07.04.2013 Views

Appendice volume BioMarT - Museo di Storia Naturale - Università ...

Appendice volume BioMarT - Museo di Storia Naturale - Università ...

Appendice volume BioMarT - Museo di Storia Naturale - Università ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

BIOMART<br />

ATLANTE DELLA BIODIVERSITÀ<br />

(ATLAS OF BIODIVERSITY)<br />

INDIVIDUAZIONE DI BIOCENOSI VULNERABILI E HOTSPOT DI BIODIVERSITÀ IN<br />

AMBIENTE COSTIERO DI SUBSTRATO DURO.<br />

CENSIMENTO DI SPECIE RARE NEL MARE DELLA TOSCANA<br />

- APPENDICE -<br />

ELENCHI SISTEMATICI E BIBLIOGRAFIA


A cura <strong>di</strong>:<br />

Cecilia Volpi e Deborah Benvenuti<br />

Sezione <strong>di</strong> Zoologia "La Specola" <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong><br />

<strong>Naturale</strong> – <strong>Università</strong> degli Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze<br />

Autori dei testi:<br />

Sezione <strong>di</strong> Zoologia "La Specola" <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong><br />

<strong>Naturale</strong> – <strong>Università</strong> degli Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze:<br />

Cecilia Volpi, Deborah Benvenuti, Marco Borri (parti<br />

generali, zoobenthos, elementi d’attenzione, cetacei)<br />

Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Evoluzionistica – <strong>Università</strong><br />

degli Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze:<br />

Stefano Cannicci (elaborazione e analisi ecologica<br />

dei dati)<br />

Luigi Lazzara (fitoplancton)<br />

Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Vegetale – <strong>Università</strong> degli<br />

Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze:<br />

Gianfranco Sartoni (fitobenthos)<br />

Caterina Nuccio (fitoplancton)<br />

Cooperativa Pelagos:<br />

Carlo Trombetti (cetacei)<br />

Disegni schede cetacei:<br />

Irene Scaravella<br />

Foto <strong>di</strong> copertina:<br />

Alessandro Tommasi<br />

Responsabile scientifico del progetto:<br />

Cecilia Volpi 1<br />

Ricercatori:<br />

Clau<strong>di</strong>a Becchi 1 , Deborah Benvenuti 1 , Marco Borri 1 ,<br />

Antonio Callea 1 , Stefano Cannicci 2 , Caterina<br />

Nuccio 3 , Luigi Lazzara 2 , Gianfranco Sartoni 3 , Marco<br />

Vannini 2<br />

Collaboratori e laurean<strong>di</strong>:<br />

Luca Fabbricatore, Giovanni Montini, Carlo<br />

Trombetti 4 , Gianna Innocenti, Linda Bolognesi, Silvia<br />

Cappella, Irene Lanzini, Christian Marchese, Teresa<br />

Morganti, Davide Racano, Chiara Melillo 3<br />

Collaborazioni esterne:<br />

Polizia <strong>di</strong> Stato, squadra nautica <strong>di</strong> Livorno e <strong>di</strong><br />

Talamone;<br />

Polizia Penitenziaria della Casa <strong>di</strong> Reclusione <strong>di</strong><br />

Gorgona e Pianosa;<br />

Corpo Forestale dello Stato <strong>di</strong> Follonica e <strong>di</strong><br />

Portoferraio;<br />

Capitaneria <strong>di</strong> Porto, Guar<strong>di</strong>a Costiera <strong>di</strong><br />

Portoferraio;<br />

M.C. Manufatti in Cementificio s.r.l.<br />

Alla campagna cetacei hanno partecipato inoltre:<br />

Stefania Lotti 1 , Annamaria Nistri 1 , Cinzia Oliva, Irene<br />

Ortolani 2 , Monica Previati, Patrizia Buonamici,<br />

Sergio Canfailla, Andrea Cini, Alessandra Conti,<br />

Roberto D’Ippolito, Giacomo Giorli, Luigi Mughini,<br />

Gianni Paolini, Jacopo Primicerio, Stefano Tonini<br />

Si ringraziano tutti coloro che hanno collaborato<br />

alla riuscita del progetto, in particolare:<br />

L’Ente Parco Nazionale Arcipelago Toscano e in<br />

particolare la Dr. Giannini;<br />

La Capitaneria <strong>di</strong> Porto <strong>di</strong> Livorno e Portoferraio;<br />

L’Ispettore Lan<strong>di</strong> e tutta la squadra nautica della<br />

Polizia <strong>di</strong> Stato <strong>di</strong> Talamone;<br />

L’Ispettore Corrado l'Ispettore Zoncu e tutta la<br />

squadra nautica della Polizia <strong>di</strong> Stato <strong>di</strong> Livorno;<br />

Il Dr. Vagniluca e l’Ispettore Sereni del C.F.S.;<br />

Il Dr. Io<strong>di</strong>ce e il Comandante Monterosso <strong>di</strong> Gorgona<br />

Casa <strong>di</strong> Reclusione, Min. Giustizia;<br />

Il Dr. Mazzerbo <strong>di</strong> Pianosa Casa <strong>di</strong> Reclusione, Min.<br />

Giustizia;<br />

Il Prof. Panzini, dell'<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Genova.<br />

1 Sezione <strong>di</strong> Zoologia “La Specola” del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong><br />

<strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> dell’<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze<br />

2 Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Evoluzionistica<br />

dell’<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze<br />

3 Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Vegetale dell’<strong>Università</strong> <strong>di</strong><br />

Firenze<br />

4 Cooperativa Pelagos<br />

Data <strong>di</strong> pubblicazione: Luglio 2009


INDICE APPENDICE<br />

INTRODUZIONE ......................................................................................................................................... 2<br />

INTRODUCTION ......................................................................................................................................... 2<br />

APPENDICE AL CAPITOLO 3: RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

(LOCALITY POINT AND SYSTEMATIC LISTS OF SAMPLES) ..................................................................... 3<br />

3.1. COSTA DI CALAFURIA ........................................................................................................................... 3<br />

3.1.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) ........................................................................ 3<br />

3.1.2. Elenco sistematico (Systematic list) ........................................................................................... 3<br />

3.2. ISOLOTTO DI CERBOLI .......................................................................................................................... 8<br />

3.2.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) ........................................................................ 8<br />

3.2.2. Elenco sistematico (Systematic list) ........................................................................................... 8<br />

3.3. COSTA DI PUNTA ALA .........................................................................................................................14<br />

3.3.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................14<br />

3.3.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................14<br />

3.4. COSTA DEI MONTI DELL'UCCELLINA-TALAMONE .....................................................................................19<br />

3.4.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................19<br />

3.4.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................19<br />

3.5. MONTE ARGENTARIO ..........................................................................................................................24<br />

3.5.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................24<br />

3.5.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................24<br />

3.6. ISOLA DI GORGONA ............................................................................................................................31<br />

3.6.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................31<br />

3.6.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................32<br />

3.7. ISOLA DI CAPRAIA ...............................................................................................................................40<br />

3.7.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................40<br />

3.7.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................41<br />

3.8. ISOLA D'ELBA .....................................................................................................................................48<br />

3.8.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................48<br />

3.8.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................49<br />

3.9. ISOLA DI PIANOSA ...............................................................................................................................60<br />

3.9.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................60<br />

3.9.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................61<br />

3.10. FORMICHE DI GROSSETO ..................................................................................................................68<br />

3.10.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................68<br />

3.10.2 Elenco sistematico (Systematic list)..........................................................................................69<br />

3.11. ISOLA DI MONTECRISTO ....................................................................................................................75<br />

3.11.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................75<br />

3.11.2. Elenco sistematico (Systematic list).........................................................................................76<br />

3.12. ISOLA DEL GIGLIO .............................................................................................................................84<br />

3.12.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................84<br />

3.12.2. Elenco sistematico (Systematic list).........................................................................................85<br />

3.13. ISOLA DI GIANNUTRI ..........................................................................................................................91<br />

3.13.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................91<br />

3.13.2. Elenco sistematico (Systematic list).........................................................................................92<br />

APPENDICE AL CAPITOLO 4: RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE (RESULTS AND DISCUSSION) 100<br />

4.3.3. Le comunità fitoplanctoniche (Phytoplankton assemblages) ....................................................100<br />

4.3.3.1. Elenco sistematico (Systematic list) .................................................................................100<br />

7. BIBLIOGRAFIA (BIBLIOGRAPHY) ........................................................................................................105<br />

7.1. BENTHOS E FITOPLANCTON (BENTHOS AND PHYTOPLANKTON) ..............................................................105<br />

7.2. MAMMIFERI MARINI (MARIN MAMMALS) ................................................................................................116<br />

i


INTRODUZIONE<br />

Il progetto <strong>BioMarT</strong> (Bio<strong>di</strong>versità Marina in Toscana) nasce da una sinergica esigenza<br />

dell'Assessorato all'Ambiente della Regione Toscana e del , <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> dell'<strong>Università</strong> <strong>di</strong><br />

Firenze (MSNUF). La Regione, dopo aver finanziato il Progetto RE.NA.TO (REpertorio NAturalistico<br />

TOscano) coor<strong>di</strong>nato dalla sezione <strong>di</strong> Zoologia del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> e tuttora in corso, ha accolto e<br />

promosso l'estensione <strong>di</strong> tale progetto al mare, affidando al MSNUF il compito <strong>di</strong> censire la bio<strong>di</strong>versità dei<br />

fon<strong>di</strong> duri costieri. L’obiettivo principale del progetto era in<strong>di</strong>viduare e valutare le biocenosi vulnerabili, le<br />

specie rare e gli hotspot <strong>di</strong> bio<strong>di</strong>versità per quanto riguarda i substrati rocciosi, il censimento - <strong>di</strong>stribuzione<br />

della cetofauna presente e l'in<strong>di</strong>viduazione - composizione dei gruppi residenti. Le conoscenze acquisite con<br />

<strong>BioMarT</strong> sono un primo importante passo per poter gestire in modo adeguato e corretto l'ambiente marino<br />

toscano.<br />

I risultati ottenuti sono confluiti nel database RENATO <strong>BioMarT</strong> visibile sul Sito della Regione Toscana<br />

e nella pubblicazione del <strong>volume</strong> <strong>BioMarT</strong>, e<strong>di</strong>to dalla Regione Toscana e dal <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong><br />

dell'<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze e visibile sul sito:<br />

http://www.regione.toscana.it/regione/multime<strong>di</strong>a/RT/documents/2009/08/04/1249368699725_Biomart<br />

%20atlante.pdf<br />

Questa appen<strong>di</strong>ce ne è parte integrante, in quanto contiene due componenti essenziali quali l'elenco<br />

sistematico delle specie in<strong>di</strong>viduate nelle <strong>di</strong>verse località e la bibliografia, che purtroppo, per gravi questioni<br />

economiche, non sono state inserite nel <strong>volume</strong> pubblicato. La numerazione dei paragrafi e delle figure fa<br />

riferimento a quella del <strong>volume</strong> cartaceo.<br />

INTRODUCTION<br />

The <strong>BioMarT</strong> (Marine Bio<strong>di</strong>versity in Tuscany) project comes from a specific demand of Tuscany<br />

Region and from the zoological section "La Specola" of the Natural History Museum of the Florence<br />

University (MSNUF), after both financed and conducted respectively the RE.NA.TO (Tuscan Natural<br />

Repertoire) project. The intention was to provide the first comprehensive census of marine bio<strong>di</strong>versity along<br />

the coastlines of tuscany, focusing on floral and faunal populations of the rocky reefs.the main objective was<br />

to identify and assess vulnerable biotic communities, rare species and hotspots of bio<strong>di</strong>versity and, in the<br />

third place, to assess the <strong>di</strong>stribution of marine mammal species in tuscan waters in order to determine their<br />

population size and the possible presence of resident groups. The results of <strong>BioMarT</strong> are an important<br />

preliminary step in order to adequately and properly manage the marine environment of Tuscany.<br />

The obtained results are merged into the database renato biomart available on the website of the<br />

tuscany region and in the book "<strong>BioMarT</strong>, Atlas of Bio<strong>di</strong>versity", already published:<br />

http://www.regione.toscana.it/regione/multime<strong>di</strong>a/rt/documents/2009/08/04/1249368699725_biomart%<br />

20atlante.pdf<br />

This appen<strong>di</strong>x is part of that book, as it contains two essential components, such as the systematic list<br />

of identified species in <strong>di</strong>fferent locations and the bibliography, which unfortunately, for economic reasons,<br />

were not included in the publication. The number of the paragraphs and figures refers to the paperback<br />

book.<br />

2


APPENDICE AL CAPITOLO 3:<br />

RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

(LOCALITY POINT AND SYSTEMATIC LISTS OF SAMPLES)<br />

3.1. COSTA DI CALAFURIA<br />

3.1.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Il tratto più settentrionale del litorale toscano a costa alta è ubicato nella parte sud <strong>di</strong> Livorno, verso<br />

Quercianella e Castiglioncello. La gran parte emersa <strong>di</strong> questa fascia costiera costituisce la Riserva <strong>Naturale</strong><br />

Statale <strong>di</strong> Calafuria; istituita con il DMAF del 13 luglio 1977. L’ambiente sommerso, come quello emerso, è<br />

formato in prevalenza da arenaria quarzosa compatta. Questa zona marina costituisce uno dei tratti <strong>di</strong> costa<br />

più conosciuti e frequentati dai subacquei sportivi della Toscana, grazie soprattutto alla facile accessibilità<br />

dei siti d’immersione, alcuni dei quali sono raggiungibili <strong>di</strong>rettamente da terra.<br />

L’ambiente marino <strong>di</strong> Calafuria è stato stu<strong>di</strong>ato da Falleni et al. (2005). La componente floristica<br />

dell’area costiera livornese è stata presa in esame da Cinelli et al. (1969), Cinelli (1971) e Piazzi et al.<br />

(1997b); per ciò che riguarda la fauna, i Policheti sono stati stu<strong>di</strong>ati da Abbiati (1987), i Molluschi da<br />

Campani (1983), Bogi et al. (1994) e Coppini et al. (2005).<br />

ID 1 – Calafuria<br />

Comune: Livorno Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 608561; N = 4812956<br />

Fig. 5 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />

Il sito d’immersione prescelto è situato in prossimità della Torre <strong>di</strong> Calafuria (Fig. 5). Il fondale è<br />

interamente roccioso e degrada abbastanza dolcemente fino alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -15/20 m, con<br />

alternanza <strong>di</strong> ampi pianori, coperti a tratti da Posidonia, e piccole cigliate parallele alla costa. Procedendo<br />

dalla batimetrica dei -20 m verso il largo, il fondale prosegue con una ripida parete rocciosa che raggiunge la<br />

profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -35 m, la cui base è caratterizzata da ampie nicchie, illuminate solo in parte, che facilitano<br />

l’inse<strong>di</strong>amento e lo sviluppo <strong>di</strong> fauna e flora tipiche <strong>di</strong> ambienti scarsamente illuminati. Alle batimetriche <strong>di</strong> -<br />

20 e -30 m il fondale presenta una densa copertura <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento molto fine.<br />

3.1.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x x<br />

Caulerpa racemosa var. cylindracea x x<br />

Caulerpa taxifolia x<br />

Cladophora prolifera x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />

Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia utricularis x<br />

3


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Phaeophyceae<br />

Cladostephus spongiosum f. verticillatum x x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />

Cystoseira barbata x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />

Dictyota linearis x x x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x<br />

Nereia filiformis x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />

Sphacelaria cirrosa x x<br />

Sphacelaria tribuloides x<br />

Sporochnus pedunculatus x<br />

Stypocaulon scoparium x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x x<br />

Zonaria tournefortii x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x<br />

Acrothamnion preissii x x x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x<br />

Alsi<strong>di</strong>um helminthochorton x<br />

Amphiroa rigida x<br />

Amphiroa rubra x x x<br />

Antithamnion cruciatum x x<br />

Antithamnion piliferum x<br />

Apoglossum ruscifolium x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x<br />

Caulacanthus ustulatus x x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium bisporum x x<br />

Ceramium circinatum x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />

Ceramium flaccidum x x<br />

Ceramium giacconei x<br />

Champia parvula x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />

Contarinia squamariae x<br />

Corallina elongata x x<br />

Coralllina sp. x<br />

Crouania attenuata x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x x<br />

Cryptonemia lomation x<br />

Dasya ocellata x<br />

Dasya rigidula x<br />

Dipterosiphonia dendritica x<br />

Dipterosiphonia rigens x<br />

Erythroglossum sandrianum x<br />

Eupogodon planus x x x x<br />

Eupogodon spinellus x x x<br />

Feldmannophycus rayssiae x x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Halopithys incurva x<br />

4


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x<br />

Herposiphonia secunda x x<br />

Herposiphonia secunda f. tenella x<br />

Heterosiphonia crispella x x x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x<br />

Irvinea boergesenii x x<br />

Jania adhaerens x x x<br />

Jania rubens x<br />

Laurencia chondrioides x<br />

Laurencia majuscula x<br />

Lithophyllum corallinae x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />

Lithothamnion philippii x x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Lophosiphonia reptabunda x x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x<br />

Mesophyllum alternans x x x x<br />

Mesophyllum macroblastum x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x x x<br />

Peyssonnelia harveyana x<br />

Peyssonnelia orientalis x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Phyllophora crispa x<br />

Pleonosporium borreri x x<br />

Plocamium cartilagineum x<br />

Pneophyllum fragile x<br />

Polysiphonia biformis x<br />

Polysiphonia furcellata x<br />

Polysiphonia perforans x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x x<br />

Polysiphonia sphaerocarpa x<br />

Pterothamnion crispum x<br />

Pterothamnion plumula x<br />

Ptilothamnion pluma x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x<br />

Rhodymenia delicatula x x x<br />

Rodriguezella pinnata x<br />

Rodriguezella strafforelloi x<br />

Sebdenia <strong>di</strong>chotoma x x x<br />

Seirospora giraudyi x<br />

Seirospora sphaerospora x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x x<br />

Titanoderma pustulatum x x x<br />

Titanoderma ramosissimum x<br />

Tricleocarpa fragilis x x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x<br />

Wurdemannia miniata x<br />

5


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x x x<br />

Agelas oroides x x x<br />

Aplysilla sp. x<br />

Axinella cannabina x<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella sp. x x<br />

Axinella polipoides x x x<br />

Axinella verrucosa x x<br />

Chondrosia reniformis x x x<br />

Clathrina clathrus x<br />

Cliona sp. x x x<br />

Dysidea sp. x<br />

Haliclona sp. x x<br />

Ircinia sp. x x x<br />

Oscarella lobularis x x<br />

Petrosia sp. x x x<br />

Phorbas fictitius x x x<br />

Phorbas tenacior x x x<br />

Pleuraplysilla spinifera x<br />

Spugna nera massiva x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Terpios fugax x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x x<br />

Aiptasia mutabilis x<br />

Actinaria x<br />

Cariophyllia inornata x<br />

Cariophyllia sp. x x<br />

Cariophyllia smithii x<br />

Cerianthus membranaceus x x<br />

Cladocora caespitosa x x<br />

Corallium rubrum x x x<br />

Cribinopsis crassa x<br />

Eudendrium sp. x<br />

Eunicella cavolinii x x x x<br />

Hoplangia durotrix x<br />

Leptopsammia pruvoti x<br />

Parazoanthus axinellae x x x<br />

Paramuricea clavata x x<br />

Thalamophyllia gasti x x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x x<br />

Chaetopterus variopedatus x<br />

Filograna sp. x<br />

Protula tubularia x x<br />

Sabellidae x x<br />

Sabella spallanzanii x x<br />

Serpulidae x x x<br />

Serpula vermicularis x x<br />

Terebellidae x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Calcinus tubularis x<br />

Carcinus me<strong>di</strong>terraneus x<br />

Palinurus elephas x x<br />

6


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Pilumnus villosissimus x<br />

Pisa cf. no<strong>di</strong>pes x<br />

Brachiopoda<br />

Argyrotheca cuneata x x<br />

Echinodermata<br />

Arbacia lixula x<br />

Coscinasterias tenuispina x<br />

Echinaster sepositus x x x x<br />

Hacelia attenuata x<br />

Holoturia mammata (forskali) x<br />

Holoturia polii x<br />

Holoturia tubulosa x x x x<br />

Marthasterias glacialis x<br />

Ophioderma longicaudum x<br />

Oohiuroidei x<br />

Paracentrotus lividus x<br />

Sphaerechinus granularis x x x x<br />

Tunicata<br />

Ciona sp. x<br />

Halocynthia papillosa x x x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x x x<br />

Aetea longicollis x<br />

Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x x<br />

Beania magellanica x<br />

Beania robusta x<br />

Caberea boryi x<br />

Calpensia nobilis x<br />

Cellaria sp. x<br />

Chorizopora brongniartii x<br />

Coronellina fagei x<br />

Crisia sp. x<br />

Diplosolen obelia x<br />

Disporella hispida x<br />

Electra posidoniae x<br />

Escharoides coccinea x<br />

Fenestrulina cf. joannae x<br />

Fenestrulina malusii x<br />

Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />

Hippaliosina depressa x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x<br />

Margaretta cereoides x x<br />

Mollia patellaria x<br />

Myriapora truncata x x x<br />

Onychocella marioni x<br />

Parasmittina tropica x<br />

Parellisina curvirostris cf x x<br />

Pentapora ottomulleriana x<br />

Porella cf. tubulata x<br />

Puellina sp. x<br />

Rhyncozoon sp. x<br />

Rosseliana rosselii x<br />

Schizomavella cf. hastata x<br />

Scrupocellaria scrupea x<br />

Sertella sp. x x x<br />

Spiralaria gregaria x<br />

Mollusca<br />

Alvania cimex x<br />

Alvania cf. mamillata x<br />

7


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Alvania schwartziana x x<br />

Anomia ephippium x<br />

Aplysia sp. x<br />

Arca sp. x<br />

Barbatia barbata x<br />

Bolma rugosa x<br />

Cratena peregrina x<br />

Discodoris astromaculata x x x<br />

Flabellina babai x x<br />

Flabellina sp. x<br />

Gastrochaena dubia x<br />

Haliotis lamellosa x<br />

Hexaplex trunculus x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

Lima sp. x x<br />

Manupecten pesfelis x<br />

Mimachlamys varia x<br />

Octopus vulgaris x<br />

Spondylus gaederopus x<br />

3.2. ISOLOTTO DI CERBOLI<br />

3.2.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

L’isolotto calcareo <strong>di</strong> Cerboli, <strong>di</strong> 0.04 km 2 <strong>di</strong> superficie, si trova nel mezzo del Canale <strong>di</strong> Piombino, a 8<br />

km circa dall'isola d'Elba (Fig. 7). Non antropizzata, rientra nel perimetro del Parco Nazionale dell’Arcipelago<br />

Toscano ed è una Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale (ZPS) <strong>di</strong> Bioitaly.<br />

ID 2 - Cerboli<br />

Comune: Rio nell'Elba Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 626673; N = 4746205<br />

Fig. 7 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />

Le immersioni sono state effettuate sul versante sudorientale dell’isola, nei pressi <strong>di</strong> una piccola cala.<br />

In questo punto il fondale è formato da roccia compatta e segue un profilo ripido, fino alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -<br />

13 m. Proseguendo verso il largo la pendenza si fa meno accentuata e la parete rocciosa viene sostituita da<br />

una scarpata detritica formata da grossi blocchi, che rendono il fondale più articolato. Attorno ai -25 m il<br />

fondale forma una sella compatta, perpen<strong>di</strong>colare alla costa, che raggiunge la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -40 m.<br />

3.2.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chrysophyta<br />

Nematochrysopsis marina x<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x<br />

Caulerpa racemosa var. cylindracea x x x x<br />

Cladophora coelothrix x<br />

Cladophora echinus x<br />

Cladophora pellucida x<br />

8


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cladophora prolifera x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x<br />

Valonia utricularis x x<br />

Phaeophyta<br />

Cladostephus spongiosum f. verticillatum x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />

Dictyota fasciola x<br />

Dictyota linearis x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Myriactula rivulariae x<br />

Myriactula stellulata x<br />

Nereia filiformis x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Stypocaulon scoparium x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x<br />

Acrothamnion preissii x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x<br />

Amphiroa rigida x<br />

Antithamnion cruciatum x x<br />

Antithamnion decipiens x x<br />

Apoglossum ruscifolium x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />

Callithamnion corymbosum x<br />

Calosiphonia vermicularis x x<br />

Caulacanthus ustulatus x<br />

Ceramium bisporum x<br />

Ceramium circinatum x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />

Ceramium flaccidum x x<br />

Ceramium giacconei x x<br />

Ceramium graecum x<br />

Champia parvula x x<br />

Chrysymenia ventricosa x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x<br />

Contarinia squamariae x<br />

Corallina elongata x<br />

Crouania attenuata x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x<br />

Cryptonemia lomation x<br />

9


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Dasya rigidula x x<br />

Dudresnaya verticillata x<br />

Erythroglossum sandrianum x<br />

Eupogodon spinellus x x<br />

Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x<br />

Gracilaria corallicola x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x<br />

Haral<strong>di</strong>a lenorman<strong>di</strong>i x<br />

Herposiphonia secunda x x x<br />

Heterosiphonia crispella x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x<br />

Irvinea boergesenii x x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x x<br />

Laurencia cfr. intricata x<br />

Laurencia chondrioides x x x<br />

Laurencia minuta x x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x<br />

Lithothamnion minervae x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x x<br />

Lomentaria clavaeformis x<br />

Lophosiphonia cristata x x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />

Mesophyllum alternans x x x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x x<br />

Peyssonnelia harveyana x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x<br />

Peyssonnelia rubra x x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x x<br />

Plocamium cartilagineum x x<br />

Polysiphonia biformis x<br />

Polysiphonia elongata x x x<br />

Polysiphonia furcellata x x<br />

Polysiphonia perforans x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x x<br />

Polysiphonia subulifera x<br />

Pterothamnion plumula x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rhodymenia delicatula x<br />

Rodriguezella pinnata x x<br />

Rodriguezella strafforelloi x<br />

Schmitzia neapolitana x x x<br />

Sebdenia rodrigueziana x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x<br />

Stylonema alsi<strong>di</strong>i x<br />

Titanoderma pustulatum x x<br />

Tricleocarpa fragilis x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

10


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Wrangelia penicillata x x<br />

Wurdemannia miniata x<br />

Porifera<br />

Agelas oroides x x x<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella verrucosa x<br />

Chondrosia reniformis x x<br />

Clathrina clathrus x x<br />

Cliona sp. x x x<br />

Hemimycale columella x<br />

Ircinia sp. x x<br />

Petrosia sp. x x<br />

Phorbas tenacior x<br />

Spugna nera massiva x x x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Cnidaria<br />

Aiptasia mutabilis x x x<br />

Anemonia sulcata x x x<br />

Actinaria<br />

Balanophyllia europaea x x x<br />

Cariophyllia inornata x<br />

Cerianthus membranaceus x x x<br />

Cladocora caespitosa x x<br />

Cribinopsis crassa x<br />

Eunicella cavolinii x<br />

Eunicella singularis x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x x<br />

Parazoanthus axinellae x x x<br />

Paramuricea clavata x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

Filograna sp. x x<br />

Protula tubularia x<br />

Sabellidae x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpulidae x x<br />

Serpula vermicularis x x x<br />

Terebellidae x x x<br />

Balanidae x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Balanus perforatus x x<br />

Calcinus tubularis x<br />

Inachus falangium x<br />

Inachus sp. x<br />

Maja sp x x<br />

Maja squinado x<br />

Maja verrucosa x<br />

Paguristes eremita x x<br />

Palinurus elephas x<br />

Paractea mono<strong>di</strong> x<br />

Pilumnus villosissimus x<br />

Brachiopoda<br />

Argyrotheca cordata x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x x x<br />

11


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Arbacia lixula x x x x<br />

Coscinasterias tenuispina x<br />

Echinaster sepositus x x x<br />

Holoturia tubulosa x x<br />

Paracentrotus lividus x<br />

Sphaerechinus granularis x x x<br />

Tunicata<br />

Clavelina sp. x<br />

Halocynthia papillosa x x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x<br />

Aetea longicollis x<br />

Annectocyma sp. x x<br />

Aplousina filum x<br />

Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x<br />

Beania robusta x<br />

Caberea boryi x<br />

Calpensia nobilis x<br />

Cellaria sp. x<br />

Celleporina sp. x<br />

Chorizopora brongniartii x<br />

Crisia sp. x x x<br />

Disporella hispida x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Filicrisia geniculata x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x<br />

Lagenipora lepralioides x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x<br />

Margaretta cereoides x<br />

Mollia patellaria x<br />

Onychocella marioni x<br />

Pentapora ottomulleriana x<br />

Platonea stoechas x<br />

Puellina sp. x<br />

Rhyncozoon sp. x<br />

Schizoporella cf. dunkeri x<br />

Schizomavella cf. hastata x<br />

Schizomavella linearis x<br />

Schizomavella sp. x<br />

Scrupocellaria aegeensis x<br />

Scrupocellaria incurvata x<br />

Scrupocellaria reptans x x<br />

Sertella sp. x x x x<br />

Smittoidea marmorea x<br />

Spiralaria gregaria x<br />

Stomatopora gingrina x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Acanthocar<strong>di</strong>a sp. x<br />

Anomia ephippium x<br />

Arca noae x x x<br />

Arca sp. x<br />

Barbatia barbata x x x x<br />

Car<strong>di</strong>idae x<br />

Car<strong>di</strong>tidae x x<br />

Chama gryphoides x x<br />

Crassadoma multistriata x<br />

Flexopecten flexuosus x<br />

12


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Gastrochaena dubia x<br />

Hiatella arctica x x x x<br />

Lima lima x<br />

Lima sp. x<br />

Limea loscombi x<br />

Lutraria oblonga x<br />

Mactridae x<br />

Mimachlamys varia x<br />

Musculus costulatus x x x<br />

Mytilus galloprovincialis x<br />

Nucula sp. x<br />

Spondylus gaederopus x x<br />

Striarca lactea x x<br />

Venus verrucosa x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania cancellata x<br />

Alvania sp. x<br />

Ammonicera fischeriana x<br />

Bittium cf. scabrum x<br />

Bittium latreilli x x x<br />

Bolma rugosa x x<br />

Caecum clarkii x<br />

Caecum subannulatum x<br />

Cantharus scaber x<br />

Cerithium sp. x x<br />

Cerithium vulgatum x x<br />

Chromodoris luteorosea x<br />

Clanculus corallinus x<br />

Columbella rustica x<br />

Cratena peregrina x<br />

Cylindrobulla fragilis x<br />

Discodoris astromaculata x x<br />

Emarginula huzar<strong>di</strong>i x<br />

Emarginula octaviana x<br />

Flabellina babai x<br />

Flabellina sp. x<br />

Haliotis lamellosa x x x<br />

Haminoea hydatis x x<br />

Hexaplex sp. x<br />

Homalopoma sanguineum x x<br />

Hypselodoris picta x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

Jujubinus exasperatus x x x<br />

Mangelia sp. x<br />

Manzonia crassa x<br />

Mesalia mesal x<br />

Mitra cornea x<br />

Muricopsis cristata x x<br />

Nassarius incrassatus x x<br />

Pusillina sp. x<br />

Raphitoma sp. x<br />

Rissoa sp. x<br />

Rissoina bruguierei x<br />

Scissurella costata x<br />

Tricolia sp. x<br />

Turitella turbona x<br />

Turritella sp. x<br />

13


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Vermetidae x x<br />

Retusa truncatula x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />

3.3. COSTA DI PUNTA ALA<br />

3.3.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Leggermente a sud del promontorio <strong>di</strong> Puntala, a circa un miglio <strong>di</strong> <strong>di</strong>stanza dalla costa, è situato uno<br />

scoglio (Fig. 9) che è, assieme all’isola <strong>di</strong> Cerboli, uno dei pochissimi tratti <strong>di</strong> mare con presenza <strong>di</strong> fondali<br />

rocciosi rintracciabile nelle vicinanze del Golfo <strong>di</strong> Follonica.<br />

ID 3 - Scoglio dello Sparviero<br />

Comune: Castiglione della Pescaia Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 640155; N = 4739783<br />

Fig. 9 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />

Le immersioni <strong>di</strong> campionamento si sono svolte sul versante occidentale dello scoglio. Qui il profilo del<br />

fondale è abbastanza ripido, con una scarpata detritica che scende prima dolcemente per poi trasformarsi,<br />

attorno ai -20 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà, in una vera e propria parete verticale che raggiunge i -38 m. Una caratteristica<br />

saliente del sito è l’abbondanza <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento fine, il quale ricopre le biocenosi già alle quote più basse e<br />

<strong>di</strong>venta poi uno spesso strato <strong>di</strong> melma a -20 e -30 m.<br />

3.3.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Cladophora coelothrix 1<br />

Cladophora nigrescens x<br />

Cladophora prolifera x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x<br />

Valonia macrophysa x<br />

Valonia utricularis x x<br />

Phaeophyta<br />

Arthrocla<strong>di</strong>a villosa x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x x<br />

Dictyota linearis x x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Nereia filiformis x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />

14


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Sphacelaria cirrosa x x<br />

Sphacelaria plumula x<br />

Stypocaulon scoparium x x x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x<br />

Amphiroa rigida x x<br />

Antithamnion cruciatum x<br />

Antithamnion decipiens x<br />

Antithamnion tenuissimum x<br />

Apoglossum gregarium x<br />

Apoglossum ruscifolium x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium bisporum x<br />

Ceramium circinatum x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />

Ceramium flaccidum x<br />

Ceramium giacconei x<br />

Ceramium tenerrimum x<br />

Champia parvula x x<br />

Chondria capillaris x<br />

Chondria dasyphylla x x<br />

Corallina elongata x<br />

Crouania attenuata x<br />

Dasya corymbifera x<br />

Dasya ocellata x<br />

Dasya rigidula x x<br />

Erythrocystis montagnei x<br />

Erythroglossum sandrianum x<br />

Eupogodon spinellus x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x<br />

Herposiphonia secunda x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x<br />

Irvinea boergesenii x x x<br />

Jania adhaerens x x<br />

Jania rubens x x<br />

Laurencia cfr. intricata x<br />

Laurencia chondrioides x x<br />

Laurencia majuscula x<br />

Laurencia minuta x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x<br />

Lithothamnion philippii x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Mesophyllum alternans x x x<br />

Mesophyllum lichenoides x<br />

Mesophyllum macroblastum x x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x<br />

15


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Peyssonnelia bornetii x x<br />

Peyssonnelia orientalis x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x<br />

Pneophyllum fragile x<br />

Polysiphonia elongata x<br />

Polysiphonia furcellata x<br />

Polysiphonia perforans x x<br />

Polysiphonia scopulorum x<br />

Pterothamnion plumula x x x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x<br />

Rodriguezella pinnata x x<br />

Schmitzia neapolitana x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x<br />

Titanoderma pustulatum x<br />

Tricleocarpa fragilis x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

Wrangelia penicillata x x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x<br />

Agelas oroides x x<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella verrucosa x x x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Clathrina clathrus x<br />

Cliona sp. x<br />

Dysidea sp. x x<br />

Ircinia sp. x<br />

Oscarella lobularis x<br />

Petrosia sp. x x<br />

Phorbas tenacior x<br />

Pleuraplysilla spinifera x<br />

Spugna nera massiva x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x<br />

Aiptasia mutabilis x x<br />

Balanophyllia europaea x x<br />

Cariophyllia inornata x x<br />

Cariophyllia smithii x x<br />

Cerianthus membranaceus x x x<br />

Cladocora caespitosa x x x<br />

Eunicella cavolinii x x x<br />

Eunicella singularis x x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x<br />

Lophogorgia ceratophyta x x<br />

Maasella edwardsii x<br />

Parazoanthus axinellae x x x<br />

Paramuricea clavata x x x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x x<br />

Plathelminthes<br />

Prosthecereus gisbrechti x x x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

