Appendice volume BioMarT - Museo di Storia Naturale - Università ...
Appendice volume BioMarT - Museo di Storia Naturale - Università ...
Appendice volume BioMarT - Museo di Storia Naturale - Università ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
BIOMART<br />
ATLANTE DELLA BIODIVERSITÀ<br />
(ATLAS OF BIODIVERSITY)<br />
INDIVIDUAZIONE DI BIOCENOSI VULNERABILI E HOTSPOT DI BIODIVERSITÀ IN<br />
AMBIENTE COSTIERO DI SUBSTRATO DURO.<br />
CENSIMENTO DI SPECIE RARE NEL MARE DELLA TOSCANA<br />
- APPENDICE -<br />
ELENCHI SISTEMATICI E BIBLIOGRAFIA
A cura <strong>di</strong>:<br />
Cecilia Volpi e Deborah Benvenuti<br />
Sezione <strong>di</strong> Zoologia "La Specola" <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong><br />
<strong>Naturale</strong> – <strong>Università</strong> degli Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze<br />
Autori dei testi:<br />
Sezione <strong>di</strong> Zoologia "La Specola" <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong><br />
<strong>Naturale</strong> – <strong>Università</strong> degli Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze:<br />
Cecilia Volpi, Deborah Benvenuti, Marco Borri (parti<br />
generali, zoobenthos, elementi d’attenzione, cetacei)<br />
Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Evoluzionistica – <strong>Università</strong><br />
degli Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze:<br />
Stefano Cannicci (elaborazione e analisi ecologica<br />
dei dati)<br />
Luigi Lazzara (fitoplancton)<br />
Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Vegetale – <strong>Università</strong> degli<br />
Stu<strong>di</strong> <strong>di</strong> Firenze:<br />
Gianfranco Sartoni (fitobenthos)<br />
Caterina Nuccio (fitoplancton)<br />
Cooperativa Pelagos:<br />
Carlo Trombetti (cetacei)<br />
Disegni schede cetacei:<br />
Irene Scaravella<br />
Foto <strong>di</strong> copertina:<br />
Alessandro Tommasi<br />
Responsabile scientifico del progetto:<br />
Cecilia Volpi 1<br />
Ricercatori:<br />
Clau<strong>di</strong>a Becchi 1 , Deborah Benvenuti 1 , Marco Borri 1 ,<br />
Antonio Callea 1 , Stefano Cannicci 2 , Caterina<br />
Nuccio 3 , Luigi Lazzara 2 , Gianfranco Sartoni 3 , Marco<br />
Vannini 2<br />
Collaboratori e laurean<strong>di</strong>:<br />
Luca Fabbricatore, Giovanni Montini, Carlo<br />
Trombetti 4 , Gianna Innocenti, Linda Bolognesi, Silvia<br />
Cappella, Irene Lanzini, Christian Marchese, Teresa<br />
Morganti, Davide Racano, Chiara Melillo 3<br />
Collaborazioni esterne:<br />
Polizia <strong>di</strong> Stato, squadra nautica <strong>di</strong> Livorno e <strong>di</strong><br />
Talamone;<br />
Polizia Penitenziaria della Casa <strong>di</strong> Reclusione <strong>di</strong><br />
Gorgona e Pianosa;<br />
Corpo Forestale dello Stato <strong>di</strong> Follonica e <strong>di</strong><br />
Portoferraio;<br />
Capitaneria <strong>di</strong> Porto, Guar<strong>di</strong>a Costiera <strong>di</strong><br />
Portoferraio;<br />
M.C. Manufatti in Cementificio s.r.l.<br />
Alla campagna cetacei hanno partecipato inoltre:<br />
Stefania Lotti 1 , Annamaria Nistri 1 , Cinzia Oliva, Irene<br />
Ortolani 2 , Monica Previati, Patrizia Buonamici,<br />
Sergio Canfailla, Andrea Cini, Alessandra Conti,<br />
Roberto D’Ippolito, Giacomo Giorli, Luigi Mughini,<br />
Gianni Paolini, Jacopo Primicerio, Stefano Tonini<br />
Si ringraziano tutti coloro che hanno collaborato<br />
alla riuscita del progetto, in particolare:<br />
L’Ente Parco Nazionale Arcipelago Toscano e in<br />
particolare la Dr. Giannini;<br />
La Capitaneria <strong>di</strong> Porto <strong>di</strong> Livorno e Portoferraio;<br />
L’Ispettore Lan<strong>di</strong> e tutta la squadra nautica della<br />
Polizia <strong>di</strong> Stato <strong>di</strong> Talamone;<br />
L’Ispettore Corrado l'Ispettore Zoncu e tutta la<br />
squadra nautica della Polizia <strong>di</strong> Stato <strong>di</strong> Livorno;<br />
Il Dr. Vagniluca e l’Ispettore Sereni del C.F.S.;<br />
Il Dr. Io<strong>di</strong>ce e il Comandante Monterosso <strong>di</strong> Gorgona<br />
Casa <strong>di</strong> Reclusione, Min. Giustizia;<br />
Il Dr. Mazzerbo <strong>di</strong> Pianosa Casa <strong>di</strong> Reclusione, Min.<br />
Giustizia;<br />
Il Prof. Panzini, dell'<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Genova.<br />
1 Sezione <strong>di</strong> Zoologia “La Specola” del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong><br />
<strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> dell’<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze<br />
2 Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Evoluzionistica<br />
dell’<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze<br />
3 Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Vegetale dell’<strong>Università</strong> <strong>di</strong><br />
Firenze<br />
4 Cooperativa Pelagos<br />
Data <strong>di</strong> pubblicazione: Luglio 2009
INDICE APPENDICE<br />
INTRODUZIONE ......................................................................................................................................... 2<br />
INTRODUCTION ......................................................................................................................................... 2<br />
APPENDICE AL CAPITOLO 3: RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
(LOCALITY POINT AND SYSTEMATIC LISTS OF SAMPLES) ..................................................................... 3<br />
3.1. COSTA DI CALAFURIA ........................................................................................................................... 3<br />
3.1.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) ........................................................................ 3<br />
3.1.2. Elenco sistematico (Systematic list) ........................................................................................... 3<br />
3.2. ISOLOTTO DI CERBOLI .......................................................................................................................... 8<br />
3.2.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) ........................................................................ 8<br />
3.2.2. Elenco sistematico (Systematic list) ........................................................................................... 8<br />
3.3. COSTA DI PUNTA ALA .........................................................................................................................14<br />
3.3.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................14<br />
3.3.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................14<br />
3.4. COSTA DEI MONTI DELL'UCCELLINA-TALAMONE .....................................................................................19<br />
3.4.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................19<br />
3.4.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................19<br />
3.5. MONTE ARGENTARIO ..........................................................................................................................24<br />
3.5.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................24<br />
3.5.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................24<br />
3.6. ISOLA DI GORGONA ............................................................................................................................31<br />
3.6.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................31<br />
3.6.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................32<br />
3.7. ISOLA DI CAPRAIA ...............................................................................................................................40<br />
3.7.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................40<br />
3.7.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................41<br />
3.8. ISOLA D'ELBA .....................................................................................................................................48<br />
3.8.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................48<br />
3.8.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................49<br />
3.9. ISOLA DI PIANOSA ...............................................................................................................................60<br />
3.9.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .......................................................................60<br />
3.9.2. Elenco sistematico (Systematic list) ..........................................................................................61<br />
3.10. FORMICHE DI GROSSETO ..................................................................................................................68<br />
3.10.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................68<br />
3.10.2 Elenco sistematico (Systematic list)..........................................................................................69<br />
3.11. ISOLA DI MONTECRISTO ....................................................................................................................75<br />
3.11.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................75<br />
3.11.2. Elenco sistematico (Systematic list).........................................................................................76<br />
3.12. ISOLA DEL GIGLIO .............................................................................................................................84<br />
3.12.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................84<br />
3.12.2. Elenco sistematico (Systematic list).........................................................................................85<br />
3.13. ISOLA DI GIANNUTRI ..........................................................................................................................91<br />
3.13.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization) .....................................................................91<br />
3.13.2. Elenco sistematico (Systematic list).........................................................................................92<br />
APPENDICE AL CAPITOLO 4: RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE (RESULTS AND DISCUSSION) 100<br />
4.3.3. Le comunità fitoplanctoniche (Phytoplankton assemblages) ....................................................100<br />
4.3.3.1. Elenco sistematico (Systematic list) .................................................................................100<br />
7. BIBLIOGRAFIA (BIBLIOGRAPHY) ........................................................................................................105<br />
7.1. BENTHOS E FITOPLANCTON (BENTHOS AND PHYTOPLANKTON) ..............................................................105<br />
7.2. MAMMIFERI MARINI (MARIN MAMMALS) ................................................................................................116<br />
i
INTRODUZIONE<br />
Il progetto <strong>BioMarT</strong> (Bio<strong>di</strong>versità Marina in Toscana) nasce da una sinergica esigenza<br />
dell'Assessorato all'Ambiente della Regione Toscana e del , <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> dell'<strong>Università</strong> <strong>di</strong><br />
Firenze (MSNUF). La Regione, dopo aver finanziato il Progetto RE.NA.TO (REpertorio NAturalistico<br />
TOscano) coor<strong>di</strong>nato dalla sezione <strong>di</strong> Zoologia del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> e tuttora in corso, ha accolto e<br />
promosso l'estensione <strong>di</strong> tale progetto al mare, affidando al MSNUF il compito <strong>di</strong> censire la bio<strong>di</strong>versità dei<br />
fon<strong>di</strong> duri costieri. L’obiettivo principale del progetto era in<strong>di</strong>viduare e valutare le biocenosi vulnerabili, le<br />
specie rare e gli hotspot <strong>di</strong> bio<strong>di</strong>versità per quanto riguarda i substrati rocciosi, il censimento - <strong>di</strong>stribuzione<br />
della cetofauna presente e l'in<strong>di</strong>viduazione - composizione dei gruppi residenti. Le conoscenze acquisite con<br />
<strong>BioMarT</strong> sono un primo importante passo per poter gestire in modo adeguato e corretto l'ambiente marino<br />
toscano.<br />
I risultati ottenuti sono confluiti nel database RENATO <strong>BioMarT</strong> visibile sul Sito della Regione Toscana<br />
e nella pubblicazione del <strong>volume</strong> <strong>BioMarT</strong>, e<strong>di</strong>to dalla Regione Toscana e dal <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong><br />
dell'<strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze e visibile sul sito:<br />
http://www.regione.toscana.it/regione/multime<strong>di</strong>a/RT/documents/2009/08/04/1249368699725_Biomart<br />
%20atlante.pdf<br />
Questa appen<strong>di</strong>ce ne è parte integrante, in quanto contiene due componenti essenziali quali l'elenco<br />
sistematico delle specie in<strong>di</strong>viduate nelle <strong>di</strong>verse località e la bibliografia, che purtroppo, per gravi questioni<br />
economiche, non sono state inserite nel <strong>volume</strong> pubblicato. La numerazione dei paragrafi e delle figure fa<br />
riferimento a quella del <strong>volume</strong> cartaceo.<br />
INTRODUCTION<br />
The <strong>BioMarT</strong> (Marine Bio<strong>di</strong>versity in Tuscany) project comes from a specific demand of Tuscany<br />
Region and from the zoological section "La Specola" of the Natural History Museum of the Florence<br />
University (MSNUF), after both financed and conducted respectively the RE.NA.TO (Tuscan Natural<br />
Repertoire) project. The intention was to provide the first comprehensive census of marine bio<strong>di</strong>versity along<br />
the coastlines of tuscany, focusing on floral and faunal populations of the rocky reefs.the main objective was<br />
to identify and assess vulnerable biotic communities, rare species and hotspots of bio<strong>di</strong>versity and, in the<br />
third place, to assess the <strong>di</strong>stribution of marine mammal species in tuscan waters in order to determine their<br />
population size and the possible presence of resident groups. The results of <strong>BioMarT</strong> are an important<br />
preliminary step in order to adequately and properly manage the marine environment of Tuscany.<br />
The obtained results are merged into the database renato biomart available on the website of the<br />
tuscany region and in the book "<strong>BioMarT</strong>, Atlas of Bio<strong>di</strong>versity", already published:<br />
http://www.regione.toscana.it/regione/multime<strong>di</strong>a/rt/documents/2009/08/04/1249368699725_biomart%<br />
20atlante.pdf<br />
This appen<strong>di</strong>x is part of that book, as it contains two essential components, such as the systematic list<br />
of identified species in <strong>di</strong>fferent locations and the bibliography, which unfortunately, for economic reasons,<br />
were not included in the publication. The number of the paragraphs and figures refers to the paperback<br />
book.<br />
2
APPENDICE AL CAPITOLO 3:<br />
RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
(LOCALITY POINT AND SYSTEMATIC LISTS OF SAMPLES)<br />
3.1. COSTA DI CALAFURIA<br />
3.1.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Il tratto più settentrionale del litorale toscano a costa alta è ubicato nella parte sud <strong>di</strong> Livorno, verso<br />
Quercianella e Castiglioncello. La gran parte emersa <strong>di</strong> questa fascia costiera costituisce la Riserva <strong>Naturale</strong><br />
Statale <strong>di</strong> Calafuria; istituita con il DMAF del 13 luglio 1977. L’ambiente sommerso, come quello emerso, è<br />
formato in prevalenza da arenaria quarzosa compatta. Questa zona marina costituisce uno dei tratti <strong>di</strong> costa<br />
più conosciuti e frequentati dai subacquei sportivi della Toscana, grazie soprattutto alla facile accessibilità<br />
dei siti d’immersione, alcuni dei quali sono raggiungibili <strong>di</strong>rettamente da terra.<br />
L’ambiente marino <strong>di</strong> Calafuria è stato stu<strong>di</strong>ato da Falleni et al. (2005). La componente floristica<br />
dell’area costiera livornese è stata presa in esame da Cinelli et al. (1969), Cinelli (1971) e Piazzi et al.<br />
(1997b); per ciò che riguarda la fauna, i Policheti sono stati stu<strong>di</strong>ati da Abbiati (1987), i Molluschi da<br />
Campani (1983), Bogi et al. (1994) e Coppini et al. (2005).<br />
ID 1 – Calafuria<br />
Comune: Livorno Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 608561; N = 4812956<br />
Fig. 5 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />
Il sito d’immersione prescelto è situato in prossimità della Torre <strong>di</strong> Calafuria (Fig. 5). Il fondale è<br />
interamente roccioso e degrada abbastanza dolcemente fino alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -15/20 m, con<br />
alternanza <strong>di</strong> ampi pianori, coperti a tratti da Posidonia, e piccole cigliate parallele alla costa. Procedendo<br />
dalla batimetrica dei -20 m verso il largo, il fondale prosegue con una ripida parete rocciosa che raggiunge la<br />
profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -35 m, la cui base è caratterizzata da ampie nicchie, illuminate solo in parte, che facilitano<br />
l’inse<strong>di</strong>amento e lo sviluppo <strong>di</strong> fauna e flora tipiche <strong>di</strong> ambienti scarsamente illuminati. Alle batimetriche <strong>di</strong> -<br />
20 e -30 m il fondale presenta una densa copertura <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento molto fine.<br />
3.1.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x x<br />
Caulerpa racemosa var. cylindracea x x<br />
Caulerpa taxifolia x<br />
Cladophora prolifera x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />
Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia utricularis x<br />
3
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Phaeophyceae<br />
Cladostephus spongiosum f. verticillatum x x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />
Cystoseira barbata x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />
Dictyota linearis x x x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x<br />
Nereia filiformis x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />
Sphacelaria cirrosa x x<br />
Sphacelaria tribuloides x<br />
Sporochnus pedunculatus x<br />
Stypocaulon scoparium x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x x<br />
Zonaria tournefortii x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x<br />
Acrothamnion preissii x x x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x<br />
Alsi<strong>di</strong>um helminthochorton x<br />
Amphiroa rigida x<br />
Amphiroa rubra x x x<br />
Antithamnion cruciatum x x<br />
Antithamnion piliferum x<br />
Apoglossum ruscifolium x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x<br />
Caulacanthus ustulatus x x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium bisporum x x<br />
Ceramium circinatum x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />
Ceramium flaccidum x x<br />
Ceramium giacconei x<br />
Champia parvula x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />
Contarinia squamariae x<br />
Corallina elongata x x<br />
Coralllina sp. x<br />
Crouania attenuata x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x x<br />
Cryptonemia lomation x<br />
Dasya ocellata x<br />
Dasya rigidula x<br />
Dipterosiphonia dendritica x<br />
Dipterosiphonia rigens x<br />
Erythroglossum sandrianum x<br />
Eupogodon planus x x x x<br />
Eupogodon spinellus x x x<br />
Feldmannophycus rayssiae x x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Halopithys incurva x<br />
4
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x<br />
Herposiphonia secunda x x<br />
Herposiphonia secunda f. tenella x<br />
Heterosiphonia crispella x x x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x<br />
Irvinea boergesenii x x<br />
Jania adhaerens x x x<br />
Jania rubens x<br />
Laurencia chondrioides x<br />
Laurencia majuscula x<br />
Lithophyllum corallinae x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />
Lithothamnion philippii x x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Lophosiphonia reptabunda x x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x<br />
Mesophyllum alternans x x x x<br />
Mesophyllum macroblastum x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x x x<br />
Peyssonnelia harveyana x<br />
Peyssonnelia orientalis x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Phyllophora crispa x<br />
Pleonosporium borreri x x<br />
Plocamium cartilagineum x<br />
Pneophyllum fragile x<br />
Polysiphonia biformis x<br />
Polysiphonia furcellata x<br />
Polysiphonia perforans x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x x<br />
Polysiphonia sphaerocarpa x<br />
Pterothamnion crispum x<br />
Pterothamnion plumula x<br />
Ptilothamnion pluma x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x<br />
Rhodymenia delicatula x x x<br />
Rodriguezella pinnata x<br />
Rodriguezella strafforelloi x<br />
Sebdenia <strong>di</strong>chotoma x x x<br />
Seirospora giraudyi x<br />
Seirospora sphaerospora x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x x<br />
Titanoderma pustulatum x x x<br />
Titanoderma ramosissimum x<br />
Tricleocarpa fragilis x x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x<br />
Wurdemannia miniata x<br />
5
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x x x<br />
Agelas oroides x x x<br />
Aplysilla sp. x<br />
Axinella cannabina x<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella sp. x x<br />
Axinella polipoides x x x<br />
Axinella verrucosa x x<br />
Chondrosia reniformis x x x<br />
Clathrina clathrus x<br />
Cliona sp. x x x<br />
Dysidea sp. x<br />
Haliclona sp. x x<br />
Ircinia sp. x x x<br />
Oscarella lobularis x x<br />
Petrosia sp. x x x<br />
Phorbas fictitius x x x<br />
Phorbas tenacior x x x<br />
Pleuraplysilla spinifera x<br />
Spugna nera massiva x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Terpios fugax x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x x<br />
Aiptasia mutabilis x<br />
Actinaria x<br />
Cariophyllia inornata x<br />
Cariophyllia sp. x x<br />
Cariophyllia smithii x<br />
Cerianthus membranaceus x x<br />
Cladocora caespitosa x x<br />
Corallium rubrum x x x<br />
Cribinopsis crassa x<br />
Eudendrium sp. x<br />
Eunicella cavolinii x x x x<br />
Hoplangia durotrix x<br />
Leptopsammia pruvoti x<br />
Parazoanthus axinellae x x x<br />
Paramuricea clavata x x<br />
Thalamophyllia gasti x x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x x<br />
Chaetopterus variopedatus x<br />
Filograna sp. x<br />
Protula tubularia x x<br />
Sabellidae x x<br />
Sabella spallanzanii x x<br />
Serpulidae x x x<br />
Serpula vermicularis x x<br />
Terebellidae x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Calcinus tubularis x<br />
Carcinus me<strong>di</strong>terraneus x<br />
Palinurus elephas x x<br />
6
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Pilumnus villosissimus x<br />
Pisa cf. no<strong>di</strong>pes x<br />
Brachiopoda<br />
Argyrotheca cuneata x x<br />
Echinodermata<br />
Arbacia lixula x<br />
Coscinasterias tenuispina x<br />
Echinaster sepositus x x x x<br />
Hacelia attenuata x<br />
Holoturia mammata (forskali) x<br />
Holoturia polii x<br />
Holoturia tubulosa x x x x<br />
Marthasterias glacialis x<br />
Ophioderma longicaudum x<br />
Oohiuroidei x<br />
Paracentrotus lividus x<br />
Sphaerechinus granularis x x x x<br />
Tunicata<br />
Ciona sp. x<br />
Halocynthia papillosa x x x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x x x<br />
Aetea longicollis x<br />
Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x x<br />
Beania magellanica x<br />
Beania robusta x<br />
Caberea boryi x<br />
Calpensia nobilis x<br />
Cellaria sp. x<br />
Chorizopora brongniartii x<br />
Coronellina fagei x<br />
Crisia sp. x<br />
Diplosolen obelia x<br />
Disporella hispida x<br />
Electra posidoniae x<br />
Escharoides coccinea x<br />
Fenestrulina cf. joannae x<br />
Fenestrulina malusii x<br />
Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />
Hippaliosina depressa x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x<br />
Margaretta cereoides x x<br />
Mollia patellaria x<br />
Myriapora truncata x x x<br />
Onychocella marioni x<br />
Parasmittina tropica x<br />
Parellisina curvirostris cf x x<br />
Pentapora ottomulleriana x<br />
Porella cf. tubulata x<br />
Puellina sp. x<br />
Rhyncozoon sp. x<br />
Rosseliana rosselii x<br />
Schizomavella cf. hastata x<br />
Scrupocellaria scrupea x<br />
Sertella sp. x x x<br />
Spiralaria gregaria x<br />
Mollusca<br />
Alvania cimex x<br />
Alvania cf. mamillata x<br />
7
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Alvania schwartziana x x<br />
Anomia ephippium x<br />
Aplysia sp. x<br />
Arca sp. x<br />
Barbatia barbata x<br />
Bolma rugosa x<br />
Cratena peregrina x<br />
Discodoris astromaculata x x x<br />
Flabellina babai x x<br />
Flabellina sp. x<br />
Gastrochaena dubia x<br />
Haliotis lamellosa x<br />
Hexaplex trunculus x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
Lima sp. x x<br />
Manupecten pesfelis x<br />
Mimachlamys varia x<br />
Octopus vulgaris x<br />
Spondylus gaederopus x<br />
3.2. ISOLOTTO DI CERBOLI<br />
3.2.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
L’isolotto calcareo <strong>di</strong> Cerboli, <strong>di</strong> 0.04 km 2 <strong>di</strong> superficie, si trova nel mezzo del Canale <strong>di</strong> Piombino, a 8<br />
km circa dall'isola d'Elba (Fig. 7). Non antropizzata, rientra nel perimetro del Parco Nazionale dell’Arcipelago<br />
Toscano ed è una Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale (ZPS) <strong>di</strong> Bioitaly.<br />
ID 2 - Cerboli<br />
Comune: Rio nell'Elba Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 626673; N = 4746205<br />
Fig. 7 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />
Le immersioni sono state effettuate sul versante sudorientale dell’isola, nei pressi <strong>di</strong> una piccola cala.<br />
In questo punto il fondale è formato da roccia compatta e segue un profilo ripido, fino alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -<br />
13 m. Proseguendo verso il largo la pendenza si fa meno accentuata e la parete rocciosa viene sostituita da<br />
una scarpata detritica formata da grossi blocchi, che rendono il fondale più articolato. Attorno ai -25 m il<br />
fondale forma una sella compatta, perpen<strong>di</strong>colare alla costa, che raggiunge la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -40 m.<br />
3.2.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chrysophyta<br />
Nematochrysopsis marina x<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x<br />
Caulerpa racemosa var. cylindracea x x x x<br />
Cladophora coelothrix x<br />
Cladophora echinus x<br />
Cladophora pellucida x<br />
8
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cladophora prolifera x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x<br />
Valonia utricularis x x<br />
Phaeophyta<br />
Cladostephus spongiosum f. verticillatum x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />
Dictyota fasciola x<br />
Dictyota linearis x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Myriactula rivulariae x<br />
Myriactula stellulata x<br />
Nereia filiformis x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Stypocaulon scoparium x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x<br />
Acrothamnion preissii x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x<br />
Amphiroa rigida x<br />
Antithamnion cruciatum x x<br />
Antithamnion decipiens x x<br />
Apoglossum ruscifolium x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />
Callithamnion corymbosum x<br />
Calosiphonia vermicularis x x<br />
Caulacanthus ustulatus x<br />
Ceramium bisporum x<br />
Ceramium circinatum x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />
Ceramium flaccidum x x<br />
Ceramium giacconei x x<br />
Ceramium graecum x<br />
Champia parvula x x<br />
Chrysymenia ventricosa x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x<br />
Contarinia squamariae x<br />
Corallina elongata x<br />
Crouania attenuata x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x<br />
Cryptonemia lomation x<br />
9
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Dasya rigidula x x<br />
Dudresnaya verticillata x<br />
Erythroglossum sandrianum x<br />
Eupogodon spinellus x x<br />
Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x<br />
Gracilaria corallicola x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x<br />
Haral<strong>di</strong>a lenorman<strong>di</strong>i x<br />
Herposiphonia secunda x x x<br />
Heterosiphonia crispella x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x<br />
Irvinea boergesenii x x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x x<br />
Laurencia cfr. intricata x<br />
Laurencia chondrioides x x x<br />
Laurencia minuta x x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x<br />
Lithothamnion minervae x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x x<br />
Lomentaria clavaeformis x<br />
Lophosiphonia cristata x x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />
Mesophyllum alternans x x x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x x<br />
Peyssonnelia harveyana x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x<br />
Peyssonnelia rubra x x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x x<br />
Plocamium cartilagineum x x<br />
Polysiphonia biformis x<br />
Polysiphonia elongata x x x<br />
Polysiphonia furcellata x x<br />
Polysiphonia perforans x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x x<br />
Polysiphonia subulifera x<br />
Pterothamnion plumula x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rhodymenia delicatula x<br />
Rodriguezella pinnata x x<br />
Rodriguezella strafforelloi x<br />
Schmitzia neapolitana x x x<br />
Sebdenia rodrigueziana x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x<br />
Stylonema alsi<strong>di</strong>i x<br />
Titanoderma pustulatum x x<br />
Tricleocarpa fragilis x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
10
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Wrangelia penicillata x x<br />
Wurdemannia miniata x<br />
Porifera<br />
Agelas oroides x x x<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella verrucosa x<br />
Chondrosia reniformis x x<br />
Clathrina clathrus x x<br />
Cliona sp. x x x<br />
Hemimycale columella x<br />
Ircinia sp. x x<br />
Petrosia sp. x x<br />
Phorbas tenacior x<br />
Spugna nera massiva x x x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Cnidaria<br />
Aiptasia mutabilis x x x<br />
Anemonia sulcata x x x<br />
Actinaria<br />
Balanophyllia europaea x x x<br />
Cariophyllia inornata x<br />
Cerianthus membranaceus x x x<br />
Cladocora caespitosa x x<br />
Cribinopsis crassa x<br />
Eunicella cavolinii x<br />
Eunicella singularis x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x x<br />
Parazoanthus axinellae x x x<br />
Paramuricea clavata x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
Filograna sp. x x<br />
Protula tubularia x<br />
Sabellidae x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpulidae x x<br />
Serpula vermicularis x x x<br />
Terebellidae x x x<br />
Balanidae x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Balanus perforatus x x<br />
Calcinus tubularis x<br />
Inachus falangium x<br />
Inachus sp. x<br />
Maja sp x x<br />
Maja squinado x<br />
Maja verrucosa x<br />
Paguristes eremita x x<br />
Palinurus elephas x<br />
Paractea mono<strong>di</strong> x<br />
Pilumnus villosissimus x<br />
Brachiopoda<br />
Argyrotheca cordata x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x x x<br />
11
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Arbacia lixula x x x x<br />
Coscinasterias tenuispina x<br />
Echinaster sepositus x x x<br />
Holoturia tubulosa x x<br />
Paracentrotus lividus x<br />
Sphaerechinus granularis x x x<br />
Tunicata<br />
Clavelina sp. x<br />
Halocynthia papillosa x x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x<br />
Aetea longicollis x<br />
Annectocyma sp. x x<br />
Aplousina filum x<br />
Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x<br />
Beania robusta x<br />
Caberea boryi x<br />
Calpensia nobilis x<br />
Cellaria sp. x<br />
Celleporina sp. x<br />
Chorizopora brongniartii x<br />
Crisia sp. x x x<br />
Disporella hispida x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Filicrisia geniculata x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x<br />
Lagenipora lepralioides x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x<br />
Margaretta cereoides x<br />
Mollia patellaria x<br />
Onychocella marioni x<br />
Pentapora ottomulleriana x<br />
Platonea stoechas x<br />
Puellina sp. x<br />
Rhyncozoon sp. x<br />
Schizoporella cf. dunkeri x<br />
Schizomavella cf. hastata x<br />
Schizomavella linearis x<br />
Schizomavella sp. x<br />
Scrupocellaria aegeensis x<br />
Scrupocellaria incurvata x<br />
Scrupocellaria reptans x x<br />
Sertella sp. x x x x<br />
Smittoidea marmorea x<br />
Spiralaria gregaria x<br />
Stomatopora gingrina x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Acanthocar<strong>di</strong>a sp. x<br />
Anomia ephippium x<br />
Arca noae x x x<br />
Arca sp. x<br />
Barbatia barbata x x x x<br />
Car<strong>di</strong>idae x<br />
Car<strong>di</strong>tidae x x<br />
Chama gryphoides x x<br />
Crassadoma multistriata x<br />
Flexopecten flexuosus x<br />
12
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Gastrochaena dubia x<br />
Hiatella arctica x x x x<br />
Lima lima x<br />
Lima sp. x<br />
Limea loscombi x<br />
Lutraria oblonga x<br />
Mactridae x<br />
Mimachlamys varia x<br />
Musculus costulatus x x x<br />
Mytilus galloprovincialis x<br />
Nucula sp. x<br />
Spondylus gaederopus x x<br />
Striarca lactea x x<br />
Venus verrucosa x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania cancellata x<br />
Alvania sp. x<br />
Ammonicera fischeriana x<br />
Bittium cf. scabrum x<br />
Bittium latreilli x x x<br />
Bolma rugosa x x<br />
Caecum clarkii x<br />
Caecum subannulatum x<br />
Cantharus scaber x<br />
Cerithium sp. x x<br />
Cerithium vulgatum x x<br />
Chromodoris luteorosea x<br />
Clanculus corallinus x<br />
Columbella rustica x<br />
Cratena peregrina x<br />
Cylindrobulla fragilis x<br />
Discodoris astromaculata x x<br />
Emarginula huzar<strong>di</strong>i x<br />
Emarginula octaviana x<br />
Flabellina babai x<br />
Flabellina sp. x<br />
Haliotis lamellosa x x x<br />
Haminoea hydatis x x<br />
Hexaplex sp. x<br />
Homalopoma sanguineum x x<br />
Hypselodoris picta x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
Jujubinus exasperatus x x x<br />
Mangelia sp. x<br />
Manzonia crassa x<br />
Mesalia mesal x<br />
Mitra cornea x<br />
Muricopsis cristata x x<br />
Nassarius incrassatus x x<br />
Pusillina sp. x<br />
Raphitoma sp. x<br />
Rissoa sp. x<br />
Rissoina bruguierei x<br />
Scissurella costata x<br />
Tricolia sp. x<br />
Turitella turbona x<br />
Turritella sp. x<br />
13
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Vermetidae x x<br />
Retusa truncatula x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />
3.3. COSTA DI PUNTA ALA<br />
3.3.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Leggermente a sud del promontorio <strong>di</strong> Puntala, a circa un miglio <strong>di</strong> <strong>di</strong>stanza dalla costa, è situato uno<br />
scoglio (Fig. 9) che è, assieme all’isola <strong>di</strong> Cerboli, uno dei pochissimi tratti <strong>di</strong> mare con presenza <strong>di</strong> fondali<br />
rocciosi rintracciabile nelle vicinanze del Golfo <strong>di</strong> Follonica.<br />
ID 3 - Scoglio dello Sparviero<br />
