang kurang sempurna, pengawalan
rumpai dan serangga perosak yang sukar, pokok padi mudah rebah, pertumbuhan
dan kematangan tanaman padi yang kurang seragam. Akibatnya, pengeluaran
padi nasional terjejas sedikit, tidak mampan dan tidak selaras untuk memenuhi
keperluan nasional.
• Pencedungan padi mekanikal diperkenalkan sekali lagi pada pertengahan tahun
1980-an bagi mengatasi masalah sistem penanaman padi secara tabur terus,
tetapi kurang mendapat sambutan dalam kalangan pesawah kerana memerlukan
kos pengeluaran yang tinggi. Hanya selepas tahun 2000, sambutan petani untuk
pencedungan padi secara mekanikal mula menampakkan perkembangan yang
positif, khususnya kepada golongan pesawah yang terlibat dalam bidang pengeluaran
benih padi.
• Amalan ini mendapat sambutan yang memberangsangkan apabila petani menghadapi
masalah serangan padi angin dan siput gondang yang mengakibatkan penghasilan
dan kualiti benih padi nasional merosot.
• Di samping itu, jaminan harga benih padi yang lebih baik dan tinggi juga
mempengaruhi sambutan petani untuk menerima konsep teknologi ini. Ditambah
pula, jentanam jenis pandu yang mengurangkan beban pekerja semasa mencedung
berbanding dengan jenis berjalan kaki pada 1970-an dan 1980-an menambahkan
kecenderungan dan minat petani terhadap sistem ini.
1

• Menaikkan status taraf infrastruktur ladang bagi memudahkan pergerakan mesin dan
pengangkutan ladang untuk pelaksanaan kerja ladang, penambahbaikan teknologi
dengan penyediaan tikar semaian yang lebih baik dengan penggunaan talam semaian
dan faktor-faktor lain menyumbang secara berkesan dalam penerimaan teknologi
pencedungan padi mekanikal di seluruh negara.
• Pada masa kini, pencedungan padi mekanikal masih tidak popular dalam kalangan
pesawah tempatan, tetapi kebanyakan pengeluar benih padi sama ada benih asas,
berdaftar atau sah telah mengamalkan kaedah pencedungan ini untuk penghasilan
benih padi yang lebih berkualiti tinggi dan tulen. Amalan ini juga memudahkan
penjagaan kualiti benih padi yang lebih baik supaya tidak tercemar dengan benih padi
angin, rumpai dan varieti asing.
• Tinjauan luar musim pada tahun 2006 oleh MARDI mendapati kira-kira 2,000 ha
kawasan bendang di Selangor, Perak dan Pulau Pinang mengamalkan pencedungan
padi secara mekanikal.
• Lembaga Pertubuhan Peladang Nasional mempunyai banyak mesin jentanam 6-baris
jenis pandu dan telah diagihkan kepada Pertubuhan Peladang Kawasan (PPK) di
Kedah, Perak, Pulau Pinang, Sabah dan Terengganu. Jenama jentanam yang paling
popular dalam kalangan pengusaha tempatan ialah jenis Kubota, Iseki dan Yanmar.
• Kesemua kawasan ini hanya memberi tumpuan pada pengeluaran biji benih padi
untuk pasaran tempatan. Pembekal khidmat penanaman ini pula terdiri daripada
Jabatan Pertanian, Pertubuhan Peladang Kawasan (PPK), Pusat Benih Padi FELCRA
Plantation dan pengusaha persendirian. Jenis pakej perkhidmatan yang biasanya
ditawarkan oleh pengusaha persendirian terdiri daripada penyediaan tikar semaian,
mesin jentanam dan perkhidmatan mencedung dengan mesin.
INFRASTRUKTUR ASAS PUSAT SEMAIAN PADI
• Pusat semaian padi ini meliputi kawasan kerja harian dan kawasan tapak semaian
yang merangkumi kawasan tapak kilang pemprosesan pengeluaran tikar semaian dan
tapak untuk memelihara anak benih pokok.
• Keperluan asas pusat semaian termasuklah bangunan operasi, mesin yang berkaitan
dengan penyediaan tikar semaian, kawasan tapak semaian yang dilengkapi dengan
sistem pengairan, sistem pengangkutan, bekalan elektrik dan air.
• Bangunan operasi ini dikenali sebagai kilang semaian.Tapak semaian di pusat
semaian adalah untuk pemeliharaan anak benih padi sehingga umurnya lebih kurang
20 hari selepas benih padi ditabur ke dalam talam semaian.
• Penanaman padi secara pencedungan mekanikal memerlukan modal yang tinggi
kerana kos permulaan yang mahal untuk pembelian jentera menanam, mesin untuk
menabur benih dan sistem pengangkutan ditambah pula dengan sewa tanah untuk
tumbesaran anak semai.
2

STRUKTUR BANGUNAN
• Keluasan tempat bekerja untuk kawasan penanaman seluas 100 ha ialah 10 m x 25
m dengan ketinggian 3 m.
• Ruang kawasan yang diperlukan untuk operasi menabur biji benih dalam proses
penyediaan tikar semaian adalah seperti yang berikut:
a) Tempat menyimpan talam, medium dan biji benih
b) Tempat pemprosesan biji benih (membasuh, merendam dan mengetus)
c) Tempat mesin menabur biji benih dan mesin konveyor (jika ada)
d) Tempat percambahan biji benih
e) Tempat pejabat
▲
Pengangkutan
talam bercambah
ke tapak semai
Ruang
medium
Proses
menabur
benih
▲
▲
Ruang
percambahan
▲
Pintu
masuk
Ruang
talam
kosong
▲
▲
Ruang basuh
rendam dan tus
benih
Pejabat
Ruang
benih
Ruang yang diperlukan untuk operasi
menabur biji benih di pusat semaian
3