16


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chaetopterus variopedatus x<br />

Filograna sp. x x<br />

Myxicola infun<strong>di</strong>bulum x<br />

Protula tubularia x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpula vermicularis x x x<br />

Terebellidae x x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Balanidae x<br />

Calcinus tubularis x x<br />

Carcinus me<strong>di</strong>terraneus x<br />

Eriphia verrucosa x<br />

Maja verrucosa x<br />

Pachygrapsus marmoratus x<br />

Pilumnus villosissimus x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x x x x<br />

Arbacia lixula x x<br />

Echinocyamus pusillus x x x x<br />

Echinaster sepositus x x x x<br />

Holoturia polii x<br />

Holoturia tubulosa x x x<br />

Paracentrotus lividus x x<br />

Sphaerechinus granularis x<br />

Tunicata<br />

Clavelina sp. x x<br />

Halocynthia papillosa x x x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x<br />

Aetea longicollis x<br />

Aetea truncata x x x<br />

Annectocyma sp. x x x<br />

Aplousina filum x<br />

Arthropoma cecilli x<br />

Beania hirtissima x x x<br />

Beania magellanica x<br />

Beania mirabilis x<br />

Beania robusta x x<br />

Caberea boryi x x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x x<br />

Cellepora sp. x<br />

Cellepora cf. pumicosa x<br />

Chartella papyrea x<br />

Chorizopora brongniartii x x<br />

Coronellina fagei x<br />

Crisia sp. x x x<br />

Crisia cf. occidentalis x x<br />

Diplosolen obelia x<br />

Disporella hispida x x x<br />

Escahroides megarostris x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Filicrisia geniculata x<br />

Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x x x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x<br />

Hornera lichenoides x<br />

Lagenipora lepralioides x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x<br />

Liripora sp. x<br />

17


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Mollia patellaria x x<br />

Myriapora truncata x x<br />

Onychocella marioni x x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Prenantia cf. cheilostoma x<br />

Prenantia inerma x<br />

Puellina sp. x x<br />

Reptadeonella violacea x<br />

Rhyncozoon sp. x x<br />

Savygniella lafontii x x x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x<br />

Schizomavella linearis x<br />

Schizomavella ru<strong>di</strong>s x<br />

Schizobrachiella sanguinea x<br />

Schizomavella sp. x x<br />

Schizoporella sp. x x x<br />

Scrupocellaria aegeensis x<br />

Scrupocellaria reptans x x<br />

Scrupocellaria scrupea x<br />

Sertella sp. x x x<br />

Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x<br />

Turbicellepora sp. x x<br />

Walkeria tuberosa x<br />

Watersipora cf. complanata x<br />

Watersipora subovoidea x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Acanthocar<strong>di</strong>a sp. x<br />

Anomia ephippium x<br />

Arca noae x<br />

Arca sp. x x<br />

Crassadoma multistriata x<br />

Hiatella arctica x x x<br />

Irus irus x<br />

Lima sp. x x<br />

Manupecten pesfelis x<br />

Musculus costulatus x x<br />

Mytilus sp. x<br />

Pecten jacobaeus x<br />

Pteria hirundo x<br />

Spondylus gaederopus x<br />

Striarca lactea x<br />

Venus verrucosa x x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Ammonicera fischeriana x<br />

Bittium latreilli x<br />

Buccinulum corneum x<br />

Cerithium haustellum x<br />

Cerithium sp. x x<br />

Chromodoris luteorosea x<br />

Cratena peregrina x<br />

Discodoris astromaculata x x x<br />

Elysia timida x<br />

Hexaplex sp. x<br />

Hypselodoris sp. x x<br />

Limacina inflata x<br />

Luria lurida x<br />

Nassarius incrassatus x x<br />

Neosimnia spelta x<br />

18


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Setia sp. x<br />

Vermetidae x<br />

Flabellina babai x x x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x<br />

3.4. COSTA DEI MONTI DELL'UCCELLINA-TALAMONE<br />

3.4.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Il tratto costiero della Maremma toscana che va da Principina a Mare fino a Talamone è <strong>di</strong>ventato, a<br />

partire dal 1975 (Legge Regione Toscana n. 65 del 5 giugno 1975) il Parco <strong>Naturale</strong> della Maremma. Il<br />

Parco comprende una fascia costiera <strong>di</strong> circa 20 km, che si presenta come una successione <strong>di</strong> ampi arenili,<br />

che si allungano dalla Bocca d'Ombrone alla Cala <strong>di</strong> Forno, dove i Monti dell'Uccellina cominciano a<br />

precipitare in mare formando una scogliera che si prolunga fino al promontorio <strong>di</strong> Talamone. La legge quadro<br />

sulle aree protette n. 394/91 ha previsto la creazione della “riserva marina Monti dell’Uccellina, Formiche <strong>di</strong><br />

Grosseto, Foce dell’Ombrone, Talamone” che per il momento non è stata istituita.<br />

ID 4 - Cala <strong>di</strong> Forno<br />

Comune: Magliano in Toscana Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 671148; N = 4718954<br />

Fig. 11 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />

In corrispondenza <strong>di</strong> Cala <strong>di</strong> Forno (Fig. 11) il fondale ha una profon<strong>di</strong>tà me<strong>di</strong>a <strong>di</strong> circa -10 m e<br />

aumenta poi la propria pendenza in modo molto graduale, allontanandosi dalla costa. Le immersioni dei -5 e<br />

-10 m sono state effettuate sottocosta, su un fondale detritico formato da grossi blocchi rocciosi misti a<br />

Posidonia e se<strong>di</strong>mento grossolano, con gran<strong>di</strong> quantità <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento fine che ricopre tutte le specie presenti.<br />

Il campionamento relativo ai -20 m è stato effettuato sull’unico punto roccioso a tale profon<strong>di</strong>tà presente nella<br />

zona, cioè una secca che si solleva da un fondale fangoso <strong>di</strong> circa -23 m fino alla quota <strong>di</strong> circa -10 m.<br />

Anche a questa profon<strong>di</strong>tà la quantità <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento fine è notevole. In questo sito non è stato possibile<br />

realizzare il campionamento alla quota dei -30 m, in quanto a tale profon<strong>di</strong>tà non sono stati rintracciati<br />

affioramenti rocciosi.<br />

3.4.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x<br />

Caulerpa prolifera x x x<br />

Cladophora nigrescens x x<br />

Cladophora pellucida x<br />

Cladophora prolifera x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x<br />

Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />

Flabellia petiolata x x x<br />

19


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20<br />

Halimeda tuna x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x<br />

Valonia macrophysa x x<br />

Valonia utricularis x<br />

Phaeophyta<br />

Acinetospora crinita x<br />

Cladosiphon irregularis x<br />

Colpomenia sinuosa x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />

Dictyota linearis x x<br />

Halopteris filicina x x x<br />

Nereia filiformis x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />

Sphacelaria cirrosa x x<br />

Sphacelaria plumula x<br />

Stypocaulon scoparium x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x<br />

Rhodophyta<br />

Aglaothamnion tenuissimum x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x x<br />

Amphiroa beauvoisii x<br />

Amphiroa rigida x<br />

Amphiroa rubra x<br />

Antithamnion cruciatum x<br />

Antithamnion piliferum x<br />

Antithamnion tenuissimum x x<br />

Apoglossum gregarium x<br />

Apoglossum ruscifolium x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x<br />

Calosiphonia vermicularis x<br />

Ceramium circinatum x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />

Ceramium flaccidum x<br />

Champia parvula x x<br />

Compsothamnion thuyoides x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />

Corallina elongata x x<br />

Coralllina sp. x<br />

Crouania attenuata x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x<br />

Dasya rigidula x<br />

Digenea simplex x<br />

Dipterosiphonia dendritica x<br />

Dipterosiphonia rigens x x<br />

Dudresnaya verticillata x<br />

Eupogodon spinellus x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />

Gulsonia nodulosa x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Halopithys incurva x x<br />

Halymenia floresia x<br />

Herposiphonia secunda x<br />

Heterosiphonia crispella x x x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x<br />

Irvinea boergesenii x x x<br />

20


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20<br />

Jania adhaerens x x x<br />

Jania rubens x x x<br />

Laurencia chondrioides x<br />

Laurencia majuscula x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x<br />

Lithothamnion philippii x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />

Lomentaria ercegovicii x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x<br />

Mesophyllum alternans x x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x<br />

Peyssonnelia dubyi x<br />

Peyssonnelia orientalis x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x x<br />

Phyllophora crispa x<br />

Polysiphonia furcellata x x<br />

Polysiphonia perforans x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x<br />

Pterothamnion plumula x x x<br />

Ra<strong>di</strong>cilingua reptans x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x<br />

Rhodymenia delicatula x x x<br />

Schmitzia neapolitana x<br />

Seirospora interrupta x<br />

Spermothamnion flabellatum x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x<br />

Titanoderma pustulatum x<br />

Tricleocarpa fragilis x x x<br />

Womersleyella setacea x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x x<br />

Agelas oroides x x<br />

Axinella cannabina x<br />

Axinella damicornis x<br />

Axinella sp. x<br />

Axinella polipoides x<br />

Axinella verrucosa x<br />

Chondrosia reniformis x x x<br />

Clathrina clathrus x<br />

Cliona sp. x x<br />

Dysidea sp. x x<br />

Ircinia sp. x<br />

Oscarella lobularis x x x<br />

Petrosia sp. x<br />

Phorbas tenacior x<br />

Spugna nera massiva x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x<br />

21


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x x<br />

Aiptasia mutabilis x x x<br />

Alcionum acaule x<br />

Alcionaria x<br />

Anemonia sulcata x x x<br />

Balanophyllia europaea x<br />

Cerianthus membranaceus x x<br />

Cladocora caespitosa x x x<br />

Eudendrium sp. x<br />

Eunicella cavolinii x x x<br />

Eunicella singularis x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x<br />

Lophogorgia ceratophyta x x x<br />

Parazoanthus axinellae x<br />

Paramuricea clavata x<br />

Sertula sp. x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

Filograna sp. x<br />

Protula tubularia x x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Terebellidae x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Calcinus tubularis x<br />

Dardanus calidus x<br />

Eriphia verrucosa x<br />

Maja sp x x<br />

Misidacei x<br />

Paguristes eremita x<br />

Palinurus elephas x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x x<br />

Arbacia lixula x x<br />

Echinaster sepositus x x x<br />

Holoturia tubulosa x x x<br />

Paracentrotus lividus x x<br />

Tunicata<br />

Ciona sp. x<br />

Clavelina sp. x x<br />

Halocynthia papillosa x x x<br />

Bryozoa<br />

Aetea truncata x<br />

Annectocyma sp. x<br />

Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x<br />

Beania hirtissima x<br />

Beania magellanica x<br />

Beania mirabilis x<br />

Beania robusta x<br />

Caberea boryi x<br />

Cellaria sp. x x x<br />

Cellepora cf. pumicosa x<br />

Chartella papirea x<br />

Chorizopora brongniartii x<br />

Crisia sp. x<br />

Disporella hispida x<br />

Entalophoroecia cf. deflexa x<br />

22


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20<br />

Entalophoroecia sp. x<br />

Escharella rylan<strong>di</strong> x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />

Lagenipora lepralioides x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x<br />

Margaretta cereoides x x<br />

Mollia patellaria x<br />

Myriapora truncata x x<br />

Onychocella marioni x<br />

Onychocella vibraculifera x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x<br />

Puellina sp. x<br />

Rhyncozoon sp. x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x<br />

Schizomavella linearis x<br />

Scrupocellaria aegeensis x<br />

Sertella sp. x x<br />

Spiralaria gregaria x<br />

Walkeria tuberosa x<br />

Mollusca<br />

Acanthocar<strong>di</strong>a aculeata x<br />

Arca sp. x x x<br />

Bittium latreilli x x<br />

Cerithium sp. x x<br />

Chamelea gallina x<br />

Chitonidae sp. x<br />

Clausinella fasciata x<br />

Cratena peregrina x x x<br />

Crepidula fornicata x<br />

Discodoris astromaculata x x<br />

Don<strong>di</strong>ce banyulensis x<br />

Emarginula huzar<strong>di</strong>i x<br />

Fasciolaria lignaria x<br />

Flabellina babai x<br />

Fusinus pulchellus x<br />

Hexaplex sp. x<br />

Hiatella arctica x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

Hypselodoris picta x<br />

Lima sp. x<br />

Lima lima x x<br />

Lithophaga lithophaga x<br />

Luria lurida x<br />

Mimachlamys varia x x<br />

Muricopsis cristata x<br />

Nassarius incrassatus x<br />

Natica stercusmuscarum x<br />

Ocenebra cristata x<br />

Pinna nobilis x x<br />

Pinna ru<strong>di</strong>s x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />

Platydoris argo x<br />

Pseudochama griphina x x<br />

Pteria hirundo x<br />

Spondylus gaederopus x<br />

Stramonita haemostoma x<br />

Striarca lactea x x<br />

23


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20<br />

Tellina nitida x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />

Venus verrucosa x<br />

3.5. MONTE ARGENTARIO<br />

3.5.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Il promontorio dell'Argentario era originariamente un'isola, unita poi alla terraferma grazie all’accumulo<br />

dei detriti trasportati dai fiumi e dalle correnti marine, tramite i tomboli sabbiosi della Feniglia e della Gianella<br />

e da una <strong>di</strong>ga centrale fatta costruire nel 1824 dal Granduca <strong>di</strong> Toscana Leopoldo II. Per la sua posizione<br />

strategica e per la morfologia delle coste alte e rocciose che consentono solo pochi appro<strong>di</strong>, l’Argentario è<br />

stato sempre antropizzato anche se in modo localizzato e limitato ad alcune insenature.<br />

ID 5 - Isolotto dell'Argentarola<br />

Comune: Monte Argentario Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 671266; N = 4698376<br />

Fig. 13 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />

Lo scoglio dell’Argentarola (Fig. 13), <strong>di</strong>stante qualche centinaio <strong>di</strong> metri dalla costa occidentale<br />

dell’Argentario, è conosciuto dai subacquei non solo toscani per la ricchezza dei suoi fondali e per la<br />

presenza del corallo rosso. Le quattro quote <strong>di</strong> campionamento sono state localizzate sul lato sudorientale<br />

dello scoglio, cioè sul versante rivolto verso la terraferma. Il profilo d’immersione, in questo punto, è<br />

abbastanza ripido e il fondale è costituito da una scarpata detritica costituita da ciottoli e sabbia grossolana,<br />

che scende velocemente fino ad una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -40 m. Attorno ai -6 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà si trova<br />

l’imboccatura <strong>di</strong> una grotta molto ampia, in cui sono osservabili sia la biocenosi <strong>di</strong> grotte semi-oscure, che<br />

quella <strong>di</strong> grotte oscure.<br />

3.5.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x<br />

Cladophora coelothrix x x<br />

Cladophora pellucida x x<br />

Cladophora prolifera x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x x<br />

Valonia utricularis x x<br />

Phaeophyceae<br />

Acinetospora crinita x<br />

Cladosiphon irregularis x x<br />

Colpomenia sinuosa x<br />

Cystoseira compressa x<br />

24


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x x<br />

Dictyota fasciola x<br />

Dictyota linearis x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />

Halopteris filicina x x<br />

Hydroclathrus clathratus x<br />

Leathesia mucosa x<br />

Lobophora variegata x<br />

Mesogloia lanosa x x x<br />

Myriactula gracilis x<br />

Myriactula rivulariae x<br />

Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x<br />

Nereia filiformis x x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Sphacelaria tribuloides x<br />

Sporochnus pedunculatus x x<br />

Stilophora tenella x x x<br />

Stypocaulon scoparium x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x x<br />

Taonia lacheana x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x<br />

Acrosorium ciliolatum x<br />

Aglaothamnion cordatum x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x x<br />

Amphiroa rigida x x<br />

Amphiroa rubra x<br />

Anotrichium barbatum x<br />

Antithamnion cruciatum x x<br />

Apoglossum gregarium x x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x<br />

Arthrocla<strong>di</strong>a villosa x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a boergesenii x x x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x<br />

Brongniartella byssoides x<br />

Caulacanthus ustulatus x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium bisporum x<br />

Ceramium circinatum x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x<br />

Ceramium flaccidum x x x<br />

Ceramium giacconei x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />

Contarinia squamariae x x<br />

Corallina elongata x x x<br />

Crouania attenuata x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x<br />

Cryptonemia lomation x x<br />

25


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />

Dasya ocellata x x x<br />

Dasya rigidula x<br />

Dasyella gracilis x<br />

Dudresnaya verticillata x x<br />

Erythroglossum sandrianum x<br />

Eupogodon planus x x<br />

Eupogodon spinellus x x x<br />

Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />

Griffithsia opuntioides x<br />

Griffithsia schousboei x x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Halopithys incurva x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x<br />

Herposiphonia secunda x x<br />

Heterosiphonia crispella x x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x<br />

Jania adhaerens x x x<br />

Jania rubens x x x<br />

Laurencia cfr. intricata x<br />

Laurencia chondrioides x x x x<br />

Laurencia majuscula x<br />

Laurencia minuta x<br />

Liagora viscida x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x<br />

Lithothamnion minervae x x<br />

Lithothamnion philippii x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />

Lomentaria sp. x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />

Mesophyllum alternans x x x<br />

Mesophyllum lichenoides x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />

Myriogramme minuta x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x<br />

Neurocaulon foliosum x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x<br />

Osmundea pelagosae x<br />

Parviphycus antipai x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia crispata x<br />

Peyssonnelia harveyana x x<br />

Peyssonnelia orientalis x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x x x<br />

Phyllophora cfr. sicula x<br />

Phyllophora crispa x<br />

Pleonosporium borreri x x<br />

Plocamium cartilagineum x x x<br />

Polysiphonia atlantica x<br />

Polysiphonia biformis x<br />

Polysiphonia elongata x x x x<br />

Polysiphonia furcellata x x<br />

Polysiphonia opaca x x<br />

26


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Polysiphonia perforans x x<br />

Polysiphonia scopulorum x x x x<br />

Polysiphonia sphaerocarpa x<br />

Polysiphonia subulifera x x<br />

Polystrata fosliei x x x<br />

Predaea ollivieri x<br />

Ra<strong>di</strong>cilingua reptans x<br />

Rhodochaete parvula x x x x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x<br />

Rodriguezella pinnata x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x<br />

Seirospora sphaerospora x<br />

Spermothamnion flabellatum x x<br />

Spermothamnion strictum x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x<br />

Titanoderma pustulatum x x<br />

Tricleocarpa fragilis x x x x<br />

Womersleyella setacea x x x<br />

Wrangelia penicillata x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x<br />

Agelas oroides x<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella verrucosa x x<br />

Chondrosia reniformis x x x<br />

Clathrina clathrus x x<br />

Cliona sp. x x x<br />

Dysidea sp. x<br />

Hemimycale columella x x x x<br />

Ircinia sp. x x x<br />

Oscarella lobularis x<br />

Petrosia sp. x x<br />

Phorbas tenacior x x x<br />

spugna rossa incrostante x x x<br />

Sycon sp. x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x x<br />

Aiptasia <strong>di</strong>aphana x x x<br />

Balanophyllia europaea x x<br />

Cariophyllia smithii x<br />

Cerianthus membranaceus x<br />

Cladocora caespitosa x x x<br />

Corallium rubrum x<br />

Eudendrium sp. x<br />

Eunicella cavolinii x x x x<br />

Eunicella singularis x x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x<br />

Lophogorgia ceratophyta x x<br />

Parazoanthus axinellae x x x<br />

Paramuricea clavata x x<br />

Parerythropo<strong>di</strong>um coralloides x x<br />

Sertula sp. x<br />

Sertularella sp. x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />

27


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Plathelminthes<br />

Yungia aurantiaca x x<br />

Anellida<br />

Filograna sp. x x<br />

Protula tubularia x x x<br />

Sabellidae x<br />

Sabella pavonina x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpulidae x<br />

Serpula vermicularis x x x x<br />

Terebellidae x x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Balanidae x<br />

Dardanus calidus x<br />

Maja sp x x<br />

Paguristes eremita x<br />

Brachiopoda<br />

Argyrotheca cordata x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x x<br />

Arbacia lixula x x x<br />

Echinocyamus pusillus x x x x<br />

Genocidaris maculata x<br />

Holoturia tubulosa x x x x<br />

Marthasterias glacialis x<br />

Ophioderma longicaudum x<br />

Paracentrotus lividus x<br />

Sphaerechinus granularis x x x<br />

Tunicata<br />

Clavelina sp. x<br />

Halocynthia papillosa x x x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x<br />

Aetea longicollis x x<br />

Aetea truncata x x x<br />

Amathia len<strong>di</strong>gera x x<br />

Annectocyma sp. x x x x<br />

Aplousina filum x<br />

Arthropoma cecilli x x<br />

Beania hirtissima x x x<br />

Beania magellanica x x<br />

Beania mirabilis x<br />

Beania robusta x x x<br />

Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />

Bugula fulva x<br />

Caberea boryi x x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x<br />

Celleporina cf. lucida x<br />

Cellepora sp. x<br />

Celleporina sp. x x x<br />

Cellepora cf. pumicosa x x x x<br />

Cellaria salicornoides x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Collarina cf. balzaci x<br />

Coronellina fagei x<br />

Cribellopora trichotoma x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Cryptosula cf. pallasiana x<br />

28


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Disporella hispida x x x<br />

Electra posidoniae x<br />

Entalophoroecia cf. deflexa x<br />

Entalophoroecia sp. x x<br />

Escharoides coccinea x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Filicrisia geniculata x x x x<br />

Hincksina flustroides x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x<br />

Idmidronea sp. x<br />

Lagenipora lepralioides x x x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x<br />

Margaretta cereoides x<br />

Metroperiella lepralioides x<br />

Microporella pseudomarsupiata x x<br />

Mollia patellaria x x x x<br />

Myriapora truncata x x<br />

Nolella sp. x<br />

Onychocella marioni x x<br />

Onychocella vibraculifera x x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x<br />

Platonea stoechas x x<br />

Puellina cf. gattyae x<br />

Puellina sp. x x<br />

Rhyncozoon sp. x x x x<br />

Savygniella lafontii x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />

Schizomavella cf. hastata x x<br />

Schizomavella linearis x<br />

Schizobrachiella sanguinea x x<br />

Schizoporella sp. x x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x<br />

Scrupocellaria bertholleti x x<br />

Scrupocellaria delilii x<br />

Scrupocellaria reptans x x x<br />

Sertella sp. x x x<br />

Sertella septentrionalis x<br />

Smittina crystallina x<br />

Smittina landsborovii x<br />

Smittoidea reticulata x<br />

Spiralaria gregaria x x x<br />

Stomatopora gingrina x<br />

Turbicellepora cf. coronopus x<br />

Turbicellepora sp. x x<br />

Umbonula ovicellata<br />

Walkeria tuberosa x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Anomia ephippium x<br />

Arca noae x x<br />

Arca sp. x<br />

Arca tetragona x<br />

Barbatia barbata x x<br />

Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />

Chama gryphoides x x<br />

Chamelea gallina x<br />

Clausinella brognartii x<br />

Crassadoma multistriata x x<br />

Ctena decussata x<br />

29


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Flexopecten flexuosus x<br />

Galeomma turtoni x<br />

Goul<strong>di</strong>a minima x<br />

Hiatella arctica x x x x<br />

Laevicar<strong>di</strong>um oblongum x<br />

Lasaea rubra x<br />

Lima hians x<br />

Lima lima x<br />

Lima sp. x x<br />

Limea loscombi x x<br />

Lithophaga lithophaga x x<br />

Lutraria oblonga x<br />

Manupecten pesfelis x<br />

Musculus costulatus x x x<br />

Mysella cf. bidentata x<br />

Mytilus galloprovincialis x x<br />

Nucula nucleus x<br />

Nucula sp. x<br />

Ostrea edulis x x<br />

Pinna nobilis. x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x x<br />

Pteria hirundo x x x<br />

Spondylus gaederopus x<br />

Striarca lactea x x x x<br />

Tellina sp. x<br />

Venus verrucosa x x x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania cimex x<br />

Alvania geronya x<br />

Alvania hirta x<br />

Alvania hispidula x<br />

Alvania lineata x<br />

Alvania sp. x<br />

Alvania subcrenulata x<br />

Atlanta peronii x<br />

Atys jeyffreysi x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bolma rugosa x<br />

Calyptraea chinensis x<br />

Cantharus scaber x<br />

Cerithiopsis cf barleei x<br />

Cerithiopsis sp. x<br />

Cerithium sp. x x x x<br />

Cerithium vulgatum x<br />

Chauvetia mamillata x<br />

Chauvetia turritellata<br />

Chrysallida excavata x<br />

Chrysallida sp. x<br />

Columbella rustica x x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x<br />

Crisilla semistriata x<br />

Diodora cf. gibberula x<br />

Emarginula octaviana x<br />

Emarginula rosea x<br />

Eulimella sp. x<br />

Fissurella nubecula x<br />

Flabellina babai x<br />

Fusinus pulchellus x<br />

Gibberula millaria x<br />

30


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Gibberula sp. x<br />

Gibbula sp. x<br />

Haliotis lamellosa x x<br />

Haminoea hydatis x<br />

Hexaplex sp. x x x<br />

Hexaplex trunculus x<br />

Homalopoma sanguineum x<br />

Jujubinus exasperatus x x<br />

Jujubinus striatus x<br />

Littorina neritoides x<br />

Luria lurida x<br />

Mangelia sp. x x<br />

Manzonia crassa x<br />

Megalomphalus cf. azonus x<br />

Metaxia metaxae x x<br />

Mitra cornea x<br />

Mitrella sp. x<br />

Mitrolumna olivoidea x x<br />

Muricopsis cristata x x<br />

Nassarius incrassatus x x<br />

Nassarius sp. x<br />

Ocinebrina edwardsii x<br />

Odostomia sp. x x<br />

Patella rustica x<br />

Patella sp. x<br />

Puncturella noachina x<br />

Pusillina sp. x<br />

Raphitoma linearis x x<br />

Retusa truncatula x x<br />

Rissoa guerini x<br />

Rissoina bruguierei x<br />

Scissurella costata x<br />

Similiphora similior x<br />

Stramonita haemostoma x<br />

Thyphinellus labiatus x<br />

Tricolia pullus x<br />

Turbonilla sp. x<br />

Turitella turbona x<br />

Turritella sp. x<br />

Vermetidae x x<br />

Vexillum savignyi x<br />

Vexillum tricolor x x x<br />

Williamia gussonii x<br />

Acanthochitona fascicularis x<br />

Chiton corallinus x<br />

Chitonidae sp. x<br />

Lepidopleurus cajetanus x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x x<br />

3.6. ISOLA DI GORGONA<br />

3.6.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

L'isola <strong>di</strong> Gorgona è la più piccola e la più settentrionale delle isole toscane, <strong>di</strong>sta 37 km da Livorno e<br />

ha la forma <strong>di</strong> un quadrilatero irregolare, essendo lunga circa 1.5 km e larga 1.2 km. La morfologia è<br />

montuosa, con altezza massima raggiunta dalla Punta Gorgona con 255 m.<br />

L’isola è caratterizzata da un buono stato <strong>di</strong> conservazione delle biocenosi marine (cfr. Anche Piazzi<br />

et al., 1999 e 2004), come <strong>di</strong> quelle terrestri, essenzialmente in relazione alla presenza <strong>di</strong> una colonia penale<br />

operativa sull’isola fin dal 1869, alle restrizioni da essa imposte (<strong>di</strong>vieto <strong>di</strong> pesca, approdo e sosta a meno <strong>di</strong><br />

2 km dalla costa) e, in tempi più recenti, dal suo totale inserimento nel Parco dell’Arcipelago Toscano.<br />

31


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Quasi l’intera fascia costiera, con sviluppo <strong>di</strong> 2 km, è costituita da scisti gneitici e serpentini che<br />

formano falesie nella parte occidentale degradanti in quella orientale dove si trovano tre piccole valli. La<br />

quasi totalità della fascia <strong>di</strong> mare che circonda l’isola, ad eccezione <strong>di</strong> un corridoio d'attracco in<br />

corrispondenza <strong>di</strong> Cala Scalo, che si trova tra due fasce <strong>di</strong> Zona 2, è area marina protetta Zona 1 del Parco<br />

Nazionale. Nella Zona 1 sono vietati l'accesso, la navigazione, la sosta, l'ancoraggio, la pesca, l'immersione;<br />

in Zona 2 accesso, navigazione, sosta, ancoraggio e immersione sono regolamentati dalla Direzione della<br />

Casa <strong>di</strong> Reclusione. L’isola per il suo grande valore ambientale è anche un Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario,<br />

una Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale dell'Unione Europea ed un Sito <strong>di</strong> Interesse Regionale; inoltre fa parte delle<br />

aree comprese nella Rete Natura 2000.<br />

ID 6 - Cala Maestra<br />

Comune: Livorno Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 572970; N = 4810074<br />

ID 7 - Cala <strong>di</strong> Pancia<br />

Comune: Livorno Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 572139; N = 4808016<br />

Fig. 15 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 15).<br />

Il sito <strong>di</strong> Cala Maestra (6) è esposto a nord, subito a ridosso del confine fra la Zona 1 del Parco<br />

dell’Arcipelago, in cui l’accesso è interamente vietato, e la Zona 2, in cui è consentito il passaggio alle rare<br />

imbarcazioni che effettuano il servizio <strong>di</strong> trasporto con la terraferma. Il sito d’immersione è situato in<br />

corrispondenza della punta orientale della cala dove, nel complesso, il fondale ha un profilo piuttosto ripido.<br />

Vicino alla superficie la parete, formata da serpentino compatto, si presenta ripida, mentre proseguendo<br />

verso il largo il substrato roccioso forma dei larghi gra<strong>di</strong>ni naturali che scendono gradualmente, ma<br />

rapidamente, fino alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -30 m.<br />

La stazione <strong>di</strong> campionamento <strong>di</strong> Cala <strong>di</strong> Pancia (7), ubicata nel versante sud-occidentale dell’isola, è<br />

inserita nella Zona 1 del Parco dell’Arcipelago ed è pertanto soggetta a <strong>di</strong>vieto integrale <strong>di</strong> accesso, sosta e<br />

prelievo ittico. Il sito d’immersione è caratterizzato da un forte idro<strong>di</strong>namismo dovuto alla presenza <strong>di</strong> sistemi<br />

<strong>di</strong> corrente che si mantengono piuttosto costanti nel corso dell’anno. Il substrato è formato da roccia<br />

compatta intercalata da blocchi detritici e da zone a Posidonia oceanica. Il fondale prosegue poi con profilo<br />

abbastanza articolato fino alla batimetrica dei -30 m, senza mostrare significative densità <strong>di</strong> specie<br />

appartenenti alla biocenosi del coralligeno.<br />

3.6.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x x x<br />

Anadyomene stellata x x<br />

Cladophora coelothrix x<br />

Cladophora nigrescens x x<br />

Cladophora pellucida x x<br />

Cladophora prolifera x x x x<br />

Cladophora sp. x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x<br />

Dasycladus vermicularis x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x<br />

Palmophyllum crassum x x x x<br />

Pseudobryopsis myura<br />

32


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x<br />

Valonia utricularis x x x x<br />

Phaeophyta<br />

Acinetospora crinita x<br />

Asperococcus bullosus x<br />

Cladosiphon irregularis x<br />

Cladostephus spongiosum f. verticillatum x x x x<br />

Cutleria chilosa x x x<br />

Cystoseira squarrosa x<br />

Cystoseira sp. x x x<br />

Cystoseira spinosa x<br />

Dictyopteris lucida x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />

Dictyota fasciola x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x x x<br />

Elachista interme<strong>di</strong>a x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x x x<br />

Mesogloia lanosa x x<br />

Myriactula gracilis x<br />

Myriactula rivulariae x x<br />

Myriactula stellulata x<br />

Myriotrichia clavaeformis x<br />

Nereia filiformis x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />

Protasperococcus myriotrichiiformis<br />

Pseudolithoderma adriaticum x x<br />

Sargassum acinarium x<br />

Sargassum sp. x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Sporochnus pedunculatus x x<br />

Stictyosiphon adriaticus x<br />

Stilophora tenella x<br />

Stypocaulon scoparium x x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Zonaria tournefortii x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x x x<br />

Acrothamnion preissii x x x x<br />

Aglaothamnion cordatum x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x<br />

Alsi<strong>di</strong>um helminthochorton x<br />

Amphiroa beauvoisii x<br />

Amphiroa rigida x x<br />

Amphiroa rubra x<br />

Anotrichium barbatum x x<br />

Anotrichium tenue x x<br />

Antithamnion cruciatum x x x x<br />

Antithamnion decipiens x x<br />

Antithamnion heterocladum x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x x<br />

33


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />

Callithamnion corymbosum x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium bisporum x x<br />

Ceramium circinatum x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x x x<br />

Ceramium flaccidum x x x x<br />

Ceramium giacconei x x x<br />

Champia parvula x x x<br />

Chondria capillaris x x x<br />

Chondrymenia lobata x<br />

Chrysymenia ventricosa x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />

Contarinia squamariae x x x x<br />

Corallina elongata x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x<br />

Cryptonemia lomation x x x<br />

Dasya baillouviana x<br />

Dasya corymbifera x x x<br />

Dasya ocellata x<br />

Dasya rigidula x x x<br />

Digenea simplex x<br />

Dipterosiphonia dendritica x x<br />

Dipterosiphonia rigens x x<br />

Dudresnaya verticillata x x x x<br />

Erythroglossum sandrianum x x<br />

Erythrotrichia carnea x<br />

Eupogodon penicillatus x<br />

Eupogodon planus x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />

Haral<strong>di</strong>a lenorman<strong>di</strong>i x<br />

Herposiphonia secunda x x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hildenbran<strong>di</strong>a crouaniorum x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii x x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x x x<br />

Laurencia chondrioides x x x<br />

Laurencia minuta x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />

Lithothamnion philippii x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x x<br />

Lomentaria clavaeformis x x x x<br />

Lomentaria sp. x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />

Mesophyllum alternans x x<br />

Mesophyllum macroblastum x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x<br />

Myriogramme minuta x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x<br />

34


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x<br />

Osmundaria volubilis x<br />

Osmundea pelagosae x<br />

Parviphycus antipai x x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia codana x<br />

Peyssonnelia crispata x x<br />

Peyssonnelia dubyi x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x x<br />

Phyllophora crispa x x x<br />

Pleonosporium borreri x<br />

Plocamium cartilagineum x x x x<br />

Polysiphonia elongata x x<br />

Polysiphonia furcellata x x x x<br />

Polysiphonia perforans x x<br />

Polysiphonia scopulorum x<br />

Polysiphonia subulifera x<br />

Polystrata fosliei x<br />

Predaea ollivieri x<br />

Pterosiphonia pennata x<br />

Pterothamnion crispum x x x<br />

Pterothamnion plumula x<br />

Ptilothamnion pluma x x x x<br />

Ra<strong>di</strong>cilingua reptans x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rodriguezella pinnata x<br />

Sebdenia rodrigueziana x<br />

Seirospora apiculata x<br />

Seirospora giraudyi x<br />

Seirospora interrupta x<br />

Seirospora sphaerospora x<br />

Spermothamnion flabellatum x<br />

Spermothamnion strictum x x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x x x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x<br />

Titanoderma corallinae x<br />

Titanoderma pustulatum x x<br />

Womersleyella setacea x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x x<br />

Wurdemannia miniata x x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x<br />

Porifera<br />

Agelas oroides x x x<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella sp. x<br />

Axinella polipoides x<br />

Axinella verrucosa x x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Ciocalypta penicillus<br />

Clathrina clathrus x x<br />

Cliona sp. x x x x<br />

35


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Hemimycale columella x<br />

Ircinia sp. x<br />

Oscarella lobularis x x x x<br />

Petrosia sp. x<br />

Phorbas fictitius x<br />

Phorbas tenacior x x x<br />

Spugna nera massiva x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Sycon sp. x<br />