Comune: Castiglione della Pescaia Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 640155; N = 4739783<br />
Fig. 9 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />
Le immersioni <strong>di</strong> campionamento si sono svolte sul versante occidentale dello scoglio. Qui il profilo del<br />
fondale è abbastanza ripido, con una scarpata detritica che scende prima dolcemente per poi trasformarsi,<br />
attorno ai -20 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà, in una vera e propria parete verticale che raggiunge i -38 m. Una caratteristica<br />
saliente del sito è l’abbondanza <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento fine, il quale ricopre le biocenosi già alle quote più basse e<br />
<strong>di</strong>venta poi uno spesso strato <strong>di</strong> melma a -20 e -30 m.<br />
3.3.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Cladophora coelothrix 1<br />
Cladophora nigrescens x<br />
Cladophora prolifera x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x<br />
Valonia macrophysa x<br />
Valonia utricularis x x<br />
Phaeophyta<br />
Arthrocla<strong>di</strong>a villosa x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x x<br />
Dictyota linearis x x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Nereia filiformis x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />
14
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Sphacelaria cirrosa x x<br />
Sphacelaria plumula x<br />
Stypocaulon scoparium x x x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x<br />
Amphiroa rigida x x<br />
Antithamnion cruciatum x<br />
Antithamnion decipiens x<br />
Antithamnion tenuissimum x<br />
Apoglossum gregarium x<br />
Apoglossum ruscifolium x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium bisporum x<br />
Ceramium circinatum x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />
Ceramium flaccidum x<br />
Ceramium giacconei x<br />
Ceramium tenerrimum x<br />
Champia parvula x x<br />
Chondria capillaris x<br />
Chondria dasyphylla x x<br />
Corallina elongata x<br />
Crouania attenuata x<br />
Dasya corymbifera x<br />
Dasya ocellata x<br />
Dasya rigidula x x<br />
Erythrocystis montagnei x<br />
Erythroglossum sandrianum x<br />
Eupogodon spinellus x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x<br />
Herposiphonia secunda x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x<br />
Irvinea boergesenii x x x<br />
Jania adhaerens x x<br />
Jania rubens x x<br />
Laurencia cfr. intricata x<br />
Laurencia chondrioides x x<br />
Laurencia majuscula x<br />
Laurencia minuta x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x<br />
Lithothamnion philippii x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Mesophyllum alternans x x x<br />
Mesophyllum lichenoides x<br />
Mesophyllum macroblastum x x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x<br />
15
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Peyssonnelia bornetii x x<br />
Peyssonnelia orientalis x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x<br />
Pneophyllum fragile x<br />
Polysiphonia elongata x<br />
Polysiphonia furcellata x<br />
Polysiphonia perforans x x<br />
Polysiphonia scopulorum x<br />
Pterothamnion plumula x x x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x<br />
Rodriguezella pinnata x x<br />
Schmitzia neapolitana x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x<br />
Titanoderma pustulatum x<br />
Tricleocarpa fragilis x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
Wrangelia penicillata x x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x<br />
Agelas oroides x x<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella verrucosa x x x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Clathrina clathrus x<br />
Cliona sp. x<br />
Dysidea sp. x x<br />
Ircinia sp. x<br />
Oscarella lobularis x<br />
Petrosia sp. x x<br />
Phorbas tenacior x<br />
Pleuraplysilla spinifera x<br />
Spugna nera massiva x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x<br />
Aiptasia mutabilis x x<br />
Balanophyllia europaea x x<br />
Cariophyllia inornata x x<br />
Cariophyllia smithii x x<br />
Cerianthus membranaceus x x x<br />
Cladocora caespitosa x x x<br />
Eunicella cavolinii x x x<br />
Eunicella singularis x x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x<br />
Lophogorgia ceratophyta x x<br />
Maasella edwardsii x<br />
Parazoanthus axinellae x x x<br />
Paramuricea clavata x x x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x x<br />
Plathelminthes<br />
Prosthecereus gisbrechti x x x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
16
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chaetopterus variopedatus x<br />
Filograna sp. x x<br />
Myxicola infun<strong>di</strong>bulum x<br />
Protula tubularia x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpula vermicularis x x x<br />
Terebellidae x x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Balanidae x<br />
Calcinus tubularis x x<br />
Carcinus me<strong>di</strong>terraneus x<br />
Eriphia verrucosa x<br />
Maja verrucosa x<br />
Pachygrapsus marmoratus x<br />
Pilumnus villosissimus x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x x x x<br />
Arbacia lixula x x<br />
Echinocyamus pusillus x x x x<br />
Echinaster sepositus x x x x<br />
Holoturia polii x<br />
Holoturia tubulosa x x x<br />
Paracentrotus lividus x x<br />
Sphaerechinus granularis x<br />
Tunicata<br />
Clavelina sp. x x<br />
Halocynthia papillosa x x x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x<br />
Aetea longicollis x<br />
Aetea truncata x x x<br />
Annectocyma sp. x x x<br />
Aplousina filum x<br />
Arthropoma cecilli x<br />
Beania hirtissima x x x<br />
Beania magellanica x<br />
Beania mirabilis x<br />
Beania robusta x x<br />
Caberea boryi x x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x x<br />
Cellepora sp. x<br />
Cellepora cf. pumicosa x<br />
Chartella papyrea x<br />
Chorizopora brongniartii x x<br />
Coronellina fagei x<br />
Crisia sp. x x x<br />
Crisia cf. occidentalis x x<br />
Diplosolen obelia x<br />
Disporella hispida x x x<br />
Escahroides megarostris x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Filicrisia geniculata x<br />
Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x x x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x<br />
Hornera lichenoides x<br />
Lagenipora lepralioides x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x<br />
Liripora sp. x<br />
17
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Mollia patellaria x x<br />
Myriapora truncata x x<br />
Onychocella marioni x x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Prenantia cf. cheilostoma x<br />
Prenantia inerma x<br />
Puellina sp. x x<br />
Reptadeonella violacea x<br />
Rhyncozoon sp. x x<br />
Savygniella lafontii x x x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x<br />
Schizomavella linearis x<br />
Schizomavella ru<strong>di</strong>s x<br />
Schizobrachiella sanguinea x<br />
Schizomavella sp. x x<br />
Schizoporella sp. x x x<br />
Scrupocellaria aegeensis x<br />
Scrupocellaria reptans x x<br />
Scrupocellaria scrupea x<br />
Sertella sp. x x x<br />
Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x<br />
Turbicellepora sp. x x<br />
Walkeria tuberosa x<br />
Watersipora cf. complanata x<br />
Watersipora subovoidea x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Acanthocar<strong>di</strong>a sp. x<br />
Anomia ephippium x<br />
Arca noae x<br />
Arca sp. x x<br />
Crassadoma multistriata x<br />
Hiatella arctica x x x<br />
Irus irus x<br />
Lima sp. x x<br />
Manupecten pesfelis x<br />
Musculus costulatus x x<br />
Mytilus sp. x<br />
Pecten jacobaeus x<br />
Pteria hirundo x<br />
Spondylus gaederopus x<br />
Striarca lactea x<br />
Venus verrucosa x x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Ammonicera fischeriana x<br />
Bittium latreilli x<br />
Buccinulum corneum x<br />
Cerithium haustellum x<br />
Cerithium sp. x x<br />
Chromodoris luteorosea x<br />
Cratena peregrina x<br />
Discodoris astromaculata x x x<br />
Elysia timida x<br />
Hexaplex sp. x<br />
Hypselodoris sp. x x<br />
Limacina inflata x<br />
Luria lurida x<br />
Nassarius incrassatus x x<br />
Neosimnia spelta x<br />
18
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Setia sp. x<br />
Vermetidae x<br />
Flabellina babai x x x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x<br />
3.4. COSTA DEI MONTI DELL'UCCELLINA-TALAMONE<br />
3.4.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Il tratto costiero della Maremma toscana che va da Principina a Mare fino a Talamone è <strong>di</strong>ventato, a<br />
partire dal 1975 (Legge Regione Toscana n. 65 del 5 giugno 1975) il Parco <strong>Naturale</strong> della Maremma. Il<br />
Parco comprende una fascia costiera <strong>di</strong> circa 20 km, che si presenta come una successione <strong>di</strong> ampi arenili,<br />
che si allungano dalla Bocca d'Ombrone alla Cala <strong>di</strong> Forno, dove i Monti dell'Uccellina cominciano a<br />
precipitare in mare formando una scogliera che si prolunga fino al promontorio <strong>di</strong> Talamone. La legge quadro<br />
sulle aree protette n. 394/91 ha previsto la creazione della “riserva marina Monti dell’Uccellina, Formiche <strong>di</strong><br />
Grosseto, Foce dell’Ombrone, Talamone” che per il momento non è stata istituita.<br />
ID 4 - Cala <strong>di</strong> Forno<br />
Comune: Magliano in Toscana Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 671148; N = 4718954<br />
Fig. 11 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />
In corrispondenza <strong>di</strong> Cala <strong>di</strong> Forno (Fig. 11) il fondale ha una profon<strong>di</strong>tà me<strong>di</strong>a <strong>di</strong> circa -10 m e<br />
aumenta poi la propria pendenza in modo molto graduale, allontanandosi dalla costa. Le immersioni dei -5 e<br />
-10 m sono state effettuate sottocosta, su un fondale detritico formato da grossi blocchi rocciosi misti a<br />
Posidonia e se<strong>di</strong>mento grossolano, con gran<strong>di</strong> quantità <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento fine che ricopre tutte le specie presenti.<br />
Il campionamento relativo ai -20 m è stato effettuato sull’unico punto roccioso a tale profon<strong>di</strong>tà presente nella<br />
zona, cioè una secca che si solleva da un fondale fangoso <strong>di</strong> circa -23 m fino alla quota <strong>di</strong> circa -10 m.<br />
Anche a questa profon<strong>di</strong>tà la quantità <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento fine è notevole. In questo sito non è stato possibile<br />
realizzare il campionamento alla quota dei -30 m, in quanto a tale profon<strong>di</strong>tà non sono stati rintracciati<br />
affioramenti rocciosi.<br />
3.4.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x<br />
Caulerpa prolifera x x x<br />
Cladophora nigrescens x x<br />
Cladophora pellucida x<br />
Cladophora prolifera x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x<br />
Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />
Flabellia petiolata x x x<br />
19
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20<br />
Halimeda tuna x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x<br />
Valonia macrophysa x x<br />
Valonia utricularis x<br />
Phaeophyta<br />
Acinetospora crinita x<br />
Cladosiphon irregularis x<br />
Colpomenia sinuosa x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />
Dictyota linearis x x<br />
Halopteris filicina x x x<br />
Nereia filiformis x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />
Sphacelaria cirrosa x x<br />
Sphacelaria plumula x<br />
Stypocaulon scoparium x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x<br />
Rhodophyta<br />
Aglaothamnion tenuissimum x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x x<br />
Amphiroa beauvoisii x<br />
Amphiroa rigida x<br />
Amphiroa rubra x<br />
Antithamnion cruciatum x<br />
Antithamnion piliferum x<br />
Antithamnion tenuissimum x x<br />
Apoglossum gregarium x<br />
Apoglossum ruscifolium x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x<br />
Calosiphonia vermicularis x<br />
Ceramium circinatum x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />
Ceramium flaccidum x<br />
Champia parvula x x<br />
Compsothamnion thuyoides x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />
Corallina elongata x x<br />
Coralllina sp. x<br />
Crouania attenuata x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x<br />
Dasya rigidula x<br />
Digenea simplex x<br />
Dipterosiphonia dendritica x<br />
Dipterosiphonia rigens x x<br />
Dudresnaya verticillata x<br />
Eupogodon spinellus x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />
Gulsonia nodulosa x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Halopithys incurva x x<br />
Halymenia floresia x<br />
Herposiphonia secunda x<br />
Heterosiphonia crispella x x x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x<br />
Irvinea boergesenii x x x<br />
20
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20<br />
Jania adhaerens x x x<br />
Jania rubens x x x<br />
Laurencia chondrioides x<br />
Laurencia majuscula x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x<br />
Lithothamnion philippii x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />
Lomentaria ercegovicii x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x<br />
Mesophyllum alternans x x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x<br />
Peyssonnelia dubyi x<br />
Peyssonnelia orientalis x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x x<br />
Phyllophora crispa x<br />
Polysiphonia furcellata x x<br />
Polysiphonia perforans x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x<br />
Pterothamnion plumula x x x<br />
Ra<strong>di</strong>cilingua reptans x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x<br />
Rhodymenia delicatula x x x<br />
Schmitzia neapolitana x<br />
Seirospora interrupta x<br />
Spermothamnion flabellatum x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x<br />
Titanoderma pustulatum x<br />
Tricleocarpa fragilis x x x<br />
Womersleyella setacea x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x x<br />
Agelas oroides x x<br />
Axinella cannabina x<br />
Axinella damicornis x<br />
Axinella sp. x<br />
Axinella polipoides x<br />
Axinella verrucosa x<br />
Chondrosia reniformis x x x<br />
Clathrina clathrus x<br />
Cliona sp. x x<br />
Dysidea sp. x x<br />
Ircinia sp. x<br />
Oscarella lobularis x x x<br />
Petrosia sp. x<br />
Phorbas tenacior x<br />
Spugna nera massiva x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x<br />
21
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x x<br />
Aiptasia mutabilis x x x<br />
Alcionum acaule x<br />
Alcionaria x<br />
Anemonia sulcata x x x<br />
Balanophyllia europaea x<br />
Cerianthus membranaceus x x<br />
Cladocora caespitosa x x x<br />
Eudendrium sp. x<br />
Eunicella cavolinii x x x<br />
Eunicella singularis x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x<br />
Lophogorgia ceratophyta x x x<br />
Parazoanthus axinellae x<br />
Paramuricea clavata x<br />
Sertula sp. x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
Filograna sp. x<br />
Protula tubularia x x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Terebellidae x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Calcinus tubularis x<br />
Dardanus calidus x<br />
Eriphia verrucosa x<br />
Maja sp x x<br />
Misidacei x<br />
Paguristes eremita x<br />
Palinurus elephas x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x x<br />
Arbacia lixula x x<br />
Echinaster sepositus x x x<br />
Holoturia tubulosa x x x<br />
Paracentrotus lividus x x<br />
Tunicata<br />
Ciona sp. x<br />
Clavelina sp. x x<br />
Halocynthia papillosa x x x<br />
Bryozoa<br />
Aetea truncata x<br />
Annectocyma sp. x<br />
Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x<br />
Beania hirtissima x<br />
Beania magellanica x<br />
Beania mirabilis x<br />
Beania robusta x<br />
Caberea boryi x<br />
Cellaria sp. x x x<br />
Cellepora cf. pumicosa x<br />
Chartella papirea x<br />
Chorizopora brongniartii x<br />
Crisia sp. x<br />
Disporella hispida x<br />
Entalophoroecia cf. deflexa x<br />
22
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20<br />
Entalophoroecia sp. x<br />
Escharella rylan<strong>di</strong> x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />
Lagenipora lepralioides x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x<br />
Margaretta cereoides x x<br />
Mollia patellaria x<br />
Myriapora truncata x x<br />
Onychocella marioni x<br />
Onychocella vibraculifera x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x<br />
Puellina sp. x<br />
Rhyncozoon sp. x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x<br />
Schizomavella linearis x<br />
Scrupocellaria aegeensis x<br />
Sertella sp. x x<br />
Spiralaria gregaria x<br />
Walkeria tuberosa x<br />
Mollusca<br />
Acanthocar<strong>di</strong>a aculeata x<br />
Arca sp. x x x<br />
Bittium latreilli x x<br />
Cerithium sp. x x<br />
Chamelea gallina x<br />
Chitonidae sp. x<br />
Clausinella fasciata x<br />
Cratena peregrina x x x<br />
Crepidula fornicata x<br />
Discodoris astromaculata x x<br />
Don<strong>di</strong>ce banyulensis x<br />
Emarginula huzar<strong>di</strong>i x<br />
Fasciolaria lignaria x<br />
Flabellina babai x<br />
Fusinus pulchellus x<br />
Hexaplex sp. x<br />
Hiatella arctica x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
Hypselodoris picta x<br />
Lima sp. x<br />
Lima lima x x<br />
Lithophaga lithophaga x<br />
Luria lurida x<br />
Mimachlamys varia x x<br />
Muricopsis cristata x<br />
Nassarius incrassatus x<br />
Natica stercusmuscarum x<br />
Ocenebra cristata x<br />
Pinna nobilis x x<br />
Pinna ru<strong>di</strong>s x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />
Platydoris argo x<br />
Pseudochama griphina x x<br />
Pteria hirundo x<br />
Spondylus gaederopus x<br />
Stramonita haemostoma x<br />
Striarca lactea x x<br />
23
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20<br />
Tellina nitida x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />
Venus verrucosa x<br />
3.5. MONTE ARGENTARIO<br />
3.5.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Il promontorio dell'Argentario era originariamente un'isola, unita poi alla terraferma grazie all’accumulo<br />
dei detriti trasportati dai fiumi e dalle correnti marine, tramite i tomboli sabbiosi della Feniglia e della Gianella<br />
e da una <strong>di</strong>ga centrale fatta costruire nel 1824 dal Granduca <strong>di</strong> Toscana Leopoldo II. Per la sua posizione<br />
strategica e per la morfologia delle coste alte e rocciose che consentono solo pochi appro<strong>di</strong>, l’Argentario è<br />
stato sempre antropizzato anche se in modo localizzato e limitato ad alcune insenature.<br />
ID 5 - Isolotto dell'Argentarola<br />
Comune: Monte Argentario Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 671266; N = 4698376<br />
Fig. 13 – Ubicazione del sito <strong>di</strong> campionamento.<br />
Lo scoglio dell’Argentarola (Fig. 13), <strong>di</strong>stante qualche centinaio <strong>di</strong> metri dalla costa occidentale<br />
dell’Argentario, è conosciuto dai subacquei non solo toscani per la ricchezza dei suoi fondali e per la<br />
presenza del corallo rosso. Le quattro quote <strong>di</strong> campionamento sono state localizzate sul lato sudorientale<br />
dello scoglio, cioè sul versante rivolto verso la terraferma. Il profilo d’immersione, in questo punto, è<br />
abbastanza ripido e il fondale è costituito da una scarpata detritica costituita da ciottoli e sabbia grossolana,<br />
che scende velocemente fino ad una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -40 m. Attorno ai -6 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà si trova<br />
l’imboccatura <strong>di</strong> una grotta molto ampia, in cui sono osservabili sia la biocenosi <strong>di</strong> grotte semi-oscure, che<br />
quella <strong>di</strong> grotte oscure.<br />
3.5.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x<br />
Cladophora coelothrix x x<br />
Cladophora pellucida x x<br />
Cladophora prolifera x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x x<br />
Valonia utricularis x x<br />
Phaeophyceae<br />
Acinetospora crinita x<br />
Cladosiphon irregularis x x<br />
Colpomenia sinuosa x<br />
Cystoseira compressa x<br />
24
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x x<br />
Dictyota fasciola x<br />
Dictyota linearis x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />
Halopteris filicina x x<br />
Hydroclathrus clathratus x<br />
Leathesia mucosa x<br />
Lobophora variegata x<br />
Mesogloia lanosa x x x<br />
Myriactula gracilis x<br />
Myriactula rivulariae x<br />
Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x<br />
Nereia filiformis x x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Sphacelaria tribuloides x<br />
Sporochnus pedunculatus x x<br />
Stilophora tenella x x x<br />
Stypocaulon scoparium x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x x<br />
Taonia lacheana x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x<br />
Acrosorium ciliolatum x<br />
Aglaothamnion cordatum x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x x<br />
Amphiroa rigida x x<br />
Amphiroa rubra x<br />
Anotrichium barbatum x<br />
Antithamnion cruciatum x x<br />
Apoglossum gregarium x x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x<br />
Arthrocla<strong>di</strong>a villosa x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a boergesenii x x x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x<br />
Brongniartella byssoides x<br />
Caulacanthus ustulatus x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium bisporum x<br />
Ceramium circinatum x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x<br />
Ceramium flaccidum x x x<br />
Ceramium giacconei x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />
Contarinia squamariae x x<br />
Corallina elongata x x x<br />
Crouania attenuata x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x<br />
Cryptonemia lomation x x<br />
25
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />
Dasya ocellata x x x<br />
Dasya rigidula x<br />
Dasyella gracilis x<br />
Dudresnaya verticillata x x<br />
Erythroglossum sandrianum x<br />
Eupogodon planus x x<br />
Eupogodon spinellus x x x<br />
Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />
Griffithsia opuntioides x<br />
Griffithsia schousboei x x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Halopithys incurva x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x<br />
Herposiphonia secunda x x<br />
Heterosiphonia crispella x x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x<br />
Jania adhaerens x x x<br />
Jania rubens x x x<br />
Laurencia cfr. intricata x<br />
Laurencia chondrioides x x x x<br />
Laurencia majuscula x<br />
Laurencia minuta x<br />
Liagora viscida x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x<br />
Lithothamnion minervae x x<br />
Lithothamnion philippii x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />
Lomentaria sp. x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />
Mesophyllum alternans x x x<br />
Mesophyllum lichenoides x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />
Myriogramme minuta x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x<br />
Neurocaulon foliosum x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x<br />
Osmundea pelagosae x<br />
Parviphycus antipai x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia crispata x<br />
Peyssonnelia harveyana x x<br />
Peyssonnelia orientalis x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x x x<br />
Phyllophora cfr. sicula x<br />
Phyllophora crispa x<br />
Pleonosporium borreri x x<br />
Plocamium cartilagineum x x x<br />
Polysiphonia atlantica x<br />
Polysiphonia biformis x<br />
Polysiphonia elongata x x x x<br />
Polysiphonia furcellata x x<br />
Polysiphonia opaca x x<br />
26
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Polysiphonia perforans x x<br />
Polysiphonia scopulorum x x x x<br />
Polysiphonia sphaerocarpa x<br />
Polysiphonia subulifera x x<br />
Polystrata fosliei x x x<br />
Predaea ollivieri x<br />
Ra<strong>di</strong>cilingua reptans x<br />
Rhodochaete parvula x x x x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x<br />
Rodriguezella pinnata x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x<br />
Seirospora sphaerospora x<br />
Spermothamnion flabellatum x x<br />
Spermothamnion strictum x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x<br />
Titanoderma pustulatum x x<br />
Tricleocarpa fragilis x x x x<br />
Womersleyella setacea x x x<br />
Wrangelia penicillata x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x<br />
Agelas oroides x<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella verrucosa x x<br />
Chondrosia reniformis x x x<br />
Clathrina clathrus x x<br />
Cliona sp. x x x<br />
Dysidea sp. x<br />
Hemimycale columella x x x x<br />
Ircinia sp. x x x<br />
Oscarella lobularis x<br />
Petrosia sp. x x<br />
Phorbas tenacior x x x<br />
spugna rossa incrostante x x x<br />
Sycon sp. x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x x<br />
Aiptasia <strong>di</strong>aphana x x x<br />
Balanophyllia europaea x x<br />
Cariophyllia smithii x<br />
Cerianthus membranaceus x<br />
Cladocora caespitosa x x x<br />
Corallium rubrum x<br />
Eudendrium sp. x<br />
Eunicella cavolinii x x x x<br />
Eunicella singularis x x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x<br />
Lophogorgia ceratophyta x x<br />
Parazoanthus axinellae x x x<br />
Paramuricea clavata x x<br />
Parerythropo<strong>di</strong>um coralloides x x<br />
Sertula sp. x<br />
Sertularella sp. x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />
27
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Plathelminthes<br />
Yungia aurantiaca x x<br />
Anellida<br />
Filograna sp. x x<br />
Protula tubularia x x x<br />
Sabellidae x<br />
Sabella pavonina x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpulidae x<br />
Serpula vermicularis x x x x<br />
Terebellidae x x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Balanidae x<br />
Dardanus calidus x<br />
Maja sp x x<br />
Paguristes eremita x<br />
Brachiopoda<br />
Argyrotheca cordata x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x x<br />
Arbacia lixula x x x<br />
Echinocyamus pusillus x x x x<br />
Genocidaris maculata x<br />
Holoturia tubulosa x x x x<br />
Marthasterias glacialis x<br />
Ophioderma longicaudum x<br />
Paracentrotus lividus x<br />
Sphaerechinus granularis x x x<br />
Tunicata<br />
Clavelina sp. x<br />
Halocynthia papillosa x x x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x<br />
Aetea longicollis x x<br />
Aetea truncata x x x<br />
Amathia len<strong>di</strong>gera x x<br />
Annectocyma sp. x x x x<br />
Aplousina filum x<br />
Arthropoma cecilli x x<br />
Beania hirtissima x x x<br />
Beania magellanica x x<br />
Beania mirabilis x<br />
Beania robusta x x x<br />
Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />
Bugula fulva x<br />
Caberea boryi x x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x<br />
Celleporina cf. lucida x<br />
Cellepora sp. x<br />
Celleporina sp. x x x<br />
Cellepora cf. pumicosa x x x x<br />
Cellaria salicornoides x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Collarina cf. balzaci x<br />
Coronellina fagei x<br />
Cribellopora trichotoma x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Cryptosula cf. pallasiana x<br />
28
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Disporella hispida x x x<br />
Electra posidoniae x<br />
Entalophoroecia cf. deflexa x<br />
Entalophoroecia sp. x x<br />
Escharoides coccinea x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Filicrisia geniculata x x x x<br />
Hincksina flustroides x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x<br />
Idmidronea sp. x<br />
Lagenipora lepralioides x x x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x<br />
Margaretta cereoides x<br />
Metroperiella lepralioides x<br />
Microporella pseudomarsupiata x x<br />
Mollia patellaria x x x x<br />
Myriapora truncata x x<br />
Nolella sp. x<br />
Onychocella marioni x x<br />
Onychocella vibraculifera x x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x<br />
Platonea stoechas x x<br />
Puellina cf. gattyae x<br />
Puellina sp. x x<br />
Rhyncozoon sp. x x x x<br />
Savygniella lafontii x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />
Schizomavella cf. hastata x x<br />
Schizomavella linearis x<br />
Schizobrachiella sanguinea x x<br />
Schizoporella sp. x x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x<br />
Scrupocellaria bertholleti x x<br />
Scrupocellaria delilii x<br />
Scrupocellaria reptans x x x<br />
Sertella sp. x x x<br />
Sertella septentrionalis x<br />
Smittina crystallina x<br />
Smittina landsborovii x<br />
Smittoidea reticulata x<br />
Spiralaria gregaria x x x<br />
Stomatopora gingrina x<br />
Turbicellepora cf. coronopus x<br />
Turbicellepora sp. x x<br />
Umbonula ovicellata<br />
Walkeria tuberosa x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Anomia ephippium x<br />
Arca noae x x<br />
Arca sp. x<br />
Arca tetragona x<br />
Barbatia barbata x x<br />
Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />
Chama gryphoides x x<br />
Chamelea gallina x<br />
Clausinella brognartii x<br />
Crassadoma multistriata x x<br />
Ctena decussata x<br />
29
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Flexopecten flexuosus x<br />
Galeomma turtoni x<br />
Goul<strong>di</strong>a minima x<br />
Hiatella arctica x x x x<br />
Laevicar<strong>di</strong>um oblongum x<br />
Lasaea rubra x<br />
Lima hians x<br />
Lima lima x<br />
Lima sp. x x<br />
Limea loscombi x x<br />
Lithophaga lithophaga x x<br />
Lutraria oblonga x<br />
Manupecten pesfelis x<br />
Musculus costulatus x x x<br />
Mysella cf. bidentata x<br />
Mytilus galloprovincialis x x<br />
Nucula nucleus x<br />
Nucula sp. x<br />
Ostrea edulis x x<br />
Pinna nobilis. x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x x<br />
Pteria hirundo x x x<br />
Spondylus gaederopus x<br />
Striarca lactea x x x x<br />
Tellina sp. x<br />
Venus verrucosa x x x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania cimex x<br />
Alvania geronya x<br />
Alvania hirta x<br />
Alvania hispidula x<br />
Alvania lineata x<br />
Alvania sp. x<br />
Alvania subcrenulata x<br />
Atlanta peronii x<br />
Atys jeyffreysi x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bolma rugosa x<br />
Calyptraea chinensis x<br />
Cantharus scaber x<br />
Cerithiopsis cf barleei x<br />
Cerithiopsis sp. x<br />
Cerithium sp. x x x x<br />
Cerithium vulgatum x<br />
Chauvetia mamillata x<br />
Chauvetia turritellata<br />
Chrysallida excavata x<br />
Chrysallida sp. x<br />
Columbella rustica x x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x<br />
Crisilla semistriata x<br />
Diodora cf. gibberula x<br />
Emarginula octaviana x<br />
Emarginula rosea x<br />
Eulimella sp. x<br />
Fissurella nubecula x<br />
Flabellina babai x<br />
Fusinus pulchellus x<br />
Gibberula millaria x<br />
30
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Gibberula sp. x<br />
Gibbula sp. x<br />
Haliotis lamellosa x x<br />
Haminoea hydatis x<br />
Hexaplex sp. x x x<br />
Hexaplex trunculus x<br />
Homalopoma sanguineum x<br />
Jujubinus exasperatus x x<br />
Jujubinus striatus x<br />
Littorina neritoides x<br />
Luria lurida x<br />
Mangelia sp. x x<br />
Manzonia crassa x<br />
Megalomphalus cf. azonus x<br />
Metaxia metaxae x x<br />
Mitra cornea x<br />
Mitrella sp. x<br />
Mitrolumna olivoidea x x<br />
Muricopsis cristata x x<br />
Nassarius incrassatus x x<br />
Nassarius sp. x<br />
Ocinebrina edwardsii x<br />
Odostomia sp. x x<br />
Patella rustica x<br />
Patella sp. x<br />
Puncturella noachina x<br />
Pusillina sp. x<br />
Raphitoma linearis x x<br />
Retusa truncatula x x<br />
Rissoa guerini x<br />
Rissoina bruguierei x<br />
Scissurella costata x<br />
Similiphora similior x<br />
Stramonita haemostoma x<br />
Thyphinellus labiatus x<br />
Tricolia pullus x<br />
Turbonilla sp. x<br />
Turitella turbona x<br />
Turritella sp. x<br />
Vermetidae x x<br />
Vexillum savignyi x<br />
Vexillum tricolor x x x<br />
Williamia gussonii x<br />
Acanthochitona fascicularis x<br />
Chiton corallinus x<br />
Chitonidae sp. x<br />
Lepidopleurus cajetanus x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x x<br />
3.6. ISOLA DI GORGONA<br />
3.6.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
L'isola <strong>di</strong> Gorgona è la più piccola e la più settentrionale delle isole toscane, <strong>di</strong>sta 37 km da Livorno e<br />
ha la forma <strong>di</strong> un quadrilatero irregolare, essendo lunga circa 1.5 km e larga 1.2 km. La morfologia è<br />
montuosa, con altezza massima raggiunta dalla Punta Gorgona con 255 m.<br />
L’isola è caratterizzata da un buono stato <strong>di</strong> conservazione delle biocenosi marine (cfr. Anche Piazzi<br />
et al., 1999 e 2004), come <strong>di</strong> quelle terrestri, essenzialmente in relazione alla presenza <strong>di</strong> una colonia penale<br />
operativa sull’isola fin dal 1869, alle restrizioni da essa imposte (<strong>di</strong>vieto <strong>di</strong> pesca, approdo e sosta a meno <strong>di</strong><br />
2 km dalla costa) e, in tempi più recenti, dal suo totale inserimento nel Parco dell’Arcipelago Toscano.<br />
31
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Quasi l’intera fascia costiera, con sviluppo <strong>di</strong> 2 km, è costituita da scisti gneitici e serpentini che<br />
formano falesie nella parte occidentale degradanti in quella orientale dove si trovano tre piccole valli. La<br />
quasi totalità della fascia <strong>di</strong> mare che circonda l’isola, ad eccezione <strong>di</strong> un corridoio d'attracco in<br />
corrispondenza <strong>di</strong> Cala Scalo, che si trova tra due fasce <strong>di</strong> Zona 2, è area marina protetta Zona 1 del Parco<br />
Nazionale. Nella Zona 1 sono vietati l'accesso, la navigazione, la sosta, l'ancoraggio, la pesca, l'immersione;<br />
in Zona 2 accesso, navigazione, sosta, ancoraggio e immersione sono regolamentati dalla Direzione della<br />
Casa <strong>di</strong> Reclusione. L’isola per il suo grande valore ambientale è anche un Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario,<br />
una Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale dell'Unione Europea ed un Sito <strong>di</strong> Interesse Regionale; inoltre fa parte delle<br />
aree comprese nella Rete Natura 2000.<br />
ID 6 - Cala Maestra<br />
Comune: Livorno Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 572970; N = 4810074<br />
ID 7 - Cala <strong>di</strong> Pancia<br />
Comune: Livorno Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 572139; N = 4808016<br />
Fig. 15 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 15).<br />
Il sito <strong>di</strong> Cala Maestra (6) è esposto a nord, subito a ridosso del confine fra la Zona 1 del Parco<br />
dell’Arcipelago, in cui l’accesso è interamente vietato, e la Zona 2, in cui è consentito il passaggio alle rare<br />
imbarcazioni che effettuano il servizio <strong>di</strong> trasporto con la terraferma. Il sito d’immersione è situato in<br />
corrispondenza della punta orientale della cala dove, nel complesso, il fondale ha un profilo piuttosto ripido.<br />
Vicino alla superficie la parete, formata da serpentino compatto, si presenta ripida, mentre proseguendo<br />
verso il largo il substrato roccioso forma dei larghi gra<strong>di</strong>ni naturali che scendono gradualmente, ma<br />
rapidamente, fino alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -30 m.<br />
La stazione <strong>di</strong> campionamento <strong>di</strong> Cala <strong>di</strong> Pancia (7), ubicata nel versante sud-occidentale dell’isola, è<br />
inserita nella Zona 1 del Parco dell’Arcipelago ed è pertanto soggetta a <strong>di</strong>vieto integrale <strong>di</strong> accesso, sosta e<br />
