Facila Vento 2 PDF

2
Malnovegaj hom-specoj
Grupo de internaciaj sciencistoj esploris malnovegajn restaĵojn de homoj en Sud-
Afriko, proksime al Johanesburgo. Ili trovis restaĵojn de du hom-specoj:
Australopithecus africanus, kiu vivis antaŭ 2-3 milionoj da jaroj, kaj Paranthropus
robustus, kiu vivis antaŭ 1,2-2 milionoj da jaroj. A.africanus plej eble estis antaŭ-ulo de
la modernaj homoj, sed P.robustus verŝajne ne estis nia rekta antaŭ-ulo.
Per detala esploro de la dentoj, la sciencistoj povis malkovri, en kiu
regiono la homoj plen-kreskis. Ili malkovris, ke la viroj plej-parte vivis kaj
mortis en la sama loko, kie oni trovis iliajn dentojn, sed ke la virinoj venis
de pli malproksime.
Tio similas al la viv-maniero de ĉimpanzoj: la viroj restas ĉiam en la sama
grupo, sed la inoj for-iras. Goriloj, aliflanke, ne
faras tion: la ĉefa viro tenas ĉiujn inojn ĉe si, kaj
la aliaj viroj devas foriri.
La sciencistoj atentigas, ke ili ne povas esti tre certaj pri la
signifo de tiuj malkovroj, ĉar la esploro estis malgranda.
Tamen la rezultoj estas interesaj, kaj montras, ke indus pluesplori
pri tiu temo.
Anna Löwenstein – Britujo/Italujo
Fonto: BBC http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13609260
scienco : tuto de scio
esplori : rigardi, por malkovri ion nekonatan aŭ kaŝitan
detalo : ero, malgranda parto de io
signifi : havi kiel sencon
rezulto: la fina stato
temo: tio, pri kio oni parolas, pensas, skribas

La ĉokolada kuketo
Mi ĉiam perdas ĉion. Ĉiam mi malhavas ion gravan. Eble mi
povus perdi eĉ la kapon. Ĉi tiun fojon mi perdas laboron, bonan
laboron, pro peco de kuketo.
Mi ricevis laboron kiel sekretariino de ĉefo en la urba malsanulejo. Ĉio estas jam preta,
oni diras. Mi devas nur veni duan fojon por viziti la ĉefon mem. Unuafoje li estis for kaj
ne povis renkonti min.
Je la deka horo kaj duono mi devas alveni tien. Kutime mi ĉiam
malfruas, sed je ĉi tiu grava okazo mi havas tro da tempo por la
irado. Do mi devas atendi duonan horon en la malsanulejo. Mi
decidas trinki tason da kafo en la kafejo ĉe la ĉefa pordo. Kun la
kafo mi aĉetas ĉokoladan kuketon.
La kafejo estas plenplena de atendantoj. Tamen mi trovas liberan tablon, kie mi metas
mian kafon. Kompreneble mi lasis mian mansaketon ĉe la kaso kaj devas reiri por preni
ĝin. Feliĉe neniu fiulo jam ŝtelis ĝin.
Mi revenas kaj vidas, ke maljuna eksterlandano kun grizaj haroj prenis lokon ĉe mia
tablo. Nu ja, nenio direbla; ĉe ĉiuj tabloj sidas iu. Mi prenas mian kuketon. Tiam mi
tamen tre surpriziĝas.
En la kuketo estas bela spuro de dentoj. Mankas al ĝi unu peco. Kaj mi scias, kie estas
tiu peco. Antaŭ la maljunulo staras taso da kafo kaj nenio plu. Tamen mi klare vidas lin
maĉi kaj gluti ion. Li ankaŭ rigardas mian kuketon kaj videble ruĝiĝas. Nu, li vere
havas kialon ruĝiĝi!
Feliĉe, mi ne timas bakteriojn. Do mi decidas ne permesi al tiu aĉa fremdulo ĝeni mian
trankvilon. Kun ŝajna ĝuo mi manĝas la reston de mia ĉokolada kuketo. La kafon mi
vere ĝuas. Dume la viraĉo plu rigardaĉas min. “Eble vi kutimas ŝteli”, mi pensas, “sed
en mia lando vi ne plu faros tion!”
Fine li foriras, kiel hundo kiun mi batis. Sed ĉu li revenas? Jes, li revenas kun propra
ĉokolada kuketo. Ĉi-foje li do aĉetis ĝin, ne ŝtelis ĝin. “Bone”, mi ridetas al li, “do vi
lernas”. Li metas sian kuketon antaŭ si kaj ektrinkas sian kafon.
Tiam bona ideo kaptas min. “Okulon pro okulo, denton pro dento”, diras la Biblio, ĉu
ne? Mi rapide prenas lian kuketon kaj mordas unu pecon el ĝi. Mi ĝuas tiun pecon kaj
remetas la reston antaŭ lin. Poste mi sidas trankvile sur la simpla seĝo.
Mi rigardas la fremdan viron kun rideto. Tiam li vere foriras. Sendube li komprenas, kiu
hejmas ĉi tie. Li lasas siajn kuketon kaj kafon.
Tiam mi vidas, ke estas tempo iri al mia estonta laborejo por renkonti la ĉefon. Facile mi
trovas la lokon. Tie mi devas plu atendi dek minutojn antaŭ la pordo de la ĉefo.