Terpios fugax x x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x x<br />

Aiptasia <strong>di</strong>aphana x<br />

Aiptasia mutabilis x x x x<br />

Alicia mirabilis x x<br />

Anemonia sulcata x x x<br />

Balanophyllia europaea x x x<br />

Cariophyllia inornata x<br />

Cariophyllia smithii x x x x<br />

Ceratotrochus magnaghii x<br />

Cerianthus membranaceus x x<br />

Cladocora caespitosa x<br />

Cribinopsis crassa x<br />

Eudendrium sp. x x x<br />

Eunicella cavolinii x<br />

Eunicella singularis x x x<br />

Hoplangia durotrix x x<br />

Hidrozoa x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x x<br />

Parazoanthus axinellae x x<br />

Sertula sp. x<br />

Sertularella sp. x x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />

Plathelminthes<br />

Stylochus pili<strong>di</strong>um x<br />

Anellida<br />

Filograna sp. x x<br />

Protula tubularia x x x x<br />

Sabellidae x x<br />

Sabella pavonina x x x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpulidae x x x x<br />

Serpula vermicularis x x x x<br />

Terebellidae x x x<br />

Arthropoda<br />

Calcinus tubularis x x<br />

Dardanus calidus x x<br />

Dromia personata x x x<br />

Idotea sp. x<br />

Lissa chiragra x<br />

Maja sp x x<br />

Maja crispata x<br />

Paguristes eremita x x x x<br />

Palinurus elephas x x x<br />

Pilumnus villosissimus x x<br />

Pisa tetraodon x<br />

Scyllarus sp. x<br />

36


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Echinodermata<br />

Arbacia lixula x x x<br />

Brissus unicolor x<br />

Echinocyamus pusillus x<br />

Echinaster sepositus x x<br />

Hacelia attenuata x x x<br />

Holoturia mammata (forskali) x x<br />

Holoturia tubulosa x x<br />

Marthasterias glacialis x<br />

Ophioderma longicaudum x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x<br />

Paracentrotus lividus x<br />

Sphaerechinus granularis x x<br />

Tunicata<br />

Clavelina sp. x x x<br />

Didemnum sp. x<br />

Halocynthia papillosa x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x x<br />

Aetea longicollis x x x x<br />

Aetea truncata x x x x<br />

Amathia len<strong>di</strong>gera x x<br />

Amphiblestrum flemingi x<br />

Amphiblestrum sp. x<br />

Annectocyma sp. x<br />

Aplousina filum x x<br />

Arthropoma cecilli x<br />

Beania hirtissima x x x x<br />

Beania magellanica x x<br />

Beania mirabilis x x<br />

Beania robusta x x x<br />

Bugula sp. x x<br />

Buskea sp. x<br />

Caberea boryi x x x<br />

Callopora dumerilii x x<br />

Car<strong>di</strong>oecia watersi x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x x x x<br />

Celleporina sp. x x<br />

Chlidonia pyriformis x x x x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Coronellina fagei x x<br />

Cribellopora trichotoma x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Crisia cf. kerguelensis x<br />

Crisia cf. occidentalis x<br />

Crisia ramosa x<br />

Diplosolen obelia x x<br />

Disporella hispida x<br />

Electra monostachys x<br />

Electra posidoniae x x<br />

Entalophoroecia sp. x x<br />

Escharoides mammillata x x<br />

Escahroides megarostris x<br />

Escharina vulgaris x x x x<br />

Fenestrulina malusii x x x<br />

Filicrisia geniculata x x x<br />

Haplopoma graniferum f. carinatum x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x x x x<br />

37


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Hincksina flustroides x x x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x<br />

Idmidronea sp. x<br />

Lagenipora lepralioides x x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />

Margaretta cereoides x x<br />

Metroperiella lepralioides x<br />

Microporella pseudomarsupiata x<br />

Microporella cf. umbracula x x x<br />

Mollia circumcincta x x x<br />

Mollia patellaria x x x x<br />

Myriapora truncata x x x x<br />

Onychocella marioni x x<br />

Parasmittina tropica x x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Plagioecia sp. x x<br />

Plagioecia sarniensis x<br />

Platonea stoechas x x x<br />

Prenantia inerma x<br />

Puellina cf. gattyae x x x x<br />

Puellina sp. x x x<br />

Puellina ra<strong>di</strong>ata x<br />

Reptadeonella violacea x x<br />

Rhyncozoon sp. x x<br />

Rosseliana rosselii x<br />

Savygniella lafontii x x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />

Schizomavella cf. hastata x x<br />

Schizomavella linearis x<br />

Schizomavella cf. mamillata x<br />

Schizobrachiella sanguinea x<br />

Schizomavella sp. x<br />

Schizoporella sp. x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x<br />

Scrupocellaria bertholleti x<br />

Scrupocellaria incurvata x<br />

Scrupocellaria reptans x x x<br />

Scrupocellaria scrupea x x x x<br />

Sertella sp. x x x<br />

Smittina crystallina x x<br />

Spiralaria gregaria x x<br />

Stomatopora gingrina x<br />

Trypostega cf. venusta x<br />

Turbicellepora sp. x x x<br />

Umbonula ovicellata x x<br />

Watersipora subovoidea x x x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Anomia ephippium x<br />

Arca noae x x x x<br />

Arca sp. x x x<br />

Barbatia barbata x x x x<br />

Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />

Chama gryphoides x x<br />

Chamelea gallina x<br />

Crassadoma multistriata x x<br />

Hiatella arctica x x x<br />

Lima lima x x x x<br />

Lima sp. x x x x<br />

38


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Lissopecten hyalinus x<br />

Musculus costulatus x x x x<br />

Mytilus galloprovincialis x<br />

Ostrea edulis x<br />

Pinna nobilis x<br />

Pinna sp. x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />

Pseudochama griphina x x<br />

Spondylus gaederopus x x x<br />

Striarca lactea x x x x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania cimex x<br />

Alvania lineata x x x<br />

Alvania sp. x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bittium reticulatum x<br />

Bolma rugosa x x x x<br />

Calliostoma laugieri x x x x<br />

Cantharus dorbignyi x x<br />

Cantharus scaber x x<br />

Cerithium rupestre x<br />

Cerithium sp. x x x<br />

Cerithium vulgatum x x x x<br />

Chromodoris luteorosea x<br />

Chrysallida excavata x<br />

Clanculus corallinus x x<br />

Clanculus jussieui x<br />

Columbella rustica x x x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x x<br />

Cratena peregrina x<br />

Diodora cf. gibberula x x<br />

Diodora graeca x<br />

Diodora sp.<br />

Discodoris astromaculata x x<br />

Emarginula octaviana x<br />

Flabellina babai x<br />

Flabellina sp. x<br />

Gibberula sp. x<br />

Gibbula sp. x<br />

Haliotis lamellosa x x<br />

Hexaplex sp. x x<br />

Hexaplex trunculus x x x<br />

Hypselodoris sp. x x<br />

Janolus sp. x<br />

Jujubinus exasperatus x<br />

Jujubinus striatus x x<br />

Lodderena catenoides x<br />

Luria lurida x x<br />

Mitra nigra x<br />

Mitrella scripta x x<br />

Mitrella sp. x x<br />

Muricopsis cristata x<br />

Nassarius incrassatus x x<br />

Ocenebra aciculata x x<br />

Phylli<strong>di</strong>a flava x<br />

Rissoa variabilis x<br />

Similiphora similior x<br />

Smarag<strong>di</strong>a viri<strong>di</strong>s x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />

39


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Thyphinellus labiatus x<br />

Tricolia sp. x<br />

Vermetidae x x x<br />

Vexillum tricolor x<br />

Mollusca (Polyplacophora)<br />

Chiton corallinus x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x<br />

3.7. ISOLA DI CAPRAIA<br />

3.7.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

L’Isola <strong>di</strong> Capraia, isola dell’Arcipelago Toscano situata nel Canale <strong>di</strong> Corsica, è la più occidentale e<br />

lontana dalla costa essendo a circa 65 km sud-ovest <strong>di</strong> Livorno, 35 km dalla costa ovest dell’Elba e 31 km da<br />

Capo Corso (Corsica). Ha forma ellittica con l’asse maggiore in <strong>di</strong>rezione nord-est, la quota più elevata è 445<br />

m del monte Castello. Capraia emerse dal mare nel Terziario (7-8 M.a.) e la sua origine vulcanica rimane<br />

testimoniata, oltre delle potenti colate <strong>di</strong> andesite con associati tufi e brecce che la costituiscono, dal<br />

complesso orografico che mostra almeno due bocche <strong>di</strong> eruzione (dello Stagnone e della Cala Rossa a<br />

punta dello Zenobito). Antropizzata fin da tempi remoti, tra le varie vicissitu<strong>di</strong>ni, dal 1873 al 1986 è stata<br />

sede <strong>di</strong> una colonia penale. La flora marina è stata oggetto <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>o da parte <strong>di</strong> Papi et al. (1992), mentre la<br />

fauna bentonica è stata stu<strong>di</strong>ata da Drago et al. (1978).<br />

Gran parte del territorio dell’isola rientra nel Parco Nazionale dell’Arcipelago Toscano, compresa<br />

un’ampia fascia a mare che circonda l’isola, ad esclusione della zona del Porto. In particolare l’area marina<br />

antistante la costa occidentale tra Punta della Manza e Punta del Trattolo è inserita nella Zona 1 <strong>di</strong> tutela<br />

integrale. Tutta Capraia è classificata come Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario, mentre una Zona <strong>di</strong> Protezione<br />

Speciale è estesa nella fascia costiera e nell’imme<strong>di</strong>ato entroterra tra Monte Penne, Punta dello Zenobito e<br />

Punta della Civetta.<br />

I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 19). Nell’isola <strong>di</strong> Capraia non è stato<br />

possibile effettuare i campionamenti all’interno della Zona 1, poiché caratterizzata, in questo tratto <strong>di</strong> costa,<br />

da fondali prevalentemente sabbiosi, con estese praterie <strong>di</strong> Posidonia oceanica.<br />

ID 8 - Punta Fica<br />

Comune: Capraia Isola Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 569100; N = 4766138<br />

ID 9 - Punta Trattoio<br />

Comune: Capraia Isola Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 564512; N = 4763927<br />

Fig. 19 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

Il sito d’immersione <strong>di</strong> Punta Fica (8) si trova sul versante orientale dell’isola, <strong>di</strong> fronte ad un’alta<br />

falesia, ed è compreso nella Zona 2 del Parco dell’Arcipelago, soggetta a tutela parziale, in cui sia la pesca<br />

che l’attività subacquea sono rigidamente regolamentate. La batimetrica dei -5 m è situata in corrispondenza<br />

<strong>di</strong> uno scoglio semiaffiorante. L’immersione prosegue verso il largo con una pendenza <strong>di</strong>screta, seguendo<br />

una scarpata detritica formata da grossi blocchi, che raggiunge la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -35 m.<br />

Punta Trattolo (9) si trova al confine fra le zone <strong>di</strong> tutela parziale (Zona 1) e totale (Zona 2) del Parco<br />

dell’Arcipelago Toscano, all’estremità occidentale <strong>di</strong> Cala Vetriolo. Il sito <strong>di</strong> campionamento prescelto, che<br />

costituisce l’unica porzione <strong>di</strong> fondale roccioso presente in prossimità della Zona 1, ha un profilo piuttosto<br />

ampio e scende gradualmente dai -5 ai -10 m, lungo un pen<strong>di</strong>o roccioso abbastanza compatto, per poi<br />

proseguire fino ai -30 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà con ampi gra<strong>di</strong>ni <strong>di</strong> roccia alternati a coperture <strong>di</strong> Posidonia oceanica.<br />

40


3.7.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chrysophyta<br />

Nematochrysopsis marina x<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x<br />

Anadyomene stellata x x<br />

Caulerpa racemosa var cylindracea x x x<br />

Cladophora coelothrix x<br />

Cladophora echinus x<br />

Cladophora nigrescens x<br />

Cladophora pellucida x<br />

Cladophora prolifera x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />

Palmophyllum crassum x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x x<br />

Valonia utricularis x<br />

Phaeophyceae<br />

Cladosiphon irregularis x x<br />

Colpomenia sinuosa x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />

Cystoseira brachycarpa x x x x<br />

Cystoseira compressa x<br />

Cystoseira spinosa x<br />

Dictyopteris lucida x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x x x<br />

Myriactula gracilis x<br />

Nereia filiformis x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />

Pseudolithoderma adriaticum x x<br />

Sargassum acinarium x<br />

Sargassum sp. x x<br />

Sargassum trichocarpum x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Sphacelaria tribuloides x<br />

Stypocaulon scoparium x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x<br />

Acrothamnion preissii x x x x<br />

Aglaothamnion cordatum x x x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x x<br />

Amphiroa beauvoisii x<br />

41


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Amphiroa rigida x x x<br />

Amphiroa rubra x x<br />

Anotrichium barbatum x<br />

Antithamnion cruciatum x x x x<br />

Antithamnion heterocladum x<br />

Apoglossum gregarium x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x<br />

Boergeseniella fruticulosa x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x<br />

Calosiphonia vermicularis x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium bisporum x x<br />

Ceramium circinatum x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x x<br />

Ceramium flaccidum x x x<br />

Ceramium giacconei x x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x<br />

Chondria dasyphylla x<br />

Chondria pygmaea x<br />

Chrysymenia ventricosa x x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x x x<br />

Contarinia squamariae x x x x<br />

Corallina elongata x x<br />

Crouania attenuata x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x x<br />

Cryptonemia lomation x<br />

Dasya corymbifera x<br />

Dasya ocellata x<br />

Dasya rigidula x x<br />

Digenea simplex x x<br />

Dipterosiphonia rigens x x x x<br />

Eupogodon penicillatus x<br />

Eupogodon planus x x<br />

Eupogodon spinellus x<br />

Feldmannophycus rayssiae x x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x x x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />

Haliptilon virgatum x x x<br />

Halopithys incurva x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />

Herposiphonia secunda x x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hydrolithon farinosum x x x x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii (Botryocla<strong>di</strong>a) x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x x<br />

Laurencia chondrioides x x<br />

Laurencia minuta x<br />

Liagora viscida x x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />

Lithothamnion crispatum x<br />

Lithothamnion philippii x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />

42


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Lomentaria clavaeformis x x x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Melobesia membranacea x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x<br />

Mesophyllum alternans x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />

Myriogramme minuta x x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x x<br />

Neurocaulon foliosum x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x x<br />

Parviphycus antipai x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia codana x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x x<br />

Peyssonnelia dubyi x x x<br />

Peyssonnelia inamoena x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x<br />

Phyllophora crispa x<br />

Pleonosporium borreri x x<br />

Plocamium cartilagineum x<br />

Pneophyllum fragile x x x<br />

Polysiphonia elongata x x<br />

Polysiphonia furcellata x x x x<br />

Polysiphonia perforans x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x x x x<br />

Polysiphonia subulifera x x x<br />

Ptilothamnion pluma x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rodriguezella pinnata x x<br />

Spermothamnion flabellatum x x x<br />

Spermothamnion strictum x x<br />

Sporolithon ptychoides x<br />

Titanoderma pustulatum x x x x<br />

Tricleocarpa fragilis x x x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x x<br />

Porifera<br />

Agelas oroides x<br />

Axinella damicornis x x<br />

Axinella polipoides x<br />

Axinella verrucosa x x x x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Cliona sp. x<br />

Hemimycale columella x x<br />

Ircinia sp. x x<br />

Oscarella lobularis x<br />

Petrosia sp. x x<br />

Phorbas fictitius x<br />

Phorbas tenacior x x x<br />

Spugna nera massiva x x x<br />

43


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x<br />

Aiptasia mutabilis x x<br />

Balanophyllia europaea x x x x<br />

Cariophyllia inornata x x<br />

Cariophyllia smithii x x<br />

Cerianthus membranaceus x x x<br />

Cladocora caespitosa x x x<br />

Coenocyathus sp. x<br />

Eudendrium sp. x x x<br />

Eunicella singularis x<br />

Hoplangia durotrix x<br />

Leptopsammia pruvoti x<br />

Maasella edwardsii x<br />

Parazoanthus axinellae x x x<br />

Polycyathus mullerae x<br />

Sertula sp. x<br />

Sertularella sp. x x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

Filograna sp. x<br />

Protula tubularia x x x x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpulidae x<br />

Serpula vermicularis x x x<br />

Terebellidae x x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Calcinus tubularis x<br />

Dardanus calidus x<br />

Maja sp x<br />

Paguristes eremita x x<br />

Brachiopoda<br />

Argyrotheca cordata x<br />

Argyrotheca cuneata x<br />

Echinodermata<br />

Arbacia lixula x x<br />

Brissus sp. x<br />

Echinocyamus pusillus x<br />

Echinaster sepositus x x<br />

Hacelia attenuata x<br />

Holoturia mammata (forskali) x x<br />

Holoturia tubulosa x x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x<br />

Paracentrotus lividus x x<br />

Tunicata<br />

Botryllus sp. x<br />

Clavelina sp. x<br />

Didemnum sp. x<br />

Halocynthia papillosa x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x<br />

Aetea longicollis x<br />

Aetea truncata x<br />

Annectocyma sp. x x<br />

Aplousina filum x x<br />

Arachni<strong>di</strong>um hippothooides<br />

44


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Arthropoma cecilli x x<br />

Beania hirtissima x x<br />

Beania magellanica x x x<br />

Beania robusta x x x x<br />

Bugula germanae x x<br />

Bugula sp. x<br />

Caberea boryi x<br />

Cellaria sp. x<br />

Celleporina cf. hassallii x<br />

Celleporina cf. lucida x<br />

Celleporina sp. x<br />

Cellepora cf. pumicosa x x<br />

Chartella tenella x<br />

Chlidonia pyriformis x<br />

Chorizopora brongniartii x x<br />

Copidozoum cf. tenuirostre x<br />

Cribellopora trichotoma x x x<br />

Cribrilina punctata x<br />

Crisia sp. x x x<br />

Crisia stigmoidea x<br />

Diplosolen obelia x<br />

Electra monostachys x<br />

Electra pilosa x<br />

Electra posidoniae x<br />

Entalophoroecia sp. x<br />

Escharoides coccinea x<br />

Escharina porosa x<br />

Filicrisia geniculata x<br />

Hincksina flustroides x<br />

Hippaliosina depressa x<br />

Lagenipora lepralioides x x x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />

Liripora sp. x<br />

Margaretta cereoides x x<br />

Mimosella gracilis x x<br />

Mollia patellaria x x x<br />

Myriapora truncata x x x x<br />

Onychocella marioni x<br />

Onychocella vibraculifera x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Puellina sp. x x<br />

Reptadeonella violacea x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />

Schizomavella cf. hastata x<br />

Schizoporella cf. mutabilis x<br />

Schizobrachiella sanguinea x<br />

Scrupocellaria aegeensis x<br />

Scrupocellaria bertholleti x<br />

Scrupocellaria scrupea x x<br />

Sertella complanata x<br />

Sertella sp. x x<br />

Sertella septentrionalis x<br />

Smittoidea marmorea x<br />

Spiralaria gregaria x<br />

Stomatopora gingrina x<br />

Tervia cf. irregularis x<br />

Trypostega cf. venusta x<br />

Watersipora subovoidea x x<br />

45


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Abra sp. x<br />

Arca noae x x<br />

Arca sp. x x x<br />

Barbatia barbata x x x<br />

Chama gryphoides x<br />

Chamelea gallina x<br />

Crassadoma multistriata x<br />

Ctena decussata x<br />

Glans aculeata x<br />

Glans trapezia x<br />

Gregariella semigranata x<br />

Hiatella arctica x x x<br />

Irus irus x<br />

Lima sp. x<br />

Limatula sp. x<br />

Lithophaga lithophaga x<br />

Loripes lactaeus x<br />

Lucinella <strong>di</strong>varicata x<br />

Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />

Musculus costulatus x x<br />

Ostrea edulis x<br />

Petricola phola<strong>di</strong>formis x<br />

Pinna sp. x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />

Spondylus gaederopus x x x<br />

Striarca lactea x x x<br />

Tellina donacina x<br />

Venus verrucosa x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania cancellata x<br />

Alvania cimex x<br />

Alvania lineata x<br />

Alvania pagodula x<br />

Alvania sp. x x<br />

Anisocycla sp. x<br />

Atlanta peronii x<br />

Barleia unifasciata x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bittium reticulatum x<br />

Bolma rugosa x<br />

Caecum auriculatum x x<br />

Cantharus scaber x<br />

Cavolinia inflexa x<br />

Cerithium rupestre x<br />

Cerithium sp. x<br />

Chauvetia turritellata x<br />

Chrysallida doliolum x<br />

Chrysallida excavata x<br />

Chrysallida sp. x<br />

Clanculus corallinus x<br />

Clanculus sp. x<br />

Clio pyramidata x<br />

Cratena peregrina x<br />

Creseis acicula x<br />

Crisilla semistriata x<br />

Cymatium corrugatum x<br />

Emarginula octaviana x<br />

Emarginula pustula x<br />

46


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Epitonium commune x<br />

Euspira pulchella x<br />

Flabellina sp. x<br />

Gibberula sp. x<br />

Gibbula sp. x<br />

Haliotis lamellosa x x x<br />

Haminoea sp. x<br />

Homalopoma sanguineum x<br />

Jujubinus exasperatus x<br />

Limacina inflata x<br />

Lodderena catenoides x<br />

Mangelia sp. x x<br />

Manzonia crassa x<br />

Marshallora adversa x<br />

Metaxia metaxae x<br />

Ocenebra aciculata x<br />

Odostomia sp. x<br />

Omalogyra atomus x<br />

Oxygyrus keraudrenii x<br />

Parvioris ibizenica x<br />

Platydoris argo x<br />

Proatlanta souleyeti x<br />

Pusillina ra<strong>di</strong>ata x<br />

Raphitoma linearis x<br />

Raphitoma sp. x<br />

Retusa obtusa x<br />

Retusa truncatula x<br />

Rissoa auriscalpium x<br />

Rissoa variabilis x<br />

Rissoa violacea x<br />

Rissoina bruguierei x<br />

Scissurella costata x<br />

Serpulorbis arenaria x x<br />

Skenidae x<br />

Smarag<strong>di</strong>a viri<strong>di</strong>s x<br />

Styliola subula x<br />

Tharsiella romettensis x<br />

Tricolia sp. x<br />

Tricolia speciosa x<br />

Tricolia tenuis x<br />

Triphoridae x<br />

Turbonilla sp. x<br />

Vermetidae x x<br />

Vexillum ebenus x<br />

Vexillum tricolor x x<br />

Mollusca (Polyplacophora)<br />

Acanthochitona cf crinita x<br />

Acanthochitona fascicularis x<br />

Callochiton septemvalvis x<br />

Chiton corallinus x<br />

Chiton olivaceus x<br />

Lepidopleurus cajetanus x<br />

Lepidopleurus cf cancellatus x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x<br />

47


3.8. ISOLA D'ELBA<br />

3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

3.8.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Posta a una <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong> 10 km dalla costa <strong>di</strong> Piombino, l’Isola d’Elba è la terza isola italiana per<br />

estensione (22˙350 ettari), e la più grande dell’Arcipelago Toscano, con uno sviluppo <strong>di</strong> 147 km <strong>di</strong> coste.<br />

Presenta una morfologia molto varia ed è caratterizzata dalla presenza nella parte occidentale del Monte<br />

Capanne che con i suoi 1˙018 m <strong>di</strong> quota è la vetta più alta dell’Arcipelago Toscano.<br />

Inclusa nel Parco Nazionale dell’Arcipelago Toscano dal 1996 con circa il 50 % del suo territorio,<br />

compresi gli scogli e isolotti, incluse nelle aree <strong>di</strong> protezione del Parco (Zona 2), assieme all’Isola del Giglio,<br />

l’Elba non ha una fascia <strong>di</strong> mare <strong>di</strong> tutela. Il Decreto Ministeriale del 10 agosto 1971 ha istituito una Zona <strong>di</strong><br />

Tutela Biologica Marina <strong>di</strong> circa 2 km nel tratto <strong>di</strong> mare compreso tra Punta Falcone e Capo Bianco a<br />

Portoferraio, dove si trova Lo Scoglietto. In tale tratto <strong>di</strong> mare è proibita qualsiasi attività <strong>di</strong> pesca, sia<br />

professionale che sportiva, eccetto la pesca con lenze da terra e con totanare.<br />

ID 10 - Formiche della Zanca ID 13 - Secca <strong>di</strong> Fonza (Corallina)<br />

Comune: Marciana Comune: Capoliveri<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />

E = 591906; N = 4739840<br />

E = 605327; N = 4732157<br />

ID 11 - Enfola ID 14 - Corbella<br />

Comune: Portoferraio Comune: Capoliveri<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />

E = 603076; N = 4742741<br />

E = 608035; N = 4732219<br />

ID 12 - Scoglietto ID 15 - Corbelli<br />

Comune: Portoferraio Comune: Capoliveri<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />

E = 608933; N = 4742858<br />

E = 611409; N = 4729950<br />

Fig. 21 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

Per ciò che concerne le acque marine circostanti l’Isola d’Elba, la parte floristica è stata stu<strong>di</strong>ata ad<br />

esempio da Cinelli & Salghetti-Drioli (1983), Salghetti-Drioli & Cinelli (1985), Papi et al. (1992) e Cinelli et al.<br />

(1996); riguardo alla fauna, vi è una ricerca <strong>di</strong> Geraci et al. (1980) sui Briozoi dell’area <strong>di</strong> Procchio.<br />

Poiché l’Elba risulta molto eterogenea dal punto <strong>di</strong> vista sia antropico sia ambientale e<br />

geomorfologico, è impossibile in<strong>di</strong>viduare una caratteristica comune ai fondali marini che alternano pareti<br />

verticali a tratti sabbiosi. I campionamenti sono stati effettuati in sei stazioni <strong>di</strong>verse (Fig. 21) per costituzione<br />

geomorfologia, per esposizione e per impatto antropico.<br />

A est <strong>di</strong> Marciana Marina, oltre Capo S. Andrea, si trova la prima stazione <strong>di</strong> campionamento, in<br />

corrispondenza <strong>di</strong> tre scogli affioranti, le Formiche della Zanca (10), che scendono con profilo non molto<br />

ripido in <strong>di</strong>rezione nord, su una secca <strong>di</strong> grossi blocchi alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -20 m. La secca prosegue poi<br />

48


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

verso il largo con una ripida scarpata che scende a circa -45 m, fino a raggiungere un fondale sabbioso<br />

<strong>di</strong>sseminato <strong>di</strong> blocchi rocciosi.<br />

La batimetrica dei -5 m, essendo situata in corrispondenza <strong>di</strong> una parete verticale abbastanza<br />

articolata, mostra biocenosi molto ricche e <strong>di</strong>versificate, con abbondanza <strong>di</strong> specie tipiche sia <strong>di</strong> ambienti<br />

scarsamenti illuminati sia <strong>di</strong> fondali ben illuminati. Alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> -10 m invece sono predominanti specie<br />

algali fotofile, in quanto il fondale, pressoché pianeggiante, risulta abbastanza uniformemente illuminato.<br />

La stazione Enfola (11), situata pochi metri al largo del SIC Capo d’Enfola, è conosciuta più<br />

precisamente come Scoglio della Nave per la presenza <strong>di</strong> una formazione rocciosa che ricorda, nella forma,<br />

la sagoma <strong>di</strong> un’imbarcazione. Il sito d’immersione si trova sul versante settentrionale <strong>di</strong> questo scoglio, in<br />

cui il fondale interamente roccioso segue inizialmente un pen<strong>di</strong>o piuttosto dolce fino a raggiungere la<br />

profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> -18 m per poi proseguire con una ripida parete che scende fino a oltre -40 m.<br />

Lo Scoglietto (12) è un piccolo isolotto situato <strong>di</strong> fronte a Portoferraio ed è l’unica area marina a tutela<br />

biologica presente lungo le coste dell’Isola d’Elba. Nelle acque antistanti lo scoglio la pesca è infatti<br />

regolamentata per legge fin dagli anni ’70 e ciò ha reso questa zona particolarmente ricca <strong>di</strong> fauna ittica. Il<br />

campionamento è stato effettuato sul versante orientale dello scoglio, su una scarpata composta da roccia<br />

mista a blocchi detritici e sabbia grossolana, che scende ripidamente, con profilo abbastanza lineare, fino ad<br />

un pianoro sabbioso alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -40 m.<br />

La Secca <strong>di</strong> Fonza (13) si trova abbastanza vicino alla costa, al largo <strong>di</strong> un promontorio che separa il<br />

Golfo <strong>di</strong> Campo da quello <strong>di</strong> Lacona, ed è conosciuta fra i subacquei anche col nome <strong>di</strong> Corallina, per la<br />

presenza del corallo rosso all’interno <strong>di</strong> molte spaccature della roccia. La sommità della secca si trova ad<br />

appena -3 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà e, sul versante sudorientale, il fondale sprofonda rapidamente fino a -45 m,<br />

alternando scarpate <strong>di</strong> gran<strong>di</strong> blocchi a pareti rocciose compatte.<br />

L’isolotto della Corbella (14) è situato <strong>di</strong> fronte a Capo Stella, su un fondale che scende abbastanza<br />

uniformemente fino a raggiungere un pianoro sabbioso a -50 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà. Il sito <strong>di</strong> campionamento è<br />

posizionato sul lato nordorientale dello scoglio, in corrispondenza <strong>di</strong> una scarpata rocciosa che con un profilo<br />

molto ripido raggiunge i -40 m e che si presenta molto ricca dal punto <strong>di</strong> vista biologico.<br />

Infine il sito d’immersione dei Corbelli (15) è un affioramento roccioso situato al largo della spiaggia<br />

dell’Innamorata, sul versante meri<strong>di</strong>onale dell’Isola d’Elba, in un punto soggetto frequentemente a forte<br />

corrente. Il versante settentrionale dell’affioramento è costituito da due scogli contrapposti, posizionati ad<br />

una <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong> qualche metro l’uno dall’altro, che formano uno spettacolare canyon sommerso. Qui sono<br />

localizzate le quote <strong>di</strong> campionamento dei -5 e -10 m, in cui è presente una fauna ed una flora tipiche degli<br />

ambienti con ridotta irra<strong>di</strong>anza. Allontanandosi dal canyon, il fondale scende gradualmente e raggiunge la<br />

quota dei -20 m seguendo una scarpata che poi, con un profilo ancora più dolce, arriva fino alla batimetrica<br />

dei -30 m.<br />

3.8.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chrysophyta<br />

Nematochrysopsis marina x x x x<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x x x x<br />

Anadyomene stellata x x x<br />

Caulerpa prolifera x x<br />

Caulerpa racemosa var cylindracea x x x x<br />

Caulerpa taxifolia x x x x<br />

Cladophora coelothrix x x x x<br />

Cladophora echinus x x x<br />

Cladophora nigrescens x x<br />

Cladophora pellucida x<br />

Cladophora prolifera x x x x<br />

Cladophora rupestris x<br />

Cladophora sp. x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um coralloides x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x x x<br />

Dasycladus vermicularis x x x x<br />

Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />

Entocla<strong>di</strong>a major x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

49


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />

Palmophyllum crassum x x x x<br />

Pseudobryopsis myura x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x x<br />

Valonia utricularis x x x<br />

Phaeophyceae<br />

Mesogloia lanosa x<br />

Myriotricha adriatica x<br />

Acinetospora crinita x x x<br />

Asperococcus bullosus x<br />

Choristocarpus tenellus x<br />

Cladosiphon irregularis x x<br />

Cladostephus spongiosum f. verticillatum x<br />

Colpomenia sinuosa x<br />

Corynphloea hamelii x x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x x<br />

Cystoseira compressa x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x x x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />

Gontrania lubrica x x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Hydroclathrus clathratus x<br />

Lobophora variegata x x x<br />

Myriactula gracilis x<br />

Myriactula rivulariae x<br />

Myriactula stellulata x<br />

Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x x<br />

Nereia filiformis x x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />

Pseudolithoderma adriaticum x x x x<br />

Sargassum sp. x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x x<br />

Sporochnus pedunculatus x x<br />

Stictyosiphon adriaticus x x<br />

Stilophora tenella x x x x<br />

Stypocaulon scoparium x x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x x<br />

Rhodophyta<br />

Antithamnion heterocladum x<br />

Asparagopsis armata x x x x<br />

Cottoniella filamentosa v. algeriensis x x<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x x<br />

Acrothamnion preissii x x x x<br />

Aglaothamnion cordatum x x x x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x x x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x x<br />

Amphiroa beauvoisii x x<br />

Amphiroa rigida x x x x<br />

Amphiroa rubra x x x<br />

Anotrichium barbatum x x<br />

50


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Anotrichium tenue x x x<br />

Antithamnion cruciatum x x x x<br />

Antithamnion decipiens x<br />

Antithamnion tenuissimum x x x x<br />

Apoglossum gregarium x x x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x x<br />

Balliella cladoderma x<br />

Boergezseniella fruticulosa x x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x x<br />

Brongniartella byssoides x<br />

Callithamnion corymbosum x<br />

Calosiphonia vermicularis x x<br />

Caulacanthus ustulatus x x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium bisporum x x x x<br />

Ceramium circinatum x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x x x<br />

Ceramium comptum x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x x<br />

Ceramium flaccidum x x x x<br />

Ceramium giacconei x x x<br />

Ceramium graecum x<br />

Ceramium tenerrimum x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x x<br />

Chondria pygmaea x<br />

Chrysymenia ventricosa x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x x<br />

Contarinia squamariae x x x x<br />

Corallina elongata x x x<br />

Corallina officinalis x<br />

Coralllina sp. x x x x<br />

Corallophila cinnabarina x x<br />

Crouania attenuata x x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x x<br />

Cryptonemia lomation x x<br />

Cryptonemia seminervis x<br />

Dasya corymbifera x x x<br />

Dasya hutchinsiae x x<br />

Dasya ocellata x x x<br />

Dasya rigidula x x x x<br />

Dasyella gracilis x<br />

Digenea simplex x<br />

Dipterosiphonia dendritica x<br />

Dipterosiphonia rigens x x x<br />

Dudresnaya verticillata x x x<br />

Erythroglossum sandrianum x x x<br />

Eupogodon planus x x x x<br />

Eupogodon spinellus x x x x<br />

Feldmannophycus rayssiae x x x<br />

Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x x x x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x x<br />

Griffithsia opuntioides x<br />

Griffithsia schousboei x<br />

Gulsonia nodulosa x x<br />

Haliptilon virgatum x x x<br />

51


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Halopithys incurva x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />

Herposiphonia secunda x x x x<br />

Herposiphonia secunda f. tenella x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii x x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x x x<br />

Kallimenia requienii x<br />

Laurencia caduciramulosa x<br />

Laurencia cfr. intricata x<br />

Laurencia chondrioides x x x<br />

Laurencia majuscula x<br />

Laurencia minuta x x x<br />

Lejolisia me<strong>di</strong>terranea x<br />

Liagora <strong>di</strong>stenta x x<br />

Liagora viscida x x<br />

Lithophyllum corallinae x x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />

Lithothamnion minervae x x<br />

Lithothamnion philippii x x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />

Lomentaria clavaeformis x x x<br />

Lomentaria ercegovicii x<br />

Lomentaria sp. x<br />

Lophosiphonia cristata x x<br />

Lophosiphonia reptabunda x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x x<br />

Mesophyllum alternans x x x x<br />

Mesophyllum lichenoides x<br />

Mesophyllum macroblastum x x x x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x x x<br />

Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x<br />

Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x x<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x x x<br />

Osmundaria volubilis x<br />

Osmundea pelagosae x x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x x<br />

Peyssonnelia dubyi x x x x<br />

Peyssonnelia harveyana x x<br />

Peyssonnelia inamoena x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x x x x<br />