prelievo ittico. Il sito d’immersione è caratterizzato da un forte idro<strong>di</strong>namismo dovuto alla presenza <strong>di</strong> sistemi<br />
<strong>di</strong> corrente che si mantengono piuttosto costanti nel corso dell’anno. Il substrato è formato da roccia<br />
compatta intercalata da blocchi detritici e da zone a Posidonia oceanica. Il fondale prosegue poi con profilo<br />
abbastanza articolato fino alla batimetrica dei -30 m, senza mostrare significative densità <strong>di</strong> specie<br />
appartenenti alla biocenosi del coralligeno.<br />
3.6.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x x x<br />
Anadyomene stellata x x<br />
Cladophora coelothrix x<br />
Cladophora nigrescens x x<br />
Cladophora pellucida x x<br />
Cladophora prolifera x x x x<br />
Cladophora sp. x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x<br />
Dasycladus vermicularis x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x<br />
Palmophyllum crassum x x x x<br />
Pseudobryopsis myura<br />
32
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x<br />
Valonia utricularis x x x x<br />
Phaeophyta<br />
Acinetospora crinita x<br />
Asperococcus bullosus x<br />
Cladosiphon irregularis x<br />
Cladostephus spongiosum f. verticillatum x x x x<br />
Cutleria chilosa x x x<br />
Cystoseira squarrosa x<br />
Cystoseira sp. x x x<br />
Cystoseira spinosa x<br />
Dictyopteris lucida x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />
Dictyota fasciola x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x x x<br />
Elachista interme<strong>di</strong>a x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x x x<br />
Mesogloia lanosa x x<br />
Myriactula gracilis x<br />
Myriactula rivulariae x x<br />
Myriactula stellulata x<br />
Myriotrichia clavaeformis x<br />
Nereia filiformis x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />
Protasperococcus myriotrichiiformis<br />
Pseudolithoderma adriaticum x x<br />
Sargassum acinarium x<br />
Sargassum sp. x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Sporochnus pedunculatus x x<br />
Stictyosiphon adriaticus x<br />
Stilophora tenella x<br />
Stypocaulon scoparium x x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Zonaria tournefortii x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x x x<br />
Acrothamnion preissii x x x x<br />
Aglaothamnion cordatum x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x<br />
Alsi<strong>di</strong>um helminthochorton x<br />
Amphiroa beauvoisii x<br />
Amphiroa rigida x x<br />
Amphiroa rubra x<br />
Anotrichium barbatum x x<br />
Anotrichium tenue x x<br />
Antithamnion cruciatum x x x x<br />
Antithamnion decipiens x x<br />
Antithamnion heterocladum x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x x<br />
33
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />
Callithamnion corymbosum x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium bisporum x x<br />
Ceramium circinatum x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x x x<br />
Ceramium flaccidum x x x x<br />
Ceramium giacconei x x x<br />
Champia parvula x x x<br />
Chondria capillaris x x x<br />
Chondrymenia lobata x<br />
Chrysymenia ventricosa x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />
Contarinia squamariae x x x x<br />
Corallina elongata x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x<br />
Cryptonemia lomation x x x<br />
Dasya baillouviana x<br />
Dasya corymbifera x x x<br />
Dasya ocellata x<br />
Dasya rigidula x x x<br />
Digenea simplex x<br />
Dipterosiphonia dendritica x x<br />
Dipterosiphonia rigens x x<br />
Dudresnaya verticillata x x x x<br />
Erythroglossum sandrianum x x<br />
Erythrotrichia carnea x<br />
Eupogodon penicillatus x<br />
Eupogodon planus x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />
Haral<strong>di</strong>a lenorman<strong>di</strong>i x<br />
Herposiphonia secunda x x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hildenbran<strong>di</strong>a crouaniorum x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii x x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x x x<br />
Laurencia chondrioides x x x<br />
Laurencia minuta x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />
Lithothamnion philippii x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x x<br />
Lomentaria clavaeformis x x x x<br />
Lomentaria sp. x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />
Mesophyllum alternans x x<br />
Mesophyllum macroblastum x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x<br />
Myriogramme minuta x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x<br />
34
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x<br />
Osmundaria volubilis x<br />
Osmundea pelagosae x<br />
Parviphycus antipai x x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia codana x<br />
Peyssonnelia crispata x x<br />
Peyssonnelia dubyi x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x x<br />
Phyllophora crispa x x x<br />
Pleonosporium borreri x<br />
Plocamium cartilagineum x x x x<br />
Polysiphonia elongata x x<br />
Polysiphonia furcellata x x x x<br />
Polysiphonia perforans x x<br />
Polysiphonia scopulorum x<br />
Polysiphonia subulifera x<br />
Polystrata fosliei x<br />
Predaea ollivieri x<br />
Pterosiphonia pennata x<br />
Pterothamnion crispum x x x<br />
Pterothamnion plumula x<br />
Ptilothamnion pluma x x x x<br />
Ra<strong>di</strong>cilingua reptans x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rodriguezella pinnata x<br />
Sebdenia rodrigueziana x<br />
Seirospora apiculata x<br />
Seirospora giraudyi x<br />
Seirospora interrupta x<br />
Seirospora sphaerospora x<br />
Spermothamnion flabellatum x<br />
Spermothamnion strictum x x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x x x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x<br />
Titanoderma corallinae x<br />
Titanoderma pustulatum x x<br />
Womersleyella setacea x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x x<br />
Wurdemannia miniata x x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x<br />
Porifera<br />
Agelas oroides x x x<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella sp. x<br />
Axinella polipoides x<br />
Axinella verrucosa x x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Ciocalypta penicillus<br />
Clathrina clathrus x x<br />
Cliona sp. x x x x<br />
35
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Hemimycale columella x<br />
Ircinia sp. x<br />
Oscarella lobularis x x x x<br />
Petrosia sp. x<br />
Phorbas fictitius x<br />
Phorbas tenacior x x x<br />
Spugna nera massiva x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Sycon sp. x<br />
Terpios fugax x x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x x<br />
Aiptasia <strong>di</strong>aphana x<br />
Aiptasia mutabilis x x x x<br />
Alicia mirabilis x x<br />
Anemonia sulcata x x x<br />
Balanophyllia europaea x x x<br />
Cariophyllia inornata x<br />
Cariophyllia smithii x x x x<br />
Ceratotrochus magnaghii x<br />
Cerianthus membranaceus x x<br />
Cladocora caespitosa x<br />
Cribinopsis crassa x<br />
Eudendrium sp. x x x<br />
Eunicella cavolinii x<br />
Eunicella singularis x x x<br />
Hoplangia durotrix x x<br />
Hidrozoa x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x x<br />
Parazoanthus axinellae x x<br />
Sertula sp. x<br />
Sertularella sp. x x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />
Plathelminthes<br />
Stylochus pili<strong>di</strong>um x<br />
Anellida<br />
Filograna sp. x x<br />
Protula tubularia x x x x<br />
Sabellidae x x<br />
Sabella pavonina x x x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpulidae x x x x<br />
Serpula vermicularis x x x x<br />
Terebellidae x x x<br />
Arthropoda<br />
Calcinus tubularis x x<br />
Dardanus calidus x x<br />
Dromia personata x x x<br />
Idotea sp. x<br />
Lissa chiragra x<br />
Maja sp x x<br />
Maja crispata x<br />
Paguristes eremita x x x x<br />
Palinurus elephas x x x<br />
Pilumnus villosissimus x x<br />
Pisa tetraodon x<br />
Scyllarus sp. x<br />
36
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Echinodermata<br />
Arbacia lixula x x x<br />
Brissus unicolor x<br />
Echinocyamus pusillus x<br />
Echinaster sepositus x x<br />
Hacelia attenuata x x x<br />
Holoturia mammata (forskali) x x<br />
Holoturia tubulosa x x<br />
Marthasterias glacialis x<br />
Ophioderma longicaudum x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x<br />
Paracentrotus lividus x<br />
Sphaerechinus granularis x x<br />
Tunicata<br />
Clavelina sp. x x x<br />
Didemnum sp. x<br />
Halocynthia papillosa x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x x<br />
Aetea longicollis x x x x<br />
Aetea truncata x x x x<br />
Amathia len<strong>di</strong>gera x x<br />
Amphiblestrum flemingi x<br />
Amphiblestrum sp. x<br />
Annectocyma sp. x<br />
Aplousina filum x x<br />
Arthropoma cecilli x<br />
Beania hirtissima x x x x<br />
Beania magellanica x x<br />
Beania mirabilis x x<br />
Beania robusta x x x<br />
Bugula sp. x x<br />
Buskea sp. x<br />
Caberea boryi x x x<br />
Callopora dumerilii x x<br />
Car<strong>di</strong>oecia watersi x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x x x x<br />
Celleporina sp. x x<br />
Chlidonia pyriformis x x x x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Coronellina fagei x x<br />
Cribellopora trichotoma x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Crisia cf. kerguelensis x<br />
Crisia cf. occidentalis x<br />
Crisia ramosa x<br />
Diplosolen obelia x x<br />
Disporella hispida x<br />
Electra monostachys x<br />
Electra posidoniae x x<br />
Entalophoroecia sp. x x<br />
Escharoides mammillata x x<br />
Escahroides megarostris x<br />
Escharina vulgaris x x x x<br />
Fenestrulina malusii x x x<br />
Filicrisia geniculata x x x<br />
Haplopoma graniferum f. carinatum x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x x x x<br />
37
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Hincksina flustroides x x x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x<br />
Idmidronea sp. x<br />
Lagenipora lepralioides x x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />
Margaretta cereoides x x<br />
Metroperiella lepralioides x<br />
Microporella pseudomarsupiata x<br />
Microporella cf. umbracula x x x<br />
Mollia circumcincta x x x<br />
Mollia patellaria x x x x<br />
Myriapora truncata x x x x<br />
Onychocella marioni x x<br />
Parasmittina tropica x x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Plagioecia sp. x x<br />
Plagioecia sarniensis x<br />
Platonea stoechas x x x<br />
Prenantia inerma x<br />
Puellina cf. gattyae x x x x<br />
Puellina sp. x x x<br />
Puellina ra<strong>di</strong>ata x<br />
Reptadeonella violacea x x<br />
Rhyncozoon sp. x x<br />
Rosseliana rosselii x<br />
Savygniella lafontii x x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />
Schizomavella cf. hastata x x<br />
Schizomavella linearis x<br />
Schizomavella cf. mamillata x<br />
Schizobrachiella sanguinea x<br />
Schizomavella sp. x<br />
Schizoporella sp. x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x<br />
Scrupocellaria bertholleti x<br />
Scrupocellaria incurvata x<br />
Scrupocellaria reptans x x x<br />
Scrupocellaria scrupea x x x x<br />
Sertella sp. x x x<br />
Smittina crystallina x x<br />
Spiralaria gregaria x x<br />
Stomatopora gingrina x<br />
Trypostega cf. venusta x<br />
Turbicellepora sp. x x x<br />
Umbonula ovicellata x x<br />
Watersipora subovoidea x x x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Anomia ephippium x<br />
Arca noae x x x x<br />
Arca sp. x x x<br />
Barbatia barbata x x x x<br />
Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />
Chama gryphoides x x<br />
Chamelea gallina x<br />
Crassadoma multistriata x x<br />
Hiatella arctica x x x<br />
Lima lima x x x x<br />
Lima sp. x x x x<br />
38
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Lissopecten hyalinus x<br />
Musculus costulatus x x x x<br />
Mytilus galloprovincialis x<br />
Ostrea edulis x<br />
Pinna nobilis x<br />
Pinna sp. x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />
Pseudochama griphina x x<br />
Spondylus gaederopus x x x<br />
Striarca lactea x x x x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania cimex x<br />
Alvania lineata x x x<br />
Alvania sp. x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bittium reticulatum x<br />
Bolma rugosa x x x x<br />
Calliostoma laugieri x x x x<br />
Cantharus dorbignyi x x<br />
Cantharus scaber x x<br />
Cerithium rupestre x<br />
Cerithium sp. x x x<br />
Cerithium vulgatum x x x x<br />
Chromodoris luteorosea x<br />
Chrysallida excavata x<br />
Clanculus corallinus x x<br />
Clanculus jussieui x<br />
Columbella rustica x x x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x x<br />
Cratena peregrina x<br />
Diodora cf. gibberula x x<br />
Diodora graeca x<br />
Diodora sp.<br />
Discodoris astromaculata x x<br />
Emarginula octaviana x<br />
Flabellina babai x<br />
Flabellina sp. x<br />
Gibberula sp. x<br />
Gibbula sp. x<br />
Haliotis lamellosa x x<br />
Hexaplex sp. x x<br />
Hexaplex trunculus x x x<br />
Hypselodoris sp. x x<br />
Janolus sp. x<br />
Jujubinus exasperatus x<br />
Jujubinus striatus x x<br />
Lodderena catenoides x<br />
Luria lurida x x<br />
Mitra nigra x<br />
Mitrella scripta x x<br />
Mitrella sp. x x<br />
Muricopsis cristata x<br />
Nassarius incrassatus x x<br />
Ocenebra aciculata x x<br />
Phylli<strong>di</strong>a flava x<br />
Rissoa variabilis x<br />
Similiphora similior x<br />
Smarag<strong>di</strong>a viri<strong>di</strong>s x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />
39
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Thyphinellus labiatus x<br />
Tricolia sp. x<br />
Vermetidae x x x<br />
Vexillum tricolor x<br />
Mollusca (Polyplacophora)<br />
Chiton corallinus x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x<br />
3.7. ISOLA DI CAPRAIA<br />
3.7.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
L’Isola <strong>di</strong> Capraia, isola dell’Arcipelago Toscano situata nel Canale <strong>di</strong> Corsica, è la più occidentale e<br />
lontana dalla costa essendo a circa 65 km sud-ovest <strong>di</strong> Livorno, 35 km dalla costa ovest dell’Elba e 31 km da<br />
Capo Corso (Corsica). Ha forma ellittica con l’asse maggiore in <strong>di</strong>rezione nord-est, la quota più elevata è 445<br />
m del monte Castello. Capraia emerse dal mare nel Terziario (7-8 M.a.) e la sua origine vulcanica rimane<br />
testimoniata, oltre delle potenti colate <strong>di</strong> andesite con associati tufi e brecce che la costituiscono, dal<br />
complesso orografico che mostra almeno due bocche <strong>di</strong> eruzione (dello Stagnone e della Cala Rossa a<br />
punta dello Zenobito). Antropizzata fin da tempi remoti, tra le varie vicissitu<strong>di</strong>ni, dal 1873 al 1986 è stata<br />
sede <strong>di</strong> una colonia penale. La flora marina è stata oggetto <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>o da parte <strong>di</strong> Papi et al. (1992), mentre la<br />
fauna bentonica è stata stu<strong>di</strong>ata da Drago et al. (1978).<br />
Gran parte del territorio dell’isola rientra nel Parco Nazionale dell’Arcipelago Toscano, compresa<br />
un’ampia fascia a mare che circonda l’isola, ad esclusione della zona del Porto. In particolare l’area marina<br />
antistante la costa occidentale tra Punta della Manza e Punta del Trattolo è inserita nella Zona 1 <strong>di</strong> tutela<br />
integrale. Tutta Capraia è classificata come Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario, mentre una Zona <strong>di</strong> Protezione<br />
Speciale è estesa nella fascia costiera e nell’imme<strong>di</strong>ato entroterra tra Monte Penne, Punta dello Zenobito e<br />
Punta della Civetta.<br />
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 19). Nell’isola <strong>di</strong> Capraia non è stato<br />
possibile effettuare i campionamenti all’interno della Zona 1, poiché caratterizzata, in questo tratto <strong>di</strong> costa,<br />
da fondali prevalentemente sabbiosi, con estese praterie <strong>di</strong> Posidonia oceanica.<br />
ID 8 - Punta Fica<br />
Comune: Capraia Isola Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 569100; N = 4766138<br />
ID 9 - Punta Trattoio<br />
Comune: Capraia Isola Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 564512; N = 4763927<br />
Fig. 19 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
Il sito d’immersione <strong>di</strong> Punta Fica (8) si trova sul versante orientale dell’isola, <strong>di</strong> fronte ad un’alta<br />
falesia, ed è compreso nella Zona 2 del Parco dell’Arcipelago, soggetta a tutela parziale, in cui sia la pesca<br />
che l’attività subacquea sono rigidamente regolamentate. La batimetrica dei -5 m è situata in corrispondenza<br />
<strong>di</strong> uno scoglio semiaffiorante. L’immersione prosegue verso il largo con una pendenza <strong>di</strong>screta, seguendo<br />
una scarpata detritica formata da grossi blocchi, che raggiunge la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -35 m.<br />
Punta Trattolo (9) si trova al confine fra le zone <strong>di</strong> tutela parziale (Zona 1) e totale (Zona 2) del Parco<br />
dell’Arcipelago Toscano, all’estremità occidentale <strong>di</strong> Cala Vetriolo. Il sito <strong>di</strong> campionamento prescelto, che<br />
costituisce l’unica porzione <strong>di</strong> fondale roccioso presente in prossimità della Zona 1, ha un profilo piuttosto<br />
ampio e scende gradualmente dai -5 ai -10 m, lungo un pen<strong>di</strong>o roccioso abbastanza compatto, per poi<br />
proseguire fino ai -30 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà con ampi gra<strong>di</strong>ni <strong>di</strong> roccia alternati a coperture <strong>di</strong> Posidonia oceanica.<br />
40
3.7.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chrysophyta<br />
Nematochrysopsis marina x<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x<br />
Anadyomene stellata x x<br />
Caulerpa racemosa var cylindracea x x x<br />
Cladophora coelothrix x<br />
Cladophora echinus x<br />
Cladophora nigrescens x<br />
Cladophora pellucida x<br />
Cladophora prolifera x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />
Palmophyllum crassum x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x x<br />
Valonia utricularis x<br />
Phaeophyceae<br />
Cladosiphon irregularis x x<br />
Colpomenia sinuosa x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x<br />
Cystoseira brachycarpa x x x x<br />
Cystoseira compressa x<br />
Cystoseira spinosa x<br />
Dictyopteris lucida x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x x x<br />
Myriactula gracilis x<br />
Nereia filiformis x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />
Pseudolithoderma adriaticum x x<br />
Sargassum acinarium x<br />
Sargassum sp. x x<br />
Sargassum trichocarpum x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Sphacelaria tribuloides x<br />
Stypocaulon scoparium x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x<br />
Acrothamnion preissii x x x x<br />
Aglaothamnion cordatum x x x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x x<br />
Amphiroa beauvoisii x<br />
41
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Amphiroa rigida x x x<br />
Amphiroa rubra x x<br />
Anotrichium barbatum x<br />
Antithamnion cruciatum x x x x<br />
Antithamnion heterocladum x<br />
Apoglossum gregarium x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x<br />
Boergeseniella fruticulosa x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x<br />
Calosiphonia vermicularis x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium bisporum x x<br />
Ceramium circinatum x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x x<br />
Ceramium flaccidum x x x<br />
Ceramium giacconei x x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x<br />
Chondria dasyphylla x<br />
Chondria pygmaea x<br />
Chrysymenia ventricosa x x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x x x<br />
Contarinia squamariae x x x x<br />
Corallina elongata x x<br />
Crouania attenuata x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x x<br />
Cryptonemia lomation x<br />
Dasya corymbifera x<br />
Dasya ocellata x<br />
Dasya rigidula x x<br />
Digenea simplex x x<br />
Dipterosiphonia rigens x x x x<br />
Eupogodon penicillatus x<br />
Eupogodon planus x x<br />
Eupogodon spinellus x<br />
Feldmannophycus rayssiae x x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x x x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />
Haliptilon virgatum x x x<br />
Halopithys incurva x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />
Herposiphonia secunda x x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hydrolithon farinosum x x x x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii (Botryocla<strong>di</strong>a) x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x x<br />
Laurencia chondrioides x x<br />
Laurencia minuta x<br />
Liagora viscida x x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />
Lithothamnion crispatum x<br />
Lithothamnion philippii x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />
42
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Lomentaria clavaeformis x x x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Melobesia membranacea x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x<br />
Mesophyllum alternans x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />
Myriogramme minuta x x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x x<br />
Neurocaulon foliosum x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x x<br />
Parviphycus antipai x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia codana x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x x<br />
Peyssonnelia dubyi x x x<br />
Peyssonnelia inamoena x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x<br />
Phyllophora crispa x<br />
Pleonosporium borreri x x<br />
Plocamium cartilagineum x<br />
Pneophyllum fragile x x x<br />
Polysiphonia elongata x x<br />
Polysiphonia furcellata x x x x<br />
Polysiphonia perforans x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x x x x<br />
Polysiphonia subulifera x x x<br />
Ptilothamnion pluma x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rodriguezella pinnata x x<br />
Spermothamnion flabellatum x x x<br />
Spermothamnion strictum x x<br />
Sporolithon ptychoides x<br />
Titanoderma pustulatum x x x x<br />
Tricleocarpa fragilis x x x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x x<br />
Porifera<br />
Agelas oroides x<br />
Axinella damicornis x x<br />
Axinella polipoides x<br />
Axinella verrucosa x x x x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Cliona sp. x<br />
Hemimycale columella x x<br />
Ircinia sp. x x<br />
Oscarella lobularis x<br />
Petrosia sp. x x<br />
Phorbas fictitius x<br />
Phorbas tenacior x x x<br />
Spugna nera massiva x x x<br />
43
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x<br />
Aiptasia mutabilis x x<br />
Balanophyllia europaea x x x x<br />
Cariophyllia inornata x x<br />
Cariophyllia smithii x x<br />
Cerianthus membranaceus x x x<br />
Cladocora caespitosa x x x<br />
Coenocyathus sp. x<br />
Eudendrium sp. x x x<br />
Eunicella singularis x<br />
Hoplangia durotrix x<br />
Leptopsammia pruvoti x<br />
Maasella edwardsii x<br />
Parazoanthus axinellae x x x<br />
Polycyathus mullerae x<br />
Sertula sp. x<br />
Sertularella sp. x x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
Filograna sp. x<br />
Protula tubularia x x x x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpulidae x<br />
Serpula vermicularis x x x<br />
Terebellidae x x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Calcinus tubularis x<br />
Dardanus calidus x<br />
Maja sp x<br />
Paguristes eremita x x<br />
Brachiopoda<br />
Argyrotheca cordata x<br />
Argyrotheca cuneata x<br />
Echinodermata<br />
Arbacia lixula x x<br />
Brissus sp. x<br />
Echinocyamus pusillus x<br />
Echinaster sepositus x x<br />
Hacelia attenuata x<br />
Holoturia mammata (forskali) x x<br />
Holoturia tubulosa x x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x<br />
Paracentrotus lividus x x<br />
Tunicata<br />
Botryllus sp. x<br />
Clavelina sp. x<br />
Didemnum sp. x<br />
Halocynthia papillosa x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x<br />
Aetea longicollis x<br />
Aetea truncata x<br />
Annectocyma sp. x x<br />
Aplousina filum x x<br />
Arachni<strong>di</strong>um hippothooides<br />
44
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Arthropoma cecilli x x<br />
Beania hirtissima x x<br />
Beania magellanica x x x<br />
Beania robusta x x x x<br />
Bugula germanae x x<br />
Bugula sp. x<br />
Caberea boryi x<br />
Cellaria sp. x<br />
Celleporina cf. hassallii x<br />
Celleporina cf. lucida x<br />
Celleporina sp. x<br />
Cellepora cf. pumicosa x x<br />
Chartella tenella x<br />
Chlidonia pyriformis x<br />
Chorizopora brongniartii x x<br />
Copidozoum cf. tenuirostre x<br />
Cribellopora trichotoma x x x<br />
Cribrilina punctata x<br />
Crisia sp. x x x<br />
Crisia stigmoidea x<br />
Diplosolen obelia x<br />
Electra monostachys x<br />
Electra pilosa x<br />
Electra posidoniae x<br />
Entalophoroecia sp. x<br />
Escharoides coccinea x<br />
Escharina porosa x<br />
Filicrisia geniculata x<br />
Hincksina flustroides x<br />
Hippaliosina depressa x<br />
Lagenipora lepralioides x x x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />
Liripora sp. x<br />
Margaretta cereoides x x<br />
Mimosella gracilis x x<br />
Mollia patellaria x x x<br />
Myriapora truncata x x x x<br />
Onychocella marioni x<br />
Onychocella vibraculifera x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Puellina sp. x x<br />
Reptadeonella violacea x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />
Schizomavella cf. hastata x<br />
Schizoporella cf. mutabilis x<br />
Schizobrachiella sanguinea x<br />
Scrupocellaria aegeensis x<br />
Scrupocellaria bertholleti x<br />
Scrupocellaria scrupea x x<br />
Sertella complanata x<br />
Sertella sp. x x<br />
Sertella septentrionalis x<br />
Smittoidea marmorea x<br />
Spiralaria gregaria x<br />
Stomatopora gingrina x<br />
Tervia cf. irregularis x<br />
Trypostega cf. venusta x<br />
Watersipora subovoidea x x<br />
45
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Abra sp. x<br />
Arca noae x x<br />
Arca sp. x x x<br />
Barbatia barbata x x x<br />
Chama gryphoides x<br />
Chamelea gallina x<br />
Crassadoma multistriata x<br />
Ctena decussata x<br />
Glans aculeata x<br />
Glans trapezia x<br />
Gregariella semigranata x<br />
Hiatella arctica x x x<br />
Irus irus x<br />
Lima sp. x<br />
Limatula sp. x<br />
Lithophaga lithophaga x<br />
Loripes lactaeus x<br />
Lucinella <strong>di</strong>varicata x<br />
Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />
Musculus costulatus x x<br />
Ostrea edulis x<br />
Petricola phola<strong>di</strong>formis x<br />
Pinna sp. x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />
Spondylus gaederopus x x x<br />
Striarca lactea x x x<br />
Tellina donacina x<br />
Venus verrucosa x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania cancellata x<br />
Alvania cimex x<br />
Alvania lineata x<br />
Alvania pagodula x<br />
Alvania sp. x x<br />
Anisocycla sp. x<br />
Atlanta peronii x<br />
Barleia unifasciata x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bittium reticulatum x<br />
Bolma rugosa x<br />
Caecum auriculatum x x<br />
Cantharus scaber x<br />
Cavolinia inflexa x<br />
Cerithium rupestre x<br />
Cerithium sp. x<br />
Chauvetia turritellata x<br />
Chrysallida doliolum x<br />
Chrysallida excavata x<br />
Chrysallida sp. x<br />
Clanculus corallinus x<br />
Clanculus sp. x<br />
Clio pyramidata x<br />
Cratena peregrina x<br />
Creseis acicula x<br />
Crisilla semistriata x<br />
Cymatium corrugatum x<br />
Emarginula octaviana x<br />
Emarginula pustula x<br />
46
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Epitonium commune x<br />
Euspira pulchella x<br />
Flabellina sp. x<br />
Gibberula sp. x<br />
Gibbula sp. x<br />
Haliotis lamellosa x x x<br />
Haminoea sp. x<br />
Homalopoma sanguineum x<br />
Jujubinus exasperatus x<br />
Limacina inflata x<br />
Lodderena catenoides x<br />
Mangelia sp. x x<br />
Manzonia crassa x<br />
Marshallora adversa x<br />
Metaxia metaxae x<br />
Ocenebra aciculata x<br />
Odostomia sp. x<br />
Omalogyra atomus x<br />
Oxygyrus keraudrenii x<br />
Parvioris ibizenica x<br />
Platydoris argo x<br />
Proatlanta souleyeti x<br />
Pusillina ra<strong>di</strong>ata x<br />
Raphitoma linearis x<br />
Raphitoma sp. x<br />
Retusa obtusa x<br />
Retusa truncatula x<br />
Rissoa auriscalpium x<br />
Rissoa variabilis x<br />
Rissoa violacea x<br />
Rissoina bruguierei x<br />
Scissurella costata x<br />
Serpulorbis arenaria x x<br />
Skenidae x<br />
Smarag<strong>di</strong>a viri<strong>di</strong>s x<br />
Styliola subula x<br />
Tharsiella romettensis x<br />
Tricolia sp. x<br />
Tricolia speciosa x<br />
Tricolia tenuis x<br />
Triphoridae x<br />
Turbonilla sp. x<br />
Vermetidae x x<br />
Vexillum ebenus x<br />
Vexillum tricolor x x<br />
Mollusca (Polyplacophora)<br />
Acanthochitona cf crinita x<br />
Acanthochitona fascicularis x<br />
Callochiton septemvalvis x<br />
Chiton corallinus x<br />
Chiton olivaceus x<br />
Lepidopleurus cajetanus x<br />
Lepidopleurus cf cancellatus x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x<br />
47
3.8. ISOLA D'ELBA<br />
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
3.8.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Posta a una <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong> 10 km dalla costa <strong>di</strong> Piombino, l’Isola d’Elba è la terza isola italiana per<br />
estensione (22˙350 ettari), e la più grande dell’Arcipelago Toscano, con uno sviluppo <strong>di</strong> 147 km <strong>di</strong> coste.<br />
Presenta una morfologia molto varia ed è caratterizzata dalla presenza nella parte occidentale del Monte<br />
Capanne che con i suoi 1˙018 m <strong>di</strong> quota è la vetta più alta dell’Arcipelago Toscano.<br />
Inclusa nel Parco Nazionale dell’Arcipelago Toscano dal 1996 con circa il 50 % del suo territorio,<br />
compresi gli scogli e isolotti, incluse nelle aree <strong>di</strong> protezione del Parco (Zona 2), assieme all’Isola del Giglio,<br />
l’Elba non ha una fascia <strong>di</strong> mare <strong>di</strong> tutela. Il Decreto Ministeriale del 10 agosto 1971 ha istituito una Zona <strong>di</strong><br />
Tutela Biologica Marina <strong>di</strong> circa 2 km nel tratto <strong>di</strong> mare compreso tra Punta Falcone e Capo Bianco a<br />
Portoferraio, dove si trova Lo Scoglietto. In tale tratto <strong>di</strong> mare è proibita qualsiasi attività <strong>di</strong> pesca, sia<br />
professionale che sportiva, eccetto la pesca con lenze da terra e con totanare.<br />
ID 10 - Formiche della Zanca ID 13 - Secca <strong>di</strong> Fonza (Corallina)<br />
Comune: Marciana Comune: Capoliveri<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />
E = 591906; N = 4739840<br />
E = 605327; N = 4732157<br />
ID 11 - Enfola ID 14 - Corbella<br />
Comune: Portoferraio Comune: Capoliveri<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />
E = 603076; N = 4742741<br />
E = 608035; N = 4732219<br />
ID 12 - Scoglietto ID 15 - Corbelli<br />
Comune: Portoferraio Comune: Capoliveri<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32:<br />
E = 608933; N = 4742858<br />
E = 611409; N = 4729950<br />
Fig. 21 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
Per ciò che concerne le acque marine circostanti l’Isola d’Elba, la parte floristica è stata stu<strong>di</strong>ata ad<br />
esempio da Cinelli & Salghetti-Drioli (1983), Salghetti-Drioli & Cinelli (1985), Papi et al. (1992) e Cinelli et al.<br />
(1996); riguardo alla fauna, vi è una ricerca <strong>di</strong> Geraci et al. (1980) sui Briozoi dell’area <strong>di</strong> Procchio.<br />
Poiché l’Elba risulta molto eterogenea dal punto <strong>di</strong> vista sia antropico sia ambientale e<br />
geomorfologico, è impossibile in<strong>di</strong>viduare una caratteristica comune ai fondali marini che alternano pareti<br />
verticali a tratti sabbiosi. I campionamenti sono stati effettuati in sei stazioni <strong>di</strong>verse (Fig. 21) per costituzione<br />
geomorfologia, per esposizione e per impatto antropico.<br />
A est <strong>di</strong> Marciana Marina, oltre Capo S. Andrea, si trova la prima stazione <strong>di</strong> campionamento, in<br />
corrispondenza <strong>di</strong> tre scogli affioranti, le Formiche della Zanca (10), che scendono con profilo non molto<br />
ripido in <strong>di</strong>rezione nord, su una secca <strong>di</strong> grossi blocchi alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -20 m. La secca prosegue poi<br />
48
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
verso il largo con una ripida scarpata che scende a circa -45 m, fino a raggiungere un fondale sabbioso<br />
<strong>di</strong>sseminato <strong>di</strong> blocchi rocciosi.<br />
La batimetrica dei -5 m, essendo situata in corrispondenza <strong>di</strong> una parete verticale abbastanza<br />
articolata, mostra biocenosi molto ricche e <strong>di</strong>versificate, con abbondanza <strong>di</strong> specie tipiche sia <strong>di</strong> ambienti<br />
scarsamenti illuminati sia <strong>di</strong> fondali ben illuminati. Alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> -10 m invece sono predominanti specie<br />
algali fotofile, in quanto il fondale, pressoché pianeggiante, risulta abbastanza uniformemente illuminato.<br />
La stazione Enfola (11), situata pochi metri al largo del SIC Capo d’Enfola, è conosciuta più<br />
precisamente come Scoglio della Nave per la presenza <strong>di</strong> una formazione rocciosa che ricorda, nella forma,<br />
la sagoma <strong>di</strong> un’imbarcazione. Il sito d’immersione si trova sul versante settentrionale <strong>di</strong> questo scoglio, in<br />
cui il fondale interamente roccioso segue inizialmente un pen<strong>di</strong>o piuttosto dolce fino a raggiungere la<br />
profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> -18 m per poi proseguire con una ripida parete che scende fino a oltre -40 m.<br />
Lo Scoglietto (12) è un piccolo isolotto situato <strong>di</strong> fronte a Portoferraio ed è l’unica area marina a tutela<br />
biologica presente lungo le coste dell’Isola d’Elba. Nelle acque antistanti lo scoglio la pesca è infatti<br />
regolamentata per legge fin dagli anni ’70 e ciò ha reso questa zona particolarmente ricca <strong>di</strong> fauna ittica. Il<br />
campionamento è stato effettuato sul versante orientale dello scoglio, su una scarpata composta da roccia<br />
mista a blocchi detritici e sabbia grossolana, che scende ripidamente, con profilo abbastanza lineare, fino ad<br />
un pianoro sabbioso alla profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -40 m.<br />
La Secca <strong>di</strong> Fonza (13) si trova abbastanza vicino alla costa, al largo <strong>di</strong> un promontorio che separa il<br />
Golfo <strong>di</strong> Campo da quello <strong>di</strong> Lacona, ed è conosciuta fra i subacquei anche col nome <strong>di</strong> Corallina, per la<br />
presenza del corallo rosso all’interno <strong>di</strong> molte spaccature della roccia. La sommità della secca si trova ad<br />
appena -3 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà e, sul versante sudorientale, il fondale sprofonda rapidamente fino a -45 m,<br />
alternando scarpate <strong>di</strong> gran<strong>di</strong> blocchi a pareti rocciose compatte.<br />
L’isolotto della Corbella (14) è situato <strong>di</strong> fronte a Capo Stella, su un fondale che scende abbastanza<br />
uniformemente fino a raggiungere un pianoro sabbioso a -50 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà. Il sito <strong>di</strong> campionamento è<br />
posizionato sul lato nordorientale dello scoglio, in corrispondenza <strong>di</strong> una scarpata rocciosa che con un profilo<br />