Mi provas elparoli lian nomon, kiu estas de fremda deveno.
Fine mi povas iri en lian ĉambron. Li mem ne estas tie, do mi eksidas por plu atendi. Mi
metas mian mantelon sur la seĝon. Tiam io falas el ĝia granda poŝo. Falas ĉokolada
kuketo!
Ĝi estas mia kuketo, do tiu kuketo, kiun mi aĉetis en la kafejo.
Sendube ĝi falis en la poŝon, kiam mi portis mian kafon al la kafeja tablo, sed tiam mi
ne vidis tion. Mi rigardas ĝin kaj vidas, ke neniu mordis ĝin.
Ĝuste tiam venas la ĉefo, enmigrinto kun grizaj haroj. Li eble plu pensas kun bedaŭro
pri siaj du ĉokoladaj kuketoj, el kiuj li povis manĝi nur unu solan pecon.
Rakonto el 1988 de Sten Johansson - Svedio. Li mem faciligis ĝin por Facila
Vento.
sekretario: oficisto por korespondado, protokolado
taso: trinkujo sufiĉe malalta, kun larĝa malfermaĵo, ofte kun tenilo
ĉokolado: dolĉaĵo el kakao kaj sukero
trovi: ekvidi, ekrimarki (post serĉado)
kaso: monkesto; monrimedoj, monhavo
surprizi: veni aŭ fari ion neatendite; mirigi per io neatendita; mirigi, ĉar neatendita
spuro: postsigno
maĉi: dispremi en la buŝo per la dentoj
gluti: traigi el buŝo tra gorĝo al stomako
bakterio: unuĉela vivaĵo, kiu reproduktiĝas per dupartiĝo
ĝeni: (iom) malhelpi al iu
ĝui: senti grandan plezuron; ricevi plezuron/utilon de io
Biblio: sankta libro de kristanoj
mordi: premi per la (antaŭaj, tranĉaj) dentoj
mantelo: longa vesto kun aŭ sen manikoj, kovranta la aliajn vestojn
migri: iri de unu loĝloko al alia (malproksima) loko, por ekloĝi tie
bedaŭri : diri aux pensi: “estas malbone, ke tio okazis tiel”

Mi estas Klaus
La komencanto-kurso en Esperanto komencis jam en
decembro. La instruisto kaj la lernantoj jam konis unu la
aliajn.
En februaro mi venis, kaj mi estis nova lernanto. Mi salutis ilin
per la vortoj: “Bonan vesperon, mia nomo estas Klaus”. Ĉiuj
lernantoj kaj la instruisto ridis kaj ridis. Mi ne komprenis, kial
ili ridis.
La instruisto diris: «Mi nomiĝas Heinz». Li petis al la lernantoj: “Sciigu viajn nomojn”. La
unua lernanto diris: «Mi estas Klaus». La dua persono diris: «Mia nomo estas Brigitta.»
La tria persono diris: «Mi nomiĝas Waltraud». Kaj alia parto-prenanto de la kurso diris:
«Mi estas Klaus».
Nun mi sciis, kial ili ridis en la komenco. Tri lernantoj de la kurso nomiĝas «Klaus».
Denove ĉiuj ridis. Kaj nun ankaŭ mi ridis.
Ni parolis pri la bela nomo «Klaus».
Karaj legantoj, vi pensas, ke la rakonto finiĝis. Ne, ĝi ne finiĝis.
– Mi estas ankaŭ lernanto en ret-kurso kaj mi havas instruiston por la korektado de miaj
lecionoj.
Li estas simpatia homo. Li havas bonan nomon. Divenu lian nomon.
Klaus Santozki – Germanio
simpatio: favora inklino al alia persono
diveni: kompreni, solvi sen scio