Phyllophora crispa x x x x<br />

Platoma cyclocolpum x<br />

Pleonosporium borreri x x<br />

Plocamium cartilagineum x x x<br />

Polysiphonia atlantica x<br />

Polysiphonia <strong>di</strong>chotoma x x<br />

Polysiphonia elongata x x x x<br />

52


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Polysiphonia furcellata x x x x<br />

Polysiphonia perforans x x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x x x<br />

Polysiphonia subulifera x x x x<br />

Polystrata fosliei x x<br />

Pterothamnion crispum x x x<br />

Pterothamnion plumula x x x x<br />

Ptilothamnion pluma x x x<br />

Rhodochaete parvula x x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rhodymenia delicatula x x<br />

Rodriguezella pinnata x x x<br />

Rytiphlaea tinctoria x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x x<br />

Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />

Sebdenia rodrigueziana x<br />

Seirospora apiculata x<br />

Seirospora interrupta x<br />

Seirospora sphaerospora x x<br />

Spermothamnion flabellatum x<br />

Spermothamnion repens x<br />

Spermothamnion strictum x x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x x x<br />

Sporolithon ptychoides x x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x x<br />

Stylonema alsi<strong>di</strong>i x<br />

Titanoderma pustulatum x x x x<br />

Tricleocarpa fragilis x x x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x x<br />

Wurdemannia miniata x x x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x x<br />

Agelas oroides x x x x<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella sp. x x x x<br />

Axinella polypoides x<br />

Axinella verrucosa x x x x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Clathrina clathrus x x x x<br />

Cliona sp. x x x x<br />

Dysidea sp. x x<br />

Hemimycale columella x x x x<br />

Ircinia spp. x x x x<br />

Oscarella lobularis x x x<br />

Petrosia sp. x x x<br />

Phorbas fictitius x x x x<br />

Phorbas tenacior x x x x<br />

Pleuraplysilla spinifera x x<br />

Spugna incrostante x<br />

Spugna nera massiva x x x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Sycon sp. x<br />

Terpios fugax x x x x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x x x x<br />

53


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Aiptasia mutabilis x x x x<br />

Alicia mirabilis x x<br />

Anemonia sulcata x x x x<br />

Balanophyllia europaea x x x x<br />

Cariophyllia inornata x x x x<br />

Cariophyllia smithii x x x x<br />

Cariophyllia sp. x<br />

Ceratotrochus magnaghii x x x<br />

Cereus sp. x<br />

Cerianthus membranaceus x x x x<br />

Cladocora caespitosa x x x x<br />

Coenocyathus sp. x<br />

Corallium rubrum x<br />

Cribinopsis crassa x<br />

Eudendrium sp. x x x x<br />

Eunicella cavolinii x x x<br />

Eunicella singularis x x x<br />

Hoplangia durotrix x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x x x<br />

Lophogorgia ceratophyta x<br />

Maasella edwardsii x x<br />

Madracis pharensis x x<br />

Monomyces pygmaea x x<br />

Parazoanthus axinellae x x x x<br />

Paramuricea clavata x<br />

Parerythropo<strong>di</strong>um coralloides x x<br />

Sertula sp. x<br />

Sertularella sp. x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x x<br />

Plathelminthes<br />

Prosthecereus gisbrechti x<br />

Pseudoceros maximus x<br />

Stylochus pili<strong>di</strong>um x<br />

Thysanozoon brocchii x<br />

Nemertini<br />

Lineus geniculatus x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

Filograna sp. x x<br />

Myxicola infun<strong>di</strong>bulum x<br />

Protula tubularia x x x x<br />

Sabellidae x x<br />

Sabella pavonina x x x<br />

Sabella spallanzanii x x x x<br />

Serpulidae x x x x<br />

Serpula vermicularis x x x x<br />

Terebellidae x x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Balanidae x<br />

Balanus perforatus x<br />

Calcinus tubularis x x x<br />

Dardanus calidus x x<br />

Dromia personata x<br />

Eriphia verrucosa x<br />

Galathea strigosa x<br />

Macropo<strong>di</strong>a sp. x<br />

Maja squinado x x<br />

Maja verrucosa x<br />

54


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Misidacei x<br />

Paguristes eremita x x x x<br />

Pagurus anachoretus x x<br />

Palinurus elephas x x x x<br />

Paractea mono<strong>di</strong> x x<br />

Pilumnus villosissimus x x x<br />

Pilumnus sp. x x<br />

Pisa sp. x x<br />

Pisa cf. no<strong>di</strong>pes x<br />

Xantho poressa x<br />

Brachiopoda<br />

Argyrotheca cordata x x x<br />

Argyrotheca cuneata x x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x x x<br />

Arbacia lixula x x x x<br />

Brissus sp. x x x<br />

Brissus unicolor x<br />

Coscinasterias tenuispina x x<br />

Echinoidea x x x x<br />

Echinocyamus pusillus x x x<br />

Echinaster sepositus x x x x<br />

Hacelia attenuata x x x x<br />

Holoturia mammata (forskali) x x<br />

Holothuroidei x<br />

Holoturia tubulosa x x x x<br />

Marthasterias glacialis x<br />

Ophioderma longicaudum x x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />

Oohiuroidei x<br />

Paracentrotus lividus x x x<br />

Psammechinus microtuberculatus x<br />

Sphaerechinus granularis x x x x<br />

Tunicata<br />

Ciona sp. x x<br />

Clavelina sp. x x x<br />

Didemnum sp.<br />

Halocynthia papillosa x x x x<br />

Microcoscmus sp. x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x x x<br />

Aetea longicollis x x x x<br />

Aetea truncata x x x x<br />

Amphiblestrum flemingi x x<br />

Annectocyma sp. x x x x<br />

Aplousina filum x x x x<br />

Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x<br />

Arthropoma cecilli x<br />

Beania hirtissima x x x x<br />

Beania magellanica x x x<br />

Beania mirabilis x x x<br />

Beania robusta x x x x<br />

Bugula fulva x<br />

Bugula germanae x<br />

Bugula sp. x x x<br />

Buskea sp. x<br />

Caberea boryi x x x x<br />

Calpensia nobilis x x x<br />

Cellaria sp. x x x x<br />

55


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Celleporina caminata x x x x<br />

Celleporina cf. hassallii x<br />

Cellepora sp. x<br />

Celleporina sp. x x x x<br />

Cellepora cf. pumicosa x x x x<br />

Chartella papirea x<br />

Chartella tenella x<br />

Chlidonia pyriformis x x x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Copidozoum cf. exiguum x x<br />

Coronellina fagei x<br />

Cribellopora trichotoma x x x<br />

Cribrilina punctata x<br />

Crisia cf. denticulata x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Crisia cf. kerguelensis x<br />

Cryptosula cf. pallasiana x<br />

Cupuladria cf. canariensis x<br />

Diplosolen obelia x x x<br />

Disporella hispida x x x x<br />

Electra posidoniae x<br />

Ellisina cf. antarctica x<br />

Entalophoroecia sp. x x x x<br />

Escharoides coccinea x<br />

Escharoides mammillata x x x<br />

Escahroides megarostris x<br />

Escharina vulgaris x x x x<br />

Fenestrulina cf. joannae x<br />

Fenestrulina malusii x x x<br />

Filicrisia geniculata x x x<br />

Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x x<br />

Haplopoma graniferum f. carinatum x<br />

Haplopoma impressum x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />

Hincksina flustroides x x x<br />

Hippaliosina depressa<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x x x<br />

Hornera lichenoides x<br />

Idmidronea atlantica x x<br />

Idmidronea cf. coerulea<br />

Idmidronea sp. x x<br />

Lagenipora lepralioides x x x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x x<br />

Liripora cf. amphorae x<br />

Liripora sp. x x<br />

Margaretta cereoides x x x x<br />

Membraniporella nitida<br />

Metroperiella lepralioides x x x x<br />

Microporella cf. ciliata x x<br />

Microporella cf. umbracula x<br />

Mollia circumcincta x<br />

Mollia patellaria x x x x<br />

Myriapora truncata x x x x<br />

Nolella <strong>di</strong>latata x<br />

Nolella stipata x<br />

Onychocella marioni x x x x<br />

Onychocella vibraculifera x x<br />

Parasmittina tropica x x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x x<br />

56


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Plagioecia sp. x<br />

Plagioecia sarniensis x<br />

Platonea stoechas x x<br />

Porella cf. tubulata x<br />

Prenantia cf. cheilostoma x x<br />

Prenantia inerma x x<br />

Puellina cf. gattyae x x x x<br />

Puellina sp. x x x x<br />

Puellina cf. venusta x<br />

Reptadeonella violacea x x x<br />

Rhyncozoon sp. x x x x<br />

Rhyncozoon cf. neapolitana x<br />

Savygniella lafontii x x<br />

Schizomavella cf. arrogata<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />

Schizoporella cf. dunkeri x x x<br />

Schizotheca cf. fissa x<br />

Schizomavella cf. hastata x x x x<br />

Schizoporella cf. magnifica x<br />

Schizomavella cf. mamillata<br />

Schizoporella cf. neptuni x<br />

Schizomavella ru<strong>di</strong>s<br />

Schizobrachiella sanguinea x x x x<br />

Schizoporella tetragona x<br />

Schizomavella sp. x x<br />

Schizoporella sp. x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x x x<br />

Scrupocellaria bertholleti x<br />

Scrupocellaria incurvata x x<br />

Scrupocellaria maderensis x x x<br />

Scrupocellaria reptans x x x<br />

Scrupocellaria scrupea x x x x<br />

Sertella complanata x<br />

Sertella sp. x x x x<br />

Sertella septentrionalis x<br />

Smittina crystallina x<br />

Smittoidea marmorea x x<br />

Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />

Smittoidea reticulata x<br />

Smittina cf. tubulifera x x x<br />

Spiralaria gregaria x x x x<br />

Tubulipora sp. x<br />

Tubulipora cf. notomale x<br />

Turbicellepora sp. x x x<br />

Umbonula ovicellata x x<br />

Walkeria tuberosa x<br />

Watersipora subovoidea x x x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Abra sp. x<br />

Anomia ephippium x x x<br />

Arca noae x x x x<br />

Arca sp. x x x x<br />

Arca tetragona x<br />

Barbatia barbata x x x x<br />

Car<strong>di</strong>ta calyculata x x<br />

Chama gryphoides x x x x<br />

Chamelea gallina x<br />

Coralliophaga lithophagella x x<br />

57


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Crassadoma multistriata x x x<br />

Ctena decussata x x x<br />

Flexopecten flexuosus x x<br />

Galeomma turtoni x x<br />

Gari costulata x<br />

Glans aculeata x x<br />

Glans trapezia x<br />

Goul<strong>di</strong>a minima x x<br />

Gregariella sp. x<br />

Hiatella arctica x x x x<br />

Irus irus x<br />

Lima hians x x x x<br />

Lima lima x x x x<br />

Lima sp. x x x<br />

Limea loscombi x<br />

Lissopecten hyalinus x<br />

Lithophaga lithophaga x x x x<br />

Manupecten pesfelis x x<br />

Mimachlamys varia x x x x<br />

Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />

Musculus costulatus x x x x<br />

Mytilus edulis x x x<br />

Mytilus galloprovincialis x x<br />

Mytilus sp. x<br />

Nucula nucleus x<br />

Nucula sp. x x<br />

Ostrea edulis x x<br />

Pecten jacobaeus x<br />

Pinna nobilis x x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x x<br />

Pseudochama griphina x x x<br />

Pteria hirundo x x<br />

Spondylus gaederopus x x x x<br />

Striarca lactea x x x x<br />

Venus verrucosa x x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania cancellata x x x<br />

Alvania cf. mamillata x<br />

Alvania cimex x x x<br />

Alvania consociella x<br />

Alvania <strong>di</strong>scors-lineata x x<br />

Alvania geronya x<br />

Alvania hirta x x x<br />

Alvania hispidula x<br />

Alvania lineata x x x<br />

Alvania pagodula x x<br />

Alvania schwartziana x<br />

Alvania sp. x x x<br />

Barleia unifasciata x x x x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bittium reticulatum x x<br />

Bolma rugosa x x<br />

Buccinulum corneum x x<br />

Cabestana cutacea x x<br />

Caecum subannulatum x x x<br />

Calliostoma conulus x x x<br />

Calliostoma laugieri x x x x<br />

Calyptraea chinensis x<br />

Cantharus dorbignyi x<br />

58


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cantharus scaber x x<br />

Cavolinia inflexa x x<br />

Cerithiopsis cf barleei x<br />

Cerithiopsis sp. x x<br />

Cerithium rupestre x<br />

Cerithium sp. x x x x<br />

Cerithium vulgatum x x x<br />

Chauvetia mamillata x x x<br />

Chrysallida doliolum x<br />

Chrysallida excavata x<br />

Chrysallida sp. x<br />

Clanculus corallinus x x<br />

Clanculus cruciatus x x<br />

Clanculus jussieui x x x<br />

Clanculus sp. x x<br />

Columbella rustica x x x x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x x x<br />

Crisilla semistriata x x x<br />

Diodora cf. gibberula x x<br />

Diodora sp. x<br />

Emarginula huzar<strong>di</strong>i x<br />

Emarginula octaviana x x<br />

Emarginula pustula x<br />

Eulimella sp. x<br />

Fasciolaria lignaria x x<br />

Fusinus pulchellus x x x<br />

Gibberula millaria x x x<br />

Gibberula sp. x x x<br />

Gibberula turgidula x<br />

Gibbula fanulum<br />

Gibbula turbinoides x<br />

Granulina sp. x x<br />

Haliotis lamellosa x x x x<br />

Hexaplex sp. x x x<br />

Hexaplex trunculus x x x<br />

Homalopoma sanguineum x x x<br />

Jujubinus exasperatus x x x x<br />

Jujubinus striatus x<br />

Littorina neritoides x<br />

Lodderena catenoides x<br />

Luria lurida x<br />

Mangelia sp. x x<br />

Manzonia crassa x x x<br />

Metaxia metaxae x x x<br />

Mitra cornea x<br />

Mitra cornicula x x<br />

Mitrella gervillei x<br />

Mitrella scripta x<br />

Mitrolumna olivoidea x x<br />

Monophorus perversus x<br />

Muricopsis cristata x x<br />

Nassarius incrassatus x x x<br />

Nassarius sp. x<br />

Natica <strong>di</strong>llwyni x<br />

Ocinebrina edwardsii x<br />

Odostomia sp. x x x<br />

Patella caerulea x<br />

Patella rustica x<br />

Patella sp. x<br />

59


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Patella ulyssiponensis x x<br />

Payraudeautia intricata x<br />

Phalium granulatum x<br />

Pusillina ra<strong>di</strong>ata x x<br />

Pusillina sp. x x<br />

Raphitoma cf purpurea x<br />

Raphitoma linearis x x x<br />

Raphitoma sp. x x x<br />

Rissoa auriscalpium x x<br />

Rissoa sp. x x x<br />

Rissoa variabilis x x x<br />

Rissoella sp. x<br />

Rissoina bruguierei x x x<br />

Scissurella costata x x<br />

Serpulorbis arenaria x<br />

Similiphora similior x<br />

Stramonita haemostoma x<br />

Tricolia pullus x x<br />

Tricolia tenuis x x x<br />

Triphoridae x x<br />

Turbonilla cf. rufa x x<br />

Turbonilla sp. x<br />

Turitella turbona x<br />

Turridae sp. x x<br />

Vermetidae x x x x<br />

Vermetus cf. triqueter x<br />

Vexillum ebenus x x<br />

Vexillum savignyi x x x x<br />

Vexillum tricolor x x x x<br />

Williamia gussonii x x x<br />

Cratena peregrina x x x x<br />

Discodoris astromaculata x x x x<br />

Flabellina babai x x x x<br />

Flabellina sp. x x x<br />

Hypselodoris sp. x x x<br />

Phylli<strong>di</strong>a flava x<br />

Pinna sp. x x x x<br />

Platydoris argo x<br />

Atys jeyffreysi x x<br />

Haminoea hydatis x x<br />

Haminoea sp. x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x x x<br />

Mollusca (Polyplacophora)<br />

Acanthochitona fascicularis x x<br />

Chiton corallinus x<br />

Chiton olivaceus x x<br />

Chitonidae sp. x x x x<br />

Lepidopleurus cajetanus x x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x x x x<br />

3.9. ISOLA DI PIANOSA<br />

3.9.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

L’isola, con una superficie <strong>di</strong> 1˙025 ettari, <strong>di</strong>sta circa 14 km dall’Elba. Come suggerisce il nome è priva<br />

<strong>di</strong> rilievi, con un’altezza me<strong>di</strong>a sul livello del mare è <strong>di</strong> 15-20 m, solo a Poggio alla Quercia e al Belvedere si<br />

raggiungono i 29 m. È costituita da rocce se<strong>di</strong>menterie tufacee e calcaree miocenici e accumuli conchiferi<br />

pliocenici. Le coste, a picco sul mare e poco frastagliate, si sviluppano per una lunghezza <strong>di</strong> circa 26 km.<br />

60


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

L’intero territorio dell’isola, compresi gli isolotti La Scarpa e La Scola, è inserito dal 1996 nel Parco<br />

Nazionale dell’Arcipelago Toscano. La fascia marina costiera fino a un miglio dalla costa è inserita nell’area<br />

marina <strong>di</strong> tutela del Parco (Zona 1). Rispetto alle altre isole dell’Arcipelago, Pianosa ha una piattaforma<br />

estesa con una morfologia del fondo molto varia; l’ambiente marino è generalmente caratterizzato da pareti<br />

verticali <strong>di</strong> alcuni metri che dalla linea <strong>di</strong> costa arrivano fino a 12-15 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà dove confinano con fon<strong>di</strong><br />

sabbiosi. L’isolamento dell’isola, dovuto anche alla presenza fino al 1987 <strong>di</strong> un carcere <strong>di</strong> massima<br />

sicurezza, e la posizione geografica che la pone relativamente lontana dalla fonti <strong>di</strong> inquinamento hanno<br />

contribuito alla salvaguar<strong>di</strong>a ambientale, in particolare delle biocenosi marine (cfr. Borri & Sartoni, 1998). La<br />

componente floristica è stata stu<strong>di</strong>ata da Cinelli (1970), Sartoni & Bod<strong>di</strong> (1992) e Sartoni (2004), il<br />

macrobenthos da Drago et al. (1980).<br />

Pianosa è un Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario, una Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale dell'Unione Europea ed<br />

un Sito <strong>di</strong> Interesse Regionale. Pianosa fa parte delle aree comprese nella Rete Natura 2000.<br />

ID 16 - La Scarpa<br />

Comune: Campo nell'Elba Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 589624; N = 4719332<br />

ID 17 - La Scola<br />

Comune: Campo nell'Elba Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 591078; N = 4715017<br />

Fig. 24 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 24).<br />

La stazione <strong>di</strong> campionamento <strong>di</strong> La Scarpa (16) è stata scelta in corrispondenza <strong>di</strong> una secca, situata<br />

circa mezzo miglio a est dello scoglio ononimo, che rappresenta l’unico tratto <strong>di</strong> costa a nord <strong>di</strong> cala<br />

Giovanna in cui il fondale possiede le caratteristiche richieste dal piano sperimentale, cioè la presenza <strong>di</strong><br />

fondale roccioso alle quattro batimetriche <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>o. La secca raggiunge superiormente una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong><br />

circa -3 m e sprofonda ripidamente verso est seguendo una parete rocciosa compatta che termina a circa -<br />

35 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà.<br />

A circa un quarto <strong>di</strong> miglio in <strong>di</strong>rezione SE dallo scoglio della Scola si trova una secca rocciosa che<br />

scende molto ripidamente da -3 a -35 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà, fino a raggiungere un fondale sabbioso pianeggiante.<br />

Anche in questo caso la scelta del sito <strong>di</strong> campionamento è stata dettata dalla necessità <strong>di</strong> in<strong>di</strong>viduare un<br />

tratto <strong>di</strong> fondale che si presentasse roccioso alle quattro batimetrie <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>o. Questo sito, La Scola (17), è<br />

caratterizzato da un livello <strong>di</strong> bio<strong>di</strong>versità particolarmente spiccato a tutte le quote <strong>di</strong> campionamento,<br />

nonché da una notevole variabilità nella tipologia <strong>di</strong> habitat presenti. La secca possiede infatti una particolare<br />

conformazione geomorfologica per cui la roccia è attraversata da larghe fratture longitu<strong>di</strong>nali lungo tutto il<br />

suo profilo e si apre, nella propria porzione basale, in un ampio sistema <strong>di</strong> grotte e cavità, <strong>di</strong> origine carsica.<br />

3.9.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x x<br />

Anadyomene stellata x<br />

Caulerpa racemosa var cylindracea x<br />

Cladophora coelothrix x x<br />

Cladophora prolifera x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um coralloides x<br />

Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x<br />

Palmophyllum crassum x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x x<br />

61


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Valonia utricularis x<br />

Phaeophyceae<br />

Cladosiphon irregularis x x x x<br />

Colpomenia sinuosa x x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia (F)) x x x<br />

Cystoseira brachycarpa x x<br />

Cystoseira compressa x x<br />

Cystoseira compressa f. plana x x<br />

Cystoseira foeniculacea f. foeniculacea x x<br />

Cystoseira humilis x<br />

Cystoseira sauvageauana x x x<br />

Cystoseira spinosa x x<br />

Dictyopteris lucida x x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />

Elachista interme<strong>di</strong>a x x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x x<br />

Myriactula rivulariae x<br />

Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x x<br />

Nereia filiformis x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x<br />

Sargassum acinarium x x x<br />

Sargassum sp. x x x<br />

Sargassum vulgare x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x<br />

Stypocaulon scoparium x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x<br />

Acrothamnion preissii x x x x<br />

Aglaothamnion cordatum x x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x x x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x x<br />

Amphiroa rigida x x<br />

Amphiroa rubra x x x x<br />

Anotrichium barbatum x x<br />

Anotrichium tenue x<br />

Antithamnion cruciatum x x<br />

Antithamnion piliferum x<br />

Antithamnion tenuissimum x<br />

Apoglossum gregarium x x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x<br />

Boergeseniella fruticulosa x x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x x<br />

Calosiphonia vermicularis x x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />

62


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Ceramium bisporum x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium flaccidum x x<br />

Ceramium giacconei x<br />

Ceramium graecum x x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x<br />

Chrysymenia ventricosa x x x<br />

Compsothamnion thuyoides x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />

Contarinia squamariae x x x<br />

Corallina elongata x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x x x<br />

Cryptonemia lomation x x x x<br />

Dasya corymbifera x x x x<br />

Dasya rigidula x x<br />

Digenea simplex x<br />

Dipterosiphonia rigens x<br />

Dudresnaya verticillata x<br />

Erythrotrichia carnea x<br />

Eupogodon spinellus x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />

Griffithsia schousboei x x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Herposiphonia secunda x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii+D141 x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x<br />

Laurencia chondrioides x x x<br />

Lejolisia me<strong>di</strong>terranea x x<br />

Lithophyllum orbiculatum x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />

Lithothamnion minervae x<br />

Lithothamnion philippii x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />

Melobesia membranacea x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />

Mesophyllum alternans x x x<br />

Mesophyllum lichenoides x<br />

Mesophyllum macroblastum x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />

Myriogramme minuta x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x<br />

Osmundea pelagosae x x<br />

Parviphycus tenuissimus x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia coriacea x<br />

Peyssonnelia crispata x<br />

Peyssonnelia dubyi x<br />

63


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Peyssonnelia harveyana x<br />

Peyssonnelia inamoena x<br />

Peyssonnelia orientalis x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Pleonosporium borreri x x x<br />

Plocamium cartilagineum x x x<br />

Polysiphonia elongata x x x x<br />

Polysiphonia furcellata x x x x<br />

Polysiphonia perforans x x x<br />

Polysiphonia subulifera x x<br />

Polystrata fosliei x x x<br />

Pterothamnion plumula x<br />

Ptilothamnion pluma x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rodriguezella pinnata x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x x<br />

Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x<br />

Titanoderma cystoseirae x<br />

Titanoderma pustulatum x x x<br />

Tricleocarpa fragilis x x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

Wrangelia penicillata x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x x x<br />

Agelas oroides x x<br />

Axinella cannabina x<br />

Axinella damicornis x x<br />

Axinella sp. x x x<br />

Axinella verrucosa x x<br />

Chondrosia reniformis x<br />

Clathrina clathrus x x<br />

Cliona sp. x x x<br />

Haliclona sp. x<br />

Hemimycale columella x x<br />

Ircinia sp. x x x<br />

Oscarella lobularis x x<br />

Petrosia sp. x x x x<br />

Phorbas tenacior x x x x<br />

Pleuraplysilla spinifera x<br />

Spongia officinalis x x x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Cnidaria<br />

Aiptasia mutabilis x<br />

Cariophyllia smithii x x<br />

Ceratotrochus magnaghii x<br />

Eudendrium sp. x x<br />

Eunicella cavolinii x x<br />

Eunicella singularis x<br />

Hoplangia durotrix x x<br />

64


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Hidrozoa x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x<br />

Madracis pharensis x x<br />

Parazoanthus axinellae x x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />

Plathelminthes<br />

Prosthecereus gisbrechti x<br />

Anellida<br />

Filograna sp. x<br />

Protula tubularia x x x x<br />

Sabellidae x<br />

Sabella pavonina x x<br />

Sabella spallanzanii x x x x<br />

Serpulidae x x x<br />

Serpula vermicularis x x x x<br />

Terebellidae x x x x<br />

Arthropoda<br />

Calcinus tubularis x<br />

Dardanus calidus x x<br />

Maja squinado x x<br />

Palinurus elephas x x<br />

Pilumnus villosissimus x<br />

Pisa sp. x<br />

Scyllarides latus x x<br />

Scyllarus articus x x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x<br />

Arbacia lixula x<br />

Holoturia mammata (forskali) x x x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x<br />

Ophiotrix sp. x<br />

Paracentrotus lividus x<br />

Sphaerechinus granularis x<br />

Tunicata<br />

Halocynthia papillosa x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x<br />

Aetea longicollis x x x<br />

Aetea truncata x x x<br />

Amathia len<strong>di</strong>gera x<br />

Amphiblestrum flemingi x<br />

Aplousina filum x x<br />

Arthropoma cecilli x x<br />

Beania hirtissima x x x<br />

Beania magellanica x x x<br />

Beania mirabilis x<br />

Beania robusta x<br />

Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />

Bugula sp. x x<br />

Buskea sp. x<br />

Caberea boryi x x x x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x x x x<br />

Celleporina cf. lucida x x<br />

Celleporina sp. x x<br />

Cellepora cf. pumicosa x x x<br />

65


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cellaria salicornoides x<br />

Chlidonia pyriformis x x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Copidozoum cf. tenuirostre x<br />

Coronellina fagei x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Diplosolen obelia x x x<br />

Disporella hispida x x x x<br />

Electra posidoniae x<br />

Entalophoroecia sp. x<br />

Escharoides coccinea x<br />

Escharoides mammillata x<br />

Escharina vulgaris x x x x<br />

Fenestrulina malusii x<br />

Filicrisia geniculata x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x<br />

Hincksina flustroides x x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x<br />

Idmidronea sp. x<br />

Lagenipora lepralioides x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x x<br />

Margaretta cereoides x x x<br />

Metroperiella lepralioides x x x<br />

Microporella marsupiata x<br />

Microporella sp. x<br />

Mollia patellaria x x x<br />

Myriapora truncata x x x x<br />

Onychocella marioni x<br />

Parasmittina tropica x x x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Plagioecia sarniensis x<br />

Porella cf. tubulata x<br />

Puellina cf. gattyae x x x x<br />

Puellina sp. x x x x<br />

Reptadeonella violacea x x x<br />

Rhyncozoon sp. x x x x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />

Schizomavella cf. hastata x<br />

Schizoporella cf. magnifica x<br />

Schizomavella cf. marsupifera x<br />

Schizobrachiella sanguinea x x x<br />

Schizoporella sp. x x x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x x<br />

Scrupocellaria reptans x x<br />

Scrupocellaria scrupea x x x x<br />

Sertella complanata x<br />

Sertella sp. x x x<br />

Sertella septentrionalis x<br />

Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />

Smittoidea reticulata x<br />

Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x x x x<br />

Turbicellepora sp. x<br />

Walkeria tuberosa x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Arca noae x x x x<br />

Arca sp. x x<br />

66


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Barbatia barbata x x x<br />

Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />

Chama gryphoides x x<br />

Chamelea gallina x<br />

Crassadoma multistriata x x x<br />

Ctena decussata x x<br />

Gastrochaena dubia x<br />

Glycymeris sp. x<br />

Hiatella arctica x x<br />

Lima hians x<br />

Lima lima x x x<br />

Lima sp. x<br />

Lissopecten hyalinus x x x<br />

Lithophaga lithophaga x x x<br />

Mimachlamys varia x x<br />

Musculus costulatus x x x x<br />

Pinna nobilis x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />

Pseudochama griphina x x<br />

Spondylus gaederopus x x<br />

Striarca lactea x x x<br />

Venus verrucosa x<br />

Mollusca (Gastropoda) \<br />

Alvania aartseni x<br />

Alvania cancellata x<br />

Alvania cimex x x<br />

Alvania lineata x x x<br />

Alvania sp. x x x x<br />

Atlanta peronii x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Calliostoma conulus x x<br />

Calliostoma laugieri x x x<br />

Cantharus scaber x<br />

Cerithium rupestre x x x<br />

Cerithium sp. x x<br />

Cerithium vulgatum x x<br />

Chauvetia mamillata x<br />

Chrysallida doliolum x<br />

Chrysallida sp. x<br />

Clanculus cruciatus x<br />

Clanculus sp. x<br />

Columbella rustica x x x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x x<br />

Cylindrobulla fragilis x<br />

Diodora cf. gibberula x<br />

Diodora sp. x x<br />

Discodoris astromaculata x<br />

Emarginula octaviana x x<br />

Flabellina sp. x<br />

Gibberula sp. x<br />

Haminoea hydatis x<br />

Homalopoma sanguineum x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

Jujubinus exasperatus x x x<br />

Jujubinus striatus x x<br />

Mitra cornea<br />

Mitra cornicula x x<br />

67


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Mitrella sp. x<br />

Nassarius incrassatus x<br />

Nassarius sp. x<br />

Platydoris argo x<br />

Raphitoma cf purpurea x<br />

Raphitoma linearis x<br />

Raphitoma sp. x x<br />

Rissoa variabilis x<br />

Rissoina bruguierei x x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />

Vermetidae x<br />

Vexillum tricolor x x<br />

Mollusca (Polyplacophora)<br />

Lepidopleurus cajetanus x x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x<br />

3.10. FORMICHE DI GROSSETO<br />

3.10.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Le Formiche <strong>di</strong> Grosseto, poste a circa 20 km a ovest dalle coste dei Monti dell’Uccellina, sono tre<br />

piccoli isolotti che si ergono bruscamente da un fondale <strong>di</strong> -100 m. La legge quadro sulle aree protette n.<br />

394/91 ha previsto la creazione della “Riserva Marina Monti dell’Uccellina, Formiche <strong>di</strong> Grosseto, Foce<br />

dell’Ombrone, Talamone” che per il momento non è stata istituita. La flora marina è stata stu<strong>di</strong>ata da Papi et<br />

al. (1992).<br />

ID 18 - Formica Piccola<br />

Comune: Grosseto Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 655535; N = 4714576<br />

ID 19 - Formica III<br />

Comune: Grosseto Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 656156; N = 4713346<br />

Fig. 26 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 26).<br />

Il versante nordorientale dello scoglio della Formica Piccola (18), il secondo per estensione del piccolo<br />

arcipelago delle Formiche <strong>di</strong> Grosseto, prosegue sotto la superficie dell’acqua con pareti rocciose verticali,<br />

miste a piccole scarpate detritiche <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento grossolano, che raggiungono la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -50 m. Il<br />

sito d’immersione appare interessante da un punto <strong>di</strong> vista biologico in quanto la trasparenza delle acque e<br />

la quasi totale assenza <strong>di</strong> impatto umano hanno determinato un alto livello <strong>di</strong> <strong>di</strong>versità specifica e<br />

complessità delle biocenosi presenti. Il fondale si presenta rilevante anche dal punto <strong>di</strong> vista archeologico in<br />

quanto è <strong>di</strong>sseminato <strong>di</strong> anfore, al <strong>di</strong> sotto dei -45 m.<br />

Il sito d’immersione della Formica III (19) è localizzato sul versante sudorientale della secca situata<br />

imme<strong>di</strong>atamente a sud dello scoglio. In questo punto il fondale è costituito da una parete rocciosa verticale<br />

che parte da una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -5 m e scende a picco fino a oltre -30 m. La sommità della secca, con<br />

una profon<strong>di</strong>tà me<strong>di</strong>a <strong>di</strong> circa -8 m, è costituita da una superficie liscia e pianeggiante, quasi completamente<br />

priva <strong>di</strong> massi detritici.<br />

68


3.10.2 Elenco sistematico (Systematic list)<br />

3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chrysophyta<br />

Nematochrysopsis marina x<br />

Chlorophyta<br />

Caulerpa racemosa var cylindracea x x<br />

Caulerpa taxifolia x<br />

Cladophora coelothrix x x<br />

Cladophora prolifera x x<br />

Cladophora sp. x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />

Co<strong>di</strong>um coralloides x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x<br />

Palmophyllum crassum x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x<br />

Valonia macrophysa x x x x<br />

Valonia utricularis x<br />

Phaeophyceae<br />

Acinetospora crinita x x<br />

Asperococcus bullosus x<br />

Cladosiphon irregularis x x x x<br />

Cladostephus spongiosum f. verticillatum x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />

Cystoseira barbata x<br />

Cystoseira brachycarpa x<br />

Cystoseira compressa x<br />

Cystoseira humilis x<br />

Cystoseira spinosa x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x<br />

Dictyota linearis x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />

Gontrania lubrica x<br />

Mesogloia lanosa x<br />

Myriactula rivulariae x x<br />

Myriotrichia clavaeformis x<br />

Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x x<br />

Nereia filiformis x x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />

Protasperococcus myriotrichiiformis x<br />

Pseudolithoderma adriaticum x<br />

Sargassum acinarium x<br />

Sargassum sp. x<br />

Sargassum trichocarpum x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Sporochnus pedunculatus x x x<br />

Stictyosiphon adriaticus x<br />

Stilophora tenella x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Zonaria tournefortii x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x<br />

69


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Acrosorium ciliolatum x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x x<br />

Amphiroa rigida x<br />

Anotrichium barbatum x<br />

Antithamnion cruciatum x x x<br />

Antithamnion tenuissimum x<br />

Apoglossum gregarium x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x<br />

Boergeseniella fruticulosa x x x<br />

Irvinia boergesenii x x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x<br />

Brongniartella byssoides x<br />

Calosiphonia vermicularis x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium circinatum x x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x x<br />

Ceramium flaccidum x x x<br />

Ceramium giacconei x x x<br />

Ceramium tenerrimum x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x x<br />

Chrysymenia ventricosa x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x<br />

Contarinia squamariae x<br />

Cottoniella filamentosa v. algeriensis x x x<br />

Crouania attenuata x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x<br />

Dasya corymbifera x<br />

Dasya ocellata x x<br />

Dasya rigidula x<br />

Dasyella gracilis x<br />

Dudresnaya verticillata x x<br />

Erythroglossum sandrianum x<br />

Eupogodon planus x x x x<br />

Eupogodon spinellus x x x<br />

Feldmannophycus rayssiae x<br />

Geli<strong>di</strong>um pusillum x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />

Gracilaria cfr. conferta x<br />

Gracilaria corallicola x<br />

Gulsonia nodulosa x<br />

Haliptilon virgatum x<br />

Halopithys incurva x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />

Herposiphonia secunda x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Jania adhaerens x x<br />

Laurencia cfr. intricata x x x x<br />

Laurencia majuscula x x<br />

Laurencia minuta x x<br />

Lithothamnion crispatum x x<br />

Lithothamnion minervae x x<br />

Lithothamnion philippii x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />

Lomentaria clavaeformis x<br />

70


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Lomentaria ercegovicii x<br />