molto ripido raggiunge i -40 m e che si presenta molto ricca dal punto <strong>di</strong> vista biologico.<br />
Infine il sito d’immersione dei Corbelli (15) è un affioramento roccioso situato al largo della spiaggia<br />
dell’Innamorata, sul versante meri<strong>di</strong>onale dell’Isola d’Elba, in un punto soggetto frequentemente a forte<br />
corrente. Il versante settentrionale dell’affioramento è costituito da due scogli contrapposti, posizionati ad<br />
una <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong> qualche metro l’uno dall’altro, che formano uno spettacolare canyon sommerso. Qui sono<br />
localizzate le quote <strong>di</strong> campionamento dei -5 e -10 m, in cui è presente una fauna ed una flora tipiche degli<br />
ambienti con ridotta irra<strong>di</strong>anza. Allontanandosi dal canyon, il fondale scende gradualmente e raggiunge la<br />
quota dei -20 m seguendo una scarpata che poi, con un profilo ancora più dolce, arriva fino alla batimetrica<br />
dei -30 m.<br />
3.8.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chrysophyta<br />
Nematochrysopsis marina x x x x<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x x x x<br />
Anadyomene stellata x x x<br />
Caulerpa prolifera x x<br />
Caulerpa racemosa var cylindracea x x x x<br />
Caulerpa taxifolia x x x x<br />
Cladophora coelothrix x x x x<br />
Cladophora echinus x x x<br />
Cladophora nigrescens x x<br />
Cladophora pellucida x<br />
Cladophora prolifera x x x x<br />
Cladophora rupestris x<br />
Cladophora sp. x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um coralloides x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x x x<br />
Dasycladus vermicularis x x x x<br />
Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />
Entocla<strong>di</strong>a major x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
49
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />
Palmophyllum crassum x x x x<br />
Pseudobryopsis myura x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x x<br />
Valonia utricularis x x x<br />
Phaeophyceae<br />
Mesogloia lanosa x<br />
Myriotricha adriatica x<br />
Acinetospora crinita x x x<br />
Asperococcus bullosus x<br />
Choristocarpus tenellus x<br />
Cladosiphon irregularis x x<br />
Cladostephus spongiosum f. verticillatum x<br />
Colpomenia sinuosa x<br />
Corynphloea hamelii x x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia) x x x x<br />
Cystoseira compressa x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x x x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />
Gontrania lubrica x x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Hydroclathrus clathratus x<br />
Lobophora variegata x x x<br />
Myriactula gracilis x<br />
Myriactula rivulariae x<br />
Myriactula stellulata x<br />
Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x x<br />
Nereia filiformis x x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />
Pseudolithoderma adriaticum x x x x<br />
Sargassum sp. x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x x<br />
Sporochnus pedunculatus x x<br />
Stictyosiphon adriaticus x x<br />
Stilophora tenella x x x x<br />
Stypocaulon scoparium x x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x x<br />
Rhodophyta<br />
Antithamnion heterocladum x<br />
Asparagopsis armata x x x x<br />
Cottoniella filamentosa v. algeriensis x x<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x x<br />
Acrothamnion preissii x x x x<br />
Aglaothamnion cordatum x x x x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x x x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x x<br />
Amphiroa beauvoisii x x<br />
Amphiroa rigida x x x x<br />
Amphiroa rubra x x x<br />
Anotrichium barbatum x x<br />
50
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Anotrichium tenue x x x<br />
Antithamnion cruciatum x x x x<br />
Antithamnion decipiens x<br />
Antithamnion tenuissimum x x x x<br />
Apoglossum gregarium x x x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x x<br />
Balliella cladoderma x<br />
Boergezseniella fruticulosa x x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x x<br />
Brongniartella byssoides x<br />
Callithamnion corymbosum x<br />
Calosiphonia vermicularis x x<br />
Caulacanthus ustulatus x x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium bisporum x x x x<br />
Ceramium circinatum x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x x x<br />
Ceramium comptum x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x x<br />
Ceramium flaccidum x x x x<br />
Ceramium giacconei x x x<br />
Ceramium graecum x<br />
Ceramium tenerrimum x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x x<br />
Chondria pygmaea x<br />
Chrysymenia ventricosa x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x x<br />
Contarinia squamariae x x x x<br />
Corallina elongata x x x<br />
Corallina officinalis x<br />
Coralllina sp. x x x x<br />
Corallophila cinnabarina x x<br />
Crouania attenuata x x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x x<br />
Cryptonemia lomation x x<br />
Cryptonemia seminervis x<br />
Dasya corymbifera x x x<br />
Dasya hutchinsiae x x<br />
Dasya ocellata x x x<br />
Dasya rigidula x x x x<br />
Dasyella gracilis x<br />
Digenea simplex x<br />
Dipterosiphonia dendritica x<br />
Dipterosiphonia rigens x x x<br />
Dudresnaya verticillata x x x<br />
Erythroglossum sandrianum x x x<br />
Eupogodon planus x x x x<br />
Eupogodon spinellus x x x x<br />
Feldmannophycus rayssiae x x x<br />
Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x x x x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x x<br />
Griffithsia opuntioides x<br />
Griffithsia schousboei x<br />
Gulsonia nodulosa x x<br />
Haliptilon virgatum x x x<br />
51
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Halopithys incurva x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />
Herposiphonia secunda x x x x<br />
Herposiphonia secunda f. tenella x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii x x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x x x<br />
Kallimenia requienii x<br />
Laurencia caduciramulosa x<br />
Laurencia cfr. intricata x<br />
Laurencia chondrioides x x x<br />
Laurencia majuscula x<br />
Laurencia minuta x x x<br />
Lejolisia me<strong>di</strong>terranea x<br />
Liagora <strong>di</strong>stenta x x<br />
Liagora viscida x x<br />
Lithophyllum corallinae x x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />
Lithothamnion minervae x x<br />
Lithothamnion philippii x x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />
Lomentaria clavaeformis x x x<br />
Lomentaria ercegovicii x<br />
Lomentaria sp. x<br />
Lophosiphonia cristata x x<br />
Lophosiphonia reptabunda x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x x<br />
Mesophyllum alternans x x x x<br />
Mesophyllum lichenoides x<br />
Mesophyllum macroblastum x x x x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x x x<br />
Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x<br />
Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x x<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x x x<br />
Osmundaria volubilis x<br />
Osmundea pelagosae x x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x x<br />
Peyssonnelia dubyi x x x x<br />
Peyssonnelia harveyana x x<br />
Peyssonnelia inamoena x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x x x x<br />
Phyllophora crispa x x x x<br />
Platoma cyclocolpum x<br />
Pleonosporium borreri x x<br />
Plocamium cartilagineum x x x<br />
Polysiphonia atlantica x<br />
Polysiphonia <strong>di</strong>chotoma x x<br />
Polysiphonia elongata x x x x<br />
52
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Polysiphonia furcellata x x x x<br />
Polysiphonia perforans x x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x x x<br />
Polysiphonia subulifera x x x x<br />
Polystrata fosliei x x<br />
Pterothamnion crispum x x x<br />
Pterothamnion plumula x x x x<br />
Ptilothamnion pluma x x x<br />
Rhodochaete parvula x x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rhodymenia delicatula x x<br />
Rodriguezella pinnata x x x<br />
Rytiphlaea tinctoria x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x x<br />
Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />
Sebdenia rodrigueziana x<br />
Seirospora apiculata x<br />
Seirospora interrupta x<br />
Seirospora sphaerospora x x<br />
Spermothamnion flabellatum x<br />
Spermothamnion repens x<br />
Spermothamnion strictum x x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x x x<br />
Sporolithon ptychoides x x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x x<br />
Stylonema alsi<strong>di</strong>i x<br />
Titanoderma pustulatum x x x x<br />
Tricleocarpa fragilis x x x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x x<br />
Wurdemannia miniata x x x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x x<br />
Agelas oroides x x x x<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella sp. x x x x<br />
Axinella polypoides x<br />
Axinella verrucosa x x x x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Clathrina clathrus x x x x<br />
Cliona sp. x x x x<br />
Dysidea sp. x x<br />
Hemimycale columella x x x x<br />
Ircinia spp. x x x x<br />
Oscarella lobularis x x x<br />
Petrosia sp. x x x<br />
Phorbas fictitius x x x x<br />
Phorbas tenacior x x x x<br />
Pleuraplysilla spinifera x x<br />
Spugna incrostante x<br />
Spugna nera massiva x x x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Sycon sp. x<br />
Terpios fugax x x x x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x x x x<br />
53
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Aiptasia mutabilis x x x x<br />
Alicia mirabilis x x<br />
Anemonia sulcata x x x x<br />
Balanophyllia europaea x x x x<br />
Cariophyllia inornata x x x x<br />
Cariophyllia smithii x x x x<br />
Cariophyllia sp. x<br />
Ceratotrochus magnaghii x x x<br />
Cereus sp. x<br />
Cerianthus membranaceus x x x x<br />
Cladocora caespitosa x x x x<br />
Coenocyathus sp. x<br />
Corallium rubrum x<br />
Cribinopsis crassa x<br />
Eudendrium sp. x x x x<br />
Eunicella cavolinii x x x<br />
Eunicella singularis x x x<br />
Hoplangia durotrix x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x x x<br />
Lophogorgia ceratophyta x<br />
Maasella edwardsii x x<br />
Madracis pharensis x x<br />
Monomyces pygmaea x x<br />
Parazoanthus axinellae x x x x<br />
Paramuricea clavata x<br />
Parerythropo<strong>di</strong>um coralloides x x<br />
Sertula sp. x<br />
Sertularella sp. x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x x<br />
Plathelminthes<br />
Prosthecereus gisbrechti x<br />
Pseudoceros maximus x<br />
Stylochus pili<strong>di</strong>um x<br />
Thysanozoon brocchii x<br />
Nemertini<br />
Lineus geniculatus x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
Filograna sp. x x<br />
Myxicola infun<strong>di</strong>bulum x<br />
Protula tubularia x x x x<br />
Sabellidae x x<br />
Sabella pavonina x x x<br />
Sabella spallanzanii x x x x<br />
Serpulidae x x x x<br />
Serpula vermicularis x x x x<br />
Terebellidae x x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Balanidae x<br />
Balanus perforatus x<br />
Calcinus tubularis x x x<br />
Dardanus calidus x x<br />
Dromia personata x<br />
Eriphia verrucosa x<br />
Galathea strigosa x<br />
Macropo<strong>di</strong>a sp. x<br />
Maja squinado x x<br />
Maja verrucosa x<br />
54
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Misidacei x<br />
Paguristes eremita x x x x<br />
Pagurus anachoretus x x<br />
Palinurus elephas x x x x<br />
Paractea mono<strong>di</strong> x x<br />
Pilumnus villosissimus x x x<br />
Pilumnus sp. x x<br />
Pisa sp. x x<br />
Pisa cf. no<strong>di</strong>pes x<br />
Xantho poressa x<br />
Brachiopoda<br />
Argyrotheca cordata x x x<br />
Argyrotheca cuneata x x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x x x<br />
Arbacia lixula x x x x<br />
Brissus sp. x x x<br />
Brissus unicolor x<br />
Coscinasterias tenuispina x x<br />
Echinoidea x x x x<br />
Echinocyamus pusillus x x x<br />
Echinaster sepositus x x x x<br />
Hacelia attenuata x x x x<br />
Holoturia mammata (forskali) x x<br />
Holothuroidei x<br />
Holoturia tubulosa x x x x<br />
Marthasterias glacialis x<br />
Ophioderma longicaudum x x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />
Oohiuroidei x<br />
Paracentrotus lividus x x x<br />
Psammechinus microtuberculatus x<br />
Sphaerechinus granularis x x x x<br />
Tunicata<br />
Ciona sp. x x<br />
Clavelina sp. x x x<br />
Didemnum sp.<br />
Halocynthia papillosa x x x x<br />
Microcoscmus sp. x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x x x<br />
Aetea longicollis x x x x<br />
Aetea truncata x x x x<br />
Amphiblestrum flemingi x x<br />
Annectocyma sp. x x x x<br />
Aplousina filum x x x x<br />
Arachni<strong>di</strong>um hippothooides x<br />
Arthropoma cecilli x<br />
Beania hirtissima x x x x<br />
Beania magellanica x x x<br />
Beania mirabilis x x x<br />
Beania robusta x x x x<br />
Bugula fulva x<br />
Bugula germanae x<br />
Bugula sp. x x x<br />
Buskea sp. x<br />
Caberea boryi x x x x<br />
Calpensia nobilis x x x<br />
Cellaria sp. x x x x<br />
55
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Celleporina caminata x x x x<br />
Celleporina cf. hassallii x<br />
Cellepora sp. x<br />
Celleporina sp. x x x x<br />
Cellepora cf. pumicosa x x x x<br />
Chartella papirea x<br />
Chartella tenella x<br />
Chlidonia pyriformis x x x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Copidozoum cf. exiguum x x<br />
Coronellina fagei x<br />
Cribellopora trichotoma x x x<br />
Cribrilina punctata x<br />
Crisia cf. denticulata x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Crisia cf. kerguelensis x<br />
Cryptosula cf. pallasiana x<br />
Cupuladria cf. canariensis x<br />
Diplosolen obelia x x x<br />
Disporella hispida x x x x<br />
Electra posidoniae x<br />
Ellisina cf. antarctica x<br />
Entalophoroecia sp. x x x x<br />
Escharoides coccinea x<br />
Escharoides mammillata x x x<br />
Escahroides megarostris x<br />
Escharina vulgaris x x x x<br />
Fenestrulina cf. joannae x<br />
Fenestrulina malusii x x x<br />
Filicrisia geniculata x x x<br />
Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x x<br />
Haplopoma graniferum f. carinatum x<br />
Haplopoma impressum x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />
Hincksina flustroides x x x<br />
Hippaliosina depressa<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x x x<br />
Hornera lichenoides x<br />
Idmidronea atlantica x x<br />
Idmidronea cf. coerulea<br />
Idmidronea sp. x x<br />
Lagenipora lepralioides x x x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x x<br />
Liripora cf. amphorae x<br />
Liripora sp. x x<br />
Margaretta cereoides x x x x<br />
Membraniporella nitida<br />
Metroperiella lepralioides x x x x<br />
Microporella cf. ciliata x x<br />
Microporella cf. umbracula x<br />
Mollia circumcincta x<br />
Mollia patellaria x x x x<br />
Myriapora truncata x x x x<br />
Nolella <strong>di</strong>latata x<br />
Nolella stipata x<br />
Onychocella marioni x x x x<br />
Onychocella vibraculifera x x<br />
Parasmittina tropica x x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x x<br />
56
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Plagioecia sp. x<br />
Plagioecia sarniensis x<br />
Platonea stoechas x x<br />
Porella cf. tubulata x<br />
Prenantia cf. cheilostoma x x<br />
Prenantia inerma x x<br />
Puellina cf. gattyae x x x x<br />
Puellina sp. x x x x<br />
Puellina cf. venusta x<br />
Reptadeonella violacea x x x<br />
Rhyncozoon sp. x x x x<br />
Rhyncozoon cf. neapolitana x<br />
Savygniella lafontii x x<br />
Schizomavella cf. arrogata<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />
Schizoporella cf. dunkeri x x x<br />
Schizotheca cf. fissa x<br />
Schizomavella cf. hastata x x x x<br />
Schizoporella cf. magnifica x<br />
Schizomavella cf. mamillata<br />
Schizoporella cf. neptuni x<br />
Schizomavella ru<strong>di</strong>s<br />
Schizobrachiella sanguinea x x x x<br />
Schizoporella tetragona x<br />
Schizomavella sp. x x<br />
Schizoporella sp. x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x x x<br />
Scrupocellaria bertholleti x<br />
Scrupocellaria incurvata x x<br />
Scrupocellaria maderensis x x x<br />
Scrupocellaria reptans x x x<br />
Scrupocellaria scrupea x x x x<br />
Sertella complanata x<br />
Sertella sp. x x x x<br />
Sertella septentrionalis x<br />
Smittina crystallina x<br />
Smittoidea marmorea x x<br />
Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />
Smittoidea reticulata x<br />
Smittina cf. tubulifera x x x<br />
Spiralaria gregaria x x x x<br />
Tubulipora sp. x<br />
Tubulipora cf. notomale x<br />
Turbicellepora sp. x x x<br />
Umbonula ovicellata x x<br />
Walkeria tuberosa x<br />
Watersipora subovoidea x x x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Abra sp. x<br />
Anomia ephippium x x x<br />
Arca noae x x x x<br />
Arca sp. x x x x<br />
Arca tetragona x<br />
Barbatia barbata x x x x<br />
Car<strong>di</strong>ta calyculata x x<br />
Chama gryphoides x x x x<br />
Chamelea gallina x<br />
Coralliophaga lithophagella x x<br />
57
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Crassadoma multistriata x x x<br />
Ctena decussata x x x<br />
Flexopecten flexuosus x x<br />
Galeomma turtoni x x<br />
Gari costulata x<br />
Glans aculeata x x<br />
Glans trapezia x<br />
Goul<strong>di</strong>a minima x x<br />
Gregariella sp. x<br />
Hiatella arctica x x x x<br />
Irus irus x<br />
Lima hians x x x x<br />
Lima lima x x x x<br />
Lima sp. x x x<br />
Limea loscombi x<br />
Lissopecten hyalinus x<br />
Lithophaga lithophaga x x x x<br />
Manupecten pesfelis x x<br />
Mimachlamys varia x x x x<br />
Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />
Musculus costulatus x x x x<br />
Mytilus edulis x x x<br />
Mytilus galloprovincialis x x<br />
Mytilus sp. x<br />
Nucula nucleus x<br />
Nucula sp. x x<br />
Ostrea edulis x x<br />
Pecten jacobaeus x<br />
Pinna nobilis x x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x x<br />
Pseudochama griphina x x x<br />
Pteria hirundo x x<br />
Spondylus gaederopus x x x x<br />
Striarca lactea x x x x<br />
Venus verrucosa x x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania cancellata x x x<br />
Alvania cf. mamillata x<br />
Alvania cimex x x x<br />
Alvania consociella x<br />
Alvania <strong>di</strong>scors-lineata x x<br />
Alvania geronya x<br />
Alvania hirta x x x<br />
Alvania hispidula x<br />
Alvania lineata x x x<br />
Alvania pagodula x x<br />
Alvania schwartziana x<br />
Alvania sp. x x x<br />
Barleia unifasciata x x x x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bittium reticulatum x x<br />
Bolma rugosa x x<br />
Buccinulum corneum x x<br />
Cabestana cutacea x x<br />
Caecum subannulatum x x x<br />
Calliostoma conulus x x x<br />
Calliostoma laugieri x x x x<br />
Calyptraea chinensis x<br />
Cantharus dorbignyi x<br />
58
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cantharus scaber x x<br />
Cavolinia inflexa x x<br />
Cerithiopsis cf barleei x<br />
Cerithiopsis sp. x x<br />
Cerithium rupestre x<br />
Cerithium sp. x x x x<br />
Cerithium vulgatum x x x<br />
Chauvetia mamillata x x x<br />
Chrysallida doliolum x<br />
Chrysallida excavata x<br />
Chrysallida sp. x<br />
Clanculus corallinus x x<br />
Clanculus cruciatus x x<br />
Clanculus jussieui x x x<br />
Clanculus sp. x x<br />
Columbella rustica x x x x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x x x<br />
Crisilla semistriata x x x<br />
Diodora cf. gibberula x x<br />
Diodora sp. x<br />
Emarginula huzar<strong>di</strong>i x<br />
Emarginula octaviana x x<br />
Emarginula pustula x<br />
Eulimella sp. x<br />
Fasciolaria lignaria x x<br />
Fusinus pulchellus x x x<br />
Gibberula millaria x x x<br />
Gibberula sp. x x x<br />
Gibberula turgidula x<br />
Gibbula fanulum<br />
Gibbula turbinoides x<br />
Granulina sp. x x<br />
Haliotis lamellosa x x x x<br />
Hexaplex sp. x x x<br />
Hexaplex trunculus x x x<br />
Homalopoma sanguineum x x x<br />
Jujubinus exasperatus x x x x<br />
Jujubinus striatus x<br />
Littorina neritoides x<br />
Lodderena catenoides x<br />
Luria lurida x<br />
Mangelia sp. x x<br />
Manzonia crassa x x x<br />
Metaxia metaxae x x x<br />
Mitra cornea x<br />
Mitra cornicula x x<br />
Mitrella gervillei x<br />
Mitrella scripta x<br />
Mitrolumna olivoidea x x<br />
Monophorus perversus x<br />
Muricopsis cristata x x<br />
Nassarius incrassatus x x x<br />
Nassarius sp. x<br />
Natica <strong>di</strong>llwyni x<br />
Ocinebrina edwardsii x<br />
Odostomia sp. x x x<br />
Patella caerulea x<br />
Patella rustica x<br />
Patella sp. x<br />
59
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Patella ulyssiponensis x x<br />
Payraudeautia intricata x<br />
Phalium granulatum x<br />
Pusillina ra<strong>di</strong>ata x x<br />
Pusillina sp. x x<br />
Raphitoma cf purpurea x<br />
Raphitoma linearis x x x<br />
Raphitoma sp. x x x<br />
Rissoa auriscalpium x x<br />
Rissoa sp. x x x<br />
Rissoa variabilis x x x<br />
Rissoella sp. x<br />
Rissoina bruguierei x x x<br />
Scissurella costata x x<br />
Serpulorbis arenaria x<br />
Similiphora similior x<br />
Stramonita haemostoma x<br />
Tricolia pullus x x<br />
Tricolia tenuis x x x<br />
Triphoridae x x<br />
Turbonilla cf. rufa x x<br />
Turbonilla sp. x<br />
Turitella turbona x<br />
Turridae sp. x x<br />
Vermetidae x x x x<br />
Vermetus cf. triqueter x<br />
Vexillum ebenus x x<br />
Vexillum savignyi x x x x<br />
Vexillum tricolor x x x x<br />
Williamia gussonii x x x<br />
Cratena peregrina x x x x<br />
Discodoris astromaculata x x x x<br />
Flabellina babai x x x x<br />
Flabellina sp. x x x<br />
Hypselodoris sp. x x x<br />
Phylli<strong>di</strong>a flava x<br />
Pinna sp. x x x x<br />
Platydoris argo x<br />
Atys jeyffreysi x x<br />
Haminoea hydatis x x<br />
Haminoea sp. x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x x x<br />
Mollusca (Polyplacophora)<br />
Acanthochitona fascicularis x x<br />
Chiton corallinus x<br />
Chiton olivaceus x x<br />
Chitonidae sp. x x x x<br />
Lepidopleurus cajetanus x x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x x x x<br />
3.9. ISOLA DI PIANOSA<br />
3.9.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
L’isola, con una superficie <strong>di</strong> 1˙025 ettari, <strong>di</strong>sta circa 14 km dall’Elba. Come suggerisce il nome è priva<br />
<strong>di</strong> rilievi, con un’altezza me<strong>di</strong>a sul livello del mare è <strong>di</strong> 15-20 m, solo a Poggio alla Quercia e al Belvedere si<br />
raggiungono i 29 m. È costituita da rocce se<strong>di</strong>menterie tufacee e calcaree miocenici e accumuli conchiferi<br />
pliocenici. Le coste, a picco sul mare e poco frastagliate, si sviluppano per una lunghezza <strong>di</strong> circa 26 km.<br />
60
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
L’intero territorio dell’isola, compresi gli isolotti La Scarpa e La Scola, è inserito dal 1996 nel Parco<br />
Nazionale dell’Arcipelago Toscano. La fascia marina costiera fino a un miglio dalla costa è inserita nell’area<br />
marina <strong>di</strong> tutela del Parco (Zona 1). Rispetto alle altre isole dell’Arcipelago, Pianosa ha una piattaforma<br />
estesa con una morfologia del fondo molto varia; l’ambiente marino è generalmente caratterizzato da pareti<br />
verticali <strong>di</strong> alcuni metri che dalla linea <strong>di</strong> costa arrivano fino a 12-15 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà dove confinano con fon<strong>di</strong><br />
sabbiosi. L’isolamento dell’isola, dovuto anche alla presenza fino al 1987 <strong>di</strong> un carcere <strong>di</strong> massima<br />
sicurezza, e la posizione geografica che la pone relativamente lontana dalla fonti <strong>di</strong> inquinamento hanno<br />
contribuito alla salvaguar<strong>di</strong>a ambientale, in particolare delle biocenosi marine (cfr. Borri & Sartoni, 1998). La<br />
componente floristica è stata stu<strong>di</strong>ata da Cinelli (1970), Sartoni & Bod<strong>di</strong> (1992) e Sartoni (2004), il<br />
macrobenthos da Drago et al. (1980).<br />
Pianosa è un Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario, una Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale dell'Unione Europea ed<br />
un Sito <strong>di</strong> Interesse Regionale. Pianosa fa parte delle aree comprese nella Rete Natura 2000.<br />
ID 16 - La Scarpa<br />
Comune: Campo nell'Elba Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 589624; N = 4719332<br />
ID 17 - La Scola<br />
Comune: Campo nell'Elba Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 591078; N = 4715017<br />
Fig. 24 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 24).<br />
La stazione <strong>di</strong> campionamento <strong>di</strong> La Scarpa (16) è stata scelta in corrispondenza <strong>di</strong> una secca, situata<br />
circa mezzo miglio a est dello scoglio ononimo, che rappresenta l’unico tratto <strong>di</strong> costa a nord <strong>di</strong> cala<br />
Giovanna in cui il fondale possiede le caratteristiche richieste dal piano sperimentale, cioè la presenza <strong>di</strong><br />
fondale roccioso alle quattro batimetriche <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>o. La secca raggiunge superiormente una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong><br />
circa -3 m e sprofonda ripidamente verso est seguendo una parete rocciosa compatta che termina a circa -<br />
35 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà.<br />
A circa un quarto <strong>di</strong> miglio in <strong>di</strong>rezione SE dallo scoglio della Scola si trova una secca rocciosa che<br />
scende molto ripidamente da -3 a -35 m <strong>di</strong> profon<strong>di</strong>tà, fino a raggiungere un fondale sabbioso pianeggiante.<br />
Anche in questo caso la scelta del sito <strong>di</strong> campionamento è stata dettata dalla necessità <strong>di</strong> in<strong>di</strong>viduare un<br />
tratto <strong>di</strong> fondale che si presentasse roccioso alle quattro batimetrie <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>o. Questo sito, La Scola (17), è<br />
caratterizzato da un livello <strong>di</strong> bio<strong>di</strong>versità particolarmente spiccato a tutte le quote <strong>di</strong> campionamento,<br />
nonché da una notevole variabilità nella tipologia <strong>di</strong> habitat presenti. La secca possiede infatti una particolare<br />
conformazione geomorfologica per cui la roccia è attraversata da larghe fratture longitu<strong>di</strong>nali lungo tutto il<br />
suo profilo e si apre, nella propria porzione basale, in un ampio sistema <strong>di</strong> grotte e cavità, <strong>di</strong> origine carsica.<br />
3.9.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x x<br />
Anadyomene stellata x<br />
Caulerpa racemosa var cylindracea x<br />
Cladophora coelothrix x x<br />
Cladophora prolifera x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um coralloides x<br />
Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x<br />
Palmophyllum crassum x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x x<br />
61
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Valonia utricularis x<br />
Phaeophyceae<br />
Cladosiphon irregularis x x x x<br />
Colpomenia sinuosa x x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia (F)) x x x<br />
Cystoseira brachycarpa x x<br />
Cystoseira compressa x x<br />
Cystoseira compressa f. plana x x<br />
Cystoseira foeniculacea f. foeniculacea x x<br />
Cystoseira humilis x<br />
Cystoseira sauvageauana x x x<br />
Cystoseira spinosa x x<br />
Dictyopteris lucida x x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />
Elachista interme<strong>di</strong>a x x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x x<br />
Myriactula rivulariae x<br />
Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x x<br />
Nereia filiformis x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x<br />
Sargassum acinarium x x x<br />
Sargassum sp. x x x<br />
Sargassum vulgare x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x<br />
Stypocaulon scoparium x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x<br />
Acrothamnion preissii x x x x<br />
Aglaothamnion cordatum x x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x x x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x x<br />
Amphiroa rigida x x<br />
Amphiroa rubra x x x x<br />
Anotrichium barbatum x x<br />
Anotrichium tenue x<br />
Antithamnion cruciatum x x<br />
Antithamnion piliferum x<br />
Antithamnion tenuissimum x<br />
Apoglossum gregarium x x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x<br />
Boergeseniella fruticulosa x x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x x<br />
Calosiphonia vermicularis x x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />
62
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Ceramium bisporum x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium flaccidum x x<br />
Ceramium giacconei x<br />
Ceramium graecum x x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x<br />
Chrysymenia ventricosa x x x<br />
Compsothamnion thuyoides x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />
Contarinia squamariae x x x<br />
Corallina elongata x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x x x<br />
Cryptonemia lomation x x x x<br />
Dasya corymbifera x x x x<br />
Dasya rigidula x x<br />
Digenea simplex x<br />
Dipterosiphonia rigens x<br />
Dudresnaya verticillata x<br />
Erythrotrichia carnea x<br />
Eupogodon spinellus x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />
Griffithsia schousboei x x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Herposiphonia secunda x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii+D141 x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x<br />
Laurencia chondrioides x x x<br />
Lejolisia me<strong>di</strong>terranea x x<br />
Lithophyllum orbiculatum x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />
Lithothamnion minervae x<br />
Lithothamnion philippii x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />
Melobesia membranacea x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />
Mesophyllum alternans x x x<br />
Mesophyllum lichenoides x<br />
Mesophyllum macroblastum x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />
Myriogramme minuta x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x<br />
Osmundea pelagosae x x<br />
Parviphycus tenuissimus x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia coriacea x<br />
Peyssonnelia crispata x<br />
Peyssonnelia dubyi x<br />
63
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Peyssonnelia harveyana x<br />
Peyssonnelia inamoena x<br />
Peyssonnelia orientalis x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Pleonosporium borreri x x x<br />
Plocamium cartilagineum x x x<br />
Polysiphonia elongata x x x x<br />
Polysiphonia furcellata x x x x<br />
Polysiphonia perforans x x x<br />
Polysiphonia subulifera x x<br />
Polystrata fosliei x x x<br />
Pterothamnion plumula x<br />
Ptilothamnion pluma x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rodriguezella pinnata x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x x<br />
Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x<br />
Titanoderma cystoseirae x<br />
Titanoderma pustulatum x x x<br />
Tricleocarpa fragilis x x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
Wrangelia penicillata x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x x x<br />
Agelas oroides x x<br />
Axinella cannabina x<br />
Axinella damicornis x x<br />
Axinella sp. x x x<br />
Axinella verrucosa x x<br />
Chondrosia reniformis x<br />
Clathrina clathrus x x<br />
Cliona sp. x x x<br />
Haliclona sp. x<br />
Hemimycale columella x x<br />
Ircinia sp. x x x<br />
Oscarella lobularis x x<br />
Petrosia sp. x x x x<br />
Phorbas tenacior x x x x<br />
Pleuraplysilla spinifera x<br />
Spongia officinalis x x x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Cnidaria<br />
Aiptasia mutabilis x<br />
Cariophyllia smithii x x<br />
Ceratotrochus magnaghii x<br />
Eudendrium sp. x x<br />
Eunicella cavolinii x x<br />
Eunicella singularis x<br />
Hoplangia durotrix x x<br />
64
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Hidrozoa x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x<br />
Madracis pharensis x x<br />
Parazoanthus axinellae x x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />
Plathelminthes<br />
Prosthecereus gisbrechti x<br />
Anellida<br />
Filograna sp. x<br />
Protula tubularia x x x x<br />
Sabellidae x<br />
Sabella pavonina x x<br />
Sabella spallanzanii x x x x<br />
Serpulidae x x x<br />
Serpula vermicularis x x x x<br />
Terebellidae x x x x<br />
Arthropoda<br />
Calcinus tubularis x<br />
Dardanus calidus x x<br />
Maja squinado x x<br />
Palinurus elephas x x<br />
Pilumnus villosissimus x<br />
Pisa sp. x<br />
Scyllarides latus x x<br />
Scyllarus articus x x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x<br />
Arbacia lixula x<br />
Holoturia mammata (forskali) x x x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x<br />
Ophiotrix sp. x<br />
Paracentrotus lividus x<br />
Sphaerechinus granularis x<br />
Tunicata<br />
Halocynthia papillosa x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x<br />
Aetea longicollis x x x<br />
Aetea truncata x x x<br />
Amathia len<strong>di</strong>gera x<br />
Amphiblestrum flemingi x<br />
Aplousina filum x x<br />
Arthropoma cecilli x x<br />
Beania hirtissima x x x<br />
Beania magellanica x x x<br />
Beania mirabilis x<br />
Beania robusta x<br />
Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />
Bugula sp. x x<br />
Buskea sp. x<br />
Caberea boryi x x x x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x x x x<br />
Celleporina cf. lucida x x<br />
Celleporina sp. x x<br />
Cellepora cf. pumicosa x x x<br />
65
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cellaria salicornoides x<br />
Chlidonia pyriformis x x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Copidozoum cf. tenuirostre x<br />
Coronellina fagei x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Diplosolen obelia x x x<br />
Disporella hispida x x x x<br />
Electra posidoniae x<br />
Entalophoroecia sp. x<br />
Escharoides coccinea x<br />
Escharoides mammillata x<br />
Escharina vulgaris x x x x<br />
Fenestrulina malusii x<br />
Filicrisia geniculata x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x<br />
Hincksina flustroides x x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x<br />
Idmidronea sp. x<br />
Lagenipora lepralioides x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x x<br />
Margaretta cereoides x x x<br />
Metroperiella lepralioides x x x<br />
Microporella marsupiata x<br />
Microporella sp. x<br />
Mollia patellaria x x x<br />
Myriapora truncata x x x x<br />
Onychocella marioni x<br />
Parasmittina tropica x x x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Plagioecia sarniensis x<br />
Porella cf. tubulata x<br />
Puellina cf. gattyae x x x x<br />
Puellina sp. x x x x<br />
Reptadeonella violacea x x x<br />
Rhyncozoon sp. x x x x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />
Schizomavella cf. hastata x<br />
Schizoporella cf. magnifica x<br />
Schizomavella cf. marsupifera x<br />
Schizobrachiella sanguinea x x x<br />
Schizoporella sp. x x x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x x<br />
Scrupocellaria reptans x x<br />
Scrupocellaria scrupea x x x x<br />
Sertella complanata x<br />
Sertella sp. x x x<br />
Sertella septentrionalis x<br />
Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />
Smittoidea reticulata x<br />
Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x x x x<br />
Turbicellepora sp. x<br />
Walkeria tuberosa x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Arca noae x x x x<br />
Arca sp. x x<br />
66
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Barbatia barbata x x x<br />
Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />
Chama gryphoides x x<br />
Chamelea gallina x<br />
Crassadoma multistriata x x x<br />
Ctena decussata x x<br />
Gastrochaena dubia x<br />
Glycymeris sp. x<br />
Hiatella arctica x x<br />
Lima hians x<br />
Lima lima x x x<br />
Lima sp. x<br />
Lissopecten hyalinus x x x<br />
Lithophaga lithophaga x x x<br />
Mimachlamys varia x x<br />
Musculus costulatus x x x x<br />
Pinna nobilis x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />
Pseudochama griphina x x<br />
Spondylus gaederopus x x<br />
Striarca lactea x x x<br />
Venus verrucosa x<br />
Mollusca (Gastropoda) \<br />
Alvania aartseni x<br />
Alvania cancellata x<br />
Alvania cimex x x<br />
Alvania lineata x x x<br />
Alvania sp. x x x x<br />
Atlanta peronii x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Calliostoma conulus x x<br />
Calliostoma laugieri x x x<br />
Cantharus scaber x<br />
Cerithium rupestre x x x<br />
Cerithium sp. x x<br />
Cerithium vulgatum x x<br />
Chauvetia mamillata x<br />
Chrysallida doliolum x<br />
Chrysallida sp. x<br />
Clanculus cruciatus x<br />
Clanculus sp. x<br />
Columbella rustica x x x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x x<br />
Cylindrobulla fragilis x<br />
Diodora cf. gibberula x<br />
Diodora sp. x x<br />
Discodoris astromaculata x<br />
Emarginula octaviana x x<br />
Flabellina sp. x<br />
Gibberula sp. x<br />
Haminoea hydatis x<br />
Homalopoma sanguineum x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
Jujubinus exasperatus x x x<br />
Jujubinus striatus x x<br />
Mitra cornea<br />
Mitra cornicula x x<br />
67
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Mitrella sp. x<br />
Nassarius incrassatus x<br />
Nassarius sp. x<br />
Platydoris argo x<br />
Raphitoma cf purpurea x<br />
Raphitoma linearis x<br />
Raphitoma sp. x x<br />
Rissoa variabilis x<br />
Rissoina bruguierei x x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x<br />
Vermetidae x<br />
Vexillum tricolor x x<br />
Mollusca (Polyplacophora)<br />
Lepidopleurus cajetanus x x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x<br />
3.10. FORMICHE DI GROSSETO<br />
3.10.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Le Formiche <strong>di</strong> Grosseto, poste a circa 20 km a ovest dalle coste dei Monti dell’Uccellina, sono tre<br />
piccoli isolotti che si ergono bruscamente da un fondale <strong>di</strong> -100 m. La legge quadro sulle aree protette n.<br />
394/91 ha previsto la creazione della “Riserva Marina Monti dell’Uccellina, Formiche <strong>di</strong> Grosseto, Foce<br />
dell’Ombrone, Talamone” che per il momento non è stata istituita. La flora marina è stata stu<strong>di</strong>ata da Papi et<br />
al. (1992).<br />
ID 18 - Formica Piccola<br />
Comune: Grosseto Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 655535; N = 4714576<br />
ID 19 - Formica III<br />
Comune: Grosseto Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 656156; N = 4713346<br />
Fig. 26 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 26).<br />
Il versante nordorientale dello scoglio della Formica Piccola (18), il secondo per estensione del piccolo<br />
arcipelago delle Formiche <strong>di</strong> Grosseto, prosegue sotto la superficie dell’acqua con pareti rocciose verticali,<br />
miste a piccole scarpate detritiche <strong>di</strong> se<strong>di</strong>mento grossolano, che raggiungono la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> oltre -50 m. Il<br />
sito d’immersione appare interessante da un punto <strong>di</strong> vista biologico in quanto la trasparenza delle acque e<br />
la quasi totale assenza <strong>di</strong> impatto umano hanno determinato un alto livello <strong>di</strong> <strong>di</strong>versità specifica e<br />
complessità delle biocenosi presenti. Il fondale si presenta rilevante anche dal punto <strong>di</strong> vista archeologico in<br />
quanto è <strong>di</strong>sseminato <strong>di</strong> anfore, al <strong>di</strong> sotto dei -45 m.<br />
Il sito d’immersione della Formica III (19) è localizzato sul versante sudorientale della secca situata<br />
imme<strong>di</strong>atamente a sud dello scoglio. In questo punto il fondale è costituito da una parete rocciosa verticale<br />
che parte da una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -5 m e scende a picco fino a oltre -30 m. La sommità della secca, con<br />
una profon<strong>di</strong>tà me<strong>di</strong>a <strong>di</strong> circa -8 m, è costituita da una superficie liscia e pianeggiante, quasi completamente<br />
priva <strong>di</strong> massi detritici.<br />
68
3.10.2 Elenco sistematico (Systematic list)<br />
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chrysophyta<br />
Nematochrysopsis marina x<br />
Chlorophyta<br />
Caulerpa racemosa var cylindracea x x<br />
Caulerpa taxifolia x<br />
Cladophora coelothrix x x<br />
Cladophora prolifera x x<br />
Cladophora sp. x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />
Co<strong>di</strong>um coralloides x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x<br />
Palmophyllum crassum x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x<br />
Valonia macrophysa x x x x<br />
Valonia utricularis x<br />
Phaeophyceae<br />
Acinetospora crinita x x<br />
Asperococcus bullosus x<br />
Cladosiphon irregularis x x x x<br />
Cladostephus spongiosum f. verticillatum x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />
Cystoseira barbata x<br />
Cystoseira brachycarpa x<br />
Cystoseira compressa x<br />
Cystoseira humilis x<br />
Cystoseira spinosa x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x<br />
Dictyota linearis x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />
Gontrania lubrica x<br />
Mesogloia lanosa x<br />
Myriactula rivulariae x x<br />
Myriotrichia clavaeformis x<br />
Nemacystus flexuosus v. girau<strong>di</strong>i x x<br />
Nereia filiformis x x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x<br />
Protasperococcus myriotrichiiformis x<br />
Pseudolithoderma adriaticum x<br />
Sargassum acinarium x<br />
Sargassum sp. x<br />
Sargassum trichocarpum x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Sporochnus pedunculatus x x x<br />
Stictyosiphon adriaticus x<br />
Stilophora tenella x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Zonaria tournefortii x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x<br />
69
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Acrosorium ciliolatum x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x x<br />
Amphiroa rigida x<br />
Anotrichium barbatum x<br />
Antithamnion cruciatum x x x<br />
Antithamnion tenuissimum x<br />
Apoglossum gregarium x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x<br />
Boergeseniella fruticulosa x x x<br />
Irvinia boergesenii x x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x<br />
Brongniartella byssoides x<br />
Calosiphonia vermicularis x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium circinatum x x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x x x<br />
Ceramium flaccidum x x x<br />
Ceramium giacconei x x x<br />
Ceramium tenerrimum x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x x<br />
Chrysymenia ventricosa x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x<br />
Contarinia squamariae x<br />
Cottoniella filamentosa v. algeriensis x x x<br />
Crouania attenuata x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x<br />
Dasya corymbifera x<br />
Dasya ocellata x x<br />
Dasya rigidula x<br />
Dasyella gracilis x<br />
Dudresnaya verticillata x x<br />
Erythroglossum sandrianum x<br />
Eupogodon planus x x x x<br />
Eupogodon spinellus x x x<br />
Feldmannophycus rayssiae x<br />
Geli<strong>di</strong>um pusillum x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />
Gracilaria cfr. conferta x<br />
Gracilaria corallicola x<br />
Gulsonia nodulosa x<br />
Haliptilon virgatum x<br />
Halopithys incurva x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />
Herposiphonia secunda x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Jania adhaerens x x<br />
Laurencia cfr. intricata x x x x<br />
Laurencia majuscula x x<br />
Laurencia minuta x x<br />
Lithothamnion crispatum x x<br />
Lithothamnion minervae x x<br />
Lithothamnion philippii x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x<br />
Lomentaria clavaeformis x<br />
70
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Lomentaria ercegovicii x<br />
Lomentaria sp. x x x<br />
Lophocla<strong>di</strong>a lalleman<strong>di</strong>i x x x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Melobesia membranacea x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x<br />
Neurocaulon foliosum x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x x<br />
Osmundaria volubilis x<br />
Osmundea pelagosae x x x<br />
Parviphycus antipai x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x x<br />
Peyssonnelia crispata x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x<br />
Peyssonnelia stoechas x<br />
Phyllophora cfr. sicula x x<br />
Pleonosporium borreri x x<br />
Plocamium cartilagineum x x<br />
Pneophyllum fragile x<br />
Polysiphonia elongata x x x x<br />
Polysiphonia opaca x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x x<br />
Polysiphonia subulifera x<br />
Polystrata fosliei x x x x<br />
Pterocla<strong>di</strong>ella melanoidea x<br />
Pterothamnion crispum x<br />
Rhodochaete parvula x x x x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rodriguezella pinnata x<br />
Rodriguezella strafforelloi x x x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x<br />
Sebdenia <strong>di</strong>chotoma x x x<br />
Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />
Seirospora apiculata x<br />
Seirospora sphaerospora x<br />
Spermothamnion flabellatum x<br />
Spermothamnion strictum x<br />
Titanoderma ramosissimum x x x x<br />
Womersleyella setacea x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x x<br />
Wurdemannia miniata x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x<br />
Porifera<br />
Acanthella sp. x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Clathrina clathrus x<br />
Cliona sp. x x x x<br />
Hemimycale columella x<br />
Oscarella lobularis x x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x<br />
71
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x<br />
Aiptasia <strong>di</strong>aphana x x x<br />
Balanophyllia europaea x<br />
Cariophyllia inornata x x<br />
Cariophyllia smithii x x<br />
Cerianthus membranaceus x x<br />
Cladocora caespitosa x x<br />
Cribinopsis crassa x<br />
Eudendrium sp. x x<br />
Eunicella cavolinii x x<br />
Eunicella singularis x x<br />
Hoplangia durotrix x<br />
Leptopsammia pruvoti x x<br />
Maasella edwardsii x x x x<br />
Paracyathus pulchellus x x x x<br />
Parazoanthus axinellae x<br />
Paramuricea clavata x<br />
Polycyathus mullerae x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x<br />
Plathelminthes<br />
Prosthecereus gisbrechti x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
Filograna sp. x x<br />
Protula tubularia x x x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpulidae x<br />
Terebellidae x x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Calcinus tubularis x x<br />
Maja sp x<br />
Paguristes eremita x x<br />
Pagurus anachoretus x<br />
Paractea mono<strong>di</strong> x<br />
Echinodermata<br />
Arbacia lixula x x x x<br />
Coscinasterias tenuispina x<br />
Echinaster sepositus x<br />
Echinocyamus pusillus x x x<br />
Hacelia attenuata x x x x<br />
Holoturia mammata (forskali) x x<br />
Holoturia tubulosa x x x<br />
Marthasterias glacialis x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />
Ophioderma longicaudum x x<br />
Paracentrotus lividus x x x x<br />
Sphaerechinus granularis x x x x<br />
Tunicata<br />
Halocynthia papillosa x x x<br />
Microcoscmus sp. x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x x<br />
Aetea longicollis x<br />
Aetea truncata x x<br />
Aplousina filum x<br />
Beania hirtissima x x x x<br />
Beania magellanica x x x<br />
72
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Beania mirabilis x x<br />
Beania robusta x x<br />
Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />
Buskea sp. x<br />
Caberea boryi x x x x<br />
Callopora lineata x<br />
Calpensia nobilis x<br />
Cellaria sp. x x x<br />
Celleporina caminata x x x<br />
Celleporina cf. hassallii x<br />
Celleporina sp. x x<br />
Cellepora cf. pumicosa x<br />
Chartella papirea x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Crassimarginatella cfr maderensis x x<br />
Cribellopora trichotoma x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Ciplosolen obelia x x<br />
Disporella hispida x x<br />
Escharina vulgaris x x x x<br />
Fenestrulina malusii x<br />
Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x<br />
Hincksina flustroides x x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x x<br />
Hornera lichenoides x<br />
Idmidronea atlantica x<br />
Idmidronea sp. x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />
Margaretta cereoides x x x<br />
Metroperiella lepralioides x x x<br />
Mollia patellaria x x x<br />
Myriapora truncata x x x<br />
Onychocella marioni x x<br />
Parasmittina tropica x x x<br />
Parellisina curvirostris cf x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Plagioecia sarniensis x<br />
Platonea stoechas x x<br />
Prenantia cf. cheilostoma x<br />
Puellina cf. gattyae x x x<br />
Puellina sp. x x x<br />
Reptadeonella violacea x x<br />
Rhyncozoon sp. x x x<br />
Savygniella lafontii x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />
Schizoporella cf. magnifica x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x x<br />
Scrupocellaria reptans x<br />
Scrupocellaria scrupea x x x<br />
Sertella complanata<br />
Sertella sp. x x x<br />
Ssertella septentrionalis x x<br />
Smittoidea marmorea x<br />
Spiralaria gregaria x x x x<br />
Tubulipora sp. x<br />
Umbonula ovicellata x<br />
Walkeria tuberosa x<br />
73
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Watersipora subovoidea x x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Anomia ephippium x<br />
Arca noae x<br />
Arca sp. x x<br />
Barbatia barbata x x<br />
Chama gryphoides x<br />
Chamelea gallina x<br />
Ctena decussata x<br />
Goul<strong>di</strong>a minima x<br />
Gregariella semigranata x<br />
Hiatella arctica x x<br />
Lima hians x<br />
Lima lima x x<br />
Lima sp. x x<br />
Limea loscombi x<br />
Lissopecten hyalinus x<br />
Lithophaga lithophaga x x x<br />
Manupecten pesfelis x<br />
Mimachlamys varia x x<br />
Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />
Musculus costulatus x x<br />
Palliolum incomparabile x<br />
Pinna nobilis. x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />
Spondylus gaederopus x x x<br />
Striarca lactea x x<br />
Tellina balaustina x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania cancellata x<br />
Alvania <strong>di</strong>scors-lineata x<br />
Alvania lineata x x<br />
Alvania sp. x<br />
Aporrhais pespelecani x<br />
Atlanta peronii x<br />
Bittium latreilli x x x<br />
Bittium sp. x<br />
Bolma rugosa x<br />
Caecum auriculatum x<br />
Calliostoma laugieri x<br />
Cantharus scaber x<br />
Capulus hungaricus x<br />
Cavolinia inflexa x<br />
Ccratena peregrina x x<br />
Cerithium rupestre x x<br />
Cerithium sp. x x x<br />
Cerithium vulgatum x x<br />
Chauvetia mamillata x x<br />
Chrysallida doliolum x<br />
Clanculus cruciatus x<br />
Clanculus sp. x<br />
Columbella rustica x<br />
Crepidula sp. x<br />
Cylindrobulla fragilis x<br />
Emarginula octaviana x<br />
Fusinus pulchellus x<br />
Gibberula millaria x<br />
Gibberula sp. x<br />
Gibbula fanulum x<br />
74
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Haliotis lamellosa x<br />
Haminoea hydatis x<br />
Hexaplex sp. x<br />
Hexaplex trunculus x<br />
Homalopoma sanguineum x<br />
Jujubinus exasperatus x x x<br />
Limacina inflata x<br />
Luria lurida x<br />
Mangelia sp. x<br />
Metaxia metaxae x<br />
Mitrella scripta x<br />
Mitrella sp. x<br />
Muricopsis cristata x<br />
Nassarius incrassatus x x x<br />
Ocenebra aciculata x<br />
Odostomia sp. x<br />
Platydoris argo x<br />
Raphitoma linearis x<br />
Retusa truncatula x<br />
Rissoa guerini x x<br />
Rissoina bruguierei x x<br />
Scissurella costata x<br />
Smarag<strong>di</strong>a viri<strong>di</strong>s x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x x<br />
Tricolia sp. x<br />
Trivia sp. x<br />
Turitella turbona x<br />
Venus verrucosa x<br />
Vermetidae x x<br />
Vermetus cfr. triqueter<br />
Vexillum ebenus x<br />
Vexillum savignyi x<br />
Vexillum tricolor x<br />
Williamia gussonii x<br />
Flabellina babai x x x<br />
Flabellina sp. x x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
3.11. ISOLA DI MONTECRISTO<br />
3.11.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
L’isola <strong>di</strong> Montecristo, situata 45 km a sud dell’Elba e a 63 km dall’Argentario, appartiene alla provincia<br />
<strong>di</strong> Livorno ed è interamente territorio del comune <strong>di</strong> Portoferraio. Ha una superficie <strong>di</strong> circa 11 km 2 e uno<br />
sviluppo costiero <strong>di</strong> 16 km. Le sue coste sono molto scoscese con pareti ripide e frastagliate, unico approdo<br />
è Cala Maestra. L’isola si erge fino a 645 m con il Monte Fortezza, seconda vetta per altezza dell’Arcipelago<br />
Toscano dopo il massiccio del Capanne all’Elba. Si è formata nel Miocene inferiore (circa 7 M.a.), dopo la<br />
collisione tra le placche Eurasiatica ed Adriatica, è interamente costituita da roccia vulcanica intrusiva,<br />
prevalentemente granito grigio-rosa. Montecristo è sempre stata poco produttiva dal punto <strong>di</strong> vista agricolo;<br />
lontana dalle coste e dalle altre isole, non è mai stata propriamente colonizzata. L’ultimo inse<strong>di</strong>amento risale<br />
alla seconda guerra mon<strong>di</strong>ale, quando ospitò una installazione italo-tedesca, ma dopo fu nuovamente<br />
abbandonata. Oggi l’unico abitante dell’isola è il guar<strong>di</strong>ano e per accedervi è necessario ottenere<br />
un’autorizzazione apposita dal Ministero dell’Ambiente che viene rilasciata principalmente per motivi <strong>di</strong><br />
stu<strong>di</strong>o ad <strong>Università</strong> o Enti <strong>di</strong> ricerca.<br />
Montercristo fa parte del Parco Nazionale dell’Arcipelago Toscano, istituito con il Decreto del<br />
Presidente della Repubblica il 22 luglio 1996, ed è soggetta alle norme <strong>di</strong>sposte dalla legge quadro 394/91<br />
sulle aree naturali protette. Prima <strong>di</strong> essere inserita nel Parco dell’Arcipelago come Zona 1, riserva naturale<br />
integrale, l’intera isola era già Riserva <strong>Naturale</strong> Biogenetica dal 1977 e dal 1988 è Area Diplomata dal<br />
Consiglio d’Europa. Il Diploma Europeo delle Aree Protette è stato creato nel 1965 e viene assegnato ad<br />
aree protette naturali o semi-naturali che siano <strong>di</strong> interesse europeo dal punto <strong>di</strong> vista della conservazione<br />
75
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
della <strong>di</strong>versità biologica, geologica o paesaggistica e che godano <strong>di</strong> una protezione adeguata. Sempre nel<br />
1988, la zona <strong>di</strong> tutela biologica marina, che fino ad allora era 500 m dalla costa venne ampliata sino a<br />
comprendere la fascia <strong>di</strong> mare dell’estensione <strong>di</strong> 1 km. Inoltre Montecristo è Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario e<br />
Zona <strong>di</strong> Protezione Speciale dell’Unione Europea ed è inserita nelle aree comprese nella Rete Natura 2000.<br />
Per ciò che riguarda l’ambiente marino, la flora è stata stu<strong>di</strong>ata da Papi et al. (1992).<br />
ID 20 - Cala Gemelle<br />
Comune: Portoferraio Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 607498; N = 4685592<br />
ID 21 - Punta del Diavolo<br />
Comune: Portoferraio Provincia: LI<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 606894; N = 4689422<br />
Fig. 28 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 28).<br />
Al sito <strong>di</strong> Punta del Diavolo (21), situato a nordovest, il fondale segue perfettamente la stessa forte<br />
pendenza del versante emerso e raggiunge dunque profon<strong>di</strong>tà notevoli già a <strong>di</strong>stanze molto brevi dalla linea<br />
<strong>di</strong> costa.<br />
Cala Gemelle (20), orientata a sud, mostra le stesse caratteristiche generali dell’altro sito <strong>di</strong><br />
campionamento. Possiede cioè un substrato roccioso <strong>di</strong> tipo granitico e segue un profilo d’immersione<br />
piuttosto ripido, con il raggiungimento delle batimetriche più profonde già a breve <strong>di</strong>stanza dalla costa. In<br />
corrispondenza della zona centrale della cala, tuttavia, sono presenti tratti <strong>di</strong> fondale a ghiaia e sabbia<br />
grossolana in cui si possono osservare piccole estensioni <strong>di</strong> Posidonia oceanica, oltre ad una notevole<br />
densità <strong>di</strong> esemplari <strong>di</strong> Pinna nobilis, dalle <strong>di</strong>mensioni rilevanti, le quali testimoniano l’ottimo livello <strong>di</strong><br />
conservazione delle specie presenti nelle acque dell’isola.<br />
3.11.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x<br />
Anadyomene stellata x x x<br />
Caulerpa racemosa var. cylindracea x x<br />
Cladophora coelothrix x<br />
Cladophora nigrescens x<br />
Cladophora pellucida x<br />
Cladophora prolifera x x x x<br />
Cladophora rupestris x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x<br />
Co<strong>di</strong>um coralloides x x<br />
Co<strong>di</strong>um <strong>di</strong>fforme x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x x<br />
Dasycladus vermicularis x<br />
Derbesia tenuissima x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />
Palmophyllum crassum x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x<br />
Valonia utricularis x x<br />
Phaeophyceae<br />
Acinetospora crinita x<br />
Arthrocla<strong>di</strong>a villosa x<br />
Asperococcus bullosus x x<br />
76
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cladostephus spongiosum f. verticillatum x x x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />
Cystoseira amentacea v. stricta x<br />
Cystoseira brachycarpa x x x<br />
Cystoseira compressa x<br />
Cystoseira foeniculacea f. foeniculacea x x x x<br />
Cystoseira funkii x x x<br />
Cystoseira humilis x<br />
Cystoseira sauvageauana x x<br />
Cystoseira sp. x x x x<br />
Cystoseira spinosa x x<br />
Cystoseira zosteroides x<br />
Dictyopteris lucida x x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />
Elachista interme<strong>di</strong>a x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x x x<br />
Nereia filiformis x x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />
Sargassum acinarium x x x<br />
Sargassum sp. x<br />
Sargassum trichocarpum x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Sporochnus pedunculatus x<br />
Stilophora tenella x x<br />
Stypocaulon scoparium x x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x<br />
Acrothamnion preissii x x x x<br />
Amphiroa rigida x x<br />
Amphiroa rubra x x<br />
Anotrichium barbatum x x<br />
Anotrichium tenue x<br />
Antithamnion cruciatum x<br />
Antithamnion piliferum x x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x<br />
Boergeseniella fruticulosa x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a chiajeana x x<br />
Brongniartella byssoides x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x<br />
Ceramium bisporum x x x<br />
Ceramium circinatum x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium flaccidum x x x x<br />
Ceramium giacconei x x<br />
Champia parvula x x x x<br />
77
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chondria capillaris x x<br />
Chrysymenia ventricosa x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x<br />
Contarinia squamariae x<br />
Corallina elongata x x<br />
Cottoniella filamentosa v. algeriensis x<br />
Crouania attenuata x x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x<br />
Cryptonemia lomation x x x x<br />
Cryptonemia seminervis x<br />
Dasya baillouviana x<br />
Dasya corymbifera x x x<br />
Dasya ocellata x x<br />
Dasya rigidula x x x x<br />
Dipterosiphonia dendritica x<br />
Dipterosiphonia rigens x x x<br />
Eupogodon planus x x x<br />
Eupogodon spinellus x x x<br />
Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x x x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. spinosum x<br />
Gloiocla<strong>di</strong>a furcata x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Halopithys incurva x<br />
Halurus flosculosus x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />
Haral<strong>di</strong>a lenorman<strong>di</strong>i x<br />
Herposiphonia secunda x x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hildenbran<strong>di</strong>a crouaniorum x<br />
Hydrolithon farinosum x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii x x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x x<br />
Kallymenia requienii x x<br />
Laurencia caduciramulosa x<br />
Laurencia chondrioides x x<br />
Laurencia majuscula x x x<br />
Laurencia minuta x x<br />
Liagora viscida x<br />
Lithophyllum orbiculatum x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x<br />
Lithothamnion minervae x<br />
Lithothamnion philippii x x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x x x<br />
Lomentaria clavaeformis x<br />
Lomentaria ercegovicii x<br />
Lomentaria sp. x x<br />
Lomentaria verticillata x<br />
Lophocla<strong>di</strong>a lalleman<strong>di</strong>i x x x x<br />
Lophosiphonia cristata x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />
Mesophyllum alternans x x<br />
Mesophyllum macroblastum x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x<br />
Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x<br />
78
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Neogoniolithon brassica-florida x<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x<br />
Osmundaria volubilis x x<br />
Osmundea pelagosae x x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x<br />
Peyssonnelia orientalis x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Phyllophora crispa x x x<br />
Plocamium cartilagineum x x x<br />
Polysiphonia elongata x x<br />
Polysiphonia furcellata x x x x<br />
Polysiphonia perforans x<br />
Polysiphonia scopulorum x x x x<br />
Polysiphonia subulifera x x x x<br />
Pterothamnion crispum x x x<br />
Pterothamnion plumula x<br />
Ra<strong>di</strong>cilingua thysanorhizans x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rodriguezella pinnata x<br />
Rodriguezella strafforelloi x<br />
Rytiphlaea tinctoria x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x<br />
Sebdenia <strong>di</strong>chotoma x<br />
Seirospora apiculata x<br />
Seirospora interrupta x<br />
Spermothamnion flabellatum x<br />
Spermothamnion strictum x x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x<br />
Titanoderma pustulatum x x x<br />
Womersleyella setacea x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x<br />
Porifera<br />
Axinella damicornis x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Ciocalypta penicillus x<br />
Cliona sp. x x<br />
Oscarella lobularis x<br />
Petrosia sp. x<br />
Phorbas tenacior x x x<br />
Spugna incrostante x x x x<br />
Spugna massiva x x x x<br />
Spugna nera massiva x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x x<br />
Terpios fugax x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x<br />
Aiptasia <strong>di</strong>aphana x x<br />
Aiptasia mutabilis x x x x<br />
79
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Alcionaria x x<br />
Anemonia sulcata x<br />
Actinaria x x<br />
Balanophyllia europaea x x x<br />
Cariophyllia inornata x x<br />
Cariophyllia smithii x x x<br />
Ceratotrochus magnaghii x<br />
Cereus sp. x x x<br />
Cerianthus membranaceus x x<br />
Cladopsammia rolan<strong>di</strong>i x<br />
Eudendrium sp. x x<br />
Eunicella cavolinii x x x<br />
Eunicella singularis x x<br />
Hoplangia durotrix x<br />
Hidrozoa x x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x x x<br />
Madracis pharensis x<br />
Scleractinia x x x x<br />
Thalamophyllia gasti x<br />
Plathelminthes<br />
Stylochus pili<strong>di</strong>um x<br />
Thysanozoon brocchii x x<br />
Yungia aurantiaca x x<br />
Anellida<br />
Protula tubularia x<br />
Sabellidae x x<br />
Sabella pavonina x<br />
Sabella spallanzanii x x x<br />
Serpulidae x x x<br />
Serpula vermicularis x x x<br />
Terebellidae x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Balanidae x<br />
Calcinus tubularis x<br />
Dardanus calidus x x<br />
Eriphia verrucosa x<br />
Lissa chiragra x x<br />
Paguristes eremita x x<br />
Pisa tetraodon x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x<br />
Arbacia lixula x x<br />
Crinoida x<br />
Echinoidea x x<br />
Echinocyamus pusillus x x<br />
Hacelia attenuata x x x x<br />
Holoturia mammata (forskali) x<br />
Holoturia polii x<br />
Holothuroidei x x x x<br />
Holoturia tubulosa x x x<br />
Marthasterias glacialis x x x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />
Ophiuroidei x<br />
Paracentrotus lividus x<br />
Sphaerechinus granularis x x<br />
80
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Tunicata<br />
Clavelina sp. x x<br />
Halocynthia papillosa x x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x x<br />
Aetea longicollis x x x x<br />
Aetea truncata x x x x<br />
Amathia len<strong>di</strong>gera x x<br />
Annectocyma sp. x x x<br />
Aplousina filum x x<br />
Arthropoma cecilli x<br />
Beania hirtissima x x x<br />
Beania magellanica x<br />
Beania robusta x x<br />
Bene<strong>di</strong>pora sp. x x<br />
Bicellariella ciliata x<br />
Bugula germanae x x<br />
Bugula sp. x x x<br />
Buskea sp. x<br />
Caberea boryi x x x x<br />
Callopora lineata x<br />
Calpensia nobilis x x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x x x x<br />
Celleporina cf. hassallii x x<br />
Celleporina sp. x x x x<br />
Cellepora cf. pumicosa x x<br />
Chlidonia pyriformis x x x x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Coronellina fagei x<br />
Cribellopora trichotoma x x<br />
Crisia cf. denticulata x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Diplosolen obelia x x<br />
Disporella hispida x x x<br />
Escharoides coccinea x x<br />
Escharoides mammillata x<br />
Escharella rylan<strong>di</strong> x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Fenestrulina malusii x x x<br />
Figularia figularis x x<br />
Filicrisia geniculata x x x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />
Hincksina flustroides x x x<br />
Hippopo<strong>di</strong>nella lata x x x<br />
Hornera lichenoides x<br />
Idmidronea sp. x<br />
Lagenipora lepralioides x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x x<br />
Liripora sp. x<br />
Margaretta cereoides x x x x<br />
Membraniporella nitida x<br />
Metroperiella lepralioides x<br />
Microporella cf. ciliata x<br />
Mollia patellaria x x x<br />
Myriapora truncata x x<br />
81
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Onychocella marioni x<br />
Parasmittina tropica x<br />
Pentapora fascialis foliacea x x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x x<br />
Plagioecia sarniensis x<br />
Platonea stoechas x x<br />
Prenantia cf. cheilostoma x<br />
Puellina cf. gattyae x x x<br />
Puellina sp. x x x<br />
Puellina cf. venusta x<br />
Reptadeonella violacea x<br />
Rhyncozoon sp. x x<br />
Savygniella lafontii x x x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />
Schizomavella cf. hastata x<br />
Schizoporella cf. longirostris x<br />
Schizoporella cf. magnifica x<br />
Schizomavella sp. x<br />
Schizoporella sp. x x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x x x<br />
Scrupocellaria delilii x<br />
Scrupocellaria reptans x x x x<br />
Scrupocellaria scrupea x x x x<br />
Sertella complanata x<br />
Sertella sp. x x x<br />
Sertella septentrionalis x x x x<br />
Smittoidea marmorea x<br />
Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />
Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x x x<br />
Stomatopora gingrina x x<br />
Umbonula ovicellata x x x<br />
Walkeria tuberosa x x<br />
Watersipora subovoidea x x x x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Anomia ephippium x x x<br />
Arca noae x x x x<br />
Barbatia barbata x x x<br />
Bivalvia x x x<br />
Car<strong>di</strong>ta calyculata x<br />
Chama gryphoides x<br />
Chamelea gallina x<br />
Crassadoma multistriata x<br />
Ctena decussata x<br />
Gastrochaena dubia x x<br />
Goul<strong>di</strong>a minima x<br />
Hiatella arctica x x<br />
Lima lima x x x<br />
Limea loscombi x<br />
Lissopecten hyalinus x x<br />
Lithophaga lithophaga x x x<br />
Loripes lactaeus x x<br />
Mimachlamys varia x<br />
Mo<strong>di</strong>olus sp. x<br />
Musculus costulatus x x x x<br />
Ostrea edulis x<br />
Pinna ru<strong>di</strong>s x<br />
82
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x<br />
Spondylus gaederopus x x x<br />
Striarca lactea x x x x<br />
Mollusca (Polyplacophora)<br />
Acanthochitona fascicularis x<br />
Chiton corallinus x<br />
Chiton olivaceus x<br />
Chitonidae x<br />
Lepidopleurus cajetanus x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania aartseni x<br />
Alvania cancellata x<br />
Alvania cimex x x x<br />
Alvania <strong>di</strong>scors-lineata x<br />
Alvania lineata x x x<br />
Alvania pagodula x<br />
Alvania sp. x<br />
Aplysia sp. x<br />
Atlanta sp. x<br />
Barleia unifasciata x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bolma rugosa x x x<br />
Caecum auriculatum x<br />
Caecum subannulatum x<br />
Calliostoma conulus x<br />
Calliostoma laugieri x x x<br />
Cantharus dorbignyi x x x<br />
Cavolinia inflexa x x x<br />
Cerithiopsis sp. x x<br />
Cerithium rupestre x x x<br />
Cerithium sp. x<br />
Cerithium vulgatum x x x x<br />
Chauvezia brunnea x x x<br />
Chrysallida doliolum x<br />
Chrysallida excavata x<br />
Clanculus corallinus x<br />
Clanculus cruciatus x<br />
Columbella rustica x x x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x x x<br />
Coralliophila cf meyendorffii x<br />
Creseis virgula x<br />
Crisilla semistriata x x<br />
Danilia otaviana x<br />
Diodora cf. gibberula x<br />
Diodora graeca x<br />
Diodora sp. x<br />
Emarginula pustula x x<br />
Fusinus pulchellus x<br />
Gastropoda x x x x<br />
Gibberula millaria x<br />
Gibberula sp. x x<br />
Granulina sp. x x<br />
Haliotis lamellosa x x x x<br />
Haminoea hydatis x<br />
Hexaplex trunculus x x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
83
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Janolus sp. x x<br />
Jujubinus exasperatus x x x x<br />
Jujubinus striatus x x<br />
Limacina inflata x<br />
Mangelia sp. x<br />
Metaxia metaxae x<br />
Mitra cornicula x<br />
Mitrella scripta x<br />
Mitrella sp. x x x<br />
Mitrolumna olivoidea x<br />
Muricopsis cristata x x x<br />
Nassarius incrassatus x x x x<br />
Nassarius sp. x<br />
Nu<strong>di</strong>branchia x<br />
Ocenebra aciculata x x<br />
Odostomia sp. x<br />
Osilinus turbinatus x<br />
Patella caerulea x x<br />
Patella rustica x x<br />
Patella sp. x<br />
Patella ulyssiponensis x x<br />
Payraudeautia intricata x<br />
Pusillina ra<strong>di</strong>ata x<br />
Raphitoma sp. x x x<br />
Retusa truncatula x<br />
Rissoa guerini x x<br />
Rissoa sp. x x<br />
Rissoa variabilis x x<br />
Rissoina bruguierei x x x<br />
Similiphora similior x x<br />
Tricolia pullus x<br />
Tricolia sp. x x<br />
Triphoridae x x<br />
Turbonilla cf. rufa x<br />
Vermetidae x<br />
Vermetus cf. triqueter x<br />
Vexillum savignyi x x x<br />
Vexillum tricolor x x x x<br />
Vitreolina sp. x<br />
Williamia gussonii x x<br />
3.12. ISOLA DEL GIGLIO<br />
3.12.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
Con una superficie <strong>di</strong> circa 21 km 2 , è la seconda isola per estensione dell’Arcipelago Toscano. Posta<br />