JENIS-JENIS MESIN YANG DIGUNA DALAM PENYEDIAAN
TIKAR SEMAIAN
• Mesin asas di dalam kilang pusat semaian adalah jenis mesin menabur biji benih
(seeding machine). Mesin lain yang berkaitan penyediaan tikar semaian adalah seperti
mesin membekal talam, mesin melonggok talam, sistem pam untuk pengurusan
pengairan dan sistem penghantaran talam.
• Konveyor, forklift atau gantri merupakan sistem saluran penghantaran yang paling
popular diguna pakai bukan sahaja untuk menghantar talam semai yang telah
bercambah ke tapak semaian terbuka, tetapi juga tikar semaian yang telah digulung
untuk tujuan penghantaran dan pemasaran.
Mesin menabur biji benih padi
Sistem penghantaran dan pemindahan semaian
(sistem foklift dan pelet)
4

TAPAK SEMAIAN
• Keluasan sesebuah pusat tapak semaian yang diperlukan bergantung kepada kapasiti
pengeluaran, reka bentuk pusat tapak semaian dan amalan sistem penghantaran tikar
semaian ke tapak semaian terbuka. Lazimnya untuk menampung antara 18,000 –
20,000 talam untuk semusim termasuk dengan jalan ladang, keluasan kawasan tanah
yang paling minimum diperlukan ialah satu ekar.
• Tapak semaian lazimnya dibina di atas tapak tanah, tapak simen dan juga tapak simen
yang berlapiskan tanah di atas. Tapak semaian ini akan terbahagi kepada petak-petak
kecil untuk menampung 1,000 – 2,000 talam untuk kemudahan pemeliharaan anak
benih padi.
• Reka bentuk tapak semaian dan struktur bangunan di pusat semaian perlu mengambil
kira jalan ladang dan sistem penghantaran talam dan tikar semaian ke destinasi yang
ditetapkan.
• Sistem pengairan lembangan (basin) dan pemercik (sprinkler) merupakan pengairan
yang lazimnya diguna pakai. Keperluan lain termasuk langkah awal untuk menghalang
dan mengelak serangan perosak seperti tikus, burung dan binatang lain seperti lembu.
Tapak semaian di pusat semaian
5

PENCEDUNGAN PADI SECARA MEKANIKAL
• Kejayaan dan keberkesanan pencedungan padi secara mekanikal banyak bergantung
pada tiga komponen utama teknologi ladang dan pengurusan yang boleh berinteraksi
dengan komponen teknologi tersebut dengan cara yang teratur. Ketiga-tiga komponen
terbahagi kepada teknologi seperti yang berikut:
a) Teknologi penghasilan tikar semaian
b) Teknologi penyediaan tapak bendang
c) Teknologi pencedungan padi secara mekanikal
• Pesawah dan pembekal perkhidmatan perlu mengintegrasikan ketiga-tiga komponen
ini dengan betul dan terurus supaya mencapai sasaran penanaman yang akan
memuaskan hasrat dan cita rasa petani.
• Penyediaan tanah perlu diselaraskan dengan jadual penanaman supaya apabila
tikar semaian sampai ke tapak bendang, jentanam sudah bersedia untuk memulakan
operasi penanaman dengan serta-merta. Perkara ini memerlukan perancangan
jadual waktu yang rapi dan tepat. Infrastruktur ladang terutamanya jalan ladang amat
mustahak untuk memastikan segala operasi penanaman berjalan dengan lancar
berdasarkan jadual yang telah ditetapkan.
6

TEKNOLOGI PENGHASILAN TIKAR SEMAIAN
Istilah untuk tikar semaian
• Beberapa istilah tertentu telah digunakan untuk menerangkan berkenaan tikar
semaian. Istilah yang lazimnya digunakan adalah seperti yang berikut:
Ketinggian anak benih
di tikar semaian
Tikar semaian
a) b)
di tapak semai
Anak benih/
semai padi
Ketebalan
tikar semaian
c) d)
Tikar semaian yang
sudah digulung
Talam anak benih yang
sudah bercambah
(talam bercambah)
e)
7