Lomentaria sp. x x x<br />

Lophocla<strong>di</strong>a lalleman<strong>di</strong>i x x x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Melobesia membranacea x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x<br />

Neurocaulon foliosum x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x x<br />

Osmundaria volubilis x<br />

Osmundea pelagosae x x x<br />

Parviphycus antipai x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x x<br />

Peyssonnelia crispata x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x<br />

Peyssonnelia stoechas x<br />

Phyllophora cfr. sicula x x<br />

Pleonosporium borreri x x<br />

Plocamium cartilagineum x x<br />

Pneophyllum fragile x<br />

Polysiphonia elongata x x x x<br />

Polysiphonia opaca x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x x<br />

Polysiphonia subulifera x<br />

Polystrata fosliei x x x x<br />

Pterocla<strong>di</strong>ella melanoidea x<br />

Pterothamnion crispum x<br />

Rhodochaete parvula x x x x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rodriguezella pinnata x<br />

Rodriguezella strafforelloi x x x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x<br />

Sebdenia <strong>di</strong>chotoma x x x<br />

Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />

Seirospora apiculata x<br />

Seirospora sphaerospora x<br />

Spermothamnion flabellatum x<br />

Spermothamnion strictum x<br />

Titanoderma ramosissimum x x x x<br />

Womersleyella setacea x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x x<br />

Wurdemannia miniata x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x<br />

Porifera<br />

Acanthella sp. x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Clathrina clathrus x<br />

Cliona sp. x x x x<br />

Hemimycale columella x<br />

Oscarella lobularis x x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x<br />

71


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x<br />

Aiptasia <strong>di</strong>aphana x x x<br />

Balanophyllia europaea x<br />

Cariophyllia inornata x x<br />

Cariophyllia smithii x x<br />

Cerianthus membranaceus x x<br />

Cladocora caespitosa x x<br />

Cribinopsis crassa x<br />

Eudendrium sp. x x<br />

Eunicella cavolinii x x<br />

Eunicella singularis x x<br />

Hoplangia durotrix x<br />

Leptopsammia pruvoti x x<br />

Maasella edwardsii x x x x<br />

Paracyathus pulchellus x x x x<br />

Parazoanthus axinellae x<br />

Paramuricea clavata x<br />

Polycyathus mullerae x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />

Plathelminthes<br />

Prosthecereus gisbrechti x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

Filograna sp. x x<br />

Protula tubularia x x x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpulidae x<br />

Terebellidae x x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Calcinus tubularis x x<br />

Maja sp x<br />

Paguristes eremita x x<br />

Pagurus anachoretus x<br />

Paractea mono<strong>di</strong> x<br />

Echinodermata<br />

Arbacia lixula x x x x<br />

Coscinasterias tenuispina x<br />

Echinaster sepositus x<br />

Echinocyamus pusillus x x x<br />

Hacelia attenuata x x x x<br />

Holoturia mammata (forskali) x x<br />

Holoturia tubulosa x x x<br />

Marthasterias glacialis x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />

Ophioderma longicaudum x x<br />

Paracentrotus lividus x x x x<br />

Sphaerechinus granularis x x x x<br />

Tunicata<br />

Halocynthia papillosa x x x<br />

Microcoscmus sp. x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x x<br />

Aetea longicollis x<br />

Aetea truncata x x<br />

Aplousina filum x<br />

Beania hirtissima x x x x<br />

Beania magellanica x x x<br />

72


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Beania mirabilis x x<br />

Beania robusta x x<br />

Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />

Buskea sp. x<br />

Caberea boryi x x x x<br />

Callopora lineata x<br />

Calpensia nobilis x<br />

Cellaria sp. x x x<br />

Celleporina caminata x x x<br />

Celleporina cf. hassallii x<br />

Celleporina sp. x x<br />

Cellepora cf. pumicosa x<br />

Chartella papirea x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Crassimarginatella cfr maderensis x x<br />

Cribellopora trichotoma x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Ciplosolen obelia x x<br />

Disporella hispida x x<br />

Escharina vulgaris x x x x<br />

Fenestrulina malusii x<br />

Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x<br />

Hincksina flustroides x x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x x<br />

Hornera lichenoides x<br />

Idmidronea atlantica x<br />

Idmidronea sp. x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />

Margaretta cereoides x x x<br />

Metroperiella lepralioides x x x<br />

Mollia patellaria x x x<br />

Myriapora truncata x x x<br />

Onychocella marioni x x<br />

Parasmittina tropica x x x<br />

Parellisina curvirostris cf x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Plagioecia sarniensis x<br />

Platonea stoechas x x<br />

Prenantia cf. cheilostoma x<br />

Puellina cf. gattyae x x x<br />

Puellina sp. x x x<br />

Reptadeonella violacea x x<br />

Rhyncozoon sp. x x x<br />

Savygniella lafontii x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />

Schizoporella cf. magnifica x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x x<br />

Scrupocellaria reptans x<br />

Scrupocellaria scrupea x x x<br />

Sertella complanata<br />

Sertella sp. x x x<br />

Ssertella septentrionalis x x<br />

Smittoidea marmorea x<br />

Spiralaria gregaria x x x x<br />

Tubulipora sp. x<br />

Umbonula ovicellata x<br />

Walkeria tuberosa x<br />

73


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Watersipora subovoidea x x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Anomia ephippium x<br />

Arca noae x<br />

Arca sp. x x<br />

Barbatia barbata x x<br />

Chama gryphoides x<br />

Chamelea gallina x<br />

Ctena decussata x<br />

Goul<strong>di</strong>a minima x<br />

Gregariella semigranata x<br />

Hiatella arctica x x<br />

Lima hians x<br />

Lima lima x x<br />

Lima sp. x x<br />

Limea loscombi x<br />

Lissopecten hyalinus x<br />

Lithophaga lithophaga x x x<br />

Manupecten pesfelis x<br />

Mimachlamys varia x x<br />

Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />

Musculus costulatus x x<br />

Palliolum incomparabile x<br />

Pinna nobilis. x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />

Spondylus gaederopus x x x<br />

Striarca lactea x x<br />

Tellina balaustina x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania cancellata x<br />

Alvania <strong>di</strong>scors-lineata x<br />

Alvania lineata x x<br />

Alvania sp. x<br />

Aporrhais pespelecani x<br />

Atlanta peronii x<br />

Bittium latreilli x x x<br />

Bittium sp. x<br />

Bolma rugosa x<br />

Caecum auriculatum x<br />

Calliostoma laugieri x<br />

Cantharus scaber x<br />

Capulus hungaricus x<br />

Cavolinia inflexa x<br />

Ccratena peregrina x x<br />

Cerithium rupestre x x<br />

Cerithium sp. x x x<br />

Cerithium vulgatum x x<br />

Chauvetia mamillata x x<br />

Chrysallida doliolum x<br />

Clanculus cruciatus x<br />

Clanculus sp. x<br />

Columbella rustica x<br />

Crepidula sp. x<br />

Cylindrobulla fragilis x<br />

Emarginula octaviana x<br />

Fusinus pulchellus x<br />

Gibberula millaria x<br />

Gibberula sp. x<br />

Gibbula fanulum x<br />

74


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Haliotis lamellosa x<br />

Haminoea hydatis x<br />

Hexaplex sp. x<br />

Hexaplex trunculus x<br />

Homalopoma sanguineum x<br />

Jujubinus exasperatus x x x<br />

Limacina inflata x<br />

Luria lurida x<br />

Mangelia sp. x<br />

Metaxia metaxae x<br />

Mitrella scripta x<br />

Mitrella sp. x<br />

Muricopsis cristata x<br />

Nassarius incrassatus x x x<br />

Ocenebra aciculata x<br />

Odostomia sp. x<br />

Platydoris argo x<br />

Raphitoma linearis x<br />

Retusa truncatula x<br />

Rissoa guerini x x<br />

Rissoina bruguierei x x<br />

Scissurella costata x<br />

Smarag<strong>di</strong>a viri<strong>di</strong>s x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x x<br />

Tricolia sp. x<br />

Trivia sp. x<br />

Turitella turbona x<br />

Venus verrucosa x<br />

Vermetidae x x<br />

Vermetus cfr. triqueter<br />

Vexillum ebenus x<br />

Vexillum savignyi x<br />

Vexillum tricolor x<br />

Williamia gussonii x<br />

Flabellina babai x x x<br />

Flabellina sp. x x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

3.11. ISOLA DI MONTECRISTO<br />

3.11.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

L’isola <strong>di</strong> Montecristo, situata 45 km a sud dell’Elba e a 63 km dall’Argentario, appartiene alla provincia<br />

<strong>di</strong> Livorno ed è interamente territorio del comune <strong>di</strong> Portoferraio. Ha una superficie <strong>di</strong> circa 11 km 2 e uno<br />

sviluppo costiero <strong>di</strong> 16 km. Le sue coste sono molto scoscese con pareti ripide e frastagliate, unico approdo<br />

è Cala Maestra. L’isola si erge fino a 645 m con il Monte Fortezza, seconda vetta per altezza dell’Arcipelago<br />

Toscano dopo il massiccio del Capanne all’Elba. Si è formata nel Miocene inferiore (circa 7 M.a.), dopo la<br />

collisione tra le placche Eurasiatica ed Adriatica, è interamente costituita da roccia vulcanica intrusiva,<br />

prevalentemente granito grigio-rosa. Montecristo è sempre stata poco produttiva dal punto <strong>di</strong> vista agricolo;<br />

lontana dalle coste e dalle altre isole, non è mai stata propriamente colonizzata. L’ultimo inse<strong>di</strong>amento risale<br />

alla seconda guerra mon<strong>di</strong>ale, quando ospitò una installazione italo-tedesca, ma dopo fu nuovamente<br />

abbandonata. Oggi l’unico abitante dell’isola è il guar<strong>di</strong>ano e per accedervi è necessario ottenere<br />

un’autorizzazione apposita dal Ministero dell’Ambiente che viene rilasciata principalmente per motivi <strong>di</strong><br />

stu<strong>di</strong>o ad <strong>Università</strong> o Enti <strong>di</strong> ricerca.<br />

Montercristo fa parte del Parco Nazionale dell’Arcipelago Toscano, istituito con il Decreto del<br />

Presidente della Repubblica il 22 luglio 1996, ed è soggetta alle norme <strong>di</strong>sposte dalla legge quadro 394/91<br />

sulle aree naturali protette. Prima <strong>di</strong> essere inserita nel Parco dell’Arcipelago come Zona 1, riserva naturale<br />

integrale, l’intera isola era già Riserva <strong>Naturale</strong> Biogenetica dal 1977 e dal 1988 è Area Diplomata dal<br />

Consiglio d’Europa. Il Diploma Europeo delle Aree Protette è stato creato nel 1965 e viene assegnato ad<br />

aree protette naturali o semi-naturali che siano <strong>di</strong> interesse europeo dal punto <strong>di</strong> vista della conservazione<br />

75


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

della <strong>di</strong>versità biologica, geologica o paesaggistica e che godano <strong>di</strong> una protezione adeguata. Sempre nel<br />

1988, la zona <strong>di</strong> tutela biologica marina, che fino ad allora era 500 m dalla costa venne ampliata sino a<br />

comprendere la fascia <strong>di</strong> mare dell’estensione <strong>di</strong> 1 km. Inoltre Montecristo è Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario e<br />

Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale dell’Unione Europea ed è inserita nelle aree comprese nella Rete Natura 2000.<br />

Per ciò che riguarda l’ambiente marino, la flora è stata stu<strong>di</strong>ata da Papi et al. (1992).<br />

ID 20 - Cala Gemelle<br />

Comune: Portoferraio Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 607498; N = 4685592<br />

ID 21 - Punta del Diavolo<br />

Comune: Portoferraio Provincia: LI<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 606894; N = 4689422<br />

Fig. 28 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 28).<br />

Al sito <strong>di</strong> Punta del Diavolo (21), situato a nordovest, il fondale segue perfettamente la stessa forte<br />

pendenza del versante emerso e raggiunge dunque profon<strong>di</strong>tà notevoli già a <strong>di</strong>stanze molto brevi dalla linea<br />

<strong>di</strong> costa.<br />

Cala Gemelle (20), orientata a sud, mostra le stesse caratteristiche generali dell’altro sito <strong>di</strong><br />

campionamento. Possiede cioè un substrato roccioso <strong>di</strong> tipo granitico e segue un profilo d’immersione<br />

piuttosto ripido, con il raggiungimento delle batimetriche più profonde già a breve <strong>di</strong>stanza dalla costa. In<br />

corrispondenza della zona centrale della cala, tuttavia, sono presenti tratti <strong>di</strong> fondale a ghiaia e sabbia<br />

grossolana in cui si possono osservare piccole estensioni <strong>di</strong> Posidonia oceanica, oltre ad una notevole<br />

densità <strong>di</strong> esemplari <strong>di</strong> Pinna nobilis, dalle <strong>di</strong>mensioni rilevanti, le quali testimoniano l’ottimo livello <strong>di</strong><br />

conservazione delle specie presenti nelle acque dell’isola.<br />

3.11.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x<br />

Anadyomene stellata x x x<br />

Caulerpa racemosa var. cylindracea x x<br />

Cladophora coelothrix x<br />

Cladophora nigrescens x<br />

Cladophora pellucida x<br />

Cladophora prolifera x x x x<br />

Cladophora rupestris x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x<br />

Co<strong>di</strong>um coralloides x x<br />

Co<strong>di</strong>um <strong>di</strong>fforme x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x x<br />

Dasycladus vermicularis x<br />

Derbesia tenuissima x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />

Palmophyllum crassum x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x<br />

Valonia utricularis x x<br />

Phaeophyceae<br />

Acinetospora crinita x<br />

Arthrocla<strong>di</strong>a villosa x<br />

Asperococcus bullosus x x<br />

76


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cladostephus spongiosum f. verticillatum x x x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />

Cystoseira amentacea v. stricta x<br />

Cystoseira brachycarpa x x x<br />

Cystoseira compressa x<br />

Cystoseira foeniculacea f. foeniculacea x x x x<br />

Cystoseira funkii x x x<br />

Cystoseira humilis x<br />

Cystoseira sauvageauana x x<br />

Cystoseira sp. x x x x<br />

Cystoseira spinosa x x<br />

Cystoseira zosteroides x<br />

Dictyopteris lucida x x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />

Elachista interme<strong>di</strong>a x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x x x<br />

Nereia filiformis x x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />

Sargassum acinarium x x x<br />

Sargassum sp. x<br />

Sargassum trichocarpum x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Sporochnus pedunculatus x<br />

Stilophora tenella x x<br />

Stypocaulon scoparium x x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x<br />

Acrothamnion preissii x x x x<br />

Amphiroa rigida x x<br />

Amphiroa rubra x x<br />

Anotrichium barbatum x x<br />

Anotrichium tenue x<br />

Antithamnion cruciatum x<br />

Antithamnion piliferum x x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x<br />

Boergeseniella fruticulosa x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x<br />

Brongniartella byssoides x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />

Ceramium bisporum x x x<br />

Ceramium circinatum x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium flaccidum x x x x<br />

Ceramium giacconei x x<br />

Champia parvula x x x x<br />

77


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chondria capillaris x x<br />

Chrysymenia ventricosa x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x<br />

Contarinia squamariae x<br />

Corallina elongata x x<br />

Cottoniella filamentosa v. algeriensis x<br />

Crouania attenuata x x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x<br />

Cryptonemia lomation x x x x<br />

Cryptonemia seminervis x<br />

Dasya baillouviana x<br />

Dasya corymbifera x x x<br />

Dasya ocellata x x<br />

Dasya rigidula x x x x<br />

Dipterosiphonia dendritica x<br />

Dipterosiphonia rigens x x x<br />

Eupogodon planus x x x<br />

Eupogodon spinellus x x x<br />

Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x x x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />

Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Halopithys incurva x<br />

Halurus flosculosus x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />

Haral<strong>di</strong>a lenorman<strong>di</strong>i x<br />

Herposiphonia secunda x x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hildenbran<strong>di</strong>a crouaniorum x<br />

Hydrolithon farinosum x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii x x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x x<br />

Kallymenia requienii x x<br />

Laurencia caduciramulosa x<br />

Laurencia chondrioides x x<br />

Laurencia majuscula x x x<br />

Laurencia minuta x x<br />

Liagora viscida x<br />

Lithophyllum orbiculatum x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x<br />

Lithothamnion minervae x<br />

Lithothamnion philippii x x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x x<br />

Lomentaria clavaeformis x<br />

Lomentaria ercegovicii x<br />

Lomentaria sp. x x<br />

Lomentaria verticillata x<br />

Lophocla<strong>di</strong>a lalleman<strong>di</strong>i x x x x<br />

Lophosiphonia cristata x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />

Mesophyllum alternans x x<br />

Mesophyllum macroblastum x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />

Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x<br />

78


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Neogoniolithon brassica-florida x<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x<br />

Osmundaria volubilis x x<br />

Osmundea pelagosae x x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x<br />

Peyssonnelia orientalis x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Phyllophora crispa x x x<br />

Plocamium cartilagineum x x x<br />

Polysiphonia elongata x x<br />

Polysiphonia furcellata x x x x<br />

Polysiphonia perforans x<br />

Polysiphonia scopulorum x x x x<br />

Polysiphonia subulifera x x x x<br />

Pterothamnion crispum x x x<br />

Pterothamnion plumula x<br />

Ra<strong>di</strong>cilingua thysanorhizans x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rodriguezella pinnata x<br />

Rodriguezella strafforelloi x<br />

Rytiphlaea tinctoria x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x<br />

Sebdenia <strong>di</strong>chotoma x<br />

Seirospora apiculata x<br />

Seirospora interrupta x<br />

Spermothamnion flabellatum x<br />

Spermothamnion strictum x x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x<br />

Titanoderma pustulatum x x x<br />

Womersleyella setacea x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x<br />

Porifera<br />

Axinella damicornis x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Ciocalypta penicillus x<br />

Cliona sp. x x<br />

Oscarella lobularis x<br />

Petrosia sp. x<br />

Phorbas tenacior x x x<br />

Spugna incrostante x x x x<br />

Spugna massiva x x x x<br />

Spugna nera massiva x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x x<br />

Terpios fugax x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x<br />

Aiptasia <strong>di</strong>aphana x x<br />

Aiptasia mutabilis x x x x<br />

79


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Alcionaria x x<br />

Anemonia sulcata x<br />

Actinaria x x<br />

Balanophyllia europaea x x x<br />

Cariophyllia inornata x x<br />

Cariophyllia smithii x x x<br />

Ceratotrochus magnaghii x<br />

Cereus sp. x x x<br />

Cerianthus membranaceus x x<br />

Cladopsammia rolan<strong>di</strong>i x<br />

Eudendrium sp. x x<br />

Eunicella cavolinii x x x<br />

Eunicella singularis x x<br />

Hoplangia durotrix x<br />

Hidrozoa x x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x x x<br />

Madracis pharensis x<br />

Scleractinia x x x x<br />

Thalamophyllia gasti x<br />

Plathelminthes<br />

Stylochus pili<strong>di</strong>um x<br />

Thysanozoon brocchii x x<br />

Yungia aurantiaca x x<br />

Anellida<br />

Protula tubularia x<br />

Sabellidae x x<br />

Sabella pavonina x<br />

Sabella spallanzanii x x x<br />

Serpulidae x x x<br />

Serpula vermicularis x x x<br />

Terebellidae x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Balanidae x<br />

Calcinus tubularis x<br />

Dardanus calidus x x<br />

Eriphia verrucosa x<br />

Lissa chiragra x x<br />

Paguristes eremita x x<br />

Pisa tetraodon x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x<br />

Arbacia lixula x x<br />

Crinoida x<br />

Echinoidea x x<br />

Echinocyamus pusillus x x<br />

Hacelia attenuata x x x x<br />

Holoturia mammata (forskali) x<br />

Holoturia polii x<br />

Holothuroidei x x x x<br />

Holoturia tubulosa x x x<br />

Marthasterias glacialis x x x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />

Ophiuroidei x<br />

Paracentrotus lividus x<br />

Sphaerechinus granularis x x<br />

80


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Tunicata<br />

Clavelina sp. x x<br />

Halocynthia papillosa x x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x x<br />

Aetea longicollis x x x x<br />

Aetea truncata x x x x<br />

Amathia len<strong>di</strong>gera x x<br />

Annectocyma sp. x x x<br />

Aplousina filum x x<br />

Arthropoma cecilli x<br />

Beania hirtissima x x x<br />

Beania magellanica x<br />

Beania robusta x x<br />

Bene<strong>di</strong>pora sp. x x<br />

Bicellariella ciliata x<br />

Bugula germanae x x<br />

Bugula sp. x x x<br />

Buskea sp. x<br />

Caberea boryi x x x x<br />

Callopora lineata x<br />

Calpensia nobilis x x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x x x x<br />

Celleporina cf. hassallii x x<br />

Celleporina sp. x x x x<br />

Cellepora cf. pumicosa x x<br />

Chlidonia pyriformis x x x x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Coronellina fagei x<br />

Cribellopora trichotoma x x<br />

Crisia cf. denticulata x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Diplosolen obelia x x<br />

Disporella hispida x x x<br />

Escharoides coccinea x x<br />

Escharoides mammillata x<br />

Escharella rylan<strong>di</strong> x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Fenestrulina malusii x x x<br />

Figularia figularis x x<br />

Filicrisia geniculata x x x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />

Hincksina flustroides x x x<br />

Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x x<br />

Hornera lichenoides x<br />

Idmidronea sp. x<br />

Lagenipora lepralioides x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x x<br />

Liripora sp. x<br />

Margaretta cereoides x x x x<br />

Membraniporella nitida x<br />

Metroperiella lepralioides x<br />

Microporella cf. ciliata x<br />

Mollia patellaria x x x<br />

Myriapora truncata x x<br />

81


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Onychocella marioni x<br />

Parasmittina tropica x<br />

Pentapora fascialis foliacea x x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x x<br />

Plagioecia sarniensis x<br />

Platonea stoechas x x<br />

Prenantia cf. cheilostoma x<br />

Puellina cf. gattyae x x x<br />

Puellina sp. x x x<br />

Puellina cf. venusta x<br />

Reptadeonella violacea x<br />

Rhyncozoon sp. x x<br />

Savygniella lafontii x x x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />

Schizomavella cf. hastata x<br />

Schizoporella cf. longirostris x<br />

Schizoporella cf. magnifica x<br />

Schizomavella sp. x<br />

Schizoporella sp. x x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x x x<br />

Scrupocellaria delilii x<br />

Scrupocellaria reptans x x x x<br />

Scrupocellaria scrupea x x x x<br />

Sertella complanata x<br />

Sertella sp. x x x<br />

Sertella septentrionalis x x x x<br />

Smittoidea marmorea x<br />

Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />

Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x x x<br />

Stomatopora gingrina x x<br />

Umbonula ovicellata x x x<br />

Walkeria tuberosa x x<br />

Watersipora subovoidea x x x x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Anomia ephippium x x x<br />

Arca noae x x x x<br />

Barbatia barbata x x x<br />

Bivalvia x x x<br />

Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />

Chama gryphoides x<br />

Chamelea gallina x<br />

Crassadoma multistriata x<br />

Ctena decussata x<br />

Gastrochaena dubia x x<br />

Goul<strong>di</strong>a minima x<br />

Hiatella arctica x x<br />

Lima lima x x x<br />

Limea loscombi x<br />

Lissopecten hyalinus x x<br />

Lithophaga lithophaga x x x<br />

Loripes lactaeus x x<br />

Mimachlamys varia x<br />

Mo<strong>di</strong>olus sp. x<br />

Musculus costulatus x x x x<br />

Ostrea edulis x<br />

Pinna ru<strong>di</strong>s x<br />

82


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x<br />

Spondylus gaederopus x x x<br />

Striarca lactea x x x x<br />

Mollusca (Polyplacophora)<br />

Acanthochitona fascicularis x<br />

Chiton corallinus x<br />

Chiton olivaceus x<br />

Chitonidae x<br />

Lepidopleurus cajetanus x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania aartseni x<br />

Alvania cancellata x<br />

Alvania cimex x x x<br />

Alvania <strong>di</strong>scors-lineata x<br />

Alvania lineata x x x<br />

Alvania pagodula x<br />

Alvania sp. x<br />

Aplysia sp. x<br />

Atlanta sp. x<br />

Barleia unifasciata x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bolma rugosa x x x<br />

Caecum auriculatum x<br />

Caecum subannulatum x<br />

Calliostoma conulus x<br />

Calliostoma laugieri x x x<br />

Cantharus dorbignyi x x x<br />

Cavolinia inflexa x x x<br />

Cerithiopsis sp. x x<br />

Cerithium rupestre x x x<br />

Cerithium sp. x<br />

Cerithium vulgatum x x x x<br />

Chauvezia brunnea x x x<br />

Chrysallida doliolum x<br />

Chrysallida excavata x<br />

Clanculus corallinus x<br />

Clanculus cruciatus x<br />

Columbella rustica x x x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x x x<br />

Coralliophila cf meyendorffii x<br />

Creseis virgula x<br />

Crisilla semistriata x x<br />

Danilia otaviana x<br />

Diodora cf. gibberula x<br />

Diodora graeca x<br />

Diodora sp. x<br />

Emarginula pustula x x<br />

Fusinus pulchellus x<br />

Gastropoda x x x x<br />

Gibberula millaria x<br />

Gibberula sp. x x<br />

Granulina sp. x x<br />

Haliotis lamellosa x x x x<br />

Haminoea hydatis x<br />

Hexaplex trunculus x x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

83


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Janolus sp. x x<br />

Jujubinus exasperatus x x x x<br />

Jujubinus striatus x x<br />

Limacina inflata x<br />

Mangelia sp. x<br />

Metaxia metaxae x<br />

Mitra cornicula x<br />

Mitrella scripta x<br />

Mitrella sp. x x x<br />

Mitrolumna olivoidea x<br />

Muricopsis cristata x x x<br />

Nassarius incrassatus x x x x<br />

Nassarius sp. x<br />

Nu<strong>di</strong>branchia x<br />

Ocenebra aciculata x x<br />

Odostomia sp. x<br />

Osilinus turbinatus x<br />

Patella caerulea x x<br />

Patella rustica x x<br />

Patella sp. x<br />

Patella ulyssiponensis x x<br />

Payraudeautia intricata x<br />

Pusillina ra<strong>di</strong>ata x<br />

Raphitoma sp. x x x<br />

Retusa truncatula x<br />

Rissoa guerini x x<br />

Rissoa sp. x x<br />

Rissoa variabilis x x<br />

Rissoina bruguierei x x x<br />

Similiphora similior x x<br />

Tricolia pullus x<br />

Tricolia sp. x x<br />

Triphoridae x x<br />

Turbonilla cf. rufa x<br />

Vermetidae x<br />

Vermetus cf. triqueter x<br />

Vexillum savignyi x x x<br />

Vexillum tricolor x x x x<br />

Vitreolina sp. x<br />

Williamia gussonii x x<br />

3.12. ISOLA DEL GIGLIO<br />

3.12.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

Con una superficie <strong>di</strong> circa 21 km 2 , è la seconda isola per estensione dell’Arcipelago Toscano. Posta<br />

a meno <strong>di</strong> 15 km a ovest dall’Argentario, è un'isola prevalentemente montuosa, formata dalla risalita <strong>di</strong> un<br />

plutone magmatico e si presenta essenzialmente come un blocco granitico, ad eccezione del Promontorio<br />

del Franco costituito da calcari, scisti argillosi e arenacei. Il perimetro costiero, <strong>di</strong> 28 km, si presenta<br />

articolato in <strong>di</strong>verse insenature sabbiose interrotte da coste alte in cui il fondale scende rapidamente.<br />

Solo meno della metà della zona <strong>di</strong> terra (40%), inclusi alcuni scogli, risulta inserita nel perimetro del<br />

Parco dell’Arcipelago Toscano (Zona 2). Insieme all’Isola dell’Elba, è una delle due isole del Parco che non<br />

hanno istituito zone <strong>di</strong> protezione per l’ambiente marino; tuttavia il mare dell'Isola del Giglio è inserito tra le<br />

Aree <strong>di</strong> Reperimento per l’istituzione <strong>di</strong> una Riserva marina. L’intera isola è un Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario<br />

ed un Sito <strong>di</strong> Interesse Regionale ed è compresa nelle misure <strong>di</strong> Rete Natura 2000 dell’Unione Europea. La<br />

vicinanza alla costa, l’elevato afflusso turistico e la mancanza <strong>di</strong> aree marine protette dal Parco, hanno<br />

determinato il recente depauperamento della bio<strong>di</strong>versità che un tempo caratterizzava i fondali dell’isola.<br />

84


I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 32).<br />

ID 22 - Punta Secche<br />

Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 654655; N = 4694013<br />

ID 23 - Cala Schizzatoio<br />

Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 658184; N = 4687053<br />

Fig. 32 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Tra Punta del Fenaio, all’estremo nord dell’isola, e la spiaggia del Campese, s'innalzano, a poca<br />

<strong>di</strong>stanza dalla costa, alcune secche visibili dalla superficie e molto conosciute dai subacquei che si<br />

immergono nelle acque dell'isola. Il sito d’immersione <strong>di</strong> Punta Secche (22) è localizzato sul lato occidentale<br />

della secca, che scende abbastanza dolcemente fino a circa -40 m. La secca è costituita da blocchi granitici<br />

rotondeggianti, le cui con<strong>di</strong>zioni <strong>di</strong> erosione li rendono adatti a consentire lo sviluppo <strong>di</strong> biocenosi <strong>di</strong> tipo<br />

sciafilo.<br />

La piccola insenatura <strong>di</strong> Cala Schizzatoio (23) è situata all’estremità meri<strong>di</strong>onale dell’isola, a ridosso<br />

della Punta <strong>di</strong> Capel Rosso. Il sito d’immersione è localizzato sul lato orientale della cala e mostra, nel<br />

complesso, una pendenza abbastanza elevata. Il fondale è costituito da una scarpata detritica <strong>di</strong> blocchi<br />

granitici che degrada prima dolcemente, fino ai -15 m, e poi più rapidamente fino a raggiungere un pianoro<br />

sabbioso che continua a scendere con pendenza abbastanza accentuata, raggiungendo la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong><br />

circa -50 m.<br />

3.12.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acetabularia acetabulum x x<br />

Anadyomene stellata x x<br />

Caulerpa racemosa var cylindracea x x<br />

Cladophora coelothrix x<br />

Cladophora nigrescens x<br />

Cladophora pellucida x<br />

Cladophora prolifera x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />

Co<strong>di</strong>um coralloides x x<br />

Co<strong>di</strong>um <strong>di</strong>fforme x<br />

Co<strong>di</strong>um effusum x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />

Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />

Palmophyllum crassum x x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Valonia macrophysa x x x<br />

Valonia utricularis x<br />

Phaeophyceae<br />

Cutleria chilosa x x x x<br />

Cystoseira brachycarpa x x<br />

Cystoseira compressa x<br />

Cystoseira humilis x<br />

Dictyopteris lucida x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />

85


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />

Dictyota fasciola x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />

Gontrania lubrica x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x x x<br />

Myriactula rivulariae x<br />

Nereia filiformis x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />

Pseudolithoderma adriaticum x<br />

Sargassum sp. x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x x<br />

Sporochnus pedunculatus x x<br />

Stypocaulon scoparium x x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x<br />

Zonaria tournefortii x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />

Acrosorium ciliolatum x x<br />

Alsi<strong>di</strong>um helminthochorton x x<br />

Amphiroa beauvoisii<br />

Amphiroa rigida x x x<br />

Amphiroa rubra x<br />

Anotrichium barbatum x<br />

Antithamnion cruciatum x<br />

Antithamnion tenuissimum x<br />

Apoglossum gregarium x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x<br />

Boergeseniella fruticulosa x x<br />

Bonnemaisonia asparagoides x x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium bisporum x x x<br />

Ceramium circinatum x x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />

Ceramium flaccidum x x x<br />

Ceramium giacconei x<br />

Ceramium tenerrimum x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x<br />

Chrysymenia ventricosa x x<br />

Compsothamnion thuyoides x x<br />

Contarinia squamariae x x<br />

Corallina elongata x x<br />

Coralllina sp. x<br />

Crouania attenuata x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x x x<br />

Dasya corymbifera x x<br />

Dasya rigidula x<br />

Dipterosiphonia rigens x x x<br />

Eupogodon flavus x x<br />

Eupogodon planus x x x<br />

Eupogodon spinellus x x<br />

Feldmannophycus rayssiae x<br />

86


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x<br />

Geli<strong>di</strong>um pusillum x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x x<br />

Griffithsia opuntioides x<br />

Griffithsia phyllamphora x<br />

Griffithsia schousboei x<br />

Haliptilon virgatum x x x x<br />

Halopithys incurva x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />

Herposiphonia secunda x x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x x x x<br />

Laurencia chondrioides x x x<br />

Laurencia minuta x x x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x<br />

Lithothamnion philippii x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />

Lophosiphonia cristata x x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x<br />

Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x<br />

Neurocaulon foliosum x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x<br />

Osmundaria volubilis x<br />

Osmundea pelagosae x x<br />

Parviphycus antipai x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x<br />

Peyssonnelia crispata x<br />

Peyssonnelia dubyi x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x x x<br />

Peyssonnelia rubra x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Phyllophora crispa x x x x<br />

Plocamium cartilagineum x x x<br />

Polysiphonia atlantica x<br />

Polysiphonia elongata x x x<br />

Polysiphonia furcellata x x x<br />

Polysiphonia scopulorum x<br />

Polysiphonia subulifera x x x<br />

Pterothamnion crispum x<br />

Pterothamnion plumula x x<br />

Rhodochaete parvula x x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rhodymenia delicatula x<br />

Rodriguezella pinnata x x<br />

Rytiphlaea tinctoria x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x<br />

Seirospora sphaerospora x<br />

Spermothamnion strictum x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x x<br />

Titanoderma pustulatum x x x<br />

87


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Titanoderma ramosissimum x<br />

Tricleocarpa fragilis x x<br />

Womersleyella setacea x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x<br />

Wurdemannia miniata x x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x<br />

Porifera<br />

Axinella damicornis x x x<br />

Axinella verrucosa x<br />

Chondrosia reniformis x x x x<br />

Clathrina clathrus x<br />

Cliona sp. x x x<br />

Hemimycale columella x x x<br />

Ircinia sp. x x<br />

Oscarella lobularis x<br />

Phorbas fictitius x<br />

Phorbas tenacior x x x x<br />

Spugna nera massiva x x<br />

Spugna rossa incrostante x x x<br />

Terpios fugax x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x<br />

Aiptasia mutabilis x x x x<br />

Anemonia sulcata x<br />

Balanophyllia europaea x x x x<br />

Cariophyllia inornata x<br />

Cariophyllia smithii x x<br />

Cladocora caespitosa x x x<br />

Eudendrium sp. x x<br />

Eunicella cavolinii x x<br />

Eunicella singularis x x<br />

Leptopsammia pruvoti x x<br />

Madracis pharensis x<br />

Parazoanthus axinellae x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />

Anellida<br />

Filograna sp. x<br />

Protula tubularia x x x x<br />

Sabella pavonina x<br />

Sabella spallanzanii x x<br />

Serpulidae x x<br />

Serpula vermicularis x x x x<br />

Terebellidae x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Balanidae x<br />

Balanus perforatus x<br />

Calcinus tubularis x<br />

Dardanus calidus x x<br />

Galathea strigosa x<br />

Maja sp x x<br />

Paguristes eremita x x x<br />

Pagurus anachoretus x<br />

Palinurus elephas x<br />

Paractea mono<strong>di</strong> x<br />

Pilumnus villosissimus x<br />

Brachiopoda<br />

Argyrotheca cordata x x<br />

88


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Echinodermata<br />

Arbacia lixula x x<br />

Brissus unicolor x<br />

Coscinasterias tenuispina x<br />

Echinocyamus pusillus x<br />

Echinaster sepositus x x x x<br />

Hacelia attenuata x x x x<br />

Holoturia mammata (forskali) x<br />

Holoturia polii x<br />

Holoturia tubulosa x x x x<br />

Ophioderma longicaudum x x x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />

Paracentrotus lividus x x x<br />

Sphaerechinus granularis x x x x<br />

Tunicata<br />

Halocynthia papillosa x x<br />

Microcoscmus sp. x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x x<br />

Aetea longicollis x x<br />

Aetea truncata x x x<br />

Annectocyma sp. x<br />

Aplousina filum x<br />

Arthropoma cecilli x<br />

Beania hirtissima x x x x<br />

Beania mirabilis x<br />

Beania robusta x<br />

Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />

Bugula sp. x<br />

Caberea boryi x x x<br />

Calpensia nobilis x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x x x x<br />

Celleporina sp. x x<br />

Chlidonia pyriformis x x x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Diplosolen obelia x<br />

Disporella hispida x x x x<br />

Electra posidoniae x<br />

Escharoides coccinea x<br />

Escharoides mammillata x<br />

Escahroides megarostris x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Fenestrulina malusii x x x<br />

Filicrisia geniculata x x x<br />

Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />

Hincksina flustroides x x<br />

Hornera lichenoides x<br />

Idmidronea sp. x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x<br />

Liripora sp. x<br />

Margaretta cereoides x x<br />

Metroperiella lepralioides x x<br />

Microporella marsupiata x<br />

Mollia patellaria x x x<br />

Myriapora truncata x x x x<br />

Onychocella marioni x x<br />

89


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Parasmittina tropica x x<br />

Pentapora fascialis foliacea x<br />

Pentapora ottomulleriana x x x<br />

Platonea stoechas x x<br />

Prenantia cf. cheilostoma x<br />

Puellina cf. gattyae x x x<br />

Puellina sp. x x x<br />

Puellina cf. venusta x<br />

Reptadeonella violacea x x<br />

Rhyncozoon sp. x x x<br />

Savygniella lafontii x x x<br />

Schizomavella cf. arrogata x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />

Schizoporella cf. dunkeri x<br />

Schizobrachiella sanguinea x<br />

Schizoporella sp. x x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x x<br />

Scrupocellaria reptans x x x x<br />

Scrupocellaria scrupea x x<br />

Sertella complanata x<br />

Sertella sp. x x x x<br />

Sertella septentrionalis x x<br />

Smittoidea marmorea x<br />

Smittoidea reticulata x<br />

Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x x<br />

Turbicellepora sp. x<br />

Umbonula ovicellata x<br />

Watersipora subovoidea x x x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Anomia ephippium x x x<br />

Arca noae x x x<br />

Arca sp. x<br />

Barbatia barbata x x<br />

Car<strong>di</strong>ta calyculata x x<br />

Crassadoma multistriata x x<br />

Ctena decussata x<br />

Flexopecten flexuosus x<br />

Goul<strong>di</strong>a minima x<br />

Hiatella arctica x x x<br />

Lima lima x x x x<br />

Lima sp. x x<br />

Limea loscombi x<br />

Lissopecten hyalinus x<br />

Lithophaga lithophaga x x x<br />

Manupecten pesfelis x<br />

Mimachlamys varia x x<br />

Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />

Musculus costulatus x x x<br />

Mytilus edulis x x<br />

Pinna nobilis x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />

Pseudochama griphina x<br />

Spondylus gaederopus x x x<br />

Striarca lactea x x x x<br />

Venus verrucosa x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Acanthochitona sp. x<br />

Alvania cancellata x<br />

Alvania cimex x x<br />

90


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Alvania schwartziana x x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bolinus brandaris x<br />

Bolma rugosa x x<br />

Calliostoma conulus x<br />

Calliostoma laugieri x<br />

Cerithium rupestre x<br />

Cerithium sp. x x x<br />

Cerithium vulgatum x x x x<br />

Chiton olivaceus x<br />

Chromodoris luteorosea x<br />

Chrysallida doliolum x<br />

Clanculus cruciatus x x<br />

Columbella rustica x x x x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x<br />

Cratena peregrina x x<br />

Diodora cf. gibberula x<br />

Discodoris astromaculata x x<br />

Emarginula octaviana x<br />

Emarginula sicula x<br />

Flabellina babai x<br />

Flabellina sp. x<br />

Gibberula turgidula x<br />

Haliotis lamellosa x x<br />

Haminoea hydatis x x<br />

Hexaplex sp. x x<br />

Hexaplex trunculus x<br />

Homalopoma sanguineum x<br />

Hypselodoris sp. x<br />

Jujubinus exasperatus x<br />

Mangelia sp. x<br />

Mitra cornicula x<br />

Mitrella scripta x<br />

Mitrella sp. x<br />

Muricopsis cristata x<br />

Nassarius incrassatus x x<br />

Odostomia sp. x<br />

Osilinus lineatus x<br />

Patella caerulea x<br />

Patella sp. x<br />

Patella ulyssiponensis x<br />

Pisania striata x<br />

Pusillina sp. x<br />

Raphitoma linearis x<br />

Rissoa variabilis x<br />

Rissoa violacea x<br />

Rissoina bruguierei x<br />

Serpulorbis arenaria x<br />

Thuri<strong>di</strong>lla hopei x x x<br />

Tricolia speciosa x<br />

Tricolia tenuis x<br />

Vermetidae x x x<br />

Vexillum savignyi x<br />

3.13. ISOLA DI GIANNUTRI<br />

3.13.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />

La più meri<strong>di</strong>onale delle isole dell’Arcipelago Toscano, <strong>di</strong>stante circa 14 km dal Giglio e 12 km<br />

dall’Argentario, Giannutri ha una superficie <strong>di</strong> 260 ettari e uno sviluppo costiero <strong>di</strong> 11 km. L’isola ha la forma<br />

91


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

<strong>di</strong> una mezzaluna, lunga circa 2.5 km, con tre piccole alture, Poggio Capel Rosso (88 m), Monte Mario (78<br />

m) e Poggio del Cannone (68 m). La costa è nella maggior parte alta e frastagliata, formata da calcari<br />

dolomitici cavernosi del Triassico, e scende verticalmente in mare, per cui la batimetria dei -100 m è posta a<br />

poca <strong>di</strong>stanza da essa, con <strong>di</strong>versificati popolamenti sciafili.<br />

Inserita nel Parco dell’Arcipelago Toscano nella totalità della parte a terra (Zona 2), presenta una<br />

vasta area marina protetta (Zona 1 <strong>di</strong> protezione integrale e Zona 2 in cui la pesca è regolamentata dall’Ente<br />

Parco), che circonda l’intera isola ad esclusione <strong>di</strong> due corridoi <strong>di</strong> accesso per le imbarcazioni. L’ambiente<br />

marino in generale è stato preso in esame da Ferdeghini et al. (2000), mentre la componente floristica è<br />

stata stu<strong>di</strong>ata da Papi et al. (1992).<br />

ID 24 - Grottoni<br />

Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 673823; N = 4678400<br />

ID 25 - Cala Ischiaiola<br />

Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />

Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 672437; N = 4679914<br />

Fig. 34 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />

I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 34).<br />

Cala Ischiaiola (25) si trova sul versante occidentale dell’isola, all’interno della zona a protezione<br />

parziale del Parco dell’Arcipelago Toscano (Zona 2), in cui pesca e attività subacquea sono regolamentate.<br />

In questa zona il fondale è prevalentemente sabbioso, con praterie <strong>di</strong> Posidonia oceanica. In corrispondenza<br />

della punta occidentale della cala tuttavia sono presenti alcuni pinnacoli rocciosi che raggiungono la<br />

profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -50 m. Le quattro quote <strong>di</strong> campionamento sono state in<strong>di</strong>viduate in corrispondenza <strong>di</strong> tali<br />

pinnacoli; in particolare le batimetriche dei -5 e -10 m sono situate più vicino alla costa e sono maggiormente<br />

<strong>di</strong>stanziate tra loro rispetto a quelle dei -20 e -30 m, che sono invece abbastanza a ridosso l’una all’altra, in<br />

quanto situate su <strong>di</strong> una parete verticale.<br />

Il sito <strong>di</strong> campionamento <strong>di</strong> Grottoni (24), lungo la fascia meri<strong>di</strong>onale dell’isola, è compreso nella zona<br />

dell’isola soggetta a protezione totale (Zona 1) del Parco dell’Arcipelago Toscano e si presenta<br />

estremamente ben conservato dal punto <strong>di</strong> vista biologico. Il fondale è costituito da grossi blocchi rocciosi e<br />

piccole scarpate verticali <strong>di</strong> roccia compatta che scendono abbastanza ripidamente fino alla batimetrica dei -<br />

30 m, dove si alternano a pianori <strong>di</strong> sabbia grossolana. Nel complesso, il substrato roccioso ospita biocenosi<br />

<strong>di</strong> tipo prevalentemente fotofilo. In prossimità della superficie tuttavia, fino ad una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -5 m,<br />

sono presenti alcune ampie grotte in cui si osservano specie caratteristiche della biocenosi delle grotte semioscure.<br />

3.13.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Anadyomene stellata x x<br />

Caulerpa prolifera x x<br />

Caulerpa racemosa var cylindracea x x<br />

Cladophora coelothrix x x<br />

Cladophora prolifera x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />

Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />

Dasycladus vermicularis x x x<br />

Flabellia petiolata x x x x<br />

Halimeda tuna x x x x<br />

Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />

Palmophyllum crassum x x<br />

Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />

Siphonocladus pusillus x<br />

Valonia macrophysa x x x<br />

Valonia utricularis x x<br />

92


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Chlorophyta<br />

Acinetospora crinita x<br />

Asperococcus bullosus x<br />

Choristocarpus tenellus x<br />

Cladosiphon irregularis x x x x<br />

Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />

Cystoseira amentacea v. stricta x<br />

Cystoseira barbata x<br />

Cystoseira brachycarpa x x<br />

Cystoseira compressa x x<br />

Cystoseira compressa f. plana x<br />

Cystoseira foeniculacea f. foeniculacea x x x x<br />

Cystoseira foeniculacea f. latiramosa x x x<br />

Cystoseira foeniculacea f. tenuiramosa x<br />

Cystoseira squarrosa x<br />

Cystoseira humilis x x<br />

Cystoseira spinosa x x<br />

Dictyopteris lucida x x x x<br />

Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />

Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />

Dictyota linearis x x x x<br />

Discosporangium mesarthrocarpum x x<br />

Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />

Halopteris filicina x x x x<br />

Lobophora variegata x x<br />

Myriactula rivulariae x x<br />

Nereia filiformis x x x x<br />

Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />

Sargassum acinarium x<br />

Sargassum sp. x<br />

Sphacelaria cirrosa x x x x<br />

Sphacelaria plumula x x<br />

Sphacelaria tribuloides x<br />

Sporochnus pedunculatus x<br />

Stilophora tenella x x x<br />

Stypocaulon scoparium x<br />

Taonia atomaria f. ciliata x x<br />

Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />

Rhodophyta<br />

Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />

Acrothamnion preissii x<br />

Aglaothamnion cordatum x<br />

Aglaothamnion tenuissimum x x x x<br />

Aglaothamnion tripinnatum x<br />

Amphiroa rigida x x<br />

Anotrichium barbatum x x x<br />

Anotrichium tenue x<br />

Antithamnion cruciatum x x<br />

Antithamnion piliferum x<br />

Antithamnion tenuissimum x x<br />

Apoglossum gregarium x<br />

Apoglossum ruscifolium x x x x<br />

Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x<br />

Boergeseniella fruticulosa x x x x<br />

Bornetia secun<strong>di</strong>flora x<br />

Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />

Brongniartella byssoides x x<br />

Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x x<br />

93


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Ceramium circinatum x x<br />

Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />

Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />

Ceramium flaccidum x x x x<br />

Ceramium giacconei x x<br />

Champia parvula x x x x<br />

Chondria capillaris x x x<br />

Chondria dasyphylla x<br />

Chondria pygmaea x<br />

Chrysymenia ventricosa x x x<br />

Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />

Contarinia squamariae x x x<br />

Corallina elongata x<br />

Cottoniella filamentosa v. algeriensis x x x<br />

Crouania attenuata x x x<br />

Cruoria cruoriaeformis x<br />

Dasya corymbifera x x<br />

Dasya hutchinsiae x<br />

Dasya ocellata x<br />

Dasya rigidula x x x x<br />

Dasyella gracilis x x<br />

Dipterosiphonia dendritica x<br />

Dipterosiphonia rigens x<br />

Dudresnaya verticillata x<br />

Eupogodon planus x<br />

Eupogodon spinellus x x x<br />

Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x x<br />

Griffithsia opuntioides x<br />

Griffithsia schousboei x<br />

Gulsonia nodulosa x<br />

Haliptilon virgatum x x<br />

Halurus flosculosus x x<br />

Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x x<br />

Herposiphonia secunda x x x x<br />

Heterosiphonia crispella x x x x<br />

Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />

Irvinea boergesenii x x x<br />

Jania adhaerens x x x x<br />

Jania rubens x<br />

Laurencia chondrioides x x x<br />

Laurencia majuscula x x<br />

Laurencia minuta x<br />

Liagora <strong>di</strong>stenta x<br />

Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />

Lithothamnion crispatum x<br />

Lithothamnion minervae x<br />

Lithothamnion philippii x x x x<br />

Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />

Lomentaria clavaeformis x x<br />

Lomentaria sp. x x x<br />

Melobesia membranacea x<br />

Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />

Mesophyllum alternans x x x<br />

Mesophyllum lichenoides x x<br />

Mesophyllum macroblastum x<br />

Metapeyssonnelia feldmannii x<br />

Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x x x<br />

Myriogramme minuta x x<br />

Neogoniolithon brassica-florida x x x<br />

94


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Neurocaulon foliosum x x x<br />

Nitophyllum micropunctatum x x x<br />

Osmundaria volubilis x x<br />

Osmundea pelagosae x x x<br />

Peyssonnelia bornetii x x x x<br />

Peyssonnelia crispata x x<br />

Peyssonnelia dubyi x x x<br />

Peyssonnelia orientalis x x x<br />

Peyssonnelia polymorpha x x x<br />

Peyssonnelia rosa-marina x<br />

Peyssonnelia rubra x x x x<br />

Peyssonnelia squamaria x x x x<br />

Plocamium cartilagineum x x x<br />

Polysiphonia banyulensis x x<br />

Polysiphonia biformis x<br />

Polysiphonia elongata x x x<br />

Polysiphonia furcellata x x x<br />

Polysiphonia perforans x<br />

Polysiphonia scopulorum x<br />

Polysiphonia subulifera x x x x<br />

Pterocla<strong>di</strong>ella melanoidea x<br />

Pterothamnion crispum x x<br />

Pterothamnion plumula x<br />

Ra<strong>di</strong>cilingua thysanorhizans x<br />

Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />

Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />

Rhodymenia delicatula x<br />

Rodriguezella pinnata x x x<br />

Rytiphlaea tinctoria x x<br />

Schmitzia neapolitana x x x<br />

Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />

Seirospora apiculata x x<br />

Seirospora giraudyi x<br />

Seirospora interrupta x<br />

Spermothamnion flabellatum x x x x<br />

Spermothamnion strictum x x<br />

Sphaerococcus coronopifolius x<br />

Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x x<br />

Titanoderma pustulatum x x<br />

Womersleyella setacea x x x x<br />

Wrangelia penicillata x x x x<br />

Wurdemannia miniata x<br />

Spermatophyta<br />

Posidonia oceanica x x x<br />

Porifera<br />

Chondrosia reniformis x<br />

Clathrina clathrus x x x<br />

Cliona sp. x x x<br />

Haliclona sp. x<br />

Hemimycale columella x<br />

Ircinia sp. x x<br />

Oscarella lobularis x<br />

Phorbas tenacior x<br />

Spugna rossa incrostante x x x<br />

Cnidaria<br />

Aglaeophenia sp. x x x<br />

Aiptasia mutabilis x x x<br />

Anemonia sulcata x x<br />

Balanophyllia europaea x x x<br />

95


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Cerianthus membranaceus x x<br />

Cladocora caespitosa x x x<br />

Cribinopsis crassa x x<br />

Eudendrium sp. x x x<br />

Eunicella cavolinii x<br />

Eunicella singularis x x x<br />

Leptopsammia pruvoti x<br />

Maasella edwardsii x x<br />

Madracis pharensis x<br />

Parazoanthus axinellae x<br />

Polycyathus mullerae x<br />

Sertularella sp. x<br />

Echiurida<br />

Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x x<br />

Anellida<br />

Bispira volutacornis x<br />

Filograna sp. x<br />

Protula tubularia x x x<br />

Sabella pavonina x x<br />

Sabella spallanzanii x x x x<br />

Serpulidae x<br />

Serpula vermicularis x x x<br />

Terebellidae x x x<br />

Arthropoda (Crustacea)<br />

Calcinus tubularis x<br />

Dardanus calidus x<br />

Dromia personata x<br />

Maja sp x<br />

Paguristes eremita x x<br />

Pagurus cuanensis x<br />

Pagurus prideauxi x<br />

Paractea mono<strong>di</strong> x<br />

Pilumnus villosissimus x x x<br />

Pisa cf. no<strong>di</strong>pes x<br />

Scyllarus arctus x x<br />

Echinodermata<br />

Antedon me<strong>di</strong>terranea x x<br />

Arbacia lixula x x x x<br />

Brissus sp. x<br />

Coscinasterias tenuispina x<br />

Echinocyamus pusillus x<br />

Echinaster sepositus x x x<br />

Hacelia attenuata x x x x<br />

Holoturia polii x<br />

Holoturia tubulosa x x x x<br />

Marthasterias glacialis x x<br />

Ophioderma longicaudum x x x<br />

Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x x<br />

Ophiotrix sp. x<br />

Paracentrotus lividus x x<br />

Peltaster sp. x<br />

Sphaerechinus granularis x<br />

Tunicata<br />

Clavelina sp. x x x<br />

Halocynthia papillosa x x x x<br />

Microcoscmus sp. x x<br />

Bryozoa<br />

Adeonella calveti x<br />

Aetea longicollis x x x<br />

96


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Aetea truncata x x<br />

Amathia len<strong>di</strong>gera x<br />

Annectocyma sp. x<br />

Aplousina filum x<br />

Beania hirtissima x x x x<br />

Beania magellanica x x<br />

Beania mirabilis x<br />

Beania robusta x x x<br />

Bicellariella ciliata x<br />

Bugula sp. x<br />

Caberea boryi x x x x<br />

Calpensia nobilis x<br />

Cellaria sp. x x<br />

Celleporina caminata x x<br />

Celleporina sp. x x<br />

Chartella papyrea x<br />

Chlidonia pyriformis x x<br />

Chorizopora brongniartii x x x x<br />

Cribellopora trichotoma x<br />

Crisia sp. x x x x<br />

Crisia cf. occidentalis x<br />

Diplosolen obelia x x<br />

Disporella hispida x x x<br />

Entalophoroecia cf. deflexa x<br />

Escharoides coccinea x x<br />

Escharoides mammillata x<br />

Escahroides megarostris x<br />

Escharina vulgaris x<br />

Fenestrulina malusii x x<br />

Filicrisia geniculata x x<br />

Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />

Hincksina flustroides x x<br />

Hornera lichenoides x<br />

Lagenipora lepralioides x x<br />

Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />

Margaretta cereoides x x<br />

Metroperiella lepralioides x<br />

Mollia patellaria x x<br />

Myriapora truncata x x x x<br />

Onychocella marioni x<br />

Parasmittina tropica x<br />

Pentapora fascialis foliacea x<br />

Pentapora ottomulleriana x x<br />

Platonea stoechas x x<br />

Prenantia inerma x<br />

Puellina cf. gattyae x x<br />

Puellina sp. x x x<br />

Rhyncozoon sp. x x<br />

Savygniella lafontii x x x<br />

Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />

Schizoporella cf. longirostris x<br />

Schizoporella cf. magnifica x<br />

Schizomavella cf. marsupifera x<br />

Schizobrachiella sanguinea x x x x<br />

Scrupocellaria aegeensis x x x<br />

Scrupocellaria reptans x x<br />

Scrupocellaria scrupea x x<br />

Sertella sp. x x x x<br />

Sertella septentrionalis x x<br />

97


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />

Spiralaria gregaria x x<br />

Trypostega cf. venusta x<br />

Tubulipora sp. x<br />

Turbicellepora sp. x<br />

Umbonula ovicellata x x<br />

Watersipora subovoidea x x<br />

Mollusca (Bivalvia)<br />

Arca noae x<br />

Arca sp. x<br />

Barbatia barbata x x x x<br />

Crassadoma multistriata x x<br />

Goul<strong>di</strong>a minima x<br />

Hiatella arctica x x<br />

Laevicar<strong>di</strong>um crassum x<br />

Lima hians x<br />

Lima lima x x x x<br />

Lima sp. x x<br />

Lithophaga lithophaga x x x<br />

Mimachlamys varia x<br />

Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />

Musculus costulatus x<br />

Mytilus edulis x<br />

Pinna sp. x x x<br />

Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x<br />

Spondylus gaederopus x<br />

Striarca lactea x x x<br />

Venus verrucosa x x<br />

Mollusca (Gastropoda)<br />

Alvania sp. x<br />

Aplysia sp. x<br />

Bittium latreilli x x x x<br />

Bittium reticulatum x<br />

Bolma rugosa x x<br />

Buccinulum corneum x<br />

Calliostoma laugieri x x x<br />

Cantharus dorbignyi x<br />

Cerithium rupestre x<br />

Cerithium sp. x x x<br />

Cerithium vulgatum x<br />

Columbella rustica x<br />

Conus me<strong>di</strong>terraneus x<br />

Cratena peregrina x<br />

Crisilla simulans x<br />

Diodora sp. x<br />

Eatonina ochroleuca x<br />

Elysia timida<br />

Flabellina babai x x x<br />

Fusinus pulchellus x<br />

Gibbula fanulum x<br />

Haliotis lamellosa x x x<br />

Hexaplex sp. x x x<br />

Hexaplex trunculus x<br />

Janolus sp. x<br />

Manzonia crassa x<br />

Mitra nigra x<br />

Mitrella scripta x<br />

Muricopsis cristata x x<br />

Nassarius incrassatus x<br />

98


3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />

Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />

5 10 20 30<br />

Nassarius unifasciatus x<br />

Ocenebra aciculata x<br />

Platydoris argo x x<br />

Raphitoma linearis x<br />

Rissoa variabilis x x<br />

Rissoina bruguierei x<br />

Serpulorbis arenaria x<br />

Similiphora similior x<br />

Skenea serpuloides x<br />

Trivia sp. x<br />

Vermetidae x<br />

Vexillum savignyi x<br />

Vexillum tricolor x<br />

Mollusca (Polyplacophora)<br />

Acanthochitona sp. x<br />

Mollusca (Cephalopoda)<br />

Octopus vulgaris x<br />

99


APPENDICE AL CAPITOLO 4:<br />

RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE (RESULTS AND DISCUSSION)<br />

4.3.3. Le comunità fitoplanctoniche (Phytoplankton assemblages)<br />

4.3.3.1. Elenco sistematico (Systematic list)<br />

Specie Stazione<br />

Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />

Diatomee<br />

Amphora cf. acutiuscula x<br />

Amphora cf. arenicola x x<br />

Amphora cf. dubia x<br />

Amphora cf. laevis x x<br />

Asterionellopsis glacialis x x<br />

Asteromphalus sp. x<br />

Bacillaria paradoxa x x<br />

Bacteriastrum delicatulum x<br />

Centrales sp. 36 µm x<br />

Chaetoceros affinis x<br />

Chaetoceros brevis x<br />

Chaetoceros cf. concavicornus f. volans x<br />

Chaetoceros cf. decipiens x x x<br />

Chaetoceros cf. lauderi x x<br />

Chaetoceros cf. teres x x<br />

Chaetoceros costatus x<br />

Chaetoceros curvisetus x<br />

Chaetoceros dadayi x x<br />

Chaetoceros <strong>di</strong>versus x<br />

Chaetoceros lorenzianus x x<br />

Chaetoceros peruvianus ll x<br />

Chaetoceros spp. x<br />

Cocconeis sp. 1 x x<br />

Coscino<strong>di</strong>scus sp. x x<br />

Cylindrotheca closterium x x x<br />

Dactyliosolen fragilissimus x x<br />

Diploneis sp. x x x<br />

Ditylum brigtwellii x<br />

Fragilariopsis sp. x x<br />

Grammatophora sp. x<br />

Guinar<strong>di</strong>a flaccida x<br />

Guinar<strong>di</strong>a striata x x x<br />

Gyrosigma spp. x<br />

Hemiaulus hauckii x x x<br />

Lauderia annulata x<br />

Leptocylindrus danicus x x<br />

Leptocylindrus me<strong>di</strong>terraneus x<br />

Leptocylindrus minimus x x<br />

Licmophora cf. flabellata v. splen<strong>di</strong>da x<br />

Licmophora cf. gracilis x x x<br />

Licmophora cf. gran<strong>di</strong>s x x<br />

Lioloma pacificum x x x<br />

Mastogloia cf. lanceolata x x<br />

Navicula cf. <strong>di</strong>recta x<br />

Navicula cf. gastrula x<br />

Navicula spp. x x x<br />

Nitzschia cf. sicula x x x<br />

Nitzschia longissima x x<br />

Nitzschia spp. x x x<br />

Odontella mobiliensis x<br />

Pennales spp. < 20 µm x x<br />

100


Specie Stazione<br />

4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />

Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />

Pennales spp. > 20 µm x x x<br />

Pleurosigma cf. attenuatum f. marina x<br />

Pleurosigma cf. delicatulum x<br />

Pleurosigma cf. lineare x x<br />

Pleurosigma cf. normannii x<br />

Pleurosigma cf. tenuissimum x<br />

Pleurosigma sp. x x x<br />

Diatomee<br />

Proboscia alata x x<br />

Pseudonitzschia cf. delicatissima x x x<br />

Pseudonitzschia cf. fraudolenta x<br />

Pseudonitzschia cf. pseudodelicatissima x x<br />

Pseudonitzschia cf. subfraudulenta x<br />

Pseudonitzschia cf. turgidula x<br />

Pseudonitzschia spp. x x<br />

Rhizosolenia cf. hyalina x<br />

Rhizosolenia cf. imbricata x<br />

Striatella unipunctata x<br />

Synedra cf. affinis x<br />

Synedra cf. decipiens x<br />

Synedra cf. fulgens/hennedyana x<br />

Synedra cf. longissima x<br />

Synedra sp. 50 µm x<br />

Thalassionema frauenfel<strong>di</strong>i x x x<br />

Thalassionema nitzschioides x x x<br />

Toxarium undulatum x<br />

Dinoflagellate<br />

Akashiwo sanguineum ( x x<br />

Alexandrium cf. minutum x<br />

Alexandrium spp. x x<br />

Amphi<strong>di</strong>nium acutissimum x x<br />

Amphi<strong>di</strong>nium globosum x x x<br />

Amphi<strong>di</strong>nium sp. x x x<br />

Amphidoma caudata x<br />

Ceratium candelabrum x<br />

Ceratium cf. horridum x<br />

Ceratium cf. longirostrum x<br />

Ceratium concilians x<br />

Ceratium declinatum x x<br />

Ceratium furca x x x<br />

Ceratium furca v. eugrammum x<br />

Ceratium fusus v. seta x x x<br />

Ceratium macroceros x<br />

Ceratium pentagonum t x x<br />

Ceratium pentagonum f. turgidum x x<br />

Ceratium pentagonum v. subrobustum x<br />

Ceratium pentagonum v. tenerum x<br />

Ceratium trichoceros x x x<br />

Ceratocorys horrida x<br />

Cochlo<strong>di</strong>nium spp. x<br />

Corytho<strong>di</strong>nium tesselatum x x<br />

Dinoflagellate atecate n.i. x<br />

Dinophysis caudata x<br />

Dinophysis cf. acuminata x<br />

Dinophysis cf. parva x<br />

Dinophysis pulchra x<br />

Dinophysis sacculus x<br />

Diplopsalis spp. x x<br />

Goniodoma sp. x<br />

101


Specie Stazione<br />

4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />

Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />

Gonyaulax cf. birostris x<br />

Gonyaulax cf. <strong>di</strong>gitale x<br />

Gonyaulax cf. fragilis x<br />

Gonyaulax grindleyi x x<br />

Gonyaulax polygramma x x x<br />

Gonyaulax spinifera x x<br />

Gymno<strong>di</strong>niaceae spp. < 20 µm x x x<br />

Gymno<strong>di</strong>niaceae spp. > 20 µm x x x<br />

Gymno<strong>di</strong>nium cf. paulseni x x x<br />

Gymno<strong>di</strong>nium cf. simplex x x x<br />

Gymno<strong>di</strong>nium sp. 1 x x<br />

Dinoflagellate<br />

Gyro<strong>di</strong>nium cf. acutum x<br />

Gyro<strong>di</strong>nium cf. aureum x<br />

Gyro<strong>di</strong>nium cf. fusiforme x x x<br />

Gyro<strong>di</strong>nium cf. lachryma x<br />

Gyro<strong>di</strong>nium cf. pingue x x x<br />

Gyro<strong>di</strong>nium sp. 1 x x x<br />

Gyro<strong>di</strong>nium spp. > 20 µm x x<br />

Heterocapsa minima x x x<br />

Heterocapsa niei x x x<br />

Heterocapsa rotundata x x<br />

Karenia cf. papilionacea x<br />

Lingulo<strong>di</strong>nium polyedrum x x<br />

Mesoporos adriaticus x x x<br />

Mesoporos perforatus x x x<br />

Oxytoxum caudatum x x<br />

Oxytoxum <strong>di</strong>ploconus x<br />

Oxytoxum gla<strong>di</strong>olus x<br />

Oxytoxum globosum x<br />

Oxytoxum longiceps x<br />

Oxytoxum longum x<br />

Oxytoxum milneri x<br />

Oxytoxum scolopax x x x<br />

Oxytoxum variabile x x x<br />

Oxytoxum viride x<br />

Podolampas palmipes x x x<br />

Podolampas spinifer x x x<br />

Pronoctiluca cf. acuta x x x<br />

Pronoctiluca pelagica x x<br />

Pronoctiluca spinifera x<br />

Prorocentrum balticum x x x<br />

Prorocentrum cf. maximum x<br />

Prorocentrum compressum x x x<br />

Prorocentrum lima x<br />

Prorocentrum micans x x x<br />

Prorocentrum minimum x x<br />

Prorocentrum triestinum x x<br />

Prorocentum gracile x x x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. brochii x x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. crassipes x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. granii x x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. pallidum x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. pedunculatum x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. pellucidum x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. soli<strong>di</strong>corne x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium cf. tuba x x x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium depressum x x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium <strong>di</strong>abolum x x<br />

102


Specie Stazione<br />

4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />

Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium <strong>di</strong>vergens x x x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium globulus x<br />

Protoperi<strong>di</strong>nium steinii x x x<br />

Scrippsiella trochoidea x x x<br />

Tecati spp. < 20 µm x x<br />

Tecati spp. > 20 µm x<br />

Tecato sp. a x<br />

Tecato sp. c x<br />

Toro<strong>di</strong>nium robustum x x<br />

Haptophyceae Coccolitophorales<br />

Acanthoica aculeata x x<br />

Acanthoica quattrospina x x x<br />

Acanthoica sp. x<br />

Alisphaera cf. or<strong>di</strong>nata x<br />

Anoplosolenia brasiliensis x x x<br />

Haptophyceae Coccolitophorales<br />

Anthosphaera robusta x<br />

Calci<strong>di</strong>scus leptoporus x<br />

Calciosolenia murrayi x<br />

Calyptrosphaera spp. x x x<br />

Caneosphaera cf. molischii x x x<br />

Coccolithophorales spp. < 20 µm x x<br />

Corisphaera cf. arethusae x x<br />

Corisphaera cf. gracilis x x<br />

Corisphaera cf. spinosa x<br />

Coronosphaera cf. binodata x<br />

Coronosphaera cf. me<strong>di</strong>terranea x x<br />

Discosphaera tubifer x<br />

Emiliania huxleyi x x x<br />

Helicosphaera carteri x x<br />

Helladosphaera cf. cornifera x x<br />

Periphyllophora cf. mirabilis x x<br />

Pontosphaera sp. x x<br />

Rhabdosphaera claviger x x x<br />

Scyphosphaera apsteinii x<br />

Syracosphaera cf. histrica x x x<br />

Syracosphaera pulchra x x x<br />

Syracosphaera cf. nodosa x x x<br />

Syracosphaera spp. x x x<br />

Umbilicosphaera sibogae x<br />

Zigosphaera cf. wettsteini/hellenica x x<br />

Cryptophyceae<br />

Cryptomonadacea sp. 1 x x x<br />

Cryptomonadacea sp. 2 x x<br />

Cryptomonadacea sp. 3 x x x<br />

Cryptomonadacea sp. 4 x x<br />

Cryptomonadaceae spp. x x x<br />

Crysophyceae<br />

Ollicola vangoorii x x x<br />

Dictyochophyceae<br />

Dictyocha crux x<br />

Dictyocha fibula x<br />

Mesocena sp. x<br />

Octactis octonaria x<br />

Euglenophyceae<br />

Euglena cf. acusformis x x<br />

Prasinophyceae<br />

Pseudoscourfiel<strong>di</strong>a marina x x x<br />

Pyramimonas sp. x x x<br />

103


Specie Stazione<br />

4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />

Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />

Tetraselmis sp. 1 x x x<br />

Flagellati n.i.<br />

Flagellato sp. a x x x<br />

Flagellato sp. c x x x<br />

Flagellato sp. e x x x<br />

Flagellato sp. g x x x<br />

Flagellato sp. t x x x<br />

Flagellato sp. 5 µm x x<br />

Flagellato sp. 6.5 µm x<br />

Flagellati n.i. < 10 µm x x x<br />

Incertae se<strong>di</strong>s<br />

Flagellato sp. f x x x<br />

Leucocryptos marina x x x<br />

Paulinella ovalis x x x<br />

Rhyncomonas nasuta x x<br />

104


7. BIBLIOGRAFIA (BIBLIOGRAPHY)<br />

7.1. BENTHOS E FITOPLANCTON (BENTHOS AND PHYTOPLANKTON)<br />

Abbiati M., 1987. Policheti <strong>di</strong> fondo roccioso del promontorio <strong>di</strong> Romito (Livorno). Atti Soc. Toscana Sc. Nat.<br />

Mem., Serie B, 94: 215-233<br />

Agardh J., 1842. Algae maris me<strong>di</strong>terranei et adriatici, observationes in <strong>di</strong>agnosim specierum et<br />

<strong>di</strong>spositionem generum. Fortin, Masson et Cie, Paris.<br />

Airamé S., Dugan J.E., Lafferty K.D., Leslie H., McArdle D.A. & Warner R.R., 2003. Applying ecological<br />

criteria to marine reserve design: a case study from the California Channel Islands. Ecological<br />

Applications, 13: 170–184.<br />

Airol<strong>di</strong> L. & Cinelli F., 1996. Early patterns of recovery of filamentous algal turf on a rocky subtidal shore<br />

(Me<strong>di</strong>terranean Sea). Soc. Ital. Ecol. Atti, 17: 341-344.<br />

Airol<strong>di</strong> L. & Cinelli F., 1997. Effects of se<strong>di</strong>mentation on subtidal macroalgal assemblages: an experimental<br />

study from a Me<strong>di</strong>terranean rocky shore. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 215: 269-288.<br />

Airol<strong>di</strong> L., Padula F., Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 1994. Mo<strong>di</strong>ficazioni temporali e fenologia riproduttiva <strong>di</strong> un<br />

popolamento algale fotofilo del litorale livornese. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 1: 225-229.<br />