a meno <strong>di</strong> 15 km a ovest dall’Argentario, è un'isola prevalentemente montuosa, formata dalla risalita <strong>di</strong> un<br />
plutone magmatico e si presenta essenzialmente come un blocco granitico, ad eccezione del Promontorio<br />
del Franco costituito da calcari, scisti argillosi e arenacei. Il perimetro costiero, <strong>di</strong> 28 km, si presenta<br />
articolato in <strong>di</strong>verse insenature sabbiose interrotte da coste alte in cui il fondale scende rapidamente.<br />
Solo meno della metà della zona <strong>di</strong> terra (40%), inclusi alcuni scogli, risulta inserita nel perimetro del<br />
Parco dell’Arcipelago Toscano (Zona 2). Insieme all’Isola dell’Elba, è una delle due isole del Parco che non<br />
hanno istituito zone <strong>di</strong> protezione per l’ambiente marino; tuttavia il mare dell'Isola del Giglio è inserito tra le<br />
Aree <strong>di</strong> Reperimento per l’istituzione <strong>di</strong> una Riserva marina. L’intera isola è un Sito <strong>di</strong> Interesse Comunitario<br />
ed un Sito <strong>di</strong> Interesse Regionale ed è compresa nelle misure <strong>di</strong> Rete Natura 2000 dell’Unione Europea. La<br />
vicinanza alla costa, l’elevato afflusso turistico e la mancanza <strong>di</strong> aree marine protette dal Parco, hanno<br />
determinato il recente depauperamento della bio<strong>di</strong>versità che un tempo caratterizzava i fondali dell’isola.<br />
84
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 32).<br />
ID 22 - Punta Secche<br />
Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 654655; N = 4694013<br />
ID 23 - Cala Schizzatoio<br />
Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 658184; N = 4687053<br />
Fig. 32 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Tra Punta del Fenaio, all’estremo nord dell’isola, e la spiaggia del Campese, s'innalzano, a poca<br />
<strong>di</strong>stanza dalla costa, alcune secche visibili dalla superficie e molto conosciute dai subacquei che si<br />
immergono nelle acque dell'isola. Il sito d’immersione <strong>di</strong> Punta Secche (22) è localizzato sul lato occidentale<br />
della secca, che scende abbastanza dolcemente fino a circa -40 m. La secca è costituita da blocchi granitici<br />
rotondeggianti, le cui con<strong>di</strong>zioni <strong>di</strong> erosione li rendono adatti a consentire lo sviluppo <strong>di</strong> biocenosi <strong>di</strong> tipo<br />
sciafilo.<br />
La piccola insenatura <strong>di</strong> Cala Schizzatoio (23) è situata all’estremità meri<strong>di</strong>onale dell’isola, a ridosso<br />
della Punta <strong>di</strong> Capel Rosso. Il sito d’immersione è localizzato sul lato orientale della cala e mostra, nel<br />
complesso, una pendenza abbastanza elevata. Il fondale è costituito da una scarpata detritica <strong>di</strong> blocchi<br />
granitici che degrada prima dolcemente, fino ai -15 m, e poi più rapidamente fino a raggiungere un pianoro<br />
sabbioso che continua a scendere con pendenza abbastanza accentuata, raggiungendo la profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong><br />
circa -50 m.<br />
3.12.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acetabularia acetabulum x x<br />
Anadyomene stellata x x<br />
Caulerpa racemosa var cylindracea x x<br />
Cladophora coelothrix x<br />
Cladophora nigrescens x<br />
Cladophora pellucida x<br />
Cladophora prolifera x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x<br />
Co<strong>di</strong>um coralloides x x<br />
Co<strong>di</strong>um <strong>di</strong>fforme x<br />
Co<strong>di</strong>um effusum x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />
Derbesia tenuissima fase Halicystis x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />
Palmophyllum crassum x x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Valonia macrophysa x x x<br />
Valonia utricularis x<br />
Phaeophyceae<br />
Cutleria chilosa x x x x<br />
Cystoseira brachycarpa x x<br />
Cystoseira compressa x<br />
Cystoseira humilis x<br />
Dictyopteris lucida x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />
85
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x<br />
Dictyota fasciola x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x x<br />
Gontrania lubrica x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x x x<br />
Myriactula rivulariae x<br />
Nereia filiformis x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />
Pseudolithoderma adriaticum x<br />
Sargassum sp. x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x x<br />
Sporochnus pedunculatus x x<br />
Stypocaulon scoparium x x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x<br />
Zonaria tournefortii x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />
Acrosorium ciliolatum x x<br />
Alsi<strong>di</strong>um helminthochorton x x<br />
Amphiroa beauvoisii<br />
Amphiroa rigida x x x<br />
Amphiroa rubra x<br />
Anotrichium barbatum x<br />
Antithamnion cruciatum x<br />
Antithamnion tenuissimum x<br />
Apoglossum gregarium x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x<br />
Boergeseniella fruticulosa x x<br />
Bonnemaisonia asparagoides x x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium bisporum x x x<br />
Ceramium circinatum x x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />
Ceramium flaccidum x x x<br />
Ceramium giacconei x<br />
Ceramium tenerrimum x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x<br />
Chrysymenia ventricosa x x<br />
Compsothamnion thuyoides x x<br />
Contarinia squamariae x x<br />
Corallina elongata x x<br />
Coralllina sp. x<br />
Crouania attenuata x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x x x<br />
Dasya corymbifera x x<br />
Dasya rigidula x<br />
Dipterosiphonia rigens x x x<br />
Eupogodon flavus x x<br />
Eupogodon planus x x x<br />
Eupogodon spinellus x x<br />
Feldmannophycus rayssiae x<br />
86
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Geli<strong>di</strong>um bipectinatum x<br />
Geli<strong>di</strong>um pusillum x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x x<br />
Griffithsia opuntioides x<br />
Griffithsia phyllamphora x<br />
Griffithsia schousboei x<br />
Haliptilon virgatum x x x x<br />
Halopithys incurva x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x<br />
Herposiphonia secunda x x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x x x x<br />
Laurencia chondrioides x x x<br />
Laurencia minuta x x x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x<br />
Lithothamnion philippii x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />
Lophosiphonia cristata x x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x<br />
Myriogramme <strong>di</strong>stromatica x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x<br />
Neurocaulon foliosum x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x<br />
Osmundaria volubilis x<br />
Osmundea pelagosae x x<br />
Parviphycus antipai x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x<br />
Peyssonnelia crispata x<br />
Peyssonnelia dubyi x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x x x<br />
Peyssonnelia rubra x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Phyllophora crispa x x x x<br />
Plocamium cartilagineum x x x<br />
Polysiphonia atlantica x<br />
Polysiphonia elongata x x x<br />
Polysiphonia furcellata x x x<br />
Polysiphonia scopulorum x<br />
Polysiphonia subulifera x x x<br />
Pterothamnion crispum x<br />
Pterothamnion plumula x x<br />
Rhodochaete parvula x x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rhodymenia delicatula x<br />
Rodriguezella pinnata x x<br />
Rytiphlaea tinctoria x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x<br />
Seirospora sphaerospora x<br />
Spermothamnion strictum x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x x<br />
Titanoderma pustulatum x x x<br />
87
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Titanoderma ramosissimum x<br />
Tricleocarpa fragilis x x<br />
Womersleyella setacea x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x<br />
Wurdemannia miniata x x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x<br />
Porifera<br />
Axinella damicornis x x x<br />
Axinella verrucosa x<br />
Chondrosia reniformis x x x x<br />
Clathrina clathrus x<br />
Cliona sp. x x x<br />
Hemimycale columella x x x<br />
Ircinia sp. x x<br />
Oscarella lobularis x<br />
Phorbas fictitius x<br />
Phorbas tenacior x x x x<br />
Spugna nera massiva x x<br />
Spugna rossa incrostante x x x<br />
Terpios fugax x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x<br />
Aiptasia mutabilis x x x x<br />
Anemonia sulcata x<br />
Balanophyllia europaea x x x x<br />
Cariophyllia inornata x<br />
Cariophyllia smithii x x<br />
Cladocora caespitosa x x x<br />
Eudendrium sp. x x<br />
Eunicella cavolinii x x<br />
Eunicella singularis x x<br />
Leptopsammia pruvoti x x<br />
Madracis pharensis x<br />
Parazoanthus axinellae x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x<br />
Anellida<br />
Filograna sp. x<br />
Protula tubularia x x x x<br />
Sabella pavonina x<br />
Sabella spallanzanii x x<br />
Serpulidae x x<br />
Serpula vermicularis x x x x<br />
Terebellidae x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Balanidae x<br />
Balanus perforatus x<br />
Calcinus tubularis x<br />
Dardanus calidus x x<br />
Galathea strigosa x<br />
Maja sp x x<br />
Paguristes eremita x x x<br />
Pagurus anachoretus x<br />
Palinurus elephas x<br />
Paractea mono<strong>di</strong> x<br />
Pilumnus villosissimus x<br />
Brachiopoda<br />
Argyrotheca cordata x x<br />
88
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Echinodermata<br />
Arbacia lixula x x<br />
Brissus unicolor x<br />
Coscinasterias tenuispina x<br />
Echinocyamus pusillus x<br />
Echinaster sepositus x x x x<br />
Hacelia attenuata x x x x<br />
Holoturia mammata (forskali) x<br />
Holoturia polii x<br />
Holoturia tubulosa x x x x<br />
Ophioderma longicaudum x x x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x<br />
Paracentrotus lividus x x x<br />
Sphaerechinus granularis x x x x<br />
Tunicata<br />
Halocynthia papillosa x x<br />
Microcoscmus sp. x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x x<br />
Aetea longicollis x x<br />
Aetea truncata x x x<br />
Annectocyma sp. x<br />
Aplousina filum x<br />
Arthropoma cecilli x<br />
Beania hirtissima x x x x<br />
Beania mirabilis x<br />
Beania robusta x<br />
Bene<strong>di</strong>pora sp. x<br />
Bugula sp. x<br />
Caberea boryi x x x<br />
Calpensia nobilis x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x x x x<br />
Celleporina sp. x x<br />
Chlidonia pyriformis x x x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Diplosolen obelia x<br />
Disporella hispida x x x x<br />
Electra posidoniae x<br />
Escharoides coccinea x<br />
Escharoides mammillata x<br />
Escahroides megarostris x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Fenestrulina malusii x x x<br />
Filicrisia geniculata x x x<br />
Fron<strong>di</strong>pora cf. verrucosa x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />
Hincksina flustroides x x<br />
Hornera lichenoides x<br />
Idmidronea sp. x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x<br />
Liripora sp. x<br />
Margaretta cereoides x x<br />
Metroperiella lepralioides x x<br />
Microporella marsupiata x<br />
Mollia patellaria x x x<br />
Myriapora truncata x x x x<br />
Onychocella marioni x x<br />
89
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Parasmittina tropica x x<br />
Pentapora fascialis foliacea x<br />
Pentapora ottomulleriana x x x<br />
Platonea stoechas x x<br />
Prenantia cf. cheilostoma x<br />
Puellina cf. gattyae x x x<br />
Puellina sp. x x x<br />
Puellina cf. venusta x<br />
Reptadeonella violacea x x<br />
Rhyncozoon sp. x x x<br />
Savygniella lafontii x x x<br />
Schizomavella cf. arrogata x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x<br />
Schizoporella cf. dunkeri x<br />
Schizobrachiella sanguinea x<br />
Schizoporella sp. x x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x x<br />
Scrupocellaria reptans x x x x<br />
Scrupocellaria scrupea x x<br />
Sertella complanata x<br />
Sertella sp. x x x x<br />
Sertella septentrionalis x x<br />
Smittoidea marmorea x<br />
Smittoidea reticulata x<br />
Gregarinidra gregaria (ex Spiralaria) x x<br />
Turbicellepora sp. x<br />
Umbonula ovicellata x<br />
Watersipora subovoidea x x x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Anomia ephippium x x x<br />
Arca noae x x x<br />
Arca sp. x<br />
Barbatia barbata x x<br />
Car<strong>di</strong>ta calyculata x x<br />
Crassadoma multistriata x x<br />
Ctena decussata x<br />
Flexopecten flexuosus x<br />
Goul<strong>di</strong>a minima x<br />
Hiatella arctica x x x<br />
Lima lima x x x x<br />
Lima sp. x x<br />
Limea loscombi x<br />
Lissopecten hyalinus x<br />
Lithophaga lithophaga x x x<br />
Manupecten pesfelis x<br />
Mimachlamys varia x x<br />
Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />
Musculus costulatus x x x<br />
Mytilus edulis x x<br />
Pinna nobilis x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x<br />
Pseudochama griphina x<br />
Spondylus gaederopus x x x<br />
Striarca lactea x x x x<br />
Venus verrucosa x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Acanthochitona sp. x<br />
Alvania cancellata x<br />
Alvania cimex x x<br />
90
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Alvania schwartziana x x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bolinus brandaris x<br />
Bolma rugosa x x<br />
Calliostoma conulus x<br />
Calliostoma laugieri x<br />
Cerithium rupestre x<br />
Cerithium sp. x x x<br />
Cerithium vulgatum x x x x<br />
Chiton olivaceus x<br />
Chromodoris luteorosea x<br />
Chrysallida doliolum x<br />
Clanculus cruciatus x x<br />
Columbella rustica x x x x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x<br />
Cratena peregrina x x<br />
Diodora cf. gibberula x<br />
Discodoris astromaculata x x<br />
Emarginula octaviana x<br />
Emarginula sicula x<br />
Flabellina babai x<br />
Flabellina sp. x<br />
Gibberula turgidula x<br />
Haliotis lamellosa x x<br />
Haminoea hydatis x x<br />
Hexaplex sp. x x<br />
Hexaplex trunculus x<br />
Homalopoma sanguineum x<br />
Hypselodoris sp. x<br />
Jujubinus exasperatus x<br />
Mangelia sp. x<br />
Mitra cornicula x<br />
Mitrella scripta x<br />
Mitrella sp. x<br />
Muricopsis cristata x<br />
Nassarius incrassatus x x<br />
Odostomia sp. x<br />
Osilinus lineatus x<br />
Patella caerulea x<br />
Patella sp. x<br />
Patella ulyssiponensis x<br />
Pisania striata x<br />
Pusillina sp. x<br />
Raphitoma linearis x<br />
Rissoa variabilis x<br />
Rissoa violacea x<br />
Rissoina bruguierei x<br />
Serpulorbis arenaria x<br />
Thuri<strong>di</strong>lla hopei x x x<br />
Tricolia speciosa x<br />
Tricolia tenuis x<br />
Vermetidae x x x<br />
Vexillum savignyi x<br />
3.13. ISOLA DI GIANNUTRI<br />
3.13.1. Caratterizzazione del sito (Site characterization)<br />
La più meri<strong>di</strong>onale delle isole dell’Arcipelago Toscano, <strong>di</strong>stante circa 14 km dal Giglio e 12 km<br />
dall’Argentario, Giannutri ha una superficie <strong>di</strong> 260 ettari e uno sviluppo costiero <strong>di</strong> 11 km. L’isola ha la forma<br />
91
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
<strong>di</strong> una mezzaluna, lunga circa 2.5 km, con tre piccole alture, Poggio Capel Rosso (88 m), Monte Mario (78<br />
m) e Poggio del Cannone (68 m). La costa è nella maggior parte alta e frastagliata, formata da calcari<br />
dolomitici cavernosi del Triassico, e scende verticalmente in mare, per cui la batimetria dei -100 m è posta a<br />
poca <strong>di</strong>stanza da essa, con <strong>di</strong>versificati popolamenti sciafili.<br />
Inserita nel Parco dell’Arcipelago Toscano nella totalità della parte a terra (Zona 2), presenta una<br />
vasta area marina protetta (Zona 1 <strong>di</strong> protezione integrale e Zona 2 in cui la pesca è regolamentata dall’Ente<br />
Parco), che circonda l’intera isola ad esclusione <strong>di</strong> due corridoi <strong>di</strong> accesso per le imbarcazioni. L’ambiente<br />
marino in generale è stato preso in esame da Ferdeghini et al. (2000), mentre la componente floristica è<br />
stata stu<strong>di</strong>ata da Papi et al. (1992).<br />
ID 24 - Grottoni<br />
Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 673823; N = 4678400<br />
ID 25 - Cala Ischiaiola<br />
Comune: Isola del Giglio Provincia: GR<br />
Coor<strong>di</strong>nate UTM fuso 32: E = 672437; N = 4679914<br />
Fig. 34 – Ubicazione dei siti <strong>di</strong> campionamento.<br />
I campionamenti sono stati effettuati in due <strong>di</strong>verse stazioni (Fig. 34).<br />
Cala Ischiaiola (25) si trova sul versante occidentale dell’isola, all’interno della zona a protezione<br />
parziale del Parco dell’Arcipelago Toscano (Zona 2), in cui pesca e attività subacquea sono regolamentate.<br />
In questa zona il fondale è prevalentemente sabbioso, con praterie <strong>di</strong> Posidonia oceanica. In corrispondenza<br />
della punta occidentale della cala tuttavia sono presenti alcuni pinnacoli rocciosi che raggiungono la<br />
profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -50 m. Le quattro quote <strong>di</strong> campionamento sono state in<strong>di</strong>viduate in corrispondenza <strong>di</strong> tali<br />
pinnacoli; in particolare le batimetriche dei -5 e -10 m sono situate più vicino alla costa e sono maggiormente<br />
<strong>di</strong>stanziate tra loro rispetto a quelle dei -20 e -30 m, che sono invece abbastanza a ridosso l’una all’altra, in<br />
quanto situate su <strong>di</strong> una parete verticale.<br />
Il sito <strong>di</strong> campionamento <strong>di</strong> Grottoni (24), lungo la fascia meri<strong>di</strong>onale dell’isola, è compreso nella zona<br />
dell’isola soggetta a protezione totale (Zona 1) del Parco dell’Arcipelago Toscano e si presenta<br />
estremamente ben conservato dal punto <strong>di</strong> vista biologico. Il fondale è costituito da grossi blocchi rocciosi e<br />
piccole scarpate verticali <strong>di</strong> roccia compatta che scendono abbastanza ripidamente fino alla batimetrica dei -<br />
30 m, dove si alternano a pianori <strong>di</strong> sabbia grossolana. Nel complesso, il substrato roccioso ospita biocenosi<br />
<strong>di</strong> tipo prevalentemente fotofilo. In prossimità della superficie tuttavia, fino ad una profon<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> circa -5 m,<br />
sono presenti alcune ampie grotte in cui si osservano specie caratteristiche della biocenosi delle grotte semioscure.<br />
3.13.2. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Anadyomene stellata x x<br />
Caulerpa prolifera x x<br />
Caulerpa racemosa var cylindracea x x<br />
Cladophora coelothrix x x<br />
Cladophora prolifera x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um bursa x x x x<br />
Co<strong>di</strong>um vermilara x<br />
Dasycladus vermicularis x x x<br />
Flabellia petiolata x x x x<br />
Halimeda tuna x x x x<br />
Micro<strong>di</strong>ctyon tenuius x x x<br />
Palmophyllum crassum x x<br />
Pseudochlorodesmis furcellata x x x x<br />
Siphonocladus pusillus x<br />
Valonia macrophysa x x x<br />
Valonia utricularis x x<br />
92
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Chlorophyta<br />
Acinetospora crinita x<br />
Asperococcus bullosus x<br />
Choristocarpus tenellus x<br />
Cladosiphon irregularis x x x x<br />
Cutleria chilosa (fase Aglaozonia ) x x x x<br />
Cystoseira amentacea v. stricta x<br />
Cystoseira barbata x<br />
Cystoseira brachycarpa x x<br />
Cystoseira compressa x x<br />
Cystoseira compressa f. plana x<br />
Cystoseira foeniculacea f. foeniculacea x x x x<br />
Cystoseira foeniculacea f. latiramosa x x x<br />
Cystoseira foeniculacea f. tenuiramosa x<br />
Cystoseira squarrosa x<br />
Cystoseira humilis x x<br />
Cystoseira spinosa x x<br />
Dictyopteris lucida x x x x<br />
Dictyopteris polypo<strong>di</strong>oides x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma x x x x<br />
Dictyota <strong>di</strong>chotoma v. intricata x x x<br />
Dictyota linearis x x x x<br />
Discosporangium mesarthrocarpum x x<br />
Girau<strong>di</strong>a sphacelarioides x<br />
Halopteris filicina x x x x<br />
Lobophora variegata x x<br />
Myriactula rivulariae x x<br />
Nereia filiformis x x x x<br />
Pa<strong>di</strong>na pavonica x x x x<br />
Sargassum acinarium x<br />
Sargassum sp. x<br />
Sphacelaria cirrosa x x x x<br />
Sphacelaria plumula x x<br />
Sphacelaria tribuloides x<br />
Sporochnus pedunculatus x<br />
Stilophora tenella x x x<br />
Stypocaulon scoparium x<br />
Taonia atomaria f. ciliata x x<br />
Zanar<strong>di</strong>nia typus x x x<br />
Rhodophyta<br />
Acro<strong>di</strong>scus vidovichii x x x<br />
Acrothamnion preissii x<br />
Aglaothamnion cordatum x<br />
Aglaothamnion tenuissimum x x x x<br />
Aglaothamnion tripinnatum x<br />
Amphiroa rigida x x<br />
Anotrichium barbatum x x x<br />
Anotrichium tenue x<br />
Antithamnion cruciatum x x<br />
Antithamnion piliferum x<br />
Antithamnion tenuissimum x x<br />
Apoglossum gregarium x<br />
Apoglossum ruscifolium x x x x<br />
Asparagopsis armata (fase Falkenbergia) x x x<br />
Boergeseniella fruticulosa x x x x<br />
Bornetia secun<strong>di</strong>flora x<br />
Botryocla<strong>di</strong>a botryoides x x x x<br />
Brongniartella byssoides x x<br />
Ceramium berthol<strong>di</strong>i x x x<br />
93
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Ceramium circinatum x x<br />
Ceramium co<strong>di</strong>i x x<br />
Ceramium <strong>di</strong>aphanum x<br />
Ceramium flaccidum x x x x<br />
Ceramium giacconei x x<br />
Champia parvula x x x x<br />
Chondria capillaris x x x<br />
Chondria dasyphylla x<br />
Chondria pygmaea x<br />
Chrysymenia ventricosa x x x<br />
Contarinia peyssonneliaeformis x x<br />
Contarinia squamariae x x x<br />
Corallina elongata x<br />
Cottoniella filamentosa v. algeriensis x x x<br />
Crouania attenuata x x x<br />
Cruoria cruoriaeformis x<br />
Dasya corymbifera x x<br />
Dasya hutchinsiae x<br />
Dasya ocellata x<br />
Dasya rigidula x x x x<br />
Dasyella gracilis x x<br />
Dipterosiphonia dendritica x<br />
Dipterosiphonia rigens x<br />
Dudresnaya verticillata x<br />
Eupogodon planus x<br />
Eupogodon spinellus x x x<br />
Geli<strong>di</strong>um spinosum var. hystrix x x x<br />
Griffithsia opuntioides x<br />
Griffithsia schousboei x<br />
Gulsonia nodulosa x<br />
Haliptilon virgatum x x<br />
Halurus flosculosus x x<br />
Haly<strong>di</strong>ctyon mirabile x x x x<br />
Herposiphonia secunda x x x x<br />
Heterosiphonia crispella x x x x<br />
Hypoglossum hypoglossoides x x x x<br />
Irvinea boergesenii x x x<br />
Jania adhaerens x x x x<br />
Jania rubens x<br />
Laurencia chondrioides x x x<br />
Laurencia majuscula x x<br />
Laurencia minuta x<br />
Liagora <strong>di</strong>stenta x<br />
Lithophyllum stictaeforme x x x x<br />
Lithothamnion crispatum x<br />
Lithothamnion minervae x<br />
Lithothamnion philippii x x x x<br />
Lomentaria chylocla<strong>di</strong>ella x<br />
Lomentaria clavaeformis x x<br />
Lomentaria sp. x x x<br />
Melobesia membranacea x<br />
Mere<strong>di</strong>thia microphylla x x x<br />
Mesophyllum alternans x x x<br />
Mesophyllum lichenoides x x<br />
Mesophyllum macroblastum x<br />
Metapeyssonnelia feldmannii x<br />
Monosporus pe<strong>di</strong>cellatus x x x x<br />
Myriogramme minuta x x<br />
Neogoniolithon brassica-florida x x x<br />
94
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Neurocaulon foliosum x x x<br />
Nitophyllum micropunctatum x x x<br />
Osmundaria volubilis x x<br />
Osmundea pelagosae x x x<br />
Peyssonnelia bornetii x x x x<br />
Peyssonnelia crispata x x<br />
Peyssonnelia dubyi x x x<br />
Peyssonnelia orientalis x x x<br />
Peyssonnelia polymorpha x x x<br />
Peyssonnelia rosa-marina x<br />
Peyssonnelia rubra x x x x<br />
Peyssonnelia squamaria x x x x<br />
Plocamium cartilagineum x x x<br />
Polysiphonia banyulensis x x<br />
Polysiphonia biformis x<br />
Polysiphonia elongata x x x<br />
Polysiphonia furcellata x x x<br />
Polysiphonia perforans x<br />
Polysiphonia scopulorum x<br />
Polysiphonia subulifera x x x x<br />
Pterocla<strong>di</strong>ella melanoidea x<br />
Pterothamnion crispum x x<br />
Pterothamnion plumula x<br />
Ra<strong>di</strong>cilingua thysanorhizans x<br />
Rhodophyllis <strong>di</strong>varicata x x x x<br />
Rhodymenia ar<strong>di</strong>ssonei x x x x<br />
Rhodymenia delicatula x<br />
Rodriguezella pinnata x x x<br />
Rytiphlaea tinctoria x x<br />
Schmitzia neapolitana x x x<br />
Sebdenia monar<strong>di</strong>ana x<br />
Seirospora apiculata x x<br />
Seirospora giraudyi x<br />
Seirospora interrupta x<br />
Spermothamnion flabellatum x x x x<br />
Spermothamnion strictum x x<br />
Sphaerococcus coronopifolius x<br />
Spyri<strong>di</strong>a filamentosa x x x<br />
Titanoderma pustulatum x x<br />
Womersleyella setacea x x x x<br />
Wrangelia penicillata x x x x<br />
Wurdemannia miniata x<br />
Spermatophyta<br />
Posidonia oceanica x x x<br />
Porifera<br />
Chondrosia reniformis x<br />
Clathrina clathrus x x x<br />
Cliona sp. x x x<br />
Haliclona sp. x<br />
Hemimycale columella x<br />
Ircinia sp. x x<br />
Oscarella lobularis x<br />
Phorbas tenacior x<br />
Spugna rossa incrostante x x x<br />
Cnidaria<br />
Aglaeophenia sp. x x x<br />
Aiptasia mutabilis x x x<br />
Anemonia sulcata x x<br />
Balanophyllia europaea x x x<br />
95
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Cerianthus membranaceus x x<br />
Cladocora caespitosa x x x<br />
Cribinopsis crassa x x<br />
Eudendrium sp. x x x<br />
Eunicella cavolinii x<br />
Eunicella singularis x x x<br />
Leptopsammia pruvoti x<br />
Maasella edwardsii x x<br />
Madracis pharensis x<br />
Parazoanthus axinellae x<br />
Polycyathus mullerae x<br />
Sertularella sp. x<br />
Echiurida<br />
Bonellia viri<strong>di</strong>s x x x x<br />
Anellida<br />
Bispira volutacornis x<br />
Filograna sp. x<br />
Protula tubularia x x x<br />
Sabella pavonina x x<br />
Sabella spallanzanii x x x x<br />
Serpulidae x<br />
Serpula vermicularis x x x<br />
Terebellidae x x x<br />
Arthropoda (Crustacea)<br />
Calcinus tubularis x<br />
Dardanus calidus x<br />
Dromia personata x<br />
Maja sp x<br />
Paguristes eremita x x<br />
Pagurus cuanensis x<br />
Pagurus prideauxi x<br />
Paractea mono<strong>di</strong> x<br />
Pilumnus villosissimus x x x<br />
Pisa cf. no<strong>di</strong>pes x<br />
Scyllarus arctus x x<br />
Echinodermata<br />
Antedon me<strong>di</strong>terranea x x<br />
Arbacia lixula x x x x<br />
Brissus sp. x<br />
Coscinasterias tenuispina x<br />
Echinocyamus pusillus x<br />
Echinaster sepositus x x x<br />
Hacelia attenuata x x x x<br />
Holoturia polii x<br />
Holoturia tubulosa x x x x<br />
Marthasterias glacialis x x<br />
Ophioderma longicaudum x x x<br />
Ophi<strong>di</strong>aster ophi<strong>di</strong>anus x x x<br />
Ophiotrix sp. x<br />
Paracentrotus lividus x x<br />
Peltaster sp. x<br />
Sphaerechinus granularis x<br />
Tunicata<br />
Clavelina sp. x x x<br />
Halocynthia papillosa x x x x<br />
Microcoscmus sp. x x<br />
Bryozoa<br />
Adeonella calveti x<br />
Aetea longicollis x x x<br />
96
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Aetea truncata x x<br />
Amathia len<strong>di</strong>gera x<br />
Annectocyma sp. x<br />
Aplousina filum x<br />
Beania hirtissima x x x x<br />
Beania magellanica x x<br />
Beania mirabilis x<br />
Beania robusta x x x<br />
Bicellariella ciliata x<br />
Bugula sp. x<br />
Caberea boryi x x x x<br />
Calpensia nobilis x<br />
Cellaria sp. x x<br />
Celleporina caminata x x<br />
Celleporina sp. x x<br />
Chartella papyrea x<br />
Chlidonia pyriformis x x<br />
Chorizopora brongniartii x x x x<br />
Cribellopora trichotoma x<br />
Crisia sp. x x x x<br />
Crisia cf. occidentalis x<br />
Diplosolen obelia x x<br />
Disporella hispida x x x<br />
Entalophoroecia cf. deflexa x<br />
Escharoides coccinea x x<br />
Escharoides mammillata x<br />
Escahroides megarostris x<br />
Escharina vulgaris x<br />
Fenestrulina malusii x x<br />
Filicrisia geniculata x x<br />
Haplopoma cf. sciaphilum x x<br />
Hincksina flustroides x x<br />
Hornera lichenoides x<br />
Lagenipora lepralioides x x<br />
Lichenopora ra<strong>di</strong>ata x x x<br />
Margaretta cereoides x x<br />
Metroperiella lepralioides x<br />
Mollia patellaria x x<br />
Myriapora truncata x x x x<br />
Onychocella marioni x<br />
Parasmittina tropica x<br />
Pentapora fascialis foliacea x<br />
Pentapora ottomulleriana x x<br />
Platonea stoechas x x<br />
Prenantia inerma x<br />
Puellina cf. gattyae x x<br />
Puellina sp. x x x<br />
Rhyncozoon sp. x x<br />
Savygniella lafontii x x x<br />
Schizomavella <strong>di</strong>scoidea x x x x<br />
Schizoporella cf. longirostris x<br />
Schizoporella cf. magnifica x<br />
Schizomavella cf. marsupifera x<br />
Schizobrachiella sanguinea x x x x<br />
Scrupocellaria aegeensis x x x<br />
Scrupocellaria reptans x x<br />
Scrupocellaria scrupea x x<br />
Sertella sp. x x x x<br />
Sertella septentrionalis x x<br />
97
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Smittoidea ophi<strong>di</strong>ana x<br />
Spiralaria gregaria x x<br />
Trypostega cf. venusta x<br />
Tubulipora sp. x<br />
Turbicellepora sp. x<br />
Umbonula ovicellata x x<br />
Watersipora subovoidea x x<br />
Mollusca (Bivalvia)<br />
Arca noae x<br />
Arca sp. x<br />
Barbatia barbata x x x x<br />
Crassadoma multistriata x x<br />
Goul<strong>di</strong>a minima x<br />
Hiatella arctica x x<br />
Laevicar<strong>di</strong>um crassum x<br />
Lima hians x<br />
Lima lima x x x x<br />
Lima sp. x x<br />
Lithophaga lithophaga x x x<br />
Mimachlamys varia x<br />
Mo<strong>di</strong>olus barbatus x<br />
Musculus costulatus x<br />
Mytilus edulis x<br />
Pinna sp. x x x<br />
Plagiocar<strong>di</strong>um papillosum x x<br />
Spondylus gaederopus x<br />
Striarca lactea x x x<br />
Venus verrucosa x x<br />
Mollusca (Gastropoda)<br />
Alvania sp. x<br />
Aplysia sp. x<br />
Bittium latreilli x x x x<br />
Bittium reticulatum x<br />
Bolma rugosa x x<br />
Buccinulum corneum x<br />
Calliostoma laugieri x x x<br />
Cantharus dorbignyi x<br />
Cerithium rupestre x<br />
Cerithium sp. x x x<br />
Cerithium vulgatum x<br />
Columbella rustica x<br />
Conus me<strong>di</strong>terraneus x<br />
Cratena peregrina x<br />
Crisilla simulans x<br />
Diodora sp. x<br />
Eatonina ochroleuca x<br />
Elysia timida<br />
Flabellina babai x x x<br />
Fusinus pulchellus x<br />
Gibbula fanulum x<br />
Haliotis lamellosa x x x<br />
Hexaplex sp. x x x<br />
Hexaplex trunculus x<br />
Janolus sp. x<br />
Manzonia crassa x<br />
Mitra nigra x<br />
Mitrella scripta x<br />
Muricopsis cristata x x<br />
Nassarius incrassatus x<br />
98
3. RISULTATI PER LOCALITÀ ED ELENCO SISTEMATICO DEI CAMPIONI<br />
Specie Profon<strong>di</strong>tà - Depth (m)<br />
5 10 20 30<br />
Nassarius unifasciatus x<br />
Ocenebra aciculata x<br />
Platydoris argo x x<br />
Raphitoma linearis x<br />
Rissoa variabilis x x<br />
Rissoina bruguierei x<br />
Serpulorbis arenaria x<br />
Similiphora similior x<br />
Skenea serpuloides x<br />
Trivia sp. x<br />
Vermetidae x<br />
Vexillum savignyi x<br />
Vexillum tricolor x<br />
Mollusca (Polyplacophora)<br />
Acanthochitona sp. x<br />
Mollusca (Cephalopoda)<br />
Octopus vulgaris x<br />
99
APPENDICE AL CAPITOLO 4:<br />
RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE (RESULTS AND DISCUSSION)<br />
4.3.3. Le comunità fitoplanctoniche (Phytoplankton assemblages)<br />
4.3.3.1. Elenco sistematico (Systematic list)<br />
Specie Stazione<br />
Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />
Diatomee<br />
Amphora cf. acutiuscula x<br />
Amphora cf. arenicola x x<br />
Amphora cf. dubia x<br />
Amphora cf. laevis x x<br />
Asterionellopsis glacialis x x<br />
Asteromphalus sp. x<br />
Bacillaria paradoxa x x<br />
Bacteriastrum delicatulum x<br />
Centrales sp. 36 µm x<br />
Chaetoceros affinis x<br />
Chaetoceros brevis x<br />
Chaetoceros cf. concavicornus f. volans x<br />
Chaetoceros cf. decipiens x x x<br />
Chaetoceros cf. lauderi x x<br />
Chaetoceros cf. teres x x<br />
Chaetoceros costatus x<br />
Chaetoceros curvisetus x<br />
Chaetoceros dadayi x x<br />
Chaetoceros <strong>di</strong>versus x<br />
Chaetoceros lorenzianus x x<br />
Chaetoceros peruvianus ll x<br />
Chaetoceros spp. x<br />
Cocconeis sp. 1 x x<br />
Coscino<strong>di</strong>scus sp. x x<br />
Cylindrotheca closterium x x x<br />
Dactyliosolen fragilissimus x x<br />
Diploneis sp. x x x<br />
Ditylum brigtwellii x<br />
Fragilariopsis sp. x x<br />
Grammatophora sp. x<br />
Guinar<strong>di</strong>a flaccida x<br />
Guinar<strong>di</strong>a striata x x x<br />
Gyrosigma spp. x<br />
Hemiaulus hauckii x x x<br />
Lauderia annulata x<br />
Leptocylindrus danicus x x<br />
Leptocylindrus me<strong>di</strong>terraneus x<br />
Leptocylindrus minimus x x<br />
Licmophora cf. flabellata v. splen<strong>di</strong>da x<br />
Licmophora cf. gracilis x x x<br />
Licmophora cf. gran<strong>di</strong>s x x<br />
Lioloma pacificum x x x<br />
Mastogloia cf. lanceolata x x<br />
Navicula cf. <strong>di</strong>recta x<br />
Navicula cf. gastrula x<br />
Navicula spp. x x x<br />
Nitzschia cf. sicula x x x<br />
Nitzschia longissima x x<br />
Nitzschia spp. x x x<br />
Odontella mobiliensis x<br />
Pennales spp. < 20 µm x x<br />
100
Specie Stazione<br />
4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />
Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />
Pennales spp. > 20 µm x x x<br />
Pleurosigma cf. attenuatum f. marina x<br />
Pleurosigma cf. delicatulum x<br />
Pleurosigma cf. lineare x x<br />
Pleurosigma cf. normannii x<br />
Pleurosigma cf. tenuissimum x<br />
Pleurosigma sp. x x x<br />
Diatomee<br />
Proboscia alata x x<br />
Pseudonitzschia cf. delicatissima x x x<br />
Pseudonitzschia cf. fraudolenta x<br />
Pseudonitzschia cf. pseudodelicatissima x x<br />
Pseudonitzschia cf. subfraudulenta x<br />
Pseudonitzschia cf. turgidula x<br />
Pseudonitzschia spp. x x<br />
Rhizosolenia cf. hyalina x<br />
Rhizosolenia cf. imbricata x<br />
Striatella unipunctata x<br />
Synedra cf. affinis x<br />
Synedra cf. decipiens x<br />
Synedra cf. fulgens/hennedyana x<br />
Synedra cf. longissima x<br />
Synedra sp. 50 µm x<br />
Thalassionema frauenfel<strong>di</strong>i x x x<br />
Thalassionema nitzschioides x x x<br />
Toxarium undulatum x<br />
Dinoflagellate<br />
Akashiwo sanguineum ( x x<br />
Alexandrium cf. minutum x<br />
Alexandrium spp. x x<br />
Amphi<strong>di</strong>nium acutissimum x x<br />
Amphi<strong>di</strong>nium globosum x x x<br />
Amphi<strong>di</strong>nium sp. x x x<br />
Amphidoma caudata x<br />
Ceratium candelabrum x<br />
Ceratium cf. horridum x<br />
Ceratium cf. longirostrum x<br />
Ceratium concilians x<br />
Ceratium declinatum x x<br />
Ceratium furca x x x<br />
Ceratium furca v. eugrammum x<br />
Ceratium fusus v. seta x x x<br />
Ceratium macroceros x<br />
Ceratium pentagonum t x x<br />
Ceratium pentagonum f. turgidum x x<br />
Ceratium pentagonum v. subrobustum x<br />
Ceratium pentagonum v. tenerum x<br />
Ceratium trichoceros x x x<br />
Ceratocorys horrida x<br />
Cochlo<strong>di</strong>nium spp. x<br />
Corytho<strong>di</strong>nium tesselatum x x<br />
Dinoflagellate atecate n.i. x<br />
Dinophysis caudata x<br />
Dinophysis cf. acuminata x<br />
Dinophysis cf. parva x<br />
Dinophysis pulchra x<br />
Dinophysis sacculus x<br />
Diplopsalis spp. x x<br />
Goniodoma sp. x<br />
101
Specie Stazione<br />
4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />
Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />
Gonyaulax cf. birostris x<br />
Gonyaulax cf. <strong>di</strong>gitale x<br />
Gonyaulax cf. fragilis x<br />
Gonyaulax grindleyi x x<br />
Gonyaulax polygramma x x x<br />
Gonyaulax spinifera x x<br />
Gymno<strong>di</strong>niaceae spp. < 20 µm x x x<br />
Gymno<strong>di</strong>niaceae spp. > 20 µm x x x<br />