Lernu lingvojn – II
Miaj gepatroj sendis min al la kurso de angla lingvo. Tamen
post kelkaj monatoj la kurson oni fermis. Mi lernis en baza
lernejo. Oni instruis tie ankaŭ la rusan lingvon. Mi jam
parolis ĝin, sed en lernejo mi lernis skribi kaj legi.
Poste en meza lernejo ankaŭ oni instruis nur la rusan
lingvon. Mi komencis labori. En 1956-a jaro mi iris al la kurso
de angla lingvo. Mi lernis unu jaron. Mi komencis duan jaron.
Sed mi devis por la kurso tre multe pagi. Mi rezignis.
Mia patro diris – iru al la kurso de Esperanto. Estis jaro 1958. La kurso daŭris tri
monatojn. Neee! Ne pensu ke mi jam komencis paroli! Mi nur komprenis tekston
skribitan. En 1959 jaro mi denove iris al dua kurso. Mi finis ĝin post tri monatoj.
Jam pli bone. Mi komprenis homojn kiuj malrapide parolis kaj mi komencis paroli. En la
klubeja biblioteko estis multaj libroj. Multajn mi tralegis. Mi devis ofte serĉi vortojn en
vortaro. Tiel mi lernis novajn vortojn.
En 1961 jaro nin forlasis mia avino. Kun kiu paroli en rusa lingvo? Estis neniu. Mi
komencis aĉeti unu rusan revuon kaj aŭskulti rusan radion.
Toeko – Teodor Konopka, Pollando
rezignis [decidi ne plu fari ion].
trajno [fer-vojaj vagonoj ligitaj kun lokomotivo]
Pasis jaroj. En 1984 jaro mi veturis per trajno kun rusaj
virinoj. Mi interparolis kun ili kaj… estis tre bone! Ili diris
ke mi bone parolas! Dudek tri jarojn mi ne parolis la
rusan!
Mi vojaĝis ankaŭ kelfoje al Germanio kaj ankaŭ tie ne
estis problemoj kun la germana lingvo. Ĉu mi havas
specialan kapablon pri lingvoj? En sekvonta artikolo mi
skribos pri miaj spertoj kun Esperanto.

Lernu lingvojn – III
En la jaro 1959 okazis en pola ĉefurbo Varsovio la 44-a
Universala Kongreso de Esperanto. Mi ne parto-prenis ĝin.
Multaj eksterlandaj esperantistoj veturante al Varsovio traveturis
ankaŭ mian urbon. Mi povis aŭskulti ilin kaj paroli.
Mi multe korespondis per poŝto kun homoj el la tuta mondo.
Sed estis tre malfacile veturi al alia lando. Pro tio mi interparolis
esperant-lingve preskaŭ nur kun miaj geamikoj el mia urbo.
Venis jaro 1987. Denove okazis la Universala Kongreso de Esperanto en Varsovio.
Tiu-foje mi aliĝis kaj veturis al Varsovio. Estis miloj da homoj el la tuta mondo. Mi
interparolis kun homoj el preskaŭ 30 landoj. Mi komprenis ĉiujn kaj ili komprenis min!
En la jaro 1989 estis politika ŝanĝo en Pollando, poste ankaŭ en kelkaj aliaj eŭropaj
landoj. Fariĝis facile viziti aliajn landojn.
En la jaroj 1993, 1994, 1997 kaj 2000 mi kvarfoje vizitis Estonion por partopreni
esperantajn aranĝojn. Mi denove povis multe paroli en Esperanto, sed ankaŭ en la rusa
kaj en la germana lingvoj kun ne-esperantistoj. Multaj homoj en tiu lando parolas la
rusan kaj la germanan. Nun helpis al mi ankaŭ la scio de aliaj lingvoj.
En la jaro 2005 mi partoprenis la Universalan Kongreson en Vilno, ĉefurbo de Litovio,
najbara lando. Same tie, okazis multaj interparoloj en tri lingvoj; Esperanto, rusa kaj
pola. En Litovio multaj homoj konas la rusan kaj la polan lingvojn. Dum tiu kongreso mi
unuafoje renkontis homojn kun kiuj mi antaŭe interparolis skribe per komputilo. Estis
tre plezure.
Mia tria Universala Kongreso estis en 2009 en Bjalistoko (Pollando). Mi denove renkontis
miajn malnovajn geamikojn kaj ankaŭ geamikojn el inter-reto.
Lingvo estas kiel ilo. Ĝi kuŝas en la ŝranko kaj vi nur devas zorgi ke ĝi
estu pura kaj preta por funkcii. Lingvon ankaŭ vi devas purigi kaj poluri.
Vi devas legi; laŭte, por ke via buŝo alkutimiĝu prononci fremdajn
vortojn.
Toeko – Teodor Konopka, Pollando
korespondi: interŝanĝi leterojn
najbara:apuda,
komputi: per elektronika aparato (komputilo) plenumi taskojn
inter-reto: tutmonda reto por komputiloj
ŝranko: meblo fermebla per pordo
poluri: brilige froti
laŭte: forte sonante; aŭdeble malproksime
prononci: elparoli; formi vortojn (parolsonojn) per la buŝo