Jenis medium untuk tikar semaian
• Bahan yang sesuai sebagai medium untuk tikar semaian mestilah murah, mudah
didapati dan sesuai untuk merangsang pertumbuhan anak benih. Jenis-jenis medium
yang diguna pakai adalah seperti sekam bakar, tanah serta medium campuran sekam
bakar dan tanah.
1. Sekam bakar
Sekam bakar biasanya menjadi pilihan utama kerana murah, ringan, mudah
diperoleh dan sesuai sebagai medium untuk tikar semaian. Bahan asing di dalam
sekam bakar adalah seperti plastik, batu dan sebagainya perlu diasingkan
terlebih dahulu sebelum digunakan. Kehadiran batu di dalam sekam mengganggu
pengisian sekam ke dalam talam semaian. Semasa pencedungan dengan
jentanam, kehadiran batu di dalam tikar semaian akan merosakkan kuku kambing
jentanam. Sekam padi biasa dan abu sekam (berwarna putih) tidak sesuai
sebagai medium tanaman untuk tikar semaian. Sekam padi biasanya tidak sesuai
kerana tidak berupaya untuk memegang dan menahan air dan nutrien. Manakala
abu sekam mempunyai nilai pH yang tinggi, terlalu halus dan semasa operasi
menyediakan talam semaian, debunya akan mencemar persekitaran tempat
bekerja. Sekam bakar basah juga tidak sesuai kerana melekit dan menyusahkan
proses penyediaan tikar semaian.
2. Medium tanah
Tanah merupakan medium yang paling sesuai kerana mengandungi unsur nutrien
semula jadi yang amat sesuai untuk merangsang pertumbuhan anak benih yang
sihat, tetapi mempunyai beberapa kesukaran apabila diguna pakai. Antaranya
perlu dikering, dihancurkan dan ditapis terlebih dahulu sebelum diguna dan
operasi ini rumit dan memakan masa selain lebih berat dan mahal.
3. Medium campuran tanah dan sekam bakar
Walaupun medium campuran tanah dan sekam bakar boleh mengatasi masalah
berat pada tikar semaian dan kos tanah, tetapi ia melibatkan proses tambahan
percampuran. Operasi ini menimbulkan keadaan berdebu semasa penyelarasan
pelaksanaan dan akan meningkatkan kos pengeluaran.
Penghasilan tikar semaian
• Penghasilan tikar semaian yang baik dan berkualiti merupakan komponen teknologi
utama kejayaan teknologi sistem pencedungan padi mekanikal. Tikar semaian
yang dihasilkan perlu mengikut ukuran piawaian dan kualiti yang ditentukan untuk
memastikan pencedungan padi mekanikal berjalan dengan lancar dan tepat.
• Penyediaan tikar semaian bermula dengan pemilihan jenis biji benih, ujian
peratusan percambahan, proses merendam, proses taburan medium dan biji benih,
penyimpanan untuk percambahan dan diikuti dengan tumbesaran anak benih
di tapak semai pusat semaian dan diakhiri dengan pemasaran tikar semaian yang
sudah digulung.
• Biji benih berkualiti dengan peratus percambahan yang tinggi perlu diguna pakai dan
perlu direndam di dalam air selama 24 jam dan ditus selama 24 jam lagi sebelum
disemai ke dalam talam semaian. Kadar biji benih yang disyorkan ialah 60 – 70 kg/ha
atau 200 – 250 g setalam.
8

Mula
Tamat
Medium
Benih
bercambah
Bekalan talam
Loggok talam
v
v
v
v
Bersih talam
v
Proses
penaburan
biji benih
Pemasaran
Pusingan kedua
atau simpanan
v
v
Bekal talam
v
Percambahan
v
Semaian tikar
yang bergulung
v
v
Pindah
ke tapak semai
v
Pemeliharaan anak
semai (pembajaan,
sembur racun,
siram air dll.)
v
Gulung
semaian tikar
Susun atur pengeluar semaian tikar di pusat semaian
Proses penghasilan tikar semaian di pusat semaian
Medium Biji benih Medium
Pembekal
Pengairan
Pengairan
v
talam
(1)
(2)
v
v
v
v
Pelonggok
talam
v
v
v
v
v
v
Proses penaburan biji benih
Operasi menabur biji benih dengan mesin penabur benih padi
• Operasi menabur medium dan biji benih dilaksanakan di dalam bangunan pusat
semaian. Talam kosong dibekalkan di sebelah kiri mesin menabur dan bergerak
ke sebelah kanan mesin dengan menggunakan tali pinggang konveyor. Proses
menabur biji benih bermula dengan mengisi sekam bakar yang sama rata untuk
lapisan pertama di dalam talam dan diikuti dengan siraman air pertama. Kemudian
biji benih berpecah mata tunas ditabur dan diikuti dengan liputan lapisan nipis
sekam bakar untuk kali kedua di atas taburan tadi sebelum siraman air kali kedua
dilaksanakan.
• Talam yang sudah siap akan keluar di sebelah hujung kanan mesin menabur, disusun
bertingkat dan disimpan di kawasan yang sesuai selama 2 atau 3 hari supaya biji
benih dapat terus bercambah. Selepas itu, talam bercambah akan dipindahkan
ke tapak semaian terbuka untuk proses tumbesaran anak benih.
• Proses ini memakan masa antara16 – 20 hari. Ketinggian anak benih pada masa
ini adalah lebih kurang 18 cm dengan pertapakan akar yang kukuh. Anak benih
yang sudah membesar di dalam talam berbentuk tikar boleh digulung untuk dihantar
ke tapak destinasi penanaman dengan lori.
9

• Talam kosong yang ditinggalkan selepas anak benih digulung dikutip, dibasuh dan
dibasmi kuman sebelum diguna semula pada pusingan atau musim berikutnya.
• Proses pengendalian menabur biji benih dengan mesin penabur dapat menghasilkan
600 – 2,000 talam sejam bergantung kepada keupayaan mesin menabur.
• Talam bercambah biasanya dipindahkan pada waktu petang untuk mengelak daripada
terjadinya masalah ‘chlorosis’ iaitu daun anak benih akan menjadi kuning untuk satu
tempoh yang tertentu. Serangan kulat dapat dihindar melalui semburan racun kulat
pada peringkat rendaman ataupun ketika penyiraman air untuk kali kedua pada proses
menabur.
• Kawalan serangga perosak tanaman hanya perlu dilaksanakan jika timbul sebarang
masalah. Pertumbuhan anak benih yang sihat hanya boleh dicapai melalui
penggunaan baja foliar pada peringkat awal tumbesaran benih padi.
• Penghantaran talam ke pusat tapak semaian terbuka dijalankan dengan
menggunakan forklift dan pelet, gantri atau konveyor. Sistem yang sama digunakan
untuk penghantaran tikar semaian yang sudah digulung ke tapak kilang semula untuk
tujuan pemasaran. Kemudahan pengangkutan di dalam bangunan semaian biasanya
banyak menggunakan forklift dan konveyor untuk melaksanakan kerja-kerja harian
seperti penghantaran talam kosong atau talam bercambah, sekam bakar, benih dan
lain-lain lagi.
Sistem gantri digunakan untuk penghantaran tikar semaian di pusat
semaian
10