Gymno<strong>di</strong>nium cf. paulseni x x x<br />
Gymno<strong>di</strong>nium cf. simplex x x x<br />
Gymno<strong>di</strong>nium sp. 1 x x<br />
Dinoflagellate<br />
Gyro<strong>di</strong>nium cf. acutum x<br />
Gyro<strong>di</strong>nium cf. aureum x<br />
Gyro<strong>di</strong>nium cf. fusiforme x x x<br />
Gyro<strong>di</strong>nium cf. lachryma x<br />
Gyro<strong>di</strong>nium cf. pingue x x x<br />
Gyro<strong>di</strong>nium sp. 1 x x x<br />
Gyro<strong>di</strong>nium spp. > 20 µm x x<br />
Heterocapsa minima x x x<br />
Heterocapsa niei x x x<br />
Heterocapsa rotundata x x<br />
Karenia cf. papilionacea x<br />
Lingulo<strong>di</strong>nium polyedrum x x<br />
Mesoporos adriaticus x x x<br />
Mesoporos perforatus x x x<br />
Oxytoxum caudatum x x<br />
Oxytoxum <strong>di</strong>ploconus x<br />
Oxytoxum gla<strong>di</strong>olus x<br />
Oxytoxum globosum x<br />
Oxytoxum longiceps x<br />
Oxytoxum longum x<br />
Oxytoxum milneri x<br />
Oxytoxum scolopax x x x<br />
Oxytoxum variabile x x x<br />
Oxytoxum viride x<br />
Podolampas palmipes x x x<br />
Podolampas spinifer x x x<br />
Pronoctiluca cf. acuta x x x<br />
Pronoctiluca pelagica x x<br />
Pronoctiluca spinifera x<br />
Prorocentrum balticum x x x<br />
Prorocentrum cf. maximum x<br />
Prorocentrum compressum x x x<br />
Prorocentrum lima x<br />
Prorocentrum micans x x x<br />
Prorocentrum minimum x x<br />
Prorocentrum triestinum x x<br />
Prorocentum gracile x x x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. brochii x x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. crassipes x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. granii x x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. pallidum x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. pedunculatum x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. pellucidum x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. soli<strong>di</strong>corne x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium cf. tuba x x x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium depressum x x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium <strong>di</strong>abolum x x<br />
102
Specie Stazione<br />
4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />
Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium <strong>di</strong>vergens x x x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium globulus x<br />
Protoperi<strong>di</strong>nium steinii x x x<br />
Scrippsiella trochoidea x x x<br />
Tecati spp. < 20 µm x x<br />
Tecati spp. > 20 µm x<br />
Tecato sp. a x<br />
Tecato sp. c x<br />
Toro<strong>di</strong>nium robustum x x<br />
Haptophyceae Coccolitophorales<br />
Acanthoica aculeata x x<br />
Acanthoica quattrospina x x x<br />
Acanthoica sp. x<br />
Alisphaera cf. or<strong>di</strong>nata x<br />
Anoplosolenia brasiliensis x x x<br />
Haptophyceae Coccolitophorales<br />
Anthosphaera robusta x<br />
Calci<strong>di</strong>scus leptoporus x<br />
Calciosolenia murrayi x<br />
Calyptrosphaera spp. x x x<br />
Caneosphaera cf. molischii x x x<br />
Coccolithophorales spp. < 20 µm x x<br />
Corisphaera cf. arethusae x x<br />
Corisphaera cf. gracilis x x<br />
Corisphaera cf. spinosa x<br />
Coronosphaera cf. binodata x<br />
Coronosphaera cf. me<strong>di</strong>terranea x x<br />
Discosphaera tubifer x<br />
Emiliania huxleyi x x x<br />
Helicosphaera carteri x x<br />
Helladosphaera cf. cornifera x x<br />
Periphyllophora cf. mirabilis x x<br />
Pontosphaera sp. x x<br />
Rhabdosphaera claviger x x x<br />
Scyphosphaera apsteinii x<br />
Syracosphaera cf. histrica x x x<br />
Syracosphaera pulchra x x x<br />
Syracosphaera cf. nodosa x x x<br />
Syracosphaera spp. x x x<br />
Umbilicosphaera sibogae x<br />
Zigosphaera cf. wettsteini/hellenica x x<br />
Cryptophyceae<br />
Cryptomonadacea sp. 1 x x x<br />
Cryptomonadacea sp. 2 x x<br />
Cryptomonadacea sp. 3 x x x<br />
Cryptomonadacea sp. 4 x x<br />
Cryptomonadaceae spp. x x x<br />
Crysophyceae<br />
Ollicola vangoorii x x x<br />
Dictyochophyceae<br />
Dictyocha crux x<br />
Dictyocha fibula x<br />
Mesocena sp. x<br />
Octactis octonaria x<br />
Euglenophyceae<br />
Euglena cf. acusformis x x<br />
Prasinophyceae<br />
Pseudoscourfiel<strong>di</strong>a marina x x x<br />
Pyramimonas sp. x x x<br />
103
Specie Stazione<br />
4. RISULTATI GENERALI E DISCUSSIONE<br />
Cala <strong>di</strong> Forno Cerboli Calafuria<br />
Tetraselmis sp. 1 x x x<br />
Flagellati n.i.<br />
Flagellato sp. a x x x<br />
Flagellato sp. c x x x<br />
Flagellato sp. e x x x<br />
Flagellato sp. g x x x<br />
Flagellato sp. t x x x<br />
Flagellato sp. 5 µm x x<br />
Flagellato sp. 6.5 µm x<br />
Flagellati n.i. < 10 µm x x x<br />
Incertae se<strong>di</strong>s<br />
Flagellato sp. f x x x<br />
Leucocryptos marina x x x<br />
Paulinella ovalis x x x<br />
Rhyncomonas nasuta x x<br />
104
7. BIBLIOGRAFIA (BIBLIOGRAPHY)<br />
7.1. BENTHOS E FITOPLANCTON (BENTHOS AND PHYTOPLANKTON)<br />
Abbiati M., 1987. Policheti <strong>di</strong> fondo roccioso del promontorio <strong>di</strong> Romito (Livorno). Atti Soc. Toscana Sc. Nat.<br />
Mem., Serie B, 94: 215-233<br />
Agardh J., 1842. Algae maris me<strong>di</strong>terranei et adriatici, observationes in <strong>di</strong>agnosim specierum et<br />
<strong>di</strong>spositionem generum. Fortin, Masson et Cie, Paris.<br />
Airamé S., Dugan J.E., Lafferty K.D., Leslie H., McArdle D.A. & Warner R.R., 2003. Applying ecological<br />
criteria to marine reserve design: a case study from the California Channel Islands. Ecological<br />
Applications, 13: 170–184.<br />
Airol<strong>di</strong> L. & Cinelli F., 1996. Early patterns of recovery of filamentous algal turf on a rocky subtidal shore<br />
(Me<strong>di</strong>terranean Sea). Soc. Ital. Ecol. Atti, 17: 341-344.<br />
Airol<strong>di</strong> L. & Cinelli F., 1997. Effects of se<strong>di</strong>mentation on subtidal macroalgal assemblages: an experimental<br />
study from a Me<strong>di</strong>terranean rocky shore. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 215: 269-288.<br />
Airol<strong>di</strong> L., Padula F., Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 1994. Mo<strong>di</strong>ficazioni temporali e fenologia riproduttiva <strong>di</strong> un<br />
popolamento algale fotofilo del litorale livornese. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 1: 225-229.<br />
Airol<strong>di</strong> L., Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 1994. Structure o a subtidal algal assemblage dominated by Polysiphonia<br />
setacea Hollenberg in western Me<strong>di</strong>terranea. Gion. Bot. Ital., 128: 782-783.<br />
Airol<strong>di</strong> L., Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 1995. Structure, seasonal dynamics and reproductive phenology of a<br />
filamentous turf assemblage on a se<strong>di</strong>ment influenced, rocky subtidal shore. Bot. Mar., 38: 227-237.<br />
Airol<strong>di</strong> L., Rin<strong>di</strong> F., Piazzi L. & Cinelli F., 1995. Distribuzione <strong>di</strong> Polysiphonia setacea (Rhodomelaceae,<br />
Rhodophyta) Hollenberg in Me<strong>di</strong>terraneo e possibili modalità <strong>di</strong> <strong>di</strong>ffusione. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 2: 343-<br />
344.<br />
Aleem A.A., 1948. The recent migration of certain Indopacific algae from the Red Sea into the<br />
Me<strong>di</strong>terranean. New Phycologist, 47: 88–94.<br />
Allison G.W., Lubchenco J. & Carr M.H., 1998. Marine reserves are necessary but not sufficient for marine<br />
conservation. Ecological Application, 8: 79–92.<br />
Appelius F.L., 1869. Conchiglie del Mar Tirreno. Bullettino malacologico Italiano.<br />
Astral<strong>di</strong> M., Bacciola D., Borghini M., Dell’Amico F., Galli C., Gasparini G.P., Lazzoni E., Neri P.L., Raso G.,<br />
1993. Caratteristiche stagionali delle masse d’acqua nell’Arcipelago Toscano. In: Ferretti O.,<br />
Immor<strong>di</strong>no F., Damiani V., Arcipelago Toscano. Stu<strong>di</strong>o oceanografico, se<strong>di</strong>mentologico e biologico,<br />
ENEA: 7-28.<br />
Badalamenti F., Ramos A.A., Voultsiadou E., Sanchez Lisaso J.L., D’Anna G., Pipitone C., Mas J.A., Ruiz<br />
Fernandez J.A., Whitmarsh D. & Riggio S., 2000. Cultural and socio-economic impacts of<br />
Me<strong>di</strong>terranean marine protected areas. Environmental Conservation, 27: 110–125.<br />
Balata D., Piazzi L. & Cinelli F., 2004. A Comparison Among Assemblages in Areas Invaded by Caulerpa<br />
taxifolia and C. racemosa on a Subtidal Me<strong>di</strong>terranean Rocky Bottom. P.S.Z.N. Marine Ecology, 25(1):<br />
1-13.<br />
Ballesteros E, Cebrian E. & Alcoverro T., 2007. Mortality of shoots of Posidonia oceanica following meadow<br />
invasion by the red alga Lophocla<strong>di</strong>a lalleman<strong>di</strong>i. Bot. Mar., 50: 8-13.<br />
Basso D. & Rodon<strong>di</strong> G., 2006. A Me<strong>di</strong>terranean population of Spongites fruticulosus (Rhodophyta,<br />
Corallinales), the type species of Spongites, and the taxonomic status of S. stalactitica and S.<br />
racemosa. Phycologia, 45(4): 403-416.<br />
Basso D., 1966. Soft bottom Me<strong>di</strong>terranean calcareous algae (non-geniculate Corallinaceae): <strong>di</strong>stribution<br />
and ecology. Atti 11° Congresso Associazione Italiana <strong>di</strong> Oceanologia e Limnologia: 225-234.<br />
Basso D., 1995a. Living calcareous algae by a paleontological approach: the genus Lithothamnion Heydrich<br />
nom. cons. from the soft bottoms of the tyrrhenian Sea (Me<strong>di</strong>terranean). Riv. Ital. Paleont. Strat., 101:<br />
349-366.<br />
Basso D., 1995b. Study of living calcareous algae by a paleontological approach: the non-geniculate<br />
Corallinaceae (Rhodophyta) of the soft bottoms of the Tyrrhenian Sea (western Me<strong>di</strong>terranean). The<br />
genera Phymatolithon Foslie and Mesophyllum Lemoine. Riv. Ital. Paleont. Strat., 100: 575-596.<br />
105
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Bellan G., 1980. Annélides Polychètes des substrats solides de trois milieux pollués sur le cotes de<br />
Provence (France): Cortiou, Golfe de Fos, Vieux Port de Marseille. Téthys, 9 (3): 260-278.<br />
Bellan-Santini D., Lacaze J.C., Poizat C., 1994. Les Biocénoses Marines et Littorales de Mè<strong>di</strong>terranée:<br />
Synthèse, Menaces et Perspectives. Secrétariat de la faune et de la flore, Muséum National d’Histoire<br />
Naturelle, Paris.<br />
Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1993. Seasonality and reproductive phenology of algae inhabiting littoral<br />
pools in the Western Me<strong>di</strong>terranean. P.S.Z.N.I.: Marine Ecology, 14: 147-157.<br />
Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1994. Recovery of patches in an assemblage of geniculate coralline algae:<br />
variability at <strong>di</strong>fferent successional stages. Mar. Ecol. Prog. Ser., 110: 9-18.<br />
Benedetti-Cecchi L., 2001. Variability in abundance of algae and invertebrates at <strong>di</strong>fferent spatial scales on<br />
rocky sea shores. Marine Ecology Progress Series, 215: 79-92.<br />
Benedetti-Cecchi L., Bertocci I., Micheli F., Maggi E., Fosella, T. & Vaselli, S. 2003. Implications of spatial<br />
heterogeneity for management of marine protected areas (MPAs): examples from assemblages of<br />
rocky coasts in the Nortwest Me<strong>di</strong>terranean. Marine Environmental Research, 55: 429–458.<br />
Benedetti-Cecchi L., Cinelli F., Lenzini S., Papi I., Par<strong>di</strong> G. & Salghetti-Drioli U., 1990. Presenza <strong>di</strong><br />
Discosporangium mesarthrocarpum (Men.) Hauck nelle acque dell'Arcipelago Toscano.<br />
Considerazioni biogeografiche ed ecologiche. Oebalia, Suppl., 16: 357-363.<br />
Benedetti-Cecchi L., Maggi E., Bertocci I., Vaselli S., Micheli F., Osio G.C. & Cinelli F., 2003. Variation in<br />
rocky shores assemblages in the north-western Me<strong>di</strong>terranean: contrasts between islands and the<br />
mainland. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 293: 193-215.<br />
Benedetti-Cecchi L., Menconi M. & Cinelli F., 1999. Pre-emption of the substratum and the maintenance of<br />
spatial pattern on a rocky shore in the northwest Me<strong>di</strong>terranean. Marine Ecology Progress Series, 181:<br />
13–23.<br />
Benedetti-Cecchi L., Pannacciulli F., Bulleri F., Moschella P.S., Airol<strong>di</strong> L., Relini G. & Cinelli F., 2001.<br />
Pre<strong>di</strong>cting the consequences of anthropogenic <strong>di</strong>sturbance: large-scale effects of loss of canopy algae<br />
on rocky shores. Marine Ecology Progress Series, 214: 137–150.<br />
Bérard-Therriault L., Poulin M., Bossé L., 1999. Guide d’identification du phytoplancton marin de l’estuaire et<br />
du Golfe du Saint-Laurent incluant également certain protozoaires. Publ. Spec. Can. Sci. Halieut.<br />
Aquat., 128, 387 pp.<br />
Bianchi C.N., 2002. Il monitoraggio della bio<strong>di</strong>versità nelle Aree Marine Protette: considerazioni scientifiche e<br />
metodologiche. Notiziario della Società Italiana <strong>di</strong> Biologia Marina, 41: 89-95.<br />
Bianchi C.N., Morri C., 2000. Marine bio<strong>di</strong>versity of the Me<strong>di</strong>terranean Sea: situation, problems and<br />
prospects for future research. Mar. Poll. Bull., 40(5): 367-376.<br />
Boero F., Briand F. & Micheli F., 1999. Executive summary. In F. Briand (Ed.). Scientific design and<br />
monitoring of Me<strong>di</strong>terranean marine protected areas. CIESM Workshop Series 8: 7–14.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1979. Revisione della Malacofauna del Mar Tirreno centrale. La<br />
Conchiglia, 12 (126-127): 6-8, 18.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />
centrale – Turridae: parte 2. La Conchiglia, 12 (132-133): 15-17.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />
centrale – Turridae: parte 3. La Conchiglia, 12 (134-135): 18-19.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />
centrale – Poliplacophora: parte: 2. La Conchiglia 13 (142-143): 3-7.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980c. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />
centrale – Turridae: parte 4. La Conchiglia, 12 (136-137): 14-15.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1980d. Contributo alla conoscenza della Malacofauna del Mar Tirreno<br />
centrale – Poliplacophora: parte 1. La Conchiglia, 12 (140-141): 14-18.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1982a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />
(Fam. Nuculidae). La Conchiglia, 14 (156-157): 6-7.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1982b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />
(Fam. Nuculanidae). La Conchiglia, 14 (158-159): 10-11.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1983a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno – Il<br />
genere Alvania. La Conchiglia, 15 (172-173): 6-7.<br />
106
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1983b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />
Genere: Solemya, Barbatia, Bathiarca, Anadara e Striarca. La Conchiglia, 15 (174-175): 10-11, 14-16.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1984. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno – Il<br />
genere Alvania. La Conchiglia, 16 (180-181): 10-12.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1985a. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />
(Limopsidae e Glycymeridae). La Conchiglia, 17 (192-193): 26-28.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1985b. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />
Fam. Mytilidae. La Conchiglia, 17 (200-201): 24-27.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1986. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno. La<br />
Conchiglia, 18 (206-207): 26-29.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1989. Contributo alla conoscenza della Malacofauna dell’Alto Tirreno –<br />
(Aggiornamento). La Conchiglia, 21 (233-236): 25-29.<br />
Bogi C., Coppini M. & Margelli A., 1994. Dal litorale livornese. Nota sui Molluschi raccolti in una associazione<br />
ad “alghe brune”. La Conchiglia, 26 (172): 15-21.<br />
Bonsdorff E. & Oesterman C.S., 1985. The establishment, succession and dynamics of a zoobenthic<br />
community - an experimental study. In: Procee<strong>di</strong>ngs of the XIX E.M.B.S., Plymouth, Devon, 16-<br />
21/9/1984, Gibbs P.E. ed.: 287-298.<br />
Borri M. & Sartoni G., 1998. Rapporto preliminare sulla situazione della fascia costiera marina dell’isola <strong>di</strong><br />
Pianosa. In: Stu<strong>di</strong>o tecnico-scientifico sull’isola <strong>di</strong> Pianosa. <strong>Museo</strong> Zoologico “La Specola” pp: 11-15.<br />
Breitburg D.L., 1985. Development of a subtidal epibenthic community: factors affecting species composition<br />
and the mechanism of succession. Oecologia, 65: 173-184.<br />
Bressan G. & Cabioch J., 2004. Titanoderma trochanter (Bory) Benhissoune, Boudouresque, Perret-<br />
Boudouresque et Verlaque, et Titanoderma ramosissimum (Heydrich) comb. nov. (Corallinales,<br />
Rhodophytes), une redéfinition. Cah. Biol. Mar., 45: 225-242.<br />
Buia M.C., Gambi M.C., Terlizzi A. & Mazzella L., 2001. Colonization of Caulerpa racemosa along the<br />
Southern Italian Coast: I. Distribution, phenological variability and ecological role. In: V. Gravez, S.<br />
Ruitton, C.F. Boudouresque, L. Le Direac'h, A. Meinesz, G. Scabbia & M. Verlaque, (Eds.), Fourth<br />
International Workshop on Caulerpa taxifolia, GIS Posidonie, Marseille, France (2001), pp. 352–360.<br />
Bulleri F., Benedetti-Cecchi L., Acunto S., Cinelli F. & Hawkins S.J., 2002. The influence of canopy algae on<br />
vertical patterns of <strong>di</strong>stribution of low-shore assemblages on rocky coasts in the northwest<br />
Me<strong>di</strong>terranean. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 267: 89–106.<br />
Buzzichelli S., Cavalieri S. & Ceccatelli G., 1993. Lo stato trofico del litorale apuo-versiliese- pisano. In:<br />
Nuccio C. (a cura <strong>di</strong>), Progetto Mare. Ricerca sullo stato biologico, chimico e fisico dell'Alto Tirreno<br />
Toscano, Regione Toscana, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Firenze: 529-617.<br />
Cabeza M. & Moilanen A., 2001. Design of reserve networks and the persistence of bio<strong>di</strong>versity. Trends in<br />
Ecology and Evolution, 16: 242–248.<br />
Campani E., 1983. Molluschi spiaggiati in località Calambrone (LI). Interpretazione dati anni 1970-1982.<br />
Quaderni del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong> <strong>di</strong> Livorno, 4: 59-74.<br />
Campani E., Coppini M., Cuneo F. & Margelli A., 2005. Bivalvi “alieni” nelle acque del Porto <strong>di</strong> Livorno:<br />
Theora (Endopleura) lubrica Gould, 1861 e Musculista senhousia (Benson in Cantor, 1842). Atti della<br />
Società Toscana <strong>di</strong> Scienze Naturali, 111: 1-5.<br />
Cappella S., 2007. Diversità delle comunità fitoplanctoniche nelle acque costiere toscane. Tesi <strong>di</strong> Laurea<br />
Magistrale in Scienze Biologiche, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, 82 pp.<br />
Casazza G., Lopez Y Royo C., Spada E. & Silvestri C., 2005. Science and policy integration: ecological<br />
classification of Me<strong>di</strong>terranean coastal waters. In: Procee<strong>di</strong>ngs of the Seventh International<br />
Conference on the Me<strong>di</strong>terranean Coastal Environment, Medcoast 05, Ozhan ed.: 755-764.<br />
Castilla J.C. & Bustamante R.H., 1989. Human exclusion from the rocky intertidal of La Cruces, central Chile:<br />
effects on Durvillaea antartica (Phaeophyta, Durvilleales). Marine Ecology Progress Series, 50: 203–<br />
214.<br />
Ceccherelli G., Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1996. Spatio-temporal variability in size and density of<br />
Caulerpa taxifolia in the Elba Island population. In: M.A. Ribera, E. Ballesteros, C.F. Boudouresque, A.<br />
Gomez & V. Gravez, (Eds.), Second International Workshop on Caulerpa taxifolia. Publicacions<br />
Universitat Barcelona: 177-183.<br />
107
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Ceccherelli G., Piazzi L. & Balata D., 2002. Spread of introduced Caulerpa species in macroalgal habitats.<br />
Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 280: 1–11.<br />
Chapman M.G., Underwood A.J. & Skilleter G.A., 1995. Variability at <strong>di</strong>fferent spatial scales between a<br />
subtidal assemblage exposed to the <strong>di</strong>scharge of sewage and two control assemblages. Journal of<br />
Experimental Marine Biology and Ecology, 189: 103–122.<br />
Chemello R. & Milazzo M., 2002. Effect of algal architecture on associated fauna: some evidence from phytal<br />
molluscs. Marine Biology, 140: 981–990.<br />
Chimenz Gusso C., 2000. Picnogoni<strong>di</strong> delle coste italiane: quadro delle conoscenze (Pycnogonida). Mem.<br />
Soc. entomol. Ital., 78 (2): 541-574.<br />
Cinelli F. & Salghetti-Drioli U., 1983a. I popolamenti algali <strong>di</strong> una "matte" morta <strong>di</strong> Posidonia oceanica (L.)<br />
Delile <strong>di</strong> Capo S. Andrea (Isola d'Elba). Nova Thalassia, 6: 547-554.<br />
Cinelli F. & Salghetti-Drioli U., 1983b. Observations en plongée sur les peuplements à Penicillus capitatus et<br />
sur la floraison de Posidonia oceanica de l’Île d'Elbe (Me<strong>di</strong>terranée Occidentale). Rapp. Comm. int.<br />
Mer Mé<strong>di</strong>t., 28: 169-170.<br />
Cinelli F. & Sartoni G., 1969. Acrothamnion J. Ag. (Rhodophyta, Ceramiaceae): genere algale nuovo per il<br />
mare Me<strong>di</strong>terraneo. Pubbl. Staz. Zool. Napoli, 37: 567-574.<br />
Cinelli F., 1969. Primo contributo alla conoscenza della vegetazione algale bentonica del litorale <strong>di</strong> Livorno.<br />
Pubbl. Staz. Zool. Napoli, 37: 545-566.<br />
Cinelli F., 1970. Alcuni aspetti della vegetazione marina attorno all'Isola <strong>di</strong> Pianosa nel Mar Tirreno. In: Parco<br />
nazionale insulare <strong>di</strong> Pianosa nel Mar Tirreno. Gruppo Ricerche <strong>di</strong> Scienze e Tecniche Subacquee,<br />
Firenze: 21-30.<br />
Cinelli F., 1971. Biologia delle Secche della Meloria. IV - Contributo alla conoscenza della vegetazione<br />
bentonica marina (1). Boll. Pesca Piscic. Idrobiol., 26: 5-17.<br />
Cinelli F., Ceccherelli G., Austoni M., Lavelli L., Morucci C., Sandulli R. & Tripal<strong>di</strong> G., 1996. Progressione<br />
della prateria a Caulerpa taxifolia all'Isola d'Elba (1993-1994). In: Second International Workshop on<br />
Caulerpa taxifolia. M.A. Ribera, E. Ballesteros, C.F. Boudouresque, A. Gomez & V. Gravez, (Eds.),<br />
Publicacions Universitat Barcelona: 85-90.<br />
Cinelli F., Salghetti U. & Serena F., 1984. Nota sull'areale <strong>di</strong> Acrothamnion preissii (Sonder) Wollaston<br />
nell'Alto Tirreno. Quad. Mus. Stor. Nat. Livorno, 5: 57-60.<br />
Clarke K.R., Warwick R.M., 1998. A taxonomic <strong>di</strong>stinctness index and its statistical properties. Journal of<br />
Applied Ecology, 35: 523-531.<br />
Clarke K.R., Warwick R.M., 1999. A taxonomic <strong>di</strong>stinctness measure of bio<strong>di</strong>versity: weighting of step<br />
lengths hierarchical levels. Marine Ecology Progress Series, 184: 21-29.<br />
Clarke K.R., Warwick R.M., 2001a. Change in marine communities: an approach to statistical analysis and<br />
interpretation. Second e<strong>di</strong>tion. Plymouth, U.K.: PRIMER-E.<br />
Clarke K.R., Warwick R.M., 2001b. A further bio<strong>di</strong>versity index applicable to species lists: variation in<br />
taxonomic <strong>di</strong>stinctness. Marine Ecology Progress Series, 216: 265-278.<br />
Cognetti G., De Angelis C. M., Orlando E., Bonvicini Pagliai A. M., Cognetti Varriale A. M., Crema R., Mari<br />
M., Mauri M., Tongiorgi P., Van<strong>di</strong>ni Zunarelli R., Fraja Frangipane E. D., Brambati A., Giaccone G. &<br />
Olivotti R., 1978. Risanamento e protezione dell'Ambiente idrobiologico delle Lagune <strong>di</strong> Orbetello.<br />
Comune <strong>di</strong> Orbetello e Regione Toscana: 144pp.<br />
Coppini M., Cuneo F., Margelli A. & Campani E., 2005. Gastropoda e Scaphopoda del Porto <strong>di</strong> Livorno. Boll.<br />
Mal., 41 (5-8): 1-8.<br />
Corinal<strong>di</strong> J., 1839a. Elenco <strong>di</strong> alcune alghe del mare labronico. Pisa, 1839.<br />
Corinal<strong>di</strong> J., 1839b. Collezione <strong>di</strong> alghe del mare <strong>di</strong> Livorno, <strong>di</strong> cui tre nuove per l'Algologia italiana. Atti della<br />
prima riunione degli scienziati italiani, Pisa: p. 155.<br />
Corinal<strong>di</strong> J., 1840. Lettera del Prof. Giuseppe Meneghini al Dott. Jacob Corinal<strong>di</strong>. Pisa.<br />
Corinal<strong>di</strong> J., 1843. Sulla Polysiphonia parasitica Ag. scoperta al molo <strong>di</strong> Livorno. Sulla Conferva ruchingeri<br />
Ag. e <strong>di</strong>ffusa Ag. e sulla Laminaria debilis Ag. Atti Congresso degli Scienziati Italiani, Lucca: p. 347.<br />
Cormaci M., Furnari G., Giaccone G. & Serio D., 2004. Alien macrophytes in the Me<strong>di</strong>terranean Sea: a<br />
review. Recent Res. Devel. Environ. Biol., 1: 153-202.<br />
Cupp E., 1977. Marine plankton <strong>di</strong>atoms of the west coast of North America. Otto Koeltz Science Publishers,<br />
Koenigstein, W. Germany, 235 pp.<br />
108
7. BIBLIOGRAFIA<br />
De Biasi A., 2002. Variabilità spazio-temporale dei popolamenti fito-zoobentonici della Laguna <strong>di</strong> Orbetello:<br />
modello interpretativo. Tesi <strong>di</strong> Dottorato <strong>di</strong> Ricerca in Ecologia Marina, Univ. Pisa, pp. 1-71.<br />
De Toni G.B., 1895. Di una floridea nuova per la Toscana. Boll. Soc. Bot. It., 1: 10-11.<br />
De Toni G.B., 1917. La flora marina dell’isola d’Elba e i contributi <strong>di</strong> Vittoria Altoviti-Avila Toscanelli. Nuova<br />
Notarisia, 32: 1-58.<br />
Diaz Castaneda V., Frontier S & Arenas V., (1993). Experimental re-establishment of a soft bottom<br />
community: utilization of multivariate analysis to characterize <strong>di</strong>fferent benthic recruitments. Estuar.<br />
Coast. Shelf Sci., 37(4): 387-402.<br />
Dodge J.D., 1982. Marine Dinoflagellates of the BritishIisles. H.M.S.O., London, 303 pp.<br />
Drago N., Albertelli G. & Cattaneo M., 1978. Osservazioni faunistiche sul benthos dell’isola <strong>di</strong> Capraia.<br />
Annali Mus. Civ. Stor. Nat. Genova, 82: 72-77.<br />
Drago N., Albertelli G. & Cattaneo M., 1980. Macrobenthos dei fon<strong>di</strong> dell’Isola <strong>di</strong> Pianosa. Atti del 3°<br />
congresso della Associazione Italiana <strong>di</strong> Oceanologia e Limnologia, 239-243.<br />
Edgar G.J. & Barrett N.S., 1999. Effects of the declaration of marine reserves on Tasmanian reef fishes,<br />
invertebrates and plants. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 242: 107–144.<br />
Edgar G.J., Moverley J.S., Barrett N.S., Peters N.S. & Reed C., 1997. The conservation-related benefits of a<br />
systematic marine biological sampling program: the Tasmanian bioregionalisation as a case study.<br />
Biological Conservation, 79: 227–240.<br />
Emerson S.E.e Zedler J.B. (1978). Recolonization of intertidal algae: an experimental study. Mar. Biol.,<br />
44(4): 315-324.<br />
Engle V.D., Summers G.R. & Gaston G.R., 1994. A benthic index of environmental con<strong>di</strong>tions of Gulf of<br />
Mexico estuaries. Estuaries, 17: 372-384.<br />
Falleni A., Freccioni A. & Guerrieri S., 2005. Le Meraviglie <strong>di</strong> Calafuria. Forme e Colori del Mare <strong>di</strong> Livorno.<br />
ARSIA, Livorno, IX+445 pp.<br />
Farrell T.M. (1989). Succession in a rocky intertidal community: the importance of <strong>di</strong>sturbance size and<br />
position within a <strong>di</strong>sturbed patch. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 128(1): 57-73.<br />
Ferdeghini F., Acunto S., Cocito S. & Cinelli f., 2000. Variability at <strong>di</strong>fferent spatial scales of a coralligenous<br />
assemblage at Giannutri Island (Tuscan Archipelago, northwest Me<strong>di</strong>terranean). Hydrobiologia 440:<br />
27-36.<br />
Fraschetti S., Terlizzi A., Bussotti S., Guarnieri G., D'Ambrosio P. & Boero F., 2005. Conservation of<br />
Me<strong>di</strong>terranean seascapes: analyses of existing protection schemes. Marine Environmental Research<br />
59 (2005): 309–332.<br />
Fraschetti S., Giangrande A., Terlizzi A., Miglietta M.P., Della Tommasa L. & Boero F., 2002a. Spatiotemporal<br />
variation of hydroids and polychaetes associated with Cystoseira amentacea (Fucales:<br />
Phaeophyceae). Marine Biology, 140: 949–957.<br />
Fraschetti S., Terlizzi A., Micheli F., Benedetti-Cecchi L. & Boero F., 2002b. Marine protected areas in the<br />
Me<strong>di</strong>terranean: objectives effectiveness and monitoring. P.S.Z.N.: Marine Ecology, 23 (Supplement 1):<br />
190–200.<br />
Fredj G., Bellan-Santini D. & Menar<strong>di</strong> M., 1992. E’tat des connaissances sur la fauna marina<br />
mé<strong>di</strong>terranéenne. Bulletin de l’Institut Océanographique de Monaco, n°. spécial 9: 133-145.<br />
Furnari G., Giaccone G., Cormaci M., Alongi G. & Serio S., 2003. Bio<strong>di</strong>versità marina delle coste italiane:<br />
catalogo del macrofitobenthos. Biol. Mar. Med., 10 (1): 1-482.<br />
Garcıa-Charton J.A. & Pérez Ruzafa A., 1999. Ecological heterogeneity and the evaluation of the effects of<br />
marine reserves. Fisheries Research, 42: 1–20.<br />
Gell F.R. & Roberts C.M., 2003. Benefits beyond boundaries: the fishery effects of marine reserves. Trends<br />
in Ecology and Evolution, 18: 448–455.<br />
Geraci S. & Cattaneo R., 1980. Il popolamento a briozoi (Cheilostomata) della prateria a Posidonia <strong>di</strong><br />
Procchio (Isola d'Elba). Annali Mus. Civ. Stor. nat. Genova 83: 107-125.<br />
Gerloff J. & Nizamud<strong>di</strong>n M., 1976. New species of the genus Cystoseira C. Agardh. Nova Hedwigia, 27: 165-<br />
182.<br />
Giaccone G., 1999. L’origine della bio<strong>di</strong>versità vegetale del Me<strong>di</strong>terraneo. Notiziario della Società Italiana <strong>di</strong><br />
Biologia Marina, 35: 35-51.<br />
109
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Glasby T.M., 1997. Analysing data from post-impact stu<strong>di</strong>es using asymmetrical analyses of variance: a case<br />
study of epibiota on marinas. Australian Journal of Ecology, 22: 448–459.<br />
Glemarec M. & Hily C. 1981. Perturbations apportée à la macrofaune benthique de la baie de Concarneau<br />
par les effluents urbains portuaires. Acta Oecol. Oecol. Applic., 2 (2): 139-150.<br />
Gray J.S., 1997. Marine bio<strong>di</strong>versity: Patterns, threats and conservation needs. Bio<strong>di</strong>versity and<br />
Conservation, 6: 153–175.<br />
Gray J.S. & Mirza F.B., 1979. A possible method for the detection of pollution-induced <strong>di</strong>sturbance on marine<br />
benthic communities. Mar. Poll. Bull., 10: 142-146.<br />
Grippa G., 1990. Note sui Crostacei Decapo<strong>di</strong> dell’Isola del Giglio (Arcipelago Toscano). Atti Soc. It. Sc. Nat.<br />
131 (24): 337-363.<br />
Guidetti P., 2002. The importance of experimental design in detecting the effects of protection measures on<br />
fish in Me<strong>di</strong>terranean MPAs. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 12: 619–634.<br />
Guidetti P., Terlizzi A., Fraschetti S. & Boero F., 2003. Changes in Me<strong>di</strong>terranean rocky-reef fish<br />
assemblages exposed to sewage pollution. Marine Ecology Progress Series, 253: 269–278.<br />
Hall S.J. & Greenstreet S.P., 1998. Taxonomic <strong>di</strong>stinctness and <strong>di</strong>versity measures: responses in marine fish<br />
communities. Marine Ecology Progress Series, 166: 227-229.<br />
Halpern B.S. & Warner R.R., 2002. Marine reserves have rapid and lasting effects. Ecology Letters, 5: 361–<br />
366.<br />
Halpern B.S., 2003. The impact of marine reserves: do reserves work and does reserves size matter?<br />
Ecological Applications, 13: 117–137.<br />
Harris, G.P., 1986. Phytoplankton ecology, structure, function and fluctuation. Chapman and Hall, London,<br />
New York, 384 pp.<br />
Hasle G.R. & Syvertsen, E.E., 1997. Marine Diatoms. In: Tomas C.R. (ed.), Identifying Marine<br />
Phytoplankton. Academic Press, San Diego: 5-385.<br />
Heimdal B.R., 1997. Modern Coccolithophorids. In: Tomas C.R. (ed.), Identifying Marine Phytoplankton.<br />
Academic Press, San Diego: 731-833.<br />
Hewitt J.E., Thrush S.E. & Cummings V.J., 2001. Assessing environmental impacts: Effects of spatial and<br />
temporal variability at likely impact scales. Ecological Applications, 11: 1502–1516.<br />
Holm-Hansen O., Lorenzen C.J., Holmes R.W. & Strickland J.D.H., 1965. Fluorimetric determination of<br />
chlorophyll. J. Cons. Perm. Int. Explor. Mar. Sci. Commun., 30 (1): 3-15.<br />
Horner R.A., 2002. A taxonomic guide to some common marine phytoplankton. Biopress Ltd. Bristol, 195 pp.<br />
Hustedt F., 1927-1966. Die Kieselalgen Deutschlands, Osterreich und der Schweiz. In: Rabenhorst's<br />
Kriptogamen-Flora von Deutschland, Osterreich und der schweitz. VII band: 1, 1927 - 1930, 2, 1931 -<br />
1959, 3, 1961 - 1966. Akademische Verlag., Leipzig, 838 pp.<br />
Hutchinson G.E., 1961. The paradox of the plankton. Am. Nat., XCV-882: 137-143.<br />
Innamorati M., Ferrari I., Marino D. & Ribera D’Alcalà M. (a cura <strong>di</strong>), 1990. Meto<strong>di</strong> nell’ecologia del plancton<br />
marino. Nova Thalassia, 11, 372 pp.<br />
Innamorati M., Mori G., Lazzara L., Ceccatelli G., De Pol M., Buzzichelli S. & Cavalieri S., 1989. Il<br />
fitoplancton nel mare inquinato dal fiume Arno (San Rossore 1983-1986). Oebalia, XV-1, N.S.: 427-<br />
439.<br />
Innamorati M., Mori G., Nuccio C., Massi L., Melillo C., Mannucci M., Terreri B., De Pasquale A. & Polonelli<br />
F., 2003. Indagine sulle mucillaggini nel Mar Tirreno. In: “Processi <strong>di</strong> formazione delle Mucillagini<br />
nell’Adriatico e nel Tirreno (MAT)”. Rapporto finale giugno 1999-maggio 2003, ICRAM, Roma.<br />
Innamorati M., Nuccio C., Lazzara L., Mori G., Massi L. & De Pol M., 1993. Con<strong>di</strong>zioni trofiche, biomassa e<br />
popolamenti fitoplanctonici dell'Alto Tirreno. In: Regione Toscana, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Progetto<br />
Mare. Ricerca sullo stato biologico, chimico e fisico dell'Alto Tirreno Toscano, a cura <strong>di</strong> C. Nuccio;<br />
Laboratorio <strong>di</strong> Ecologia, Dipartimento <strong>di</strong> Biologia Vegetale, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Firenze; pp. 103-156.<br />
Innamorati M., Nuccio C., Massi L., Bion<strong>di</strong> N. & Lazzara L., 1996. La <strong>di</strong>versità fitoplanctonica dell'Adriatico e<br />
del Tirreno. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 3 (1): 21-25.<br />
Innamorati M., Nuccio C., Massi L., Mori G. & Melley A., 2001. Mucilages and Climatic Changes in the<br />
Tyrrhenian Sea. Aquatic Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst., 11: 289-298.<br />
110
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Jacques G. & Tréguer P., 1986. Écosystèmes pélagiques marins. Masson, Collection d’Écologie 19, Paris,<br />
243 pp.<br />
Jennings S., 2000. Patterns and pre<strong>di</strong>ctions of population recovery in marine reserves. Reviews in Fish<br />
Biology and Fisheries, 10: 209–231.<br />
Kamptner E., 1941. Die Coccolithineen der Südwestküste von Istrien. Annalen des Naturhistorischen<br />
Museums in Wien. 51 Band: 54-149.<br />
Keough M.J. & Quinn G.P., 1998. Effects of perio<strong>di</strong>c <strong>di</strong>sturbance from trampling on rocky intertidal algal<br />
beds. Ecological Applications, 8(1): 141–161.<br />
Lar<strong>di</strong>cci C., Galassi R. & Quagli E., 1991. Il popolamento a policheti del Golfo <strong>di</strong> Follonica (Me<strong>di</strong>terraneo<br />