Airol<strong>di</strong> L., Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 1994. Structure o a subtidal algal assemblage dominated by Polysiphonia<br />

setacea Hollenberg in western Me<strong>di</strong>terranea. Gion. Bot. Ital., 128: 782-783.<br />

Airol<strong>di</strong> L., Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 1995. Structure, seasonal dynamics and reproductive phenology of a<br />

filamentous turf assemblage on a se<strong>di</strong>ment influenced, rocky subtidal shore. Bot. Mar., 38: 227-237.<br />

Airol<strong>di</strong> L., Rin<strong>di</strong> F., Piazzi L. & Cinelli F., 1995. Distribuzione <strong>di</strong> Polysiphonia setacea (Rhodomelaceae,<br />

Rhodophyta) Hollenberg in Me<strong>di</strong>terraneo e possibili modalità <strong>di</strong> <strong>di</strong>ffusione. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 2: 343-<br />

344.<br />

Aleem A.A., 1948. The recent migration of certain Indopacific algae from the Red Sea into the<br />

Me<strong>di</strong>terranean. New Phycologist, 47: 88–94.<br />

Allison G.W., Lubchenco J. & Carr M.H., 1998. Marine reserves are necessary but not sufficient for marine<br />

conservation. Ecological Application, 8: 79–92.<br />

Appelius F.L., 1869. Conchiglie del Mar Tirreno. Bullettino malacologico Italiano.<br />

Astral<strong>di</strong> M., Bacciola D., Borghini M., Dell’Amico F., Galli C., Gasparini G.P., Lazzoni E., Neri P.L., Raso G.,<br />

1993. Caratteristiche stagionali delle masse d’acqua nell’Arcipelago Toscano. In: Ferretti O.,<br />

Immor<strong>di</strong>no F., Damiani V., Arcipelago Toscano. Stu<strong>di</strong>o oceanografico, se<strong>di</strong>mentologico e biologico,<br />

ENEA: 7-28.<br />

Badalamenti F., Ramos A.A., Voultsiadou E., Sanchez Lisaso J.L., D’Anna G., Pipitone C., Mas J.A., Ruiz<br />

Fernandez J.A., Whitmarsh D. & Riggio S., 2000. Cultural and socio-economic impacts of<br />

Me<strong>di</strong>terranean marine protected areas. Environmental Conservation, 27: 110–125.<br />

Balata D., Piazzi L. & Cinelli F., 2004. A Comparison Among Assemblages in Areas Invaded by Caulerpa<br />

taxifolia and C. racemosa on a Subtidal Me<strong>di</strong>terranean Rocky Bottom. P.S.Z.N. Marine Ecology, 25(1):<br />

1-13.<br />

Ballesteros E, Cebrian E. & Alcoverro T., 2007. Mortality of shoots of Posidonia oceanica following meadow<br />

invasion by the red alga Lophocla<strong>di</strong>a lalleman<strong>di</strong>i. Bot. Mar., 50: 8-13.<br />

Basso D. & Rodon<strong>di</strong> G., 2006. A Me<strong>di</strong>terranean population of Spongites fruticulosus (Rhodophyta,<br />

Corallinales), the type species of Spongites, and the taxonomic status of S. stalactitica and S.<br />

racemosa. Phycologia, 45(4): 403-416.<br />

Basso D., 1966. Soft bottom Me<strong>di</strong>terranean calcareous algae (non-geniculate Corallinaceae): <strong>di</strong>stribution<br />

and ecology. Atti 11° Congresso Associazione Italiana <strong>di</strong> Oceanologia e Limnologia: 225-234.<br />

Basso D., 1995a. Living calcareous algae by a paleontological approach: the genus Lithothamnion Heydrich<br />

nom. cons. from the soft bottoms of the tyrrhenian Sea (Me<strong>di</strong>terranean). Riv. Ital. Paleont. Strat., 101:<br />

349-366.<br />

Basso D., 1995b. Study of living calcareous algae by a paleontological approach: the non-geniculate<br />

Corallinaceae (Rhodophyta) of the soft bottoms of the Tyrrhenian Sea (western Me<strong>di</strong>terranean). The<br />

genera Phymatolithon Foslie and Mesophyllum Lemoine. Riv. Ital. Paleont. Strat., 100: 575-596.<br />

105


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Bellan G., 1980. Annélides Polychètes des substrats solides de trois milieux pollués sur le cotes de<br />

Provence (France): Cortiou, Golfe de Fos, Vieux Port de Marseille. Téthys, 9 (3): 260-278.<br />

Bellan-Santini D., Lacaze J.C., Poizat C., 1994. Les Biocénoses Marines et Littorales de Mè<strong>di</strong>terranée:<br />

Synthèse, Menaces et Perspectives. Secrétariat de la faune et de la flore, Muséum National d’Histoire<br />

Naturelle, Paris.<br />

Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1993. Seasonality and reproductive phenology of algae inhabiting littoral<br />

pools in the Western Me<strong>di</strong>terranean. P.S.Z.N.I.: Marine Ecology, 14: 147-157.<br />

Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1994. Recovery of patches in an assemblage of geniculate coralline algae:<br />

variability at <strong>di</strong>fferent successional stages. Mar. Ecol. Prog. Ser., 110: 9-18.<br />

Benedetti-Cecchi L., 2001. Variability in abundance of algae and invertebrates at <strong>di</strong>fferent spatial scales on<br />

rocky sea shores. Marine Ecology Progress Series, 215: 79-92.<br />

Benedetti-Cecchi L., Bertocci I., Micheli F., Maggi E., Fosella, T. & Vaselli, S. 2003. Implications of spatial<br />

heterogeneity for management of marine protected areas (MPAs): examples from assemblages of<br />

rocky coasts in the Nortwest Me<strong>di</strong>terranean. Marine Environmental Research, 55: 429–458.<br />

Benedetti-Cecchi L., Cinelli F., Lenzini S., Papi I., Par<strong>di</strong> G. & Salghetti-Drioli U., 1990. Presenza <strong>di</strong><br />

Discosporangium mesarthrocarpum (Men.) Hauck nelle acque dell'Arcipelago Toscano.<br />

Considerazioni biogeografiche ed ecologiche. Oebalia, Suppl., 16: 357-363.<br />

Benedetti-Cecchi L., Maggi E., Bertocci I., Vaselli S., Micheli F., Osio G.C. & Cinelli F., 2003. Variation in<br />

rocky shores assemblages in the north-western Me<strong>di</strong>terranean: contrasts between islands and the<br />

mainland. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 293: 193-215.<br />

Benedetti-Cecchi L., Menconi M. & Cinelli F., 1999. Pre-emption of the substratum and the maintenance of<br />

spatial pattern on a rocky shore in the northwest Me<strong>di</strong>terranean. Marine Ecology Progress Series, 181:<br />

13–23.<br />

Benedetti-Cecchi L., Pannacciulli F., Bulleri F., Moschella P.S., Airol<strong>di</strong> L., Relini G. & Cinelli F., 2001.<br />

Pre<strong>di</strong>cting the consequences of anthropogenic <strong>di</strong>sturbance: large-scale effects of loss of canopy algae<br />

on rocky shores. Marine Ecology Progress Series, 214: 137–150.<br />

Bérard-Therriault L., Poulin M., Bossé L., 1999. Guide d’identification du phytoplancton marin de l’estuaire et<br />

du Golfe du Saint-Laurent incluant également certain protozoaires. Publ. Spec. Can. Sci. Halieut.<br />

Aquat., 128, 387 pp.<br />

Bianchi C.N., 2002. Il monitoraggio della bio<strong>di</strong>versità nelle Aree Marine Protette: considerazioni scientifiche e<br />

metodologiche. Notiziario della Società Italiana <strong>di</strong> Biologia Marina, 41: 89-95.<br />

Bianchi C.N., Morri C., 2000. Marine bio<strong>di</strong>versity of the Me<strong>di</strong>terranean Sea: situation, problems and<br />

prospects for future research. Mar. Poll. Bull., 40(5): 367-376.<br />

Boero F., Briand F. & Micheli F., 1999. Executive summary. In F. Briand (Ed.). Scientific design and<br />

monitoring of Me<strong>di</strong>terranean marine protected areas. CIESM Workshop Series 8: 7–14.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1979. Revisione della Malacofauna del Mar Tirreno centrale. La<br />

Conchiglia, 12 (126-127): 6-8, 18.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />

centrale – Turridae: parte 2. La Conchiglia, 12 (132-133): 15-17.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />

centrale – Turridae: parte 3. La Conchiglia, 12 (134-135): 18-19.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />

centrale – Poliplacophora: parte: 2. La Conchiglia 13 (142-143): 3-7.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980c. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />

centrale – Turridae: parte 4. La Conchiglia, 12 (136-137): 14-15.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980d. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />

centrale – Poliplacophora: parte 1. La Conchiglia, 12 (140-141): 14-18.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1982a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />

(Fam. Nuculidae). La Conchiglia, 14 (156-157): 6-7.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1982b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />

(Fam. Nuculanidae). La Conchiglia, 14 (158-159): 10-11.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1983a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno – Il<br />

genere Alvania. La Conchiglia, 15 (172-173): 6-7.<br />

106


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1983b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />

Genere: Solemya, Barbatia, Bathiarca, Anadara e Striarca. La Conchiglia, 15 (174-175): 10-11, 14-16.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1984. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno – Il<br />

genere Alvania. La Conchiglia, 16 (180-181): 10-12.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1985a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />

(Limopsidae e Glycymeridae). La Conchiglia, 17 (192-193): 26-28.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1985b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />

Fam. Mytilidae. La Conchiglia, 17 (200-201): 24-27.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1986. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno. La<br />

Conchiglia, 18 (206-207): 26-29.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1989. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />

(Aggiornamento). La Conchiglia, 21 (233-236): 25-29.<br />

Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1994. Dal litorale livornese. Nota sui Molluschi raccolti in una associazione<br />

ad “alghe brune”. La Conchiglia, 26 (172): 15-21.<br />

Bonsdorff E. & Oesterman C.S., 1985. The establishment, succession and dynamics of a zoobenthic<br />

community - an experimental study. In: Procee<strong>di</strong>ngs of the XIX E.M.B.S., Plymouth, Devon, 16-<br />

21/9/1984, Gibbs P.E. ed.: 287-298.<br />

Borri M. & Sartoni G., 1998. Rapporto preliminare sulla situazione della fascia costiera marina dell’isola <strong>di</strong><br />

Pianosa. In: Stu<strong>di</strong>o tecnico-scientifico sull’isola <strong>di</strong> Pianosa. <strong>Museo</strong> Zoologico “La Specola” pp: 11-15.<br />

Breitburg D.L., 1985. Development of a subtidal epibenthic community: factors affecting species composition<br />

and the mechanism of succession. Oecologia, 65: 173-184.<br />

Bressan G. & Cabioch J., 2004. Titanoderma trochanter (Bory) Benhissoune, Boudouresque, Perret-<br />

Boudouresque et Verlaque, et Titanoderma ramosissimum (Heydrich) comb. nov. (Corallinales,<br />

Rhodophytes), une redéfinition. Cah. Biol. Mar., 45: 225-242.<br />

Buia M.C., Gambi M.C., Terlizzi A. & Mazzella L., 2001. Colonization of Caulerpa racemosa along the<br />

Southern Italian Coast: I. Distribution, phenological variability and ecological role. In: V. Gravez, S.<br />

Ruitton, C.F. Boudouresque, L. Le Direac'h, A. Meinesz, G. Scabbia & M. Verlaque, (Eds.), Fourth<br />

International Workshop on Caulerpa taxifolia, GIS Posidonie, Marseille, France (2001), pp. 352–360.<br />

Bulleri F., Benedetti-Cecchi L., Acunto S., Cinelli F. & Hawkins S.J., 2002. The influence of canopy algae on<br />

vertical patterns of <strong>di</strong>stribution of low-shore assemblages on rocky coasts in the northwest<br />

Me<strong>di</strong>terranean. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 267: 89–106.<br />

Buzzichelli S., Cavalieri S. & Ceccatelli G., 1993. Lo stato trofico del litorale apuo-versiliese- pisano. In:<br />

Nuccio C. (a cura <strong>di</strong>), Progetto Mare. Ricerca sullo stato biologico, chimico e fisico dell'Alto Tirreno<br />

Toscano, Regione Toscana, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Firenze: 529-617.<br />

Cabeza M. & Moilanen A., 2001. Design of reserve networks and the persistence of bio<strong>di</strong>versity. Trends in<br />

Ecology and Evolution, 16: 242–248.<br />

Campani E., 1983. Molluschi spiaggiati in località Calambrone (LI). Interpretazione dati anni 1970-1982.<br />

Quaderni del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> <strong>di</strong> Livorno, 4: 59-74.<br />

Campani E., Coppini M., Cuneo F. & Margelli A., 2005. Bivalvi “alieni” nelle acque del Porto <strong>di</strong> Livorno:<br />

Theora (Endopleura) lubrica Gould, 1861 e Musculista senhousia (Benson in Cantor, 1842). Atti della<br />

Società Toscana <strong>di</strong> Scienze Naturali, 111: 1-5.<br />

Cappella S., 2007. Diversità delle comunità fitoplanctoniche nelle acque costiere toscane. Tesi <strong>di</strong> Laurea<br />

Magistrale in Scienze Biologiche, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, 82 pp.<br />

Casazza G., Lopez Y Royo C., Spada E. & Silvestri C., 2005. Science and policy integration: ecological<br />

classification of Me<strong>di</strong>terranean coastal waters. In: Procee<strong>di</strong>ngs of the Seventh International<br />

Conference on the Me<strong>di</strong>terranean Coastal Environment, Medcoast 05, Ozhan ed.: 755-764.<br />

Castilla J.C. & Bustamante R.H., 1989. Human exclusion from the rocky intertidal of La Cruces, central Chile:<br />

effects on Durvillaea antartica (Phaeophyta, Durvilleales). Marine Ecology Progress Series, 50: 203–<br />

214.<br />

Ceccherelli G., Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1996. Spatio-temporal variability in size and density of<br />

Caulerpa taxifolia in the Elba Island population. In: M.A. Ribera, E. Ballesteros, C.F. Boudouresque, A.<br />

Gomez & V. Gravez, (Eds.), Second International Workshop on Caulerpa taxifolia. Publicacions<br />

Universitat Barcelona: 177-183.<br />

107


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Ceccherelli G., Piazzi L. & Balata D., 2002. Spread of introduced Caulerpa species in macroalgal habitats.<br />

Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 280: 1–11.<br />

Chapman M.G., Underwood A.J. & Skilleter G.A., 1995. Variability at <strong>di</strong>fferent spatial scales between a<br />

subtidal assemblage exposed to the <strong>di</strong>scharge of sewage and two control assemblages. Journal of<br />

Experimental Marine Biology and Ecology, 189: 103–122.<br />

Chemello R. & Milazzo M., 2002. Effect of algal architecture on associated fauna: some evidence from phytal<br />

molluscs. Marine Biology, 140: 981–990.<br />

Chimenz Gusso C., 2000. Picnogoni<strong>di</strong> delle coste italiane: quadro delle conoscenze (Pycnogonida). Mem.<br />

Soc. entomol. Ital., 78 (2): 541-574.<br />

Cinelli F. & Salghetti-Drioli U., 1983a. I popolamenti algali <strong>di</strong> una "matte" morta <strong>di</strong> Posidonia oceanica (L.)<br />

Delile <strong>di</strong> Capo S. Andrea (Isola d'Elba). Nova Thalassia, 6: 547-554.<br />

Cinelli F. & Salghetti-Drioli U., 1983b. Observations en plongée sur les peuplements à Penicillus capitatus et<br />

sur la floraison de Posidonia oceanica de l’Île d'Elbe (Me<strong>di</strong>terranée Occidentale). Rapp. Comm. int.<br />

Mer Mé<strong>di</strong>t., 28: 169-170.<br />

Cinelli F. & Sartoni G., 1969. Acrothamnion J. Ag. (Rhodophyta, Ceramiaceae): genere algale nuovo per il<br />

mare Me<strong>di</strong>terraneo. Pubbl. Staz. Zool. Napoli, 37: 567-574.<br />

Cinelli F., 1969. Primo contributo alla conoscenza della vegetazione algale bentonica del litorale <strong>di</strong> Livorno.<br />

Pubbl. Staz. Zool. Napoli, 37: 545-566.<br />

Cinelli F., 1970. Alcuni aspetti della vegetazione marina attorno all'Isola <strong>di</strong> Pianosa nel Mar Tirreno. In: Parco<br />

nazionale insulare <strong>di</strong> Pianosa nel Mar Tirreno. Gruppo Ricerche <strong>di</strong> Scienze e Tecniche Subacquee,<br />

Firenze: 21-30.<br />

Cinelli F., 1971. Biologia delle Secche della Meloria. IV - Contributo alla conoscenza della vegetazione<br />

bentonica marina (1). Boll. Pesca Piscic. Idrobiol., 26: 5-17.<br />

Cinelli F., Ceccherelli G., Austoni M., Lavelli L., Morucci C., Sandulli R. & Tripal<strong>di</strong> G., 1996. Progressione<br />

della prateria a Caulerpa taxifolia all'Isola d'Elba (1993-1994). In: Second International Workshop on<br />

Caulerpa taxifolia. M.A. Ribera, E. Ballesteros, C.F. Boudouresque, A. Gomez & V. Gravez, (Eds.),<br />

Publicacions Universitat Barcelona: 85-90.<br />

Cinelli F., Salghetti U. & Serena F., 1984. Nota sull'areale <strong>di</strong> Acrothamnion preissii (Sonder) Wollaston<br />

nell'Alto Tirreno. Quad. Mus. Stor. Nat. Livorno, 5: 57-60.<br />

Clarke K.R., Warwick R.M., 1998. A taxonomic <strong>di</strong>stinctness index and its statistical properties. Journal of<br />

Applied Ecology, 35: 523-531.<br />

Clarke K.R., Warwick R.M., 1999. A taxonomic <strong>di</strong>stinctness measure of bio<strong>di</strong>versity: weighting of step<br />

lengths hierarchical levels. Marine Ecology Progress Series, 184: 21-29.<br />

Clarke K.R., Warwick R.M., 2001a. Change in marine communities: an approach to statistical analysis and<br />

interpretation. Second e<strong>di</strong>tion. Plymouth, U.K.: PRIMER-E.<br />

Clarke K.R., Warwick R.M., 2001b. A further bio<strong>di</strong>versity index applicable to species lists: variation in<br />

taxonomic <strong>di</strong>stinctness. Marine Ecology Progress Series, 216: 265-278.<br />

Cognetti G., De Angelis C. M., Orlando E., Bonvicini Pagliai A. M., Cognetti Varriale A. M., Crema R., Mari<br />

M., Mauri M., Tongiorgi P., Van<strong>di</strong>ni Zunarelli R., Fraja Frangipane E. D., Brambati A., Giaccone G. &<br />

Olivotti R., 1978. Risanamento e protezione dell'Ambiente idrobiologico delle Lagune <strong>di</strong> Orbetello.<br />

Comune <strong>di</strong> Orbetello e Regione Toscana: 144pp.<br />

Coppini M., Cuneo F., Margelli A. & Campani E., 2005. Gastropoda e Scaphopoda del Porto <strong>di</strong> Livorno. Boll.<br />

Mal., 41 (5-8): 1-8.<br />

Corinal<strong>di</strong> J., 1839a. Elenco <strong>di</strong> alcune alghe del mare labronico. Pisa, 1839.<br />

Corinal<strong>di</strong> J., 1839b. Collezione <strong>di</strong> alghe del mare <strong>di</strong> Livorno, <strong>di</strong> cui tre nuove per l'Algologia italiana. Atti della<br />

prima riunione degli scienziati italiani, Pisa: p. 155.<br />

Corinal<strong>di</strong> J., 1840. Lettera del Prof. Giuseppe Meneghini al Dott. Jacob Corinal<strong>di</strong>. Pisa.<br />

Corinal<strong>di</strong> J., 1843. Sulla Polysiphonia parasitica Ag. scoperta al molo <strong>di</strong> Livorno. Sulla Conferva ruchingeri<br />

Ag. e <strong>di</strong>ffusa Ag. e sulla Laminaria debilis Ag. Atti Congresso degli Scienziati Italiani, Lucca: p. 347.<br />

Cormaci M., Furnari G., Giaccone G. & Serio D., 2004. Alien macrophytes in the Me<strong>di</strong>terranean Sea: a<br />

review. Recent Res. Devel. Environ. Biol., 1: 153-202.<br />

Cupp E., 1977. Marine plankton <strong>di</strong>atoms of the west coast of North America. Otto Koeltz Science Publishers,<br />

Koenigstein, W. Germany, 235 pp.<br />

108


7. BIBLIOGRAFIA<br />

De Biasi A., 2002. Variabilità spazio-temporale dei popolamenti fito-zoobentonici della Laguna <strong>di</strong> Orbetello:<br />

modello interpretativo. Tesi <strong>di</strong> Dottorato <strong>di</strong> Ricerca in Ecologia Marina, Univ. Pisa, pp. 1-71.<br />

De Toni G.B., 1895. Di una floridea nuova per la Toscana. Boll. Soc. Bot. It., 1: 10-11.<br />

De Toni G.B., 1917. La flora marina dell’isola d’Elba e i contributi <strong>di</strong> Vittoria Altoviti-Avila Toscanelli. Nuova<br />

Notarisia, 32: 1-58.<br />

Diaz Castaneda V., Frontier S & Arenas V., (1993). Experimental re-establishment of a soft bottom<br />

community: utilization of multivariate analysis to characterize <strong>di</strong>fferent benthic recruitments. Estuar.<br />

Coast. Shelf Sci., 37(4): 387-402.<br />

Dodge J.D., 1982. Marine Dinoflagellates of the BritishIisles. H.M.S.O., London, 303 pp.<br />

Drago N., Albertelli G. & Cattaneo M., 1978. Osservazioni faunistiche sul benthos dell’isola <strong>di</strong> Capraia.<br />

Annali Mus. Civ. Stor. Nat. Genova, 82: 72-77.<br />

Drago N., Albertelli G. & Cattaneo M., 1980. Macrobenthos dei fon<strong>di</strong> dell’Isola <strong>di</strong> Pianosa. Atti del 3°<br />

congresso della Associazione Italiana <strong>di</strong> Oceanologia e Limnologia, 239-243.<br />

Edgar G.J. & Barrett N.S., 1999. Effects of the declaration of marine reserves on Tasmanian reef fishes,<br />

invertebrates and plants. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 242: 107–144.<br />

Edgar G.J., Moverley J.S., Barrett N.S., Peters N.S. & Reed C., 1997. The conservation-related benefits of a<br />

systematic marine biological sampling program: the Tasmanian bioregionalisation as a case study.<br />

Biological Conservation, 79: 227–240.<br />

Emerson S.E.e Zedler J.B. (1978). Recolonization of intertidal algae: an experimental study. Mar. Biol.,<br />

44(4): 315-324.<br />

Engle V.D., Summers G.R. & Gaston G.R., 1994. A benthic index of environmental con<strong>di</strong>tions of Gulf of<br />

Mexico estuaries. Estuaries, 17: 372-384.<br />

Falleni A., Freccioni A. & Guerrieri S., 2005. Le Meraviglie <strong>di</strong> Calafuria. Forme e Colori del Mare <strong>di</strong> Livorno.<br />

ARSIA, Livorno, IX+445 pp.<br />

Farrell T.M. (1989). Succession in a rocky intertidal community: the importance of <strong>di</strong>sturbance size and<br />

position within a <strong>di</strong>sturbed patch. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 128(1): 57-73.<br />

Ferdeghini F., Acunto S., Cocito S. & Cinelli f., 2000. Variability at <strong>di</strong>fferent spatial scales of a coralligenous<br />

assemblage at Giannutri Island (Tuscan Archipelago, northwest Me<strong>di</strong>terranean). Hydrobiologia 440:<br />

27-36.<br />

Fraschetti S., Terlizzi A., Bussotti S., Guarnieri G., D'Ambrosio P. & Boero F., 2005. Conservation of<br />

Me<strong>di</strong>terranean seascapes: analyses of existing protection schemes. Marine Environmental Research<br />

59 (2005): 309–332.<br />

Fraschetti S., Giangrande A., Terlizzi A., Miglietta M.P., Della Tommasa L. & Boero F., 2002a. Spatiotemporal<br />

variation of hydroids and polychaetes associated with Cystoseira amentacea (Fucales:<br />

Phaeophyceae). Marine Biology, 140: 949–957.<br />

Fraschetti S., Terlizzi A., Micheli F., Benedetti-Cecchi L. & Boero F., 2002b. Marine protected areas in the<br />

Me<strong>di</strong>terranean: objectives effectiveness and monitoring. P.S.Z.N.: Marine Ecology, 23 (Supplement 1):<br />

190–200.<br />

Fredj G., Bellan-Santini D. & Menar<strong>di</strong> M., 1992. E’tat des connaissances sur la fauna marina<br />

mé<strong>di</strong>terranéenne. Bulletin de l’Institut Océanographique de Monaco, n°. spécial 9: 133-145.<br />

Furnari G., Giaccone G., Cormaci M., Alongi G. & Serio S., 2003. Bio<strong>di</strong>versità marina delle coste italiane:<br />

catalogo del macrofitobenthos. Biol. Mar. Med., 10 (1): 1-482.<br />

Garcıa-Charton J.A. & Pérez Ruzafa A., 1999. Ecological heterogeneity and the evaluation of the effects of<br />

marine reserves. Fisheries Research, 42: 1–20.<br />

Gell F.R. & Roberts C.M., 2003. Benefits beyond boundaries: the fishery effects of marine reserves. Trends<br />

in Ecology and Evolution, 18: 448–455.<br />

Geraci S. & Cattaneo R., 1980. Il popolamento a briozoi (Cheilostomata) della prateria a Posidonia <strong>di</strong><br />

Procchio (Isola d'Elba). Annali Mus. Civ. Stor. nat. Genova 83: 107-125.<br />

Gerloff J. & Nizamud<strong>di</strong>n M., 1976. New species of the genus Cystoseira C. Agardh. Nova Hedwigia, 27: 165-<br />

182.<br />

Giaccone G., 1999. L’origine della bio<strong>di</strong>versità vegetale del Me<strong>di</strong>terraneo. Notiziario della Società Italiana <strong>di</strong><br />

Biologia Marina, 35: 35-51.<br />

109


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Glasby T.M., 1997. Analysing data from post-impact stu<strong>di</strong>es using asymmetrical analyses of variance: a case<br />

study of epibiota on marinas. Australian Journal of Ecology, 22: 448–459.<br />

Glemarec M. & Hily C. 1981. Perturbations apportée à la macrofaune benthique de la baie de Concarneau<br />

par les effluents urbains portuaires. Acta Oecol. Oecol. Applic., 2 (2): 139-150.<br />

Gray J.S., 1997. Marine bio<strong>di</strong>versity: Patterns, threats and conservation needs. Bio<strong>di</strong>versity and<br />

Conservation, 6: 153–175.<br />

Gray J.S. & Mirza F.B., 1979. A possible method for the detection of pollution-induced <strong>di</strong>sturbance on marine<br />

benthic communities. Mar. Poll. Bull., 10: 142-146.<br />

Grippa G., 1990. Note sui Crostacei Decapo<strong>di</strong> dell’Isola del Giglio (Arcipelago Toscano). Atti Soc. It. Sc. Nat.<br />

131 (24): 337-363.<br />

Guidetti P., 2002. The importance of experimental design in detecting the effects of protection measures on<br />

fish in Me<strong>di</strong>terranean MPAs. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 12: 619–634.<br />

Guidetti P., Terlizzi A., Fraschetti S. & Boero F., 2003. Changes in Me<strong>di</strong>terranean rocky-reef fish<br />

assemblages exposed to sewage pollution. Marine Ecology Progress Series, 253: 269–278.<br />

Hall S.J. & Greenstreet S.P., 1998. Taxonomic <strong>di</strong>stinctness and <strong>di</strong>versity measures: responses in marine fish<br />

communities. Marine Ecology Progress Series, 166: 227-229.<br />

Halpern B.S. & Warner R.R., 2002. Marine reserves have rapid and lasting effects. Ecology Letters, 5: 361–<br />

366.<br />

Halpern B.S., 2003. The impact of marine reserves: do reserves work and does reserves size matter?<br />

Ecological Applications, 13: 117–137.<br />

Harris, G.P., 1986. Phytoplankton ecology, structure, function and fluctuation. Chapman and Hall, London,<br />

New York, 384 pp.<br />

Hasle G.R. & Syvertsen, E.E., 1997. Marine Diatoms. In: Tomas C.R. (ed.), Identifying Marine<br />

Phytoplankton. Academic Press, San Diego: 5-385.<br />

Heimdal B.R., 1997. Modern Coccolithophorids. In: Tomas C.R. (ed.), Identifying Marine Phytoplankton.<br />

Academic Press, San Diego: 731-833.<br />

Hewitt J.E., Thrush S.E. & Cummings V.J., 2001. Assessing environmental impacts: Effects of spatial and<br />

temporal variability at likely impact scales. Ecological Applications, 11: 1502–1516.<br />

Holm-Hansen O., Lorenzen C.J., Holmes R.W. & Strickland J.D.H., 1965. Fluorimetric determination of<br />

chlorophyll. J. Cons. Perm. Int. Explor. Mar. Sci. Commun., 30 (1): 3-15.<br />

Horner R.A., 2002. A taxonomic guide to some common marine phytoplankton. Biopress Ltd. Bristol, 195 pp.<br />

Hustedt F., 1927-1966. Die Kieselalgen Deutschlands, Osterreich und der Schweiz. In: Rabenhorst's<br />

Kriptogamen-Flora von Deutschland, Osterreich und der schweitz. VII band: 1, 1927 - 1930, 2, 1931 -<br />

1959, 3, 1961 - 1966. Akademische Verlag., Leipzig, 838 pp.<br />

Hutchinson G.E., 1961. The paradox of the plankton. Am. Nat., XCV-882: 137-143.<br />

Innamorati M., Ferrari I., Marino D. & Ribera D’Alcalà M. (a cura <strong>di</strong>), 1990. Meto<strong>di</strong> nell’ecologia del plancton<br />

marino. Nova Thalassia, 11, 372 pp.<br />

Innamorati M., Mori G., Lazzara L., Ceccatelli G., De Pol M., Buzzichelli S. & Cavalieri S., 1989. Il<br />

fitoplancton nel mare inquinato dal fiume Arno (San Rossore 1983-1986). Oebalia, XV-1, N.S.: 427-<br />

439.<br />

Innamorati M., Mori G., Nuccio C., Massi L., Melillo C., Mannucci M., Terreri B., De Pasquale A. & Polonelli<br />

F., 2003. Indagine sulle mucillaggini nel Mar Tirreno. In: “Processi <strong>di</strong> formazione delle Mucillagini<br />

nell’Adriatico e nel Tirreno (MAT)”. Rapporto finale giugno 1999-maggio 2003, ICRAM, Roma.<br />

Innamorati M., Nuccio C., Lazzara L., Mori G., Massi L. & De Pol M., 1993. Con<strong>di</strong>zioni trofiche, biomassa e<br />

popolamenti fitoplanctonici dell'Alto Tirreno. In: Regione Toscana, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Progetto<br />

Mare. Ricerca sullo stato biologico, chimico e fisico dell'Alto Tirreno Toscano, a cura <strong>di</strong> C. Nuccio;<br />

Laboratorio <strong>di</strong> Ecologia, Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Vegetale, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Firenze; pp. 103-156.<br />

Innamorati M., Nuccio C., Massi L., Bion<strong>di</strong> N. & Lazzara L., 1996. La <strong>di</strong>versità fitoplanctonica dell'Adriatico e<br />

del Tirreno. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 3 (1): 21-25.<br />

Innamorati M., Nuccio C., Massi L., Mori G. & Melley A., 2001. Mucilages and Climatic Changes in the<br />

Tyrrhenian Sea. Aquatic Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst., 11: 289-298.<br />

110


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Jacques G. & Tréguer P., 1986. Écosystèmes pélagiques marins. Masson, Collection d’Écologie 19, Paris,<br />

243 pp.<br />

Jennings S., 2000. Patterns and pre<strong>di</strong>ctions of population recovery in marine reserves. Reviews in Fish<br />

Biology and Fisheries, 10: 209–231.<br />

Kamptner E., 1941. Die Coccolithineen der Südwestküste von Istrien. Annalen des Naturhistorischen<br />

Museums in Wien. 51 Band: 54-149.<br />

Keough M.J. & Quinn G.P., 1998. Effects of perio<strong>di</strong>c <strong>di</strong>sturbance from trampling on rocky intertidal algal<br />

beds. Ecological Applications, 8(1): 141–161.<br />

Lar<strong>di</strong>cci C., Galassi R. & Quagli E., 1991. Il popolamento a policheti del Golfo <strong>di</strong> Follonica (Me<strong>di</strong>terraneo<br />

occidentale). Atti Soc. It. Sc. Nat. Mem., Serie B, 98 (24): 275-291.<br />

Lar<strong>di</strong>cci C., Rossi F. & Maltagliati F., 1999. Detection of thermal pollution: variability of benthic communities<br />

at two <strong>di</strong>fferent spatial scales in an area influenced by a coastal power station. Marine Pollution<br />

Bulletin, 38: 296–303.<br />

Lasiak T. & Field J.G., 1995. Community-level attributes of exploited and non-exploited rocky infratidal<br />

macrofaunal assemblages in Transkei. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 185: 33–<br />

53.<br />

Lazzara L., Innamorati M., Nuccio C., Mazzoli A.R. & Ceccatelli G., 1989. Popolamenti fitoplanctonici<br />

dell'Arcipelago Toscano in periodo estivo. Oebalia, XV-1 N.S.: 453-462.<br />

Lenzi Grillini C. & Lazzara L., 1977. Il fitoplancton delle acque costiere del Parco <strong>Naturale</strong> della Maremma.<br />

Inf. Bot. Ital., 9 (2): 150-155.<br />

Lenzi Grillini C. & Lazzara L., 1978. Ciclo annuale del fitoplancton nelle acque costiere del Parco <strong>Naturale</strong><br />

della Maremma. I. Variazioni quantitative. Giorn. Bot. It., 112 (3): 157-173.<br />

Lenzi Grillini C. & Lazzara L., 1980. Ciclo annuale del fitoplancton nelle acque costiere del Parco <strong>Naturale</strong><br />

della Maremma. II. Flora e variazioni delle comunità. Giorn. Bot. It., 114 (5): 199-215.<br />

Lenzi M., 1984. Indagine sulla <strong>di</strong>stribuzione delle Macrofite nella Laguna <strong>di</strong> Orbetello. Quad. Mus. Stor. Nat.<br />

Livorno, 5: 37-55.<br />

Lenzi M., Canese S., Alvisi M., Micarelli P. & Cianchi F., 1989. La vegetazione marina tra Talamone e Porto<br />

S. Stefano. Quad. Mus. Stor. Nat. Livorno, 10: 19-38.<br />

Littler M.M. & Arnold K.E., 1982. Primary productivity of marine macroalg functional-form groups from Southwestern<br />

North America. Journal of Phycology 18: 307-311.<br />

Long E.R. & Chapman P.M., 1985. A Se<strong>di</strong>ment Quality Triad: Measures of se<strong>di</strong>ment contamination toxicity<br />

and infaunal composition in Puget Sound. Mar. Poll. Bull., 16(10): 405-415.<br />

Margalef R., 1963. Succession in marine populations. Adv. Front. Plant Sci., 2: 137-188.<br />

Mattsson J. & Notini M. (1985). Experimental recolonization by macrozoobenthos in a bay polluted by<br />

municipal sewage, oil and heavy metals compared to an unpolluted Baltic bay. Ophelia, 24(2): 111-<br />

124<br />

Mazziotti C. & Cabrini M., 2004. In<strong>di</strong>catori <strong>di</strong> qualità delle acque basati sul fitoplancton: spunti <strong>di</strong> riflessione<br />

sulla base della variabilità osservata in Alto Adriatico. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 11 (1): 78-86.<br />