Tikar semaian yang sesuai untuk pencedungan mekanikal
• Kualiti tikar semaian yang bermutu rendah akan mengakibatkan dua masalah
kritikal. Pertama ialah ruang kosong ‘missing point’ di petak bendang disebabkan
tikar semaian yang tidak turun dengan licin daripada papan penanaman di belakang
jentanam semasa proses penanaman. Masalah kedua ialah bilangan anak benih yang
ditanam setiap perdu mempunyai bilangan pokok yang berbeza.
• Tikar semaian yang berkualiti mempunyai ciri-ciri seperti yang berikut:
1. Kepadatan anah benih
Kepadatan anak benih yang baik adalah antara 3 – 4 anak semai setiap
sentimeter persegi. Kurangnya keseragaman anak benih pada tikar semaian
akan mengakibatkan ruang kosong atau anak benih yang terlalu kurang semasa
proses penanaman di petak bendang. Ketulan anak benih dari papan penanaman
jentanam yang biasanya diambil oleh jejari jentanam berdimensi 1.5 cm x 1.5 cm
dalam keadaan biasa. Bilangan anak benih seperdu yang sesuai adalah antara
4 – 6 pokok setiap perdu. Tikar semaian yang diserang penyakit kulat tidak sesuai
kerana mempunyai jurang atau tiada anak benih.
2. Ketinggian dan umur anak benih
Ketinggian anak benih yang paling sesuai adalah antara 16 – 20 cm. Anak benih
yang terlampau tinggi akan menimbulkan masalah seperti anak benih tersangkut
pada papan penanaman jentanam dan sebaliknya anak benih yang terlalu
rendah akan menyebabkan anak benih terbenam ke dalam tanah selepas proses
penanaman terutamanya tanah jenis berlumpur. Umur anak benih yang paling
sesuai untuk pencedungan adalah antara 19 – 23 hari selepas biji benih direndam.
Keupayaan beranak berkurangan jika umur anak benih terlalu tua digunakan dan
seterusnya akan menjejaskan hasil padi.
3. Ketebalan tikar semaian
Ketebalan tikar semaian yang sesuai ialah 25 mm. Tikar semaian yang tebal
akan menyebabkan ia tersangkut di papan menanam semasa proses menanam,
manakala tikar semaian yang nipis akan menjadi lembik. Apabila diletak di atas
papan menanam, tikar semaian yang nipis akan melerai, roboh dan hancur.
4. Keupayaan pemegangan akar anak benih
Pemegangan akar yang baik dan kukuh menjadi faktor utama yang akan
memudahkan kerja-kerja penggulungan tikar semaian untuk dihantar ke destinasi
penanaman. Tikar semaian akan dibuka semula di tapak penanaman sebelum
diletak di atas papan penanaman di jentanam.Tikar itu akan terbentuk semula
seperti asal sebelum digulung di tapak semaian. Tikar semaian yang mudah
terlerai apabila digulung tidak sesuai untuk pencedungan mekanikal.
11

TEKNOLOGI PENYEDIAAN TANAH BENDANG
• Penyediaan tanah yang sempurna menjadi syarat utama dalam sebarang usaha untuk
menjayakan penanaman padi secara mekanikal. Proses penyediaan tanah adalah
sama dengan proses sistem tanaman tabur terus.
• Untuk melancarkan proses pencedungan secara mekanikal, jerami dan tunggul pokok
perlu dibuang dari petak penanaman. Pertumbuhan seragam tanaman padi amat
bergantung pada penyediaan tanah bendang yang baik dan sama rata.
• Lazimnya kawasan lopak pada petak bendang akan menjadi masalah kerana air
sentiasa bertakung dan mengakibatkan operasi pencedungan tidak dapat berjalan
dengan lancar dan mengakibatkan anak benih rebah atau tercabut.
• Masalah ini biasanya diatasi dengan sulaman secara manual yang memakan masa
dan akan meningkatkan kos penanaman. Justeru, disyorkan supaya penyediaan tanah
bendang disiapkan selewat-lewatnya satu atau dua hari sebelum penanaman dengan
jentanam bermula.
• Ini bagi memastikan tanah bendang mendap dan permukaan tanah menjadi mampat
dan stabil supaya penanaman yang seragam dapat dilaksanakan serta anak benih
semaian tidak rebah apabila ditanam.
• Jika bendang tidak dapat ditanam dalam tempoh yang dijadualkan disebabkan
oleh mesin, cuaca atau kontraktor, air perlu dimasukkan semula ke dalam bendang
dan meliputi keseluruhan bendang supaya tanah tidak menjadi keras dan untuk
kawalan rumpai.
• Tanah bendang perlu lembut, tetapi tidak berlumpur supaya apabila apabila satu
gumpalan tanah sebesar bola golf lepas daripada satu meter tinggi akan tenggelam
sedikit ke dalam permukaan tanah.
Sesuai Terlalu lembut Terlalu keras
Kekerasan optimum tanah bendang untuk pencedungan mekanikal
• Permukaan tanah yang terlalu keras akan menyebabkan anak semaian tidak dapat
dicedung. Anak semaian akan terapung atau terletak di atas permukaan tanah sahaja.
Sebaliknya tanah yang terlalu lembut dan berlumpur akan mengakibatkan pokok padi
tertimbus dalam lumpur atau rebah.
• Keadaan bendang yang sesuai untuk pencedungan ialah tanah dalam keadaan tepu
atau tanah bendang mempunyai sedikit air dan tidak melebihi 1 cm. Air bertakung
yang melebihi 1 cm tidak sesuai kerana pergerakan jentanam akan menghasilkan
gelombang air yang akan menyebabkan anak benih yang ditanam tercabut dan rebah.
12