occidentale). Atti Soc. It. Sc. Nat. Mem., Serie B, 98 (24): 275-291.<br />
Lar<strong>di</strong>cci C., Rossi F. & Maltagliati F., 1999. Detection of thermal pollution: variability of benthic communities<br />
at two <strong>di</strong>fferent spatial scales in an area influenced by a coastal power station. Marine Pollution<br />
Bulletin, 38: 296–303.<br />
Lasiak T. & Field J.G., 1995. Community-level attributes of exploited and non-exploited rocky infratidal<br />
macrofaunal assemblages in Transkei. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 185: 33–<br />
53.<br />
Lazzara L., Innamorati M., Nuccio C., Mazzoli A.R. & Ceccatelli G., 1989. Popolamenti fitoplanctonici<br />
dell'Arcipelago Toscano in periodo estivo. Oebalia, XV-1 N.S.: 453-462.<br />
Lenzi Grillini C. & Lazzara L., 1977. Il fitoplancton delle acque costiere del Parco <strong>Naturale</strong> della Maremma.<br />
Inf. Bot. Ital., 9 (2): 150-155.<br />
Lenzi Grillini C. & Lazzara L., 1978. Ciclo annuale del fitoplancton nelle acque costiere del Parco <strong>Naturale</strong><br />
della Maremma. I. Variazioni quantitative. Giorn. Bot. It., 112 (3): 157-173.<br />
Lenzi Grillini C. & Lazzara L., 1980. Ciclo annuale del fitoplancton nelle acque costiere del Parco <strong>Naturale</strong><br />
della Maremma. II. Flora e variazioni delle comunità. Giorn. Bot. It., 114 (5): 199-215.<br />
Lenzi M., 1984. Indagine sulla <strong>di</strong>stribuzione delle Macrofite nella Laguna <strong>di</strong> Orbetello. Quad. Mus. Stor. Nat.<br />
Livorno, 5: 37-55.<br />
Lenzi M., Canese S., Alvisi M., Micarelli P. & Cianchi F., 1989. La vegetazione marina tra Talamone e Porto<br />
S. Stefano. Quad. Mus. Stor. Nat. Livorno, 10: 19-38.<br />
Littler M.M. & Arnold K.E., 1982. Primary productivity of marine macroalg functional-form groups from Southwestern<br />
North America. Journal of Phycology 18: 307-311.<br />
Long E.R. & Chapman P.M., 1985. A Se<strong>di</strong>ment Quality Triad: Measures of se<strong>di</strong>ment contamination toxicity<br />
and infaunal composition in Puget Sound. Mar. Poll. Bull., 16(10): 405-415.<br />
Margalef R., 1963. Succession in marine populations. Adv. Front. Plant Sci., 2: 137-188.<br />
Mattsson J. & Notini M. (1985). Experimental recolonization by macrozoobenthos in a bay polluted by<br />
municipal sewage, oil and heavy metals compared to an unpolluted Baltic bay. Ophelia, 24(2): 111-<br />
124<br />
Mazziotti C. & Cabrini M., 2004. In<strong>di</strong>catori <strong>di</strong> qualità delle acque basati sul fitoplancton: spunti <strong>di</strong> riflessione<br />
sulla base della variabilità osservata in Alto Adriatico. Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t., 11 (1): 78-86.<br />
Meinesz A., Cottalorda J.M., Chiavérini D., Cassar N., De Vaugelas J., Antolic B., Ballesteros E., Belsher T.,<br />
Ceccherelli G., Cinelli F., Orestano C., Grau A.M., Jaklin A., Pou S., Sandulli R., Span A., Zavodnik N.<br />
& Zuljevic A., 1998. Bilan et analyse de la situation de l’expansion de Caulerpa taxifolia en<br />
Mé<strong>di</strong>terranée à la fin de 1997. In: Meinesz A., Cottalorda J.M., Chiavérini D., Cassar N., De Vaugelas<br />
J., (Eds.), Suivi de l’invasion de algue tropicale Caulerpa taxifolia en Mé<strong>di</strong>terranée: situation au 31<br />
décembre 1997. Laboratoire Environmental Marin Littoral. Univerité de Nice. Sophia Antipolis. pp. 238.<br />
Melley A., Innamorati M., Nuccio C., Piccar<strong>di</strong> R. & Benelli M., 1998. Caratterizzazione e stagionalità delle<br />
mucillaggini tirreniche. Biol. Mar. Med. 5 (1): 203-213.<br />
Menconi M., Benedetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1999. Spatial and temporal variability in the <strong>di</strong>stribution of algae<br />
and invertebrates on rocky shores in the northwest Me<strong>di</strong>terranean. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 233: 1-23.<br />
Meneghini G., 1841. Alghe me<strong>di</strong>terranee italiane enumerate ed illustrate. Fasc. I. Nistri, Pisa.<br />
Micheli F. & Halpern B.S., 2005. Low functional redundancy in coastal marine assemblages. Ecology Letters,<br />
8: 391-400.<br />
Mori G., Innamorati M., Massi L., Nuccio C., Lavista F. & Ni<strong>di</strong>aci L., 1994. Alterazione degli ecosistemi<br />
costieri marini nel Parco <strong>Naturale</strong> della Maremma. Atti X Congr. A.I.O.L., Genova: 451-460.<br />
111
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Mori G., Innamorati M., Massi L., Nuccio C., Lavista F. & Ni<strong>di</strong>aci L., 1995. La situazione delle acque del<br />
litorale grossetano. Atti Soc. Tosc. Sci. Nat., Mem., Serie A, Suppl. CII: 281-291.<br />
Moris G. & De Notaris G., 1839. Florula Caprariae. Mem. R. Accad. sc. <strong>di</strong> Torino, ser. 2, tom. II: 192-215.<br />
Naviglio L., Uccelli R., Falchi G. & Lenzi M., 1988. Risanamento ambientale della Laguna <strong>di</strong> Orbetello:<br />
indagine preliminare sulla <strong>di</strong>stribuzione e sull'abbondanza della vegetazione macrofitica. ENEA,<br />
ISSN/0393-6309, RT/PAS/88/11: 67 pp.<br />
Nuccio C. (a cura <strong>di</strong>), 1993. Progetto Mare. Ricerca sullo stato biologico, chimico e fisico dell'Alto Tirreno<br />
Toscano. Regione Toscana, <strong>Università</strong> <strong>di</strong> Firenze, Firenze, 617 pp.<br />
Nuccio C., Innamorati M., Lazzara L. & Mancuso A., 1995. Distribuzione spaziale e stagionale delle cenosi<br />
fitoplanctoniche nel Tirreno Settentrionale. Atti Soc. Tosc. Sci. Nat., Mem., Serie A, Suppl. CII: 151-<br />
163.<br />
Nuccio C., Innamorati M., Lazzara L., Mori G. & Massi L., 1997. Con<strong>di</strong>zioni trofiche e produttive del<br />
fitoplancton nell'Alto Tirreno Toscano. In: Regione Toscana, Giunta Regionale, Atti della 1a<br />
Conferenza regionale, Lo stato dell'ambiente in Toscana. Vol. 4, Risorse idriche: tutela e recupero,<br />
Firenze: 15-25.<br />
Occhipinti Ambrogi A. & Sala I., 2000. Il macrobenthos come in<strong>di</strong>catore <strong>di</strong> qualità dell’ambiente marino: una<br />
proposta operativa per il monitoraggio. Atti Associazione Italiana Oceanologia Limnologia, 13 (2): 379-<br />
394.<br />
Odum E.P., 1988. Basi <strong>di</strong> ecologia. Piccin Nuova Libreria, Padova, 494 pp.<br />
Palumbi S.R., 2001. The ecology of marine protected areas. In: M.D. Bertness, S.D. Gaines & M.E. Hay<br />
(Eds.), Marine community ecology (pp. 509–530). Sunderland, MA: Sinauer Associates.<br />
Papi I., Par<strong>di</strong> G., Lenzini S., Bendetti-Cecchi L. & Cinelli F., 1992. Benthic marine flora in the Tuscan<br />
Archipelago: Isles of Capraia, Elba, Formiche <strong>di</strong> Grosseto, Giglio, Scoglio d'Africa, Montecristo and<br />
Giannutri. Giorn. Bot. It., 126: 549-593.<br />
Par<strong>di</strong> G., Papi I., Lenzini S. & Cinelli F., 1991. First contribution to the knowledge of algal superficial<br />
population in some islands of Tuscan Archipelago. Oebalia, Suppl., 17: 571-585.<br />
Par<strong>di</strong> G., Papi I., Piazzi L. & Cinelli F., 1993. Benthic marine flora in the Tuscan Archipelago. A second<br />
contribution: Isle of Gorgona. Giorn. Bot. It., 127: 797-819.<br />
Par<strong>di</strong> G., Piazzi L. & Cinelli F., 2000. Demographic Study of a Cystoseira humilis Kützing (Fucales:<br />
Cystoseiraceae) population in the Western Me<strong>di</strong>terranean. Bot. Mar., 43: 81-86.<br />
Pearson T.H. & Rosemberg R., 1978. Macrobenthic succession in relation to organic enrichment and<br />
pollution of the marine environment. Oceanogr. Mar. Biol. Ann. Rev., 16: 229-311.<br />
Peragallo H. & Peragallo M., 1965. Diatomèes marines de France et des <strong>di</strong>stricts maritimes voisins. 2 voll.:<br />
Texte, Atlas, Ed. Tempère M. J., 1897-1908, rèimpr. Asher & Co., Amsterdam, 491 pp.<br />
Pianka E.R., 1970. On r- and K- selection. Amer. Nat., 104: 592-597.<br />
Piazzi L. & Cinelli F., 2000. Effets de l’envhaissement des Rhodophyceae introduites Acrothamnion preissi et<br />
Womersleyella setacea sur les communautés algales des herbiers à Posidonia oceanica de la<br />
Me<strong>di</strong>terranée occidentale. Cryptogamie, Algol., 21: 291-300.<br />
Piazzi L. & Cinelli F., 2001. Distribution and Dominance of two Introduced Turf-forming Macroalgae on the<br />
Coast ofTuscany, Italy, Northwestern Me<strong>di</strong>terranean Sea in Relation to <strong>di</strong>fferent Habitats and<br />
Se<strong>di</strong>mentation. Bot. Mar., 44: 509-520.<br />
Piazzi L., Ceccherelli G. & Cinelli F., 2001. Threat to macroalgal <strong>di</strong>versity: effects of the introduced green<br />
alga Caulerpa racemosa in the Me<strong>di</strong>terranean. Marine Ecology Progress Series, 210: 149-159.<br />
Piazzi L., Acunto S., Magri M., Rin<strong>di</strong> F. & Balestri E., 1997. Osservazioni preliminari sull'espansione <strong>di</strong><br />
Caulerpa racemosa (Forsskål) J. Agardh sulle Secche della Meloria (Livorno, Italia). Biol. Mar. Me<strong>di</strong>t.,<br />
4: 426-428.<br />
Piazzi L., Balata D. & Cinelli F., 2002. Epiphytic macroalgal assemblages of Posidonia oceanica rhizomes in<br />
the western Me<strong>di</strong>terranean. European J. Phycol., 37: 69-76.<br />
Piazzi L., Balata D. & Cinelli F., 2004. Species composition and morphological groups of macroalgal<br />
assemblages around Gorgona Island (north-western Me<strong>di</strong>terranean Sea). Cryptogamie, Algologie, 25:<br />
19-38.<br />
Piazzi L., Balata D. & Cinelli F., 2007. Invasion of alien macroalgae in the Me<strong>di</strong>terranean coralligenous<br />
assemblage. Cryptogamie, Algol., 28(3): 289-301.<br />
112
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Piazzi L., Balata D., Ceccherelli G. & Cinelli F., 2001. Comparative study of the growth of the two cooccurring<br />
introduced green algae Caulerpa taxifolia and Caulerpa racemosa along the Tuscan coast<br />
(Italy, western Me<strong>di</strong>terranean). Cryptogamie, Algol., 22(4): 459-466.<br />
Piazzi L., Balestri E. & Cinelli F., 1994. Presence of Caulerpa racemosa in the North-Western Me<strong>di</strong>terranean.<br />
Cryptogamie, Algol., 15: 183-189.<br />
Piazzi L., Balestri E., Magri M. & Cinelli F., 1997. Expansion de l’algue tropicale Caulerpa racemosa<br />
(Forsskål) J. Agardh (Bryopsidophyceae, Chlorophyta) le long de la côte toscane (Italie). Cryptogamie,<br />
Algol., 18(4): 343-350.<br />
Piazzi L., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1995. Osservazioni floristiche e corologiche su un popolamento a<br />
Phyllariopsis brevipes (C. Agardh) Henry & South della secca <strong>di</strong> Cala Scirocco (Isola <strong>di</strong> Gorgona,<br />
Arcipelago Toscano). Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat., 28: 455-470.<br />
Piazzi L., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1996. Ecological aspects and reproductive phenology of Acrothamnion<br />
preissii (Sonder) Wollaston (Ceramiaceae, Rhodophyta) in the Tuscan Archipelago (Western<br />
Me<strong>di</strong>terranean). Cryptogamie, Algol., 17: 35-43.<br />
Piazzi L., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1999. Algal vertical zonation and seasonal dynamics along a subtidal cliff on<br />
Gorgona Island (Tuscan Archipelago, Italy). Plant Biosyst., 133: 3-13.<br />
Piazzi L:, Par<strong>di</strong> G., Balata D:, Cecchi E. & Cinelli F., 2002. Seasonal dynamics of a subtidal north-western<br />
Me<strong>di</strong>terranean macroalgal community in relation to depth and substrate inclination. Bot. Mar., 45: 243-<br />
252.<br />
Piccone A. & De Toni G.B., 1900. Alghe dell'Isola del Giglio. In: Sommier S. (Ed.), L'Isola del Giglio e la sua<br />
flora. Carlo Clausen, Torino: 131 pp.<br />
Pichi P., 1888. Elenco delle alghe toscane (Floridee). Atti Soc. Tosc. Sc. Nat. in Pisa, 9: 125-165.<br />
Pignatti A. & Rizzi Longo L., 1971-72. Raccolte <strong>di</strong> alghe bentoniche nelle acque dell'Arcipelago Toscano. Atti<br />
Ist. Ven. Sci. Lett. Arti, 130: 313-327.<br />
Preda A., 1896. Di un'alga rara, nuova per la ficologia labronica. Boll. Soc. Bot. It., 1: 312-314.<br />
Preda A., 1897. Catalogue des Algues marines de Livourne. Bull. Herb. Boissier, 5 (11): 960-995.<br />
Preda A., 1909. Flora Italica Cryptogama. Pars II: Algae. Stabilimento Tipografico Cappelli, Rocca S.<br />
Casciano: 462pp.<br />
Rampi L. & Bernhard M., 1980. Chiave per la determinazione delle Peri<strong>di</strong>nee pelagiche me<strong>di</strong>terranee.<br />
RT/BIO (81) 8, CNEN, Roma, 193 pp.<br />
Relini G., Ar<strong>di</strong>zzone G. & Giaccone G., 2004. Descrizione delle biocenosi marine costiere. In Blasi C.,<br />
D’Antoni S., Duprè E., La Posta A. (Eds). Atti del Cnvegno “La conoscenza botanica e zoologica in<br />
Italia: dagli inventari al monitoraggio”. Min. Ambiente, Ist. Nazionale <strong>di</strong> Fauna Selvatica. Quad. Cons.<br />
Natura 18: 111-118.<br />
Reynolds C.S., 2006. Ecology of Phytoplankton. Cambridge University Press, Cambridge, 535 pp.<br />
Ribera Siguan M.A., Gómez Garreta A., Pérez Ruzafa I., Barceló Marti M.C. & Rull Lluch J., 2005. A new<br />
species of Dictyopteris (Dictyotales, Phaeophyceae) from the Iberian Peninsula: Dictyopteris lucida sp.<br />
nov. Phycologia, 44 (6): 651-657.<br />
Rieman B., 1978. Carotenoid interference in the spectrophotometric determination of chlorophyll degradation<br />
products from natural populations of phytoplankton. Limn. Oceanogr., 23: 1059-1066.<br />
Rin<strong>di</strong> F. & Cinelli F., 2000. Phenology and small-scale <strong>di</strong>stribution of some rhodomelacean red algae on a<br />
western Me<strong>di</strong>terranean rocky shore. Eur. J. Phycol., 35: 115-125.<br />
Rin<strong>di</strong> F., 1999. Morfologia, fenologia e <strong>di</strong>stribuzione <strong>di</strong> alcuni gruppi <strong>di</strong> alghe bentoniche Me<strong>di</strong>terranee e<br />
Nord Atlantiche. Ph.D. thesis, University of Pisa: 137pp.<br />
Rin<strong>di</strong> F., Guiry M.D. & Cinelli F., 1999. Morphology and reproduction of the adventive Me<strong>di</strong>terranean<br />
rhodophyte Polysiphonia setacea. Hydrobiologia, 398/399: 91-100.<br />
Rin<strong>di</strong> F., Papi I. & Cinelli F., 1996. New records of Ceramiales (Rhodophyta) for the North-Western<br />
Me<strong>di</strong>terranean. Cryptogamie, Algol., 17: 223-238.<br />
Rin<strong>di</strong> F., Sartoni G. & Cinelli F., 2002. A floristic account on the benthic marine algae of Tuscany (Western<br />
Me<strong>di</strong>terranean Sea). Nova Hedwigia, 74(1-2): 201-250.<br />
Roberts D.E., 1996. Patterns in subtidal marine assemblages associated with a deep water sewage outfall.<br />
Marine and Freshwater Research, 47: 1–9.<br />
113
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Russ G.R., 2002. Yet another review of marine reserves as reef fishery management tools. In P. F. Sale<br />
(Ed.), Coral reef fishes: Dynamics and <strong>di</strong>versity in a complex ecosystem (pp. 421–443). New York:<br />
Academic Press.<br />
Sala E., Boudouresque C.F. & Harmelin-Vivien M.L., 1998. Fishing trophic cascades, and the structure of<br />
algal assemblages: evaluation of an old but untested para<strong>di</strong>gm. Oikos, 83: 425–439.<br />
Sala E., Oropeza O., Paredas G., Parra I., Barrera J.C. & Dayton P.K., 2002. A general model for designing<br />
networks of marine reserve. Science, 298: 1991–1993.<br />
Salghetti Drioli U., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1985. Stu<strong>di</strong>o sull’epifitismo algale <strong>di</strong> un Thanato-Posidonietum<br />
oceanicae del litorale <strong>di</strong> Livorno. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat. Catania, 18: 455-462.<br />
Salghetti-Drioli U. & Cinelli F., 1985a. La vegetazione autunnale sommersa <strong>di</strong> Capo S. Andrea nell'Isola<br />
d'Elba (Mar Tirreno). Oebalia, 11: 363-374.<br />
Salghetti-Drioli U. & Cinelli F., 1985b. I popolamenti algali delle Formiche <strong>di</strong> Grosseto: vegetazione<br />
infralitorale e circalitorale. Atti VI Congresso AIOL: 343-352.<br />
Salghetti-Drioli U., Par<strong>di</strong> G. & Cinelli F., 1989. I popolamenti fitobentonici <strong>di</strong> intermatte in una matte morta <strong>di</strong><br />
Posidonia oceanica (L.) Delile a Livorno (Mar Tirreno, Italia). In: Boudouresque C. F., Meinesz A.,<br />
Fresi E. & Gravez V., (Eds.), International Workshop on Posidonia oceanica Beds. 2. GIS Posidonie,<br />
pp. 115-125.<br />
Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 1990. Osservazioni morfo-ecologiche in Stragularia clavata (Harvey) Hamel e<br />
"Microspongium gelatinosum" fase <strong>di</strong> Scytosiphon lomentaria (Lyngbye) Link (Phaeophyta,<br />
Scytosiphonaceae). Atti Soc. Toscana Sci. Nat. Mem., Serie B, 97: 201-212.<br />
Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 1992. Morphological observations on some fleshy crustose algae of the Island of<br />
Gorgona (Tuscan Archipelago). Giorn. Bot. It., 126: 521-530.<br />
Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 1993. Apoglossum gregarium (Delesseriaceae, Rhodophyta), a new record for<br />
Me<strong>di</strong>terranean algal flora. Bot. Mar., 36: 297-302.<br />
Sartoni G. & Bod<strong>di</strong> S., 2002. Ceramium bisporum (Ceramiaceae, Rhodophyta), a new record for the<br />
Me<strong>di</strong>terranean algal flora. Bot. Mar., 45: 566-570.<br />
Sartoni G. & Salghetti-Drioli U., 1988. Osservazioni morfologiche in Taenioma paerpusillum (J. Agardh) J.<br />
Agardh e T. nanum (Kützing) Papenfuss (Delesseriaceae, Rhodophyta). Inf. Bot. It., 19: 144-154.<br />
Sartoni G. & Sarti M., 1976. Sulla presenza a Livorno <strong>di</strong> Aglaothamnion feldmanniae L'Hardy-Halos. Inf. Bot.<br />
It., 8: 185.<br />
Sartoni G. & Sonni C., 1991. Tribonema marinum J. Feldmann e Acinetospora crinita (Carmichael)<br />
Sauvageau nelle formazioni mucillaginose bentoniche osservate sulle coste toscane nell’estate 1991.<br />
Inf. Bot. It., 23: 23-30.<br />
Sartoni G., 1976. Il fitobenthos. In: Relazione al Consorzio per l'istituzione del "Parco della Maremma".<br />
Inform. Bot. Ital., 8(3): 302-303.<br />
Sartoni G., 1985. Presenza del genere Symphyocla<strong>di</strong>a Falkenberg (Rhodomelaceae, Rhodophyta) in<br />
Me<strong>di</strong>terraneo. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat., 18: 499-504.<br />
Sartoni G., 2004. Indagini preliminari sulle fitocenosi bentoniche dell’isola <strong>di</strong> Pianosa (Arcipelago Toscano).<br />
In: Indagine preliminare sui popolamenti algali ed animali del piano infralitorale dell’isola <strong>di</strong> Pianosa.<br />
Istituto <strong>di</strong> Biologia ed Ecologia Marina <strong>di</strong> Piombino, pp: 95-115.<br />
Sartoni G., Bod<strong>di</strong> S. & Hass J., 1995. Chrysonephos lewisii (Sarcinochrysidales, Chrysophyceae), a new<br />
record for the Me<strong>di</strong>terranean algal flora. Botanica Marina, 38: 121-125.<br />
Sartoni G., Cinelli F. & Bod<strong>di</strong> S., 1993. Ruolo <strong>di</strong> Tribonema marinum J. Feldmann ed Acinetospora crinita<br />
(Carmichael) Sauvageau negli aggregati mucillaginosi bentonici delle coste toscane. Biologia Marina,<br />
Suppl. Notiz. SIBM, 1: 31-34.<br />
Schiller J., 1930. Coccolithinae. In: Rabenhorst's Kriptogamen-Flora von Deutschland, Osterreich und der<br />
Schweiz. X band: 2, Akademische Verlag, Leipzig, 273 pp.<br />
Schiller J., 1933-1937. Dinoflagellatae (Peri<strong>di</strong>neae). Monographischer Behandlung. In: Rabenhorst's<br />
Kriptogamen-Flora von Deutschland, Osterreich und der Schweiz. X band (3): Teil 1 (1931-1937), 617<br />
pp.; Teil 2 (1935-1937), 589 pp, Akademische Verlag., Leipzig.<br />
Shannon C.E., Weaver W., 1949. The mathematical theory of communication. University of Illinois, Urbana:<br />
1-117.<br />
114
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Shears N.T. & Babcock R.B., 2002. Marine reserves demonstrate top-down control of community structure<br />
on temperate reefs. Oecologia, 132: 131–142.<br />
Shears N.T. & Babcock R.B., 2003. Continuing trophic cascade effects after 25 years of no-take marine<br />
reserve protection. Marine Ecology Progress Series, 246: 1–16.<br />
Simboura N., Panayoti<strong>di</strong>s P. & Papathanassiou E., 2005. A synthesis of the biological quality elements for<br />
the implementation of the European Water Framework Directive in the Me<strong>di</strong>terranean ecoregion: The<br />
case of Saronikos Gulf. Ecological In<strong>di</strong>cators, 5: 253-266.<br />
Simpson E.H., 1949. Measurement of <strong>di</strong>versity. Nature, 163: 688.<br />
Somerfield P.J., Olsgard F. & Carr M.R., 1997. A further examination of two new taxonomic <strong>di</strong>stinctness<br />
measures. Marine Ecology Progress Series, 154: 303-306.<br />
Sousa W.P., 1979. Experimental investigations of <strong>di</strong>sturbance and ecological succession in a rocky intertidal<br />
community. Ecol. Monogr., 49: 227-254.<br />
Sousa W.P., 1984. Intertidal mosaics: patch size, propagule availability, and spatially variable patterns of<br />
succession. Ecology, 65: 1918-1935<br />
Stei<strong>di</strong>nger K.A. & Tangen K., 1997. Dinoflagellates. In: Tomas C.R. (Ed.), 1997. Identifying Marine<br />
Phytoplankton. Academic Press, San Diego: 387-584.<br />
Tanfani E., 1890. Florula <strong>di</strong> Giannutri. N. Giorn. Bot. It., 22: 153-218.<br />
Terlizzi A., Fraschetti S., Guidetti P. & Boero F., 2002. The effects of sewage <strong>di</strong>scharge on shallow hard<br />
bottom sessile assemblage. Marine Pollution Bulletin, 44: 542–548.<br />
Terreni G., 1981. Molluschi conchiferi del mare antistante la costa Toscana (Gastropoda, Scaphopoda,<br />
Amphineura, Cephalopoda). Benvenuti & Cavaciocchi, Livorno, 106 pp, 10 tav.<br />
Terreni G., 1983. Molluschi conchiferi del mare antistante la costa Toscana (Gastropoda, Scaphopoda,<br />
Amphineura, Bivalvia, Cephalopoda). Emandatio et Addenda. Quaderni del <strong>Museo</strong> <strong>di</strong> <strong>Storia</strong> <strong>Naturale</strong><br />
<strong>di</strong> Livorno, 4: 107-125<br />
Throndsen J., 1993. The planktonic marine flagellates. In: Tomas C.R. (Ed.), Identifying marine<br />
phytoplankton. Academic Press, San Diego: 591-729.<br />
Tortonese E., 1985. Distribution and ecology of endemic elements in the Me<strong>di</strong>terranean fauna (fishes and<br />
echinoderms. In Me<strong>di</strong>terranean Marine ecosystems, M. Moroitou-Apostolopoulou & V. Kiortsis, (Eds.),<br />
Plenum press, New York, pp 57-83.<br />
Underwood A.J., 1991. Beyond BACI: experimental designs for detecting human environmental impacts on<br />
temporal variations in natural populations. Australian Journal of Marine and Freshwater Research, 42:<br />
569–587.<br />
Underwood A.J., 1993. The mechanics of spatially replicated sampling programmes to detect environmental<br />
impacts in a variable world. Australian Journal of Ecology, 18: 99–116.<br />
Underwood A.J., 1994. On beyond BACI: sampling designs that might reliably detect environmental<br />
<strong>di</strong>sturbances. Ecological Application, 4: 3–15.<br />
Verlaque M., Ballesteros E., Sala E. & Garrabou J., 1999. Cystoseira jabukae (Cystoseiraceae,<br />
Fucophyceae) from Corsica (Me<strong>di</strong>terranean) with notes on the previously misunderstood species C.<br />
funkii. Phycologia, 38 (2): 77-86.<br />
Verlaque M., Durand C., Huismann J. M., Boudouresque Ch-F. & Le Parco Y., 2003. On the identity and<br />
origin of the Me<strong>di</strong>terranean invasive Caulerpa racemosa (Caulerpaceae, Chlorophyta). Eur. J. Phycol.,<br />
38: 325-339..<br />
Vignoli V., Caruso T. & Falciai L., 2004. Decapoda Brachyura from Monte Argentario (Me<strong>di</strong>terranean Sea,<br />
central Tyrrhenian). Crustaceana, 77 (2): 177-186.<br />
Villa F., Tunesi L. & Agardy T., 2002. Zoning marine protected areas through spatial multiple-criteria<br />
analysis: the case of the Asinara Island National Marine Reserve of Italy. Conservation Biology, 16:<br />
515–526.<br />
Vollenweider R.A., Giovanar<strong>di</strong> F., Montanari G., Rinal<strong>di</strong> A., 1998. Characterization of the trophic con<strong>di</strong>tions<br />
of marine coastal waters with special reference to the NW Adriatic Sea: proposal for a trophic scale,<br />
turbi<strong>di</strong>ty and generalized water quality index. Environmetrics, 9: 329-357.<br />
Warwick R.M., 1986. A new method for detecting pollution effects on marine macrobenthic communities.<br />
Mar. Biol., 92: 557-562.<br />
115
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Warwick R.M., Clarke K.R., 1995. New “bio<strong>di</strong>versity” measures reveal a decrease in taxonomic <strong>di</strong>stinctness<br />
with increasing stress. Marine Ecology Progress Series, 129: 301-305.<br />
Warwick R.M., Clarke K.R., 2001. Practical measures of marine bio<strong>di</strong>versity based on relatedness of<br />
species. Oceanography and Marine Biology: an Annual Review, 39: 207-231.<br />
Wilkinson D.M., 1999. The <strong>di</strong>sturbing history of interme<strong>di</strong>ate <strong>di</strong>sturbance. Oikos, 84: 145-147.<br />
Word J.Q., 1978. The infaunal trophic index – Annual Report 1978, Southern California Coastal Water<br />
Research Project, Elm Segundo, California: 19-39.<br />
Word J.Q., 1980. Classification of benthic invertebrates into infaunal trophic index fee<strong>di</strong>ng groups. Biennal<br />
Report 1979-1980, Southern California Coastal Water Research Project, Long Beach, California: 103-<br />
121.<br />
7.2. MAMMIFERI MARINI (MARIN MAMMALS)<br />
Bearzi G., Politi E., Agazzi S., Bruno S., Costa M. & Bonizzoni S., 2005. Occurrence and present status of<br />
coastal dolphins (Delphinus delphis and Tursiops truncatus) in the eastern Ionian Sea. Aquatic<br />
Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst. 15, (3): 243-257, Published online in Wiley InterScience.<br />
Buckland S.T., 1990. Estimation of survival rates from sightings of in<strong>di</strong>vidually identifiable whales. Rep. Int.<br />
Whal. Commn, Special Issue 12:149-154. [VDL code: P 0256].<br />
Buckland S.T., Breiwick J.M., Cattanach K.L. & Laake J.L., 1993. Estimated population size of the California<br />
gray whale. Marine Mammal Science 9 (3): 235-249. [VDL code: P 0945].<br />
Cagnolaro L., Di Natale A. & Notarbartolo Di Sciara G., 1983. Cetacei. Guide per il riconoscimento delle<br />
specie animali delle acque lagunari e costiere italiane a cura del C.N.R.<br />
Canadas A., Sagarminaga R., Garcıa-Tiscar S., 2002. Cetacean <strong>di</strong>stribution related with depth and slope in<br />
the Me<strong>di</strong>terranean waters off southern Spain. Deep-Sea Research, Part I, 49 (11): 2053–2073.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1987. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. I. (ren<strong>di</strong>conto 1986). Atti Soc. Ital. Sci.<br />
Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 128 (3-4): 305-313, 15-XII.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1987-1997. Cetacei spiaggiati lungo le coste italiane. I-XI. Ren<strong>di</strong>conti 1986-1996. Atti<br />
Soc. it. Sci. nat. <strong>Museo</strong> civ. St. nat. Milano, 128(3-4): 305-313; 129(4): 411-432; 130(2): 269-287;<br />
131(27): 413-432; 132(25): 337-355; 133(19): 261-291; 134(II): 285-298; 135(II): 437-450; 135(II):<br />
451-462; 136(II): 205-216; 137(I-II): 135-147.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1988. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. II. (ren<strong>di</strong>conto 1987). Atti Soc. Ital. Sci.<br />
Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 129 (4): 411-432, 28-XII.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1990. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. III. (ren<strong>di</strong>conto 1988). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 130 (21): 269-287, V<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1991. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. IV. (ren<strong>di</strong>conto 1989). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 131 (27): 413-432, IX.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1992. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. V. (ren<strong>di</strong>conto 1990). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 132 (25): 337-355, X.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1994. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. VI. (ren<strong>di</strong>conto 1991). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 133 (19): 261-291, II.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1995. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. VII. (ren<strong>di</strong>conto 1992). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 134 (II): 285-298, VII.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1996. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. VIII. (ren<strong>di</strong>conto 1993). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 135 (II): 437-450, VI.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1996. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. IX. (ren<strong>di</strong>conto 1994). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 135 (II): 451-462, VI.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1997. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. X. (ren<strong>di</strong>conto 1995). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 136 (II): 205-216, IV.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1997. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XI. (ren<strong>di</strong>conto 1996). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 137 (I-II): 135-147, IX.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 1998. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XII. (ren<strong>di</strong>conto 1997). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 139 (II): 213-226, XII.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2000. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XIII. (ren<strong>di</strong>conto 1998). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 141 (I): 129-143, X.<br />
116
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2000. Tartarughe marine recuperate lungo le coste italiane. I. (ren<strong>di</strong>conto 1998). Atti<br />
Soc. Ital. Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 141 (I): 145-158, X.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2001. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XIV. (ren<strong>di</strong>conto 1999). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 141 (II): 353-365, VII.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2002. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XV. (ren<strong>di</strong>conto 2000). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 142 (II): 251-264, II.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2002. Tartarughe marine recuperate lungo le coste italiane. II. (ren<strong>di</strong>conto 1999). Atti<br />
Soc. Ital. Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 142 (II): 265-281, II.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2002. Tartarughe marine recuperate lungo le coste italiane. III. (ren<strong>di</strong>conto 2000). Atti<br />
Soc. Ital. Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 143 (II): 215-241, XII.<br />
Centro Stu<strong>di</strong> Cetacei, 2003. Cetacei Spiaggiati lungo le coste italiane. XVI. (ren<strong>di</strong>conto 2001). Atti Soc. Ital.<br />
Sci. Nat. <strong>Museo</strong> Civ. Stor. Nat. Milano, 144 (I): 151-166, VI.<br />
Chapman D.G., 1951. Some properties of the hypergeometric <strong>di</strong>stribution with applications to zoological<br />
censuses. Univ. Calif. Publ. Stat. 1: 131-160.<br />
Di Natale A., 1982. Distribution of the bottlenosed dolphin, Tursiops truncatus (Montagu), in the Italian seas.<br />
Rapp. Comm. int. Mer Mé<strong>di</strong>t., miméo.<br />
Forcada J., Aguilar A., Hammond P.S., Pastor X. & Aguilar R., 1994. Distribution and numbers of striped<br />
dolphins in the western Me<strong>di</strong>terranean Sea after the 1990 epizootic outbreak. Mar. Mamm. Sci., 10:<br />
137-150.<br />
Hammond P.S., 1986. Estimating the size of naturally marked whale populations using capture-recapture<br />
techniques. Rep. Int. Whal. Commn. Special Issue 8: 253-282. [VDL code: P 1886].<br />
Ingram S.N., Rogan E., 2002. Identifying critical areas and habitat preferences of bottlenose dolphins<br />
Tursiops truncatus. Mar. Ecol. Prog. Ser., 244: 247-255.<br />
Jefferson T.A., Leatherwood S. & Webber M.A., 1993. FAO species identification guide. Marine mammals of<br />
the world. Rome, FAO, 320 pp.<br />
Klinowska M., 1991. Dolphins, Porpoises and Whales of the World. The IUCN Red Data Book. IUCN, Gland,<br />
Switzwerland, 429 pp.<br />
Larsen F. & Hammond PS., 2004. Distribution and abundance of West Greenland humpback whales<br />
(Megaptera novaeangliae). J. Zool., Lond. 263: 343-358.<br />
Leatherwood S. & Reeves R.R. (Eds.), 1990. The Bottlenose Dolphin. Academic Press, San Diego, 653 pp.<br />
Marchessaux D., 1980. A review of the current knowledge of the cetaceans in the Eastern Me<strong>di</strong>terranean<br />
Sea. Vie marine, 2: 59-66.<br />
Martin A.R., 1990. Balene e Delfini. I libri <strong>di</strong> Airone, E<strong>di</strong>toriale Giorgio Mondatori.<br />
Matthews L.H., 1987. <strong>Storia</strong> naturale dei Cetacei. Mursia, Milano.<br />
Norris K.S. & Pryor K., 1991. Dolphin Societies: Discoveries and Puzzles. University California Press.<br />
Notarbartolo <strong>di</strong> Sciara G. & Demma M., 1994. Guida dei Mammiferi Marini del Me<strong>di</strong>terraneo. Muzzio ed.,<br />
Padova, 262 pp.<br />
Notarbartolo <strong>di</strong> Sciara G., Venturino M.C., Zanardelli M., Bearzi G., Borsani J.F. & Cavalloni B., 1993.<br />
Cetaceans in the central Me<strong>di</strong>terranean Sea: <strong>di</strong>stribution and sightings frequencies. Boll. Zool., 60:<br />
131-138.<br />
Perrin W.F., Wilson C.E. & Archer II F.I., 1994. Striped Dolphin - Stenella coeruleoalba (Meyen, 1833). In:<br />
S.H. Ridgway, R.J. Harrison (Eds.), Handbook of Marine Mammals. vol. 5. The First Book on<br />
Dolphins. pp. 129-159. Academic Press, London, 416 pp.<br />
Schwarz C.J. & Arnason A.N., 1996. A general methodology for the analysis of capture–recapture<br />
experiments in open populations. Biometrics, 52: 860-873.<br />
Seber G.A.F., 1982. The estimation of animal abundance. 2nd Ed. Charles Griffin, London.<br />
Shane S.H., 1990a. Behavior and ecology of Bottlenose Dolphin at Sanibel Island, Florida. In: S.<br />
Leatherwood, R.R Reeves, (Eds.), The Bottlenose Dolphin. San Diego, Academic Press, pp. 245-265.<br />
Shane S.H., 1990b. Comparison of Bottlenose Dolphin behavior in Texas and Florida, with a critique of<br />
methods for studying dolphin behavior. In: S. Leatherwood, R.R Reeves, (Eds.), The Bottlenose<br />
Dolphin. San Diego, Academic Press, pp. 541-558.<br />
117
7. BIBLIOGRAFIA<br />
Shane S.H., Wells R.S., Wursig B., 1986. Ecology, behavior and social organization of Bottlenose Dolphin: a<br />
review. Mar. Mamm. Sc., 2 (1): 34-63.<br />
Wells R.S. & Scott M.D., 1990. Estimating bottlenose dolphin population parameters from in<strong>di</strong>vidual<br />
identification and capture-release techniques. Rep. Int. Whal. Commn., Special Issue 12: 407-416.<br />
[VMML P 284].<br />
White G.C. & Burnham K.P., 1999. Program MARK: survival estimation from populations of marked animals.<br />
Bird Study 46 (Suppl.): 120–138.<br />
Würsig B. & Jefferson T.A., 1990. Methods of photo-identification for small cetaceans. In: P.S. Hammond,<br />
S.A. Mizroch, G.P. Donovan. In<strong>di</strong>vidual recognition of cetaceans: use of photo-identification and other<br />
techniques to estimatepopulation parameters. Rep. Int. Whal. Commn, Special Issue 12: 43-52.<br />
Würsig B. & Würsig M., 1977. The photographic determination of group size, composition and stability of<br />
coastal porpoises (Tursiops truncatus). Science, 198: 755-756.<br />
118