Meinesz A., Cottalorda J.M., Chiavérini D., Cassar N., De Vaugelas J., Antolic B., Ballesteros E., Belsher T.,<br />

Ceccherelli G., Cinelli F., Orestano C., Grau A.M., Jaklin A., Pou S., Sandulli R., Span A., Zavodnik N.<br />

& Zuljevic A., 1998. Bilan et analyse de la situation de l’expansion de Caulerpa taxifolia en<br />

Mé<strong>di</strong>terranée à la fin de 1997. In: Meinesz A., Cottalorda J.M., Chiavérini D., Cassar N., De Vaugelas<br />

J., (Eds.), Suivi de l’invasion de algue tropicale Caulerpa taxifolia en Mé<strong>di</strong>terranée: situation au 31<br />

décembre 1997. Laboratoire Environmental Marin Littoral. Univerité de Nice. Sophia Antipolis. pp. 238.<br />

Melley A., Innamorati M., Nuccio C., Piccar<strong>di</strong> R. & Benelli M., 1998. Caratterizzazione e stagionalità delle<br />

mucillaggini tirreniche. Biol. Mar. Med. 5 (1): 203-213.<br />

Menconi M., Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1999. Spatial and temporal variability in the <strong>di</strong>stribution of algae<br />

and invertebrates on rocky shores in the northwest Me<strong>di</strong>terranean. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 233: 1-23.<br />

Meneghini G., 1841. Alghe me<strong>di</strong>terranee italiane enumerate ed illustrate. Fasc. I. Nistri, Pisa.<br />

Micheli F. & Halpern B.S., 2005. Low functional redundancy in coastal marine assemblages. Ecology Letters,<br />

8: 391-400.<br />

Mori G., Innamorati M., Massi L., Nuccio C., Lavista F. & Ni<strong>di</strong>aci L., 1994. Alterazione degli ecosistemi<br />

costieri marini nel Parco <strong>Naturale</strong> della Maremma. Atti X Congr. A.I.O.L., Genova: 451-460.<br />

111


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Mori G., Innamorati M., Massi L., Nuccio C., Lavista F. & Ni<strong>di</strong>aci L., 1995. La situazione delle acque del<br />

litorale grossetano. Atti Soc. Tosc. Sci. Nat., Mem., Serie A, Suppl. CII: 281-291.<br />

Moris G. & De Notaris G., 1839. Florula Caprariae. Mem. R. Accad. sc. <strong>di</strong> Torino, ser. 2, tom. II: 192-215.<br />

Naviglio L., Uccelli R., Falchi G. & Lenzi M., 1988. Risanamento ambientale della Laguna <strong>di</strong> Orbetello:<br />

indagine preliminare sulla <strong>di</strong>stribuzione e sull'abbondanza della vegetazione macrofitica. ENEA,<br />

ISSN/0393-6309, RT/PAS/88/11: 67 pp.<br />

Nuccio C. (a cura <strong>di</strong>), 1993. Progetto Mare. Ricerca sullo stato biologico, chimico e fisico dell'Alto Tirreno<br />

Toscano. Regione Toscana, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Firenze, 617 pp.<br />

Nuccio C., Innamorati M., Lazzara L. & Mancuso A., 1995. Distribuzione spaziale e stagionale delle cenosi<br />

fitoplanctoniche nel Tirreno Settentrionale. Atti Soc. Tosc. Sci. Nat., Mem., Serie A, Suppl. CII: 151-<br />

163.<br />

Nuccio C., Innamorati M., Lazzara L., Mori G. & Massi L., 1997. Con<strong>di</strong>zioni trofiche e produttive del<br />

fitoplancton nell'Alto Tirreno Toscano. In: Regione Toscana, Giunta Regionale, Atti della 1a<br />

Conferenza regionale, Lo stato dell'ambiente in Toscana. Vol. 4, Risorse idriche: tutela e recupero,<br />

Firenze: 15-25.<br />

Occhipinti Ambrogi A. & Sala I., 2000. Il macrobenthos come in<strong>di</strong>catore <strong>di</strong> qualità dell’ambiente marino: una<br />

proposta operativa per il monitoraggio. Atti Associazione Italiana Oceanologia Limnologia, 13 (2): 379-<br />

394.<br />

Odum E.P., 1988. Basi <strong>di</strong> ecologia. Piccin Nuova Libreria, Padova, 494 pp.<br />

Palumbi S.R., 2001. The ecology of marine protected areas. In: M.D. Bertness, S.D. Gaines & M.E. Hay<br />

(Eds.), Marine community ecology (pp. 509–530). Sunderland, MA: Sinauer Associates.<br />

Papi I., Par<strong>di</strong> G., Lenzini S., Bendetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1992. Benthic marine flora in the Tuscan<br />

Archipelago: Isles of Capraia, Elba, Formiche <strong>di</strong> Grosseto, Giglio, Scoglio d'Africa, Montecristo and<br />

Giannutri. Giorn. Bot. It., 126: 549-593.<br />

Par<strong>di</strong> G., Papi I., Lenzini S. & Cinelli F., 1991. First contribution to the knowledge of algal superficial<br />

population in some islands of Tuscan Archipelago. Oebalia, Suppl., 17: 571-585.<br />

Par<strong>di</strong> G., Papi I., Piazzi L. & Cinelli F., 1993. Benthic marine flora in the Tuscan Archipelago. A second<br />

contribution: Isle of Gorgona. Giorn. Bot. It., 127: 797-819.<br />

Par<strong>di</strong> G., Piazzi L. & Cinelli F., 2000. Demographic Study of a Cystoseira humilis Kützing (Fucales:<br />

Cystoseiraceae) population in the Western Me<strong>di</strong>terranean. Bot. Mar., 43: 81-86.<br />

Pearson T.H. & Rosemberg R., 1978. Macrobenthic succession in relation to organic enrichment and<br />

pollution of the marine environment. Oceanogr. Mar. Biol. Ann. Rev., 16: 229-311.<br />

Peragallo H. & Peragallo M., 1965. Diatomèes marines de France et des <strong>di</strong>stricts maritimes voisins. 2 voll.:<br />

Texte, Atlas, Ed. Tempère M. J., 1897-1908, rèimpr. Asher & Co., Amsterdam, 491 pp.<br />

Pianka E.R., 1970. On r- and K- selection. Amer. Nat., 104: 592-597.<br />

Piazzi L. & Cinelli F., 2000. Effets de l’envhaissement des Rhodophyceae introduites Acrothamnion preissi et<br />

Womersleyella setacea sur les communautés algales des herbiers à Posidonia oceanica de la<br />

Me<strong>di</strong>terranée occidentale. Cryptogamie, Algol., 21: 291-300.<br />

Piazzi L. & Cinelli F., 2001. Distribution and Dominance of two Introduced Turf-forming Macroalgae on the<br />

Coast ofTuscany, Italy, Northwestern Me<strong>di</strong>terranean Sea in Relation to <strong>di</strong>fferent Habitats and<br />

Se<strong>di</strong>mentation. Bot. Mar., 44: 509-520.<br />

Piazzi L., Ceccherelli G. & Cinelli F., 2001. Threat to macroalgal <strong>di</strong>versity: effects of the introduced green<br />

alga Caulerpa racemosa in the Me<strong>di</strong>terranean. Marine Ecology Progress Series, 210: 149-159.<br />

Piazzi L., Acunto S., Magri M., Rin<strong>di</strong> F. & Balestri E., 1997. Osservazioni preliminari sull'espansione <strong>di</strong><br />

Caulerpa racemosa (Forsskål) J. Agardh sulle Secche della Meloria (Livorno, Italia). Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t.,<br />

4: 426-428.<br />

Piazzi L., Balata D. & Cinelli F., 2002. Epiphytic macroalgal assemblages of Posidonia oceanica rhizomes in<br />

the western Me<strong>di</strong>terranean. European J. Phycol., 37: 69-76.<br />

Piazzi L., Balata D. & Cinelli F., 2004. Species composition and morphological groups of macroalgal<br />

assemblages around Gorgona Island (north-western Me<strong>di</strong>terranean Sea). Cryptogamie, Algologie, 25:<br />

19-38.<br />

Piazzi L., Balata D. & Cinelli F., 2007. Invasion of alien macroalgae in the Me<strong>di</strong>terranean coralligenous<br />

assemblage. Cryptogamie, Algol., 28(3): 289-301.<br />

112


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Piazzi L., Balata D., Ceccherelli G. & Cinelli F., 2001. Comparative study of the growth of the two cooccurring<br />

introduced green algae Caulerpa taxifolia and Caulerpa racemosa along the Tuscan coast<br />

(Italy, western Me<strong>di</strong>terranean). Cryptogamie, Algol., 22(4): 459-466.<br />

Piazzi L., Balestri E. & Cinelli F., 1994. Presence of Caulerpa racemosa in the North-Western Me<strong>di</strong>terranean.<br />

Cryptogamie, Algol., 15: 183-189.<br />

Piazzi L., Balestri E., Magri M. & Cinelli F., 1997. Expansion de l’algue tropicale Caulerpa racemosa<br />

(Forsskål) J. Agardh (Bryopsidophyceae, Chlorophyta) le long de la côte toscane (Italie). Cryptogamie,<br />

Algol., 18(4): 343-350.<br />

Piazzi L., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1995. Osservazioni floristiche e corologiche su un popolamento a<br />

Phyllariopsis brevipes (C. Agardh) Henry & South della secca <strong>di</strong> Cala Scirocco (Isola <strong>di</strong> Gorgona,<br />

Arcipelago Toscano). Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat., 28: 455-470.<br />

Piazzi L., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1996. Ecological aspects and reproductive phenology of Acrothamnion<br />

preissii (Sonder) Wollaston (Ceramiaceae, Rhodophyta) in the Tuscan Archipelago (Western<br />

Me<strong>di</strong>terranean). Cryptogamie, Algol., 17: 35-43.<br />

Piazzi L., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1999. Algal vertical zonation and seasonal dynamics along a subtidal cliff on<br />

Gorgona Island (Tuscan Archipelago, Italy). Plant Biosyst., 133: 3-13.<br />

Piazzi L:, Par<strong>di</strong> G., Balata D:, Cecchi E. & Cinelli F., 2002. Seasonal dynamics of a subtidal north-western<br />

Me<strong>di</strong>terranean macroalgal community in relation to depth and substrate inclination. Bot. Mar., 45: 243-<br />

252.<br />

Piccone A. & De Toni G.B., 1900. Alghe dell'Isola del Giglio. In: Sommier S. (Ed.), L'Isola del Giglio e la sua<br />

flora. Carlo Clausen, Torino: 131 pp.<br />

Pichi P., 1888. Elenco delle alghe toscane (Floridee). Atti Soc. Tosc. Sc. Nat. in Pisa, 9: 125-165.<br />

Pignatti A. & Rizzi Longo L., 1971-72. Raccolte <strong>di</strong> alghe bentoniche nelle acque dell'Arcipelago Toscano. Atti<br />

Ist. Ven. Sci. Lett. Arti, 130: 313-327.<br />

Preda A., 1896. Di un'alga rara, nuova per la ficologia labronica. Boll. Soc. Bot. It., 1: 312-314.<br />

Preda A., 1897. Catalogue des Algues marines de Livourne. Bull. Herb. Boissier, 5 (11): 960-995.<br />

Preda A., 1909. Flora Italica Cryptogama. Pars II: Algae. Stabilimento Tipografico Cappelli, Rocca S.<br />

Casciano: 462pp.<br />

Rampi L. & Bernhard M., 1980. Chiave per la determinazione delle Peri<strong>di</strong>nee pelagiche me<strong>di</strong>terranee.<br />

RT/BIO (81) 8, CNEN, Roma, 193 pp.<br />

Relini G., Ar<strong>di</strong>zzone G. & Giaccone G., 2004. Descrizione delle biocenosi marine costiere. In Blasi C.,<br />

D’Antoni S., Duprè E., La Posta A. (Eds). Atti del Cnvegno “La conoscenza botanica e zoologica in<br />

Italia: dagli inventari al monitoraggio”. Min. Ambiente, Ist. Nazionale <strong>di</strong> Fauna Selvatica. Quad. Cons.<br />

Natura 18: 111-118.<br />

Reynolds C.S., 2006. Ecology of Phytoplankton. Cambridge University Press, Cambridge, 535 pp.<br />

Ribera Siguan M.A., Gómez Garreta A., Pérez Ruzafa I., Barceló Marti M.C. & Rull Lluch J., 2005. A new<br />

species of Dictyopteris (Dictyotales, Phaeophyceae) from the Iberian Peninsula: Dictyopteris lucida sp.<br />

nov. Phycologia, 44 (6): 651-657.<br />

Rieman B., 1978. Carotenoid interference in the spectrophotometric determination of chlorophyll degradation<br />

products from natural populations of phytoplankton. Limn. Oceanogr., 23: 1059-1066.<br />

Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 2000. Phenology and small-scale <strong>di</strong>stribution of some rhodomelacean red algae on a<br />

western Me<strong>di</strong>terranean rocky shore. Eur. J. Phycol., 35: 115-125.<br />

Rin<strong>di</strong> F., 1999. Morfologia, fenologia e <strong>di</strong>stribuzione <strong>di</strong> alcuni gruppi <strong>di</strong> alghe bentoniche Me<strong>di</strong>terranee e<br />

Nord Atlantiche. Ph.D. thesis, University of Pisa: 137pp.<br />

Rin<strong>di</strong> F., Guiry M.D. & Cinelli F., 1999. Morphology and reproduction of the adventive Me<strong>di</strong>terranean<br />

rhodophyte Polysiphonia setacea. Hydrobiologia, 398/399: 91-100.<br />

Rin<strong>di</strong> F., Papi I. & Cinelli F., 1996. New records of Ceramiales (Rhodophyta) for the North-Western<br />

Me<strong>di</strong>terranean. Cryptogamie, Algol., 17: 223-238.<br />

Rin<strong>di</strong> F., Sartoni G. & Cinelli F., 2002. A floristic account on the benthic marine algae of Tuscany (Western<br />

Me<strong>di</strong>terranean Sea). Nova Hedwigia, 74(1-2): 201-250.<br />

Roberts D.E., 1996. Patterns in subtidal marine assemblages associated with a deep water sewage outfall.<br />

Marine and Freshwater Research, 47: 1–9.<br />

113


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Russ G.R., 2002. Yet another review of marine reserves as reef fishery management tools. In P. F. Sale<br />

(Ed.), Coral reef fishes: Dynamics and <strong>di</strong>versity in a complex ecosystem (pp. 421–443). New York:<br />

Academic Press.<br />

Sala E., Boudouresque C.F. & Harmelin-Vivien M.L., 1998. Fishing trophic cascades, and the structure of<br />

algal assemblages: evaluation of an old but untested para<strong>di</strong>gm. Oikos, 83: 425–439.<br />

Sala E., Oropeza O., Paredas G., Parra I., Barrera J.C. & Dayton P.K., 2002. A general model for designing<br />

networks of marine reserve. Science, 298: 1991–1993.<br />

Salghetti Drioli U., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1985. Stu<strong>di</strong>o sull’epifitismo algale <strong>di</strong> un Thanato-Posidonietum<br />

oceanicae del litorale <strong>di</strong> Livorno. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat. Catania, 18: 455-462.<br />

Salghetti-Drioli U. & Cinelli F., 1985a. La vegetazione autunnale sommersa <strong>di</strong> Capo S. Andrea nell'Isola<br />

d'Elba (Mar Tirreno). Oebalia, 11: 363-374.<br />

Salghetti-Drioli U. & Cinelli F., 1985b. I popolamenti algali delle Formiche <strong>di</strong> Grosseto: vegetazione<br />

infralitorale e circalitorale. Atti VI Congresso AIOL: 343-352.<br />

Salghetti-Drioli U., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1989. I popolamenti fitobentonici <strong>di</strong> intermatte in una matte morta <strong>di</strong><br />

Posidonia oceanica (L.) Delile a Livorno (Mar Tirreno, Italia). In: Boudouresque C. F., Meinesz A.,<br />

Fresi E. & Gravez V., (Eds.), International Workshop on Posidonia oceanica Beds. 2. GIS Posidonie,<br />

pp. 115-125.<br />

Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 1990. Osservazioni morfo-ecologiche in Stragularia clavata (Harvey) Hamel e<br />

"Microspongium gelatinosum" fase <strong>di</strong> Scytosiphon lomentaria (Lyngbye) Link (Phaeophyta,<br />

Scytosiphonaceae). Atti Soc. Toscana Sci. Nat. Mem., Serie B, 97: 201-212.<br />

Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 1992. Morphological observations on some fleshy crustose algae of the Island of<br />

Gorgona (Tuscan Archipelago). Giorn. Bot. It., 126: 521-530.<br />

Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 1993. Apoglossum gregarium (Delesseriaceae, Rhodophyta), a new record for<br />

Me<strong>di</strong>terranean algal flora. Bot. Mar., 36: 297-302.<br />

Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 2002. Ceramium bisporum (Ceramiaceae, Rhodophyta), a new record for the<br />

Me<strong>di</strong>terranean algal flora. Bot. Mar., 45: 566-570.<br />

Sartoni G. & Salghetti-Drioli U., 1988. Osservazioni morfologiche in Taenioma paerpusillum (J. Agardh) J.<br />

Agardh e T. nanum (Kützing) Papenfuss (Delesseriaceae, Rhodophyta). Inf. Bot. It., 19: 144-154.<br />

Sartoni G. & Sarti M., 1976. Sulla presenza a Livorno <strong>di</strong> Aglaothamnion feldmanniae L'Hardy-Halos. Inf. Bot.<br />

It., 8: 185.<br />

Sartoni G. & Sonni C., 1991. Tribonema marinum J. Feldmann e Acinetospora crinita (Carmichael)<br />

Sauvageau nelle formazioni mucillaginose bentoniche osservate sulle coste toscane nell’estate 1991.<br />

Inf. Bot. It., 23: 23-30.<br />

Sartoni G., 1976. Il fitobenthos. In: Relazione al Consorzio per l'istituzione del "Parco della Maremma".<br />

Inform. Bot. Ital., 8(3): 302-303.<br />

Sartoni G., 1985. Presenza del genere Symphyocla<strong>di</strong>a Falkenberg (Rhodomelaceae, Rhodophyta) in<br />

Me<strong>di</strong>terraneo. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat., 18: 499-504.<br />

Sartoni G., 2004. Indagini preliminari sulle fitocenosi bentoniche dell’isola <strong>di</strong> Pianosa (Arcipelago Toscano).<br />

In: Indagine preliminare sui popolamenti algali ed animali del piano infralitorale dell’isola <strong>di</strong> Pianosa.<br />

Istituto <strong>di</strong> Biologia ed Ecologia Marina <strong>di</strong> Piombino, pp: 95-115.<br />

Sartoni G., Bod<strong>di</strong> S. & Hass J., 1995. Chrysonephos lewisii (Sarcinochrysidales, Chrysophyceae), a new<br />

record for the Me<strong>di</strong>terranean algal flora. Botanica Marina, 38: 121-125.<br />

Sartoni G., Cinelli F. & Bod<strong>di</strong> S., 1993. Ruolo <strong>di</strong> Tribonema marinum J. Feldmann ed Acinetospora crinita<br />

(Carmichael) Sauvageau negli aggregati mucillaginosi bentonici delle coste toscane. Biologia Marina,<br />

Suppl. Notiz. SIBM, 1: 31-34.<br />

Schiller J., 1930. Coccolithinae. In: Rabenhorst's Kriptogamen-Flora von Deutschland, Osterreich und der<br />

Schweiz. X band: 2, Akademische Verlag, Leipzig, 273 pp.<br />

Schiller J., 1933-1937. Dinoflagellatae (Peri<strong>di</strong>neae). Monographischer Behandlung. In: Rabenhorst's<br />

Kriptogamen-Flora von Deutschland, Osterreich und der Schweiz. X band (3): Teil 1 (1931-1937), 617<br />

pp.; Teil 2 (1935-1937), 589 pp, Akademische Verlag., Leipzig.<br />

Shannon C.E., Weaver W., 1949. The mathematical theory of communication. University of Illinois, Urbana:<br />

1-117.<br />

114


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Shears N.T. & Babcock R.B., 2002. Marine reserves demonstrate top-down control of community structure<br />

on temperate reefs. Oecologia, 132: 131–142.<br />

Shears N.T. & Babcock R.B., 2003. Continuing trophic cascade effects after 25 years of no-take marine<br />

reserve protection. Marine Ecology Progress Series, 246: 1–16.<br />

Simboura N., Panayoti<strong>di</strong>s P. & Papathanassiou E., 2005. A synthesis of the biological quality elements for<br />

the implementation of the European Water Framework Directive in the Me<strong>di</strong>terranean ecoregion: The<br />

case of Saronikos Gulf. Ecological In<strong>di</strong>cators, 5: 253-266.<br />

Simpson E.H., 1949. Measurement of <strong>di</strong>versity. Nature, 163: 688.<br />

Somerfield P.J., Olsgard F. & Carr M.R., 1997. A further examination of two new taxonomic <strong>di</strong>stinctness<br />

measures. Marine Ecology Progress Series, 154: 303-306.<br />

Sousa W.P., 1979. Experimental investigations of <strong>di</strong>sturbance and ecological succession in a rocky intertidal<br />

community. Ecol. Monogr., 49: 227-254.<br />

Sousa W.P., 1984. Intertidal mosaics: patch size, propagule availability, and spatially variable patterns of<br />

succession. Ecology, 65: 1918-1935<br />

Stei<strong>di</strong>nger K.A. & Tangen K., 1997. Dinoflagellates. In: Tomas C.R. (Ed.), 1997. Identifying Marine<br />

Phytoplankton. Academic Press, San Diego: 387-584.<br />

Tanfani E., 1890. Florula <strong>di</strong> Giannutri. N. Giorn. Bot. It., 22: 153-218.<br />

Terlizzi A., Fraschetti S., Guidetti P. & Boero F., 2002. The effects of sewage <strong>di</strong>scharge on shallow hard<br />

bottom sessile assemblage. Marine Pollution Bulletin, 44: 542–548.<br />

Terreni G., 1981. Molluschi conchiferi del mare antistante la costa Toscana (Gastropoda, Scaphopoda,<br />

Amphineura, Cephalopoda). Benvenuti & Cavaciocchi, Livorno, 106 pp, 10 tav.<br />

Terreni G., 1983. Molluschi conchiferi del mare antistante la costa Toscana (Gastropoda, Scaphopoda,<br />

Amphineura, Bivalvia, Cephalopoda). Emandatio et Addenda. Quaderni del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong><br />

<strong>di</strong> Livorno, 4: 107-125<br />

Throndsen J., 1993. The planktonic marine flagellates. In: Tomas C.R. (Ed.), Identifying marine<br />

phytoplankton. Academic Press, San Diego: 591-729.<br />

Tortonese E., 1985. Distribution and ecology of endemic elements in the Me<strong>di</strong>terranean fauna (fishes and<br />

echinoderms. In Me<strong>di</strong>terranean Marine ecosystems, M. Moroitou-Apostolopoulou & V. Kiortsis, (Eds.),<br />

Plenum press, New York, pp 57-83.<br />

Underwood A.J., 1991. Beyond BACI: experimental designs for detecting human environmental impacts on<br />

temporal variations in natural populations. Australian Journal of Marine and Freshwater Research, 42:<br />

569–587.<br />

Underwood A.J., 1993. The mechanics of spatially replicated sampling programmes to detect environmental<br />

impacts in a variable world. Australian Journal of Ecology, 18: 99–116.<br />

Underwood A.J., 1994. On beyond BACI: sampling designs that might reliably detect environmental<br />

<strong>di</strong>sturbances. Ecological Application, 4: 3–15.<br />

Verlaque M., Ballesteros E., Sala E. & Garrabou J., 1999. Cystoseira jabukae (Cystoseiraceae,<br />

Fucophyceae) from Corsica (Me<strong>di</strong>terranean) with notes on the previously misunderstood species C.<br />

funkii. Phycologia, 38 (2): 77-86.<br />

Verlaque M., Durand C., Huismann J. M., Boudouresque Ch-F. & Le Parco Y., 2003. On the identity and<br />

origin of the Me<strong>di</strong>terranean invasive Caulerpa racemosa (Caulerpaceae, Chlorophyta). Eur. J. Phycol.,<br />

38: 325-339..<br />

Vignoli V., Caruso T. & Falciai L., 2004. Decapoda Brachyura from Monte Argentario (Me<strong>di</strong>terranean Sea,<br />

central Tyrrhenian). Crustaceana, 77 (2): 177-186.<br />

Villa F., Tunesi L. & Agardy T., 2002. Zoning marine protected areas through spatial multiple-criteria<br />

analysis: the case of the Asinara Island National Marine Reserve of Italy. Conservation Biology, 16:<br />

515–526.<br />

Vollenweider R.A., Giovanar<strong>di</strong> F., Montanari G., Rinal<strong>di</strong> A., 1998. Characterization of the trophic con<strong>di</strong>tions<br />

of marine coastal waters with special reference to the NW Adriatic Sea: proposal for a trophic scale,<br />

turbi<strong>di</strong>ty and generalized water quality index. Environmetrics, 9: 329-357.<br />

Warwick R.M., 1986. A new method for detecting pollution effects on marine macrobenthic communities.<br />

Mar. Biol., 92: 557-562.<br />

115


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Warwick R.M., Clarke K.R., 1995. New “bio<strong>di</strong>versity” measures reveal a decrease in taxonomic <strong>di</strong>stinctness<br />

with increasing stress. Marine Ecology Progress Series, 129: 301-305.<br />

Warwick R.M., Clarke K.R., 2001. Practical measures of marine bio<strong>di</strong>versity based on relatedness of<br />

species. Oceanography and Marine Biology: an Annual Review, 39: 207-231.<br />

Wilkinson D.M., 1999. The <strong>di</strong>sturbing history of interme<strong>di</strong>ate <strong>di</strong>sturbance. Oikos, 84: 145-147.<br />

Word J.Q., 1978. The infaunal trophic index – Annual Report 1978, Southern California Coastal Water<br />

Research Project, Elm Segundo, California: 19-39.<br />

Word J.Q., 1980. Classification of benthic invertebrates into infaunal trophic index fee<strong>di</strong>ng groups. Biennal<br />

Report 1979-1980, Southern California Coastal Water Research Project, Long Beach, California: 103-<br />

121.<br />

7.2. MAMMIFERI MARINI (MARIN MAMMALS)<br />

Bearzi G., Politi E., Agazzi S., Bruno S., Costa M. & Bonizzoni S., 2005. Occurrence and present status of<br />

coastal dolphins (Delphinus delphis and Tursiops truncatus) in the eastern Ionian Sea. Aquatic<br />

Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst. 15, (3): 243-257, Published online in Wiley InterScience.<br />

Buckland S.T., 1990. Estimation of survival rates from sightings of in<strong>di</strong>vidually identifiable whales. Rep. Int.<br />

Whal. Commn, Special Issue 12:149-154. [VDL code: P 0256].<br />

Buckland S.T., Breiwick J.M., Cattanach K.L. & Laake J.L., 1993. Estimated population size of the California<br />

gray whale. Marine Mammal Science 9 (3): 235-249. [VDL code: P 0945].<br />

Cagnolaro L., Di Natale A. & Notarbartolo Di Sciara G., 1983. Cetacei. Guide per il riconoscimento delle<br />

specie animali delle acque lagunari e costiere italiane a cura del C.N.R.<br />

Canadas A., Sagarminaga R., Garcıa-Tiscar S., 2002. Cetacean <strong>di</strong>stribution related with depth and slope in<br />

the Me<strong>di</strong>terranean waters off southern Spain. Deep-Sea Research, Part I, 49 (11): 2053–2073.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1987. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. I. (ren<strong>di</strong>conto 1986). Atti Soc. Ital. Sci.<br />

Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 128 (3-4): 305-313, 15-XII.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1987-1997. Cetacei spiaggiati lungo le coste italiane. I-XI. Ren<strong>di</strong>conti 1986-1996. Atti<br />

Soc. it. Sci. nat. <strong>Museo</strong> civ. St. nat. Milano, 128(3-4): 305-313; 129(4): 411-432; 130(2): 269-287;<br />

131(27): 413-432; 132(25): 337-355; 133(19): 261-291; 134(II): 285-298; 135(II): 437-450; 135(II):<br />

451-462; 136(II): 205-216; 137(I-II): 135-147.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1988. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. II. (ren<strong>di</strong>conto 1987). Atti Soc. Ital. Sci.<br />

Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 129 (4): 411-432, 28-XII.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1990. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. III. (ren<strong>di</strong>conto 1988). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 130 (21): 269-287, V<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1991. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. IV. (ren<strong>di</strong>conto 1989). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 131 (27): 413-432, IX.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1992. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. V. (ren<strong>di</strong>conto 1990). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 132 (25): 337-355, X.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1994. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. VI. (ren<strong>di</strong>conto 1991). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 133 (19): 261-291, II.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1995. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. VII. (ren<strong>di</strong>conto 1992). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 134 (II): 285-298, VII.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1996. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. VIII. (ren<strong>di</strong>conto 1993). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 135 (II): 437-450, VI.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1996. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. IX. (ren<strong>di</strong>conto 1994). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 135 (II): 451-462, VI.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1997. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. X. (ren<strong>di</strong>conto 1995). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 136 (II): 205-216, IV.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1997. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XI. (ren<strong>di</strong>conto 1996). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 137 (I-II): 135-147, IX.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1998. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XII. (ren<strong>di</strong>conto 1997). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 139 (II): 213-226, XII.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2000. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XIII. (ren<strong>di</strong>conto 1998). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 141 (I): 129-143, X.<br />

116


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2000. Tartarughe marine recuperate lungo le coste italiane. I. (ren<strong>di</strong>conto 1998). Atti<br />

Soc. Ital. Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 141 (I): 145-158, X.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2001. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XIV. (ren<strong>di</strong>conto 1999). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 141 (II): 353-365, VII.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2002. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XV. (ren<strong>di</strong>conto 2000). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 142 (II): 251-264, II.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2002. Tartarughe marine recuperate lungo le coste italiane. II. (ren<strong>di</strong>conto 1999). Atti<br />

Soc. Ital. Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 142 (II): 265-281, II.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2002. Tartarughe marine recuperate lungo le coste italiane. III. (ren<strong>di</strong>conto 2000). Atti<br />

Soc. Ital. Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 143 (II): 215-241, XII.<br />

Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2003. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XVI. (ren<strong>di</strong>conto 2001). Atti Soc. Ital.<br />

Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 144 (I): 151-166, VI.<br />

Chapman D.G., 1951. Some properties of the hypergeometric <strong>di</strong>stribution with applications to zoological<br />

censuses. Univ. Calif. Publ. Stat. 1: 131-160.<br />

Di Natale A., 1982. Distribution of the bottlenosed dolphin, Tursiops truncatus (Montagu), in the Italian seas.<br />

Rapp. Comm. int. Mer Mé<strong>di</strong>t., miméo.<br />

Forcada J., Aguilar A., Hammond P.S., Pastor X. & Aguilar R., 1994. Distribution and numbers of striped<br />

dolphins in the western Me<strong>di</strong>terranean Sea after the 1990 epizootic outbreak. Mar. Mamm. Sci., 10:<br />

137-150.<br />

Hammond P.S., 1986. Estimating the size of naturally marked whale populations using capture-recapture<br />

techniques. Rep. Int. Whal. Commn. Special Issue 8: 253-282. [VDL code: P 1886].<br />

Ingram S.N., Rogan E., 2002. Identifying critical areas and habitat preferences of bottlenose dolphins<br />

Tursiops truncatus. Mar. Ecol. Prog. Ser., 244: 247-255.<br />

Jefferson T.A., Leatherwood S. & Webber M.A., 1993. FAO species identification guide. Marine mammals of<br />

the world. Rome, FAO, 320 pp.<br />

Klinowska M., 1991. Dolphins, Porpoises and Whales of the World. The IUCN Red Data Book. IUCN, Gland,<br />

Switzwerland, 429 pp.<br />

Larsen F. & Hammond PS., 2004. Distribution and abundance of West Greenland humpback whales<br />

(Megaptera novaeangliae). J. Zool., Lond. 263: 343-358.<br />

Leatherwood S. & Reeves R.R. (Eds.), 1990. The Bottlenose Dolphin. Academic Press, San Diego, 653 pp.<br />

Marchessaux D., 1980. A review of the current knowledge of the cetaceans in the Eastern Me<strong>di</strong>terranean<br />

Sea. Vie marine, 2: 59-66.<br />

Martin A.R., 1990. Balene e Delfini. I libri <strong>di</strong> Airone, E<strong>di</strong>toriale Giorgio Mondatori.<br />

Matthews L.H., 1987. <strong>Storia</strong> naturale dei Cetacei. Mursia, Milano.<br />

Norris K.S. & Pryor K., 1991. Dolphin Societies: Discoveries and Puzzles. University California Press.<br />

Notarbartolo <strong>di</strong> Sciara G. & Demma M., 1994. Guida dei Mammiferi Marini del Me<strong>di</strong>terraneo. Muzzio ed.,<br />

Padova, 262 pp.<br />

Notarbartolo <strong>di</strong> Sciara G., Venturino M.C., Zanardelli M., Bearzi G., Borsani J.F. & Cavalloni B., 1993.<br />

Cetaceans in the central Me<strong>di</strong>terranean Sea: <strong>di</strong>stribution and sightings frequencies. Boll. Zool., 60:<br />

131-138.<br />

Perrin W.F., Wilson C.E. & Archer II F.I., 1994. Striped Dolphin - Stenella coeruleoalba (Meyen, 1833). In:<br />

S.H. Ridgway, R.J. Harrison (Eds.), Handbook of Marine Mammals. vol. 5. The First Book on<br />

Dolphins. pp. 129-159. Academic Press, London, 416 pp.<br />

Schwarz C.J. & Arnason A.N., 1996. A general methodology for the analysis of capture–recapture<br />

experiments in open populations. Biometrics, 52: 860-873.<br />

Seber G.A.F., 1982. The estimation of animal abundance. 2nd Ed. Charles Griffin, London.<br />

Shane S.H., 1990a. Behavior and ecology of Bottlenose Dolphin at Sanibel Island, Florida. In: S.<br />

Leatherwood, R.R Reeves, (Eds.), The Bottlenose Dolphin. San Diego, Academic Press, pp. 245-265.<br />

Shane S.H., 1990b. Comparison of Bottlenose Dolphin behavior in Texas and Florida, with a critique of<br />

methods for studying dolphin behavior. In: S. Leatherwood, R.R Reeves, (Eds.), The Bottlenose<br />

Dolphin. San Diego, Academic Press, pp. 541-558.<br />

117


7. BIBLIOGRAFIA<br />

Shane S.H., Wells R.S., Wursig B., 1986. Ecology, behavior and social organization of Bottlenose Dolphin: a<br />

review. Mar. Mamm. Sc., 2 (1): 34-63.<br />

Wells R.S. & Scott M.D., 1990. Estimating bottlenose dolphin population parameters from in<strong>di</strong>vidual<br />

identification and capture-release techniques. Rep. Int. Whal. Commn., Special Issue 12: 407-416.<br />

[VMML P 284].<br />

White G.C. & Burnham K.P., 1999. Program MARK: survival estimation from populations of marked animals.<br />

Bird Study 46 (Suppl.): 120–138.<br />

Würsig B. & Jefferson T.A., 1990. Methods of photo-identification for small cetaceans. In: P.S. Hammond,<br />

S.A. Mizroch, G.P. Donovan. In<strong>di</strong>vidual recognition of cetaceans: use of photo-identification and other<br />

techniques to estimatepopulation parameters. Rep. Int. Whal. Commn, Special Issue 12: 43-52.<br />

Würsig B. & Würsig M., 1977. The photographic determination of group size, composition and stability of<br />

coastal porpoises (Tursiops truncatus). Science, 198: 755-756.<br />

118

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!