• Proses penyelenggaraan penanaman dengan jentanam sesuai di tanah bendang
yang mempunyai kon indeks tanah melebihi 2.0 kg/cm 2 pada 20 – 30 cm di bawah
permukaan tanah.Tanah bendang yang terlalu lembut boleh mengakibatkan kerosakan
teruk pada jentanam dan petak bendang jika jentanam tersangkut di tengah-tengah
bendang yang memerlukan jentera berat untuk menariknya keluar.
TEKNOLOGI MENCEDUNG PADI SECARA MEKANIKAL
• Untuk menghasilkan keputusan prestasi yang terbaik dalam proses pencedungan padi
secara mekanikal, tikar semaian yang berkualiti, seragam ketinggian dan berbentuk
sama saiz diperlukan pada peringkat semaian.
• Kedudukan tikar semaian perlu terjamin di belakang papan jentanam supaya
mekanisme mencedung dengan lengan dan jejari jentanam dapat menggenggam
empat hingga enam anak benih padi daripada tikar semaian setiap kali dan
melaksanakan penanaman secara berkesan dan berterusan.
• Kedalaman mencedung yang sama dapat dikekalkan dengan roda jentanam bergerak
di atas lapisan keras dan penampung untuk papan penanaman bergerak di atas
permukaan tanah sawah dengan lancar.
• Kadar tempoh penanaman untuk jentanam jenis enam baris sekali tanam adalah
lebih kurang 4 jam/ha. Jarak di antara setiap barisan tanaman yang ditanam ialah
30 cm. Jarak ini ditetapkan oleh pengeluar jentanam dan tidak boleh diubah mengikut
keperluan tempatan.
• Berdasarkan masa bekerja selama 6 jam sehari, sesebuah jentanam dapat
mencedung antara 1.2 – 1.5 ha pada satu-satu masa. Kadar yang lebih tinggi
sehingga 2.4 ha sehari dapat dicapai sekiranya penyediaan tanah sempurna,
berbentuk segi empat dan mempunyai jalan sawah yang baik dan memuaskan.
• Proses menanam dengan menggunakan jentanam akan menjadi sukar untuk petak
sawah yang tidak mempunyai kemudahan jalan yang baik untuk mengangkut
tikar semaian.
Pencedungan mekanikal dengan
jentanam jenis enam barisan
sekali tanam
13

Ketepatan masa untuk pencedungan
• Waktu yang paling sesuai dan tepat untuk mencedung tikar semaian adalah sebaik
sahaja selepas digulung dari tapak semaian. Masalah pengangkutan timbul jika jarak
di antara tapak semaian dan lokasi penanaman adalah jauh.
• Tikar semaian yang sudah digulung perlu ditanam dalam tempoh 24 jam. Pelbagai
masalah akan dihadapi jika pencedungan dilaksanakan selepas 48 jam kerana tikar
semaian menjadi kuning, kering, lembik, terlerai dan kemungkinan besar bentuk tikar
semaian tidak kembali ke bentuk asal sebelum gulungan.
• Tikar semaian yang kering akan menghadapi masalah menggelongsor di atas papan
penanaman jentanam. Kaedah yang paling sesuai ialah tikar semaian yang dihantar
oleh lori dari tapak semaian terus diambil dan dihantar ke jentanam untuk proses
pencedungan tanpa sebarang penangguhan kerana tikar semaian yang dipindah
berkali-kali akan menjejaskan kualitinya.
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI JUMLAH
KEPERLUAN TIKAR SEMAIAN
• Jumlah tikar semaian yang diperlukan untuk mencedung bergantung pada keluasan
petak bendang. Ini merupakan faktor penting bagi pembekal perkhidmatan untuk
menyediakan jumlah tikar semaian yang diperlukan. Jumlah tikar semaian yang
diperlukan untuk pencedungan sesuatu petak kawasan bergantung kepada faktorfaktor
seperti yang berikut:
Tetapan mesin (machine setting)
• Terdapat tiga jenis penetapan paiwaian untuk mengawal pengambilan anak benih padi
dari papan penanaman mesin jentanam yang akan menentukan jumlah tikar semaian
yang diperlukan. Penetapan pada jentanam adalah seperti yang berikut:
i. Kawalan bilangan perdu seunit kawasan (berbeza antara 50 – 90/3.3 m 2 ). Ini
bersamaan dengan jarak anak benih perdu antara 12 – 22 cm di dalam barisan
ii. Kawalan penyaluran menegak tikar semaian di papan penanaman
iii. Kawalan penyaluran mendatar tikar semaian dipapan penanaman
30 cm
16 cm atau
18 cm
Jarak di antara anak semai yang
biasa digunakan adalah antara
16 cm atau 18 cm dan di antara
baris ialah 30 cm
14