Vivo en kamparo
Dum longa tempo la homo vivadis en kamp-aro, en la naturo.
La malnov-tempa homo vivis per ĉasaĵoj kaj nature kreskantaj
plantoj . Li kunvivis kun bestoj kaj aĵoj de la naturo. Poste li
lernis mem prilabori plantojn kaj kuiri bestojn por faciligi sian
vivon. Li ĉiam havis la emon vivi en grupoj, sed tiuj grupoj
estis malgrand-nombraj – familioj aŭ grupoj de familioj. Tiu
longa tempo de la historio profunde markis la homan pensmanieron:
la homo estis parto de la naturo kaj la naturaj aĵoj
estis parto de lia pens-maniero.
Ĝis la 19-a jarcento, granda parto de la homaro vivis en
kamparo; urboj estis ankoraŭ malgrandaj. Tiam okazis
grava ŝanĝo en la historio: la industria revolucio, kiu
komenciĝis en Anglujo kaj rapide disvastiĝis tra la tuta
mondo. Ĝi profunde ŝanĝis la vivmanieron.
Inter aliaj ŝanĝoj, la urboj multe kreskis kaj amaso da
homoj iris al ili. Nuntempe, post iom pli ol unu jarcento,
nur malgranda parto de la homaro vivas en la kamparo.
Pro tio, la nuna homo perdis ligon kun malnovaj aĵoj, kiuj riĉigis
lian pens-manieron. Nuntempe, oni vidas multajn infanojn, kiuj
neniam persone vidis kokinon aŭ bovon – nur per televido aŭ
kino, aŭ sur siaj teleroj, kiel manĝaĵo… Ili neniam aŭdas kanton
de birdoj, ili neniam sin banas en riveroj, ili neniam promenas
per ĉevalo, ili neniam prenas oranĝon rekte el oranĝ-arbo, ili
neniam varmigas sin apud fajro, sub steloj.
Ĉar homoj gardas nur tion, kion ili amas, tial ili nun ne plu gardas
la naturon. Pro industriaj interesoj, oni mortigas arbarojn, malpurigas riverojn kaj
marojn kaj mortigas bestospecojn.
La homo jam ne rimarkas ke li mortigas parton de si mem. Mortigante la naturon, li
mortigas la lokon, en kiu li vivis dum longaj jarmiloj. Tio certe kaŭzos danĝerajn
ŝanĝojn en nia Tero, kaj al ni mem.
Estas do saĝe, ke ni iom revenu al la naturo. Ni instruu niajn infanojn denove ami kaj
estimi ĝin. La naturo dankos, kaj la infanoj certe estos pli feliĉaj.
Paŭlo Sergio Viana
ĉasi= postkuri iun/ion por provi kapti tiun/tion
planto= vivaĵo ne kapabla movi sin de loko al loko – ne besto
industrio= farado de produktoj el neprilaboritaj aĵoj
revolucio= rapida ŝanĝo
kino= domo, kie oni montras filmojn
oranĝo= frukto