• Lazimnya, tetapan pada setiap jentanam yang ditentukan oleh pembekal
perkhidmatan adalah lebih kurang 250 tikar semaian untuk satu hektar petak bendang
yang berbentuk segi empat.
Keadaan kualiti tikar semaian
• Jika kualiti tikar semaian kurang memuaskan, tikar semaian yang lebih banyak
diperlukan untuk pencedungan. Antara sebab utama yang mengakibatkan masalah
ini ialah tikar semaian tersangkut pada papan penanaman jentanam, tikar semaian
terlerai atau terputus dan tikar semaian tidak dapat ditanam dengan sepenuhnya.
Keadaan jentanam
• Jentanam lama yang digunakan selalunya menimbulkan masalah seperti pengawalan
tetapan pada mesin yang menentukan jumlah tikar semaian yang diperlukan. Untuk
mengelak masalah ruangan kosong pada petak bendang, penetapan mesin untuk
mengambil lebih banyak anak benih seperdu diperlukan.
Rupa bentuk bendang
• Rupa bentuk fizikal bendang yang paling sesuai dan menjimatkan keperluan jumlah
tikar semaian ialah bendang bersegi empat panjang, besar serta penanamannya
mengikut panjang petak tersebut.
• Ini akan mengurangkan masalah anak benih bertindih dalam proses menutup petak
(menyempurnakan penanaman).
• Dibandingkan dengan petak bukan berbentuk segi empat, banyak anak benih akan
bertindih pada penjuru petak. Petak yang bersaiz kecil memerlukan anak benih yang
lebih banyak disebabkan tindihan yang banyak.
Pemandu jentanam
• Sikap, kecekapan dan keprihatinan pemandu jentanam merupakan faktor penting
dalam menentukan jumlah bilangan tikar semaian yang diperlukan pada satu petak
bendang.
• Pemandu yang cekap dan berpengalaman boleh mengurangkan masalah anak benih
bertindih semasa proses penanaman.
• Terdapat pemandu yang suka mengundur jentanam bila terdapat ruang kosong.
Justeru, akan menyebabkan anak benih ditanam dua kali pada barisan yang sama.
• Pemandu yang berpengalaman dapat memastikan anak semai yang ditanam dekat
dengan batas bendang dengan baik, jarak di antara barisan penanaman sama dan
ruangan kosong yang minimum dengan barisan tanaman yang lurus.
15

PERBANDINGAN SISTEM PENANAMAN PADI SECARA
PENCEDUNGAN MEKANIKAL DAN TABUR TERUS
• Terdapat banyak perbezaan yang nyata dan kritikal antara sistem tanaman padi
secara mekanikal dan tabur terus.
Pertapakan semai
• Pertapakan anak benih padi yang tumbuh lengkap dalam sistem pencedungan
mekanikal lebih seragam dan terurus. Dalam sistem tabur terus, benih yang baru
bercambah mata perlu ditus selama satu atau dua hari. Sistem tabur terus jarang
mencapai keseragaman anak benih kerana sukar mendapat taburan yang sekata dan
kadangkala benih tidak tumbuh. Pencedungan mekanikal lebih terjamin terutamanya
selepas hujan lebat sebab anak benih masih terus dipegang oleh tanah. Sebaliknya,
benih yang ditabur terus berkemungkinan besar akan dihanyutkan oleh air hujan jika
hujan lebat selepas menabur.
Kos pengeluaran
• Kadar kos penanaman antara dua sistem ini amat berbeza. Kos sistem tabur terus
jauh lebih murah berbanding dengan sistem pencedungan secara mekanikal.
Penggunaan jentanam dan penyediaan tikar semaian yang dilakukan oleh pengusaha
kontrak menyebabkan kos penanaman melambung tinggi. Secara umumnya, kos
pertapakan sistem pencedungan mekanikal (penyediaan semai dan penanaman
dengan jentanam) adalah antara RM900 – RM1,000 sehektar, manakala sistem
tabur terus berjumlah RM400/ha termasuk upah menabur benih yang lazimnya
menggunakan mesin penyembur. Walau bagaimanapun, kedua-dua sistem ini
memerlukan sulaman susulan jika proses menanam mempunyai ruang kosong yang
boleh menaikkan kos penanaman.
16

Perbandingan kos pengeluaran tanaman pencedungan mekanikal dan tabur terus
kawasan Seberang Perai Utara
Komponen Aktiviti Tabur terus Pencedungan
mekanikal
Penyediaan tanah (RM/ha)
Peringkat semaian dan
penanaman (RM/ha)
Peringkat penjagaan
tanaman (RM/ha)
Pengurusan tuaian
Kos pengeluaran (RM/ha)
Hasil padi
Pendapatan
Pusingan 1 – traktor 4 roda
Pusingan 2 – traktor 4 roda
Pusingan 3 – traktor 2 roda
Mencedung berjentera
Menyulam
Tabur terus 7 beg benih
Upah membaja
Kawalan rumpai
Kawalan serangga/penyakit/kulat
Kawalan tikus/siput dan lain-lain
Penuaian (RM/ha)
Pengangkutan padi (anggap 7 t/ha)
Jumlah kos operasi
Sewaan tanah
220.00
200.00
160.00
–
50.00
280.00
150.00
350.00
600.00
280.00
360.00
140.00
2,790.00
1,125.00
220.00
200.00
160.00
950.00
50.00
–
150.00
270.00
600.00
280.00
360.00
140.00
3,380.00
1,125.00
Jumlah kos keseluruhan 3,915.00 4,505.00
Hasil (t/ha)
7.0 7.0
Potongan lembapan dan kotoran (%) 18
13
Hasil bersih (t/ha)
5.74 6.09
Harga padi (RM/t)
Harga benih (RM/t)
Pendapatan daripada jualan
Pendapatan daripada subsidi harga
padi (RM248.10/t)
1,150.00
–
6,601.00
1,424.10
–
1,300.00
7,917.00
1,510.90
Jumlah pendapatan (RM) 8,025.10 9,427.90
Pendapatan bersih (RM) 4,110.10 4,922.90
17

Penyelenggaraan tanaman
• Pertumbuhan anak benih padi pada peringkat awal penapakan agak lambat dalam
sistem tabur terus berbanding dengan pencedungan mekanikal. Oleh itu, terdapat
banyak ruangan kosong pada peringkat awal penapakan yang menggalakkan
pertumbuhan rumpai dalam sistem tabur terus.
• Selain itu, ketiadaan air bertakung di peringkat awal penapakan juga memberi
kesan kepada pertumbuhan rumpai yang lebih serius berbanding dengan sistem
pencedungan mekanikal yang lebih awal dibekalkan air bertakung selepas proses
menanam. Keadaan ini akan mengurangkan hasil jika masalah rumpai tidak dikawal
dengan segera dan berkesan.
• Tanaman padi yang berbaris dan tersusun dalam sistem pencedungan mekanikal
dapat memudahkan pelaksanaan kerja-kerja asas seperti meracun rumpai, mengawal
serangga perosak dan menabur baja. Dalam sistem tabur terus pula, pertumbuhan
anak benih padi tertumpu secara berselerak dan kepadatan anak benih bergantung
pada kadar benih yang digunakan. Untuk mendapat kesan yang sama seperti
penanaman secara mekanikal, lorong kerja dalam sistem tabur terus perlu dibina
dengan membuang sebaris anak padi.
• Tanaman mekanikal berbaris memudahkan pengenalan jenis rumpai dan serangan
perosak tanaman. Ini membolehkan tindakan susulan dapat diambil dengan segera
untuk membendung dan mengatasi masalah ini yang akan menjimatkan kos untuk
kawalan rumpai, padi angin dan serangga perosak.
• Dalam pencedungan mekanikal, pengairan boleh dimulakan sejurus selepas proses
penanaman selesai. Dalam sistem tabur terus pula, pengairan hanya boleh dibekalkan
seminggu selepas siap menabur dan ketinggian aras air bergantung pada ketinggian
anak benih padi yang tumbuh. Kemasukan air pada peringkat awal ke bendang dan
bertakung dapat mengawal masalah rumput dengan berkesan.
• Beberapa amalan agronomi khususnya pembajaan untuk pencedungan mekanikal
mengalami perubahan ketara berbanding dengan sistem amalan tabur terus.
Pembajaan awal amat penting supaya anak benih padi dapat beranak dengan cepat
dan mencukupi supaya tidak menjejaskan hasil. Amalan kawalan lain seperti kawalan
rumput dan serangga perlu berubah mengikut keadaan supaya sumber input tidak
dibazirkan.
• Tarikh penanaman untuk kaedah tabur terus boleh diputuskan oleh pesawah, tetapi
untuk kaedah pencedungan mekanikal pula, pesawah perlu berbincang dengan
pembekal perkhidmatan untuk menentukan tarikh penanaman.
Prestasi tanaman
• Prestasi hasil kedua-dua sistem penanaman tidak banyak berbeza, tetapi keputusan
hasil secara umum, pencedungan mekanikal lebih stabil dari musim ke musim
berbanding dengan amalan tabur terus. Dalam sistem tanaman tabur terus, prestasi
hasil berubah-ubah dari musim ke musim dan banyak dipengaruhi oleh tahap
pengurusan tanaman.
• Dengan pengurusan tanaman yang baik terutamanya dalam pengawalan rumpai dan
padi angin, hasil padi yang lebih tinggi dapat diperoleh dengan sistem mekanikal. Hasil
yang melebihi 7 t/ha boleh diperoleh oleh mereka yang mengamalkan pencedungan
mekanikal untuk pengeluaran biji benih.
18

MASALAH YANG DIHADAPI OLEH PENGUSAHA
PERKHIDMATAN PENCEDUNGAN SECARA MEKANIKAL
• Antara masalah yang dihadapi oleh pengusaha perkhidmatan pencedungan padi
mekanikal adalah seperti yang berikut:
1. Jadual pengairan banyak bergantung kepada musim hujan. Jadual penanaman
pula bergantung pada jadual pengairan yang tidak tepat yang akan menjejaskan
jadual pencedungan.
2. Pelanggan tidak dapat mengambil tikar semaian yang disediakan pada masa yang
telah ditetapkan.
3. Masalah dalam mendapatkan pemandu jentanam dan pekerja tetap untuk
menyediakan tikar semaian kerana kerja menanam adalah bermusim dan menurut
jadual waktu yang ditetapkan.
KESIMPULAN
• Pencedungan padi secara mekanikal mempunyai banyak kelebihan berbanding
dengan sistem tabur terus terutamanya dalam pengawalan rumpai dan padi angin,
hasil biji benih yang berkualiti dan tulen serta hasil tanaman yang lebih stabil.
• Kelebihan ini telah mengakibatkan pihak berkuasa mengesyorkan pengeluar biji benih
berdaftar dan sah menggunakan kaedah pencedungan mekanikal.
• Faktor lain yang menpengaruhi penggunaan teknologi ini secara meluas termasuk
taraf infrastruktur kawasan bendang, jentanam, teknologi penghasilan tikar semaian,
kesediaan pembekal perkhidmatan, umur petani dan harga padi.
BIBLIOGRAFI
Chiu, Y.C., Fon, D.S. dan Chen, L.H. (1998). A simulation model of a seeding system for rice nursery.
Jour. of Agr. Eng. Res. 69: 239 – 248
Fon, D.S. (1995). Recent developments in agricultural mechanization in Taiwan. AMA 26: 58 – 62
Hussain, M.D. dan Abu Hassan, D. (1993). Menanam padi dengan jentera model 6 baris jenis pandu
di atas. Teknol. Padi 9: 35 – 37
Sariam, O., Hussain, M.D., Azmi, M., Abu Hassan, D., Alias, I. dan Mohamad, H. (2008). Potensi
penanaman (menggubal) padi berjentera di Malaysia. Bul. Teknol.Tanaman Bil. 5: 21 – 31
19

20

GERAK KERJA
PENYEDIAAN DAN
PENGHASILAN TIKAR
SEMAIAN PADI
21

22

GERAK KERJA PENYEDIAAN DAN PENGHASILAN TIKAR SEMAIAN PADI
Aktiviti 1 (35 hari sebelum tikar semaian digulung)
Ujian percambahan
• Mengambil 100 biji benih untuk ujian percambahan
daripada setiap stok pembelian
• Direndam dan disusun di dalam piring percambahan
selama 14 hari
• Selepas itu, peratus percambahan ditentukan
Sasaran
• Memastikan kadar peratus percambahan biji benih melebihi
80%
• Jika sasaran percambahan pada kadar 80% gagal dicapai,
maka penambahan kadar biji benih perlu dilakukan
• Jika kadar percambahan bawah 50%, maka stok sedia ada
yang diuji perlu diganti
Aktiviti 2 (25 hari sebelum tikar semaian digulung)
• Penyediaan tapak semaian
• Mencuci rumpai, memeriksa prasarana tapak semaian,
sistem pengairan dan saliran yang sedia ada dan
mengumpan tikus atau memeriksa/pasang pagar tikus
• Penyediaan mesin-mesin dalam kilang semaian
• Servis mesin menabur biji benih, sistem penghantaran
talam kosong dan talam berisi (sekam dan benih)
dan lain-lain
Sasaran
• Memastikan penyediaan tapak semaian sedia untuk
diguna pakai
• Mamastikan semua penyediaan asas di dalam kilang
semaian siap sedia
23

Aktiviti 3 (20 hari sebelum tikar semaian digulung)
Membasuh biji benih
• Biji benih perlu dibasuh dengan air supaya segala bahan
asing dan hampas dapat diasingkan
• Kemudian benih padi direndam dalam air bersih selama
24 – 48 jam
• Kadangkala penggalak akar dicampur bersama air tadi
Sasaran
• Biji benih yang bersih dan bebas daripada bahan asing
dapat menghindarkan serangan kulat
• Keadaan ini dapat merangsang pertumbuhan akar yang
sihat dan cergas
Aktiviti 4 (19 hari sebelum tikar semaian digulung)
Mengetus biji benih
• Biji benih yang sudah direndam dan dituskan selama 24
jam sehingga pecah mata dan kemudian diikuti dengan
kepastian percambahan
Sasaran
• Mengetus untuk memastikan biji benih pecah mata
(bercambah) dan cukup kering supaya mesin menabur biji
benih (seeding machine) dapat berjalan lancar
24

Aktiviti 5 (18 hari sebelum tikar semaian digulung)
Proses menabur biji benih
• Proses bermula dengan membekal talam bersih yang
kosong pada sebelah kiri hujung mesin. Talam diisi dengan
sekam padi serta diratakan dan diteruskan dengan siraman
air pertama diikuti dengan taburan biji benih
• Kemudian diteruskan dengan menabur selapis sekam nipis
dan diakhiri dengan siraman air kedua di sebelah hujang
kanan mesin. Ketinggian sekam di dalam talam tidak boleh
melebihi tiga suku inci
Sasaran
• Memastikan proses menaburkan biji benih untuk
penyediaan tikar semaian disempurnakan dengan baik
Aktiviti 6 (16 hari sebelum tikar semaian digulung)
Penghantaran talam biji benih yang sudah bercambah
ke tapak semaian
• Waktu yang paling sesuai untuk menghantar keluar
talam biji benih yang sudah bercambah adalah pada
sebelah petang
• Pastikan air disiram serta-merta selepas talam siap disusun
Sasaran
• Memastikan tumbesaran anak benih padi sihat dan subur
Aktiviti 7 (1 – 15 hari sebelum tikar semaian digulung)
• Pemeliharaan anak benih padi
• Anak benih padi perlu disiram dengan air setiap hari pada
sebelah pagi atau petang
• Baja foliar, penggalak akar dan racun kulat atau serangga
perlu diguna pakai jika keadaan memerlukan
Sasaran
• Memastikan supaya anak benih padi sihat dan senang
diguna pakai oleh jentanam dalam proses penanaman
secara mekanikal
25

Aktiviti 8 (0 hari menggulung tikar semaian)
Penggulungan tikar semaian
• Menggulung tikar semaian dilakukan dan diisi ke dalam lori
untuk dipasarkan
Sasaran
• Memastikan pengisian ke dalam lori untuk penghantaran
dan pemasaran dilaksanakan dengan lancar dan baik
Aktiviti 9 (Hari selepas menggulung tikar semaian)
Penggunaan semula atau penyimpanan talam semaian
terpakai
• Talam terpakai perlu dikutip, dibersihkan dan disusun
dalam longgokan untuk diguna semula atau disimpan untuk
musim depan
Sasaran
• Memastikan talam terpakai diguna semula atau disimpan
26

ALAMAT PERHUBUNGAN
Untuk maklumat lanjut tentang teknologi dan khidmat perunding, sila hubungi:
Pusat Penyelidikan Kejuruteraan
Pusat Promosi dan Pembangunan Perniagaan
Ibu Pejabat MARDI,
Persiaran MARDI-UPM
43400 Serdang, Selangor
www.mardi.gov.my
27

Penerbit MARDI